ص: 2

تفسیر اهل بيت السلام (8)

الإسراء- الكهف

زیر نظر

علیرضا برازش

تهران، 1396

ص: 3

ص: 4

ص: 5

1-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ سُبْحَانَ اللَّهِ فَقَالَ أَنْفَةُ لله﴾. (1)

1-1- امام صادق علیه السلام- هشام بن حکم گوید: از امام صادق علیه السلام درباره ی معنای سُبحان پرسیدم امام علیه السلام فرمود: «منزه دانستن خداوند از هر عیب و نقص است».

اِلَيَّ وَأَقِيمَتِ الصَّلَاةُ وَ لَا أَشْكُ إِلَّا وَ جَبْرَئِيلُ سَيَتَقَدَّمُنَا فَلَمَّا اسْتَوَوْا أَخَذَ جَبْرَئِيلُ بِعَضُدِي فَقَدَّمَنِي وَأَمَّمْتُهُمْ وَ لَا فَخْرَ ثُمَّ أَتَانِي الْخَازِنُ بِثَلَاثَةِ أَوَان إِنَاءُ فِيهِ لَبَنُ وَإِنَاءُ فِيهِ مَاءُ وَإِنَاءُ فِيهِ خَمْرُ وَ سَمِعْتُ قَائِلًا يَقُولُ إِنْ أَخَذَ الْمَا، غَرقَ وَ غَرَقَتْ أُمِّنْهُ وَ إِنْ أَخَذَ الْخَمْرَ غَوِيَ وَغَوَيَتْ أُمَّنْهُ وَإِنْ أخَذَ اللَّبَنَ هُدِى وَ هُدِيَتْ أُمَّتُهُ قَالَ فَأَخَذْتُ اللَّبَنَ وَ شَربْتُ مِنْهُ فَقَالَ لِي جَبْرَئِيلُ هُدِيتَ وَ هُدِيَتْ أُمَّتُكَ ثُمَّ قَالَ لِي مَا ذَا رَأَيْتَ فِي مَسِيرِكَ فَقُلْتُ نَادَانِي مُنَادٍ عَنْ يَمِينِي فَقَالَ لِي أَوَ أَجَبْتَهُ فَقُلْتُ لَا وَ لَمْ أَلْتَفِتْ إِلَيْهِ فَقَالَ ذَلِكَ دَاعِى الْيَهُودِ لَوْ أَجَبْتَهُ لَتَهَوَّدَتْ أُمَّتُكَ مِنْ بَعْدِكَ ثُمَّ قَالَ مَا ذَا رَأَيْتَ فَقُلْتُ نَادَانِي مُنَادٍ عَنْ يَسَارِى فَقَالَ لِي أَوَ أَجَبْتَهُ فَقُلْتُ لَا وَ لَمْ أَلْتَفِتْ إِلَيْهِ فَقَالَ ذَاكَ دَاعِي النَّصَارَى لَوْ أَجَبْتَهُ لَتَنَصَرَتْ أَمَتُكَ مِنْ بَعْدِكَ ثُمَّ قَالَ مَا ذَا اسْتَقْبَلَكَ فَقُلْتُ لَقِيتُ امْرَأَةٌ كَاشِفَةً عَنْ ذِرَاعَيْهَا عَلَيْهَا مِنْ كُلِّ زِينَة الدُّنْيَا فَقَالَتْ يَا مُحَمَّدَ انْظُرْنِي حَتَّى أَكَلَّمَكَ فَقَالَ لِي أ فَكَلَّمْتَهَا فَقُلْتُ لَا كَلَّمْتُهَا وَ لَمْ أَلْتَفِتْ إِلَيْهَا فَقَالَ تِلْكَ الدُّنْيَا وَ لَوْ كَلَّمْتَهَا لَاخْتَارَتْ أُمَّتُكَ الدُّنْيَا عَلَى الْآخِرَةِ ثُمَّ سَمِعْتُ صَوْتاً أَفْزَعَنِي فَقَالَ لِي جَبْرَئِيلُ أَ تَسْمَعُ يَا مُحَمَّدُ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ هَذِهِ صَخْرَةٌ قَدَفْتُهَا عَنْ شَفِيرٍ جَهَنَّمَ مُنْذُ سَبْعِينَ عَاماً فَهَذَا حِينَ اسْتَقَرَّتْ قَالُوا فَمَا ضَحِكَ رَسُولُ اللهِ حَتَّى قُبِضَ قَالَ فَصَعِدَ جَبْرَئِيلُ وَصَعِدْتُ مَعَهُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا وَ عَلَيْهَا مَلَكُ يُقَالُ لَهُ إِسْمَاعِيلُ وَ هُوَ صَاحِبُ الْخَطْفَة الَّتِي قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ وَ تَحْتَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكَ تَحْتَ كُلَّ مَلَكِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكِ فَقَالَ يَا جَبْرَئِيلُ مَنْ هَذَا مَعَكَ فَقَالَ مُحَمَّد قَالَ وَ قَدْ بُعِثَ قَالَ نَعَمْ فَتَحَ الْبَابَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَيَّ وَاسْتَغْفَرْتُ لَهُ وَ اسْتَغْفَرَ لِي وَ قَالَ مَرْحَباً بِالْأَخِ الصَّالِحِ وَ النَّبِيِّ الصَّالِحِ وَ تَلَقَتْنِى الْمَلَائِكَةُ حَتَّى دَخَلْتُ السَّمَاءَ الدُّنْيَا فَمَا لَقِيَنِي مَلَكُ إِلَّا ضَاحِكاً مُسْتَبْشِراً حَتَّى لَقِيَنِي مَلَكُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ لَمْ أَرَ أَعْظَمَ خَلْقَا مِنْهُ كَرِيهُ الْمَنْظَرِ ظَاهِرُ الْغَضَبِ فَقَالَ لِي مِثْلَ مَا قَالُوا مِنَ الدُّعَاءِ إِلَّا أَنَّهُ لَمْ يَضْحَكَ وَ لَمْ أَرَ فِيهِ مِنَ الِاسْتِبْشَارِ مَا رَأَيْتُ مِمَّنْ ضَحِكَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ فَقُلْتُ مَنْ هَذَا يَا جَبْرَئِيلُ اللَّهِ فَإِنِّي قَدْ فَزِعْتُ مِنْهُ فَقَالَ يَجُورُ أَنْ تَفْزَعَ مِنْهُ وَكُلْنَا نَفْرَعْ مِنْهُ إِنَّ هَذَا مَالِكُ خَازِنُ النَّارِ لَمْ يَضْحَكَمْ قَطُّ وَ لَمْ يَزَلْ مُنْذُ وَكَاهُ اللَّهُ جَهَنَّمَ يَزْدَادُ كُلَّ يَوْمٍ غَضَبَاً وَ غَيْظاً عَلَى أَعْدَاءِ اللَّهِ وَأَهْلِ مَعْصِيَتِهِ فَيَنْتَقِمُ اللَّهُ بِهِ مِنْهُمْ وَ لَوْ ضَحِكَ إِلَى أَحَدٍ كَانَ قَبْلَكَ أَوْ كَانَ ضَاحِكاً إِلَى أَحَدٍ بَعْدَكَ لَضَحِكَ إِلَيْكَ وَ

ص: 12

می شوند». من ظرف شیر را برداشتم و از آن نوشیدم، جبرئیل گفت: «تو و امت تو هدایت شدید». سپس پرسید در راه چه دیدی؟ گفتم کسی از سمت راست مرا صدا کرد. پرسید: «به او جواب دادی»؟ گفتم «نه» توجهی به او نکردم گفت آن داعی یهود بود اگر به او پاسخ می دادی بعد از تو امتت همه یهودی می شدند «پرسید دیگر چه دیدی؟ گفتم کسی از سمت چپ مرا صدا کرد. پرسید: «به او جوابی دادی؟ گفتم نه توجهی به او نکردم گفت آن داعی مسیحیت بود، اگر به او پاسخ می دادی بعد از تو امتت مسیحی می شدند پرسید چه چیز از روبرو به استقبال تو آمد»؟ گفتم: زنی که بازوانش تا آرنج عریان بود و از همه ی زینت های دنیا به خود آویخته بود [به من] گفت: »ای محمد به من بنگر تا با تو سخن بگویم» پرسید آیا با او صحبت کردی؟ گفتم: «نه! هیچ سخنی نگفتم و توجهی به او ننمودم» گفت آن دنیا بوده اگر با او کلمه ای می گفتی، امت تو دنیا را بر آخرت ترجیح می داد. سپس صدایی ترسناک شنیدم جبرئیل گفت ای محمد می شنوی؟ گفتم «آری» گفت: «هفتاد سال پیش از دهانه ی جهنّم سنگی را به درونش انداختم، اکنون به قعر آن رسید» گفتند پیامبر صلی الله علیه و آله تا زمانی که جان به جان آفرین تسلیم کرد هرگز نخندید». پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: سپس همراه با جبرئیل به آسمان دنیا صعود کردیم ملکی به نام اسماعیل در آن جا بود، همان صاحب خطفه که خداوند می فرماید مگر آن ها که در لحظه ای کوتاه برای استراق سمع به آسمان نزدیک شوند که «شهاب ثاقب آن ها را تعقیب می کند صافات/10) و هفتاد هزار ملک تحت امر او هر ملکی هم هفتاد هزار ملک تحت امرش می باشد پرسید ای جبرئیل این شخص که همراه توست کیست؟ پاسخ داد: «محمد پیامبر خداست پرسید: مبعوث شده است؟ گفت: «آری»! سپس او در آسمان را گشود و من به او سلام دادم و او پاسخ آن را داد و برای هم طلب مغفرت کردیم و گفت: خوش آمدی ای برادر ناصح و پیامبر صلی الله علیه و آله صالح با همه ی آن ها دیدار و مصافحه کردم و وارد آسمان دنیا شدم، همه ی ملائکه با چهره ای خندان و مژده ی خیر از من استقبال کردند به جز یکی که بسیار غول پیکر زشت منظر و عصبانی بود همانند سایر ملائکه در حق من دعا کرد اما نه با خنده و روی گشاده. پرسیدم ای جبرئیل این کیست؟ من از آن ترسیدم گفت باید از آن بترسی همه ی ما از آن می ترسیم این مالک و خازن جهنّم است، تا به حال هرگز نخندیده و از زمانی که خداوند او را بر جهنم گماشته است روزبه روز خشم و غضبش نسبت به دشمنان خدا و گنهکاران بیشتر و بیشتر می شود خدا به دست او از دشمنانش انتقام می گیرد اگر پیش از تو با کسی خندیده بود، یا بعد از این با کسی می خندید امروز با تو هم می خندید اما او هرگز نمی خندد من به او سلام دادم او پاسخ سلام مرا داد و به من بشارت بهشت داد به جبرئیل که طبق فرموده خداوند، در آسمان ها مورد اطاعت [فرشتگان] و امین است (تکویر /21) گفتم: آیا به او امر می کنی جهنم را به من نشان دهد؟ جبرئیل به او گفت: «مالک جهنم را به محمد نشان بده او پوشش جهنم را برداشت و دری از درهای آن را باز کرد آتشی از آن بیرون آمد و به آسمان زبانه کشید من بسیار ترسیدم و گمان کردم

ص: 13

لَكِنَّهُ لَا يَضْحَكُ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَرَدَّ السَّلَامَ عَلَيَّ وَ بَشَّرَنِي بِالْجَنَّةَ فَقُلْتُ لِجَبْرَئِيلَ وَ جَبْرَئِيلُ بِالْمَكَانِ الَّذِي وَصَفَهُ اللَّهُ مُطاعِ ثَمَّ أَمِينٍ أَلَا تَأْمُرُنِى أَنْ يُرِيَنِي النَّارَ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ يَا مَالِكُ أَرٍ مُحَمَّد صلی الله علیه و آله النَّارَ فَكَشَفَ عَنْهَا غِطَاءَهَا وَفَتَحَ بَاباً مِنْهَا فَخَرَجَ مِنْهَا لَهَبُ سَاطِعُ فِي السَّمَاءِ وَ فَارَتْ وَ ارْتَفَعَتْ حَتَّى ظَنَنْتُ لَتَتَنَاوَلُنِي مِمَّا رَأَيْتُ فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ علیه السلام قُلْ لَهُ فَلْيَرُدَّ عَلَيْهَا غِطَاءَهَا فَأَمَرَهَا فَقَالَ لَهَا ارْجِعِي فَرَجَعَتْ إِلَى مَكَانِهَا الَّذِي خَرَجَتْ مِنْهُ ثُمَّ مَضَيْتُ فَرَأَيْتُ رَجُلًا آدِماً جَسِيماً فَقُلْتُ مَنْ هَذَا يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَذَا أَبُوكَ آدَمَ علیه السلام فَإِذَا هُوَ يُعْرَضُ عَلَيْهِ ذُرِّيَّتُهُ فَيَقُولُ رُوحُ طَيِّبُ وَ رِيحُ طَيِّبَةً مِنْ جَسَدِ طَيِّبِ ثُمَّ تَلَا رَسُولُ اللَّهِ سُورَةَ الْمُطَفِّفِينَ عَلَى رَأسِ سَبْعَ عَشْرَةَ آيَةً كَلَّا إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ لَفِي عِلِّيِّينَ وَ ما أَدْراكَ ما عِليُّونَ كِتابٌ مَرْقُومُ يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ إِلَى آخِرِهَا قَالَ فَسَلَّمْتُ عَلَى أَبِي آدَمَ وَ سَلَّمَ عَلَيَّ وَاسْتَغْفَرْتُ لَهُ وَ اسْتَغْفَرَ لِي وَقَالَ مَرْحَباً بِالِابْنِ الصَّالِحِ وَ النَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالْمَبْعُوثِ فِي الزَّمَنِ الصَّالِحِ ثُمَّ مَرَرْتُ بِمَلَكِ مِنَ الْمَلَائِكَةِ جَالِسٌ عَلَى مَجْلِس وَإِذَا جَمِيعُ الدُّنْيَا بَيْنَ رَكْبَتَيْهِ وَإِذَا بِيَدِهِ لَوْحُ مِنْ نُورِ سَطْرُ فِيهِ مَكْتُوبُ فِيهِ كِتَابُ يَنْظُرُ فِيهِ لَا يَلْتَفِتْ يَمِينَا وَلَا شِمَالًا مُقْبلًا عَلَيْهِ كَهَيْئَةِ الْحَزين فَقُلْتُ مَنْ هَذَا يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَذَا مَلَكُ الْمَوْتِ دَائِبُ فِي قبض الْأَرْوَاحِ فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ أَدْنِنِي مِنْهُ حَتَّى أكَلَّمَهُ فَأَدْنَانِي مِنْهُ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ وَقَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ هَذَا مُحَمَّدٌ نَبِيُّ الرَّحْمَةِ الَّذِي أَرْسَلَهُ اللَّهُ إِلَى الْعِبَادِ فَرَحَّبَ بِي وَحَيَّانِي بِالسَّلَامِ وَ قَالَ أَبْشِرْ يَا مُحَمَّد فَإِنِّي أَرَى الْخَيْرَ كُلَّهُ فِي أُمَّتِكَ فَقُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمَنَّانِ ذِي النِّعَمِ عَلَى عِبَادِهِ ذَلِكَ مِنْ فَضْلِ رَبِّي وَ رَحْمَتِهِ عَلَيَّ فَقَالَ جَبْرَئِيلُ هُوَ أَشَدُّ الْمَلَائِكَةَ عَمَلًا فَقُلْتُ أَ كُلُّ مَنْ مَاتَ أَوْ هُوَ مَيْتُ فِيمَا بَعْدُ هَذَا يَقْبِضُ رُوحَهُ فَقَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ تَرَاهُمْ حَيْثُ كَانُوا وَ تَشْهَدُهُمْ بِنَفْسِكَ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ مَلَكُ الْمَوْتِ مَا الدُّنْيَا كُلُّهَا عِنْدِي فِيمَا سَخَّرَهَا اللَّهُ لِي وَ مَكَّنَنِي عَلَيْهَا إِلَّا كَالدِّرْهَم فِي كَفَّ الرَّجْلِ يُقَلِّبُهُ كَيْفَ يَشَاءُ وَ مَا مِنْ دَارِ إِلَّا وَ أَنَا أَتَصَفَّحْهُ كُلَّ يَوْمٍ خَمْسَ مَرَاتِ وَ أَقُولُ إِذَا بَكَى أَهْلُ الْمَيِّتِ عَلَى مَيِّتِهِمْ لَا تَبْكُوا عَلَيْهِ فَإِنَّ لِي فِيكُمْ عَوْدَةً وَعَوْدَةً حَتَّى لَا يَبْقَى مِنْكُمْ أَحَدٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم كَفَى بِالْمَوْتِ طَامَّةٌ يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ جَبْرَئِيلُ إِنَّ مَا بَعْدَ الْمَوْتِ َأطَمُ وَأَطَمُ مِنَ الْمَوْتِ قَالَ ثُمَّ مَضَيْتُ فَإِذَا أَنَا بِقَوْمٍ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ مَوَائِدُ مِنْ لَحْمٍ طَيِّبِ وَ لَحْمِ خَبِيثِ يَأْكُلُونَ اللَّحْمَ الْخَبِيثَ وَ يَدَعُونَ الطَّيِّبَ فَقُلْتُ مَنْ هَوْلَاءِ يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَوْلُاءِ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الْحَرَامَ وَ يَدَعُونَ

ص: 14

اکنون این آتش مرا در بر می گیرد گفتم ای جبرئیل به او بگو پوشش آتش را بر روی آن بیندازد و جبرئیل چنین کرد و مالک به آتش گفت برگرد» و آتش به جای خود برگشت. جلوتر رفتم، مردی بزرگ و درشت هیکل و گندمگون دیدم پرسیدم ای جبرئیل این کیست؟ گفت: «پدرت، آدم علیه السلام است». ناگهان نسل و ذریه اش به او نشان داده شد و می فرمود: روحی پاک و عطری خوشبو از کالبدی پاک»، سپس پیامبر صلی الله علیه و آله سوره ی مطففین را از تلاوت کرد؛ چنان نیست که آن ها [درباره ی معاد] می پندارند بلکه نامه ی اعمال نیکان در «علیّین» است! و تو چه می دانی «علیّین» چیست! نامه ای است رقم خورده و سرنوشتی است قطعی (مطففین 18-20) پس به همدیگر سلام داده و برای هم طلب مغفرت نمودیم. آدم گفت خوش آمدی ای پسر صالح و پیامبر صلی الله علیه و آله صالح و شایسته که در زمان نیک و صالح مبعوث شدهای سپس به فرشته ای از ملائکه برخوردم که در جایگاهی نشسته بود و همه ی عالم در میان دو زانوی او بود و در دستش لوحی از نور داشت که در آن چیزهایی نوشته شده بود و او در آن می نگریست و به راست و چپ و اطرافیان خود توجهی نمی کرد و غمگین و حزین نشسته بود پرسیدم جبرئیل این کیست؟ گفت این ملک الموت است، سخت کوش و جدی در قبض ارواح گفتم: نزدیک تر برویم تا با او صحبت کنم. نزدیک شدیم و به او سلام دادم، جبرئیل به او گفت: این محمد پیامبر صلی الله علیه و آله رحمت است که خدا او را بر بندگان فرستاد. او هم به من خوشامد گفت و با سلام و تحیت از من استقبال کرد و گفت: «ای محمد بشارت می دهم که من همه چیز را در امت تو می بینم». گفتم: «سپاس خداوندی را که صاحب نعمت و احسان نسبت به بندگانش است، این ناشی از فضل و رحمت پروردگارم نسبت به من است» جبرئیل گفت: در عمل، او خشن ترین ملک است. پرسیدم: «آیا روح هر کس که تا به حال مُرده و یا بعد از این خواهد مرد تو قبض می کنی؟ گفت: «آری» پرسیدم هر کجا باشند آن ها را می بینی و خودت مشاهده می کنی؟ گفت: «آری» ملک الموت گفت: همه ی دنیا که خدا آن را برای من مسخر کرده و مرا بر آن مسلط داشته، همانند در همی در دست شخصی است که هرگونه بخواهد آن را می چرخاند هر روز پنج بار بر هر خانه ای سر می زنم و هرگاه صاحبان عزایی بر مرده ی خود بگریند به آن ها می گویم برای او گریه نکنید من بارها و بارها سراغ شما خواهم آمد تا هیچ یک از شما باقی نماند رسول خدا فرمود: «مرگ بلایی برتر از همه ی بلاها است، ای جبرئیل! جبرئیل گفت: «آن چه بعد از مرگ وجود دارد خیلی بیشتر از مرگ سخت و ناگوار است پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: سپس جلوتر رفتیم و گروهی را دیدیم که در برابر آن ها سفره هایی انداخته شده و در آن گوشت پاک و گوشت کثیف و ناپاک قرار داشت و آن ها گوشت پاک را رها کرده از غذای ناپاک می خوردند پرسیدم این ها کیستند؟ جبرئیل گفت: این ها گروهی از امت تو هستند که مال حرام می خورند سپس ملکی را دیدم که خلقت او بسیار عجیب بود، نیمی از جسد او آتش و نیم دیگری بود نه آتش یخ را آب می کرد نه یخ آتش را خاموش می کرد و او با صدای بلند می گفت: پاک و منزه است خدایی که این آتش را مهار کرده و آتش یخ را

ص: 15

الْحَلَالَ وَ هُمْ مِنْ أُمَّتِكَ يَا مُحَمَّد فَقَالَ رَسُولُ اللهِ ثُمَّ رَأَيْتُ مَلَكَا مِنَ الْمَلَائِكَةِ جَعَلَ اللَّهُ أَمْرَهُ عَجَباً نِصْفُ جَسَدِهِ النَّارُ وَالنِّصْفُ الْآخَرُ تَلْجُ فَلَا النَّارُ تُذِيبُ التَّلْجِ وَلَا التَّلْجُ يُطْفِئُ النَّارَ وَ هُوَ يُنَادِي بِصَوْتٍ رَفِيعِ وَ يَقُولُ سُبْحَانَ الَّذِي كَفَّ حَرَّ هَذِهِ النَّارِ فَلَا تُذِيبُ الثَّلْجِ وَكَفَّ بَرْدَ هَ-ذَا الثَّلْجِ فَلَا يُطْفِئُ حَرَّ هَذِهِ النَّارِ اللَّهُمَّ يَا مُؤلَّفَ بَيْنَ الثَّلْجِ وَ النَّارِ أَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِ عِبَادِكَ الْمُؤْمِنِينَ فَقُلْتُ مَنْ هَذَا يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَذَا مَلَكُ وَكَلَهُ اللَّهُ بِأَكْنَافَ السَّمَاءِ وَ أَطْرَافِ الْأَرَضِينَ وَهُوَ أَنْصَحُ مَلَائِكَةِ اللَّهِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ يَدْعُو لَهُمْ بِمَا تَسْمَعُ مُنْذُ خُلِقَ وَ رَأَيْتُ مَلَكَيْنِ يُنَادِيَانِ فِي السَّمَاءِ أَحَدُهُمَا يَقُولُ اللَّهُمَّ أَعْطِ كُلَّ مُنْفِق خَلَفاً وَ الْآخَرُ يَقُولُ اللَّهُمَّ أَعْطِ كُلَّ مُمْسِكَ تَلَفاً ثُمَّ مَضَيْتُ فَإِذَا أَنَا بِأَقْوَامٍ لَهُمْ مَشَافِرُ كَمَشَافِرِ الْإِبل يُقْرَضَ اللَّحْمُ مِنْ جُنُوبِهِمْ وَيُلْقَى فِي أَفْوَاهِهِمْ فَقُلْتُ مَنْ هَوْلَاءِ يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَوْلَاءِ الْهَمَّارُونَ اللَّمَارُونَ ثُمَّ مَضَيْتُ فَإِذَا أَنَا بِأَقْوَامٍ تُرْضَحُ رُءُوسُهُمْ بِالصَّخْرِ فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ يَا جَبْرَئِيلَ فَقَالَ هَوْلَاءِ الَّذِينَ يَنَامُونَ عَنْ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثُمَّ مَضَيْتُ فَإِذَا أَنَا بِأَقْوَامٍ تُقْذَفَ النَّارُ فِي أَفْوَاهِهِمْ وَ تَخْرُجُ مِنْ أَدْبَارِهِمْ فَقُلْتُ مَنْ هَوْلَاءِ يَا جَبْرَئِيلُ قَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى ظُلْماً إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَاراً وَ سَيَصْلَوْنَ سَعِيراً ثُمَّ مَضَيْتُ فَإِذَا أَنَا بِأَقْوَامٍ يُرِيدُ أَحَدُهُمْ أَنْ يَقُومَ فَلَا يَقْدِرُ مِنْ عِظَمِ بَطْنِهِ فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ يَا جَبْرَئِيلُ قَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلَّا كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ المَسَ وَإِذَا هُمْ بِسَبيل آلِ فِرْعَوْنَ يُعْرَضُونَ عَلَى النَّارِ غُدُوًّا وَ عَشِيًّا يَقُولُونَ رَبَّنَا مَتَى تَقُومُ السَّاعَةُ قَالَ ثُمَّ مَضَيْتُ فَإِذَا أَنَا بِنِسْوَان مُعَلَّقَاتِ بِثَدْيِهِنَّ فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَؤُلَاءِ اللَّوَاتِي يُوَرِّثْنَ أَمْوَالَ أَزْوَاجِهِنَّ أَوْلَادَ غَيْرِهِمْ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَى امْرَأَةِ أَدْخَلَتْ عَلَى قَوْمٍ فِي نَسَبِهِمْ مَنْ لَيْسَ مِنْهُمْ فَاطَّلَعَ عَلَى عَوْرَتِهِمْ وَأَكَلَ خَزَائِنَهُمْ قَالَ ثُمَّ مَرَرْنَا بِمَلَائِكَة مِنْ مَلَائِكَةِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَهُمُ اللَّهُ كَيْفَ شَاءَ وَوَضَعَ وُجُوهَهُمْ كَيْفَ شَاءَ لَيْسَ شَيْءٍ مِنْ أَطْبَاقِ أَجْسَادِهِمْ إِلَّا وَهُوَ اللَّهَ وَ يُحَمدُهُ مِنْ كُلِّ نَاحِيَة بأصْوَاتِ مُخْتَلِفَة أَصْوَاتُهُمْ مُرْتَفِعَةُ بِالتَّحْمِيدِ وَ الْبُكَاءِ مِنْ

يسبح خَشْيَةِ اللَّهِ فَسَأَلْتُ جَبْرَئِيلَ عَنْهُمْ فَقَالَ كَمَا تَرَى خَلِقُوا إِنَّ الْمَلَكَ مِنْهُمْ إِلَى جَنْبِ صَاحِبِهِ مَا كَلَّمَهُ قَطَّ وَلَا رَفَعُوا رُءُوسَهُمْ إِلَى مَا فَوْقَهَا وَ لَا خَفَضُوهَا إِلَى مَا تَحْتَهَا خَوْفًا مِنَ اللَّهِ وَخُشُوعاً فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِمْ فَرَدُّوا عَلَيَّ إِيمَاءَ بِرُءُوسِهِمْ لَا يَنْظُرُونَ إِلَيَّ مِنَ الْخُشُوعِ فَقَالَ لَهُمْ جَبْرَئِيلُ

ص: 16

ذوب نمی کند و سرمای این برف را از این که گرمای این آتش را خاموش کند منع کرد، بار خدایا ای آن که بین یخ و آتش انس و الفت برقرار کرده ای در قلب بندگان مؤمن خود هم الفت و انس برقرار کن». «پرسیدم این کیست»؟ جبرئیل گفت این ملک را خداوند بر همه ی اطراف و اکناف آسمان ها و زمین ها موکل ساخته است او خیرخواه ترین ملک خدا نسبت به بندگان مؤمن است و از زمانی که خلق شده است، همان دعایی را که ،شنیدی در حق آن ها می خواند و دو ملک در آسمان هستند یکی از آن ها دائماً می گوید خدایا! بخشش و انفاق هر کس که اتفاق می کند را به او برگردان و دیگری می گوید خدایا نابودی و هلاکت را نصیب بخیل گردان جلوتر رفتم گروهی را دیدم که لب هایی شبیه لب های شتر داشتند، گوشت پهلوهایشان را کنده و به دهانشان می ریختند، پرسیدم: «این ها کیستند؟ جبرئیل گفت: این ها عیب جویان و سخن چینان هستند و گروهی را دیدم که سرهایشان با سنگ کوبیده می شد پرسیدم این ها کیستند؟ جبرئیل گفت: این ها کسانی اند که از نماز عشاء غفلت می کردند و به آن اهمیتی نمی دادند گروهی را دیدم که آتش در دهانشان ریخته و از مخرج آن ها بیرون می آمد پرسیدم این ها کیستند؟ گفت: این ها کسانی که اموال یتیمان را به ظلم و ستم می خورند در حقیقت تنها آتش می خورند و به زودی در شعله های آتش (دوزخ) می سوزند. (نساء/10) گروهی را دیدم که چون می خواستند برخیزند شکم بزرگشان مانع می شد. از جبرئیل درباره ی آن ها پرسیدم گفت این ها کسانی که ربا می خورند [در قیامت] برنمی خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماس شیطان دیوانه شده و نمی تواند تعادل خود را حفظ کند گاهی زمین می خورد، گاهی بپا می خیزد (بقره /375) این رباخواران همانند آل فرعون هر صبح و شب در آتش انداخته می شوند و می گویند خدایا قیامت کی فرا می رسد؟ پس زنانی را دیدم که بر سینه هایشان آویخته شده بودند پرسیدم این ها کیستند؟ جبرئیل گفت: اینان زنان زناکار هستند کسانی که مال شوهرانشان را به فرزندان کس دیگری به ارث می رساندند رسول خدا فرمود: «خشم خدا نسبت به زنی که کسی غیر از قومی را میان آن ها وارد می کند و او بر عورت آن ها آگاه شده و از خزانه ی آن ها می خورد، زیاد است پس گروهی از ملائکه را دیدم که خداوند عزوجل آن ها را به صورتی که اراده کرده خلق نموده بود و چهره هایشان را به صورتی که اراده فرموده قرار داده بود. هر جزء از پیکر آن ها با صدایی متفاوت خدا را ذکر و تسبیح می گفت، صدایشان به حمد و ثنا بلند بود و از ترس خدا گریه می کردند، درباره ی آن ها از جبرئیل پرسیدم گفت آن گونه که می بینی خلق شده اند، از خوف خدا هیچ یک از آن ها با ملکی که در کنار اوست هرگز کلمه ای سخن نگفته و هرگز سر خود را بلند نکرده و یا بیشتر از آن که هست خم ننموده است. به آن ها سلام کردم و به علت خضوع و خشوع، با اشاره ی سر پاسخ مرا دادند جبرئیل گفت: این محمد پیامبر صلی الله علیه و آله رحمت است که خدا او را به عنوان پیامبر صلی الله علیه و آله به سوی بندگان خود فرستاده است او خاتم پیامبران و سید آن هاست، آیا با او سخن نمی گویید؟ با شنیدن این سخن به سوی من آمدند و سلام و تحیت گفتند و به من و امتم بشارت

ص: 17

هَذَا مُحَمَّد صلی الله علیه و آله نَبِيُّ الرَّحْمَةِ أَرْسَلَهُ اللهُ إِلَى الْعِبَادِ رَسُولًا وَنَبِيّاً وَهُوَ خَاتَمُ النُّبُوَّةِ وَ التي الى سَيْدُهُمْ أ فَلَا تُكَلِّمُونَهُ قَالَ فَلَمَّا سَمِعُوا ذَلِكَ مِنْ جَبْرَئِيلَ أَقْبَلُوا عَلَيَّ بِالسَّلَامِ وَ أَكْرَمُونِي وَ بَشَرُونِي بِالْخَيْرِ لِي وَلِأُمَّتِي قَالَ ثُمَّ صَعِدْنَا إِلَى السَّمَاءِ الثَّانِيَة فَإِذَا فِيهَا رَجُلَانِ مُتَشَابِهَان فَقُلْتُ مَنْ هَدَانَ يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ لِي ابْنَا الْخَالَة يَحْيَى وَعِيسَى الله فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِمَا وَسَلَّمَا عَلَيَّ وَاسْتَغْفَرْتُ لَهُمَا وَاسْتَغْفَرَا لِي وَ قَالَا مَرْحَباً بِالْأَخِ الصَّالِحِ وَ النَّبِيِّ الصَّالِحِ وَإِذَا فِيهَا مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ عَلَيْهِمُ الْخُشُوعُ قَدْ وَضَعَ اللَّهُ وُجُوهَهُمْ كَيْفَ شَاءَ لَيْسَ مِنْهُمْ مَلَكَ إِنَّا يُسَبِّحُ اللَّهَ وَ يُحَمِّدُهُ بِأَصْوَاتِ مُخْتَلِفَة ثُمَّ صَعِدْنَا إِلَى السَّمَاءِ الثَّالِثَةِ فَإِذَا فِيهَا رَجُلُ فَضْلُ حُسْنِهِ عَلَى سَائِرِ الْخَلْقِ كَفَضْلِ الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ عَلَى سَائِرِ النُّجُومِ فَقُلْتُ مَنْ هَذَا يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَذَا أَخُوكَ يُوسُفُ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَيَّ وَاسْتَغْفَرْتُ لَهُ وَاسْتَغْفَرَ لِي وَ قَالَ مَرْحَباً بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَ الْأَخِ الصَّالِحِ وَ الْمَبْعُوثِ فِي الزَّمَنِ الصَّالِحِ وَإِذَا فِيهَا مَلَائِكَةُ عَلَيْهِمْ مِنَ الْخُشُوعِ مِثْلُ مَا وَصَفْتُ فِي السَّمَاءِ الْأُولَى وَ الثَّانِيَةِ وَ قَالَ لَهُمْ جَبْرَئِيلُ فِي أَمْرِى مَا قَالَ لِلْآخَرِينَ وَ صَنَعُوا بِي مِثْلَ مَا صَنَعَ الْآخَرُونَ ثُمَّ صَعِدْنَا إِلَى السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ وَإِذَا فِيهَا رَجُلُ فَقُلْتُ مَنْ هَذَا يَا جِبْرِيلُ قَالَ هَذَا إِدْرِيسُ رَفَعَهُ اللَّهُ مَكَانًا عَلِيًّا فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ عَلَى وَاسْتَغْفَرْتُ لَهُ وَاسْتَغْفَرَ لِي وَإِذَا فِيهَا مِنَ الْمَلَائِكَةِ الْخُشُوعِ مِثْلُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ الَّتِي عَبَرْنَاهَا فَبَشِّرُونِي بِالْخَيْرِ لِي وَلِأُمَّتِي ثُمَّ رَأَيْتُ مَلَكَا جَالِسًا عَلَى سَرِير تَحْتَ يَدَيْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكِ تَحْتَ كُلِّ مَلَكِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكِ فَوَقَعَ فِي نَفْسٍ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم أَنَّهُ هُوَ فَصَاحَ بِهِ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ قُمْ فَهُوَ قَائِمُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ ثُمَّ صَعِدْنَا إِلَى السَّمَاءِ الْخَامِسَة فَإِذَا فِيهَا رَجُلُ كَهْلُ عَظِيمُ الْعَيْنِ لَمْ أَرَ كَهْنَا أَعْظَمَ مِنْهُ حَوْلَهُ ثُلَّهُ مِنْ أُمَّتِهِ فَأَعْجَبَتْنِي كَثرَتْهُمْ فَقُلْتُ مَنْ هَذَا يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَذَا الْمُجِيبُ فِي قَوْمِهِ هَارُونُ بْنُ عِمْرَانَ اللهِ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَيَّ وَاسْتَغْفَرْتُ لَهُ وَاسْتَغْفَرَ لِي وَإِذَا فِيهَا مِنَ الْمَلَائِكَةِ الْخُشُوعِ مِثْلُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ ثُمَّ صَعِدْنَا إِلَى السَّمَاءِ السَّادِسَةِ وَإِذَا فِيهَا رَجُلُ آدِمُ طَوِيلُ كَأَنَّهُ مِنْ شَبْوَةَ وَلَوْ أَنَّ عَلَيْهِ قَمِيصَيْنِ لَنَفَذَ شَعْرُهُ فِيهِمَا فَسَمِعْتُهُ يَقُولُ يَزْعُمُ بَنُو إِسْرَائِيلَ أَنِّي أَكْرَمُ وَلْدِ آدَمَ عَلَى اللَّهِ وَ هَذَا رَجُلُ أَكْرَمُ عَلَى علیه السلام مِنِّي فَقُلْتُ مَنْ هَذَا يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَذَا أَخُوكَ مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَيَّ وَاسْتَغْفَرْتُ لَهُ وَ اسْتَغْفَرَ لِي وَإِذَا فِيهَا مِنَ الْمَلَائِكَةِ الْخُشُوعِ مِثْلُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ قَالَ ثُمَّ صَعِدْنَا إِلَى

ص: 18

خیر دادند. پس به آسمان دوّم بالا رفتیم دو مرد کاملاً شبیه یکدیگر دیدم، از جبرئیل پرسیدم: «این ها کیستند»؟ گفت: «دو پسرخاله عیسی و یحیی » به آن دو سلام کردم، پاسخ مرا دادند و برای هم طلب مغفرت نمودیم، گفتند خوش آمدی ای برادر و پیامبر صالح در آن جا هم فرشتگانی را دیدم همانند آنان که در آسمان اول دیده بودم همه در حال حمد و ثنای خداوند هر یک با صدایی متفاوت از صدای دیگران و خداوند آن ها را همان گونه که اراده کرده بود خلق نموده بود». سپس به آسمان سوم صعود کردیم مردی را دیدم که از شدت زیبایی نسبت به دیگران چون ماه بدر بود در میان ستارگان از جبرئیل درباره ی او پرسیدم گفت او برادرت؛ یوسف است. به او سلام دادم پاسخ مرا داد و برای هم طلب مغفرت نمودیم گفت خوش آمدی ای برادر و پیامبر صالح که در زمانی نیک و صالح مبعوث شدی در آن جا هم همانند آسمان اوّل و دوم ملائکه را در حال خضوع و خشوع دیدم جبرئیل سخنانی را که درباره ی من به آن ها گفته بود به این ملائکه هم گفت و این ها هم همان کاری را کردند که ملائکه ی پیشین انجام داده بودند سپس به آسمان چهارم بالا رفتیم در آن جا مردی را دیدم از جبرئیل دربارهی او پرسیدم گفت: این ادریس است که خداوند به او مقام و مرتبه ی عالی و رفیع عطا کرده است. به همدیگر سلام کرده و برای هم طلب مغفرت نمودیم، در آن جا هم مانند طبقات پیشین آسمان ملائکه را در حال خضوع و خشوع و عبادت دیدم که به من و امتم بشارت خیر دادند. سپس ملکی را دیدم که بر تختی نشسته و هفتاد هزار ملک روبه روی او هستند و هر ملکی هم هفتاد هزار ملک تحت امر دارد پس در دل رسول خدا چنین افتاد که این فرشته باید همان باشد، پس جبرئیل بر آن ملک فریادی کشید و گفت: «برخیز و او تا روز قیامت ایستاده خواهد بود. پس به آسمان پنجم ،رفتیم مردی میان سال و درشت چشمی را دیدم که تابه حال میان سالی بزرگتر از او ندیده بودم گروهی از یارانش در کنار او بودند از کثرت آن ها تعجب کردم. پرسیدم: ای جبرئیل این کیست؟ گفت «هارون بن عمران محبوب در میان قوم خود به همدیگر سلام داده و برای هم طلب مغفرت کردیم در آن جا هم مانند آسمان های پیشین ملائکه ای را در حال خضوع و عبادت دیدم. سپس به آسمان ششم صعود کردیم مردی دیدم گندمگون و بلند قامت و اگر او دو پیراهن به تن می کرد باز موهایش در هر دوی آن ها نفوذ می کرد شنیدم که گفت: «بنی اسرائیل گمان می کند که من برترین و بزرگوارترین فرزند آدم ابوالبشر هستم اما این مرد از من بزرگوارتر و ارجمندتر است از جبرئیل پرسیدم این کیست؟ گفت برادرت موسی بن عمران علیه السلام. به همدیگر سلام داده و برای هم طلب مغفرت نمودیم در آن جا هم ملائکه ای را دیدم که همانند آن چه در را آسمان های پیشین دیده بودم در حال خضوع و خشوع و عبادت پروردگار بودند، سپس به آسمان هفتم صعود کردیم به هر ملکی که گذر کردم گفت ای محمد حجامت کن و امت خود را به حجامت امر کن و در آن جا هم مردی را دیدم که موی سر و ریش او سیاه و سفید بود و بر تختی نشسته بود. پرسیدم ای جبرئیل این مرد کیست که در آسمان هفتم و بر در بیت المعمور و جوار باری تعالی

ص: 19

السَّمَاءِ السَّابِعَة فَمَا مَرَرْتُ بِمَلَكِ مِنَ الْمَلَائِكَةِ إِلَّا قَالُوا يَا مُحَمَّدُ احْتَجِمْ وَ أَمْرُ أُمَّتَكَ بالْحِجَامَة وَإِذَا فِيهَا رَجُلُ أَشْمَطُ الرَّأْسِ وَاللَّحْيَة جَالِسٌ عَلَى كُرْسِيِّ فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ مَنْ هَذَا الَّذِي فِي السَّمَاءِ السَّابِعَة عَلَى بَاب الْبَيْتِ الْمَعْمُور فِى جوَارِ اللَّهِ فَقَالَ هَذَا يَا مُحَمَّد ال أبوك إبْرَاهِيمُ القلي ا وَهَذَا مَحَلُّكَ وَ مَحَلٌّ مَن اتَّقَى مِنْ أُمَّتِكَ ثُمَّ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ ۖ إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَ هَذَا النَّبِيُّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ عَلَيَّ وَ قَالَ مَرْحَباً بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَ الِابْنِ الصَّالِحِ وَالْمَبْعُوثِ فِي الزَّمَنِ الصَّالِحِ وَإِذَا فِيهَا مِنَ الْمَلَائِكَةِ الْخُشُوعَ مِثْلُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ فَبَشِّرُونِي بِالْخَيْرِ لِي وَلِأُمَّتِي قَالَ رَسُولُ اللهِ وَ رَأَيْتُ فِي السَّمَاءِ السَّابِعَة بحَاراً مِنْ نُور يَتَلَالَا تَكَالُوهَا يَخْطَفُ بِالْأَبْصَارِ وَفِيهَا بِحَارُ مُظْلِمَةُ وَ بِحَارُ مِنْ ثَلْجِ تَرَعْدُ فَكَلَّمَا فَزِعْتُ وَ رَأَيْتُ هَؤُلَاءِ سَأَلْتَ جَبْرَئِيلَ فَقَالَ أَبْشِرْ يَا مُحَمَّد وَاشْكُرْ كَرَامَةَ رَبِّكَ وَاشْكُرِ اللَّهَ بِمَا صَنَعَ إِلَيْكَ قَالَ فَثَبَّتَنِيَ اللَّهُ بِقُوَّتِهِ وَ عَوْنِهِ حَتَّى كَثْرَ قَوْلِى لِجَبْرَئِيلَ وَ تَعَجُبِى فَقَالَ جَبْرَئِيلُ يَا مُحَمَّدَ تُعَظِّمْ مَا تَرَى إِنَّمَا هَذَا خَلْقُ مِنْ خَلْقِ رَبِّكَ فَكَيْفَ بِالْخَالِقِ الَّذِي خَلَقَ مَا تَرَى وَ مَا لَا تَرَى أَعْظَمُ مِنْ هَذَا مِنْ خَلْق رَبِّكَ أَنَّ بَيْنَ اللَّهِ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ تِسْعِينَ أَلْفَ حِجَاب وَ أَقْرَبُ الْخَلْقِ إِلَى اللهِ أنَا وَ إِسْرَافِيلُ وَ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُ أَرْبَعَةٌ حُجُب حِجَابٌ مِنْ نُور وَ حِجَابٌ مِنْ ظُلْمَة وَ حِجَابٌ مِنَ الْغَمَامِ وَ حِجَابُ مِنَ الْمَاءِ قَالَ وَ رَأَيْتُ مِنَ الْعَجَائِبِ الَّتِي خَلَقَ اللَّهُ وَ سَخَّرَ عَلَى مَا أرَادَهُ دِيكَاً رِجْلَاهُ فِي تُخُومِ الْأَرَضِينَ السَّابِعَةِ وَ رَأْسُهُ عِنْدَ الْعَرْشِ وَ هُوَ مَلَكُ مِنْ مَلَائِكَة اللَّهِ تَعَالَى خَلَقَهُ اللَّهُ كَمَا أَرَادَ رِجْلَاهُ فِي تُخَومِ الْأَرَضِينَ السَّابِعَةِ ثُمَّ أَقْبَلَ مُصْعِداً حَتَّى خَرَجَ فِى الْهَوَاءِ إِلَى السَّمَاءِ السَّابِعَة وَانْتَهَى فِيهَا مُصْعِداً حَتَّى انْتَهَى قَرْنُهُ إِلَى قُرْبَ الْعَرْشِ وَ هُوَ يَقُولُ سُبْحَانَ رَبِّي حَيْثُ مَا كُنتُ لَا تَدْرِي أَيْنَ رَبُّكَ مِنْ عِظَمِ شَأْنِهِ وَ لَهُ جَنَاحَانِ فِي مَنْكِبَيْهِ إِذَا نَشَرَهُمَا جَاوَزَ الْمَشْرِقَ وَالْمَغْرِبَ فَإِذَا كَانَ فِي السَّحَرِ نَشَرَ جَنَاحَيْهِ وَ خَفَقَ بهِمَا وَصَرَخَ بِالتَّسْبِيحَ يَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ الْمَلِكَ الْقُدُّوس سُبْحَانَ اللَّهِ الْكَبيرِ الْمُتَعَال لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ الْحَيُّ الْقَيُّومُ وَإِذَا قَالَ ذَلِكَ سَبَّحَتْ دُيُوكَ الْأَرْضِ كُلُّهَا وَخَفَقَتَ بأَجْنِحَتِهَا وَأَخَذَتْ فِي الصِّيَاحِ فَإِذَا سَكَتَ ذَلِكَ الدِّيكَ فِي السَّمَاءِ سَكَتَتْ دُيُوكَ الْأَرْضِ كُلَّهَا وَلِذَلِكَ الدِّيكِ رَغَبُ أَخْضَرُ وَ ريش أَبْيَضُ كَأَشَدَّ بَيَاضِ مَا رَأَيْتُهُ قَطُّ وَلَهُ زَغَبُ خُضَرُ أَيْضاً تَحْتَ رِيشِهِ الْأَبْيَض كَأَشَدَّ خِضْرة مَا رَأَيْتُهَا قَط قَالَ ثُمَّ مَضَيْتُ مَعَ

ص: 20

ساکن است؟ گفت این پدرت ابراهیم است و این مقام و محل تو و پرهیزکاران امت تو هم خواهد بود سپس پیامبر صلی الله علیه و آله خواند سزاوارترین مردم به ابراهیم آن ها هستند که از او پیروی کردند، و [در زمان و عصر او به مکتب او وفادار بودند همچنین این پیامبر صلی الله علیه و آله و کسانی که به او] ایمان آورده اند [از همه سزاوارترند] و خداوند ولی و سرپرست مؤمنان .است (آل عمران /68) سپس به همدیگر سلام دادیم و ابراهیم علیه السلام گفت: خوش آمدی ای پیامبر صلی الله علیه و آله و فرزند صالح، که در زمانی نیک و صالح مبعوث شده ای در آن جا هم همانند آسمان ششگانه ی پیشین ملائکه را در حال سجود و خشوع دیدم که به من و امتم بشارت خیر دادند. رسول خدا فرمود در آسمان هفتم دریاهایی از نور دیدم بسیار درخشان نزدیک بود از درخشش آن چشم ها کور شوند و دریاهایی تاریک و دریاهای برف و یخ که رعد و برق می زد و هربار که می ترسیدم از جبرئیل می پرسیدم و جبرئیل می گفت: «مژده و بشارت باد بر تو ای محمد و کرامت پروردگارت را شکر کن و به خاطر لطف پروردگارت حمد و ثنای او را به جا آور خداوند با قدرت و مساعدت ،خود به من قوت قلب و ثبات داد». و از جبرئیل بسیار سؤال ها پرسیدم و بسیار از آن چه دیدم تعجب نمودم. جبرئیل گفت: ای محمد! آن چه می بینی به نظرت بزرگ و عظیم است؟ این تنها یکی از آفریده های پروردگار توست پس آن خالقی که چنین مخلوقی را آفریده چگونه است؟ و آفریده هایی بزرگ و عظیمی که تو نمی بینی چگونه است؟! میان خداوند و خلق او هفتاد هزار حجاب وجود دارد و نزدیکترین مخلوق خدا به او من و اسرافیل هستیم که بین ما و خدا چهار حجاب وجود دارد؛ حجابی از نور حجابی از ظلمت و تاریکی، حجابی از ابر و حجابی از آب و از جمله مخلوقات عجیبی که خداوند آفریده و به آن صورت که اراده کرده آن را شکل داده بود خروسی بود که پاهایش در پایین ترین حد زمین هفتم و سرش در عرش بود که یکی از ملائکه ی الهی به شمار می رفت که خداوند به اراده ی خود او را به آن شکل آفریده بود؛ پاهایش در آخرین حد زمین هفتم بود سپس بالاتر آمده و به آسمان هفتم رسید و همچنان جلوتر رفت تا تاجش به عرش الهی رسید و دائماً می گوید: «هر کجا که باشم پروردگارم پاک و منزه است». دو بال بزرگ داشت که اگر آن ها را می گسترد شرق و غرب را می پوشاند در هر سحرگاه این خروس بال هایش را باز می کند و بر هم می زند و با صدای بلند تسبیح می گوید پاک و منزه است خداوند مالک آسمان ها و زمین، پاک و مقدس است، پاک و منزه است خداوند بزرگ و متعال هیچ معبودی جز الله نیست زنده و «پابرجاست با این کار او همه ی خروس های زمین زبان به تسبیح می گشایند و بال هایشان را برهم زده و فریاد سر می دهند وقتی این خروس در آسمان ساکت شود خروس های روی زمین هم ساکت می شوند در زیر بال های سفید رنگ آن خروس پر و کرک هایی سبز پررنگ و غلیظ وجود داشت و من هرگز چنین رنگ سبزی ندیده بودم سپس همراه جبرئیل به راه افتاده به بیت المعمور وارد شدم و دو رکعت نماز خواندم همراه من گروهی از یاران من بودند که لباس هایی تازه و نو پوشیده بودند و گروهی دیگر لباس های کهنه پوشیده بودند ابتدا آنان که لباس نو و تازه پوشیده بودند آمدند و

ص: 21

جبْرَئِيلَ فَدَخَلْتُ الْبَيْتَ الْمَعْمُورَ فَصَلَّيْتُ فِيهَا رَكْعَتَيْنِ وَ مَعِي أَنَاسُ مِنْ أَصْحَابِي عَلَيْهِمْ ثِيَابُ جُدَدُ وَ آخَرِينَ عَلَيْهِمْ ثِيَابُ خُلْقَانُ فَدَخَلَ أَصْحَابُ الْجُدَدِ وَ حُبسَ أَصْحَابُ الْخُلْقَانِ ثُمَّ خَرَجْتُ فَانْقَادَ لِی نَهَرَانِ نَهَرُ يُسَمَّى الْكَوْثَرَ وَ نَهَرُ يُسَمَّى الرَّحْمَةَ فَشَرِبْتُ مِنَ الْكَوْثَرِ وَاغْتَسَلْتُ مِنَ الرَّحْمَةِ ثُمَّ انْقَادَا لِى جَمِيعاً حَتَّى دَخَلْتُ الْجَنَّةَ وَإِذَا عَلَى حَافَتَيْهَا بُيُوتِى وَ بُيُوتَ أَهْلِي وَإِذَا تُرَابُهَا كَالْمِسْكِ وَإِذَا جَارِيَةُ تَنْعَمِسُ فِي أَنْهَارِ الْجَنَّةِ فَقُلْتُ لِمَنْ أَنْتِ يَا جَارِيَةُ فَقَالَتْ لِزَيْدِ بْنِ حَارِثَةَ فَبَشِّرْتُهُ بِهَا حين أَصْبَحْتُ وَ إِذَا بِطَيْرِهَا كَالْبُخْتِ وَإِذَا رُمَّانُهَا مِثْلُ دَلِيَّ الْعِظَامِ وَ إِذَا شَجَرَةُ لَوْ أُرْسِلَ طَائِرُ فِي أَصْلِهَا مَا دَارَهَا سَبْعَمِائَة سَنَة وَلَيْسَ فِى الْجَنَّة مَنْزِلُ إِلَّا وَفِيهَا قُتُرُ مِنْهَا فَقُلْتُ مَا هَذِهِ يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَذِهِ شَجَرَةٌ طُوبَى قَالَ اللَّهُ طُوبى هُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ۖ فَلَمَّا دَخَلْتُ الْجَنَّةَ رَجَعَتْ إِلَيَّ نَفْسِي فَسَأَلْتُ جَبْرَئِيلَ عَنْ تِلْكَ الْبِحَارِ وَ هَوْلِهَا وَ أَعَاجِيبَهَا فَقَالَ هِيَ سُرَادِقَاتُ الْحُجب الَّتِي احْتَجَبَ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى بِهَا وَ لَوْ لَا تِلْكَ الْحُجُبُ لَتَهَنَّكَ نُورُ الْعَرْشِ وَكُلُّ فِيهِ وَ انْتَهَيْتُ إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى فَإِذَا الْوَرَقَةُ مِنْهَا تَظَلُّ أُمَّةٌ مِنَ الْأُمَمِ فَكُنْتُ مِنْهَا كَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى فَنَادَانِي آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْتُ أَنَا مُجِيبَاً عَنِّى وَ عَنْ أُمَّتِي وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِالله وَ مَلائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ فَقُلْتُ سَمِعْنا وَ أَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ المَصِيرُ فَقَالَ اللَّهُ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ فَقُلْتُ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا فَقَالَ اللَّهُ لَا أَوَاخِذْكَ فَقُلْتُ رَبَّنَا وَ لَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْراً كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا فَقَالَ اللَّهُ لَا أَحْمِلُكَ فَقُلْتُ رَبَّنَا وَ لَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنتَ مَوْلانا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَدْ أَعْطَيْتُكَ ذَلِكَ لَكَ وَلِأُمَّتِكَ فَقَالَ الصَّادِقُ مَا وَفَدَ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى أَحَدٌ أَكْرَمُ مِنْ رَسُولِ الله له حَيْثُ سَأَلَ لِأُمَّتِهِ هَذِهِ الْخِصَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَا رَبِّ أَعْطَيْتَ أَنْبِيَاءَكَ فَضَائِلَ فَأَعْطِنِي فَقَالَ اللَّهُ قَدْ أَعْطَيْتُكَ فِيمَا أَعْطَيْتُكَ كَلِمَتَيْنِ مِنْ تَحْتِ عَرْشِي لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ لَا مَنْجَى مِنْكَ إِنَّا إِلَيْكَ قَالَ وَ عَلَّمَتْنِي الْمَلَائِكَةُ قَوْلًا أَقُولُهُ إِذَا أَصْبَحْتُ وَ أَمْسَيْتُ اللَّهُمَّ إِنَّ ظُلْمِي أَصْبَحَ مُسْتَجِيراً بعَفْوكَ وَ ذَنْبي أَصْبَحَ مُسْتَجِيراً بِمَغْفِرَتِكَ وَ ذُلَّى أَصْبَحَ مُسْتَجِيراً بِعِزَّتِكَ و فقرى أصْبَحَ مُسْتَجيراً بغناك وَ وَجْهِيَ البالي أصْبَحَ مُسْتَجِيراً بِوَجْهَكَ السَّائِمِ الْبَاقِي

ص: 22

سپس آنان که لباس کهنه پوشیده بودند نشستند. سپس دو نهر برایم آشکار شد، یکی به نام کوثر و دیگری رحمت من از آب کوثر نوشیدم و در نهر رحمت غسل کردم سپس آن نهرها مطيع من شدند تا این که وارد بهشت شدم در ساحل و کناره های آن رودها در بهشت خانه های من و همسران من بود خاک آن جا همچون مشک خوشبو بود یک حوری را دیدم که در نهرهای بهشتی شنا می کرد، از او پرسیدم برای چه کسی خلق شده ای؟ گفت برای زید بن حارثه و صبحگاهان، من به زید مژده و بشارت او را دادم در آن جا پرندگانی همانند شتران خراسان و انارهایی مانند دلوهای بزرگ آویخته از درختان وجود داشت و نیز در آن جا درختی دیدم که اگر پرنده ای هفتصد سال به دور تنه ی آن پرواز می کرد، باز به نقطه ی شروع نمی رسید در هر منزلی در بهشت شاخه ای از این درخت وجود داشت. از جبرئیل پرسیدم این چیست؟ گفت این درخت طوبی است که خداوند فرمود: پاکیزه ترین [زندگی] نصیبشان است و بهترین سرانجام ها (رعد/29) پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی وارد بهشت شدم، به خود آمدم و از جبرئیل درباره ی آن دریاها و بزرگی و خلقتِ شگفت انگیز آن ها پرسیدم، گفت: «آن ها سراپرده های حجابی اند که خداوند به آن خود را می پوشاند اگر آن حجاب ها نبود، نور عرش الهی همه چیز را نابود می کرد به سدرة المنتهی رسیدم هر برگی از آن بر امتی سایه انداخته بود، نسبت به آن، آن گونه بودم که خدا می فرماید فاصله ی او با پیامبر صلی الله علیه و آله به اندازه فاصله ی دو کمان یا کمتر. (نجم/9) خداوند مرا صدا کرد که پیامبر صلی الله علیه و آله به آن چه از سوی پروردگارش بر او نازل شده ایمان آورده است. (بقره/285) و از جانب خود و امت خود پاسخ دادم و همه ی مؤمنان [نیز] به خدا و فرشتگان او و کتاب ها و فرستادگانش ایمان آورده اند و می گویند ما در میان هیچ یک از پیامبران او، فرق نمی گذاریم و به همه ایمان داریم و من گفتم «ما شنیدیم و اطاعت کردیم پروردگارا [انتظار] آمرزش تو را [داریم] و بازگشت [ما] به سوی توست» (بقره/285) خداوند فرمود: خداوند هیچ کس را جز به اندازه ی تواناییش تکلیف نمی کند. [انسان] هر کار [نیکی] را انجام دهد برای خود انجام داده و هر کار بدی کند به زیان خود کرده است. من گفتم پروردگارا! اگر ما فراموش یا خطا کردیم ما را مؤاخذه !مکن پروردگارا تکلیف سنگینی بر ما قرار مده آن چنان که به خاطر گناه و طغیان بر کسانی که پیش از ما بودند قرار دادی پروردگارا آن چه طاقت تحمل آن را نداریم بر ما مقرر مدار و آثار گناه را از ما بشوی ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده تو مولا و سرپرست مایی پس ما را بر جمعیت کافران پیروز گردان» (بقره /286) خداوند فرمود آن را به تو و امّت تو عطا کردم. امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ کسی کریمتر و بزرگوارتر از پیامبر صلی الله علیه و آله به نزد خدا فرستاده نشده است تا چنین خصلتی را برای امت خود بخواهد پس پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کرد «خدایا به پیامبرانت فضایل و مراتبی عطا کرده ای، پس به من هم عطا کن». فرمود: «دو جمله از عرش خود را به تو عطا کردم، لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِالله وَ لَا مَنْجَى مِنْكَ إِلَّا إِلَيْكَ، یعنی هیچ نیرو و قدرتی جز قدرت خدا وجود ندارد و تنها مفرّ و پناه از خدا، خود خداوند است و ملائکه دعاها و کلماتی به من آموختند که هر صبح و شب آن ها را

ص: 23

الَّذِي لَا يَفْنَى وَأَقُولُ ذَلِكَ إِذَا أَمْسَيْتُ ثُمَّ سَمِعْتُ الْأَذَانَ فَإِذَا مَلَكُ يُؤَذِّنُ لَمْ يُرَ فِي السَّمَاءِ قَبْلَ تِلْكَ اللَّيْلَة فَقَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ فَقَالَ اللَّهُ صَدَقَ عَبْدِى أَنَا أَكْبَرُ فَقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَقَالَ اللَّهُ صَدَقَ عَبْدِى أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ غَيْرِي فَقَالَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ اللهُ صَدَقَ عَبْدِي إِنَّ مُحَمَّداً عَبْدِي وَ رَسُولِى أَنَا بَعَثْتُهُ وَ انْتَجَبْتُهُ فَقَالَ حَيَّ عَلَى الصَّلَاةِ حَيَّ عَلَى الصَّلَاةِ فَقَالَ صَدَقَ عَبْدِي وَ دَعَا إِلَى فَرِيضَتِي فَمَنْ مَشَى إِلَيْهَا رَاغِباً فِيهَا مُحْتَسِباً كَانَتْ لَهُ كَفَّارَةُ لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ فَقَالَ حَيَّ عَلَى الْفَلَاحِ حَيَّ عَلَى الْفَلَاحِ فَقَالَ اللَّهُ هِيَ الصَّلَاحُ وَالنَّجَاحُ وَالْفَلَاحُ ثُمَّ أَمَّمْتُ الْمَلَائِكَةَ فِي السَّمَاءِ كَمَا أَمَّمْتُ الْأَنْبِيَاءَ فِي بَيْتِ الْمَقْدِسِ قَالَ ثُمَّ غَشِيَتْنِي صَبَابَةٌ فَخَرَرْتُ سَاجِداً فَنَادَانِي رَبِّي أَنِّي قَدْ فَرَضْتُ عَلَى كُلِّ نَبِيٍّ كَانَ قَبْلَكَ خَمْسِينَ صَلَاةً وَفَرَضْتُهَا عَلَيْكَ وَ عَلَى أُمَّتِكَ فَقُمْ بِهَا أَنْتَ فِي أُمَّتِكَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَانْحَدَرْتُ حَتَّى مَرَرْتُ عَلَى إِبْرَاهِيمَ الفَلَمْ يَسْأَلْنِي عَنْ شَيْءٍ حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَى مُوسَى علیه السلام فَقَالَ مَا صَنَعْتَ يَا مُحَمَّد فَقُلْتُ قَالَ رَبِّي فَرَضْتُ عَلَى كُلِّ نَبِيٍّ كَانَ قَبْلَكَ خَمْسِينَ صَلَاةٌ وَفَرَضْتُهَا عَلَيْكَ وَ عَلَى أُمَّتِكَ فَقَالَ مُوسَى علیه السلام يَا مُحَمَّدُ إِنَّ أَمَتَكَ آخِرُ الْأَمَمِ وَأَضْعَفُهَا وَ إِنَّ رَبَّكَ لَا يَزِيدُهُ شَيْ: وَ إِنَّ أَمَتَكَ لَا تَسْتَطِيعُ أَنْ تَقُومَ بِهَا فَارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ لِأَمَّتِكَ فَرَجَعْتُ إِلَى رَبِّي حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى فَخَرَرْتُ سَاجِداً ثُمَّ قُلْتُ فَرَضْتَ عَلَيَّ وَ عَلَى أُمَّتِي خَمْسِينَ صَلَاةً وَ لَا أَطِيقُ ذَلِكَ وَلَا أُمَّتِي فَخَفَّفَ عَنِّى فَوَضَعَ عَنِّى عَشْراً فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ ارْجِعْ لَا تُطِيقُ فَرَجَعْتُ إِلَى رَبِّي فَوَضَعَ عَنِّى عَشْراً فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ ارْجِعْ وَ فِي كُلِّ رَجْعَةِ أَرْجِعُ إِلَيْهِ أَخِرُّ سَاجِداً حَتَّى رَجَعَ إِلَى عَشْرِ صَلَوَاتٍ فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى وَ أَخْبَرْتُهُ فَقَالَ لَا تُطِيقُ فَرَجَعْتُ إِلَى رَبِّي اليه فَوَضَعَ عَنِّى خَمْسًا فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى وَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ لَا تُطِيقُ فَقُلْتُ قَدِ اسْتَحْيَيْتُ مِنْ رَبِّي وَ لَكِنْ أَصْبَرُ عَلَيْهَا فَنَادَانِي مُنَادٍ كَمَا صَبَرْت عَلَيْهَا فَهَذِهِ الْخَمْسُ بِخَمْسِينَ كُلُّ صَلَاةِ بِعَشِيرٍ وَ مَنْ هَمَّ مِنْ أُمَّتِكَ بِحَسَنَة يَعْمَلُهَا فَعَمِلَهَا كَتَبْتُ لَهُ عَشْراً وَ إِنْ لَمْ يَعْمَلْ كَتَبْتُ لَهُ وَاحِدَةً وَ مَنْ هَمَّ مِنْ أُمَّتِكَ بِسَيِّئَةً فَعَمِلَهَا كَتَبْتُ عَلَيْهِ وَاحِدَةً وَإِنْ لَمْ يَعْمَلُهَا لَمْ أَكْتُبْ عَلَيْهِ شَيْئاً فَقَالَ الصَّادِقِ علیه السلام جَزَى اللَّهُ مُوسَى علیه السلام عَنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ خَيْرًا فَهَذَا تَفْسِيرُ قَوْلِ اللَّهِ

ص: 24

می خوانم خدایا از ظلم و ستم خود به عفو و بخشش تو پناه می آورم و از گناه خود به مغفرت و از ذلت و پستی خود به عزّت تو و از فقر خود به غنا و بی نیازی تو پناه می آورم و چهره ی فانی به چهره ی جاودان و ابدی تو که هیچ فنایی ندارد پناه می آورد سپس صدای اذان را شنیدم، ملکی در آسمان اذان می داد که پیش از آن شب هرگز دیده نشده بود گفت: «الله أكبر، الله أكبر». خداوند فرمود: بنده ام راست می گوید من بزرگتر و برتر هستم. گفت «أشهَدُ أن لا إله إلا الله، أشهَدُ أن لا إلهَ إلاّ الله»، باری تعالی فرمود: «بنده ام راست می گوید من الله هستم هیچ معبودی جز من وجود ندارد». گفت: «أشهَدُ أَنَّ محمداً رسولُ الله أشهَدُ أنَّ محمداً رسولُ الله». خداوند فرمود: «بنده ام راست می گوید، محمد بنده و پیامبر من است من او را انتخاب کرده و مبعوث کرده ام. سپس [فرشته ی مؤذن] گفت: حَيَّ عَلَى الصَّلاة، حَيَّ عَلَى الصَّلاة. خداوند فرمود: «بنده ام راست می گوید و همه را به سوی انجام فریضه ی من فرا می خواند و هرکس با میل قلبی برای انجام نماز اقدام کند و به آن اهتمام بورزد، کفاره گناهان او خواهد بود. سپس گفت: ﴿حَيَّ عَلَى الفَلاحِ، حَيَّ عَلَى الفلاح﴾. خداوند فرمود: «نماز، صلاح و پیروزی و رستگاریست پس همان طور که در بیت المقدس امام جماعت نماز پیامبران بودم در آسمان هم امام جماعت نماز ملائکه گشتم سپس مهی مرا پوشاند و من به حالت سجده افتادم خداوند مرا صدا کرد و گفت من به هر پیامبری پیش از تو پنجاه نوبت نماز واجب کردم همان را بر تو و امّت تو واجب می گردانم پس تو در میان امت خود به آن اقدام کن». رسول خدا فرمود: برگشتم و به ابراهیم رسیدم او چیزی از من نپرسید پس به موسی رسیدم». گفت: ای محمد چه کردی؟ گفتم خداوند فرمود به هر پیامبر صلی الله علیه و آله ی که پیش از تو بود پنجاه نوبت نماز واجب کردم همان را بر تو و امّت تو واجب گردانده ام» موسی گفت: «ای محمد امت تو آخرین امت و ضعیف ترین آن هاست و خداوند از آن سودی به تو نمی رساند و امت تو توان انجام این مقدار را ندارد به نزد خداوند برگرد و برای امت خود در امر نماز تخفیف بخواه به نزد خداوند برگشتم تا به سدرة المنتهی رسیدم و به سجده افتادم و عرض: کرم خدایا بر من و امّتم پنجاه نوبت نماز واجب کرده ای، نه من و نه امتم هیچ یک توان آن را نداریم آن را برایم سبک تر کن»، ده نوبت آن را کاست، به نزد موسی برگشتم و او را از ماوقع آگاه کردم گفت برگرد، طاقت آن را نداری. برگشتم و دوباره از خدا خواستم از آن بکاهد و خدا ده نوبت را کم کرد نزد موسی علیه اللسام برگشتم و به او خبر دادم گفت برگرد» هربار برمی گشتم و در محضر خدا سجده می کردم خداوند متعال ده نوبت از آن می کاست تا این که به ده نوبت رسید نزد موسی علیه السلام برگشتم و او را باخبر کردم، گفت: «طاقت آن را نداری، نزد پروردگار برگشتم و پنج نوبت از آن کاست نزد موسی برگشتم. گفت «طاقت آن را نداری گفتم من از پروردگارم شرم دارم پس به همین مقدار صبر می کنم، منادی ندا داد، حال که بر آن صبر می کنی، من اجر این پنج نوبت را پنج برابر می افزایم هر نمازی معادل ده نماز هرکس از امت تو عمل نیکی انجام دهد آن را برایش ده برابر می نویسم و اگر قصد کند و انجام ندهد، آن را

ص: 25

سُبْحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ﴾. (1)

2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ سُبْحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا الْآيَةِ قَالَ رَوى عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم أَنَّهُ قَالَ بَيْنَا أَنَا رَاقِدُ بِالْأَبْطَحِ وَ عَلِيٌّ عَنْ يَمِينِي وَ جَعْفَرُ عَنْ يَسَارِى وَ حَمْزَةُ بَيْنَ يَدَى إِذْ أَنَا بِخَفْقِ أَجْنِحَةِ الْمَلَائِكَةِ وَ قَائِلُ يَقُولُ إِلَى أَيَّهِمْ بُعِثْتَ يَا جَبْرَئِيلُ فَأَشَارَ إِلَيَّ وَ قَالَ إِلَى هَذَا وَهُوَ سَيْدُ وَلَدِ آدَمَ وَ هَذَا وَزِيرُهُ وَ وَصِيُّهُ وَخَتَنُهُ وَهَذَا: حَمْرَةٌ عَمُّهُ سَيِّدُ الشُّهَدَاءِ وَ هَذَا ابْنُ عَمِّهِ جَعْفَرُ لَهُ جَنَاحَانِ خَضِيبَان يَطِيرُ بِهِمَا فِي الْجَنَّةِ مَعَ الْمَلَائِكَة﴾. (2)

3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ قَالا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ كُنتُ نَائِماً فِي الْحِجْرِ إِذْ أَتَانِي جَبْرَئِيلُ فَحَرَكَنِي تَحْرِيكاً لطيفاً ثُمَّ قَالَ لِى عَفَا اللَّهُ عَنْكَ يَا مُحَمَّدُ قُمْ وَارْكَبْ فَأَفِدْ إِلَى ربِّكَ فَأَتَانِي بِدَابَّة دُونَ الْبَغْلِ وَ فَوْقَ الْحِمَارِ خَطْرُهَا مَدَّ الْبَصَر لَهُ جَنَاحَانِ مِنْ جَوْهَر يُدْعَى الْبُرَاقَ قَالَ فَرَكِبْتُ حَتَّى طَعَنْتُ فِي التَّنَيَّةِ إِذَا أَنَا بِرَجُل قَائِم مُتَّصِل شَعْرَهُ إِلَى كَتِفَيْهِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَى قَالَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَوَّلُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا آخِرُ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا حَاشِرُ قَالَ فَقَالَ لِي جَبْرَئِيلُ رُدَّ عَلَيْهِ يَا مُحَمَّدُ قَالَ فَقُلْتُ وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ قَالَ فَلَمَّا أَنْ جُزْتُ الرَّجُلَ فَطَعَنْتُ فِي وَسَطِ الثَّنِيَّة إذا أنا برَجُل أَبْيَض الْوَجْهِ جَعْدِ الشَّعْرِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَيْكَ مِثْلَ تَسْلِيمِ الْأَوَّلِ فَقَالَ جَبْرَئِيلٌ رُدَّ عَلَيْهِ يَا مُحَمَّدُ فَقَلَتْ وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكَاتُهُ قَالَ فَقَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ احْتَفِظُ بِالْوَصِيِّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ علي بن أبي طَالِب علیه السلام الْمُقَرَب مِنْ رَبِّهِ قَالَ فَلَمَّا جُزْتُ الرَّجُلَ وَ انْتَهَيْتُ إِلَى بَيْتِ الْمَقْدِسِ إِذَا أَنَا بِرَجُل أَحْسَن النَّاسِ وَجْهَا وَأَتَمَ النَّاسِ جسْماً وَأَحْسَنِ النَّاسِ بَشَرَةَ قَالَ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيَّ قَالَ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا نَبِيُّ وَالسَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَوَّلُ مِثْلَ تَسْلِيمَ الْأَوَّلِ قَالَ فَقَالَ لِي جَبْرَئِيلُ يَا مُحَمَّدُ رُدَّ عَلَيْهِ فَقُلْتُ وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ قَالَ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ احْتَفِظُ بِالْوَصِيِّ ثَلَاثَ مَرَّاتِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب الْمُقَرَّب مِنْ رَبِّهِ الْأَمِينِ عَلَى حَوْضِكَ

ص: 26

یک کار نیک انجام یافته می نویسم و اگر یکی از امت تو قصد انجام عمل بدی را داشته و آن را انجام دهد، یک گناه و اگر انجام ندهد هیچ چیز برایش نمی نویسم امام صادق علیه السلام فرمود: «خداوند از جانب این امت به موسی خیر عطا کند. و این تفسیر آیه ﴿سُبحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ المَسْجِدِ الحَرام إِلَى المَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ﴾ مي باشد.

2- امام صادق علیه السلام- هشام بن حکم گوید: امام صادق علیه السلام در مورد آیه: ﴿سُبْحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا﴾ از رسول خدا روایت کرده که فرمود: «در حالی که من در ابطح خوابیده بودم و علی علیه السلام در سمت راست و جعفر در سمت چپ و حمزه در مقابل من بود به ناگاه خود را پوشیده در بال ملائکه دیدم یکی پرسید ای جبرئیل تو به سوی کدام یک فرستاده شده ای؟ گفت: «به سوی این- و به من اشاره کرد- پس گفت این سرور و سیّد فرزندان آدم است و این دیگر وصی و جانشین و وزیر و داماد و خلیفه ی او در میان امت اوست و این عموی او سیدالشهداء، حمزه است و دیگری پسرعموی او جعفر است، دو بال خضاب شده دارد که در بهشت همراه ملائکه پرواز می کند».

3- پیامبر صلی الله علیه و آله- فرمود زیدبن علی گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «در حجر اسماعیل علیه السلام (مکانی کنار کعبه)

خوابیده بودم که جبرئیل نزد من آمد و مرا به آرامی تکان داد آن گاه به من گفت: «ای محمدی خداوند از تو درگذرد- برخیز و سوار مرکب شو و به سوی پروردگارت برو پس چهارپایی برایم آورد که از قاطر کوچکتر و از الاغ بزرگتر بود و هر گامش به اندازه ای بود که چشم کار می کرد، دو بال از گوهر داشت و نامش براق بود سوارش شدم تا وارد تنیه نام مکانی کوهستانی در جنوب غربی مدینه که مشرف بر شهر مدینه است شدم که به ناگاه با مردی ایستاده روبرو شدم که موهایش به دو کتفش رسیده بود، چون نگاهش به من افتاد گفت سلام بر تو ای اولین سلام بر تو ای آخرین سلام بر تو ای حاشیر از القاب پیامبر صلی الله علیه و آله اسلام به معنای محشور کننده و گردآورنده، چون اولین کسی که روز قیامت در صحرای محشر قدم می گذارد پیامبر اسلام است و دیگران پس از ایشان محشور می شوند به ایشان حاشر ،گویند یا این که چون امت ایشان نزدیکترین امت ها به روز حشر هستند به حضرت علیه السلام حاشر گفته اند جبرئیل به من گفت ای محمد جواب سلام او را بده» گفتم: «سلام و رحمت و برکت الهی بر تو باد چون از آن مرد عبور کرده و به میانه ی ثنیّه رسیدم، ناگهان با مردی سفیدرو با موهای به هم تابیده روبرو شدم چون نگاهش به من افتاد همچون مرد قبلی بر من سلام کرد. جبرئیل به من گفت ای محمد جواب سلام او را بده» گفتم: سلام و رحمت و برک رکت الهی بر تو باد». او سه بار به من گفت ای محمد از جانشینت علی بن ابی طالب علیه السلام که مقرب و نزدیک به درگاه پروردگارش است محافظت نما چون از آن مرد عبور کرده و به بیت المقدس رسیدم به ناگاه با مردی روبرو شدم که زیباروترین خوش اندام ترین و خوش منظرترین مردم بود چون نگاهش به من افتاد گفت: سلام بر تو ای پیامبراسلام بر تو ای اولین و همچون مرد اول بر من سلام کرد». جبرئیل به من گفت: «ای محمد جواب سلام او را بده» گفتم: «سلام و رحمت و بر رکت الهی بر تو باد». او سه بار به من گفت: «ای محمد از جانشینت علی بن ابی طالب علیه السلام که مقرب و نزدیک به درگاه پروردگارش و امین بر حوض کوثر تو و دارای حق شفاعت برای [ورود به] بهشت است

ص: 27

صَاحِب شَفَاعَة الْجَنَّةَ قَالَ فَنَزَلْتُ عَنْ دَابَّنِي عَمْداً قَالَ فَأَخَذَ جَبْرَئِيلُ بِيَدِي فَأَدْخَلَنِي الْمَسْجِدَ فَخَرَقَ بِيَ الصُّفُوفِ وَ الْمَسْجِدُ غَاصٌ بِأَهْلِهِ قَالَ فَإِذَا بِيَدِ مِنْ فَوْقِي تَقَدَّمْ يَا مُحَمَّدُ قَالَ فَقَدَّمَنِي جَبْرَئِيلُ فَصَلَّيْتُ بِهِمْ قَالَ ثُمَّ وُضِعَ لَنَا مِنْهُ سُلَّمُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا مِنْ لُؤْلُو فَأَخَذَ بِيَدِي جَبْرَئِيلُ فَخَرَقَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ فَوَجَدْناها مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِيداً وَ شُهُباً قَالَ فَقَرَعَ جَبْرَئِيلُ الْبَابِ فَقَالُوا لَهُ مَنْ هَذَا قَالَ أَنَا جَبْرَئِيلُ قَالُوا مَنْ مَعَكَ قَالَ مَعِي أَخِي مُحَمَّدُ قَالُوا وَ قَدْ أَرْسَلَ إِلَيْهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَفَتَحُوا لَنَا ثُمَّ قَالُوا مَرْحَباً بِكَ مِنْ أَخِ وَ مِنْ خَلِيفَة فَنِعْمَ الْأَخُ وَ نِعْمَ الْخَلِيفَةُ وَنِعْمَ الْمُخْتَارُ خَاتَمُ النَّبِيِّينَ لَا نَبِيَّ بَعْدَهُ ثُمَّ وُضِعَ لَنَا مِنْهَا سُلَّم مِنْ يَاقُوتِ مُوَشّح بالزَّبَرْجَدِ الْأَخْضَرِ قَالَ فَصَعِدْنَا إِلَى السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ فَقَرَعَ جَبْرَئِيلُ الْبَابَ فَقَالُوا مِثْلَ الْقَوْلُ الْأَوَّل وَ قَالَ جَبْرَئِيلُ مِثْلَ الْقَوْلِ الْأَوَّلِ فَفُتِحَ لَنَا ثُمَّ وُضِعَ لَنَا سُلَّمُ مِنْ نُورِ مَحْفُوفِ حَوْلُهُ بِالنُّورِ قَالَ فَقَالَ لِي جَبْرَئِيلُ يَا مُحَمَّدُ تَتَبَّتْ وَ اهْتَدِ هَدِيتَ ثُمَّ ارْتَفَعْنَا إِلَى الثَّالِثَة وَالرَّابِعَةِ وَالْخَامِسَة وَ السَّادِسَة وَالسَّابِعَة بإِذْنِ اللهِ فَإِذَا بِصَوْتِ وَ صَيْحَة شَدِيدَة قَالَ قُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ مَا هَذَا الصَّوْتُ فَقَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ هَذَا صَوْتُ طُوبَى قَدِ اشْتَاقَتْ إِلَيْكَ قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَغَشِيَنِي عِنْدَ ذَلِكَ مَخَافَةُ شَدِيدَةٌ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِي جَبْرَئِيلُ يَا مُحَمَّدُ تَقَرَّبْ إِلَى رَبِّكَ فَقَدْ وَطِئْتُ الْيَوْمَ مَكَانَا بِكَرَامَتِكَ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا وَطِلْتُهُ قَطُّ وَ لَوْ لَا كَرَامَتُكَ لَأَحْرَقَنِي هَذَا النُّورُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيَّ قَالَ فَتَقَدَّمْتَ فَكُشِفَ لِي عَنْ سَبْعِينَ حِجَابَاً قَالَ فَقَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ فَخَرَرْتُ سَاجِداً وَقُلْتُ لَبَّيْكَ رَبَّ الْعِزَّةَ لَبَّيْكَ﴾. (1)

4- الصّادق علیه السلام- ﴿عَن ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لَمَّا أَسْرَى بِرَسُول اللَّه إِلَى السَّمَاءِ وَ أَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ فِي عَلِيٌّ اللَّهِ مَا أَوْحَى مِنْ شَرَفِهِ وَ مِنْ عِظَمِهِ عِنْدَ اللَّهِ وَرَدَ إِلَى الْبَيْتِ الْمَعْمُورِ وَ جَمَعَ لَهُ النَّبِيِّينَ وَصَلَّوْا خَلْفَهُ عَرَضَ فِي نَفْسٍ رَسُولِ اللَّهِ مِنْ عِظَمِ مَا أُوحِيَ إِلَيْهِ فِي عَلَى علیه السلام فَانزَلَ الله فَإِن كُنتَ في شَكٍّ مِمَّا أَنزَلْنَا إِلَيْكَ فَسْتَلِ الَّذِينَ يَقْرَؤُنَ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكَ يَعْنِي الْأَنْبِيَا، فَقَدْ

ص: 28

محافظت نما». سپس با قصد و نیت از مرکبم پایین آمدم، جبرئیل دستم را گرفته و مرا وارد مسجد الاقصی نمود و در حالی که مسجد پُر از جمعیت بود از میان صف ها عبورم داد که ناگهان دستی از بالای سرم به من اشاره کرد؛ که ای محمد به پیش برو! جبرئیل نیز مرا جلو انداخت و با حاضران در مسجد نماز گزاردم آن گاه از مسجد الاقصی برای من و جبرئیل نردبانی از مروارید به طرف آسمان دنیا (آسمان اوّل) گذاشته شد جبرئیل دستم را گرفته و به وسیله ی آن نردبان راه آسمان را پیمود و آسمان دنیا را پُر از نگهبانان نیرومند و تیرهای شهاب یافتیم جبرئیل دروازه ی آسمان را کوبید نگهبانان [دروازه] به او گفتند این کیست که دروازه را می کوبد؟ گفت من جبرئیل هستم». گفتند: چه کسی همراه توست؟ گفت همراه من برادرم محمد است گفتند: «آیا مبعوث [به پیامبری] شده است؟ گفت: «آری» آن ها دروازه را برایمان گشوده و گفتند خوشامد بر تو باد که خوب برادر و خوب جانشینی داری چه نیکو برادری و چه نیکو جانشینی و چه نیکو برگزیده ای است خاتمه دهنده ی پیامبران که پیامبری بعد از او نیست. آن گاه از آسمان اول نردبانی از یاقوت که زبرجرد سبز از سنگ های قیمتی بر آن آویخته شده بود برایمان گذاشته شد و با آن] به آسمان دوم بالا رفتیم جبرئیل دروازه ی آسمان دوم را کوبید و نگهبانان آن جا جملاتی همچون نگهبانان آسمان اوّل گفتند و جبرئیل نیز همان جملات قبلی را گفت دروازه برایمان گشوده شد و آن گاه نردبانی از نور که با هاله ای از نور نیز پوشانده شده بود برایمان گذاشته شد جبرئیل خطاب به من گفت: «ای محمد پابرجا و ثابت قدم باش و راه درست را پیدا کن تا هدایت و راهنمایی شوی سپس به اذن خدا به آسمان سوم چهارم پنجم ششم و هفتم بالا برده شدیم که به ناگاه صدا و بانگ بلندی به گوش رسید گفتم ای جبرئیل این چه صدایی است؟ به من پاسخ داد: ای محمد ! این صدای (درخت طوبی نام) درختی در بهشت است که مشتاق دیدار تو گردیده است. رسول خدا فرمود: «به ناگاه ترس و هول شدیدی مرا فرا گرفت جبرئیل به من گفت ای محمد ! به پروردگارت نزدیک شو که من امروز به خاطر ارجمندی تو در پیشگاه خداوند عزوجل به مکانی قدم گذاشته ام که تاکنون هیچ گاه قدم نگذاشته بودم و اگر به خاطر ارجمندی تو نبود این نوری که در مقابل منست هر آینه مرا می سوزاند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: پس من به پیش رفتم و برایم از روی هفتاد حجاب، پرده برداشته شد». و به من خطاب گردید ای محمد من به سجده افتاده و عرض کردم: «لبیک ای پروردگار صاحب عزت! لبیک.

4- امام صادق علیه السلام- ابن مسکان از امام صادق علیه السلام نقل می کند چون رسول خدا را شبانه به معراج بردند و خداوند بلند مرتبگی و بزرگی علی علیه السلام نزد خویش را به پیامبر صلی الله علیه و آله ابلاغ فرمود و [پس از آن] پیامبر صلی الله علیه و آله به بیت المعمور بازگردانده شد و خداوند پیامبران را برای او گرد آورد و آن ها پشت سر پیامبر صلی الله علیه و آله نماز گزاردند، عظمت و بزرگی آن چه خدا در مورد علی علیه السلام به پیامبر صلی الله علیه و آله ابلاغ نموده بود به ذهن رسول خدا خطور کرد در این هنگام خداوند این آیه را نازل فرمود و اگر در آن چه بر تو نازل کرده ایم تردیدی داری از کسانی که پیش از تو کتاب آسمانی را می خواندند بپرس. (یونس/94) یعنی از پیامبران گذشته بپرس چرا که فضیلت هایی که پیرامون علی در قرآن بر تو نازل کردیم بر آن پیامبران نیز در کتب آسمانی شان نازل نموده ایم؛ به یقین «حق» از طرف پروردگارت به تو رسیده

ص: 29

أَنْزَلْنَا عَلَيْهِمْ فِي كُتُبهِمْ مِنْ فَضْلِهِ مَا أَنْزَلْنَا فِي كِتَابِكَ لَقَدْ جَاءَكَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلا تَكُونَنَّ مِنَ المُمْتَرِينَ وَ لا تَكُونَنَّ مِنَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللهِ فَتَكُونَ مِنَ الْخَاسِرِينَ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام فَوَ اللَّهِ مَا شَكَ وَ مَا سَأَلَ﴾. (1)

5- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنِ الْمُفَضَّلَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ لَ لَمَّا أُسْرى بى إِلَى السَّمَاءِ أَوْحَى إِلَيَّ رَبِّي جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ إِنِّي اطَّلَعْتُ إِلَى الْأَرْضِ اطَّلَاعَةَ فَاخْتَرْتُكَ مِنْهَا فَجَعَلْتُكَ نَبِيَّاً وَ شَقَقْتُ لَكَ اسْماً مِنْ أَسْمَائِي فَأَنَا الْمَحْمُودُ وَأَنْتَ مُحَمَّدُ ثُمَّ اطَّلَعْتُ الثَّانِيَةَ فَاخْتَرْتُ مِنْهَا عَلِيّاً وَ جَعَلْتُهُ وَصِيْكَ وَ خَلِيفَتَكَ وَ زَوْجَ ابْنَتِكَ وَ أَبَا ذُرِّيَّتِكَ وَ شَقَقْتُ لَهُ اسْماً مِنْ أَسْمَائِي فَأَنَا الْعَلِيُّ الْأَعْلَى وَ هُوَ عَلِيٌّ وَجَعَلْتُ فَاطِمَةَ وَالْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ ال مِنْ نُورِكُمَا ثُمَّ عَرَضْتُ وَلَايَتَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَمَنْ قَبْلَهَا كَانَ عِنْدِي مِنَ الْمُقَرَّبِينَ يَا مُحَمَّدُ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَنِي حَتَّى يَنْقَطِعَ وَ يَصِيرَ كَالشَّنَّ الْبَالِي ثُمَّ أَتَانِي جَاحِداً لِوَلَايَتِهِمْ مَا أَسْكَلْتُهُ جَنَّتِي وَلَا أَظْلَلْتُهُ تَحْتَ عَرْشِي يَا مُحَمَّدُاً تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُمْ قُلْتُ نَعَمْ يَا رَبِّ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ ارْفَعْ رَأْسَكَ فَرَفَعْتُ رَأْسِي فَإِذَا أَنَا بِأَنْوَار عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ وَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدِ بْن عَلَى وَ جَعْفَرِ بْن مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْن جَعْفَرٍ وَ عَلِيٍّ بن مُوسَى وَ مُحَمَّدِ بْن عَلِيٍّ وَعَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ وَالْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ الْقَائِمِ فِي وَسَطِهِمْ كَأَنَّهُ كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ قُلْتُ يَا رَبِّ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ هَؤُلَاءِ الْأَئِمَّةُ وَ هَذَا الْقَائِمُ الَّذِي يُحِلُّ حَلَالِي وَيُحَرِّمُ حَرَامِي وَ بِهِ أَنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِي وَهُوَ رَاحَةُ لِأَوْلِيَائِي وَ هُوَ الَّذِي يَشْفِي قُلُوبَ شِيعَتِكَ مِنَ الظَّالِمِينَ وَ الْجَاحِدِينَ وَالْكَافِرِينَ فَيُخْرِجُ

اللَّاتِ وَالْعُزَّى طَريَّيْن فَيُحْرِقُهُمَا فَلَفِتْنَةُ النَّاسِ بِهِمَا يَوْمَئِذٍ أَشَدُّ مِنْ فِتْنَةَ الْعِجْل وَ السَّامِرِي﴾. (2)

6- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْإِسْلَامَ فَجَعَلَ لَهُ عَرْصَةً وَ جَعَلَ لَهُ نُوراً وَ جَعَلَ لَهُ حِصْنَا وَ جَعَلَ لَهُ نَاصِراً فَأَمَّا عَرْصَتُهُ فَالْقُرْآنُ وَ أَمَّا نُورُهُ فَالْحِكْمَةُ وَ أمَّا حِصْنُهُ فَالْمَعْرُوفِ وَأَمَّا أَنْصَارُهُ فَأَنَا وَأَهْلُ بَيْتِي وَ شِيعَتُنَا فَأَحِبُّوا أَهْلَ بَيْتِي وَ شِيعَتَهُمْ وَ أَنْصَارَهُمْ فَإِنَّهُ لَمَّا أَسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا فَنَسَبَنِي جَبْرَئِيلُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ اسْتَوْدَعَ اللَّهُ حَتَّى وَحُبَّ أَهْلِ بَيْنِي وَ شِيعَتِهِمْ فِي قُلُوبِ الْمَلَائِكَةِ فَهُوَ عِنْدَهُمْ وَدِيعَةُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ ثُمَّ هَبَطَ بي إِلَى أَهْلَ الْأَرْضِ فَنَسَبَنِى إِلَى أَهْلَ الْأَرْضِ فَاسْتَوْدَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى وَحُبَّ أَهْلِ بَيْتِي وَ

ص: 30

است بنابراین هرگز از تردید کنندگان مباش! [مسلماً او تردیدی نداشت! این درسی برای مردم بود!] و از آن ها مباش که آیات خدا را تکذیب ،کردند که از زیانکاران خواهی بود! (یونس/94-95) امام صادق علیه السلام [در ادامه] فرمود: به خدا سوگند پیامبر صلی الله علیه و آله هرگز شک و تردید به دل خود راه نداد و [چون تردید نداشت از پیامبران نیز نپرسید.

5- پیامبر صلی الله علیه و آله- مفضل گوید: امام صادق علیه السلام از پدرانش و ایشان از امیرالمؤمنین صلى الله عليه وآله وسلم نقل می کند رسول خدا فرمود: چون مرا به آسمان سیر دادند پروردگار عزوجل به من وحی کرد و فرمود: ای محمد به راستی من یک نظری به زمین کردم و تو را از آن برگزیدم و تو را پیغمبر نمودم و از نام خودم برای تو نامی باز گرفتم من محمودم و تو محمدی سپس دوباره نظری افکندم و علی علیه السلام را در آن انتخاب کردم و او را وصی تو و خلیفه ی تو و شوهر دختر تو و پدر نژاد تو نمودم و برای او هم نامی از نام های خود برگرفتم من اعلایم و او علی است و فاطمه علیها السلام و حسن و حسین علیهما السلام را از نور شما آفریدم سپس ولایت آن ها را به فرشتگان عرضه داشتم هرکس پذیرفت، نزد من از مقربین شد. ای محمد اگر بنده ای مرا عبادت کند تا بریده شود و مانند مشک پوسیده گردد و منکر ولایت آنان نزد من آید من او را در بهشتم جاندهم و زیر عرشم سایه نبخشم ای محمد دوست داری آن ها را ببینی؟ عرض کردم: «آری! پروردگارا». خدای عزوجل فرمود: «سر بلند کن». سر بلند کردم و ناگاه انوار علی علیه السلام و فاطمه و حسن و حسین اسلام و علی بن الحسین و محمدبن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی و محمد بن الحسن قائمیه را دیدم و قائم در وسط آن ها مانند ستاره درخشنده بود عرض کردم پروردگارا این ها کیانند؟ فرمود: «امامان و این است قائم آن که حلال مرا حلال کند و حرام مرا حرام کند و به وسیله ی او از دشمنانم انتقام بکشم و او راحتِ دوستان من است و اوست که دل شیعیانت را شفا می دهد از ظالمین و جاهدین و کافرین و لات و عزّی را تروتازه بیرون می آورد و آن ها را می سوزاند و مردم در آن روز به آن ها فریفته شوند و در آزمایش قرار گیرند سخت تر از فتنه ی گوساله و سامری

6- پیامبر صلی الله علیه و آله- از امام علی علیه السلام روایت است رسول خدا فرمود: «همانا خدا اسلام را آفرید، پس برای او می دانی ساخت و نوری قرار داد و حصاری نهاد و یاوری نیز برایش مقرر کرد اما میدان اسلام قرآن است و اما نورش حکمت و حصارش نیکی و یاورانش من و اهل بیت و شیعیانم می باشیم، پس اهل بیتم و شیعیان و یارانشان را دوست دارید زیرا چون مرا به آسمان دنیا عروج دادند و جبرئیل نسب و وصف مرا برای اهل آسمان بیان ،کرد خدا دوستی من و دوستی خاندان و شیعیانم را در دل ملائکه سپرد و آن دوستی تا روز قیامت نزد آن ها سپرده است سپس جبرئیل مرا به سوی اهل زمین فرود آورد و نسب و وصفم را برای اهل زمین بیان کرد و خدای عزوجل دوستی من و دوستی اهل بیتم و

ص: 31

شِيعَتِهِمْ فِي قُلُوبِ مُؤْمِنِي أُمَّتِي فَمُؤْمِنُو أُمَّتِي يَحْفَظُونَ وَدِيعَتِي فِي أَهْلِ بَيْتِي إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ أَلَا فَلَوْ أَنَّ الرَّجْلَ مِنْ أُمَّتِي عَبَدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عُمُرَهُ أَيَّامَ الدُّنْيَا ثُمَّ لَقِيَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُبْغِضَاً لِأَهْلِ بَيْنِي وَ شِيعَتِي مَا فَرَّجَ اللَّهُ صَدْرَهُ إِنَّا عَنِ النِّفَاقِ﴾. (1)

7- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿يَا عَلَى علیه السلام إِنَّ اللَّهَ أَشْهَدَكَ مَعِي فِي سَبْع مَوَاطِنَ: أَمَّا أَوَّلُ ذَلِكَ فَلَيْلَةً أُسْرِيَ بي إِلَى السَّمَاءِ قَالَ لِى جَبْرَئِيلُ: أَيْنَ أَخُوكَ قُلْتُ: خَلَفْتُهُ وَرَائِي قَالَ: ادْعُ اللَّهَ فَلْيَأْتِكَ بِهِ. فَدَعَوْتُ وَإِذَا مِثَالُكَ مَعِي وَإِذَا الْمَلَائِكَةُ وَقُوفُ صُفُوفُ فَقُلْتُ: يَا جَبْرَئِيلُ، مَنْ هَؤُلَاءِ؟ قَالَ: هُمُ الَّذِينَ يُبَاهِيهِمُ اللَّهُ بِكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَدَنَوْتُ فَنَطَقْتُ بِمَا كَانَ وَ بِمَا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ. وَالثَّانِي حِينَ أَسْرِيَ بِي فِي الْمَرَّةَ الثَّانِيَةِ فَقَالَ لِي جَبْرَئِيلُ: أَيْنَ أَخُوكَ؟ قُلْتُ: خَلَّفْتُهُ وَرَائِي قَالَ: ادْعُ اللَّهَ فَلْيَأْتِكَ بِهِ. فَدَعَوْتُ اللَّهَ فَإِذَا مِثَالُكَ مَعِي فَكُشِطَ لِى عَنْ سَبْعِ سَمَاوَاتِ حَتَّى رَأَيْتُ سُكَانَهَا وَ عُمَّارَهَا وَ مَوْضِعَ كُلِّ مَلَكِ مِنْهَا إِلَى قَوْلِهِ وَأَمَّا السَّادِسُ لَمَّا أَسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ جَمَعَ اللَّهُ لِيَ النَّبِيِّينَ فَصَلَّيْتُ بِهِمْ وَ مِثَالُكَ خَلْفِي﴾. (2)

الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْجُعْفِيَّ قَالَ كُنْتُ فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ قَاعِداً وَ أَبُو جَعْفَر علیه السلام فِي نَاحِيَة ... فَقَالَ ... فَلَمَّا انْتَهى بهِ إِلَى سِدْرَة الْمُنْتَهَى تَخَلَّفَ عَنْهُ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَا جَبْرَئِيلُ أَفِي مِثْل هَذَا الْمَوْضِعِ تَخْذُلْنِي فَقَالَ تَقَدَّمْ أَمَامَكَ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ بَلَغْتَ مَبْلَغاً لَمْ يَبْلُغُهُ خَلْقُ مِنْ خَلْقَ اللَّهِ قَبْلَكَ فَرَأَيْتُ رَبِّي وَ حَالَ بَيْنِي وَبَيْنَهُ السُّبْحَةُ قَالَ قُلْتُ وَ مَا السُّبْحَةً جُعِلْتُ فِدَاكَ فَأَوْمَاً بوَجْهِهِ إِلَى الْأَرْضِ وَ أَوْمَاً بِيَدِهِ إِلَى السَّمَاءِ وَهُوَ يَقُولُ جَلالُ رَبِّي جَلَالُ رَبِّي ثَلَاثَ مَرَاتِ قَالَ قَالَ يَا مُحَمَّد قُلْتُ لَبَّيْكَ يَا رَبِّ قَالَ فِيمَ اخْتَصَمَ الْمَلَأُ الْأَعْلَى قَالَ قُلْتُ سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لِى إِلَّا مَا عَلَّمْتَنِي قَالَ فَوَضَعَ يَدَهُ بَيْنَ ثَدْيَيَّ فَوَجَدْتُ بَرْدَهَا بَيْنَ كَتِفَيَّ قَالَ فَلَمْ يَسْأَلْنِي عَمَّا مَضَى وَ لَا عَمَّا بَقِيَ إِلَّا عَلِمْتُهُ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ لله فِيمَ اخْتَصَمَ الْمَلَأُ الْأَعْلَى قَالَ قُلْتُ يَا رَبِّ فِي الدَّرَجَاتِ وَالْكَفَّارَاتِ وَالْحَسَنَاتِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدٌ إِنَّهُ قَدِ انْقَضَتْ نُبُوتُكَ وَ انْقَطَعَ أَكْلُكَ فَمَنْ وَصِيُّكَ فَقُلْتُ يَا رَبِّ إِنِّي قَدْ بَلَوْتُ خَلْقَكَ فَلَمْ أَرَ فِيهِمْ مِنْ خَلْقِكَ أحَداً أَطْوَعَ لِي مِنْ عَلَى علیه السلام فَقَالَ وَلِي يَا مُحَمَّدٌ فَقُلْتُ يَا رَبِّ إِنِّي قَدْ بَلَوْتُ خَلْقَكَ فَلَمْ أَرَ مِنْ خَلْقِكَ أَحَداً أَشَدَّ حُبّاً لِي مِنْ

ص: 32

شیعیانشان را در دل های مؤمنین امت سپرد پس مؤمنین امتم تا روز قیامت سپرده ی مرا نسبت به اهل بیتم حفظ کنند. همانا اگر مردی از امتم در تمام دوران عمرش عبادت خدای عزوجل کند ولی با حالت بغض و دشمنی اهل بیت و شیعیانم خدا را ملاقات کند خدا دلش را جز با نفاق نگشاید [یعنی چون باطن و حقیقتش را خدا آشکار کند مردم او را منافق یعنی بی ایمان و دو رو بینند]».

7- پیامبر صلی الله علیه و آله- رسول خدا به علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: ای علی! خداوند تبارک و تعالی در هفت جا تو را با من همراه نمود اوّل؛ در شبی که به معراج رفتم گفتم: ای جبرئیل این ها کیستند؟ گفت: «آن ها کسانی اند که خداوند روز قیامت به واسطه ی تو به آن ها مباهات می کند. من نزدیک شدم و درباره ی آن چه بوده و تا قیامت خواهد بود برایشان صحبت کردم. وقتی برای بار دوم به معراج رفتم جبرئیل به من گفت: برادرت کجاست؟ گفتم او را در زمین باقی گذاشتم گفت: از خدا بخواه او را با تو همراه کند و من دعا کردم خدا مثال تو را برایم حاضر کرد و حجابها از آسمان های هفتگانه برایم کنار رفت و من همه ی ساکنان و اهل آسمان را ،دیدم هر ملکی را در جای خودش در حالی که مثال تو پشت سر من بود.

8- امام باقر علیه السلام- اسماعیل جعفی گوید: هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله به سدرة المنتهی رسید، جبرئیل از همراهی ایشان باز ایستاد رسول خدا فرمود: ای جبرئیل آیا در مثل چنین جایگاهی مرا رها می کنی؟! جبرئیل گفت به پیش برو که به خدا سوگند به جایگاهی رسیده ای که تاکنون کسی از آفریدگان خداوند پیش از تو به آن نرسیده است» پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود در آن هنگام پرتوی از نور پروردگارم را مشاهده کردم در حالی که میان من و خدای سبحه فاصله انداخته «بود». اسماعیل جعفی گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم فدایت شوم مراد از سُبحه چیست؟ امام علیه السلام با صورتش به زمین و با دستش به آسمان اشاره نمود و سه مرتبه فرمود: «مراد عظمت و شکوه پروردگارم [است]». خداوند فرمود: «ای محمّد عرض کردم لبیک ای پروردگار من فرمود: «فرشتگان عالم بالا درباره ی چه چیز بحث و گفتگو می کردند»؟ عرض کردم: پاک و منزهی تو من دانشی به غیر آن چه تو به من آموختی ندارم پس خداوند دست قدرت خویش را میان سینه ام قرار داد و من سردی آن را میان دو کتفم احساس کردم و پس از آن چیزی از گذشته و آینده از من سؤال نفرمود مگر این که به آن دانا گشتم. [خداوند برای بار دوم فرمود: ای محمد فرشتگان عالم بالا در چه چیز بحث و گفتگو می کردند؟ عرض کردم ای پروردگار من در مورد درجات کارهایی که بر رتبه ی انسان ها می افزاید و کفارات کارهایی که گناهان را جبران می کند و کارهای نیک و پسندیده» خداوند فرمود: ای محمد پیامبری ات به پایان رسیده و عمرت تمام گشته است جانشینت کیست؟ عرض کردم ای پروردگارم من آفریدگانت را امتحان کردم و در میانشان مطیع تر از علی برای خودم ندیدم خداوند فرمود: «ای محمد علی برای من نیز چنین است عرض کردم: «ای پروردگارم! من آفریدگانت را امتحان کردم و در میانشان کسی که بیش از علی بن ابی طالب علیه السلام مرا دوست بدارد ندیدم. خداوند فرمود: «ای محمد علی ای برای من نیز چنین است علی را بشارت بده که او پرچم هدایت و پیشوای دوستداران من است او نوری است برای کسانی که مرا فرمان برند و کلمه و

ص: 33

عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبِ علیه السلام قَالَ وَ لِي يَا مُحَمَّدُ فَبَشِّرْهُ بأَنَّهُ رَايَةُ الْهُدَى وَ إِمَامُ أَوْلِيَائِي وَ نُورُ لِمَنْ أَطَاعَنِي وَالْكَلِمَةُ الْبَاقِيَةُ الَّتِي أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِينَ مَنْ أَحَبَّهُ أَحَبَّنِي وَ مَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَنِي مَعَ مَا أَنِّى أَخْصُّهُ بِمَا لَمْ أَخُصَّ بِهِ أَحَداً فَقُلْتُ يَا رَبِّ أَخِي وَصَاحِبِي وَ وَزِيرِى وَ وَارِثِي فَقَالَ إِنَّهُ أَمْرُ قَدْ سَبَقَ أَنَّهُ مُبْتَلَى وَ مُبْتَلَى بِهِ مَعَ مَا أَنَّى قَدْ نَحَلْتُهُ وَنَحَلْتُهُ وَنَحَلَتُهُ وَنَحَلْتُهُ أَرْبَعَةُ أَشْيَاءَ عَقَدَهَا بِيَدِهِ وَ لَا يُفْصِعْ بِهَا عَقْدُهَا﴾. (1)

9- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿حَدَّثَنَا عَبْدُ السَّلَامِ بْنُ صَالِحِ الْهَرَوِيُّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى علیه السلام رَّضَا عَنْ أَبِيهِ بن جَعْفَر عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرَ بْن مُحَمَّدِ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْن عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْن عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبِ علیه السام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ . أَنَّهُ لَمَّا عُرِجَ بِي إِلَى وَالَ السَّمَاءِ أَذَّنَ جَبْرَئِيلُ مَثْنَى مَثْنَى وَأَقَامَ مَثْنَى مَثْنَى ثُمَّ قَالَ تَقَدَّمْ يَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ أَتَقَدَّمُ عَلَيْكَ فَقَالَ نَعَمْ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اسْمُهُ فَضَّلَ أَنْبِيَاءَهُ عَلَى مَلَائِكَتِهِ أَجْمَعِينَ وَ فَضَّلَكَ خَاصَّةً فَتَقَدَّمْتُ وَ صَلَّيْتُ بِهِمْ وَ لَا فَخْرَ فَلَمَّا انْتَهَيْنَا إِلَى حُجُبِ النُّورِ قَالَ لِي جَبْرَئِيلُ اللهِ تَقَدَّمْ يَا مُحَمَّدُ وَ تَخَلَّفْ عَنِّى فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ فِي مِثْل هَذَا الْمَوْضِع تُفَارِقُنِي فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ إِنَّ هَذَا انْتِهَاءُ حَدَّيَ الَّذِي وَضَعَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِي فِي هَذَا الْمَكَانِ فَإِنْ تَجَاوَزْتُهُ احْتَرَقَتْ أَجْنِحَتِي لِتَعَدَّى حُدُودِ رَبِّي جَلَّ جَلَالُهُ فَرْخَ بِي زَخَّةً فِي النُّورِ حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَى حَيْثُ مَا شَاءَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ مَلَكُوتِهِ فَنُودِيتُ يَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ لَتَيْك رَبِّي وَ سَعْدَيْكَ تَبَارَكْتَ وَ تَعَالَيْتَ فَنُودِيَتْ يَا مُحَمَّدُ أَنْتَ عَبْدِي أَنَا رَبُّكَ فَإِيَّايَ فَاعْبُدْ وَ عَلَيَّ فَتَوَكَّلْ فَإِنَّكَ نُورى فِي عِبَادِي وَ رَسُولِي إِلَى خَلْقِي وَ حُجَّتِي فِي بَرِيَّتِي لِمَنْ تَبِعَكَ خَلَقْتُ جَنَّتِي وَ لِمَنْ خَالَفَ خَلَقْتُ نَارِى وَلِأَوْصِيَائِكَ أَوْجَبْتُ كَرَامَتِي وَلِشِيعَتِكَ أَوْجَبْتُ ثَوَابِى فَقُلْتُ يَا رَبِّ وَ مَنْ أَوْصِيَائِي فَنُودِيتُ يَا مُحَمَّدُ إِنَّ أَوْصِيَاءَ كَ الْمَكْتُوبُونَ عَلَى سَاقِ الْعَرْشِ فَنَظَرْتُ وَ أَنَا بَيْنَ يَدَى رَبِّي إِلَى سَاقِ الْعَرْشِ فَرَأَيْتُ اثْنَيْ عَشَرَ نُوراً فِي كُل نُور سَطْرُ أَخْضَرُ مَكْتُوبُ عَلَيْهِ اسْمُ كُلِّ وَصِيٍّ مِنْ أَوْصِيَائِي أَولُهُمْ عَلَى بْن أَبِي طَالِب وَ آخِرُهُمْ مَهْدِئُ أُمَّتِي فَقُلْتُ يَا رَبِّ أَ هَؤُلَاءِ أَوْصِيَائِي مِنْ بَعْدِى فَنُودِيتُ يَا مُحَمَّدُ هَؤُلَاءِ أَوْلِيَائِي وَ أَحِبَائِي وَ أَصْفِيَائِي وَ حُجَجِي بَعْدَكَ عَلَى بَرِيَّتِي وَ هُمْ أَوْصِيَاؤُكَ وَ خُلَفَاؤُكَ وَ خَيْرُ خَلْقِي بَعْدَكَ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَأَظْهِرَنَّ بِهِمْ دِينِي وَ لَأَعْلِيَنَ بِهِمْ كَلِمَتِي وَلَا طَهِّرَنَّ الْأَرْضَ بِآخِرِهِمْ مِنْ أعْدَائِي وَلَأمَلُكَنَّهُ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا وَ لَأَسَخَّرَنَ لَهُ الرِّيَاحَ وَلَا ذلكنَّ لَهُ الرِّقَابَ الصَّعَابَ وَ

ص: 34

حقیقت] ماندگاری است که آن را همراه همیشگی پرهیزگاران ساختم، هرکس او را دوست بدارد مرا دوست داشته و هرکس با او دشمنی کند با من دشمنی کرده است با این حال او را به بلا و مصیبتهایی اختصاص می دهم که کسی را به آن ها اختصاص نداده ام [از روی تعجب] عرض کردم: «ای پروردگار من! برادرم همراهم وزیر و وارثم را»؟ فرمود: این حکمی است حتمی که او دچار بلا و امتحان شود و دیگران نیز به وسیله ی او او پذیرفتن یا نپذیرفتن ولایتش مورد امتحان قرار گیرند، با این حال من به او چهار چیز را بخشیده ام که گرهی آن ها به دست اوست و او هرگز آن ها را فاش نسازد».

9- پیامبر صلی الله علیه و آله- عبدالله بن صالح هروی برایمان حدیث کرد وقتی مرا به آسمان بردند، جبرئیل دوفصل دوفصل اذان و اقامه گفت سپس به من گفت ای محمد صلى الله عليه وآله وسلم پیش بیفت» به او گفتم ای جبرئیل بر تو پیشی بگیرم؟ گفت: «آری! زیرا خداوند متعال انبیائش را عموماً و تو را به خصوص بر تمام فرشتگان برتری داده است پس جلو برو و با فرشتگان نماز بگذار و این افتخاری نیست من جلو رفته و وقتی به حجاب های نور رسیدم جبرئیل گفت ای محمد پیش رو و از من جدا شو. گفتم: ای جبرئیل! در چنین جایی مرا تنها می گذاری»؟ عرضه داشت: «آخرین حدی که حق عزوجل برای من قرار داده همین جاست اگر از آن تجاوز کنم بال هایم می سوزد، پس مرا در نور پرتاب نمود و در آن به جلو رفتم تا جایی که خدا خواست سپس ندایی به گوشم رسید؛ یا محمد عرض کردم بلی پروردگارم ندا رسید «ای محمد! تو بنده ی من بوده و من پروردگار تو می باشم تنها مرا بپرست و فقط توکلت بر من باشد تو در بین بندگانم نور و به سوی خلق رسول و بر آفریدگانم حجّت من می باشی بهشتم را برای تو و پیروانت آفریده و جهنم را برای مخالفینت ایجاد نموده ام به جانشینانت عزت و به شیعیانت اجر و ثواب خواهم داد عرضه داشتم پروردگارا! جانشینانم چه کسانی هستند؟ ندا رسید: «ای محمد اسامی ایشان بر عمود عرش نوشته شده پس در حالی که مقابل پروردگار جل جلاله ایستاده بودم به عمود عرش نگریستم دوازده نور دیدم در هر نوری خطی سبز بود که بر آن اسم یکی از اوصیاء و جانشینانم به چشم می خورد اول ایشان علی بن ابی طالب علیه السلام و آخر آن ها نام مهدی امتم بود عرضه داشتم پروردگارا! اینان جانشینان بعد از من هستند؟ ندا رسید ای محمد و ایشان والیان و محبوبان و برگزیدگان و حجّت های من بعد از تو بر مردمانند و ایشان جانشینان تو و بهترین مخلوقات من بعد از تو می باشند به عزت و بزرگی خود قسم که البته به وسیله ی ایشان دین خود را آشکار کرده و آیین خویش را برپا نموده و با آخرین ایشان زمین را از دشمنانم پاک خواهم کرد و او را بر مشارق و مغارب کرده زمین مسلّط نموده، بادها

را مسخرش کرده و ابرهای سخت را رامش قرار داده و اسباب و ابزار را در اختیارش نهاده و با

ص: 35

لَا رَقْيَنَّهُ فِي الْأَسْبَابِ وَ لَأَنْصُرَنَّهُ بجُنْدِى وَلَأمِدَّنَّهُ بِمَلَائِكَتِي حَتَّى يُعْلِنَ دَعْوَتِي وَ يَجْمَعَ الْخَلْقَ عَلَى تَوْحِيدِي ثُمَّ لَأَدِيمَنَّ مُلْكَهُ وَ لَأَدَاوِلَنَّ الْأَيَّامَ بَيْنَ أَوْلِيَائِي إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ﴾. (1)

10- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿حَدَّثَ أَبُو سَعِيدِ الْخُدْرِيُّ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ: إِنَّ جَبْرَائِيلَ قَالَ لِي لَيْلَةَ أسْرى بى حِينَ رَجَعْتُ فَقُلْتُ: يَا جَبْرَائِيلُ هَلْ لَكَ مِنْ حَاجَة؟ قَالَ: حَاجَتِي أَنْ تَقْراً عَلَى خَدِيجَةَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنِّى السَّلَامَ وَحَدَّثَنَا عِنْدَ ذَلِكَ أَنَّهَا قَالَتْ حِينَ لَقَاهَا نَبِيُّ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَقَالَ لَهَا الَّذِي قَالَ جَبْرَائِيلُ قَالَتْ: إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّلَامُ وَ مِنْهُ السَّلَامُ وَ إِلَيْهِ السَّلَامُ وَ عَلَى جَبْرَائِيلَ علیه السلام. قَالَ عَنْ مِنْ قَاتِل إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ﴾. (2)

11- الصّادق علیه السلام- ﴿لَمَّا أُسْرَى بِرَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم رَأَى فِي طَرِيقِ الشَّامِ عِيراً لِقُرَيْشٍ بِمَكَانِ، فَقَالَ لِقُرَيْشٍ حِينَ أَصْبَحَ يَا مَعْشَرَ قُرَيْشٍ، إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَدْ أَسْرَى بِي فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى المَسْجِدِ الْأَقْصَى يَعْنِي بَيْتَ الْمَقْدِسِ حَتَّى رَكِبْتُ عَلَى الْبُرَاقِ، وَقَدْ أَتَانِي بِهِ جَبْرَئِيلُ وَ هُوَ دَابَّةُ أَكْبَرُ مِنَ الْحِمَارِ وَ أَصْغَرُ مِنَ الْبَغْلِ وَخُطُوَتُهَا مَدَّ الْبَصَرِ، فَلَمَّا صِرْتُ عَلَيْهِ صَعِدْتُ إِلَى السَّمَاءِ، وَصَلَّيْتُ بالنَّبيِّينَ أَجْمَعِينَ وَالْمَلَائِكَة كلهمْ، وَ رَأَيْتُ الْجَنَّةَ وَمَا فِيهَا، وَالنَّارَ وَ مَا فِيهَا، وَاطَّلَعْتُ عَلَى الْمُلْكِ كُلِّهِ. فَقَالُوا: يَا مُحَمَّدٌ كَذِبُ بَعْدَ كَذِبٍ، يَأْتِينَا مِنْكَ مَرَّةً بَعْدَ مَرَّةً، لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ عَمَّا تَقُولُ وَ تَدَعِيهِ، لَنَقْتُلَنَّكَ شَرَقِتْلَة، أتُريدُ أَنْ تَأفِكَنَا عَنْ آلِهَتِنَا وَ تَصُدَّنَا عَمَّا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا الشَّمُ الْعَطَارِيفِ فَقَالَ يَا قَوْمِ إِنَّمَا أَتَيْتُكُمْ بِالْخَيْرِ، إِنْ قَبلْتُمُوهُ، فَإِنْ لَمْ تَقْبَلُوهُ فَارْجِعُوا وَ تَرَبَّصُوا بِى، إِنِّي مُتَرَبِّصُ بِكُمْ، وَ إِنِّى أَرْجُو أَنْ أَرَى فِيكُمْ مَا أَوْمَلَهُ مِنَ اللَّهِ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ فَقَالَ أَبُو سُفْيَانَ: يَا مُحَمَّدُ إِنْ كُنْتَ صَادِقاً فِيمَا تَقُولُ، فَإِنَّا قَدْ دَخَلْنَا الشَّامَ وَ مَرَرْنَا عَلَى طَرِيقِ الشَّامِ ، فَخَبَرْنَا عَنْ طَرِيقِ الشَّامِ وَ مَا رَأَيْتَ فِيهِ، وَ نَحْنُ نَعْلَمُ أَنَّكَ لَمْ تَدْخُلِ الشَّامَ، فَإِنْ أَنْتَ أَعْطَيْتَنَا عَلَامَتَهُ عَلِمْنَا أَنَّكَ نَبِي وَرَسُولُ فَقَالَ: وَاللَّهِ لَأَخْبِرَنَّكُمْ بِمَا رَأتْ عَيْنَاكَ السَّاعَةَ، رَأَيْتُ عِيراً لَكَ يَا أَبَا سُفْيَانَ وَ ثَلَاثَةُ وَ عِشْرُونَ جَمَلًا يَقْدُمُهَا أَرْمَكَ عَلَيْهِ عَبَاءَتَان قَطَوَانِيَّتَانِ، وَفِيهِمَا غُلَامَانِ، أَحَدُهُمَا صَيحُ وَ الْآخَرُ رِيَاحُ فِي مَوْضِعِ كَذَا وَكَذَا، وَ رَأَيْتُ لَكَ يَا هِشَامَ بْنَ الْمُغِيرَةِ عِيراً فِي مَوْضِعِ كَذَا وَكَذَا، وَ هِيَ ثَلَاثُونَ بَعِيراً يَقْدَمُهَا جَمَلُ أَحْمَرُ فِيهَا مَمَالِيكَ أَحَدُهُمْ مَيْسَرَةُ، وَ الْآخَرُ سَالِمُ وَ الثَّالِثُ يَزِيدُ، وَ قَدْ وَقَعَ لَهُمْ بَعِيرُ، وَ يَأْتُونَكُمْ يَوْمَ كَذَا وَكَذَا فِي سَاعَةِ كَذَا وَكَذَا، وَ وَصَفَ لَهُمْ

ص: 36

لشکریانم کمکش نموده و با فرشتگانم یاریش خواهیم کرد تا دعوت من بر فراز کره زمین مستقر گشته و خلق بر یکتاپرستی من اجتماع کنند و سپس مُلک و سلطنتش را گسترانیده و پیوسته روزگار را بین دوستانم سپری نموده تا روز قیامت فرا رسید».

10- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابوسعید خدری در حدیثی نقل می کند که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل در شب معراج همراه من بود، وقتی برگشتم گفتم ای جبرئیل آیا امر و خواسته ای داری؟ گفت: خواسته ی من آن است که از جانب من و خدا به خدیجه سلام برسانی». هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله خدیجه را دید و کلام جبرئیل را برایش .گفت خدیجه در پاسخ گفت: «خداوند، خود سلام است و سلام از اوست و به اوست و بر جبرئیل سلام و درود باد».

11- امام صادق علیه السلام- در شب معراج پیامبر صلی الله علیه و آله در راه شام یکی از کاروان های قریش را در مکانی دید، صبحگاهان به قریش فرمود ای قریشیان خداوند تبارک و تعالی دیشب مرا از مسجدالحرام به مسجد الأقصى عروج داد من بر براق سوار شدم جبرئیل آن را برایم ،آورد، حیوانی بود کوچکتر از قاطر و بزرگتر از الاغ با هرگام تا آن جا که چشم می دید می پیمود وقتی بر آن نشستم به آسمان صعود کردم و با همه ی پیامبران و ملائکه نماز خواندم و بهشت و آن چه در آن است و جهنم و آن چه در آن است را دیدم و بر همه ی هستی وقوف یافتم گفتند: «ای محمد! هربار دروغ پشت سر دروغ از تو می شنویم اگر این سخنان را پایان نبخشی و رها نکنی به بدترین شکل تو را خواهیم کشت می خواهی ما را از خدایان خود بازداری و از آن چه پدران شریف و بزرگوار ما می پرستیدند بازداری؟ فرمود: ای قوم من! من تنها خیر برایتان آورده ام اگر آن را بپذیرید و اگر نپذیرید اختیار با خود شماست برگردید و برای من در کمین مترصد فرصت باشید من هم برای شما در کمین خواهم بود و امیدوارم آن چه از خدا امید و آرزو دارم درباره ی شما محقق شود و به زودی خواهید فهمید. ابوسفیان گفت: «ای محمد ما پیشتر از راه شام رفت وآمد کرده ایم اگر راست می گویی درباره ی راه شام و آن چه در آن دیدی برای ما بگو ما می دانیم تو پیشتر به شام ،نرفته ای پس اگر از نشانه های آن راه برایمان بگویی می فهمیم تو پیامبر صلی الله علیه و آله و فرستاده .«هستی» فرمود: به خدا سوگند! قطعاً هم اکنون شما را از آن چه به چشم خود دیده ام آگاه می کنم ای ابوسفیان در فلان مکان کاروان تو را دیدم که بیست وسه شتر بود و شتری خاکستری رنگ جلوی آن بود و دو عبای سفید با پرزهای کوتاه بر روی آن انداخته شده بود و در آن دو عبا دو غلام تو بودند یعنی؛ صبیح و ریاح ای هشام بن مغیره در فلان مکان کاروان تو را دیدم که سیشتر داشت و شتری سرخ جلوی آن بود سه گماشته ی تو؛ میسره سالم و یزید در آن کاروان بودند و کاروان در اختیار آنان بود و در فلان روز و فلان ساعت به اینجا خواهند آمد و تمام آن چه که آن ها در بیت المقدس دیده بودند برایشان توصیف کرد. ابوسفیان گفت: آن چه درباره ی بیت المقدس گفتی درست بود اما درباره ی کاروان ادعایی کردی که اگر راست و

ص: 37

جَمِيعَ مَا رَأَوْهُ فِي بَيْتِ الْمَقْدِسِ قَالَ أَبُو سُفْيَانَ: أَمَّا فِي بَيْتِ الْمَقْدِسِ فَقَدْ وَصَفْتَ لَنَا إِيَّاهُ، وَأَمَّا الْعِيرُ فَقَدِ ادَّعَيْتَ أَمْراً، فَإِنْ لَمْ يُوَافِقُ قَوْلُكَ، عَلِمْنَا أَنَّكَ كَذَابُ، وَ أَنَّ مَا تَدَعِيهِ الْبَاطِلُ فَلَمَّا كَانَ ذَلِكَ الْيَوْمُ الَّذِي أَخْبَرَهُمْ أَنَّ الْعِيرَ تَأْتِيهِمْ فِيهِ، خَرَجَ أَبُو سُفْيَانَ وَ هِشَامُ بْنُ الْمُغِيرَةِ حَتَّى لَقِيَا الْعَيْرَ وَ قَدْ أَقْبَلَتْ فِي الْوَقْتِ الَّذِي وَعَدَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وآله وسلم فَسَأَلَا غِلْمَانَهُمَا عَنْ جَمِيعِ مَا كَانُوا فِيهِ، فَأَخْبَرُوهُمَا بِمِثْل مَا أَخْبَرَهُمْ بِهِ النَّبِيُّ. فَلَمَّا أَقْبَلَا قَالَ لَهُمَا: مَا صَنَعْتُمَا؟ فَقَالَا جَمِيعاً لَقَدْ رَأَيْنَا جَمِيعَ مَا قُلْتَ، وَ مَا يَعْلَمُ أَحَدُ السِّحْرَ إِلَّا إِيَّاكَ، وَإِنَّ لَكَ شَيْطَانَاً عَالِماً يُخْبرُكَ بِجَمِيعِ ذَلِكَ، وَاللَّهِ لَوْ رَأَيْنَا مَلَائِكَةٌ مِنَ السَّمَاءِ تَنْزِلَ عَلَيْكَ مَا صَدَقْنَاكَ وَ لَا قُلْنَا: إِنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ وَ وَلَا آمَنَّا بِمَا تَقُولُ، فَهُوَ عَلَيْنَا سَوَاءٌ أَ وَعَظْتَ أَمْ لَمْ تَكُنْ مِنَ الْواعِظِينَ﴾. (1)

12- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا أَخْبَرَهُمْ أَنَّهُ أَسْرِيَ بِهِ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْض قَدْ ظَفِرْتُمْ بِهِ فَاسْأَلُوهُ عَنْ أَيْلَةَ قَالَ فَسَأَلُوهُ عَنْهَا قَالَ فَأَطْرَقَ وَ مَكَتَ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ يَا رَسُولُ اللَّهِ ارْفَعْ رَأْسَكَ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ رَفَعَ لَكَ أَيْلَةَ وَ قَدْ أَمَرَ اللَّهُ كُلَّ مُنْخَفِضْ مِنَ الْأَرْضِ فَارْتَفَعَ وَكُلَّ مُرْتَفِعِ فَانْخَفَضَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَإِذَا أَيْلَةُ قَدْ رُفِعَتْ لَهُ قَالَ فَجُعِلَتْ يَسْأَلُونَهُ وَيُخْبِرُهُم وَ هُوَ يَنْظُرُ إِلَيْهَا ثُمَّ قَالَ إِنَّ عَلَامَةَ ذَلِكَ عِيرُ لِأَبِي سُفْيَانَ يَحْمِلُ نِدَا يَقْدُمُهَا جَمَلُ أَحْمَرُ يَدْخُلُ غَداً مَعَ الشَّمْسِ فَأَرْسَلُوا الرُّسُلَ وَ قَالُوا لَهُمْ حَيْثُ مَا لَقِيتُمُ الْعِيرَ فَاحْبِسُوهَا لِيُكَذِّبُوهُ بِذَلِكَ قَالَ فَضَرَبَ اللَّهُ وُجُوهَ الْإِبل فَأَقَرَّتْ عَلَى السَّاحِل وَأَصْبَحَ النَّاسُ فَأَشْرَفُوا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَمَا ربِّيَتْ مَكَةُ قَطُّ أَكْثَرَ مُشْرِفاً وَ لَا مُشْرِفَة مِنْهَا يَوْمَئِذٍ لِيَنْظُرُوا مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ۖ فَأَقْبَلَتِ الْإِبِلُ مِنْ نَاحِيَةِ السَّاحِلِ فَكَانَ يَقُولُ قَائِلُ الْإِبلُ الشَّمْسُ الشَّمْسُ الْإِبِلُ قَالَ فَطَلَعَنَا جَمِيعاً﴾. (2)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبَان بن عُثْمَانَ عَنْ أَبي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَر بْن مُحَمَّدِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا أسْرى بِرَسُول اللَّهِ إِلَى بَيْتِ الْمَقْدِس حَمَلَهُ جَبْرَئِيلُ عَلَى الْبَرَاقَ فَأَتَيَا بَيْتَ الْمَقْدِسِ وَ عَرَضَ عَلَيْهِ مَحَارِيبَ الْأَنْبِيَاءِ وَ صَلَّى بِهَا وَ رَدَّهُ فَمَرَّ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فِي رُجُوعِهِ بِعِيرِ لِقُرَيْشٍ وَإِذَا لَهُمْ مَاءُ فِي آنِيَةٍ وَقَدْ أَضَلُّوا بَعِيراً لَهُمْ وَكَانُوا يَطْلُبُونَهُ فَشَرِبَ رَسُولُ اللَّهِ مِنْ ذَلِكَ الْمَاءِ وَأَهْرَقَ بَاقِيَهُ فَلَمَّا أَصْبَحَ رَسُولُ اللهِ قَالَ لِقُرَيْشٍ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ قَدْ أَسْرَى بي إلَى بَيْتِ الْمَقْدِسِ و أرَانِي آثَارَ الْأَنْبِيَاءِ وَمَنَازِلَهُمْ وَإِنِّي مَرَرْتُ بعير لِقُرَيْش في موضع كَذَا وَكَذَا وَ قَدْ أَضَلُّوا بَعِيراً

ص: 38

درست محقق نشود می فهمیم تو دروغگو هستی و آن چه ادعا می کنی باطل است. وقتی روزی که پیامبر صلی الله علیه و آله رسیدن کاروان را پیشگویی کرده بود فرا رسید ابوسفیان و هشام بن مغیره از خانه بیرون آمدند تا کاروان را ببینند کاروانها دقیقاً همان زمان که پیامبر صلی الله علیه و آله وعده داده بود رسیدند و آن ها از غلامان خود درباره ی ماوقع پرسیدند و آن ها همان سخنانی را گفتند که پیامبر صلی الله علیه و آله به آن ها فرموده بود، وقتی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند، پرسید چه کردید؟ گفتند: هرآن چه گفته بودی محقق شد، هیچکس جز تو این سحر را نمی داند تو حتماً همزاد دانایی داری که از همه ی این امور به تو خبر می دهد. به خدا! اگر ما ببینیم ملائکه از آسمان به تو نازل می شوند باز هم تو را تصدیق نمی کنیم و نمی گوییم تو پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هستی و به آن چه می گویی ایمان نمی آوریم و تو چه ما را پند دهی و چه پند ندهی، برایمان یکسان است.

12- امام صادق علیه السلام- شام بن حکم از امام صادق علیه السلام نقل می کند: وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله به قریش فرمود: دیشب به معراج رفته بودم به همدیگر گفتند بهترین فرصت برای غلبه بر او به دست آمده است از او درباره ی شهر ایله بپرسید آن ها درباره ی آن شهر از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسیدند، پیامبر صلی الله علیه و آله سر به زیر انداخت و مکث و درنگ کرد جبرئیل نزد حضرت آمد و گفت: «ای رسول خدا ای سرت را بلند کن خداوند شهر ایله را برای تو آشکار کرده است و به هر دره ای و گودالی امر کرده تا برآید و هر کوه و تپه ای امر کرده است فرو رود». پیامبر صلی الله علیه و آله سرش را بلند کرد و شهر ایله را دید که برای او مرتفع و آشکار شده است آن ها از حضرت سؤال کردند و حضرت پاسخ آن ها را می داد، در حالی که به آن شهر می نگریست سپس فرمود: علامت و نشانه ی صدق کلام من این است که کاروانی از آن ابوسفیان که بار گندم دارد و شتری کاملاً سرخ رنگ در جلوی آن حرکت می کند، فردا همزمان با طلوع آفتاب به شهر وارد می شود قریش افرادی را فرستادند و به آن ها گفتند: «هر کجا کاروان را دیدید همان جا نگه دارید تا سخن پیامبر صلی الله علیه و آله دروغ از آب درآید و به درستی تعبیر نشود، خداوند سر قافله را به سمت ساحل برگرداند. مردم صبحگاه از خانه بیرون آمده بودند. امام علی علیه السلام فرمود: «تا به آن روز، مکه هرگز ندیده بود آنقدر زن و مرد از خانه بیرون آیند، تا آن چه را که رسول خدا فرموده بود را ببینند. ناگاه شتری از سوی ساحل پیدا شد کسی گفت شتر آفتاب است. آفتاب شتر است». حضرت فرمود: «آفتاب و شتر هر دو با هم در آن شهر طلوع کردند نمایان شدند)».

13- امام صادق علیه السلام- ابان بن عثمان گوید امام صادق علیه السلام فرمود: شبی که خداوند پیامبر صلی الله علیه و آله را به بیت المقدس برد، جبرئیل حضرت را بر براق سوار کرده و هر دو به بیت المقدس آمدند و جبرئیل محراب های انبیاء را به حضرت نشان داد و پیامبر صلی الله علیه و آله در آن جا نماز خواند و جبرئیل پیامبر صلی الله علیه و آله را بازگرداند در راه بازگشت پیامبر صلی الله علیه و آله با یکی از کاروان های قریش برخورد کرد، آن ها در ظرفی آب داشتند و شتری را گم کرده و در جستجوی آن بودند پیامبر صلی الله علیه و آله از آن آب نوشید و باقیمانده ی آب را بر زمین ،ریخت وقتی صبح شد پیامبر صلی الله علیه و آله به قریش فرمود: «خداوند جل جلاله دیشب مرا به بیت المقدس برد و آثار و منزل و محراب پیامبران را به من نشان داد. من با

ص: 39

فَشَرِبْتُ مِنْ مَائِهِمْ وَ أَهْرَقْتُ بَاقِيَ ذَلِكَ فَقَالَ أَبُو جَهْل قَدْ أَمْكَنَتُكُمُ الْفُرْصَةُ مِنْهُ فَاسْأَلُوهُ كَم الْأَسَاطِينُ فِيهَا وَالْقَنَادِيلُ فَقَالُوا يَا مُحَمَّدُ إِنَّ هَاهُنَا مَنْ قَدْ دَخَلَ بَيْتَ الْمَقْدِسِ فَصِف لَنَا كَمْ أَسَاطِينُهُ وَ قَنَادِيلُهُ وَ مَحَارِيبُهُ فَجَاءَ جَبْرَئِيلُ له فَعَلَّقَ صُورَةَ بَيْتِ الْمَقْدِسِ تُجَاهَ وَجْهِهِ فَجَعَلَ يُخْبِرُهُم بِمَا يَسْأَلُونَهُ عَنْهُ فَلَمَّا أَخْبَرَهُمْ قَالُوا حَتَّى يَجِيءَ الْعِيرُ وَنَسْأَلَهُمْ عَمَّا قُلْت﴾. (1)

14- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ أَبَان بن عُثْمَانَ عَنْ حَدِيدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لَمَّا أَسْرَى بِرَسُول اللهِ أَصْبَحَ فَقَعَدَ فَحَدَّتَهُمْ بِذَلِكَ فَقَالُوا لَهُ صِف لَنَا بَيْتَ الْمَقْدِسِ قَالَ فَوَصَفَ لَهُمْ وَإِنَّمَا دَخَلَهُ لَيْلًا فَاشْتَبَه عَلَيْهِ النَّعْتُ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ انْظُرْ هَاهُنَا فَنَظَرَ إِلَى الْبَيْتِ فَوَصَفَهُ وَ هُوَ يَنْظُرُ ثُمَّ نَعَتَ لَهُمْ مَا كَانَ مِنْ عِيرِ لَهُمْ فِيمَا بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الشَّامِ ثُمَّ قَالَ هَذِهِ عِيرُ بَنِي فُلَانِ تَقْدَمُ مَعَ طُلُوعِ الشَّمْسِ يَتَقَدَّمُهَا جَمَلُ أَوْرَقُ أَوْ أَحْمَرُ قَالَ وَ بَعَثَ قُرَيْشٍ رَجُلًا عَلَى فَرَسِ لِيَرُدَّهَا قَالَ وَ بَلَغَ مَعَ طَلُوعِ الشَّمْسِ قَالَ قُرْطَةُ بْنُ عَبْدِ عَمْرُو يَا لَهُمَا أَلَّا أَكُونَ لَكَ جَدَعَا حِينَ تَزْعُمُ أَنَّكَ أَتَيْتَ بَيْتَ الْمَقْدِسِ وَ رَجَعْتَ مِنْ لَيْلَتِک﴾. (2)

15- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ هَارُونَ بْن خَارِجَةَ عَنْ أَبي عَبْدِ اللهِ قَالَ قَالَ لِي يَا هَارُونَ بْنَ خَارِجَةَ كَمْ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ مَسْجِدِ الْكُوفَة يَكُونُ مِيلَا قُلْتُ لَا قَالَ فَتُصَلَّى فِيهِ الصَّلَوَاتِ كُلَّهَا قُلْتُ لَا فَقَالَ أَمَا لَوْ كُنْتُ بِحَضْرَتِهِ لَرَجَوْتُ أَلَّا تَفُوتَنِي فِيهِ صَلَاةُ وَ تَدْرِى مَا فَضْلُ ذَلِكَ الْمَوْضِعِ مَا مِنْ عَبْدِ صَالِحِ وَ لَا نَبِي إِلَّا وَ قَدْ صَلَّى فِي مَسْجِدِ كُوفَانَ حَتَّى إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ لَمَّا أَسْرَى اللَّهُ بِهِ قَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ علیه السلام تَدْرِى أَيْنَ أَنْتَ يَا رَسُولَ اللَّهِ السَّاعَةَ أَنْتَ مُقَابِلُ مَسْجِدِ كُوفَانَ قَالَ فَاسْتَأْذِنْ لِي رَبِّي حَتَّى آتِيَهُ فَأَصَلَّى فِيهِ رَكْعَتَيْنِ فَاسْتَأْذَنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَذِنَ لَهُ﴾. (3)

16- الرّضا علیه السلام- ﴿عَنِ الْحَسَنِ بْن عَلِيٍّ الْوَشَاءِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ على علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: لَمَّا أَسْرى بى إِلَى السَّمَاءِ رَأَيْتُ رَحِماً مُتَعَلَّقَةً بِالْعَرْشِ تَشْكُو رَحِماً إِلَى رَبِّهَا قُلْتُ كَمْ بَيْنَهَا وَ بَيْنَهَا مِنْ أب؟ قَالَ: يَلْتَقِي فِي أَرْبَعِينَ أَبَاً﴾. (4)

ص: 40

کاروانی از قریش در فلان جا برخورد کردم آن ها شتری را گم کرده بودند، من از آب آن ها نوشیدم و باقیمانده ی آن را ریختم ابوجهل گفت: فرصت خوبی برایتان پیش آمده است، از او بپرسید تعداد ستون ها و قندیل های بیت المقدس چند تاست؟ گفتند ای محمد در میان ما کسی هست که به آن جا رفته است پس بگو تعداد ستون ها و قندیل ها و محراب های آن جا چند تاست»؟ جبرئیل تصویر بیت المقدس را در برابر دیدگان حضرت قرار داد و حضرت به سؤال آن ها پاسخ گفت سپس گفتند صبر می کنیم کاروان بیاید و از آن ها سؤال می کنیم.

14- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابان بن عثمان از امام صادق علیه السلام اس روایت کرده که فرمود: رسول خدا صبح أن شب که به معراج رفت شرح مسافرت خود را با مردم بازگو کرد گفتند اگر راست می گویی معبد بیت المقدس را توصیف کن رسول خدا توصیف کرد ولی چون شبانه زیارت کرده بود نتوانست توصیف کاملی به عمل آورد؛ جبرئیل آمد و گفت به این جا بنگر». صورت معبد در دیدگاه رسول خدا نمایان شد و رسول خدا بنای معبد را توصیف کرد سپس کاروان قریش مجسم شد و رسول خدا خبر داد که شتری خاکستری رنگ در پیشاپیش قافله روان است که با طلوع خورشید به مکه می رسند؛ مردم قریش دیدبان فرستادند تا اگر راست باشد قافله را نگه دارند ولی قافله با طلوع خورشید وارد شد اینجا بود که قرظة بن عبد عمرو گفت: «واحسرتا، چه قدر باید متأسف باشم که جوان نیستم تا یار و یاور تو باشم یارو یاور مردی که مدعی است یک شبه تا بیت المقدس رفته و بازگشته است.

15- امام صادق علیه السلام- هارون بن خارجه از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «ای هارون علیه السلام فاصله ی خانه ی تو از مسجد جامع چقدر است؟ عرض کردم نزدیک است» فرمود: یک میل است»؟ عرض کردم شاید از آن هم نزدیکتر»؛ پرسید: «آن وقت تو همه ی نمازها را در آن جا نمی خوانی؟ عرض کردم: «به خدا سوگند! نه، سوگند نه، فدایتان شوم! چه بسا بعضی وقت ها از آن غافل می شوم» فرمود: «اگر من نزدیک مسجد بودم همه نمازها را در آن جا می خواندم». سپس در حالی که دست خود را حرکت می داد فرمود هر ملک مقرب و هر پیامبر صلی الله علیه و آله و بنده ی صالحی در مسجد کوفه نماز خوانده است حتی وقتی محمد صلی الله علیه و آله به معراج می رفت جبرئیل او را از این مسجد عبور داد و گفت: ای محمد ه این مسجد کوفه است» پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: به من اجازه بده تا دو رکعت در این مسجد نماز بخوانم و جبرئیل به او اذن داد و حضرت ای پایین آمد و در آن جا دو رکعت نماز خواند.

16- امام رضا علیه السلام- حسن بن علی و شاء گوید: امام رضا علیه السلام از پدرانش و ایشان از امام علی علیه السلام - نقل می کند که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «وقتی مرا به آسمان بردند رحمی دیدم آویزان به عرش که از رحمش به پروردگارش شکایت داشت به او گفتم میان تو و او چند نسل فاصله است»؟ گفت: «تا پدر چهلم».

ص: 41

17- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ أَبِي صَالِحٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَقُولُ: أعْطَانِي اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى خَمْساً، وَ أَعْطَى عَلِيّاً خَمْساً ... أسْرَى بِي إِلَيْهِ، وَفَتَحَ لَهُ أَبْوَابَ السَّمَاءِ وَالْحُجُب حَتَّى نَظَرَ إِلَيَّ فَنَظَرْتُ إِلَيْهِ﴾. (1)

18- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ أَبِي سَعِيدِ الْخُدْرِي قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ: لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ أَخَذَ جبريل بيدِى فَأَدخَلَنِي الْجَنَّةَ وَأَجْلَسَنِى عَلَى دُرْنُوكَ مِنْ دَرَانِيكِ الْجَنَّةِ فَنَاوَلَنِي سَفَرْجَلَةً فَانْفَلَقَتْ نِصْفَيْنِ فَخَرَجَتْ مَنْ بَيْنِهِمَا حَوْرًا، فَقَامَتْ بَيْنَ يَدَيَّ فَقَالَتْ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَحْمَدُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقُلْتُ: وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ مَنْ أَنْتَ؟ قَالَتْ: أَنَا الرَّاضِيَةُ الْمَرْضِيَّةُ خَلَقَنِي الْجَبَّارُ مِنْ ثَلَاثَةِ أَنْوَاعِ أَسْفَلِى مِنَ الْمِسْكِ وَ وَسَطِى مِنَ الْعَنْبَرِ وَ أَعْلَايَ مِنَ الْكَافُور وَ عُجِنْتُ بِمَاءِ الْحَيَوَانِ ثُمَّ قَالَ جَلَّ ذِكْرُهُ لِى كُونِي، فَكُنْتُ لِأَخِيكَ وَ وَصِيِّكَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب علیه السلام﴾. (2)

19- الرّسول صلی الله علیه و آله- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم لَمَّا عُرِجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ إِذَا أَنَا بأسْطُوَانَة أَصْلُهَا مِنْ فِضَّةٍ بَيْضَاءَ وَ وَسَطْهَا مِنْ يَاقُوتَة وَ زَبَرْجَدِ وَ أَعْلَاهَا مِنْ ذَهَبَةٍ حَمْرَاءَ فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ مَا هَذِهِ فَقَالَ هَذَا دِينُكَ أَبْيَضُ وَاضِحُ مُضِى، قُلْتُ وَ مَا هَذِهِ وَسَطْهَا قَالَ الْجِهَادُ قُلْتُ فَمَا هَذِهِ الذَّهَبَةُ الْحَمْرَاءُ قَالَ الْهَجْرَةُ وَلِذَلِكَ عَلَا إِيمَانُ عَلَى علیه السلام عَلَى إِيمَانِ كُلِّ مُؤْمِن﴾. (3)

20- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ أَبي عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ لَمَّا أَسْرَى بِي إِلَى السَّمَاءِ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَيْتُ فِيهَا مَلَائِكَةَ يَبْنُونَ لَبَنَةً مِنْ ذَهَبٍ وَ لَبَنَةً مِنْ فِضَّة وَ رَبَّمَا أَمْسَكُوا فَقُلْتُ لَهُمْ مَا لَكُمْ رُبَّمَا بَنَيْتُمْ وَ رُبَّمَا أَمْسَكْتُمْ فَقَالُوا حَتَّى تَجِيتَنَا النَّفَقَةُ فَقُلْتُ لَهُمْ وَ مَا نَفَقَتُكُمْ فَقَالُوا قَوْلُ الْمُؤْمِنِ فِي الدُّنْيَا سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ فَإِذَا قَالَ بَنَيْنَا وَإِذَا أَمْسَكَ أَمْسَكْنَا﴾. (4)

21- أمير المومنين علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ الْحَسَنِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام أَجْمَعِينَ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ فَاطِمَةً عَلَى رَسُولِ اللَّهِ فَوَجَدْتُهُ يَبْكِي بُكَاءً شَدِيداً فَقُلْتُ فِدَاكَ أَبي وَ أمّى يَا رَسُولَ اللهِ مَا الَّذِي أَبْكَاكَ فَقَالَ يَا عَلِيُّ لَيْلَةَ أسْرى بى إِلَى السَّمَاءِ رَأَيْتُ نِسَاءً مِنْ أُمَّتِي فِى عَذَابٍ شَدِيدٍ فَأَنْكَرْتُ شَأْنَهُنَّ فَبَكَيْتُ لِمَا

ص: 42

17- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابوصالح از عبدالله بن عباس نقل می کند شنیدم رسول خدا فرمود: خدای تبارک و تعالی پنج چیز به من عطا فرمود و پنج چیز به علی علیه السلام ... و برای او درهای آسمان ها را گشود و حجاب ها برداشت که هر چه من دیدم او هم دید.

18- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابوسعید خدری گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که مرا در آسمان ها سیر دادند، داد جبرئیل دست مرا گرفت و مرا بر بساطی از بساط های بهشت نشاند پس از آن یک گلابی به من و من آن را زیر و رو کردم ناگهان شکافته شد و از آن کنیزی از حوریان بهشتی خارج شد که من زیباتر از او ندیده بودم پس به من گفت سلام بر تو ای محمد» گفتم: تو کیستی گفت: «من راضیه مرضیه هستم که پروردگار مرا از سه چیز آفریده است پائین تنه ی من از عطر است، و میان تنه ی من از کافور و بالا تنه ی من از عنبر است. خدای مرا به آب حیات سرشته است خدای جبار به من گفت هست شو پس موجود شدم و مرا برای برادر و پسر عمویت علی بن ابی طالب آفریده است.

19- پیامبر صلی الله علیه و آله - انس بن مالک گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: چون به آسمان برده شدم به ستونی رسیدم که در دو سر آن دو دایره ی موازی یکدیگر قرار داشت که بن آن از نقره ی سپید و میانه اش از یاقوت و زبرجد و بالای آن از طلای سرخ بود به جبرئیل گفتم: «این چیست؟ گفت: این آئین توست که سفید و آشکار و درخشان است» پرسیدم در میانه اش چیست؟ گفت: «جهاد». سؤال کردم: پس این طلای سرخ چه می باشد؟ پاسخ داد هجرت و چون علی العلم واجد همه ی این ها بود درجه ی ایمان او بر ایمان همه ی مؤمنین برتری دارد.

20- پیامبر صلی الله علیه و آله- امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: چون شب معراج به آسمان ها پرواز کردم اسانی وارد بهشت شدم سپس زمین همواری را دیدم که در آن زمین فرشتگان بقعه ای می ساختند، یک خشت از طلا و یکی از نقره پرسیدم چرا گاهی مشغول کار هستید و گاهی هم بیکار» گفتند منتظر مصالح هستیم پرسیدم از کجا مصالح ساختمانی برای شما می آید. گفتند: «مصالح ساختمانی ما گفتن مؤمن است؛ سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر هرگاه این ذکر را بگوید ما مشغول ساختن بقعه می شویم هرگاه از این ذکر خاموش شود ما هم بیکار می ایستیم.

21- امام علی علیه السلام- عبدالعظیم حسنی از امام جواد از پدرانش از امام علی علیه السلام روایت فرمود: من و فاطمه بر رسول خدا وارد شدیم پس ایشان را در حالی که سخت می گریست یافتیم من عرض کردم: «پدر و مادرم فدایت یا رسول الله چه باعث شده که شما این چنین گریه می کنید؟ در پاسخم فرمود: «ای علی شبی که مرا به آسمان بردند یعنی (معراج) زنانی از امتم را در عذابی شدید نگریستم و آن وضع برای من سخت گران آمد و گریه ام از جهت عذاب سخت آنان است که به چشم خویش وضعشان را دیدم؛ زنی را به مویش در دوزخ معلّق آویخته بودند که مغز سر او می جوشید، و زن دیگری را دیدم که به زبانش در جهنم آویزان بود و آتش در حلقوم او می ریختند و زن دیگری را مشاهده کردم که او را به پستان هایش آویخته بودند و دیگری را دیدم که گوشت بدن خویش را

ص: 43

رَأَيْتُ مِنْ شِدَّةِ عَذَابِهِنَّ وَ رَأَيْتُ امْرَأَةٌ مُعَلَّقَةً بِشَعْرِهَا يَغْلِى دِمَاعُ رَأْسِهَا وَ رَأَيْتُ امْرَأَةٌ مُعَلَّقَةٌ بِلِسَانِهَا وَ الْحَمِيمُ يُصَبُّ فِي حَلْقِهَا وَ رَأَيْتَ امْرَأَةً مُعَلَّقَةً بِشَدْيِهَا وَ رَأَيْتُ امْرَأَةَ تَأكُلُ لَحْمَ جَسَدِهَا وَ النَّارُ تُوقَدُ مِنْ تَحْتِهَا وَ رَأَيْتُ امْرَأَةَ قَدْ شُدَّ رَجْلَاهَا إِلَى يَدَيْهَا وَقَدْ سَلَّطَ عَلَيْهَا الْحَيَّاتُ وَالْعَقَارِبُ وَ رَأَيْتُ امْرَأَةَ صَمَّاءَ عَمْيَاءَ خَرْسَاءَ فِي تَابُوتِ مِنْ نَارٍ يَخْرُجُ دِمَاغُ رَأْسِهَا مِنْ مَنْخِرِهَا وَ بَدَنُهَا مُتَقَطَّعُ مِنَ الْجُدَامِ وَ الْبَرَصِ وَرَأَيْتُ امْرَأَةَ مُعَلَّقَةً برجْلَيْهَا فِي تَنُورٍ مِنْ نَارٍ وَ رَأَيْتُ امْرَأَةٌ تُقَطَّعُ لَحْمُ جَسَدِهَا مِنْ مُقَدَّمِهَا وَ مُؤَخَّرِهَا بِمَقَارِيضَ مِنْ نَارٍ وَ رَأَيْتُ امْرَأَةً يُحْرَقُ وَجْهُهَا وَيَدَاهَا وَهِيَ تَأْكُلُ أَمْعَاءَهَا وَ رَأَيْتُ اَمْرَأَةَ رَأْسُهَا رَأْسٌ خِنْزِير وَ بَدَنْهَا بَدَنُ الْحِمَارِ وَعَلَيْهَا أَلْفُ أَلْفِ لَوْنَ مِنَ الْعَذَابِ وَ رَأَيْتُ امْرَأَةٌ عَلَى صُورَة الْكَلْبِ وَالنَّارُ تَدْخُلُ فِي دُبُرِهَا وَ تَخْرُجُ مِنْ فِيهَا وَ الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ رَأْسَهَا وَ بَدَنَهَا بِمَقَامِعَ مِنْ نَارٍ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ الله حَبيبي وَقُرَّةً عَيْنِي أَخْبِرْنِي مَا كَانَ عَمَلُهُنَّ وَسِيرَتُهُنَّ حَتَّى وَضَعَ اللَّهُ عَلَيْهِنَّ هَذَا الْعَذَابَ فَقَالَ يَا بِئْتِي أَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِشَعْرِهَا فَإِنَّهَا كَانَتْ لَا تُغَطَّى شَعْرَهَا مِنَ الرِّجَالِ وَ أَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِلِسَانِهَا فَإِنَّهَا كَانَتْ تُؤْذِي زَوْجَهَا وَأَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِشَدِيهَا فَإِنَّهَا كَانَتْ تَمْتَنِعُ مِنْ فِرَاشِ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِرِجْلَيْهَا فَإِنَّهَا كَانَتْ تَخْرُجُ مِنْ بَيْتِهَا بِغَيْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الَّتِي كَانَتْ تَأكُلُ لَحْمَ جَسَدِهَا فَإِنَّهَا كَانَتْ تُزَيِّنُ بَدَنَهَا لِلنَّاسِ وَ أَمَّا الَّتِى شَدَّتْ يَدَاهَا إِلَى رِجْلَيْهَا وَسُلْطَ عَلَيْهَا الْحَيَّاتُ وَالْعَقَارِبُ فَإِنَّهَا كَانَتْ قَذِرَةَ الْوَضُوءِ قَذِرَةَ الشَّيَابِ وَكَانَتْ لَا تَغْتَسِلُ مِنَ الْجَنَابَة وَالْحَيْضِ وَلَا تَتَنَظَّفَ وَ كَانَتْ تَسْتَهِينُ بالصَّلَاة وَأَمَّا الْعَمْيَاءُ الصَّمَّاءُ الْخَرْسَاءُ فَإِنَّهَا كَانَتْ تَلِدُ مِنَ الزَّنَاءِ فَتُعَلِّقْهُ فِي عُنُقِ زَوْجِهَا وَأَمَّا الَّتِى تُقْرَضَ لَحْمُهَا بِالْمَقَارِيض فَإِنَّهَا تَعْرِضُ نَفْسَهَا عَلَى الرِّجَالِ وَأَمَّا الَّتِي كَانَتَ تُحْرَقُ وَجْهُهَا وَ بَدَنُهَا وَهِيَ تَأكُلُ أَمْعَاءَهَا فَإِنَّهَا كَانَتْ قَوَادَةِ وَ أَمَّا الَّتِي كَانَتْ رَأْسُهَا رَأْسَ خِنْزِير وَ بَدَنُهَا بَدَنَ الْحِمَارِ فَإِنَّهَا كَانَتْ نَمَّامَةَ كَذَّابَةً وَأَمَّا الَّتِي عَلَى صُورَة الْكَلْبِ وَالنَّارُ تَدْخُلُ فِي دُبُرِهَا وَ تَخْرُجُ مِنْ فِيهَا فَإِنَّهَا كَانَتْ قَيْنَةٌ نَوَاحَةً حَاسِدَةً ثُمَّ قال له وَيْلٌ لِامْرأَة أَغْضَبَتْ زَوْجَهَا وَ طُوبَى لِامْرَأَةِ رَضِيَ عَنْهَا زَوْجُهَا﴾. (1)

22- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ طَاوِسُ الْيَمَانِيِّ عَن ابْنِ عَبَّاس قَالَ: دَخَلَتْ عَائِشَةُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم وَ هُوَ يُقبِّلُ فَاطِمَةَ فَقَالَتْ لَهُ أَ تُحِبُّهَا يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ عَلِمْتِ حُبِّي لَهَا لَارْدَدْتِ لَهَا حُبّاً إِنَّهُ

ص: 44

می خورد، و آتش در زیر او شعله می کشید و زنی دیگر را دیدم که پاهایش را به دست هایش زنجیر کرده بودند و مارها و عقرب ها بر او مسلط بودند و زنی را دیدم کر و کور و لال که در تابوتی از آتش است و مخ او از بینیش خارج می شود و همه بدنش قطعه قطعه از جذام و برص (خوره و پیسی) است و زن دیگر را مشاهد کردم که در تنوری از آتش به پاهایش آویزان است، و زنی را دیدم که گوشت بدنش را از پس و پیش با قیچی آتشین می برند و دیگری را دیدم صورت و دست هایش آتش گرفته و مشغول خوردن روده های خویش است و زنی را دیدم که سرش سر خوک و بدنش بدن حمار است و هزار هزار نوع او را عذاب می کنند و زنی را به صورت سگ دیدم که از عقب بشکم او آتش می ریزند و از دهانش بیرون می ریزد و فرشتگان با گرزهائی آتشین بر سر و پیکر او می زنند». پس فاطمه علیها السلام به پدرش عرض کرد ای حبیب من و ای نور دیدگانم به من بگو که اینان چه کرده بودند و رفتارشان چه بود که به این عقوبت گرفتار شدند رسول خدا فرمود: ای دختر عزیزم اما آن زنی که به موی سرش معلق در آتش بود، آن فردی بود که موی سر خویش از نامحرمان نمی پوشانید، و اما آن زنی که به زبانش آویخته بود او کسی بود که با زبان شوهر خویش را آزار می داد، و آن که به پستان هایش آویزان بود شوهرداری بود که از آمیزش با شویش پرهیز داشت و اما آن که به پاهایش معلق در دوزخ بود کسی بود که بدون اذن همسر خود از خانه بیرون می رفت و اما آن زنی که گوشت بدن خویش را می خورد آن بود که خود را برای نامحرمان زینت می کرد و اما آن که دست و پایش را به هم زنجیر کرده بودند و مارها و عقرب ها بر او مسلط بودند زنی بود که درست وضو نمی ساخت و لباسش را از آلودگی به نجس تطهیر نمی کرد و غسل جنابت و حیض به جای نمی آورد و خود را پاک نمی ساخت، و به نماز اهمیت نمی داد، و اما آن کر و کور و لال زنی بود که از غیر شوهر خویش دارای فرزند می شد و به شوهر خود نسبت می داد و آن که گوشت بدنش را با مقراض ها می برید پس وی زنی بود که خود را در اختیار مردان اجنبی می نهاد و خود را به آن ها عرضه می نمود و اما آن زنی که سر و رویش آتش گرفته بود و مشغول خوردن روده های خود بود آن کسی بود که دلالی جنسی به حرام می کرد، و اما آن که سرش سر خوک و بدنش بدن حمار بود آن زنی بود که سخن چینی به دروغ می نمود، و اما آن که رخسارش رخسار سگ بود و آتش در دبر او می ریختند و از دهانش بیرون می آمد آن زنی آوازه خوان و نوحه گر و حسود بود آن گاه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: وای بر زنی که شوی خویش را به غضب آرد و خوشا به حال بانویی که شوهرش از او راضی باشد».

22- پیامبر صلی الله علیه و آله- طاووس یمانی از ابن عباس رحمه الله علیه- نقل می کند عایشه بر رسول خدا وارد شد در حالی که پیامبر صلی الله علیه و آله فاطمه را می بوسید، پس به او گفت ای رسول خدا آیا او را خیلی دوست می داری»؟ پیامبری فرمود: «آری! به خدا سوگند اگر می دانستی که چقدر او را دوست می دارم تو نیز او را بیشتر دوست می داشتی زیرا هنگامی که در شب معراج مرا به آسمان چهارم بردند، جبرئیل اذان گفت و میکائیل اقامه آن گاه به من گفته شد ای محمد جلو بیا و نماز بگزار» گفتم: «ای جبرئیل با بودن تو من چگونه جلو بایستم و نماز بگزارم»؟ گفت: «بله» به درستی که خداوند عزیز پیامبران مرسل

و 45 کی

ص: 45

لَمَّا عُرِجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الرَّابِعَة أَذَّنَ جَبْرَئِيلُ وَأَقَامَ مِيكَائِيلُ ثُمَّ قِيلَ لِي ادْنُ يَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ أَتَقَدَّمُ وَ أَنْتَ بِحَضْرَتِي يَا جَبْرَئِيلُ قَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَ أَنْبِيَاءَهُ الْمُرْسَلِينَ عَلَى مَلَائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ وَ فَضَّلَكَ أَنْتَ خَاصَّةً فَدَنَوْتُ فَصَلَّيْتُ بِأَهْلِ السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ ثُمَّ الْتَفَتْ عَنْ يَمِينِي فَإِذَا أَنَا بإِبْرَاهِيمَ الله في روضة مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ وَ قَدِ اكْتَنفَهَا جَمَاعَةُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ ثُمَّ إِنِّي صِرْتَ إِلَى السَّمَاءِ الْخَامِسَة وَ مِنْهَا إِلَى السَّادِسَة فَنُوَدِيتُ يَا مُحَمَّدُ نِعْمَ الْأَبُ أَبُوكَ إِبْرَاهِيمُ وَنِعْمَ الْأَخُ أَخُوكَ عَلِيٌّ فَلَمَّا صِرْتُ إِلَى الْحُجُبَ أَخَذَ جَبْرَئِيلُ علیه السلام بيدِى فَأَدْخَلَنِي الْجَنَّةَ فَإِذَا أَنَا بِشَجَرَةٍ مِنْ نُورٍ فِي أَصْلِهَا مَلَكَان يَطْوَيَانِ الْحُلَلَ وَ الْحَلِيَّ فَقُلْتُ حَبيبي جَبْرَئِيلُ لِمَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةُ فَقَالَ هَذِهِ لِأَخِيكَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب وَ هَذَانِ الْمَلَكَانِ يَطْوِيَانِ لَةَ الْحَلِيَّ وَ الْحَلَلَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة ثُمَ تَقَدَّمْتُ أَمَامِي فَإِذَا أَنَا بِرُطَب أَلْيَنَ مِنَ الزُّبْدِ وَ أَطْيَبَ رَائِحَةَ مِنَ الْمِسْكِ وَأَحْلَى مِنَ الْعَسَلِ فَأَخَذْتُ رُطَبَةً فَأَكَلْتُهَا فَتَحَوَلَتِ الرَّطَبَةُ نُطْفَةَ فِي صُلْبي فَلَمَّا أَنْ هَبَطْتُ إِلَى الْأَرْضِ وَاقَعْتَ خَدِيجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ فَفَاطِمَةُ حَوْراءُ إِنْسِيَّةُ فَإِذَا اشْتَقْتُ إِلَى الْجَنَّةَ شَمِمْتُ رَائِحَةَ فَاطِمَةَ علیها السلام﴾. (1)

23- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْن عُمَرَ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ وَ قَدْ سُئِلَ بِأَيِّ لُغَة خَاطَبَكَ رَبُّكَ لَيْلَةَ الْمِعْرَاجِ فَقَالَ خَاطَبَنِي بَلْغَةَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب علیه السلام وَ أَلْهَمَنِي أَنْ قُلْتَ يَا رَبِّ أَ خَاطَبْتَنِي أَنْتَ أَمْ عَلَى فَقَالَ يَا أَحْمَدُ أَنَا شَيْءٍ لَيْسَ كَالْأَشْيَاء وَلَا أَقَاسُ بِالنَّاسِ وَلَا أُوصَفُ بِالْأَشْيَاءِ خَلَقْتُكَ مِنْ نُوری وَ خَلَقْتُ عَلِيّاً مِنْ نُورِكَ فَاطَّلَعْتُ عَلَى سَرَائِرِ قَلْبِكَ فَلَمْ أَجِدْ عَلَى قَلْبِكَ أَحَبَّ مِنْ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِب علیه السلام فَخَاطَبْتُكَ بِلِسَانِهِ كَيْمَا يَطْمَئِنَ قَلْبَكَ﴾. (2)

24- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْن غَنْم قَالَ جَاءَ جَبْرَئِيلُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ بِدَابَّة دُونَ الْبَغْلِ وَ فَوْقَ الْحِمَارِ رِجْلَاهَا أَطْوَلُ مِنْ يَدَيْهَا خَطْرُهَا مَدَّ الْبَصَر فَلَمَّا أَرَادَ النَّبِيُّ أَنَّ يَرْكَبَ امْتَنَعَتْ فَقَالَ جَبْرَئِيلُ إِنَّهُ مُحَمَّدُ فَتَوَاضَعَتْ حَتَّى لَصِقَتْ بِالْأَرْضَ قَالَ فَرَكِبَ فَكَلَّمَا هَبَطَتِ ارْتَفَعَتْ يَدَاهَا وَ قَصُرَتْ رِجْلَاهَا وَ إِذَا صَعِدَتِ ارْتَفَعَتْ رِجْلَاهَا وَ قَصُرَتْ يَدَاهَا فَمَرَّتْ بِهِ فِي ظُلْمَةِ اللَّيْلِ عَلَى عِير مُحَمَّلَة فَنَفَرَتِ الْعِيرُ مِنْ دَقِيفَ الْبُرَاقِ فَنَادَى رَجُلُ فِي آخِر الْعِير غُلَاماً لَهُ فِي أَوَّلِ الْعِير يَا فَلَانُ إِنَّ الْإِبلَ قَدْ نَفَرَتْ وَ إِنَّ فُلَانَةَ أَلْقَتْ حَمْلَهَا وَ انْكَسَرَ يَدَهَا وَكَانَتِ الْعِيرَ لِأبي سُفْيَانَ قَالَ ثُمَّ مَضَى حَتَّى إِذَا كَانَ بِبَطْنِ الْبَلْقَاءِ قَالَ يَا

ص: 46

خود را بر ملائکه ی مقربش فضیلت و برتری داده است و علاوه بر آن تو را نیز نسبت به ایشان فضیلت مخصوصی عطا فرموده است. پس جلو رفتم و با ساکنان آسمان چهارم نماز گزاردم و وقتی به طرف راست برگشتم [حضرت] ابراهیم علیه السلام را دیدم که در یکی از باغ های بهشت قرار گرفته و گروهی از ملائک در اطراف ایشان اجتماع نموده اند. سپس وقتی به سوی آسمان پنجم و ششم بالا می رفتم ندایی شنیدم که گفت: ای محمد پدر تو ابراهیم علیه السلام پدری خوب و برادرت على القلم برادری شایسته است. هنگامی که به سراپرده ها رسیدیم جبرئیل دستم را گرفت و داخل بهشت نمود، در آن جا درختی نورانی توجه مرا جلب کرد در حالی که دو فرشته آن را به زیورهایی می آراستند، پس گفتم: ای جبرئیل این درخت از آن چه کسی است؟ گفت آن درخت علی بن ابی طالب علیه السلام است این ها تا روز قیامت وظیفه دارند آن را زینت نمایند وقتی کمی جلوتر رفتم با خرمایی مواجه شدم که از کره نرمتر و از مشک خوشبوتر و از عسل شیرین تر بود من یکی از آن ها را خوردم و در اثر آن نطفه ای در پشت من به هم رسید هنگامی که به زمین برگشتم با خدیجه همبستر شدم و وی به فاطمه حامله گردید پس فاطمه حوریه ای انسیه است که هرگاه اشتیاق بهشتپیدا می کنم بوی او را استشمام می نمایم.

23- پیامبر صلی الله علیه و آله- عبدالله بن عمر گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که از آن حضرت بری پرسیده شد خدا در شب معراج با چه لغتی با تو سخن گفت و تو را مخاطب قرار داد؟ فرمود: «مرا به لغت و بیان علی بن ابی طالب علیه السلام مخاطب قرار داد سپس به من الهام کرد که بگو پروردگارا تو مرا مخاطب قراردادی یا علی ؟ سپس فرمود: ای احمد من چیزی هستم ولی از همه ی چیزها فاصله دارم مانند چیزهای دیگر نیستم و من به مردم قیاس نمی شوم و به موجودات تعریف نمی شوم. تو را از نورم آفریدم و علی علیه السلام را از نور تو آفریدم او را به رازهای نهانی دل تو آگاه کردم من کسی را به سوی دل تو دوست تر از علی بن ابی طالب پیدا نکردم سپس تو را با زبان علی علیه السلام مخاطب قرار دادم تا دلت آرام بگیرد.

24- پیامبر صلی الله علیه و آله- عبدالرحمن بن غنم گوید: جبرئیل مرکبی کوچکتر از قاطر و بزرگتر از الاغ آورد که پاهایش بزرگتر از دست هایش بود با یک گام تا آن جا که چشم می دید راه می پیمود، وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله خواست سوار شود اسب چموشی کرد جبرئیل گفت: این محمد است»، آن گاه مرکب آنقدر خم شد که به زمین چسبید و پیامبر صلی الله علیه و آله سوار شد وقتی پایین می آمد دست هایش بلندتر و پاهایش کوتاهتر می شد و وقتی بالا می رفت پاهایش بلند و دستانش کوتاه می شد. در تاریکی شب، پیامبر صلی الله علیه و آله بر الاغی بار زده شده برخورد الاغ از صدای حرکت بال های براق رم کرد، مردی در آخر کاروان غلامش را که در اول کاروان بود صدا کرد و گفت فلانی الاغ رم کرد و گریخت و فلان شتر وضع حمل کرد و دستش شکست و آن الاغ گریخته مال ابوسفیان بود پس پیامبر صلی الله علیه و آله سوار بر براق به راه خود ادامه داد وقتی به وادی بلقاء ،رسید فرمود: ای جبرئیل! من تشنه هستم». جبرئیل کاسه ی

ص: 47

جَبْرَئِيلُ قَدْ عَطِشْتُ فَتَنَاوَلَ جَبْرَئِيلُ قَصْعَةٌ فِيهَا مَاءً فَنَاوَلَهُ فَشَرِبَ ثُمَّ مَضَى فَمَرَّ عَلَى قَوْمٍ مُعَلَّقِينَ بعَراقيبهمْ بكَلالِيبَ مِنْ نَارٍ فَقَالَ مَا هَؤُلَاءِ يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَغْنَاهُمْ اللَّهُ بِالْحَلَالِ فَيَبْتَغُونَ الْحَرَامَ قَالَ ثُمَّ مَرَّ عَلَى قَوْمٍ تخلط [تُخَاطِ جُلُودُهُمْ بِمَخَابِطَ مِنْ نَارٍ فَقَالَ مَا هَؤُلَاءِ يَا جَبْرَئِيلُ فَقَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يَأْخُذُونَ عُدْرَةَ النِّسَاءِ بِغَيْرِ حِلٌّ ثُمَّ مَضَى فَمَرَّ عَلَى رَجُلٍ يَرْفَعُ حُزْمَةً مِنْ حَطَب كُلَّمَا لَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يَرْفَعَهَا زَادَ فِيهَا فَقَالَ مَنْ هَذَا يَا جَبْرَئِيلُ قَالَ هَذَا صَاحِبُ الدَيْنِ يُرِيدُ أَنْ يَقْضِيَ فَإِذَا لَمْ يَسْتَطِعْ زَادَ عَلَيْهِ ثُمَّ مَضَى حَتَّى إِذَا كَانَ بِالْجَبَلِ الشَّرْقِيِّ مِنْ بَيْتِ الْمَقْدِسِ وَجَدَ ريحاً حَارَّةً وَسَمِعَ صَوْتاً قَالَ مَا هَذِهِ الرِّيحُ يَا جَبْرَئِيلُ الَّتِي أَجِدُهَا وَ هَذَا الصَّوْتُ الَّذِي أَسْمَعُ قَالَ هَذِهِ جَهَنَّمُ فَقَالَ النَّبِيُّ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ جَهَنَّمَ ثُمَّ وَجَدَ ريحاً عَنْ يَمِينِهِ طَيِّبَةً وَ سَمِعَ صَوْتاً فَقَالَ مَا هَذِهِ صَوْتاً فَقَالَ مَا هَذِهِ الرِّيحُ الَّتِي أَجِدُهَا وَ هَذَا الصَّوْتُ الَّذِي أَسْمَعُ قَالَ هَذِهِ الْجَنَّةُ فَقَالَ أَسْأَلُ اللهَ الْجَنَّةَ قَالَ ثُمَّ مَضَى حَتَّى انْتَهَى إِلَى بَابِ مَدِينَة بَيْتِ الْمَقْدِسِ وَ فِيهَا هِرَقْلُ وَكَانَتْ أَبْوَابُ الْمَدِينَةِ تُغْلَقُ كُلَّ لَيْلَةٍ وَيُؤْتَى بِالْمَفَاتِيحَ وَ تُوضَعُ عِنْدَ رَأْسِهِ فَلَمَّا كَانَتْ تِلْكَ اللَّيْلَةُ امْتَنَعَ الْبَابِ أَنْ يَنْعَلِقَ فَأَخْبَرُوهُ فَقَالَ ضَاعِفُوا عَلَيْهَا مِنَ الْحَرَس قَالَ فَجَاءَ رَسُولُ اللَّهِ فَدَخَلَ بَيْتَ الْمَقْدِسِ فَجَاءَ جَبْرَئِيلُ إِلَى الصَّخْرَةِ فَرَفَعَهَا فَأَخْرَجَ مِنْ تَحْتِهَا ثَلَاثَةَ أَقْدَاحٍ قَدَحاً مِنْ لَبَن وَ قَدَحاً مِنْ عَسَل وَ قَدَحاً مِنْ خَمْرٍ فَنَاوَلَهُ قَدَحَ اللَّبَنِ فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَهُ فَدَحَ الْعَسَلِ فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَهُ قَدَحَ الْخَمْرِ فَقَالَ قَدْ رَويتْ يَا جَبْرَئِيلُ قَالَ أَمَا إِنَّكَ لَوْ شَرَيْتَهُ ضَلَّتْ أَمَتَكَ وَ تَفَرَّقَتْ عَنْكَ قَالَ ثُمَّ أَمَّ رَسُولُ فِي مَسْجِدِ بَيْتِ الْمَقْدِسِ بِسَبْعِينَ نَبِيَّاً قَالَ وَ هَبَطَ مَعَ جَبْرَئِيلَ مَلَكُ لَمْ يَطَ الْأَرْضَ قَط مَعَهُ مَفَاتِيحَ خَزَائِنِ الْأَرْضِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّكَ يُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَيَقُولُ هَذِهِ مَفَاتِيحُ خَزَائِنِ الْأَرْضِ فَإِنْ شِئْتَ فَكُنْ نَبيّاً عَبْداً وَ إِنْ شِئْتَ فَكُنْ نَبيّاً مَلِكاً فَأَشَارَ إِلَيْهِ جَبْرَئِيلُ أَنْ تَوَاضَعَ يَا مُحَمَّدُ فَقَالَ بَلَ أَكُونُ نَبِيَا عَبْداً ثُمَّ صَعِدَ إِلَى السَّمَاءِ فَلَمَّا انْتَهَى إلَى بَاب السَّمَاءِ اسْتَفْتَحَ جَبْرَئِيلُ فَقَالُوا مَنْ هَذَا قَالَ مُحَمَّدٌ قَالُوا نِعْمَ الْمَجِي، جَاءَ فَدَخَلَ فَمَا مَرَّ عَلَى مَلَا مِنَ الْمَلَائِكَةِ إِنَّا سَلَّمُوا عَلَيْهِ وَ دَعَوْا لَهُ وَ شَيَّعَهُ مُقَرَّبُوهَا فَمَرَّ عَلَى شَيْخِ قَاعِدِ تَحْتَ شَجَرَة وَ حَوْلَهُ أَطْفَالُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم مَنْ هَذَا الشَّيْخُ يَا جَبْرَئِيلُ قَالَ هَذَا أَبُوكَ إِبْرَاهِيمُ قَالَ فَمَا مَوْلَاءِ الْأَطْفَالُ حَوْلَهُ قَالَ هَؤُلَاءِ أَطْفَالُ الْمُؤْمِنِينَ حَوْلَهُ يَغْدُوهُمْ مَضَى فَمَرَّ عَلَى شَيْخِ قَاعِدِ عَلَى كُرْسِيِّ إِذَا نَظَرَ عَنْ يَمِينِهِ ضَحِكَ وَ فَرِحَ وَ إِذَا نَظَرَ عَنْ

ص: 48

آبی آورد و پیامبر صلی الله علیه و آله آن را نوشید و به راه ادامه دادند و به قومی رسید که از پی و عصب پاشنه هایشان بر قلاب هایی از آتش آویخته شده بودند پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای جبرئیل این ها کیستند؟ [جبرئیل] گفت: کسانی که خدا به آن ها روزی حلال داده است اما به دنبال مال حرام رفتند. جلوتر رفتند «گروهی را دید که پوستشان با سوزن هایی از آتش دوخته می شد فرمود: «ای جبرئیل این ها کیستند»؟ گفت: «کسانی که با زنانی که بر آن ها حلال نبودند فعل حرام انجام داده اند». جلوتر مردی را دید که بسته ای هیزم را بلند می کند اما موفق نمی شود هربار که موفق نمی شود بر آن بسته ی هیزم افزوده می شود از جبرئیل درباره ی او پرسید گفت: این شخص مقروض و مدیون است، می خواهد وام و قرض خود را ادا کند اما هربار که نتواند بر میزان آن افزوده می شود ». سپس رفت و در کوه شرقی بیت المقدس حضرت باد گرمی احساس کرد و صدایی شنید، پرسید: «ای جبرئیل! این صدا و این باد از کجاست؟ گفت این جهنم است» پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «از جهنم به خدا پناه می برم». سپس از سمت راست بادی با رایحه ای خوش استشمام کرد و صدایی شنید، پرسید: «ای جبرئیل این بوی خوش که استشمام می کنم و این صدا که می شنوم چیست؟ گفت: «این بهشت است»، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود از خداوند بهشت را درخواست می کنم جلوتر رفت تا به دروازه ی شهر بیت المقدس رسید که در آن هرقل بود هر شب دروازه های شهر بسته می شد و کلیدهای آن بالای سر او گذاشته می شد آن شب هر چه کردند دروازه ی شهر بسته نشد او را از این ماجرا باخبر کردند، گفت: تعداد نگهبان ها را بیشتر کنید پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و به بیت المقدس وارد شد جبرئیل به سراغ سنگی رفت و آن را بلند کرد و از زیر آن سه جام و قدح بیرون آورد قدحی از شیر قدحی از عسل و دیگری از شراب و قدح شیر را به پیامبر صلی الله علیه و آله داد و حضرت آن را نوشید و به او قدح عسل داد و حضرت علیه السلام نوشید، سپس خمر داد، فرمود: ای جبرئیل! من سیراب شدم گفت اگر آن را می نوشیدی، امت تو گمراه شده و از تو جدا می شدند سپس پیامبر صلی الله علیه و آله در بیت المقدس امام جماعت نماز هفتاد پیامبر صلی الله علیه و آله و نبی شد. همراه جبرئیل ملکی به زمین آمد که پیش از آن هرگز به زمین قدم نگذاشته بود؛ او کلیدهای خزائن زمین را در دست داشت و گفت: «ای محمد پروردگارت سلام م رساند و می گوید: این کلید خزائن زمین است اگر می خواهی و مایل هستی پیامبری بنده باش و اگر می خواهی پیامبری ملک شو جبرئیل گفت: ای محمد متواضع باش». حضرت فرمود: «می خواهم پیامبری بنده باشم» سپس به آسمان صعود کرد وقتی به درهای آسمان رسید، جبرئیل از نگهبانان خواست درب ها را بگشایند پرسیدند این کیست؟ گفت این محمد است». گفتند: خوب» میهمانی آمده است، پس به هرگروه از ملائکه که گذر کرد به او سلام دادند و برای او دعا کردند و ملائکه ی مقرب او را همراهی نمودند تا این که به پیری رسید که زیر درختی نشسته و اطفالی اطراف او هستند پرسید. ای جبرئیل این شیخ کیست؟ گفت این پدرت ابراهیم است». پرسید: و آن اطفال کیستند؟ گفت فرزندان مؤمنان در اطراف او هستند و او آن ها را غذا می دهد». سپس

ص: 49

يَسَارِهِ حَزِنَ وَ بَكَى فَقَالَ مَنْ هَذَا يَا جَبْرَئِيلُ قَالَ هَذَا أَبُوكَ آدَمُ إِذَا رَأَى مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ ضَحِكَ وَ فَرِحَ وَ إِذَا رَأَى مَنْ يَدْخُلُ النَّارَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ حَزَنَ وَ بَكَى ثُمَّ مَضَى فَمَرَّ عَلَى مَلَكَ قَاعِدٍ عَلَى كُرْسِيُّ فَسَلَّمَ عَلَيْهِ فَلَمْ يَرَ مِنْهُ مِنَ الْبِشْرِ مَا رَأَى مِنَ الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ يَا جَبْرَئِيلُ مَا مَرَرْتُ بِأَحَدٍ مِنَ الْمَلَائِكَة إِلَّا رَأَيْتُ مِنْهُ مَا أَحِبَ إِلَّا هَذَا فَمَنْ هَذَا الْمَلَكِ قَالَ هَذَا مَالِكُ خَازِنُ النَّارِ أَمَا إِنَّهُ قَدْ كَانَ مِنْ أَحْسَنِ الْمَلَائِكَةَ بِشْراً وَأَطْلَقِهِمْ وَجْهَا فَلَمَّا جُعِلَ خَازِنَ النَّارِ اطَّلَعَ فِيهَا اطَّلَاعَة [اضْطَلَعَ فِيهَا اضْطِلَاعَةً] فَرَأَى مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِيهَا لِأَهْلِهَا فَلَمْ يَضْحَكُ بَعْدَ ذَلِكَ ثُمَّ مَضَى حَتَّى إِذَا انْتَهَى حَيْثُ انْتَهَى فُرِضَتْ عَلَيْهِ الصَّلَاةُ خَمْسُونَ صَلَاةٌ قَالَ فَأَقْبَلَ عَلَى مُوسَى علیه السلام فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ كَمْ فُرِضَ عَلَى أُمَّتِكَ قَالَ خَمْسُونَ صَلَاةٌ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْ أُمَّتِكَ قَالَ فَرَجَعَ ثُمَّ مَرَّ عَلَى مُوسَى فَقَالَ كَمْ فُرِضَ عَلَى أُمَّتِكَ قَالَ كَذَا وَكَذَا قَالَ فَإِنَّ أَمَتَكَ أَضْعَفُ الْأُمَمِ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَسَلْهُ أَنْ يُخَفَّفَ عَنْ أُمَّتِكَ فَإِنِّي كُنْتُ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ فَلَمْ يَكُونُوا يُطِيقُونَ إِنَّا دُونَ هَذَا فَلَمْ يَزَلْ يَرْجِعُ إِلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى جَعَلَهَا خَمْسَ صَلَوَاتِ قَالَ ثُمَّ مَرَّ عَلَى مُوسَى فَقَالَ كَ-مْ فُرِضَ عَلَى أمَّتِكَ قَالَ خَمْسُ صَلَوَاتِ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَسَلْهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْ أُمَّتِكَ قَالَ قَدِ اسْتَحْيَيْتُ مِنْ رَبِّي مِمَّا أَرْجِعُ إِلَيْهِ ثُمَّ مَضَى فَمَرَّ عَلَى إِبْرَاهِيمَ خَلِيلِ الرَّحْمَنِ فَنَادَاهُ مِنْ خَلْفِهِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ أَقْرِى أَمَتَكَ عَنِّى السَّلَامَ وَأَخْبِرُهُمْ أَنَّ الْجَنَّةَ مَاؤُهَا عَذَبُ وَ تُرْبَتَهَا طَيِّبَةُ فِيهَا قِيعَانُ بِيضُ غَرَسُهَا سُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ فَمُرْ أَمَتَكَ فَلْيُكْثِرُوا مِنْ غَرْسِهَا ثُمَّ مَضَى حَتَّى مَرَّ بِعِير يَقْدُمُهَا جَمَلُ أَوْرَقُ ثُمَّ أَتَى أَهْلَ مَكَّةَ فَأَخْبَرَهُمْ بِمَسِيرِهِ وَ قَدْ كَانَ بِمَكَّةَ قَوْمُ مِنْ قُرَيْشٍ قَدْ أَتَوْا بَيْتَ الْمَقْدِسِ فَأَخْبَرَهُمْ ثُمَّ قَالَ آيَةً ذَلِكَ أَنَّهَا تَطْلُعُ عَلَيْكُمُ السَّاعَةَ عِيرُ مَعَ طُلُوعِ الشَّمْسِ يَقْدُمُهَا جَمَلَ أَوْرَقُ قَالَ فَنَظَرُوا فَإِذَا هِيَ قَدْ طَلَعَتْ وَأَخْبَرَهُمْ أَنَّهُ قَدْ مَرَّ بِأَبِي سُفْيَانَ وَأَنَّ إبلَهُ نَفَرَتْ فِي بَعْض اللَّيْلِ وَ أَنَّهُ نَادَى غُلَامًا لَهُ فِي أَوَّلِ الْعِير يَا فَلَانُ إِنَّ الْإِبلَ قَدْ نَفَرَتْ وَ إِنَّ فَلَانَةَ قَدْ أَلْقَتْ حَمْلَهَا وَ انْكَسَرَ يَدُهَا فَسَأَلُوا عَنِ الْخَبَرِ فَوَجَدُوهُ كَمَا قَالَ النَّبِيُّ﴾. (1)

ص: 50

به شیخی برخورد که بر کرسی و تختی نشسته بود وقتی بر سمت راست خود می نگریست خوشحال و شادمان می شد و وقتی به سمت چپ خود می نگریست غمگین و گریان می گشت. پرسید: «ای جبرئیل این کیست»؟ گفت این پدرت آدم است وقتی ذریّه ی خود را می بیند که به بهشت رفته اند خوشحال و خندان می شود و وقتی فرزندان خود را در جهنم می بیند، غمگین و گریان می شود ». جلوتر، ملکی را دید که بر کرسی نشسته بود به او سلام داد اما آن بشاشت و شادی که در چهره ی ملائکه ی دیگر دیده بود در چهره ی او ندید، فرمود: ای جبرئیل به هر ملکی برخوردم او را بسیار محبوب و دلنشین یافتم به جز این ملک این کیست؟ گفت این مالک خازن جهنّم است او در میان ملائکه نیکوترین و گشاده ترین چهره را داشت ولی از وقتی به عنوان خازن و نگهبان جهنم قرار داده شد و احوال جهنم و آن چه خدا برای اهل آتش آماده کرده را دید دیگر نخندید. سپس جلوتر رفت و به جایی برخورد که پنجاه [ نوبت نماز بر او واجب شد پس در راه برگشت با موسی برخورد کرد. پرسید: «ای محمد چه تعداد نماز بر امّت تو واجب شد؟ فرمود: «پنجاه نماز». گفت: «برگرد و از پروردگارت بخواه که به امّت تو تخفیف دهد. سپس دوباره موسی را دید، پرسید: «چه تعداد نماز برای امت تو واجب شده است؟ فرمود فلان مقدار موسی گفت: «امت توضعیف ترین امت هاست به سوی خدا برگرد و از او بخواه از وظیفه ی امّت تو بکاهد، من در میان بنی اسرائیل بودم آن ها کمتر از این مقدار را تحمل می.کردند پیامبر صلی الله علیه و آله دائماً به سوی خدا باز می گشت تا این که تعداد نمازها به پنج نوبت رسید سپس موسی: پرسید چه تعداد نماز بر امت تو واجب شد»؟ فرمود: «پنج نوبت». گفت برگرد و از خدا بخواه از وظیفه ی امّت تو بکاهد فرمود از خداوند شرم دارم که دوباره به سوی او برگردم برای این امر سپس به راه خود ادامه داد ابراهیم خلیل الرحمن را دید، ابراهیم علیه السلام از پشت سر او را صدا کرد و گفت ای محمد! به امت خود از جانب من سلام برسان و به آن ها بگو؛ آب بهشت شیرین و گوارا خاکش خوشبو و زمین هایش صاف و هموار و سفید است کشت نهال آن با سُبحانَ الله و الحمد لله ولا إله إلا الله و اللهُ أَكْبَرُ وَ لا حَولَ وَلا قُوَّةَ إلا بالله العلي العظيم است به امت خود امر کن که در آن جا بسیار کشت کنند. پس برگشت و در راه به ک-اروانی برخورد که جلوی آن شتری خاکستری رنگ در حرکت بود وقتی به مکه رسید، از سیر شبانه اش به آن ها خبر داد، در مکه گروهی از قریش به بیت المقدس رفته بودند پیامبر صلی الله علیه و آله آن ها را از ماوقع آگاه کرد و فرمود: دلیل صدق قول من این که هم اکنون همزمان با طلوع خورشید کاروان به اینجا می رسد، در حالی که شتری خاکستری جلوی کاروان حرکت می کند نگاه کردند و دیدند همزمان با طلوع خورشید کاروان رسید پیامبر صلی الله علیه و آله به آن ها فرمود که او دیشب ابوسفیان را دیده که در پاسی از شب شترش رم کرده و گریخته بود و او به غلامش که در ابتدای کاروان بود می گفت: شتر فرار کرده و فلان شتر وضع حمل نموده و دستش شکسته و قریش از ابوسفیان پرسیدند و دریافتند هرآن چه پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است حقیقت دارد.

ص: 51

25- الصّادق علیه السلام- ﴿محمد بن علی بن الحسين قال قال الله إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم لَمَّا أَسْرِيَ بِهِ أَمَرَهُ رَبُّهُ بِخَمْسِينَ صَلَاةٌ فَمَرَّ عَلَى النَّبِيِّينَ نَبِيٍّ نَبِيٍّ لَا يَسْأَلُونَهُ عَنْ شَيْءٍ حَتَّى انْتَهَى إِلَى مُوسَى بْن عِمْرَانَ الفَقَالَ بِأَيِّ شَيْءٍ أَمَرَكَ رَبُّكَ فَقَالَ بِخَمْسِينَ صَلَاةٌ فَقَالَ اسْأَلْ رَبَّكَ التَّخْفِيفَ فَإِن أَمَتَكَ لَا تُطِيقُ ذَلِكَ فَسَأَلَ رَبَّهُ فَحَطَّ عَنْهُ عَشْراً ثُمَّ مَرَّ بِالنَّبِيِّينَ نَبِيٍّ نَبِيٍّ لَا يَسْأَلُونَهُ عَنْ شَيْءٍ حَتَّى مَرَّ بِمُوسَى بْن عِمْرَانَ الله فَقَالَ بِأَيِّ شَيْءٍ أَمَرَكَ رَبُّكَ فَقَالَ بِأَرْبَعِينَ صَلَاةً فَقَالَ اسْأَلْ رَبَّكَ التَّخْفِيفَ فَإِن أَمَتَكَ لَا تُطِيقُ ذَلِكَ فَسَأَلَ رَبَّهُ فَحَطَّ عَنْهُ عَشْراً ثُمَّ مَرَّ بِالنَّبِيِّينَ نَبِيٍّ نَبِيٍّ لَا يَسْأَلُونَهُ عَنْ شَيْءٍ حَتَّى مَرَّ بِمُوسَى بْنِ عِمْرَانَ الةِ فَقَالَ بِأَيِّ شَيْءٍ أَمَرَكَ رَبُّكَ فَقَالَ بِثَلَاثِينَ صَلَاةً فَقَالَ أَسْأَلُ رَبَّكَ التَّخْفِيفَ فَإِن أَمَتَكَ لَا تُطِيقُ ذَلِكَ فَسَأَلَ رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَحَطَّ عَنْهُ عَشْراً ثُمَّ مَرَّ بِالنَّبِيِّينَ نَبِيٍّ نَبِيٍّ لَا يَسْأَلُونَهُ عَنْ شَيْءٍ حَتَّى مَرَّ بِمُوسَى بْنِ عِمْرَانَ علیه السلام فَقَالَ بِأَيِّ شَيْءٍ أَمَرَكَ رَبُّكَ فَقَالَ بِعِشْرِينَ صَلَاةَ فَقَالَ أَسْأَلُ رَبَّكَ التَّخْفِيفَ فَإِن أُمَّتَك لَا تُطِيقُ ذَلِكَ فَسَأَلَ رَبَّهُ فَحَطَ عَنْهُ عَشْراً ثُمَّ مَرَّ بِالنَّبِيِّينَ نَبِيٍّ نَبِيٍّ لَا يَسْأَلُونَهُ عَنْ شَيْءٍ حَتَّى مَرَّ بِمُوسَى بْن عِمْرَانَ علیه السلام فَقَالَ بِأَيِّ شَيْءٍ أَمَرَكَ رَبُّكَ فَقَالَ بِعَشْرِ صَلَوَاتِ فَقَالَ أَسْأَلْ رَبَّكَ التَّخْفِيفَ فَإِنَّ أمَتَكَ لَا تُطِيقُ ذَلِكَ فَإِنِّى جِئْتُ إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ بمَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِمْ فَلَمْ يَأْخُذُوا بِهِ وَ لَمْ يَقِرُّوا عَلَيْهِ فَسَأَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وآله وسلم رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَخَفَّفَ عَنْهُ فَجَعَلَهَا خَمْساً ثُمَّ مَرَّ بِالنَّبِيِّينَ نَبِيٍّ نَبِيٍّ لَا يَسْأَلُونَهُ عَنْ شَيْءٍ حَتَّى مَرَّ بِمُوسَى بْنِ عِمْرَانَ فَقَالَ لَهُ بِأَيِّ شَيْءٍ أَمَرَكَ رَبُّكَ فَقَالَ بخَمْس صَلَوَاتِ فَقَالَ أَسْأَلُ رَبَّكَ التَّخْفِيفَ عَنْ أُمَّتِكَ فَإِنَّ أَمَتَكَ لَا تُطِيقُ ذَلِكَ فَقَالَ إِنِّي لَأَسْتَحْيِي أَنْ أَعُودَ إِلَى رَبِّي فَجَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم بِخَمْسٍ صَلَوَاتِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم جَزَى اللهُ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ عَنْ أُمَّتِي خَيْراً وَ قَالَ الصَّادِقِ الجَزَى اللَّهُ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ عَنَّا خَيْراً﴾. (1)

ص: 52

25- امام صادق علیه السلام- محمد بن علی بن حسین گوید: همانا رسول خدا هنگامی که به گردش شبانه به آسمان ها برده شد پروردگارش آن حضرت را به پنجاه [نوبت] نماز در شبانه روز امر فرمود که امت آن حضرت نیز باید به جای آورند و حداقل بالغ بر صد رکعت می گشت، بعد آن حضرت بر یکا یک پیامبران که در آسمان صف کشیده بودند گذشت و هیچ یک از پیامبران از او چیزی نپرسید تا به موسی بن عمران رسید، او از آن حضرت پرسید: «پروردگارت تو را به چه چیز امر فرمود؟ آن حضرت پاسخ داد به پنجاه «نماز» موسی علیه السلام گفت: «از پروردگارت تخفیف بخواه که امت تو طاقت انجام آن را ندارد پس آن حضرت از خداوند خواست و حق تعالی ده نماز را تخفیف داد، بار دیگر آن حضرت بر یکایک پیامبران که در آسمان صف کشیده بودند گذشت و هیچ یک از ایشان از آن حضرت چیزی نپرسید تا بر موسی بن عمران گذشت و او از رسول خدا پرسید: «خداوند تو را به چه چیز امر فرمود»؟ پاسخ داد به خواندن چهل نماز»، باز موسی علیه السلام به آن حضرت گفت: از پروردگارت تخفیف بخواه که امّت تو طاقت به جا آوردن آن را ندارد. و رسول خدا درخواست تخفیف نمود و خداوند تعالی ده نماز از آن را تخفیف داد، بار دیگر آن حضرت بر یکایک پیامبران گذشت و هیچ کدام چیزی از او نپرسید تا بر موسی بن عمران علیه السلام گذشت و او پرسید: «پروردگارت تو را به چه چیز امر فرمود؟ آن حضرت پاسخ داد: «به سی نماز و موسی علیه السلام تکرار کرد؛ از پروردگارت تخفیف بخواه که امّت تو طاقت به جا آوردن آن را ندارد و آن حضرت علیه السلام از خداوند عزوجل درخواست نمود و خداوند ده نماز دیگر را تخفیف داد، باز رسول خداری بر یکایک پیامبران گذشت و هیچ یک چیزی از آن حضرت نپرسید تا بر موسی بن عمران القلم گذشت و او از آن حضرت پرسید پروردگارت تو را به چه چیز امر فرمود»؟ و آن حضرت پاسخ داد به بیست .نماز و موسی باز به آن حضرت گفت: از پروردگار خویش تخفیف بخواه که امت تو توان انجام آن را ندارد. رسول خدا از خداوند درخواست کرد و حق تعالی ده نماز دیگر از آن را تخفیف عطا فرمود، بار دیگر رسول خدا بر یکایک پیامبران گذر کرد و هیچ یک از ایشان چیزی از آن حضرت نپرسید تا این که بر موسی گذشت و او به رسول خدا گفت: «اکنون پروردگارت تو را به انجام چه چیز دستور داد؟ آن حضرت پاسخ داد: به ده نماز. موسی علیه السلام علم گفت: باز هم از پروردگارت تخفیف بخواه که امّت تو طاقت انجام آن را نیز ندارد که من خود برای بنی اسرائیل واجبات خداوند عزوجل را آوردم و آنان نپذیرفتند و بدان عمل نکردند و خود را ملزم نساختند که به آن عمل نمایند. پس پیامبر صلی الله علیه و آله از پروردگار خود درخواست تخفیف نمود و خداوند عزوجل آن را تخفیف داده و پنج نماز را واجب ساخت باز رسول خدا بر یکایک پیامبران ریه گذشت و هیچ یک از ایشان چیزی از آن حضرت نپرسید تا به موسی رسید. و او از آن حضرت پرسید: «پروردگارت تو را به چه چیز امر فرمود؟ آن حضرت پاسخ داد: «به ادای پنج نماز» موسی علیه السلام گفت: باز هم از پروردگارت برای امّت خویش تخفیف بخواه که ایشان طاقت انجام آن را نیز ندارند رسول خدا فرمود: من خود شرم دارم از این که باز نزد پروردگارم بازگردم و بیش از این تخفیف بخواهم پس رسول خدا همان نمازهای پنجگانه را برای امت خود آورد و فرمود: خداوند از جانب امت من موسی بن عمران را جزای خیر دهد. امام صادق علیه السلام نیز اضافه فرمود:

«خداوند موسی بن عمران را برای تخفیفی که او موجب شد از جانب ما جزای خیر دهد».

ص: 53

26- الكاظم علیه السلام- ﴿عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَم عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ لِلَّى عِلَّة صَارَ التَّكْبِيرُ فِي الافْتِتَاحِ سَبْعُ تَكْبِيرَاتِ أَفْضَلَ وَلِأَى عِلَّةٍ يُقَالُ فِي الرُّكُوعِ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ وَ يُقَالُ فِي السُّجُودِ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْأَعْلَى وَ بِحَمْدِهِ قَالَ يَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى خَلَقَ السَّمَاوَاتِ سَبْعاً وَ الْأَرَضِينَ سَبْعاً وَ الْحُجُبَ سَبْعاً فَلَمَّا أَسْرَى بِالنَّبِيِّ وَكَانَ مِنْ رَبِّهِ كَقَاب قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى رُفِعَ لَهُ حِجَابُ مِنْ حُجْبِهِ فَكَبَّرَ رَسُولُ اللَّهِ وَ جَعَلَ يَقُولُ الْكَلِمَاتِ الَّتِي تُقَالَ فِي الْأَفْتِتَاحِ فَلَمَّا رُفِعَ لَهُ الثَّانِي كَبَّرَ فَلَمْ يَزَلْ كَذَلِكَ حَتَّى بَلَغَ سَبْعَ حُجُب وَ كَبَّرَ سَبْعَ تَكْبِيرَاتِ فَلِذَلِكَ الْعِلَّة تُكَبَّرُ لِلافْتِتَاحِ فِي الصَّلَاةِ سَبْعُ تَكْبِيرَاتِ فَلَمَّا ذَكَرَ مَا رَأَى مِنْ عَظَمَةِ اللَّهِ ارْتَعَدَتْ فَرَائِصُهُ فَالْبَرَكَ عَلَى رَكْبَتَيْهِ وَ أَخَذَ يَقُولُ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيم وَ بِحَمْدِهِ فَلَمَّا اعْتَدَلَ مِنْ رَكُوعِهِ قَائِمَا نَظَرَ إِلَيْهِ فِي مَوْضِعِ أَعْلَى مِنْ ذَلِكَ الْمَوْضِعِ خَرَّ عَلَى وَجْهِهِ وَ هُوَ يَقُولُ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْأَعْلَى وَ بِحَمْدِهِ فَلَمَّا قَالَ سَبْعَ مَرَاتِ سَكَنَ ذَلِكَ الرُّعْبُ فَلِذَلِكَ جَرَتْ بِهِ السُّنَّةُ﴾. (1)

27- الصّادق علیه السلام- ﴿سَأَلَ مُحَمَّدُ بْنُ عِمْرَانَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الفَقَالَ: لِأَيِّ عِلَّةٍ يُجْهَرُ فِي صَلَاة الْجُمُعَةِ وَصَلَاةِ الْمَغْرِب وَصَلَاةِ الْعِشَاءِ الْآخِرَة وَصَلَاةِ الْغَدَاة وَسَائِرُ الصَّلَوَاتِ الظُهْرُ وَ الْعَصْرُ لَا يُجْهَرَ فِيهِمَا وَلِأَى عِلَّة صَارَ التَّسْبِيحُ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأَخِيرَتَيْنِ أَفْضَلَ مِنَ الْقِرَاءَة قَالَ لِأَنَّ النَّبِيَّ لَمَّا أَسْرِى بِهِ إِلَى السَّمَاءِ كَانَ أَوَّلَ صَلَاةَ فَرَضَ اللَّهُ عَلَيْهِ الظُّهْرُ يَوْمَ الْجُمُعَة فَأَصَافَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِلَيْهِ الْمَلَائِكَةَ تُصَلَّى خَلْفَهُ وَ أَمَرَ نَبيَّهُ أَنْ يَجْهَرَ بِالْقِرَاءَةِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ فَضْلَهُ ثُمَّ فَرَضَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْعَصْرَ وَ لَمْ يُضِفَ إِلَيْهِ أَحَداً مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ أَمَرَهُ أَنْ يُخْفِيَ الْقِرَاءَةَ لِأَنَّهُ لَمْ يَكُنْ وَرَاءَهُ أَحَدُ ثُمَّ فَرَضَ عَلَيْهِ الْمَغْرِبَ وَ أَضَافَ إِلَيْهِ الْمَلَائِكَةَ وَ أَمَرَهُ بِالْإِجْهَارِ وَكَذَلِكَ الْعِشَاءُ الْآخِرَةُ فَلَمَّا كَانَ قُرْبَ الْفَجْرِ نَزَلَ فَفَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ الْفَجْرَ وَ أَمَرَهُ بِالْإِجْهَارِ لِيُبَيِّنَ لِلنَّاسِ فَضْلَهُ كَمَا بَيَّنَ لِلْمَلَائِكَةِ فَلِهَذِهِ الْعِلَّة يُجْهَرُ فِيهَا وَصَارَ التَّسْبِيحُ أَفْضَلَ مِنَ الْقِرَاءَةِ فِى الْأَخِيرَتَيْنِ لِأَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وآله وسلم لَمَّا كَانَ فِي تيْن ذَكَرَ مَا رَأَى مِنْ عَظَمَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَدَهِشَ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ فَلِذَلِكَ صَارَ التَّسْبِيحُ أَفْضَلَ مِنَ الْقِرَاءَةِ﴾. (2)

ص: 54

26- امام کاظم علیه السلام- از هشام بن حکم روایت است که از امام کاظم پرسیدم: «چرا تعداد هفت تکبیر در شروع نماز بهتر است؟ چرا در رکوع سُبحانَ رَبي العَظِيمِ وَ بِحَمدِه و در سجده سُبحانَ رَبِّي الأعلَي وَ بِحَمدِهِ گفته می شود ؟ فرمود: ای هشام خداوند تبارک و تعالی آسمان ها و زمین را در هفت طبقه آفرید و هفت حجاب خلق نمود وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله به معراج رفت و آن گاه که فاصله ی او از خداوند (به اندازه طول) دو [انتهای کمان] یا نزدیکتر بود یکی از حجاب ها کنار رفت، رسول خدا تکبیر گفت و جملاتی را که در افتتاح گفته می شود ، خواند. وقتی دومین حجاب کنار رفت، حضرت تکبیر گفت و جملاتی را که در افتتاح گفته می شود خواند. وقتی سومین حجاب کنار رفت حضرت تکبیر گفت و همین طور ادامه یافت تا این که هفت حجاب کنار رفت و پیامبر صلی الله علیه و آله هفت بار تکبیر ،گفت به همین دلیل در ابتدا و شروع نماز هفت بار تکبیر گفته می.شود سپس وقتی عظمت خدا را به یاد آورد بسیار ترسید و بر زانوهایش خم شد و گفت: سبحان ربيا ربي العظيم وَ بِحَمدِهِ». وقتی از رکوع سر برداشت و راست ایستاد خداوند را برتر و با عظمت تر یافت، بر سجده افتاد در حالی که می گفت سُبحان ربي الأعلَي وَ بِحَمدِهِ». وقتی هفت بار این قول را گفت ترس او آرام گرفت و این قول سنت شد.

27- امام صادق علیه السلام- محمد بن عمران از امام صادق علیه السلام پرسید چرا نماز صبح و مغرب و عشا با صدای بلند خوانده می شود اما بقیه ی نمازها مثل نماز ظهر و عصر با صدای بلند خوانده نمی شود ؟ و چرا ذکر تسبیح در دو رکعت آخر نماز از خواندن [حمد و سوره] بهتر و افضل است؟ امام علیه السلام فرمود: «زیرا وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله به آسمان عروج کرد اولین نمازی که خدا بر او واجب کرد، نماز ظهر روز جمعه بود سپس خداوند عزوجل به ملائکه امر کرد پشت سر حضرت اس نماز بگزارند و به پیامبرش امر کرد نماز را با صدای بلند قرائت کند تا فضل و مرتبت او برای ملائکه آشکار شود سپس نماز عصر را بر او واجب کرد اما هیچ یک از ملائکه را به همراهی او امر نکرد و به پیامبر صلی الله علیه و آله امر کرد حمد و سوره نماز را با صدای آرام قرائت ،کند زیرا کسی در پشت سر حضرت نبود. سپس نماز مغرب را بر او واجب کرد و ملائکه را با او همراه کرد و به او امر کرد با صدای بلند حمد و سوره را قرائت کند و همین طور نماز عشا را وقتی فجر نزدیک شد، خدا نماز صبح را بر پیامبر صلی الله علیه و آله واجب کرد و به او امر کرد آن را با صدای بلند بخواند تا فضل و مرتبت او برای مردم آشکار شود همان گونه که برای ملائکه آشکار شد به همین علت نماز صبح با صدای بلند خوانده می شود » پرسیدم چرا در دو رکعت آخر نماز تسبیح از قرائت [حمد و سوره] افضل و بهتر است؟ فرمود: زیرا وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله در دو رکعت آخر نماز بود، عظمت متجلی شده پروردگار را به یاد آورد و متحیر شد و گفت سُبحانَ الله وَالحَمدُ الله وَ لا إلهَ إلا اللهُ وَ اللهُ أَكبَر، به همین خاطر ذکر تسبیح از قرائت بهتر است».

ص: 55

28- الكاظم علیه السلام- ﴿عَنْ إِسْحَاق بْن عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَن مُوسَى بْنَ جَعْفَر علیه السلام كَيْفَ صَارَتِ الصَّلَاةُ رَكْعَةً وَ سَجْدَتَيْنِ وَكَيْفَ إِذَا صَارَتْ سَجْدَتَيْنِ لَمْ تَكُنْ رَكْعَتَيْنِ فَقَالَ إِذَا سَأَلْتَ عَنْ شَيْءٍ فَفَرِّغْ قَلْبَكَ لِتَفْهَمَ إِنَّ أَوَّلَ صَلَاة صَلَّاهَا رَسُولُ اللَّهِ ۖ إِنَّمَا صَلَّاهَا فِي السَّمَاءِ بَيْنَ يَدَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى قُدَّامَ عَرْشِهِ جَلَّ جَلَالُهُ وَ ذَلِكَ أَنَّهُ لَمَّا أُسْرِيَ بِهِ وَ صَارَ عِنْدَ عَرْشِهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فَتَجَلَّى لَهُ عَنْ وَجْهِهِ حَتَّى رَآهُ بِعَيْنِهِ قَالَ يَا مُحَمَّدُ ادْنُ مِنْ صَادِ فَاغْسِلُ مَسَاجِدَكَ وَطَهَّرْهَا وَصَلِّ لِرَبِّكَ فَدَنَا رَسُولُ اللَّهِ لَهُ ۖ إِلَى حَيْثُ أَمَرَهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَتَوَضَاً فَأَسْبَغَ وُضُوءَهُ ثُمَّ اسْتَقْبَلَ الْجَبَّارَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى قَائِمَا فَأَمَرَهُ بِافْتِتَاحِ الصَّلَاةِ فَفَعَلَ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ اقْرَأْ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ إِلَى آخِرِهَا فَفَعَلَ ذَلِكَ ثُمَّ أَمَرَهُ أَنْ يَقْراً نِسْبَةَ رَبِّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ ثُمَّ أَمْسَكَ عَنْهُ الْقَوْلَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ل ۖ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ اللَّهِ مَدُ فَقَالَ قُلْ لَرْيَلِدْ وَ لَرَيُولَدْ وَلَيَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ فَأَمْسَكَ عَنْهُ الْقَوْلَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ كَذَلِكَ اللَّهُ رَبِّي كَذَلِكَ اللَّهُ رَبِّي كَذَلِكَ اللَّهُ رَبِّي فَلَمَّا قَالَ ذَلِكَ قَالَ ارْكَ-عْ يَا مُحَمَّدُ لِرَبِّكَ فَرَكَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَقَالَ لَهُ وَ هُوَ رَاكِعُ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ فَفَعَلَ ذَلِكَ ثَلَاثَاً ثُمَّ قَالَ ارْفَعْ رَأْسَكَ يَا مُحَمَّدُ فَفَعَلَ ذَلِكَ رَسُولُ اللَّهِ الله فَقَامَ مُنْتَصِباً بَيْنَ يَدَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ اسْجُدْ يَا مُحَمَّدُ لِرَبِّكَ فَخَرَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم سَاجِداً فَقَالَ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْأَعْلَى وَ بِحَمْدِهِ فَفَعَلَ ذَلِكَ رَسُولُ اللهِ ثَلاثاً فَقَالَ لَهُ اسْتَو جَالِساً يَا مُحَمَّدُ فَفَعَلَ فَلَمَّا اسْتَوَى جَالِساً ذكرَ جَلَالَ رَبِّهِ جَلَّ جَلَالُهُ فَخَرَّ رَسُولُ اللهِ سَاجِداً مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِهِ لَا لِأَمْرِ أَمَرَهُ رَبُّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَسَبَّحَ أَيْضاً ثَلَاثَاً فَقَالَ انْتَصِبْ قَائِماً فَفَعَلَ فَلَمْ يَرَ مَا كَانَ رَأَى مِنْ عَظَمَةِ رَبِّهِ جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَ لَهُ اقْرَأْ يَا مُحَمَّدُ وَافْعَلْ كَمَا فَعَلْتَ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى فَفَعَل ذَلِكَ رَسُولُ اللَّهِ ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَةً وَاحِدَةً فَلَمَّا رَفَعَ رَأْسَهُ ذَكَرَ جَلَالَةَ رَبِّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى الثَّانِيَةَ فَخَرَّ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم سَاجِداً مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِهِ لَا لِأَمْرِ أَمَرَهُ رَبُّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَسَبَّحَ أَيْضاً ثُمَّ قَالَ لَهُ ارْفَعْ رَأْسَكَ ثَبَّتَكَ اللَّهُ وَاشْهَدْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لَا رَيْبَ فِيها وَ أَنَّ اللهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ اللَّهُمَّ صَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ وَ بَارَكْتَ وَ تَرَحَمْتَ وَ مَنَنْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَآلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ فِي أُمَّتِهِ وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ فَعَلَ فَقَالَ سَلَّمْ يَا مُحَمَّدُ

ص: 56

28- امام کاظم علیه السلام- از اسحاق بن عمار روایت است که از امام کاظم پرسیدم: «چرا نماز یک رکعت و دو سجده دارد»؟ و چگونه است وقتی دو سجده شد دو رکعت نشد؟ فرمود: حال که دربارهی امری سؤالی کردی خوب دقت کن تا جواب را نیک بفهمی اولین نمازی که پیامبر صلی الله علیه و آله خواند، در آسمان و در محضر خداوند تبارک و تعالی و جلوی عرش الهی بود وقتی خداوند پیامبر صلی الله علیه و آله را به معراج برد و وقتی حضرت به عرش خداوند رسید خداوند فرمود: ای محمد! به صاد نزدیک شو و مواضع و جوارح سجده خود را بشوی و پاکیزه گردان و برای پروردگارت نماز بگزار پیامبر صلی الله علیه و آله به آن جا که خدا امر کرده بود رفت و وضو گرفت وقتی وضویش کامل شد به سوی خداوند تبارک و تعالی برگشت و ایستاد، خدا به او امر کرد شروع (افتتاح) نماز را بخواند و حضرت چنین کرد، سپس خداوند فرمود: «ای محمد بخوان به نام خداوند رحمتگر مهربان ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است تا آخر سوره ی حمد و حضرت چنین کرد سپس امر کرد که نسبت پروردگار متعالش را بخواند به نام خداوند رحمتگر مهربان بگو اوست خدای یگانه، خدای صمد (ثابت متعالی) (توحید /12) سپس خداوند وحی را قطع کرد و پیامبر صلی الله علیه و آله خواند: «بگو: اوست خدای یگانه خدای صمد ثابت متعالی (توحید/12) خداوند فرمود: بگو [هرگز نزاد و زاده نشد و برای او هیچ گاه شبیه و مانندی نبوده است (توحید /34) سپس وحی قطع شد و رسول خدا فرمود پروردگار من الله چنین است پروردگار من الله چنین است. سپس خداوند فرمود: «ای محمد برای پروردگارت رکوع کن و پیامبر صلی الله علیه و آله رکوع کرد و خداوند در حال رکوع او به آن حضرت فرمود: بگو سُبحان ربي العَظِيمِ وَ بِحَمدِهِ و حضرت سه بار این جمله را تکرار کرد»، خداوند فرمود: «ای محمد سرت را بلند کن» پیامبر صلی الله علیه و آله سر برداشت و راست در مقابل خداوند عزوجل ایستاد». خداوند فرمود: «ای محمد برای پروردگارت سجده کن» پیامبر صلی الله علیه و آله به زمین افتاد و سجده کرد»، خداوند فرمود: «بگو سُبحان ربي الأعلَي وَ بِحَمدِهِ و پيامبر چنین گفت خداوند فرمود: «ای محمد برخیز و صاف بنشین». حضرت نشست؛ وقتی آرام گرفت جلال عظمت و خداوند عزوجل را به یاد آورد و به میل خود بدون آن که خداوند به او امر کند به سجده رفت و سه بار جمله ی تسبیح را تکرار کرد. خداوند فرمود: «برخیز و بنشین» و حضرت چنین کرد و دیگر آن عظمت و تجلّی پروردگار را ندید خداوند به او فرمود: «ای محمد بخوان و همان کار را که در رکعت اول انجام دادی دوباره تکرار کن». پیامبر صلی الله علیه و آله چنان کرد و وقتی به سجده رفت و سر برداشت دوباره جلال و عظمت پروردگار را به یاد آورد و با میل خود بی آن که خدا به او امر کند به سجده رفت و تسبیح را خواند. خداوند به او فرمود: سرت را بلند کن خداوند به تو آرامش و استقرار داده است و گواهی بده که هیچ معبودی جز الله نیست و محمد پیامبر صلی الله علیه و آله و فرستاده خداست و این که رستاخیز آمدنی است، و شکی در آن نیست و خداوند تمام کسانی را که در قبرها هستند زنده می کند. (حج) خداوند بر محمد و آل او درود محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله فرست و بر رحم کن همچنان که بر ابراهیم علیه السلام او درود فرستادی و بر آن ها رحم کردی و برکت دادی تو ستوده صفت و صاحب مجد و عظمت هستی. خدایا! شفاعت محمد در حق امتش را بپذیر و درجه و مقام او را بالابیر حضرت یه چنین گفت. خداوند فرمود:

ص: 57

اسْتَقْبلُ فَاسْتَقْبَلَ رَسُولُ اللهِ رَبَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ تَقَدَّسَ وَجْهُهُ مُطْرِقاً فَقَالَ السَّلَامُ عَلَيْكَ فَأَجَابَهُ الْجَبَّارُ جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَ وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ يَا مُحَمَّدُ بِنِعْمَتِي قَوَّيْتُكَ عَلَى طَاعَتِي وَ بِعِصْمَتِي إِيَّاكَ اتَّخَذْتُكَ نَبيَّاً وَ حَبيباً ثُمَّ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام وَإِنَّمَا كَانَتِ الصَّلَاةُ الَّتِي أَمِرَ بَهَا رَكْعَتَيْنِ وَ سَجْدَتَيْنِ وَ هُوَ إِنَّمَا سَجَدَ سَجْدَتَيْنِ فِي كُلِّ رَكَعَة عَمَّا أَخْبَرْتُكَ مِنْ تَذَكَّرِهِ لِعَظَمَةِ رَبِّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَجَعَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَرْضاً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَا صَادُ الَّذِي أَمِرَ أَنْ يَغْسِلَ مِنْهُ فَقَالَ عَيْنُ تَنْفَجِرُ مِنْ رُكُن مِنْ أَرْكَانَ الْعَرْشِ يُقَالُ لَهُ مَاءً الحياة وَهُوَ ما قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَل وَالْقُرْآنِ ذِي الذِّكْرِ إِنَّمَا أَمَرَهُ أَنْ يَتَوَضًا وَيَقْراً وَ يُصلى﴾. (1)

29- الباقر علیه السلام- ﴿لَمَّا عُرجَ بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم نَزَلَ بالصَّلَاةِ عَشْرَ رَكَعَاتٍ رَكْعَتَيْنِ رَكْعَتَيْنِ﴾. (2)

30- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عُمَرَ بْنَ أَذَيْنَةَ عَنْ أَبي عَبْدِ اللهِ علیه السلام فِي حَدِيثٍ طَويل أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ إِلَيَّ يَا مُحَمَّدُ ادْنُ مِنْ صَادٍ فَاغْسِلْ مَسَاجِدَكَ وَ طَهَّرْهَا وَصَلِّ لِرَبِّكَ فَدَنَا رَسُولُ اللَّهِ لهُ مِنْ صَادٍ وَ هُوَ مَاءُ يَسِيلُ مِنْ سَاقِ الْعَرْشِ الْأَيْمَن فَتَلَقَّى رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله الْمَاءَ بِيَدِهِ الْيُمْنَى فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ صَارَ الْوُضُوءُ بِالْيَمِينِ ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ أَنِ اغْسِلْ وَجْهَكَ فَإِنَّكَ تَنْظُرُ إِلَى عَظَمَتِي ثُمَّ اغْسِلَ ذِرَاعَيْكَ الْيُمْنَى وَ الْيُسْرَى فَإِنَّكَ تَلَقَّى بِيَدِكَ كَلَامِي ثُمَّ أَمْسَحْ رَأْسَكَ بِفَضْلِ مَا بَقِيَ فِي يَدَيْكَ مِنَ الْمَاءِ وَ رِجْلَيْكَ إِلَى كَعْبَيْكَ فَإِنِّي أَبَارِک عَلَيْكَ وَ أُوطِئُكَ مَوْطِنَا لَمْ يَطَأَهُ أَحَدٌ غَيْرُكَ فَهَذَا عِلَّةُ الْأَذَانِ وَالْوُضُوءِ ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ يَا مُحَمَّدُ اسْتَقْبل الْحَجَرَ الْأَسْوَدَ وَكَبِّرْنِي عَلَى عَدَدِ حُجُبى فَمِنْ أَجْل ذَلِكَ صَارَ التَّكْبِيرُ سَبْعاً لِأَنَّ الْحُجُبَ سَبْعُ فَافْتَحْ عِنْدَ انْقِطَاعِ الْحُجُبِ فَمِنْ أَجل ذَلِكَ صَارَ الِافْتِتَاحُ سُنَّةَ وَالْحُجُبُ مُتَطَابَقَةُ بَيْنَهُنَّ بحَارُ النُّور وَذَلِكَ النُّورُ الَّذِي أَنْزَلَةً اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدِ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ صَارَ الِافْتِتَاحُ ثَلَاثَ مَرَاتِ لِافْتِتَاحِ الْحُجُبُ ثَلَاثَ مَرَّاتِ فَصَارَ التَّكْبِيرُ سَبْعاً وَالِافْتِتَاحَ ثَلَاثَاً فَلَمَّا فَرَغَ مِنَ التَّكْبِيرِ وَالِافْتِتَاحَ أَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ سَمِّ بِاسْمِي فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ جُعِلَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فِي أَوَّلِ السُّورَةِ ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَن احْمَدْنِي فَلَمَّا قَالَ الْحَمْدُ لله رَبِّ الْعَالَمِينَ قَالَ النَّبِيُّ فِي نَفْسِهِ شُكْرًا فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ

ص: 58

ای محمد! سلام بده پیامبر صلی الله علیه و آله رویش را به خدای تبارک و تعالی کرد و سر به زیر انداخت و گفت: «السَّلامُ عَلَیكَ». خداوند در جواب او فرمود و سلام بر تو ای محمد! با نعمت من بر طاعت من نیرو یافتی و به خاطر رحمتم تو را به عنوان پیامبر صلی الله علیه و آله و دوست خود برگزیدم». پس امام علیه السلام فرمود: نمازی که خدا به پیامبر صلی الله علیه و آله امر فرمود که بخواند دو رکعت بود با دو سجده و پیامبر صلی الله علیه و آله همان طور که برایت گفتم در هر رکعت دو سجده به جا آورد؛ زیرا عظمت پروردگارش را به یاد آورد و خداوند آن را برای او واجب گرداند» پرسیدم فدایتان شوم! صاد چیست که خدا به پیامبر صلی الله علیه و آله دستور داد با آن خود را بشوید و وضو بگیرد؟ فرمود (صاد) چشمه ایست که از یکی از ارکان عرش می جوشد، به آن آب حیات گفته می شود و آن چشمه همان است که خداوند فرمود: «سوگند به قرآنی که دارای ذکر است که این کتاب معجزه الهی است». (ص/1)». و خدا به پیامبر صلی الله علیه و آله امر کرد که وضو بگیرد و نماز بگزارد.

29- امام باقر علیه السلام- هنگامی که پیامبر اسلام را به معراج بردند نمازهای واجب که ده رکعت بود، هر کدام دو رکعتی بودند.

30- پیامبر صلی الله علیه و آله- عمر بن اذینه در حدیثی طولانی از امام صادق علیه السلام نقل می کند: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند به من وحی کرد: ای محمد به صاد نزدیک شو و اعضای سجده ی خود را بشوی و مطهر گردان و برای پروردگارت نماز بگزار پیامبر صلی الله علیه و آله به صاد نزدیک شد صاد نام آبی است که از طرف راست عرش جاری است پیامبر صلی الله علیه و آله صورت خود را بشوی؛ چرا که تو به عظمت من می نگری سپس ساعدهای راست و چپ را تا آرنج بشوی؛ زیرا تو با دستان خود کلام مرا دریافت می کنی. سپس با آن آبی که بر دست تو مانده سر و روی پاهایت را تا محل برآمدگی مسح کن که من آن را برایت مبارک می گردانم و من راه تو را چنان هموار و مهیا می کنم که تا به حال جز تو هیچ کس در آن راه قدم نگذاشته است و این علت اذان و وضوست پس خداوند عزوجل به او وحی کرد: «ای محمد حجر الأسود را استقبال کن و به تعداد حجاب هایم مرا تکبیر بگو به همین دلیل تعداد تکبیرها هفت عدد شد، چون تعداد حجابها هفت عدد است و هنگام پایان یافتن حجاب ها افتتاح را آغاز کرد به همین خاطر افتتاح سنت شد و آن حجاب ها با هم مساوی و بر هم مطابق اند و میان آن ها دریاهایی از نور وجود دارد و این همان نوریست که خدا به محمد صلی الله علیه و آله نازل کرد فلذا سه بار افتتاح سنت شد، به خاطر افتتاح سه مرتبه حجاب ها، پس تکبیر هفت مرتبه و افتتاح سه مرتبه شد، وقتی تکبیر و افتتاح را به پایان رساند، خداوند به او وحی کرد که نام مرا یاد کن به همین دلیل در ابتدای سوره ی حمد، عبارت بسم الله الرّحمنِ الرَّحِيمِ را قرار داد. پس به او وحی کرد: حمد و ثنای مرا بگو گفت: «ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است. (فاتحه/2) و پیامبر صلی الله علیه و آله با خود گفت: «شکر و سپاس خدای را به او وحی شد ذکر و یاد مرا بُریدی پس نام مرا یاد کن». از همین روست که الرَّحمنِ

ص: 59

إِلَيْهِ قَطَعْتَ حَمْدِى فَسَمٌ بِاسْمِي فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ جُعِلَ فِى الْحَمْدِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ مَرَّتَيْنِ فَلَمَّا بَلَغَ وَ لَا الضَّالِّينَ قَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله الحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمينَ * شكراً فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ قَطَعْتَ ذِكْرِي فَسَمٌ بِاسْمِي فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ جُعِلَ بِسمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فِي أَوَّلِ السُّورَةِ ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ اقْرَاْ يَا مُحَمَّدُ نِسْبَةَ رَبِّكَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ، لَرَيَلِدْ وَلَمْ يُولَدُ. وَلَيَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ ثُمَّ أَمْسَكَ عَنْهُ الْوَحْيَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ لَيَلِدْ وَ لَرَيُولَدْ وَلَيَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَمد ثُمَّ أَمْسَكَ عَنْهُ الْوَحْيَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ لا كَذَلِكَ اللَّهُ كَذَلِكَ اللَّهُ رَبُّنَا فَلَمَّا قَالَ ذَلِكَ أَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ ارْكَعْ لِرَبِّكَ يَا مُحَمَّدُ فَرَكَعَ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ وَ هُوَ رَاكِعُ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ فَفَعَلَ ذَلِكَ ثَلَاثَاً ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَن ارْفَعْ رَأْسَكَ يَا مُحَمَّدُ فَفَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَقَامَ مُنْتَصِباً فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ أَنِ اسْجُدْ لِرَبِّكَ يَا مُحَمَّدُ فَخَرَّ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم سَاجِداً فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّيَ الْأَعْلَى فَفَعَلَ ذَلِكَ ثَلَاثًا ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ اسْتَو جَالِساً يَا مُحَمَّدُ فَفَعَلَ فَلَمَّا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنْ سُجُودِهِ وَ اسْتَوَى جَالِسًا نَظَرَ إِلَى عَظَمَتِهِ تَجَلَّتْ لَهُ فَخَرَّ سَاجِداً مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِهِ لَا لِأَمْرِ أَمِرَ بِهِ فَسَبَّحَ أَيْضاً ثَلَاثَاً فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ انْتَصِبْ قَائِماً فَفَعَلَ فَلَمْ يَرَ مَا كَانَ رَأَى مِنَ الْعَظَمَةِ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ صَارَتِ الصَّلَاةُ رَكْعَةً وَ سَجْدَتَيْنِ ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ اقْرَأْ بِالْحَمْدِ لِلَّهِ فَقَرَأَهَا مِثْلَ مَا قَرَأَ أَولَا ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ اقْرَأْ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فَإِنَّهَا نِسْبَتُكَ و نِسْبَةُ أَهْلِ بَيْتِكَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ فَعَلَ فِي الرُّكُوعِ مِثْلَ مَا فَعَلَ فِي الْمَرَّةَ الأُولَى ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَةً وَاحِدَةً فَلَمَّا رَفَعَ رَأْسَهُ تَجَلَّتْ لَهُ الْعَظَمَةُ فَخَرَّ سَاجِداً مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِهِ لَا لِأَمْرِ أَمِرَ بِهِ فَسَبَّحَ أَيْضاً ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ ارْفَعْ رَأْسَكَ يَا مُحَمَّدُ ثَبَّتَكَ رَبُّكَ فَلَمَّا ذَهَبَ لِيَقُومَ قِيلَ يَا مُحَمَّدُ اجْلِسْ فَجَلَسَ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ يَا مُحَمَّدُ إِذَا مَا أَنْعَمْتُ عَلَيْكَ فَسَمِّ بِاسْمِي فَأَلْهِمَ أَنْ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى كُلُّهَا لِلَّهِ ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ يَا مُحَمَّدُ صَلَّ عَلَى نَفْسِكَ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِكَ فَقَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيَّ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِي وَ قَدْ فَعَلَ ثُمَّ الْتَفَتَ فَإِذَا بِصُفُوفِ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَالْمُرْسَلِينَ وَ النَّبِيِّينَ فَقِيلَ يَا مُحَمَّدُ سَلَّمْ عَلَيْهِمْ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةً اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنَّ السَّلَامَ وَ التَّحِيَّةَ وَ الرَّحْمَةَ وَالْبَرَكَاتِ أَنْتَ وَ ذُرِّيَّتُكَ ثُمَّ أَوْحَى الله إلَيْهِ أَنْ لَا يَلْتَفِت يَسَاراً وَ أَوَّلُ آيَةٍ سَمِعَهَا بَعْدَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَإِنَّا أَنزَلْنَاهُ

ص: 60

الرَّحِيمِ را در حمد قرار داد. وقتی به وَ لاَ الضَّالِّينَ ،رسید، پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: «الحَمدُ اللهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ شُكراً». دوباره وحی شد که ذکر و نام مرا بُریده و منقطع کردی پس دوباره مرا یاد کن. به همین خاطر در اوّل سوره بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ را قرار داد پس خداوند عزوجل به او وحی کرد: «ای محمد نسبت پروردگارت را بخوان بگو: اوست خدای یگانه، خدای صمد (ثابت متعالی کسی را] نزاده و زاده نشده است و هیچ کس او را همتا نیست. (توحید/14). سپس وحی قطع شد و پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: «الوَاحِدُ الأحَدُ الصَّمَدُ». خداوند به او وحی کرد: [کسی را] نزاده و زاده نشده است و هیچ کس او را همتا نیست. (توحید/4-3) پس وحی قطع شد و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: پروردگار ما چنین است و خدا به او وحی کرد ای محمد برای پروردگارت رکوع کن و پیامبر صلی الله علیه و آله رکوع کرد و خدا در حالی که او در رکوع بود به او وحی نمود که بگو: ﴿سُبحانَ رَبِّي العَظِيمِ﴾. و پیامبر صلی الله علیه و آله سه بار این جمله را گفت. سپس به او وحی کرد: «ای محمد! را بلند کن و پیامبر صلی الله علیه و آله از رکوع برخاست و راست ایستاد و خدا به او وحی کرد: «ای محمدی برای پروردگارت سجده کن» و پیامبر صلی الله علیه و آله به سجده افتاد و خداوند در حالی که او در سجده بود. به او وحی کرد: «بگو سُبحانَ رَبِّي الأعلي» و پیامبر صلی الله علیه و آله سه بار این عبارت را گفت، سپس خداوند به او وحی: کرد ای محمد برخیز و بنشین و پیامبر صلی الله علیه و آله چنین کرد، وقتی سر از سجده برداشت و نشست، به عظمت الهی که برایش متجلی شده بود نگریست و به اراده ی خود دوباره به سجده افتاد، نه از روی امر و فرمانی و سه بار تسبیح گفت خداوند به او وحی کرد: «برخیز و بایست». حضرت علیه السلام ایستاد و دیگر آن عظمت متجلّی را ندید فلذا نماز یک رکعت و دو سجده شد. سپس خداوند عزوجل به او وحی کرد حمد و ثنای الله را بخوان» او همان گونه که بار اول خوانده بود دوباره خواند و سپس خداوند به او وحی: کرد: بخوان ما آن [قرآن] را در شب قدر نازل کردیم (قدر/1) که این نسبت تو و اهل بیت تو تا روز قیامت است و همانند رکعت اول رکوع به جای آورد، سپس یک سجده انجام داد و وقتی سربرداشت تجلّی عظمت باری تعالی را دید و به اراده ی خود و بیهیچ امر و دستوری به سجده افتاد و باری تعالی را تسبیح گفت. سپس خدا به او وحی کرد: سرت را بلند کن و برخیز که پروردگارت به تو ثبات و آرامش داد». وقتی خواست برخیزد و بایستد خداوند به او فرمود: ای محمد بنشین و او نشست. خداوند فرمود: «ای محمد حال که به تو نعمت داده ام پس نام مرا تسبیح گوی پس به او الهام شد که بگوید: بِسْمِ الله وَ بِالله و لا إلهَ إلا الله و الأسماء الحسنَي كُلُّها الله، سپس خدا به او وحی کرد: «ای محمد! بر خود و اهل بیت خودت درود بفرست. پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: ﴿صَلّى اللهُ عَلَيَّ وَعَلَى أهل بيتي﴾. و خداوند دعای او را اجابت فرمود سپس برگشت و صف های ملائکه و پیامبران و فرستاده ها را دید، گفته شد: «ای محمد بر آن ها درود فرست»، گفت: «السَّلامُ عَلَيْكُم وَ رَحمَةُ الله وَبَرَكاتُه».

ص: 61

آيَةُ أَصْحَابِ الْيَمِينِ وَ أَصْحَابِ الشِّمَالِ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَانَ السَّلَامُ وَاحِدَةً تُجَاهَ الْقِبْلَةِ وَ مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَانَ التَّكْبِيرُ فِي السُّجُودِ شكراً وَ قَوْلُهُ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ لِأَنَّ النَّبِى سَمِعَ ضَجَةَ الْمَلَائِكَة بالتَّسْبِيحَ وَالتَّحْمِيدِ وَ التَّهْلِيل فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ قَالَ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ وَ مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ صَارَتِ الرَّكْعَتَانِ الْأُولَيَان كَلَّمَا أحْدَثَ فِيهِمَا حَدَثاً كَانَ عَلَى صَاحِبهما إعَادَتُهُمَا فَهَذَا الْفَرْضُ الْأَوَّلُ فِى صَلَاة الزَّوَال يَعْنِي صَلَاةَ الظُّهْر﴾. (1)

31- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْن بَشِيرٍ قَالَ: ذُكِرَ عِنْدَ أَبي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بُدُو الْأَذَانِ فَقَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ رَأى فِى مَنَامِهِ الْأَذَانَ فَقَصَّهُ عَلَى رَسُولِ اللهِ وَأَمَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ أَنْ يُعَلِّمَهُ بِلَالًا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ كَذَبُوا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم كَانَ نَائِماً فِي ظِلَّ الْكَعْبَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ علیه السلامِ وَ مَعَهُ طَاسُ فِيهِ مَاءُ مِنَ الْجَنَّة فَأَيْقَظَهُ وَ أَمَرَهُ أَنْ يَغْتَسِلَ ثُمَّ وَضَعَ فِي مَحْمِل لَهُ أَلْفَ أَلْفِ لَوْنِ مِنْ نُورٍ ثُمَّ صَعِدَ بِهِ حَتَّى انْتَهَى إِلَى أَبْوَابِ السَّمَاءِ﴾. (2)

32- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ حَفْصِ بْن الْبَحْتَرى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا أُسْرِيَ بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم حَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَأَذَنَ جَبْرَئِيلُ اللهِ فَلَمَّا قَالَ اللهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ فَلَمَّا قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ خَلَعَ الْأَنْدَادَ فَلَمَّا قَالَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ نَبِيُّ بُعِثَ فَلَمَّا قَالَ حَيَّ عَلَى الصَّلَاةِ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ حَتْ عَلَى عِبَادَةِ رَبِّهِ فَلَمَّا قَالَ حَيَّ عَلَى الْفَلَاحِ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ أَفْلَحَ مَنِ اتَّبَعَهُ﴾. (3)

33- الرضا علیه السلام- ﴿عَنْ أَحْمَدَ بْن مُحَمَّدِ بْن أبى نَصْر عَنْ عَلِيٍّ بن مُوسَى علیه السلام رضا علیه السلام قَالَ قَالَ يَا أَحْمَدُ مَا الْخِلَافُ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ أَصْحَابِ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ فِى التَّوْحِيدِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قُلْنَا نَحْنُ بالصُّورَةِ لِلْحَدِيثِ الَّذِي رُوِيَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم رَأَى رَبَّهُ فِى صُورَةِ شَابٍ وَ قَالَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ بالنَّفْسِ لِلْجِسْمِ فَقَالَ يَا أَحْمَدُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ لَمَّا أَسْرِى بِهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ بَلَغَ عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى خُرقَ لَهُ فِي الْحُجب مِثْلُ سَمَّ لِلإبْرَة فَرَأَى مِنْ نُور الْعَظَمَةِ ما شاء الله أن يرى و أردتُم أَنتُم التَّشَبيهَ دَعْ هَذَا يَا أَحْمَدُ لَا يَنْفَتَحُ عَلَيْكَ هَذَا أَمْرُ عَظِيمٍ﴾. (4)

ص: 62

خداوند به او وحی کرد: سلام و تحیت و رحمت و برکت تو و نسل و ذریه ی تو هستید». سپس به او وحی کرد به سمت چپ التفات مکن اولین آیه ای که بعد از﴿ قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ وإِنَّا أَنزَلْنَاهُ﴾ شنید آیه: اَصْحَابُ الْيَمِينِ (واقعه /90) و أَصْحَابُ الشَّمال (واقعه (90) بود. فلذا سلام در مقابل قبله یکی است و تکبیر در سجده ها حمد و شکر است. و اما این عبارت؛ سَمِعَ اللهُ مَن حَمِدَهُ، به خاطر آن گفته شد که پیامبر صلی الله علیه و آله فریاد و ناله حمد و تسبیح و تهلیل ملائکه را شنید و این جمله را گفت؛ سَمِعَ اللهُ مَن حَمِدَهُ. از همین روست که اگر در دو رکعت اوّل، حدثی پیش بیاید شخص باید آن دو رکعت را اعاده کند و این اولین واجب در نماز زوال یعنی ظهر است.

31- امام صادق علیه السلام- در تفسیر عیاشی از عبدالصمد بن بشیر روایت است که نزد امام صادق علیه السلام درباره ی شروع و پیدایش اذان سخن به میان آمد و گفته شد؛ مردی از انصار اذان را در خواب دید و آن را برای پیامبر صلی الله علیه و آله تعریف کرد و پیامبر صلی الله علیه و آله به او امر کرد آن را به بلال بیاموزد. امام صادق علیه السلام فرمود: «دروغ می گویند پیامبر صلی الله علیه و آله در سایه ی کعبه در خواب بود، جبرئیل نزد پیامبر صلی الله علیه و آله ی آمد، در حالی که ظرف آب بهشتی در دست داشت پیامبر صلی الله علیه و آله را بیدار کرد و به او امر کرد با آن آب خود را بشوید، سپس پیامبر صلی الله علیه و آله را در محملی که هزاران هزار رنگ نور داشت سوار کرد و به آسمان برد تا این که به درهای آسمان رسیدند».

32- امام صادق علیه السلام- حفض بن بختری گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به معراج رفت وقت نماز رسید و جبرئیل اذان گفت وقتی گفت: «الله أكبر، الله أكبر»، ملائکه گفتند: «الله اكبر، الله اكبر»، وقتى گفت: «أشهَدُ أن لا إله إلا الله» گفتند: «ب تها و الهه ها نابود شدند»، وقتی گفت: «أَشهَدُ أنَّ محمداً رسولُ الله» گفتند پیامبر صلی الله علیه و آله ی است که مبعوث شده است». وقت-ی گفت: «حَيَّ عَلَی الصَّلاة» گفتند به عبادت پروردگارش تشویق و ترغیب نمود» وقتی گفت: «حَيَّ عَلَى الفلاح»، گفتند: هرکس از او تبعیت کند، رستگار می شود ».

33- امام رضا علیه السلام- احمدبن محمد بن ابونصر نقل کرده که امام رضا از من پرسید: «اختلاف میان شما و طرفداران هشام بن حکم در زمینهی توحید چیست؟ عرض کردم فدایت شوم ما به دلیل روایتی که می گوید رسول خدا پروردگارش را در شب معراج در شکل یک جوان مشاهده نمود معتقد به جسمانی بودن خداوند هستیم و هشام بن حکم منکر جسمانی بودن خداوند است. امام علیه السلام فرمود: ای احمد هنگامی که رسول خدا شبانه به آسمان برده شد و به سدرة المنتهی درخت پر برگ و پر سایه ایست که در اوج آسمان ها قرار گرفته و فرشتگان از آن فراتر نمی روند، رسید در میان حجاب ها برای او به اندازهی سوراخ سوزنی شکافته شد و به مقداری که خداوند می خواست او ببیند، از نور عظمت الهی را مشاهده کرد و شما از این جریان قصد تشبیه تشبیه خدا به موجودات دیگر نمودید؟ ای احمد این کار را رها کن که از آن چیز مهمی دستگیرت نمی شود ».

ص: 63

34- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم لَمَّا أُسْرى بى إِلَى السَّمَاءِ رَأَيْتُ فِي السَّمَاءِ الثَّالِثَةِ رَجُلًا قاعداً رجلُ لَهُ فِي الْمَشْرِق ورجُلٌ فِي الْمَغرب و بيَدِهِ لَوْ يَنظُرُ فِيهِ وَيُحَرِّكَ رَأْسَهُ فَقُلْتُ يَا وَ جَبْرَئِيلَ مَنْ هَذَا فَقَالَ مَلَكَ الْمَوْتِ﴾. (1)

35- الصّادق علیه السلام- ﴿عَن ابْن بُكَيْر عَنْ أَبي عَبْدِ الله علیه السلام قَالَ: لَمَّا أَسْرى برَسُول الله إِلَى سَمَاءِ الدُّنْيَا لَمْ يَمُرَّ بِأَحَدٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ إِلَّا اسْتَبْشَرُوا بِهِ. قَالَ: ثُمَّ مَرَّ بِمَلَكِ كَثِيبٍ حَزِينَ فَلَمْ يَسْتَبْشِرْ بِهِ، فَقَالَ يَا جَبْرَئِيلَ علیه السلام مَا مَرَرْتُ بِأَحَدٍ مِنَ الْمَلَائِكَة إِلَّا اسْتَبْشَرَ بَى إِلَّا هَذَا الْمَلَكَ، فَمَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا مَالِكُ خَازِنُ جَهَنَّمَ وَهَكَذَا جَعَلَهُ اللَّهُ. فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله يَا جَبْرَئِيلُ، سَلْهُ أَنْ يُرِيَنِيهَا. قَالَ: فَقَالَ جَبْرَئِيلُ يَا مَالِكُ هَذَا مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله وَ قَدْ شَكَا إِلَى وَقَالَ: مَا مَرَرْتُ بأَحَدٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ إِلَّا اسْتَبْشَرُوا إِلَّا هَذَا الْمَلَكَ فَأَخْبَرْتُهُ أَنَّ هَكَذَا جَعَلَهُ اللَّهُ حَيْثُ شَاءَ وَقَدْ سَأَلَنِي أَنْ أَسْأَلَكَ أَنْ تُريَهُ جَهَنَّمَ قَالَ: فَكَشَفَ لَهُ عَنْ طَبَقَ مِنْ أَطْبَاقِهَا فَمَا رُؤيَ رَسُولُ اللَّهِ ضَاحِكاً حَتَّى قُبِضَ﴾. (2)

36- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَن الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْن مُحَمَّدِ علیه السلام قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ جَدَّى عَنْ أَبِيهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ لَمَّا أَسْرى بى إِلَى السَّمَاءِ حَمَلَنِي جَبْرَئِيلُ عَلَى كَتِفِهِ الْأَيْمَن فَنَظَرْتُ إِلَى بُقْعَة بِأَرْضِ الْجَبَل حَمْراءَ أَحْسَنَ لَوْناً مِنَ الزَّعْفَرَانِ وَأَطْيَبَ ريحاً مِنَ الْمِسْكِ فَإِذَا فِيهَا شَيْخُ عَلَى رَأْسِهِ بُرْنَس فَقُلْتُ لِجَبْرَئِيلَ مَا هَذِهِ الْبُقْعَةُ الْحَمْرَاءُ الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ لَوْنَا مِنَ الزَّعْفَرَانِ وَ أَطْيَبُ ريحاً مِنَ الْمِسْكِ قَالَ بُقْعَةُ شِيعَتِكَ وَ شِيعَةُ وَصِيِّكَ عَلِيٌّ فَقُلْتُ مَن الشَّيْخُ صَاحِبُ الْبُرْنُس قَالَ إِبْلِيسُ قُلْتُ فَمَا يُرِيدُ مِنْهُمْ قَالَ يُريدُ أَنْ يَصُدَّهُمْ عَنْ وَلَايَة أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ يَدْعُوَهُمْ إِلَى الْفِسْقِ وَالْفُجُورِ فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ أَهْو بنَا إِلَيْهِمْ فَأَهْوَى بنَا إِلَيْهِمْ أَسْرَعَ مِنَ الْبَرْقِ الْخَاطِفِ وَ الْبَصَرَ النَّامِحِ فَقُلْتَ قُمْ يَا مَلْعُونُ فَشَارِكَ أَعْدَاءَهُمْ فِي أَمْوَالِهِمْ وَأَوْلَادِهِمْ و نِسَائِهِمْ فَإِنَّ شِيعَتِي وَ شِيعَةَ عَلِيٌّ لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانُ فَسُمِّيَتْ قُمْ﴾. (3)

37- الرضا علیه السلام- ﴿عَن الْهَرَوى قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا يَا ابْنَ رَسُول اللَّهِ أَخْبِرْنِى عَن الْجَنَّةَ وَالنَّاراً هُمَا الْيَوْمَ مَخْلُوقَتَانِ فَقَالَ نَعَمْ وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَدْ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ رَأَى النَّارَ لَمَّا عُرِجَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ فَإِنَّ قَوْماً يَقُولُونَ إِنَّهُمَا الْيَوْمَ مُقَدَّرَتَانِ غَيْرُ مَخْلُوقَتَيْنِ فَقَالَ اللَّهِ مَا أُولَئِكَ مِنَّا وَ لَا نَحْنُ مِنْهُمْ مَنْ أَنْكَرَ خَلْقَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ فَقَدْ كَذَّبَ النَّبِى وَ كَذَّبَنَا وَلَيْسَ مِنْ وَلَايَتِنَا عَلَى

ص: 64

34- پیامبر صلی الله علیه و آله - پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که مرا به آسمان بردند، در آسمان سوم مردی را دیدم که نشسته و یک پا در مشرق دارد و یکی در مغرب؛ و لوحی در دست دارد و سرش را می جنباند به جبرئیل گفتم این کیست؟ گفت: «ملک الموت است».

35- امام صادق علیه السلام- ابن بکیر گوید امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله به آسمان دنیا عروج کرد، به هر ملکی که رسید با دیدن او شادمان می شد و با روی گشاده از حضرت له استقبال می کرد به جز مالک و نگهبان جهنم سپس پیامبر صلی الله علیه و آله به جبرئیل فرمود: «ای جبرئیل! به هر ملکی گذر کردم با دیدن من شادمان شد به جز این ملک این ملک کیست»؟ گفت: این مالک خازن و نگهبان جهنم است و خدا او را این گونه آفریده است» پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود از او بخواه تا آتش را به من نشان دهد»، جبرئیل گفت ای مالک این محمد پیامبر خداست، به من شکایت کرده و گفته است؛ به هر ملکی رسیدم از دیدن من شادمان شد و به من سلام داده به جز این ملک من به او گفتم خداوند او را این گونه آفریده است و از من خواست که از تو بخواهم جهنم را به او نشان دهی مالک یک طبقه از طبقات آتش را به او نشان داد و پیامبر صلی الله علیه و آله تا آن لحظه که جان به جان آفرین تسلیم کرد هرگز خندان دیده نشد».

36- پیامبر صلی الله علیه و آله- امام صادق علیه السلام فرمود جدم رسول خدا فرمود: «هنگامی که مرا به آسمان سیر و عروج دادند جبرئیل مرا بر کتف راستش حمل می کرد پس چشمم در زمین به بقعه ای سرخ که رنگش از زعفران زیباتر و عطرش از مشک خوشبوتر بود افتاد در آن بقعه شیخی و پیرمردی که بر سرش کلاه بلندی نهاده بود دیدم به جبرئیل گفتم: این بقعه ی سرخ رنگی که رنگش از زعفران زیباتر و عطرش از مشک خوشبوتر است چیست؟ جبرئیل عرضه داشت: «این جا مکان شیعیان شما و پیروان وصی شما علی است به جبرئیل گفت: م این شیخ و پیرمردی که کلاه بلند بر سر دارد کیست»؟ جبرئیل عرض: کرد این ابلیس است. به او گفتم او از این شیعیان چه می خواهد؟ جبرئیل عرضه داشت: «می خواهد ایشان را از ولایت و دوستی امیرالمؤمنین بازدارد و آن ها را به فسق و فجور دعوت می کند به او گفتم ای جبرئیل به سوی ایشان فرود آییم پس با سرعتی سریعتر از برق جهنده و تیزتر از شعاع چشم خود را به ایشان رسانیدیم به ابلیس گفتم بایست ای مطرود درگاه حق و در اموال و اولاد و زنان دشمنان شیعیانم شرکت کن نه در اموال و اولاد و زنان ایشان زیرا بر شیعه ی من و على علیه السلام برای تو اجازه ای نیست و سلطه ای بر ایشان نخواهی داشت.

37- امام رضا علیه السلام- هروی گوید از امام رضا خواستم درباره ی بهشت و جهنم برایم توضیح دهد و بگوید که آیا آن ها خلق شده اند؟ فرمود: آری آن ها خلق شده اند و وجود دارند و رسول خدا داخل بهشت شده و به هنگام معراجش آتش جهنم را دیده و از آن خبر داده است. گفتم: «گروهی از مردم می گویند آن ها هنوز خلق نشده اند و جزء مقدرات هستند و در قیامت خلق خواهند شد»! امام فرمود: «آن ها از ما نیستند و ما نیز با آن ها کاری نداریم کسی که خلق بهشت و جهنم را انکار کند نبی و پیامبر اسلام را انکار نموده و ما را منکر شده و از ولایت ما نصیبی نبرده است و در جهنم داخل

ص: 65

شَيْءٍ وَ خُلْدَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ يَطُوفُونَ بَيْنَهَا وَ بَيْنَ حَمِيمٍ أَن وَ قَالَ النَّبِيُّ لَمَّا عُرِجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ أَخَذَ بِيَدِي جَبْرَئِيلَ فَأَدْخَلَنِي الْجَنَّةَ فَنَاوَلَنِي مِنْ رُطَبَهَا فَأَكَلْتُهُ فَتَحَوَّلَ ذَلِكَ نُطْفَةً فِي صُلبي فَلَمَّا هَبَطَتْ إِلَى الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِيجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ فَفَاطِمَةُ حَوْرَاء إِنْسِيَّةُ فَكَلَّمَا اشْتَقْتَ إِلَى رَائِحَةَ الْجَنَّةِ شَمِمْتُ رَائِحَةَ ابْنَتِي فاطمة عليها السلام﴾. (1)

38- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَن ابْنِ أَذَيْنَةَ عَنْ أَبي عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: مَا تَرْوَى هَذِهِ النَّاصِبَةُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فِيمَا ذَا فَقَالَ فِي أَذَانِهِمْ وَ رَكُوعِهِمْ وَ سُجُودِهِمْ فَقُلْتُ إِنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّ أَبَيَّ بْنَ كَعْبٍ رَآهُ فِي النَّوْمِ فَقَالَ كَذَبُوا فَإِنَّ دِينَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَعَزَّ مِنْ أَنْ يُرَى فِي النَّوْمِ قَالَ فَقَالَ لَهُ سَدِيرٌ الصَّيْرِ فِي جُعِلْتُ فِدَاكَ فَأَحْدِتْ لَنَا مِنْ ذَلِكَ ذِكْراً فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ لم إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا عَرَجَ بِنَبِيِّهِ إِلَى سَمَاوَاتِهِ السَّبْع أمَّا أُولَاهُنَّ فَبَارَكَ عَلَيْهِ وَ الثَّانِيَةَ عَلَّمَهُ فَرْضَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ مَحْمِلًا مِنْ نُورٍ فِيهِ أَرْبَعُونَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاع النور كَانَتْ مُحْدِقَةً بِعَرْشِ اللَّهِ تَغْشَى أَبْصَارَ النَّاظِرِينَ أَمَّا وَاحِدٌ مِنْهَا فَأَصْفَرُ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ اصْفَرَتِ الصُّفْرَةُ وَ وَاحِدٌ مِنْهَا أَحْمَرُ فَمِنْ أَجْلٍ ذَلِكَ أَحْمَرَتِ الْحُمْرَةُ وَ وَاحِدٌ مِنْهَا أَبْيَضُ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ ابْيَضَ الْبَيَاضُ وَ الْبَاقِي عَلَى سَائِرِ عَدَدِ الْخَلْقَ مِنَ النور وَ الْأَلْوَانِ فِي ذَلِكَ الْمَحْمِلَ حَلَقُ وَ سَلَاسِلُ مِنْ فِضَّةٍ ثُمَّ عَرَجَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ فَنَفَرَتِ الْمَلَائِكَةُ إِلَى أَطْرَافِ السَّمَاءِ وَ خَرَّتْ سُجَّداً وَ قَالَتْ سُبُّوحٌ قُدُّوسُ مَا أَشْبَهَ هَذَا النُّورَ بِنُورِ رَبِّنَا فَقَالَ جَبْرَئِيلُ اللهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ ثُمَّ فُتِحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ اجْتَمَعَتِ الْمَلَائِكَةُ فَسَلَّمَتْ عَلَى النبي أَفْوَاجاً وَ قَالَتْ يَا مُحَمَّدٌ كَيْفَ أَخُوكَ إِذَا نَزَلْتَ فَأَقْرِتُهُ السَّلَامَ قَالَ النَّبِيُّ أَ فَتَعْرِفُونَهُ قَالُوا وَكَيْفَ لَا نَعْرِفُهُ وَ قَدْ أُخِذَ مِيثَاقُكَ وَ مِيثَاقَهُ مِنَّا وَ مِيثَاقَ شِيعَتِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ عَلَيْنَا وَإِنَّا لَنَتَصَفَحُ وُجُوهَ شِيعَتِهِ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ خَمْساً يَعْنُونَ فِي كُلِّ وَقْتِ صَلَاةَ وَإِنَّا لَنُصَلَّى عَلَيْكَ وَ عَلَيْهِ قَالَ ثُمَّ زَادَنِي رَبِّي أَرْبَعِينَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ النُّورِ لَا يُشْبِهُ النُّورَ الْأَوَّلَ وَ زَادَنِي حَلَقاً وَ سَلَاسِلَ وَ عَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ فَلَمَّا قَرِبْتُ مِنْ بَابِ السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ نَفَرَتِ الْمَلَائِكَةُ إِلَى أَطْرَافِ السَّمَاءِ وَ خَرَّتْ سُجَّداً وَ قَالَت سُبُوحٌ قُدُّوسُ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَالرُّوحِ مَا أَشْبَهَ هَذَا النُّورَ بَنُور رَبَّنَا فَقَالَ جَبْرَئِيلُ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَاجْتَمَعَتِ الْمَلَائِكَةُ وَ قَالَتْ يَا جَبْرَئِيلُ مَنْ هَذَا مَعَكَ قَالَ هَذَا مُحَمَد قَالُوا وَقَدْ بُعِثَ قَالَ نَعَمْ قَالَ النَّبي فَخَرَجُوا إِلَيَّ شبة

ص: 66

می شود، خداوند فرمود: این همان دوزخی است که مجرمان آن را انکار می کردند! امروز در میان آن و آب سوزان در رفت و آمدند (رحمن / 43-44) و پیامبر اسلام فرموده هنگامی که به آسمان عروج کردم جبرئیل دست مرا گرفت و مرا داخل بهشت کرد و خرمایی بهشتی را به من داد که آن را خوردم و در اثر آن نطفه ای در صلب من ایجاد گردید پس هنگامی که به زمین بازگشتم با خدیجه همبستر شدم و او به فاطمه حامله گردید، پس فاطمه حوری های انسانی است و هرگاه که مشتاق بوی بهشت می گردم وی را می بویم چراکه او بوی بهشت را می دهد».

38- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابن اذینه گوید امام صادق علیه السلام فرمود: ناصبی در این باره چه می گوید؟ پرسیدم فدایتان شوم درباره ی چه امری؟ فرمود: «درباره ی اذان و رکوع و سجودشان». عرض کردم می گویند؛ ابی بن کعب آن را در خواب دیده .است فرمود: «دروغ می گویند، قطعاً دین خداوند عزوجل مهمتر و برتر از آن است که در خواب دیده شود سدیر صیرفی: پرسید فدایتان شوم! شما خود آن را برایمان بگویید. امام فرمود: «وقتی خداوند عزوجل پیامبر صلی الله علیه و آله را در آسمان های هفتگانه اش به معراج برد، در آسمان اوّل بر مجد و کرامت و شرف او افزود در آسمان دوم فرائض و واجبات را به او آموخت و خداوند محملی از نور نازل کرد که در آن چهل نوع نور بود که به عرش خداوند خیره شده بودند و چشم ناظران را خیره می کرد یکی از آن ها به رنگ زرد است و رنگ زرد در دنیا از آن ناشی شدهو یکی به رنگ سرخ است و رنگ سرخ در دنیا از آن ناشی شده و دیگری به رنگ سفید است و رنگ سفید در دنیا از آن ناشی شده است و بقیه به رنگ سایر رنگ هاییست که خدا از نور خلق کرده است و رنگ ها در این محل حلقه ها و زنجیرهایی از جنس نقره بودند سپس به آسمان عروج کرد و ملائکه به گوشه و کنار آسمان گریختند و به سجده افتادند و گفتند: پاک و منزه است پروردگار ما، چقدر این نور به نور پروردگار ما شبیه است جبرئیل گفت: «الله أكبر، الله أكبر»، سپس درهای آسمان باز شد و ملائکه گرد آمده گروه گروه بر پیامبر صلی الله علیه و آله اسلام دادند و گفتند «ای پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ! حال برادرت چگونه است؟ هرگاه به زمین برگشتی سلام ما را به او برسان»، پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید: «آیا او را می شناسید؟ گفتند: «چگونه او را نشناسیم در حالی که برای تو و او و شیعه ی او تا روز قیامت از ما بیعت گرفته شده است تا هر روز پنج بار با شیعیان او مصافحه کنیم- منظور در وقت نمازهای پنجگانه است- و بر تو و او درود فرستیم»؟! سپس خداوند چهل نوع نور به من بخشید که به نورهای اولین [مَحْمِل] شبیه نبودند و همچنین از آن حلقه ها و زنجیرها به من بخشید و مرا به آسمان دوم عروج داد وقتی به در آسمان دوم ،رسیدم ملائکه به گوشه و کنار آن گریختند و به سجده افتادند و گفتند: پاک و منزه و مقدس است خداوند و پروردگار ملائکه و روح چقدر این نور به نور پروردگارمان شبیه است» جبرئیل گفت: « أَشْهَدُ أن لا إلهَ إلا الله، أشهَدُ أن لا إله إلا الله ملائكه جمع شدند». و گفتند: «ای جبرئیل این شخص کیست که همراه توست؟ گفت: این محمد است. پرسیدند: «آیا مبعوث شده است؟ گفت «آری» پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: پس پیکرهایی شبیه اسبهای نیکو نزد من حاضر شدند

ص: 67

الْمَعَانِيقِ فَسَلَّمُوا عَلَيَّ وَ قَالُوا أَقْرِئُ أَخَاكَ السَّلَامَ قُلْتُ أَ تَعْرِفُونَهُ قَالُوا وَكَيْفَ لَا نَعْرِفُهُ وَ قَدْ أُخِذَ مِيثَاقُكَ وَ مِيثَاقُهُ وَ مِيثَاقَ شِيعَتِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ عَلَيْنَا وَ إِنَّا لَنَتَصَفَّحُ وُجُوهَ شِيعَتِهِ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَة خَمْساً يَعْنُونَ فِي كُلِّ وَقْتِ صَلَاة قَالَ ثُمَّ زَادَنِي رَبِّي أَرْبَعِينَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ النُّورِ لَا تُشْبِهُ الْأَنْوَارَ الْأُولَى ثُمَّ عَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الثَّالِثَةِ فَنَفَرَتِ الْمَلَائِكَةُ وَ خَرَّت سُجَّدًا وَقَالَتْ شُبُوحُ قُدُّوسُ رَبِّ الْمَلَائِكَةِ وَالرُّوحَ مَا هَذَا النُّورُ الَّذِي يُشْبِهُ نُورَ رَبَّنَا فَقَالَ جَبْرَئِيلُ اللهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَاجْتَمَعَتِ الْمَلَائِكَةُ وَ قَالَتْ مَرْحَباً بِالْأَوَّلَ وَ مَرْحَباً بِالْآخِرِ وَ مَرْحَباً بِالْحَاشِرِ وَ مَرْحَباً بِالنَّاشِرِ مُحَمَّدُ خَيْرُ النَّبِيِّينَ وَ عَلِيُّ خَيْرُ الْوَصِيِّينَ قَالَ النَّبِيُّ ثُمَّ سَلَّمُوا عَلَيَّ وَ سَأَلُونِي عَنْ أَخِي قَلْتُ هُوَ فِي الْأَرْضِ أَ فَتَعْرِفُونَهُ قَالُوا وَكَيْفَ لَا نَعْرِفُهُ وَ قَدْ نَحْجُ الْبَيْتَ الْمَعْمُورَ كُلَّ سَنَةِ وَ عَلَيْهِ رَقُ أَبْيَضُ فِيهِ اسْمَ مُحَمَّدٍ وَ اسْمُ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ الْأَئِمَّةِ وَ شِيعَتِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَإِنَّا لَنُبَارِكَ عَلَيْهِمْ كُلَّ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ خَمْساً يَعْنُونَ فِي وَقْتِ كُلِّ صَلَاةِ وَ يَمْسَحُونَ رَءُوسَهُمْ بِأَيْدِيهِمْ قَالَ ثُمَّ زَادَنِي رَبِّي أَرْبَعِينَ نُوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ النُّورِ لَا تُشْبِهُ تِلْكَ الْأَنْوَارَ الْأُولَى ثُمَّ عَرَجَ بِي حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَى السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ فَلَمْ تَقُلِ الْمَلَائِكَةُ شَيْئًا وَ سَمِعْتُ دَويَا كَأَنَّهُ فِي الصُّدُورِ فَاجْتَمَعَتِ الْمَلَائِكَةُ فَفُتِحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ خَرَجَتْ إِلَيَّ شِبْهَ الْمَعَانِيقِ فَقَالَ جَبْرَئِيلُ حَيَّ عَلَى الصَّلَاةِ حَيَّ عَلَى الصَّلَاةِ حَيَّ عَلَى الْفَلَاحِ حَيَّ عَلَى الْفَلَاحِ فَقَالَتِ الْمَلَائِكَةُ صَوْتَانِ مَقْرُونَانِ مَعْرُوفَان فَقَالَ جَبْرَئِيلُ قَدْ قَامَتِ الصَّلَاةُ قَدْ قَامَتِ الصَّلَاةُ فَقَالَتِ الْمَلَائِكَةُ هِيَ لِشِيعَتِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ ثُمَّ اجْتَمَعَتِ الْمَلَائِكَةُ وَقَالَتْ كَيْفَ تَرَكْتَ أَخَاكَ فَقُلْتُ لَهُمْ وَ تَعْرِفُونَهُ قَالُوا نَعْرِفُهُ وَ شِيعَتَهُ وَ هُمْ نُورُ حَوْلَ عَرْشِ اللَّهِ وَإِنَّ فِي الْبَيْتِ الْمَعْمُورِ لَرَقَا مِنْ نُورِ فِيهِ كِتَابُ مِنْ نُورٍ فِيهِ اسْمُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ وَ الْأَئِمَّةِ وَشِيعَتِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا يَزِيدُ فِيهِمْ رَجُلُ وَ لَا يَنْقُصُ مِنْهُمْ رَجُلٌ وَ إِنَّهُ لَمِيثَاقُنَا وَإِنَّهُ لَيُقْرَأَ عَلَيْنَا كُلَّ يَوْمٍ جُمْعَةً ثُمَّ قِيلَ لِي ارْفَعْ رَأْسَكَ يَا مُحَمَّدُ فَرَفَعْتُ رَأْسِي فَإِذَا أَطْبَاقُ السَّمَاءِ قَدْ خُرَقَتْ وَ الْحُجُبُ قَدْ رُفِعَتْ ثُمَّ قَالَ لِي طَاطِيُّ رَأْسَكَ انْظُرْ مَا تَرَى فَطَاطَأتَ رَأْسِي فَنَظَرْتُ إِلَى بَيْتِ مِثْلِ بَيْتِكُمْ هَذَا وَ حَرَمٍ مِثْلِ حَرَمَ هَذَا الْبَيْتِ لَوْ أَلْقَيْتُ شَيْئاً مِنْ يَدِى لَمْ يَقَعْ إِلَّا عَلَيْهِ فَقِيلَ لِي يَا مُحَمَّدُ إِنَّ هَذَا الْحَرَمُ وَ أَنْتَ الْحَرَامُ وَلِكُلِّ مِثْلِ مِثَالَ﴾. (1)

ص: 68

و به من سلام کرده و گفتند: «سلام ما را به برادرت برسان» گفتم: «آیا او را می شناسید؟ گفتند: چگونه او را نشناسیم که تا روز قیامت برای تو و او و شیعیان او از ما بیعت گرفته اند و ما در هر شبانه روز پنج بار با شیعیان او مصافحه می کنیم؟ و منظور آن ها در زمان هر نمازی است. پس پروردگارم چهل نوع نور از انواع نور را به من بخشید که به نورهای اولین [محمل] شبیه نبودند، آن گاه به آسمان سوم عروج کردم ملائکه گریختند و به سجده افتادند و گفتند پاک و منزه و مقدس است پروردگار ملائکه و روح این نور چیست که بسیار به نور پروردگار ما شبیه است؟! جبرئیل گفت أَشْهَدُ أنَّ محمداً رسول الله، أشهَدُ أنَّ محمداً رسول الله گواهی می دهم که محمد پیامبر صلی الله علیه و آله و فرستاده ی خداست». ملائکه گرد آمدند و گفتند: «خوش آمدی ای اول و ای آخر و ای گردآورنده و ای نشر دهنده محمد بهترین نبی و پیامبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام بهترین وصی و وزیر است. پس به من سلام داده و از حال برادرم پرسیدند گفتم او در زمین است، آیا او را می شناسید»؟ گفتند: «چگونه او را نشناسیم در حالی که ما هر سال بیت المعمور را زیارت می کنیم؟ در آن جا صفحه ی سفیدی است که بر آن نام محمد و علی ال و حسن و حسین خانه و امامان و شیعه ی آن ها تا روز قیامت نوشته شده است و ما هر شب و روز پنج بار برای آن ها دعا می کنیم تا برکت و مجد و کرامت بیشتری یابند منظور آن ها در زمان نمازهای پنجگانه است- و با دست خود سر آن ها را مسح می کنیم. سپس خداوند چهل نوع نور دیگر به من بخشید که به نورهای پیشین شبیه نبودند- و آن گاه به آسمان چهارم عروج کردم، ملائکه در آن جا نگفتند هیچ و من صدای مبهمی شنیدم گویی از درون سینه زمزمه می شد، ملائکه شدند جمع و درهای آسمان باز شد و پیکره هایی شبیه اس بهای نیکو نزد من حاضر شدند، جبرئیل گفت: «حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ، حَيَّ عَلَى الصَّلاةِ، حَيَّ عَلَى الفَلاحٍ، حَيَّ عَلَى الفلاح». ملائكه گفتند: این دو جمله مقرون به هم و آشنا هستند جبرئیل گفت: «قَدْ قَامَتِ الصَّلاةُ، قَد قَامَتِ الصَّلاةُ». ملائکه گفتند این جمله تا روز قیامت از آن شیعیان او خواهد بود پس دور هم گرد آمده پرسیدند: حال برادرت چگونه است؟ گفتم مگر شما او را می شناسید؟ گفتند: «او و شیعه ی او را می شناسیم آن ها در اطراف عرش الهی نورهایی هستند و در بیت المعمور صفحه ی سفیدی از نور وجود دارد که در آن مکتوبی از نور وجود دارد در آن اسم محمد و علی و حسن و حسین علیهما السلام و ائمه علیهم السلام و شیعه ی آن ها تا روز قیامت نوشته شده است نه کسی به آن ها افزوده می شود و نه کسی و از آن کم می شود و این عهد و میثاق ماست و هر روز جمعه آن مکتوب بر ما خوانده می شود». سپس به من گفته شد: «ای محمد سرت را بالا بگیر» چنین کردم، دیدم طبقات آسمان شکافته شده و پرده های حجاب به کنار رفته است سپس به من گفت سرت را پایین بینداز! چه می بینی؟ سرم را پایین انداختم خانه ای همانند کعبه دیدم و حرمی شبیه به حرم خانهی کعبه اگر چیزی از دست می افتاد حتماً بر روی همان خانه می افتاد گفته شد ای محمد این حرم و تو محرم هستی هر مثلی تمثالی دارد».

ص: 69

39- الباقر علیه السلام- ﴿أبي مَنْصُورٍ عَنْ أَبي الربيع قَالَ حَجَجْنَا مَعَ أَبي جَعْفَر علیه السلام ... فَنَظَرَ نَافِعُ إِلَى أبي جعفر علیه السلام ... يَا مُحَمَّد بْن عَلى ... فَأَخْبَرَنِي عَنْ قَول الله عزوجل لِنَيْهِ وَ سُئَلُ مَنْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً يُعْبَدُونَ مَن الَّذِي سَأَلَ مُحَمَّدٌ وَ كَانَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ عِيسَى علیه السلام خَمْسُمِائَة سَنَة قَالَ فَتَلَا أَبُو جَعْفَر هَذِهِ الْآيَةَ سُبْحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ المَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى المَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا فَكَانَ مِنَ الْآيَاتِ الَّتِي أَرَاهَا اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مُحَمَّد ال حَيْثُ أَسْرَى بِهِ إِلَى بَيْتِ الْمَقْدِسِ أَنْ حَشَرَ اللَّهُ عَزَّ ذِكْرُهُ الْأَوَّلِينَ وَ الآخِرينَ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالْمُرْسَلِينَ﴾. (1)

40- الباقر علیه السلام- ﴿نَافِعِ بْنِ الْأَزْرَقَ أَنَّهُ سَأَلَ الْبَاقِرَ علیه السلام عَنْ مَسَائِلَ مِنْهَا قَوْلُهُ تَعَالَى وَسُئَلُ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً يُعْبَدُونَ مَن الَّذِي يَسْأَلُهُ مُحَمَّد وَكَانَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ عِيسَى الخَمْسُمِائَة سَنَة قَالَ فَقَرأَ أَبُو جَعْفَر ال سُبْحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا ثُمَّ ذَكَرَ اجْتِمَاعَهُ بِالْمُرْسَلِينَ وَالصَّلَاةَ بهم﴾. (2)

41- أمير المومنين علیه السلام- ﴿فَضَالَة عَنِ الْحَضْرَمِيَّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أَتَى رَجُلُ إِلَى أمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَ هُوَ فِي مَسْجِدِ الْكُوفَة وَ قَدِ احْتَبَى بِحَمَائِل سَيْفِهِ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ اللَّهِ إِنَّ فِي الْقُرْآن آيَةً قَدْ أَفْسَدَتْ عَلَى دِينِي وَ شَكَكَتِنِي فِي دِينِي قَالَ وَ مَا ذَلِكَ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَوجِلٌ وَ سُئَلُ مَنْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً يُعْبَدُونَ فَهَلْ كَانَ فِي ذَلِكَ الزَّمَانِ نَبِيُّ غَيْرُ مُحَمَّدَ الله فَيَسْأَلُهُ عَنْهُ فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ اجْلِس أخبرُكَ بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَوجل يَقُولُ فِي كِتَابِهِ سُبْحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا فَكَانَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ الَّتِى أَرَاهَا مُحَمَّد صلی الله علیه و آله أَنَّهُ انْتَهَى بِهِ جَبْرَئِيلُ إِلَى الْبَيْتِ الْمَعْمُورِ وَ هُوَ الْمَس جِدُ الْأَقْصَى فَلَمَّا دَنَا مِنْهُ أتَى جَبْرَئِيلُ عَيْنَا فَتَوَضَّأَ مِنْهَا ثُمَّ قَالَ يَا مُحَمَّد تَوَضَأَ ثُمَّ قَامَ جَبْرَئِيلُ فَأَذَنَ ثُمَّ قَالَ لِلنَّبِيِّتَقَدَّمْ فَصَلِّ وَ اجْهَرْ بِالْقِرَاءَةِ فَإِنَّ خَلْفَكَ أفقاً مِنَ الْمَلَائِكَةِ لَا يَعْلَمُ عِدَّتَهُمْ إِلَّا اللَّهُ عَزَوَجَلَّ وَ فِي الصَّفُ الْأَوَّلِ آدَمُ وَنُوحُ وَإِبْرَاهِيمُ وَ هُودُ وَ مُوسَى وَ عِيسَى وَ كُلٌّ نَبِيَّ بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى مُنْذُ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ إِلَى أَنْ بَعَثَ مُحَمَّداً فَتَقَدَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَصَلَّى بِهِمْ غَيْرَ هَائِبٍ وَ لَا مُحْتَشِمٍ فَلَمَّا انْصَرَفَ أَوْحَى إِلَيْهِ

ص: 70

39- امام باقر علیه السلام- ابومنصور گوید ابوربیع نقل می کند با امام باقر علیه السلام حج به جا آوردیم ... نافع به امام باقر علیه السلام گفت: به من بگو مقصود از این فرمودهی خداوند به پیامبرش از رسولانی که پیش از تو فرستادیم بپرس آیا غیر از خداوند رحمان معبودانی برای پرستش قرار دادیم؟ (زخرف/45) چیست؟ بگو با این که محمد پانصد سال پس از عیسی ال بوده است، از چه کسی باید این پرسش را بپرسد»؟ امام باقر علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود: ﴿سُبْحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آیاتِنا﴾ یکی از آیاتی که خداوند تبارک و تعالی در این سفر محمد به بیت المقدس به وی نمود این بود که خداوند همه ی پیامبران و رسولان را از آغازین تا آخرین برانگیخت.

40 امام باقر علیه السلام- علیه السلام نافع بن ارزق از امام باقر علیه السلام چند سؤال کرد؛ از آن جمله از این آیه از رسولانی که پیش از تو فرستادیم بپرس آیا غیر از خداوند رحمان معبودانی برای پرستش قرار دادیم؟! (زخرف/45) پرسید حضرت رسول از چه کسی سؤال می کند با این که بین او و عیسی علیه السلام پانصد سال فاصله است»؟ امام باقر علیه السلام آيه: ﴿سُبْحانَ الَّذِي أَسْرى بِعَبْدِهِ لَيْلًا﴾ را خواند و بعد جریان اجتماع پیامبر صلی الله علیه و آله با انبیاء و مرسلین یه را در معراج ذکر کرد که با آن ها نماز می خواند.

41- امام علی علیه السلام- فضاله گوید: حضرمی از امام صادق علیه السلام نقل کرده که مردی خدمت حضرت امیرالمؤمنین آمد ایشان در مسجد کوفه بود و به شمشیر خود تکیه داشت آن مرد گفت: «یا امیرالمؤمنین آیه ای در قرآن موجب تباهی دل و تردید در دین من شده است». پرسید: «آن آیه کدام است؟ گفت: «آیه از رسولانی که پیش از تو فرستادیم بپرس. (زخرف/45) بفرمایید آیا در زمان حضرت رسول پیامبر صلی الله علیه و آله ی وجود داشت که از او بپرسد؟ حضرت علی علیه السلام به او فرمود: بنشین! ان شاء الله برایت توضیح می دهم خداوند در قرآن می فرماید: ﴿سُبْحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى المَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنا﴾ از جمله آیاتی که خداوند به پیامبرش نشان داد در شب معراج این بود که جبرئیل آمد و او را از مکه در ظرف یک ساعت از شب به بیت المقدس رساند بعد براق را برایش آورد پیامبر صلی الله علیه و آله را به آسمان برد تا بیت المعمور، جبرئیل وضو گرفت پیامبر صلی الله علیه و آله نیز مانند او وضو گرفت جبرئیل اذان گفت و اقامه گفت دو تا دو تا به حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کرد جلو بایست و نماز بخوان با صدای بلند؛ زیرا پشت تو گروهی از ملائکه هستند که تعداد آن ها را جز خدا نمی داند در صف اوّل پدرت آدم و نوح و هود و ابراهیم و موسی و هر پیامبری که خدا فرستاده از ابتدای آفرینش آسمان ها و زمین تا موقع بعثت تو هستند پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بدون ترس و اهمیت پیش رفت دو رکعت نماز خواند. پس از تمام شدن نماز خدا به او وحی کرد از رسولانی که پیش از تو فرستادیم بپرس. (زخرف/45)». پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روی به آن ها نموده فرمود: گواهی به چه چیز می دهید؟ گفتند: «گواهی به این که خدایی

ص: 71

كَلَمْحِ الْبَصَرِ سَلْ يَا مُحَمَّدُ مَنْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً يُعْبَدُونَ فَالْتَفَتَ إِلَيْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ لله بِجَمِيعِهِ فَقَالَ: بِمَ تَشْهَدُونَ قَالُوا: نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَريكَ لَهُ وَ أَنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّ عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَصِيكَ وَ أَنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم سَيِّدُ النَّبِيِّينَ وَأَنَّ عَلِيّاً الم سَيِّدُ الْوَصِينَ ُأخِذَتْ عَلَى ذَلِكَ مَوَاثِيقُنَا لَكُمَا بِالشَّهَادَةِ فَقَالَ الرَّجُلُ أَحْيَيْتَ قَلْبِي وَ فَرَّجْتَ عَنِّى يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام﴾. (1)

42- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿ابْن عَبَّاس قَال خَرَجَ مِنَ الْمَدِينَة أَرْبَعُونَ رَجُلًا مِنَ الْيَهُودِ قَالُوا انْطَلِقُوا بَنَا إلَى هَذَا الْكَاهِنِ الْكَذَّاب حَتَّى نُوبَّخَهُ فِي وَجْهِهِ وَ نُكَذَّبَهُ فَإِنَّهُ يَقُولُ أَنَا رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِينَ فَكَيْفَ يَكُونُ رَسُولًا وَ آدَمُ الخَيْرُ مِنْهُ وَ نُوحٌ خَيْرُ مِنْهُ وَذَكَرُوا الْأَنْبِيَاءَ علیهم السلام فَقَالَ النَّبِي التَّوْرَاةُ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ فَرَضِيَتِ الْيَهُودُ بالتَّوْرَاةِ ... قَالَتِ الْيَهُودُ مُوسَى علیه السلام خَيْرٌ مِنْكَ قَالَ النَّبِيِّ وَ لِمَ ذَلِكَ قَالُوا لِأَنَّ اللَّهَ عَزّوجلّ كَلَّمَهُ بِأَرْبَعَةِ آلَافِ كَلِمَة وَلَمْ يُكَلِّمُكَ بِشَيْءٍ فَقَالَ: النَّبِيُّ: لَقَدْ أعْطِيتُ أَنَا أَفْضَلَ مِنْ ذَلِكَ فَقَالُوا وَ مَا ذَاكَ قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَى سُبْحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ المَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ وَ حَمِلْتُ عَلَى جَنَاحَ جَبْرَئِيلَ ال حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَى السَّمَاءِ السَّابِعَةِ فَجَاوَزْتُ سِدْرَةَ الْمُنْتَهَى عِنْدَها جَنَّةُ الْمَأوى حَتَّى تَعَلَّقْتُ بِسَاقِ الْعَرْشِ فَنُودِيتُ مِنْ سَاقِ الْعَرْشِ إِنِّى أَنَا اللَّهُ لا إلهَ إِلَّا أَنَا السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبَر الرَّوفُ الرَّحِيمُ فَرَأَيْتُهُ بِقَلْبِي وَ مَا رَأَيْتُهُ بِعَيْنِي فَهَذَا أَفْضَلُ مِنْ ذَلِكَ فَقَالَتِ الْيَهُودُ صَدَقْتَ يَا محمد وَ هُوَ مَكْتُوبُ فِي التَّوْرَاةِ﴾. (2)

43- امير المؤمنين علیه السلام- ﴿روى عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرَ علیه السلام عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْن عَلَى علیه السلام أَنَّ يَهُودِيَا مِنْ يَهُودِ الشَّامِ وَ أَحْبَارِهِمْ جَاءَ إِلَى مَجْلِس فِيهِ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم وَفِيهِمْ علی بن ابی طالب علیه السلام فَقَالَ: يَا أُمَّةَ مُحَمَّدِ مَا تَرَكْتُمْ لِنَبِيٍّ دَرَجَةً وَ لَا لِمُرْسَل فَضِيلَةٌ إِلَّا نَحَلْتُمُوهَا نَبِيِّكُمْ فَهَلْ تُجِيبُونِى عَمَّا أَسْأَلُكُمْ عَنْهُ فَكَاعَ الْقَوْمُ عَنْهُ فَقَالَ على بن ابي طالب علیه السلام نَعَم ... قَالَ لَهُ الْيَهُودِيُّ فَإِنَّ هَذَا سُلَيْمَانُ لا قَدْ سُخَّرَتْ لَهُ الرِّيَاحُ فَسَارَتْ بهِ فِي بِلَادِهِ غُدُوهَا شَهْرُ وَ رَوَاحُهَا شَهْرُ فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ لَقَدْ كَانَ كَذَلِكَ وَ مُحَمَّدٌ أَعْطِيَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّهُ أُسْرِيَ بِهِ مِنَ المَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى المَسْجِدِ الْأَقْصَى مَسِيرَةَ شَهْرٍ وَ عُرجَ بِهِ فِي مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ مَسِيرَةً خَمْسِينَ

ص: 72

أَلْفَ عَامٍ فِي أَقَلَّ مِنْ ثُلُثِ لَيْلَةِ حَتَّى انْتَهَى إِلَى سَاقِ الْعَرْشِ فَدَنَا بِالْعِلْمِ فَتَدَلَّى فَذَلِّيَ لَهُ مِنَ الْجَنَّةِ رَقْرَفُ أَخْضَرُ وَ غَشِيَ النُّورُ بَصَرَهُ فَرَأَى عَظَمَة رَبِّهِ عَزَوجل بِفُؤَادِهِ وَ لَمْ يَرَهَا بِعَيْنِهِ﴾. (1)

44- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ زُرَارَةَ وَ الْفَضْل عَنْ أَبي جَعْفَر علیه السلام قَالَ: لَمَّا أُسْرَى بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم إِلَى السَّمَاءِ فَبَلَغَ الْبَيْتَ الْمَعْمُورَ وَ حَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَأَذَّنَ جَبْرَئِيلُ وَ أَقَامَ فَتَقَدَّمَ رَسُولُ اللَّهِ وَصَفْ الْمَلَائِكَةُ وَالنَّبِيُّونَ خَلْفَ مُحَمَّد صلی الله علیه و آله﴾. (2)

54- الكاظم علیه السلام- ﴿عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْن جَعْفَرَ علیه السلام لِأَيِّ عِلَّة عَرَجَ اللَّهُ بِنَبِيِّهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ مِنْهَا إِلَى سِدْرَة الْمُنْتَهَى وَ مِنْهَا إِلَى حُجُب النُّورِ وَخَاطَبَهُ وَ نَاجَاهُ هُنَاكَ وَ اللَّهُ لَا يُوصَفُ بمَكَان فَقَالَ أَي إِنَّ اللَّهَ لَا يُوصَفُ بِمَكَانِ وَ لَا يَجْرِى عَلَيْهِ زَمَانُ وَ لَكِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرَادَ أَنْ يُشَرِّفَ بِهِ مَلَائِكَتَهُ وَ سَكَانَ سَمَاوَاتِهِ وَ يُكْرِمَهُمْ بِمُشَاهَدَتِهِ وَيُرِيَهُ مِنْ عَجَائِبِ عَظَمَتِهِ مَا يُخْبِرُ بِهِ بَعْدَ هُبُوطِهِ وَ لَيْسَ ذَلِكَ عَلَى مَا يَقُولُهُ الْمُشَبِّهُونَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَتَعَالَى عَمَّا يَصِفُون﴾. (3)

46- الرضا علیه السلام- ﴿عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى قَالَ فَسَأَلَهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ سُبْحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام قَدْ أَخْبَرَ اللَّهُ تَعَالَى أَنَّهُ أَسْرَى بِهِ ثُمَّ أَخْبَرَ لِمَ أَسْرَى بِهِ فَقَالَ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا فَآيَاتُ اللَّهِ غَيْرُ اللَّهِ لَقَدْ أَعْذَرَ وَ بَيَّنَ لِمَ فَعَلَ بِهِ ذَلِكَ وَ مَا رَآهُ فَقَالَ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَ الله وَ آيَاتِهِ يُؤْمِنُونَ فَأَخْبَرَ أَنَّهُ غَيْرُ الله﴾. (4)

47- الباقر علیه السلام- ﴿إِسْمَاعِيلَ الْجُعْفِ قَالَ: كُنْتُ فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ قَاعِداً وَ أَبُو جَعْفَرِ علیه السلام فِي نَاحِيَةِ فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَنَظَرَ إِلَى السَّمَاءِ مَرَّةَ وَ إِلَى الْكَعْبَةِ مَرَّةً ثُمَّ قَالَ سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ المَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى وَكَرَّرَ ذَلِكَ ثَلَاثَ مَرَاتِ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ أَيَّ شَيْءٍ يَقُولُ أَهْلُ الْعِرَاقِ فِي هَذِهِ الْآيَةِ يَا عِرَاقِى قُلْتُ: يَقُولُونَ أَسْرِى بِهِ مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْبَيْتِ الْمُقَدَّسِ. فَقَالَ: لَيْسَ هُوَ كَمَا يَقُولُونَ وَلَكِنَّهُ أَسْرِى بِهِ مِنْ هَذِهِ إِلَى هَذِهِ وَأَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ قَالَ مَا بَيْنَهُمَا حَرَم﴾. (5)

ص: 73

نزدیک و نزدیک تر شد و برایش از بهشت فرشی سبز فرو آویخته شد و نور چشمش را فرا گرفت و عظمت پروردگارش را با دیده ی دلش و نه با چشم سرش مشاهده کرد».

44- امام باقر علیه السلام- زراره و فضل از امام باقر علیه السلام نقل می کنند هنگامی که رسول خدا شبانه به آسمان برده شد و به بیت المعمور خانه ای به موازات خانه کعبه در آسمان ها که عبادتگاه فرشتگان است رسید و وقت نماز ،شد جبرئیل اذان و اقامه گفت و رسول خدا جلو ایستاد فرشتگان و پیامبران علیهم السلام پشت سر ایشان به صف ایستادند.

45- امام کاظم علیه السلام- یونس بن عبدالرحمن گوید: از امام کاظم پرسیدم: «چرا خداوند پیامبر صلی الله علیه و آله خود را به آسمان و از آن جا به سدرة المنتهی و از آن جا به حجاب های نور عروج داد و در آن جا او را مخاطب قرار داده و با او صحبت کرد در حالی که خداوند مکان و جا ندارد؟ امام علی علیه السلام فرمود: خداوند مکان و جا ندارد و زمان بر او نمی گذرد اما خداوند می خواست او را بر ملائکه و ساکنان آسمان ها برتری دهد و با مشاهده و زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله آن ها را اکرام نماید و عجایب عظمتش را به او نشان دهد که بعد از آن که پیامبر صلی الله علیه و آله است به زمین بازگشت خبر دهد. و آن گونه که شبهه اندازان در دین می گویند نیست و خدا از آن چه آن ها می گویند مبرا و پاک و منزه است؛ و برتر است از آن همتایانی که قرار می دهند! (یونس/ 18)».

46- امام رضا علیه السلام- صفوان بن یحیی گوید: در مورد آیه: ﴿سُبحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذي باركنا حوله از امام رضا له سؤال شد. امام فرمود: «خداوند در این آیه اعلام می کند که پیامبرش را به هنگام شب سیر داده بعد خودش می فرماید: سیر برای چه بوده، لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنا؛ آیات خدا غير خداست. در آیه توضیح علت سیر را داده و آن چه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دیده است. در آیه دیگری می:فرماید به کدام سخن بعد از سخن خدا و آیاتش ایمان می آورند؟! (جائیه)». از این آیه معلوم می شود که آیات غیر از خدا هستند [چون می گوید بعد از خدا و آیاتش].

47- امام باقر علیه السلام- اسماعیل جعفی گوید: در مسجد الحرام نشسته بودم و امام محمد باقر علیه السلام نیز در گوشه ای نشسته بود ایشان سر بلند کرد و نگاهی به آسمان و نگاهی به کعبه کرد و فرمود: سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِّنَ المَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ﴾ و این آیه را سه بار فرمود سپس رو به سوی من کرد و فرمود: ای عراقی عراقیان درباره ی این آیه چه می گویند؟ عرض کردم: می گویند ایشان را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی بیت المقدّس سیر داد حضرت فرمود: چنین که می گویند نیست بلکه ایشان را شبانگاه از این جا به این جا سیر داد». و با دست خود به آسمان اشاره کرد سپس فرمود بین این دو جا، حرم است».

ص: 74

48- الصّادق علیه السلام- ﴿عن ابن سِنَانِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَوَّلَ مَنْ سَبَقَ مِنَ الرُّسُلُ إِلَى بَلَى مُحَمَّد وَ ذَلِكَ أَنَّهُ كَانَ أَقْرَبِّ الْخَلْقَ إِلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى، وَ كَانَ بِالْمَكَانِ الَّذِي قَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ لَمَّا أُسْرِيَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ تَقَدَّمْ يَا مُحَمَّدُ فَقَدْ وَطِلْت مَوْطِنَا لَمْ يَطَأَهُ مَلَكَ مُقَرَّبُ وَ لَا نَبِيُّ مُرْسَلُ وَ لَوْ لَا أَنَّ رَوحَهُ وَنَفْسَهُ كَانَتْ مِنْ ذَلِكَ الْمَكَانِ لَمَا قَدَرَ أَنْ يَبْلُغَهُ، فَكَانَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كَمَا قَالَ اللهُ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى أَى بَل أَدْنَى﴾. (1)

49- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿أَبَانُ بْنُ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدَّهِ اللهِ قَالَ: إِنَّ النَّبِيَّ دَفَعَ إلَى عَلَى علیه السلام لَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ الْقَمِيصَ الَّذِي أسْرى بهِ فِيهِ﴾. (2)

50- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْن عَطَاءِ عَنْ أَبِي جَعْفَرَ علیه السلام قَالَ: أَتَى جَبْرَئِيلُ علیه السلام رَسُولَ اللَّهِ بالْبُرَاقِ أَصْغَرَ مِنَ الْبَغْلِ وَأَكْبَرَ مِنَ الْحِمَارِ مُضْطَرَبَ الْأذْنَيْنِ عَيْنَيْهِ فِي حَافِرِهِ وَ خُطَاهُ مَدَّ بَصَرِهِ وَ إِذَا انْتَهَى إِلَى جَبَل قَصُرَتْ يَدَاهُ وَطَالَتْ رَجْلَاهُ فَإِذَا هَبَطَ طَالَتْ يَدَاهُ وَ قَضَرَتْ رِجْلَاهُ أَهْدَبَ الْعُرْفِ الْأَيْمَن لَهُ جَنَاحَانِ مِنْ خَلْفِهِ﴾. (3)

51- الصّادق علیه السلام- ﴿عَن الصَّبَاحِ الْمُزَنِى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ علیه السلام، قَالَ: عُرجَ بِالنَّبِيِّ السَّمَاءَ مِائَةً وَ عِشْرِينَ مَرَّةً مَا مِنْ مَرَّةَ إِلَّا وَ قَدْ أَوْصَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا إِلَى النَّبِيُّ بِالْوَلَايَةِ لِعَلِيُّ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بعده الله أكْثَر مِمَّا أَوْصَاهُ بِالْفَرائض﴾. (4)

52- الصادق علیه السلام- ﴿عَنْ عَلِيٍّ بن أبي حَمْزَةَ قَالَ: سَأَلَ أَبُو بَصِير أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا حَاضِرُ فَقَالَ جعِلْتُ فِدَاكَ كَمْ عُرجَ بِرَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَقَالَ مَرَّتَيْنِ فَأَوْقَفَهُ جَبْرَئِيلُ مَوْقِفاً فَقَالَ لَهُ مَكَانَكَ يَا مُحَمَّدُ فَلَقَدْ وَقَفْتَ مَوْقِفاً مَا وَقَفَهُ مَلَكُ قَطُّ وَ لَا نَبِيُّ إِنَّ رَبَّكَ يُصَلِّى فَقَالَ يَا جَبْرَئِيلُ وَ كَيْفَ يُصَلَّى قَالَ يَقُولُ سُوحٌ قُدُّوسُ أَنَا رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَالرُّوحَ سَبَقَتْ رَحْمَتِي غَضَبِى فَقَالَ النَّبِيُّ اللَّهُم عَفْوَكَ عَفْوَكَ قَالَ وَ كَانَ كَمَا قَالَ اللَّهُ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى فَقَالَ لَهُ أَبُو بَصِير جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا قَابَ قَوْسَيْن أَوْ أَدْنَى قَالَ مَا بَيْنَ سِيَتِهَا إِلَى رَأْسِهَا قَالَ فَكَانَ كَمَا قَالَ بَيْنَهُمَا حِجَابُ يَتَلَالَا بِخَفْق و لَا أَعْلَمُهُ إِلَّا وَ قَدْ قَالَ زَبَرْجَدُ فَنَظَرَ فِي مِثْلِ سَمِّ الْإِبْرَة إِلَى مَا شَاءَ اللَّهُ مِنْ نُورِ الْعَظَمَةِ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَا مُحَمَّدُ قَالَ لَبَّيْكَ رَبِّي قَالَ مَنْ لِأُمَّتِكَ مِنْ بَعْدِكَ قَالَ اللَّهُ أَعْلَمُ قَالَ عَلِيُّ بْنُ أبي طَالِب أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَيِّدُ الْمُسْلِمِينَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَلِينَ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ القَيْهِمْ لِأَبِي بصير يَا بَاً مُحَمَّدٍ وَ اللَّهِ مَا جَاءَتْ وَلَايَةُ عَلِيٌّ مِنَ الْأَرْضِ وَلَكِنْ جَاءَتْ مِنَ السَّمَاءِ مُشَافَهَةٌ﴾. (5)

ص: 75

48- امام صادق علیه السلام- ابن سنان گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: اولین کسی که در جواب پیمان نخستین که خداوند از انسان ها در عالم ذر ،گرفت پاسخ مثبت داد رسول خدا بود و این بدین خاطر است که پیامبر صلی الله علیه و آله نزدیکترین آفریدگان به خداوند متعال و در مکانی بود که جبرئیل در شبی که پیامبر صلی الله علیه و آله به آسمان برده شد به ایشان گفت ای محمد به پیش برو که در جایی قدم گذاشته ای که هیچ فرشته ی مقرب و پیامبری در آن گام ننهاده است و اگر روح و جان پیامبر صلی الله علیه و آله از [سنخ] آن مکان نبود هرگز نمی توانست به آن جا برسد و در نزدیکی به خداوند چنان بود که خدا فرموده است فاصلهی او با پیامبر صلی الله علیه و آله ] به اندازه ی فاصله دو کمان یا کمتر. (نجم/9) یعنی بلکه فاصله [از فاصله ی دو قوس کمان] کمتر بود».

49- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابان بن عثمان گوید: امام صادق علیه السلام از قول پدرانش فرمود: «هنگامی که لحظه ی فوت پیامبر صلی الله علیه و آله فرا رسید لباسی که در آن به معراج رفته بود را به علی داد».

50- امام باقر علیه السلام- عبدالله بن عطاء گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «براقی که جبرئیل برای پیامبر صلی الله علیه و آله آورد از قاطر کوچکتر و از الاغ بزرگتر بود، گوش هایش آویخته و چشم هایش روی پاهایش قرار داشت و گامش به گستره ی چشم اندازش بود و چون به کوهی می رسید دست هایش کوتاه و پاهایش بلند می شد و چون سرازیر می شد دست ها بلند و پاها کوتاه می گشت یال بلندی داشت که به طرف راستش ریخته بود و از پشت سر خود دو بال داشت».

51- امام صادق علیه السلام- صباح مزنی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله را صدوبیست مرتبه به معراج بردند در هر مرتبه خداوند به پیامبر صلی الله علیه و آله در مورد ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام و امامان علیهم السلام بعد از او بیشتر از آن چه درباره ی واجبات سفارش می کرد، توصیه می فرمود.

52- امام صادق علیه السلام- ابو حمزه گوید: ابوبصیر از امام صادق علیه السلام سؤال کرد: محمد چند مرتبه به معراج رفت؟ حضرت پاسخ داد دو مرتبه پس وقتی به مکان معین رسیدند، جبرئیل گفت: یا محمد این جا مقامی است که تاکنون هیچ کدام از انبیاء و ملائکه به این مقام نرسیده اند تا این که خداوند فرمود: ای محمد محمد فرمود: «لبیک ای خداوند من خداوند فرمود: «بعد از تو چه کسی در میان امتت هادی خواهد بود؟ محمد عرض کرد: «خداوندا من نمی دانم خداوند فرمود: علی امیرمؤمنان و آقای مسلمانان و رهبر کسانی که پیشانی آن ها در اثر عبادت و سجده درخشان است». بعد امام صادق علیه السلام به ابوبصیر فرمود: «ای ابو محمد به خدا سوگند ولایت و امامت علی بن ابی طالب در زمین تعیین نشده بلکه از آسمان تعیین شده آن هم به طور شفاهی و رودررو

ص: 76

نیست جز پروردگار یکتا که شریکی ندارد و تو پیامبر صلی الله علیه و آله اویی و علی امیرالمؤمنین علیه السلام و وصی توست و هر پیامبری که از دنیا رفت جانشینی از خانواده ی خود گذاشت غیر از این اشاره به عیسی بن مریم علیه السلام کرد چون او از طرف پدر خویشاوندی نداشت وصی او شمعون صفا پسر حمون بن عمامه بود و گواهی می دهم که تو رسول خدا و سید انبیاء هستی و علی بن ابی طالب ال سرور اوصیاء است از ما نسبت به گواهی درباره ی شما پیمان گرفته شده است». آن مرد گفت دلم را زنده کردی و عقده ی دلم را گشودی، یا امیرالمؤمنین !

42- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابن عباس رحمه الله علیه گوید چهل نفر از یهودیان مدینه گفتند برویم پیش این جادوگر دروغگو و او را سرزنش نماییم و تکذیبش کنیم. او مدعی است من پیامبر خدای جهانم، چگونه می تواند پیامبر صلی الله علیه و آله باشد با این که آدما بهتر از اوست و نوحال از او بهتر است و یکایک انبیاء را نام بردند. ... پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به عبد الله بن سلام فرمود: بین من و تو تورات حاکم باشد». یهودیان راضی شدند ... یهودیان گفتند موسی بهتر از تو است فرمود به چه دلیل؟ گفتند: «زیرا خداوند عزیز با چهار هزار کلمه با او صحبت کرد ولی با تو یک کلمه هم صحبت نکرده است». فرمود: «به من بهتر از او داده اند. پرسیدند چه چیز؟ فرمود: «سُبْحانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ المَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ؛ من بر بال جبرئیل نشستم تا به آسمان هفتم رسیدم و از سدرة المنتهی ،گذشتم آن جا که جنّة الماوی است تا بالأخره به ساق عرش چسبیدم از ساق عرش صدایی برآمد: إِنِّي أَنَا اللهُ لا إِلَهَ إِلَّا أَنَا السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ المُتكَبِّرُ الرَّءُوفُ الرَّحِيمُ با دل او را دیدم نه با چشم و این بهتر است از آن چه به موسی داده اند. یهودیان اعتراف نموده گفتند این ها در تورات مکتوب است.

43- امام على علیه السلام-كاظم علیه السلام از پدرانش نقل می کند امام حسین علیه السلام فرمود: یکی از یهودیان اهل شام که از دانشمندان آن ها نیز بود به مجلسی که یاران رسول خدا از جمله علی بن ابی طالب در آن حضور داشتند وارد شد و گفت ای پیروان محمد هیچ مقام و منزلت پیامبری را وانگذاشتید مگر این که آن را به پیامبر صلی الله علیه و آله خود نسبت دادید، آیا پاسخ سؤال های مرا می دهید؟ یاران پیامبر صلی الله علیه و آله از پاسخ به او درماندند ولی امام علی علیه السلام - فرمود: «آری»! یهودی به حضرت علیه السلام عرض: کرد این سلیمان است که باد برایش رام و مسخر شد و سلیمان الله به وسیله ی آن، در سرزمین هایش سیر می کرد و صبحگاهان مسیر یک ماه و عصرگاهان مسیر یک ماه را می پیمود امام علی علیه السلام به او فرمود: «آری چنین بوده است ولی به محمد صلی الله علیه و آله بهتر از آن عنایت شده است چرا که او از مسجد الحرام به مسجد الأقصى سیر داده شد. که یک ماه میان آن دو] راه است برده شد و در ملکوت آسمان ها در زمانی کمتر از یک سوم شب، بالا برده شد که به اندازه ی پنجاه هزار سال راه بود تا جایی که به ساق عرش رسید و به [مقام] علم [الهی]

ص: 77

53- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ، قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ وَ صَلَّى الْفَجْرَ فِى اللَّيْلَةَ الَّتِى أُسْرى بهِ فِيهَا بمَكَّةَ﴾. (1)

53- امام صادق علیه السلام- هشام بن حکم گوید امام صادق علیه السلام فرمود پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نماز عشاء آخر و نماز فجر را در شبی که به معراج رفته بود، در مکه خواند.

4-3- أمير المومنين علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ الله بْنِ يُونُسَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ بَيْنا أمير الْمُؤمِنِينَ علیه السلام يَخْطُبُ عَلَى مِنْبَرِ الكُوفَة ... كَانَ رَبَّاً وَ لَا مَرْبُوبُ وَإِلَهَا وَ لَا مَالُوهُ وَ عَالِماً إِذْ لَا مَعْلُومُ وَ سَمِيعاً إِذْ لَا مَسْمُوع سَمِيعُ لَابِآلَة بَصِيرٌ لا بأداة﴾. (1)

5-3- الرضا علیه السلام- ﴿عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ الحُسَيْنِ بْن خَالِدٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضا أَنَّهُ قَالَ سُمِّيَ العليا رَبُّنَا سَمِيعاً لَا بِخَرْت فِيهِ يَسْمَعُ بِهِ الصَّوْتَ وَلَا يُبْصِرُ بِهِ كَمَا أَنَّ خَرْتَنَا الَّذِي بِهِ نَسْمَعُ لَا نَقْوَى بِهِ عَلَى الْبَصَرِ وَ لَكِنَّهُ أَخْبَرَ أَنَّهُ لَا يَخْفَى عَلَيْهِ شَيْءٌ مِنَ الْأَصْوَاتِ لَيْسَ عَلَى حَدَّ مَا سُمِّينَا نَحْنُ فَقَدْ جَمَعَنَا الاسْمُ بِالسَّمْعِ وَاخْتَلَفَ الْمَعْنَى وَ هَكَذَا الْبَصَرُ لَا بِخَرْتِ مِنْهُ أَبْصَرَ كَمَا أَنَّا نُبْصِرُ بِخَرْتِ مِنَّا لَا نَنْتَفِعُ بِهِ فِي غَيْرِهِ وَلَكِنَّ اللَّهَ بَصِيرُ لَا يَحْتَمِلُ شَخْصاً مَنْظُوراً إِلَيْهِ فَقَدْ جَمَعَنَا الاسْمُ وَ اخْتَلَفَ الْمَعْنَى﴾. (2)

6-3- الجواد علیه السلام- ﴿مُحَمَّدِ بْن بشر عَنْ أَبي هَاشِمِ الْجَعْفَري قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبي جَعْفَر الثَّاني: فَسَأَلَهُ رَجُلُ ... قَالَ الرَّجُلُ كَيْفَ سُمِّيَ رَبُّنَا سَمِيعاً قَالَ لِأَنَّهُ لَا يَخْفَى عَلَيْهِ مَا يُدْرَكَ بِالْأَسْمَاعِ وَلَمْ نَصِفْهُ بِالسَّمْعِ الْمَعْقُول فِي الرَّأْسِ وَ كَذَلِكَ سَمَّيْنَاهُ بَصِيراً لِأَنَّهُ لَا يَخْفَى عَلَيْهِ مَا يُدْرَكَ بِالْأَبْصَارِ مِنْ لَوْنِ وَ شَخْصٍ وَ غَيْرِ ذَلِكَ وَ لَمْ نَصِفْهُ بِنَظَرِ لَحْظِ الْعَيْنِ﴾. (3)

7-3- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: ... قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ يَزْعُمُ قَوْمُ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ أَنَّهُ يَسْمَعُ بِغَيْرِ الَّذِي يُبْصِرُ وَ يُبْصِرُ بِغَيْرِ الَّذِي يَسْمَعُ قَالَ فَقَالَ كَذَبُوا وَ الْحَدُوا وَ شَبَّهُوا تَعَالَى اللَّهُ عَنْ ذَلِكَ إِنَّهُ سَمِيعٌ بَصِيرُ يَسْمَعُ بِمَا يُبْصِرُ وَ يُبْصِرُ بِمَا يَسْمَعُ قَالَ قُلْتُ يَزْعُمُونَ أَنَّهُ بَصِيرٌ عَلَى مَا يَعْقِلُونَهُ قَالَ فَقَالَ تَعَالَى اللَّهُ إِنَّمَا يَعْقِلُ مَا كَانَ بصِفَةِ الْمَخْلُوقِ وَلَيْسَ اللهُ كذلك﴾. (4)

8-3- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَمْ يَزَلَ اللَّهُ يَعْلَمُ قَالَ أَنَّى يَكُونُ يَعْلَمُ وَ لَا مَعْلُومَ قَالَ قُلْتُ فَلَمْ يَزَلَ اللَّهُ يَسْمَعُ قَالَ أَنَّى يَكُونُ ذَلِكَ وَلَا مَسْمُوعَ قَالَ قُلْتُ فَلَمْ يَزَلْ يُبْصِرُ قَالَ أَنَّى يَكُونُ ذَلِكَ وَلَا مُبْصَرَ قَالَ ثُمَّ قَالَ لَمْ يَزَلِ اللَّهُ عَلِيما سَمِيعاً بَصِيراً ذَاتٌ عَلَّامَهُ سَمِيعَةُ بَصِيرة﴾. (5)

ص: 80

4-3- امام علی علیه السلام - عبدالله بن یونس گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: روزی امام علی علیه السلام بر منبر مسجد کوفه فرمود او پروردگار بود در هنگامی که هیچ پروریده نبود و معبود بود در زمانی که عبادت کننده ای نبود و عالم بود در وقتی که هیچ معلومی نبود و شنوا بود در حینی که هیچ مسموعی نبود.

5-3- امام رضا علیه السلام- حسین بن خالد نقل می کند: امام رضا فرمود و نیز پروردگار ما شنوا است ولی نه با عضوی از بدنش که با آن بتواند بشنود ولی نتواند ببیند چنان چه ما با آن عضوی که می شنویم نمی توانیم ببینیم ولی خداوند عزوجل فرموده است که هیچ صدایی بر او پوشیده نیست و مثل ما نیست. پس اسم شنوا بر ما و خدا اطلاق می شود ولی معنی و مصداق آن باهم فرق دارد. و همچنین است بصير (بینا) ولی نه با عضو برعکس ما که با چشم می بینیم و استفاده دیگری از آن نمی توانیم ببریم ولی خداوند بینا است و به هیچ شیء دیدنی، جهل ندارد، در اینجا نیز در اسم مشترک هستیم ولی مفهوم و مصداق آن باهم فرق دارد.

6-3- امام جواد علیه السلام- هاشم جعفری نقل می کند نزد امام جواد علیه السلام کند نزد امام جواد بودم آن مرد عرض کرد: «ما چگونه پروردگار خود را سمیع و شنوا نامیدیم؟ فرمود چراکه آن چه به وسیله ی گوش ها دریافت می شود بر او پنهان نمی باشد و او را به داشتن گوشی وصف نکردیم که در سر تعقل شود و همچنین او را بصیر و بینا نامیدیم چراکه آن چه به وسیله ی چشم ها دریافت می شود از رنگ و شخص و غیر آن بر او پنهان نمی باشد و او را به نظر کردن و نگریستن با چشم وصف نکردیم.

7-3- امام باقر علیه السلام- محمد بن مسلم گوید: به امام باقر علیه السلام - عرض کردم: فدای تو گردم گروهی از مردم عراق گمان می کنند که خدا می شنود به غیر آن چه می بیند و می بیند به غیر آن چه می شنود فرمود دروغ گفتند و ملحد شدند و از حق میل کردند و خدا را به خلق تشبیه نمودند در صورتی که خدا از این برتر است به درستی که آن جناب شنوایی است بینا که می شنود به آن چه می بیند و می بیند به آن چه می شنود» عرض کردم گمان می کنند که بیناست بر وضعی که آن را تعقل می نمایند و می فهمند حضرت فرمود: خدا از این برتر است جز این نیست که آن چه به صفت مخلوق باشد معقول می شود و عقل آن را تعقل می کند و خدا چنین نیست».

8-3- امام صادق علیه السلام- حماد بن عیسی گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: «خدا همیشه می دانست»؟ فرمود: «چگونه چنین باشد که بداند و هیچ معلومی نبود عرض کردم: «پس پیوسته می شنید». فرمود چگونه چنین باشد و هیچ مسموعی نبود عرض کردم «پس پیوسته می دید». فرمود: چگونه این میسر می شود و هیچ دیده شده ای نبود. بعد از آن فرمود: «پیوسته خدا دانای شنوای بینا بوده ذاتی است به غایت دانای شنوای بینا».

ص: 81

9-3- الرّضا علیه السلام- ﴿مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْخُراسانی خَادِمُ الرِّضَا قَالَ دَخَلَ رَجَلُ مِنَ الزَّنَادِقَةِ عَلَى الرضا علیه السلام وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةُ فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ إِنَّهُ سَمِيعُ لَا يَخْفَى عَلَيْهِ أَصْوَاتٌ خَلْقِهِ مَا بَيْنَ الْعَرْشِ إِلَى الثَّرَى مِنَ الذَّرَّةَ إِلَى أَكْبَرَ مِنْهَا فِي بَرِّهَا وَ بَحْرِهَا وَلَا تَشْتَبِهُ عَلَيْهِ لُغَاتُهَا فَقُلْنَا عِنْدَ ذَلِكَ إِنَّهُ سَمِيعُ لَا بِأَذُن وَقُلْنَا إِنَّهُ بَصِيرُ لَا بِبَصَر لِأَنَّهُ يَرَى أَثَرَ الذَّرَّةَ السَّحْمَاءِ فِي اللَّيْلَةِ الظُّلْمَاءِ عَلَى الصَّخْرَةِ السَّوْدَاءِ وَ يَرَى دَبَيبَ النَّمْلِ فِي اللَّيْلَةِ الدُّجْنَّة وَيَرَى مَضَارَّهَا وَ مَنَافِعَهَا وَأَثَرَ سِفَادِهَا وَ فِرَاخَهَا وَ نَسْلَهَا فَقُلْنَا عِنْدَ ذَلِكَ إِنَّهُ بَصِيرٌ لَا كَبَصَر خَلْقِه﴾. (1)

10-3- الرضا علیه السلام- ﴿عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَمِعْتُ الرِّضَا عَلِيَّ بْنَ مُوسَى علیه السلام يَقُولُ لَمْ يَزَلَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى عَلِيماً قَادِراً حَيّاً قَدِيماً سَمِيعاً بَصِيراً فَقُلْتُ لَهُ يَا ابْنَ رَسُول اللَّهِ إِنَّ قَوْماً يَقُولُونَ إِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَزَلْ عَالِماً بِعِلْمٍ وَ قَادِراً بِقُدْرَةِ وَ حَيّاً بِحَيَاةِ وَ قَدِيماً بِقِدَمٍ وَ سَمِيعاً بِسَمْعِ وَ بَصِيراً ببصر فَقَالَ مَنْ قَالَ ذَلِكَ وَدَانَ بِهِ فَقَدِ اتَّخَذَ مَعَ اللَّهِ آلِهَةً أُخْرِى وَلَيْسَ مِنْ وَلَايَتِنَا عَلَى شَيْءٍ ثُمَّ قَالَ لَمْ يَزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلِيماً قَادِراً حَيّاً قَدِيماً سَمِيعاً بَصِيراً لِذَاتِهِ تَعَالَى عَمَّا يَقُولُ الْمُشْرِكُونَ وَالْمُشْبِهُونَ عُلُواً كبيراً﴾. (2)

11-3- أمير المومنين علیه السلام ﴿... بَصِيراً إِذْ لَا مَنْظُورَ إِلَيْهِ مِنْ خَلْقِهِ، وَ فِيهِ قَالَ وَكُلُّ سَمِيعِ غَيْرُهُ أَصَمُّ عَنْ لَطِيفِ الْأَصْوَاتِ وَ يُصِمُّهُ كَبِيرُهَا وَ يَذْهَبَ عَنْهُ مَا بَعْدَ مِنْهَا وَكُلُّ بَصِيرٍ غَيْرُهُ يَعْمَى عَنْ حَفِيٌّ الْأَلْوَانِ وَ لَطِيفِ الْأَجْسَام وفيه و السَّمِيع لا بأداة وَالْبَصِير لا بتفريق آلة و فيه بَصِيرٌ لَا يُوصَفُ بِالْحَاسَّة﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿وَ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتابَ وَ جَعَلْنَاهُ هُدَى لِبَنِي إِسْرَائِيلَ أَلَّا تَتَّخِذُوا مِنْ دُونِي وَكِيلاً ﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿ذُرِّيَّةً مَنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ إِنَّهُ كَانَ عَبْداً شَكُوراً﴾. (3)

9-3- امام رضا علیه السلام- محمد بن عبدالله خراسانی خادم امام رضا علیه السلام گوید: شخصی از زنادقه خدمت امام رضا علیه السلامرسید و گروهی نیز همراه او بودند امام رضا علیه السلام به او فرمود: «او شنوایی است که آوازهای خلقش در ما بین عرش تا تحت الثری از ذرّه تا بزرگتر از آن که در بیابان آن و دریای آن است بر او پوشیده و پنهان نیست و دیدیم که نعمت های آن ها بر او مشتبه و آشفته نمی شود پس در نزد این گفتیم که او شنواست اما نه به گوش و گفتیم که او بیناست لیکن نه به دیده زیرا که او اثر پای مورچه ی سیاه را در شب تار بر سنگ سیاه می بیند و جنبیدن مورچه را در شب تاریک می بیند و مضرت ها و منفعت ها و اثر مجامعت آن ها و جوجه ها و نسل آن ها را می بیند پس در این هنگام گفتیم که او بیناست نه مانند بینایی خلقش

10-3- امام رضا علیه السلام- حسین بن خالد گوید: از امام رضا علیه السلام شنیدم که می فرمود: «همیشه خدای تبارک و تعالی دانا و توانا زنده و قدیم شنوا و بینا بوده است عرض کردم: «ای پسر رسول خدا مردم می گویند همیشه خدا به علم داناست و به قدرت تواناست و به حیات زنده است و به قدمت قدیم است و به سمع شنواست و به بصر بیناست» فرمود هرکس چنین حرفی را گوید و به آن معتقد باشد همراه خدا خدایان دیگر شریک کرده و با ولایت ما سروکاری ندارد». سپس فرمود: «همیشه خدا به ذات خود دانای توانای زنده و قدیم و شنوا و بیناست و برتر است از آن چه مشرکان و مشبهه گویند؛ برتری بی اندازه».

11-3- امام علی علیه السلام- در نهج البلاغه خطبه ی اول] فرمود: خداوند بیناست حتی در آن هنگام که آفریدهای قابل رؤیت وجود نداشت و در جای دیگری از [نهج البلاغه خطبه ی 65] فرمود: هر شنونده ای جز خدا در شنیدن صداهای ضعیف گر و برابر صداهای قوی ناتوان است و صداهای دور را نمی شنود و هر بیننده ای جز خدا از مشاهده رنگ های ناپیدا و اجسام بسیار کوچک ناتوان است و در جای دیگر [خطبه 52] فرمود: خداوند شنواست نه با وسیله ی شنوایی و بیناست نه با برهم زدن چشم و در جای دیگر [خطبه ی 179] فرمود: «خداوند بیناست ولی به داشتن چشم معرفی نگردد.

ما به موسی کتاب آسمانی دادیم و آن را وسیله ی هدایت بنی اسرائیل ساختیم [و گفتیم] غیر مرا تکیه گاه خود قرار ندهید.

ای فرزندان کسانی که با نوح [بر کشتی] سوار کردیم او بنده ی شکرگزاری بود.

شما هم مانند او ،باشید تا نجات یابید. (3)

1-1- الباقر علیه السلام- ﴿عن أبى الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرَ علیه السلام فِي قَوْلِهِ وَجَعَلْنَا ذُرِّيَّتَهُ هُمُ الْبَاقِينَ يَقُولُ الْحَقُّ وَالنُّبُوَّةُ وَالْكِتَابُ وَالْإِيمَانُ فِي عَقِبِهِ وَلَيْسَ كُلٌّ مَنْ فِي الْأَرْضِ مِنْ بَنِي آدَمَ علیه السلام مِنْ وَلْدِ نوح علیه السلام قَالَ اللهُ فِي كِتَابِهِ احْمِلُ فِيهَا مِنْ كُلِّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ آمَنَ وَما آمَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِيلٌ وَ قَالَ أَيْضاً ذُرِّيَّةَ مَنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ﴾. (1)

1-1- امام باقر علیه السلام- ابوجارود گوید امام باقر علیه السلام پیرامون: آیه و فرزندانش را همان بازماندگان [روی زمین] قرار دادیم. (صافات /77) فرمود: یعنی حق ،نبوت کتاب و ایمان را در نسل نوح القرار دادیم و چنین نیست که هر کس از آدمیان بر روی زمین است از نسل نوح علیه السلام باشد، خداوند در قرآن فرموده است از هر جفتی از حیوانات از نر و ماده یک زوج در آن (کشتی) حمل کن همچنین خاندانت را بر آن سوار کن] مگر آن ها که قبلا وعده هلاک آنان داده شده [همسر و یکی از فرزندانت] و همچنین مؤمنان را اما جز عده کمی همراه او ایمان نیاوردند! (هود/40) و همچنین فرموده است: ﴿ذُرِّيَّةَ مَنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ﴾.

5-2- الباقر علیه السلام- ﴿عَن أبي بَصِير عَنْ أَبي جَعْفَر القَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ لَه عِنْدَ عَائِشَةَ لَيْلَتَهَا قَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَلِمَ تُنْعِبُ نَفْسَكَ وَقَدْ غُفِرَ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ فَقَالَ يَا عَائِشَةُ أَ لَا أَكُونُ عَبْداً شَكُوراً قَالَ وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَقُومُ عَلَى أَصَابِعِ رِجْلَيْهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ طه، ما أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقى﴾. (1)

6-2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِي عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِبْرَاهِيمَ الَّذِي وَفَّى قَالَ إِنَّهُ كَانَ يَقُولُ إِذَا أَصْبَحَ وَ أَمْسَى أَصْبَحْتُ وَ رَبِّي مَحْمُودُ أَصْبَحْتُ لَا أَشْرِكَ بِاللَّهِ شَيْئاً وَ لَا أَدْعُو مَعَ اللَّهِ إِلَهَا آخَرَ وَ لَا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِيَا فَسُمِّيَ بِذَلِكَ عَبْداً شَكُوراً﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿قَضَيْنا إِلى بَنِي إِسْرائيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوّاً كبيراً﴾ (2)

* قضينا

1- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿سُئِلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَنْ مَشِيَّة اللَّهِ وَإِرَادَتِهِ فَقَالَ الله ... وَالْقَضَاءُ عَلَى أَرْبَعَةِ أَوْجُهِ فِي كِتَابِ اللهِ جَلَّ وَ عَزَّ ... وَالرَّابِعُ قَضَاءُ الْعِلْمِ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قَضَيْنَا إِلى بَنِي إِسْرائيلَ فِي الْكِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ مَعْنَاهُ عَلِمْنَا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ قَدْ شَاءَ اللَّهُ مِنْ عِبَادِهِ الْمَعْصِيَةَ وَ مَا أَرَادَ وَ شَاءَ الطَّاعَةَ وَأَرَادَ مِنْهُمْ لِأَنَّ الْمَشِيَّةَ مَشِيَّةُ الْأَمْرِ وَ مَشِيَّةُ الْعِلْمِ وَإِرَادَتَهُ إِرَادَةُ الرِّضَا وَإِرَادَةُ الْأَمْرِ أَمَرَ بِالطَّاعَةِ وَ رَضِيَ بِهَا وَ شَاءَ الْمَعْصِيَةَ يَعْنِي عَلِمَ مِنْ عِبَادِهِ الْمَعْصِيَةَ وَ لَمْ يَأْمُرُهُمْ بِهَا فَهَذَا مِنْ عَدْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فِي عِبَادِهِ جَلَّ جَلَالُهُ وَ عَظُمَ شَأْنُهُ﴾. (3)

2- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿وَ سَأَلُوهُ عَنِ الْمُتَشَابِهِ فِي الْقَضَاءِ فَقَالَ هُوَ عَشَرَةُ أَوْجَهِ مُخْتَلِفَةً الْمَعْنَى ... أَمَّا قَضَاءُ الْإِعْلَامِ فَهُوَ قَوْلُهُ تَعَالَى وَ قَضَيْنَا إِلَيْهِ ذَلِكَ الْأَمْرَ أَنَّ دَابِرَ هَؤُلَاءِ مَقْطُوعٌ مُصْبِحِينَ وَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ وَ قَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ أَنْ أَعْلَمْنَاهُمْ فِي التَّوْرَاة مَا هُمْ عَامِلُونَ ﴾. (4)

* المُخَاطَبُ، الوِلَايَةُ

ص: 86

5-2- امام باقر علیه السلام- ابوبصیر گوید امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا نزد عایشه بود، شبی که نوبت او بود به پیغمبر گفت ای رسول خدا چرا خودت را به رنج می اندازی، با آن که خدا گناه گذشته و آینده ی تو را آمرزیده است؟ فرمود: ای عایشه آیا من بنده ی سپاسگزار خدا نباشم؟ و گفت: «رسول خدا روی انگشت های پایش می ایستاد تا خدای سبحانه و تعالی نازل فرمود: طه ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که خود را به زحمت بیفکنی! (طه/12)

6-2- امام صادق علیه السلام- حفص بن بختری گوید: امام صادق علیه السلام درباره آیه و در کتب ابراهیم، همان کسی که وظیفه خود را به طور کامل ادا کرد (نجم /37) می فرمود: جهتش آن بوده که آن حضرت در هر صبح و شام این دعا ﴿أَصْبَحْتُ وَ رَبِّي مَحْمُودٌ أَصْبَحْتُ لَا أُشْرِكُ بِاللَّهِ شَيْئًا وَ لَا أَدْعُو مَعَ اللَّهِ إِهَا آخَرَ وَ لَا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِیا﴾ را می خواند و به همین سبب هم بود که آن حضرت ام را بنده ی شاکر نامیدند.

ما به بنی اسرائیل در کتاب آسمانی اعلام کردیم که دوبار در زمین فساد خواهید کرد و برتری جویی بزرگی خواهید نمود.

* اعلام کردیم

1- امام علی علیه السلام- از امیرالمؤمنین درباره مشیت و اراده خداوند سؤال شد؛ و قضا در کتاب خداوند عزوجل که بر زبان فرستاده صادق او (پیامبر صلی الله علیه و آله) به سخن درآمده بر چهار معناست ... چهارمی قضای به معنای علم است؛ مانند این سخن خداوند متعال ﴿وَ قَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ﴾؛ که معنایش این است که آن را از بني إسرائيل می دانستیم. خداوند معصیت را از بندگانش خواسته است ولی آن را اراده نکرده است [در سوی دیگر از آنان اطاعت را خواسته و اراده [نیز] کرده است؛ زیرا مشیت بر دو نوع است مشیّت امر و مشیت علم و اراده نیز بر دو نوع است اراده رضا و اراده امر؛ خداوند به طاعت امر کرد و به آن رضا داد و معصیت را خواست یعنی [وقوع] آن را از بندگانش می دانست ولی آنان را به انجام معصیت امر نکرد. این از عدل خداوند تبارک و تعالی و والامقام و عظیم الشان در میان بندگانش است».

2- امام علی علیه السلام- از ایشان درباره متشابهات لفظ «قضاء» در قرآن سؤال نمودند که فرمود: این لفظ بر ده وجه در قرآن آمده است که معانی متفاوتی دارند ... و قضای اعلام و آگاهی دادن مانند این آیه است و ما به لوط این موضوع را وحی فرستادیم که صبحگاهان، همه آن ها ریشه کن خواهند شد (حجر/66) و همچنین این آیه: ﴿وَ قَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ﴾ یعنی آنان را در تورات به آن چه می خواستند انجام دهند، آگاهی دادیم.

* مخاطب، ولایت

ص: 87

1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ صَالِحِ بْن سَهْل عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى وَ قَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ قَالَ قَتْلُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب علیه السلام وَ طَعْنُ الْحَسَنِ علیه السلامِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيراً قَالَ قَتْلُ الْحُسَيْنِ الله فَإِذا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُما إِذَا جَاءَ نَصْرُ دَمِ الْحُسَيْنِ بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلالَ الدِّيارِ قَوْمُ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ قَبْلَ خُرُوحِ الْقَائِمِ فَلَا يَدَعُونَ وَتَرَأَ لَآلِ مُحَمَّد إِلَّا قَتَلُوهُ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولاً﴾. (1)

2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ هَارُونَ بْن مُحَمَّدِ الْحَلَبِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ يَا بَنِي إسْرَائِيلَ قَالَ هُمْ نَحْنُ خَاصَّةً﴾. (2)

3- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ مُحَمَّدِ بْن عَلِيٌّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ قَالَ هِيَ خَاصَّةٌ بِآلِ مُحَمَّدًٍ﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولاً﴾ (5)

* المُخَاطَبُ التَّأْوِيلُ

1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْبَطَلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى ... فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُما فَإِذَا جَاءَ نَصْرُ دَمِ الْحُسَيْن الله بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلالَ الدِّيارِ قَوْمُ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ فَلَا يَدَعُونَ وَتْراً لآل مُحَمَّدِ ۖ إِنَّا قَتَلُوهُ وَكَانَ وَعْداً مَفْعُولًا خروج القائم علیه السلام﴾. (4)

2- علی بن ابراهيم رحمه الله علیه- ﴿فَإِذا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُما يَعْنِي يَوْمَ الْجَمَلِ بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ يَعْنِي أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَصْحَابَهُ فَجَاسُوا خِلالَ الدِّيارِأَى طَلَبُوكُمْ وَ قَتَلُوكُمْ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا يَعْنِي يَتِمُّ وَيَكُون ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ يَعْنِي لِبَنِى أُمَيَّةَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَ جَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا مِنَ الْحُسَيْنِ بْن عَلى علیه السلام وَأَصْحَابِهِ وَ سَبَوْا نِسَاءَ آلِ مُحَمَّد﴾. (5)

ص: 88

1- امام صادق علیه السلام- صالح بن سهل گوید از امام صادق علیه السلام درباره این قول خداوند: ﴿وَ قَضَيْنا إِلى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ﴾ پرسیدم. فرمود: «منظور کشته شدن على علیه السلام نیزه خوردن امام حسن علیه السلام است. در مورد وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيراً فرمود: «منظور کشته شدن امام حسین علیه السلام است». و در مورد فإذا جاءَ وَعُدُ أُولاهُما فرمود: وقتى ياری خون حسین فرا رسد». و در مورد: بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلال الديار؛ فرمود: «منظور گروهی هستند که خدا قبل از قیام قائم ، آنان را برمی انگیزد و هیچ ظالم و جنایتکاری نسبت به آل محمد دعوت نمی کنند مگر این که او را می سوزانند؛ و این وعده ایست قطعی».

2- امام صادق علیه السلام- هارون بن محمد حلبی گوید: از امام صادق علیه السلام در مورد آيه: يا بني إسرائيل پرسیدم فرمود: «آن ها فقط ما هستیم».

3- امام صادق علیه السلام- محمد بن علی از امام صادق علیه السلام نقل می کند از ایشان در مورد يا بني اسرائیل پرسیدم فرمود: این خطاب مخصوص به آل محمد است».

هنگامی که نخستین وعده فرا رسد گروهی از بندگان پیکارجوی خود را بر ضد شما بر می انگیزیم تا [شما را سخت درهم کوبند حتی برای به دست آوردن مجرمان] درون خانه ها را جستجو کنند و این وعده ایست قطعی. (5)

* مخاطب، تأویل

1- امام صادق علیه السلام عبدالله بن قاسم بطل گوید: امام صادق علیه السلام در مورد: آیه: ﴿فَإذا جاءَ وَعْدُ او لاهما بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنَا اوّلِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولاً﴾ فرمود: «حکایت از ریخته شدن خون حسین علیه السلام دارد. و آيه ﴿بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادا لَنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلاَلَ الدِّيَارِ﴾ بر مردمی دلالت دارد که خداوند پیش از ظهور امام قائم می فرستد و هیچ کس را که مسئول خونی در خاندان محمد است و انگذارند مگر آن که او را بکشند؛ و این وعده ایست قطعی.

2- علی بن ابراهيم علیه السلام فَإِذا جاءَ وَعْدُ اولاهُما پس چون نخستین فتنه پدید آید، یعنی جنگ جمل به وجود آورید؛ ﴿بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا اوّلي بَأْسٍ شَدِيدٍ﴾ بندگان خود را که سخت نیرومند می باشند بر شما مسلّط گردانیم و اینان امیرالمؤمنین علی علیه السلام و اصحاب آن حضرت علیه السلام می باشند فَجَاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولا پس آن ها شما را هرچند به خانه ها پناه ببرید جستجو نموده به قتل می رسانند تا بدانید که اراده خداوند انجام پذیر است. سپس شما را بر آن ها چیره می کنیم (اسراء/6) یعنی بنی امیه که بر آل پیغمبری چیره می گردند و شما را به وسیله ی دارایی ها و فرزندانی کمک خواهیم کرد و نفرات شما را بیشتر [از دشمن] قرار می دهیم. (اسراء/6) یعنی حسین بن علی علیه السلام و یاران او را شهید و زنان خاندان پیغمبر را به اسارت برید.

ص: 89

3- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِي جَعْفَرَ قَالَ كَانَ يَقْراً بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ ثُمَّ قَالَ وَهُوَ الْقَائِمُ علیه السلام وَأَصْحَابه أُولِي بَأْسٍ شَدِيد﴾. (1)

4- الصّادق علیه السلام- ﴿وَ رَوَى بَعْضُ أَصْحَابَنَا قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبي عَبْدِ اللَّهِ الجَالِساً إِذْ قَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا فَقُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاكَ مَنْ هَؤُلَاءِ فَقَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ هُمْ وَاللَّهِ أَهْلُ قُمَّ﴾. (2)

5- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِي قَالَ دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيَّ قَالَ يَا سَلْمَان رحمه الله علیه إِنَّ اللَّهَ عزوجل لَمْ يَبْعَثُ نَبيَّاً وَ لَا رَسُولًا إِنَّا جَعَلَ لَهُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ عَرَفْتُ هَذَا مِنَ الْكِتَابَيْنِ قَالَ يَا سَلْمَانُ فَهَلْ عَلِمْتَ نُقَبَائِيَ الِاثْنَى عَشَرَ الَّذِينَ اخْتَارَهُمُ اللَّهُ لِلْإِمَامَة مِنْ بَعْدِي فَقُلْتُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ يَا سَلْمَانَ الخَلَقَنِيَ اللَّهُ مِنْ صَفَاءِ نُورِهِ ... ثُمَّ ابْنُهُ حَجَّةَ بْنُ الْحَسَنِ الْمَهْدِيُّ النَّاطِقُ الْقَائِمُ بِأَمْرِ اللَّهِ قَالَ سَلْمَانُ لِ ۖ فَسَكَتُ ثُمَّ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ ادْعُ اللَّهَ لِى بِإِدْرَاكِهِمْ قَالَ يَا سَلْمَانُ إِنَّكَ مُدْرِكُهُمْ وَ أَمْثَالُكَ وَ مَنْ تَوَكَّاهُمْ بِحَقِيقَة الْمَعْرِفَة قَالَ سَلْمَانُ فَشَكَرْتُ اللَّهَ كَثِيراً ثُمَّ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم مُؤَجَّلُ فِيَّ إِلَى أَنْ أَدْرَكَهُمْ فَقَالَ يَا سَلْمَانُ في أَقْراً فَإِذا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَ جَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَ بَنِينَ وَ جَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا ﴾. (6)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿رفاعة بن مُوسَى قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ أَوَّلَ مَنْ يَكُرُّ إِلَى الدُّنْيَا- الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٌّ علیه السلام وَأَصْحَابُهُ وَيَزِيدُ بْنُ مُعَاوِيَةَ وَأَصْحَابُهُ فَيَقْتُلُهُمْ حَذْوَ الْقُذَ بِالْقُذَّةِ ثُمَّ قَالَ أبو عبد الله ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بأموال وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا﴾. (4)

ص: 90

3- امام باقر علیه السلام- حمران گوید: امام باقر علیه السلامه آیه: ﴿بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أَوْلَى بَأْسٍ شَدِيدٍ﴾ را می خواند سپس فرمود: منظور قائم و یاران اوست مردانی جنگجو و نیرومند]».

4- امام صادق علیه السلام- یکی از شیعیان نقل می:کند نزد امام صادق علیه السلام نشسته بودم که این آیه را خواند: ﴿فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ اولاهُما بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أَوْلَى بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خلال الديارِ وَكانَ وَعْداً مَفْعُولًا﴾. گفتم: فدایت شوم آن ها چه کسانی هستند؟ سه بار فرمود: «به خدا آن ها مردم قم باشند».

5- پیامبر صلی الله علیه و آله- سلمان فارسی رحمه الله علیه گوید: خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رسیدم؛ همین که چشمش به من افتاد فرمود: خداوند هیچ پیامبر صلی الله علیه و آله و یا رسولی را نفرستاد مگر این که برای او دوازده نقیب قرار داد».

عرض کردم من این مطلب را در تورات و انجیل نیز دیده ام» فرمود: «سلمان! آیا نقیبان دوازده گانه ی مرا که برای امامت و رهبری بعد از من برگزیده شده اند می شناسی؟ عرض کردم خدا و پیامبرش بهتر می دانند فرمود سلمان خداوند مرا از صفای نور خود آفرید ... سپس فرزندش حجة بن الحسن المهدی گوینده قائم به امر خدا سکوت کردم سپس عرض کردم: ای رسول خدا دعا بفرمایید آن ها را درک کنم فرمود سلمان تو آن ها را درک خواهی کرد و کسانی که مثل تو باشند و هرکس آن ها را به حقیقت معرفت دوست بدارد خدا را بر این نعمت بسیار سپاسگزاری کردم. سپس عرض کردم آیا عمر من آنقدر خواهد شد که ایشان را درک کنم»؟ فرمود: «این آیه را بخوان: ﴿فَإِذا جاءَ وَعْدُ اولاهُما بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أَوْلَى بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَ جَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً﴾.

شما را بار دیگر بر آن ها چیره می کنیم و شما را به وسیله ی اموال و فرزندان کمک خواهیم کرد؛ و نفرات شما را بیشتر از دشمن قرار می دهیم.

1- امام صادق علیه السلام- رفاعة بن موسی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: اولین کسی که دوباره به دنیا بر می گردد حسین بن علی علیه السلام و یاران او و یزیدبن معاویه و یاران او هستند سپس تک تک آن ها را می کشد. سپس امام علیه السلام آيه: ﴿ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُم بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا﴾ را تلاوت کرد.

ص: 91

2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْبَطَلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى ... ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ خُرُوجُ الْحُسَيْنِ اللي فِي سَبْعِينَ مِنْ أَصْحَابِهِ عَلَيْهِمُ الْبَيْضِ الْمُذَهَبُ لِكُلِّ بَيْضَةَ وَجْهَانِ الْمُؤَدُّونَ إِلَى النَّاسِ أَنَّ هَذَا الْحُسَيْنَ علیه السلام قَدْ خَرَجَ حَتَّى لَا يَشَكَ الْمُؤْمِنُونَ فِيهِ وَأَنَّهُ لَيْسَ بِدَجَّالَ وَلَا شَيْطَانِ وَ الْحَجَّةُ الْقَائِمُ بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ فَإِذَا اسْتَقَرَتِ الْمَعْرِفَةُ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ أَنَّهُ الْحُسَيْنُ علیه السلام جَاءَ الْحُجَّةَ الْمَوْتُ فَيَكُونُ الَّذِي يُغَسِّلُهُ وَيُكَفِّنُهُ وَيُحَنِّطُهُ وَيَلْحَدُهُ فِي حُفْرَتِهِ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلَى علیه السلام وَلَا يَلِي الْوَصِيَّ إِلَّا الْوَصِيُّ﴾. (1)

3- أميرالمومنين علیه السلام- ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي فَإِنَّ بَيْنَ جَوَانِحِي عِلْمَا جَمَا فَسَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَبْقَرَ برجْلِهَا فِتْنَةً شَرْقِيَّةً تَطَأُ فِي حُطَامِهَا مَلْعُونُ نَاعِقُهَا وَ مَوْلَاهَا وَقَائِدُهَا وَ سَائِقُهَا وَ الْمُتَحَرِّرُ فِيهَا فَكُمْ عِنْدَهَا مِنْ رَافِعَةِ ذَيْلَهَا يَدْعُو بِوَيْلِهَا دَخَلَهُ أَوْ حَوْلَهَا لَا مَأْوَىٰ يَكْتُهَا وَ لَا أَحَدَ يَرْحَمُهَا فَإِذَا اسْتَدَارَ الْفَلَك قُلْتُمْ مَاتَ أَوْ هَلَكَ وَأَيَّ وَادٍ سَلَكَ فَعِنْدَهَا تَوَقَّعُوا الْفَرَجَ وَ هُوَ تَأْوِيلُ هَذِهِ الْآيَةِ ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْناكُمْ بِأَموالٍ وَبَنِينَ وَ جَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَيَعِيشُ إِذْ ذَاكَ مُلُوک نَاعِمِينَ وَ لَا يَخْرُجُ الرَّجُلُ مِنْهُمْ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يُولَدَ لِصْلْبِهِ أَلْفُ ذَكَر آمِنِينَ مِنْ كُلِّ بدعَة وَآفَة [و التنزيل] عَامِلِينَ بِكِتَابِ اللَّهِ وَسُنَّة رَسُولِهِ قَدِ اضْمَحَلَّتْ عَلَيْهِمُ الْآفَاتِ وَالشُّبُهَاتِ﴾. (2)

4- أمير المومنين علیه السلام- ﴿أبى الْجَارُودِ عَمَّنْ سَمِعَ عَلِيا علیه السلام يَقُول الْعَجَبُ كُلُّ الْعَجَبِ بَيْنَ جُمَادَى وَ رَجَب فَقَامَ رَجُلُ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام مَا هَذَا الْعَجَبُ الَّذِي لَا تَزَالُ تَعْجَبُ مِنْهُ فَقَالَ: تَكِلَتُكَ أَمُّكَ وَ أَيُّ عَجَب أَعْجَبُ مِنْ أَمْوَاتِ يَضْرِبُونَ كُلَّ عَدُوٌّ لِلَّهِ وَلِرَسُولِهِ وَلِأَهْلِ بَيْتِهِ وَ ذَلِكَ تَأْوِيلُ هَذِهِ الْآيَةِ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ قَدْ يَئِسُوا مِنَ الْآخِرَةِ كَما يَئِسَ الْكُفَّارُ مِنْ أَصْحَابِ الْقُبُورِ فَإِذَا اشْتَدَّ الْقَتْلُ قُلْتُمْ مَاتَ أَوْ هَلَكَ أَوْ أَيَّ وَادٍ سَلَكَ وَ ذَلِكَ تأويل هذه الآية ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بأموال وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً﴾. (3)

ص: 92

2- امام صادق علیه السلام- عبدالله بن قاسم بطل از امام صادق علیه السلام روایت می کند که مقصود از آیه ی شريفه ﴿... ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ﴾ رجعت امام حسین است با هفتاد تن از یاران وفادار خود که کلاه خودهای زرین بر سر دارند از دو سو می آیند و به مردم خبر می دهند که این حسین علیه السلام است که رجعت کرده و بیرون آمده تا هیچ مؤمنی درباره ی آن حضرت شک و تردید نکند و بدون تردید او دجّال و شیطان نیست و هنوز حجة بن الحسن میان مردم است و چون در دل مؤمنان استوار شود که او حسین علیه السلام است اجل امام دوازدهم که حجت است فرا رسد و همان امام حسین خواهد بود که او را غسل می دهد و کفن و حنوط می کند و به خاکش می سپارد و عهده دار تجهیز جنازه وصی جز وصی و امام نمی شود.

3- امام علی علیه السلام- امیرالمؤمنین علیه السلام ی در خطبه خود فرمود: ای مردم قبل از این که مرا از دست دهید و نیابید از من سؤال ،کنید علم بسیار زیادی در سینه ی من است، بپرسید قبل از این که فتنه ی شرقی دامنگیر شما شود. این فتنه لگام زده حرکت می کند بانگ زننده و مولا و آن کس که افسار آن را از جلو می کشد و آن که از پشت آن را به جلو می راند و هرکس که به آن پناه ببرد ملعون هستند. چه بسیار کسانی که دمش را بالا برده بودند اما آرزوی مرگ او را دارند، در کنار دجله و یا پیرامون آن وجود دارد نه مأوایی است تا او را پناه دهد و نه کسی به او رحم می.کند آن گاه که چرخ فلک ،چرخید می گویید؛ مُرد بلکه هلاک شد و چه راه هایی پیمود. در این هنگام در آرزوی فرج می نشینید و این تأویل کلام خداست که می فرماید: ﴿ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُم بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَ جَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا﴾، سوگند به آن که دانه را شکافت نسیم را آفرید در آن هنگام پادشاهان در نعمت زندگی خواهند کرد و هیچ مردی از آن ها نمی میرد مگر این که از صلب او هزار پسر زاده شود، از هر نوع بدعتی و آفتی ایمن هستند و به کتاب خدا و سنت پیامبرش عمل می کنند حال آن که آفات و شبهات از آن ها برطرف شده است».

4- امام علی علیه السلام- ابوالجارود از کسی که از امام علی علیه السلام شنیده است نقل می کند آن حضرت علیه السلام فرمود: نهایت شگفتی ها از واقعه ای است که میان ماه جمادی و رجب اتفاق می افتد! مردی برخاست و گفت: ای امیرمؤمنان علیه السلام این چه مطلب شگفتی است که دائماً از أن تعجب می کنی؟ امام فرمود: مادرت به عزایت بنشیند چه تعجبی بالاتر از مردگانی که در دوران رجعت زنده شده و تمام دشمنان خدا رسولش و اهل بیت او را با شمشیر یا چیزی مثل آن می زنند و آن جریان تأویل این آیه است؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! با قومی که خداوند آنان را مورد غضب قرار داده دوستی نکنید آنان از آخرت مأیوسند همان گونه که کفار مدفون در قبرها مأیوس می باشند (ممتحنه/13) و چون کشتار در جهان زیاد شود شما به دلیل طولانی شدن دوران غیبت حضرت مهدی خواهید گفت: او حضرت مهدی مرده یا نابود گشته است یا این که در کدام سرزمین شد؟ و آن جریان، تأویل این آیه است؛ ﴿ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْناكُمْ بِأَموالٍ وَبَنِينَ وَ جَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًاً﴾.

ص: 93

5- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ دَاوُدَ بْن كَثِير الرقى، قَالَ: أَتَيْتُ الْمَدِينَةَ فَدَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ لهِ فَلَمَّا اسْتَوَيْتُ فِي الْمَجْلِس بَكَيْتُ، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَا يُبْكِيكَ يَا دَاوُدُ؟ فَقُلْتُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، إِنَّ قَوْماً يَقُولُونَ لَنَا: لَمْ يَخْصَكُمُ اللَّهُ بِشَيْءٍ سِوَى مَا خَصَ بِهِ غَيْرَكُمْ، وَلَمْ يُفَضِّلُكُمْ بِشَيْءٍ سِوَى مَا فَضَّلَ بِهِ غَيْرَكُم فَقَالَ: كَذَبُوا الْمَلاعِينُ. قَالَ: ثُمَّ قَامَ فَرَكَضَ الدَّارَ بِرِجْلِهِ، ثُمَّ قَالَ: كُونِي بِقُدْرَةِ اللَّهِ. فَإِذَا سَفِينَةُ مِنْ يَاقُوتَة حَمْرَاءَ، وَسَطْهَا دُرَّةٌ بَيْضَاءُ، وَعَلَى أَعْلَى السَّفِينَة رَآيَةً خِضْراء عَلَيْهَا مَكْتُوبُ «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، يَقْتُلُ الْقَائِمُ الْأَعْدَاءَ، وَ يَبْعَثُ الْمُؤْمِنُونَ، وَ يَنْصُرُهُ اللَّهُ بالْمَلَائِكَةِ. وَإِذَا فِي وَسَطِ السَّفِينَة أَرْبَعُ كَرَاسِيُّ مِنْ أَنْوَاعِ الْجَوَاهِرِ ، فَجَلَسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم عَلَى واحِدٍ، وَأَجْلَسَنِي عَلَى وَاحِدٍ، وَأَجْلَسَ مُوسَى عَلَى وَاحِدٍ، وَأَجْلَسَ إِسْمَاعِيلَ عَلَى وَاحِدٍ، ثُمَّ قَالَ: سِيرِى عَلَى بَرَكَةِ اللَّهِ (عَزَّ وَ جَلَّ، فَسَارَتْ فِي بَحْرٍ عُجَاجِ، أَشَدَّ بَيَاضَا مِنَ اللَّبَنِ، وَ أَحْلَى مِنَ الْعَسَلِ، فَسِرْنَا بَيْنَ جِبَالِ الدُّرِّ وَالْيَاقُوتِ، حَتَّى انْتَهَيَّنَا إِلَى جَزيرة، وسَطهَا قِبَابُ مِنَ الدُّرِّ الْأَبْيَض، مَحْفُوفَةٌ بِالْمَلَائِكَة، يُنَادُونَ: مَرْحَباً مَرْحَباً يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، فَقَالَ: هَذِهِ قِبَابُ الْأَئِمَّةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ مَنْ وَلْدِ مُحَمَّدٍ، كَلَّمَا افْتُقِدَ وَاحِدٌ مِنْهُمْ أَتَى هَذِهِ الْقِبَابَ، حَتَّى يَأْتِيَ الْوَقْتُ الَّذِي ذَكَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كِتَابِهِ ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أكثر نفيراً ﴾. (1)

* الرَّجْعَةُ

1- الصّادق علیه السلام- ﴿أَوَّلُ مَنْ أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُ الْأَرْضِ عَنْهُ وَيَرْجِعُ إِلَى الدُّنْيَا الْحُسَيْنُ بْنُ عَلَى علیه السلام، وَإِنَّ الرَّجْعَةَ لَيْسَتْ بِعَامَّة بَلْ هِيَ خَاصَّةً، لَا يَرْجِعُ إِلَّا مَنْ مَحَضَ الْإِيمَانَ مَحْضَاً أَوْ مَحَضَ الشَّرُكَ محضا﴾. (2)

2- الصّادق علیه السلام- ﴿إِنَّ الَّذِي يَلِى حِسَابَ النَّاسِ قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلَى علیه السلام فَأَمَّا يَوْمَ الْقِيَامَة فَإِنَّمَا هُوَ بَعْتُ إِلَى الْجَنَّةِ وَ بَعْثُ إِلَى النَّارِ﴾. (3)

3- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ لِعَلِيِّ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ كَرَّةً مَعَ الْحُسَيْنِ ابْنِهِ صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِمَا يُقبل برايته حتى ينتقم لَهُ مِن بَنِي أُمَيَّةَ وَ مُعَاوِيَةَ وَ آل مُعَاوِيَةَ وَ

ص: 94

5- امام صادق علیه السلام- داود بن کثیر رقی گوید وارد شهر مدینه شده و به محضر امام صادق علیه السلام شرفیاب گردیدم هنگامی که در مجلس ایشان جای گرفتم شروع به گریه نمودم. امام صادق علیه السلام فرمود: «داود چه چیز باعث گریه تو شده است؟ عرض کردم ای پسر رسول خدا عده ای به ما می گویند خداوند به شما اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله فضیلتی خاص غیر از آن چه به دیگران نیز داده، عنایت نکرده و برتری خاصی به شما غیر از آن چه به دیگران بخشیده نداده است؟! امام علیه السلامه فرمود: «نفرین شده ها دروغ گفته اند». آن گاه برخاست و با پای خویش ضربه ای به دیوار خانه زد و [خطاب به آن] فرمود: «به قدرت خدا به وجود آی ناگهان یک کشتی از یاقوت سرخ به وجود آمد که در وسطش مروارید سفیدی قرار داشت و بر بالای کشتی پرچم سبزی بود که بر رویش نوشته شده بود: «خدایی جز خدای یگانه ،نیست محمد رسول خداست و قائم دشمنان را به هلاکت خواهد رساند و مؤمنان را برخواهد انگیخت و خداوند او را به وسیله ی فرشتگان یاری خواهد ساخت. و در وسط کشتی چهار صندلی از انواع گوهرها بود که امام صادق علیه السلام بر یکی از آن ها نشست و مرا بر یکی از آن ها و [فرزندشان موسی امام کاظم را بر یکی و [فرزند دیگرشان] اسماعیل را بر یکی دیگر از آن ها نشاند و خطاب به کشتی فرمود: به برکت خداوند عزوجل به راه بیافت. کشتی در دریایی خروشان که سفیدتر از شیر و شیرین تر از عسل بود به حرکت درآمد و میان کوه هایی از مروارید و یاقوت روان شدیم تا به جزیره ای رسیدیم که در میانش گنبدهایی از مروارید سفید بود و فرشتگان گرداگرد آن ها حلقه زده بودند و ندا می دادند «خوش آمدی خوش آمدی ای پسر رسول خدا! امام صادق علیه السلام فرمود: «این ها گنبدهای امامان از خاندان و نسل محمد هستند، هرگاه یکی از ایشان از دنیا برود نزد این گنبدها بیاید تا فرا رسیدن آن زمانی که خداوند در قرآن فرموده است: ﴿ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالِ وَبَنِينَ وَ جَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا﴾.

* رجعت

1- امام صادق علیه السلام- اولین کسی که زمین شکافته می شود و به دنیا برمی گردد، حسین بن علی علیه السلام است و رجعت یک امر عام نیست بلکه مخصوص [برخی انسان ها] است، تنها کسانی که کاملاً و صددرصد ایمان خالص دارند و یا کاملاً کافرند برمی گردند.

2- امام صادق علیه السلام- کسی که قبل از فرا رسیدن قیامت به حساب مردم می پردازد امام حسین علیه السلام است. اما در روز قیامت اوست که موجب به بهشت و یا به جهنم رفتن مردم می شود.

3- امام صادق علیه السلام- جابربن یزید گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: علی و پسرش حسین علیه السلام دوباره به زمین برگشته و حمله و نبردی خواهند داشت پرچم او را به دست می گیرد تا انتقام او را از بنی امیه معاویه و آل ثقیف و هرکس که در جنگ با او حضور داشته بگیرد سپس خداوند یاران آن ها را برایشان مبعوث می کند سی هزار نفر از اهل کوفه و هفتاد هزار نفر از میان سایر مردم، سپس

ص: 95

مَنْ شَهِدَ حَرْبَهُ ثُمَّ يَبْعَثُ اللَّهُ إِلَيْهِمْ بِأَنْصَارِهِ يَوْمَئِذٍ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ ثَلَاثِينَ أَلْفَا وَ مِنْ سَائِرِ النَّاسِ بْعِينَ أَلْفَا فَيَلْقَاهُمْ بِصِفِّينَ مِثْلَ الْمَرَةِ الْأُولَى حَتَّى يَقْتُلَهُمْ وَلَا يَبْقَى مِنْهُمْ مُخْبِراً ثُمَّ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَيُدْخِلُهُمْ أَشَدَّ عَذَابِهِ مَعَ فِرْعَوْنَ وَ آلِ فِرْعَوْنَ ثُمَّ كَرَّةً أُخْرَى مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم حَتَّى يَكُونَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ وَ تَكُونَ الْأَئِمَّةُ العُمَّالَهُ وَ حَتَّى يَبْعَثَهُ اللهُ عَلَانِيَةً فَتَكُونَ عِبَادَتُهُ عَلَانِيَةً فِي الْأَرْضِ كَمَا عَبَدَ اللَّهَ سِراً فِي الْأَرْضِ ثُمَّ قَالَ إِى وَ اللَّهِ وَ أَضْعَافَ ذَلِكَ ثُمَّ عَقَدَ بِيَدِهِ أَضْعَافاً يُعْطِي اللَّهُ نَبيَّ مُلْكَ جَمِيعِ أَهْلِ الدُّنْيَا مُنْذُ يَوْمَ خَلَقَ اللهُ الدُّنْيَا إِلَى يَوْمِ يُفْنِيهَا حَتَّى يُنْجِزَ لَهُ موعُودَهُ فِي كِتَابِهِ كَمَا قَالَ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ المُشْرِكُون﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لأَنفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا فَإِذا جَاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ لِيَسُوؤُا وُجُوهَكُمْ وَلِيَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ كَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَلِيُنَبِّرُوا ما عَلَوْا تتبيراًعَلَوْا﴾ (7)

1- الرّضا علیه السلام- ﴿عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْن فَضَّال عَنْ أَبِيهِ قَالَ قَالَ الرَّضَا فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوجلّ إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لأَنفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها قَالَ إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَتُم لِأَنفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا رَبُّ يَغْفِرُ لَهَاعَلَوْا﴾. (2)

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ يَعْنِي الْقَائِمَ وَأَصْحَابَهُ لِيَسُوؤُا وُجُوهَكُمْ يَعْنِي تَسْوَدُّ وُجُوهُهُمْ وَلِيَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ كَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ يَعْنِي رَسُولَ اللَّهِ ۖ وَأَصْحَابَهُ وَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَ أَصْحَابَهُ﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يَرْحَكُمْ وَإِنْ عُدْتُمْ عُدْنا وَ جَعَلْنا جَهَنَّمَ لِلْكافِرِينَ حَصِيراً﴾. (8)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿ثُمَّ عَطَفَ عَلَى آلِ مُحَمَّدِ صل الله علیه و آله فَقَالَ عَسى رَبُّكُمْ أَنْ يَرْحَمَكُمْ أَنْ يَنْصُرُكُمْ عَلَى عَدُوِّكُمْ ثُمَّ خَاطَبَ بَنِي أُمَيَّةَ فَقَالَ وَإِنْ عُدْتُمْ عُدْنا يَعْنِي إِنْ عُدتُم بِالسُّفْيَانِي عَدْنَا بِالْقَائم الاية مِنْ آلِ مُحَمَّدِ وَ جَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ حَصِيراً أَي حَبْساً يُحْصَرُونَ فِيهَا﴾. (4)

ص: 96

حضرت علیه السلام در صفین با آن ها روبرو شده و همه را می کشد و هیچ یک حتی یکی از آن ها باقی نمی ماند، سپس خداوند آن ها را برانگیخته و همراه فرعون و آل فرعون در بدترین عذاب می اندازد. سپس نبرد دیگری همراه با رسول خدا در می گیرد تا این که حضرت رسول در روی زمین خلیفه باشد و ائمه علیهم السلام کارگزاران او باشند و خدا آشکارا او را مبعوث می کند و عبادت خدا در زمین آشکارا خواهد بود. سپس فرمود: «آری» به خدا سوگند و چند برابر آن و آن را با دست نشان داد. خداوند پادشاهی و ملک تمام اهل دنیا را از روزی که خدا دنیا را خلق کرده تا روزی که آن را به پایان می رساند، به پیامبر صلی الله علیه و آله خود می دهد تا وعده ای را که در کتابش به او داده است محقق سازد، آن جا که می فرماید: تا آن را بر همه ی آیین ها غالب گرداند هرچند مشرکان کراهت داشته باشند! (توبه/33)

[و به آن ها گفتیم]: اگر نیکی کنید، به خودتان نیکی می کنید و اگر بدی کنید باز هم به خود می کنید و هنگامی که وعده ی آخر فرا رسد آن چنان دشمن بر شما سخت خواهد گرفت که آثار غم و اندوه در چهره ی شما ظاهر می شود و آن ها داخل مسجد [الاقصی می شوند همان گونه که بار اول وارد شدند و آن چه را زیر سلطه ی [خود] می گیرند درهم کوبیده و نابود می کنند. (7)

1- امام رضا علیه السلام- حسن بن فضال گوید: امام رضا درباره ی آيه: ﴿إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا﴾ فرمود: «یعنی اگر نیکی کنید، به خودتان نیکی کرده اید و اگر بدی کنید، پروردگاری هست که آن را می بخشد».

2- على بن ابراهيم رحمه الله علیه- ﴿فَإِذَا جَاء وَعْدُ الآخِرَةِ﴾؛ یعنی قائم و یارانش.﴿ لِيَسُوؤُواْ وُجُوهَكُمْ﴾؛ یعنی تا چهره هایشان را سیاه کنند وَلِيَدْخُلُوا المَسْجِدَ كَمَا دَخَلُوهُ اوّل مَرَّةٍ﴾؛ منظور، رسول خدا و یارانش و امیرالمؤمنین علی علیه السلام همراه با یارانش است.

امید است پروردگارتان بر شما رحمت آورد و اگر برگردید ما هم باز می گردیم و جهنم را برای کافران زندان سختی قرار دادیم.

1- علی بن ابراهیم- دوباره سخن درباره ی آل محمد است، عَسَى رَبُّكُمْ أَن يَرْحَمَكُمْ؛ یعنى شما را علیه دشمنانتان یاری دهد. سپس بنی امیه را مخاطب قرار داده و می فرماید: وَإِنْ عُدتُم عُدنَا؛ یعنی اگر شما با سفیانی ،برگردید ما نیز با قائم آل محمد باز می گردیم. ﴿وَ جَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ حَصِيرًا﴾؛ یعنی جهنم را زندانی می سازیم که در آن محبوس و حصر می شوند.

ص: 97

قوله تعالى: ﴿إِنَّ َهذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَ يُبَشِّرُ المُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ هُمْ أَجْراً كَبِيراً﴾ (1)

این قرآن، به راهی که استوارترین راه هاست هدایت می کند و به مؤمنانی که کارهای شایسته انجام می دهند بشارت می دهد که برای آن ها پاداش بزرگیست. (9)

4-2- السجّاد علیه السلام- ﴿عَنْ عَبَّاس بن يَزِيدَ بْنِ الْحَسَنِ الْكَحَالَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُوسَى بْن جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ: قَالَ الْإِمَامُ مِنَّا لَا يَكُونُ إِلَّا مَعْصُومَاً وَلَيْسَتِ الْعِصْمَةُ فِي ظَاهِرِ الْخِلْقَة فَيُعْرَفَ بِهَا فَلِذَلِكَ لَا يَكُونُ إِلَّا مَنْصُوصاً فَقِيلَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُول اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَمَا مَعْنَى الْمَعْصُومِ فَقَالَ هُوَ الْمُعْتَصِمُ بِحَبْلِ اللَّهِ وَ حَبْلُ اللَّهِ هُوَ الْقُرْآنُ لَا يَفْتَرقَانِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَالْإِمَامُ يَهْدِي إِلَى الْقُرْآن وَالْقُرْآنُ يَهْدِى إِلَى الْإِمَام و ذلك قول الله عزوجل إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ﴾. (1)

4-2- امام سجّاد علیه السلام- از امام سجّاد روایت است که فرمود: امامان از خاندان ما همه معصوم هستند و عصمت در چهره و ظاهر نیست تا شخص به واسطه ی آن شناخته شود و معصوم فقط از جانب خدا معین و مشخص می شود سؤال شد: ای فرزند رسول خدا معصوم یعنی چه؟ فرمود: معصوم کسی است که به ریسمان الهی چنگ زده و ریسمان خدا همان قرآن است. و آن دو، تا روز قیامت از هم جدا نمی شوند و امام به سوی قرآن هدایت می کند و قرآن به سوی امام هدایت می کند و این معنی کلام خداست که می فرماید: ﴿إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ﴾.

عَنى أَنَّهُ لَهُمْ وَلِيُّ وَ أَنَّهُ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاهُمْ يَحْزَنُونَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ يَتَّقُونَ اللَّهَ وَالَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ وَالَّذِينَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمٰانَهُمْ بِظُلْمٍ﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿وَأَنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ أَعْتَدْنَا هُمْ عَذَاباً أَلِيماً﴾ (10)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿ثُمَّ عَطَفَ عَلَى بَنِي أُمَيَّةَ فَقَالَ وَ أَنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَاباً أَلِيماً﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ يَدْعُ الْإِنْسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالْخَيْرِ وَكَانَ الْإِنْسانُ عَجُولاً﴾ (11)

غمگین می شوند. (بقره/112) آنان کسانی اند که تقوی پیشه می کنند و به مؤمنانی که کارهای شایسته انجام می دهند (اسراء/9) و ایمان خود را با شرک و ستم نیالودند. (انعام/82)

و این که آن ها که به سرای دیگر ایمان نمی آورند عذاب دردناکی برای آنان آماده ساخته ایم. (10)

1- علی بن ابراهیم رحمه الله علیه- به بنی امیه پرداخته و فرموده است: ﴿و أَنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ أَعْتَدْنَا هُمْ عَذَابًا أَلِيمًا﴾.

انسان بر اثر شتاب زدگی، بدی ها را طلب می کند آن گونه که نیکی ها را می طلبد و انسان همیشه عجول بوده است. (11)

قوله تعالى: ﴿وَ جَعَلْنَا الَّيْلَ وَ النَّهارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ الَّيْل وَ جَعَلْنَا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالحِسابَ وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلاً﴾ (12)

ما شب و روز را دو نشانه [عظمت و رحمت خود] قرار دادیم، سپس نشانه ی شب را محو کرده و نشانه ی روز را روشنی بخش ساختیم تا [در پرتو آن] فضل پروردگارتان را بطلبید و به تلاش برای زندگی برخیزید و عدد سال ها و حساب را بدانید و هرچیزی را به طور مشخص [و آشکار] بیان کردیم. (12)

2-2- الصّادق علیه السلام- ﴿عن أبي بصير عَن الصادق علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ قَالَ هُوَ السَّوَادُ الَّذِي فِي جَوْفِ الْقَمَرِ﴾. (1)

3-2- أمير المومنين علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ فِي مَرَضِهِ الَّذِي تُوفِّيَ فِيهِ ادْعُوا لِى أَخِي قَالَ فَأَرْسَلُوا إِلَى عَلى علیه السلام .. فَخَرَجَ عَلَى علیه السلام فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ النَّاسِ أَسَرَّ إِلَيْكَ نَبِيُّ اللَّهِ شَيْئًا قَالَ نَعَمْ أَسَرَّ إِلَيَّ أَلْفَ بَاب فِي كُلِّ بَابٍ أَلْفُ بَاب فَقَالَ وَعَيْتَهُ قَالَ نَعَمْ وَ عَقَلْتَهُ قَالَ فَمَا السَّوَادُ الَّذِي فِي الْقَمَرِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزّوجل قَالَ وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آیَهَ اَللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَهَ اَلنَّهارِ مُبْصِرَهً﴾. (2)

4-2- الصّادق علیه السلام- ﴿السَّوَادُ الَّذِي فِى الْقَمَر مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله صلی الله علیه و اله﴾. (3)

5-2- الصّادق علیه السلام- ﴿لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْقَمَرَ كَتَبَ عَلَيْهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِيُّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ هُوَ السَّوَادُ الَّذِي تَرَوْنَهُ﴾. (4)

6-2- الحسن علیه السلام- ﴿وَأَمَّا الْمَحْرُ الَّذِي فِى الْقَمَرِ فَإِنَّ ضَوْءَ الْقَمَرِ كَانَ مِثْلَ ضَوْءِ الشَّمْسِ فَمَحَاهُ اللَّهُ وَقَالَ فِي كِتَابِهِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَ جَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةٌ ﴾. (5)

7-2- أمير المومنين علیه السلام- ﴿عن الأصبغ بن نُبَاتَةَ قَالَ خَطَبَنَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام عَلَى مِنْبَرِ الْكُوفَة ... فَقَامَ إِلَيْهِ ابْنُ الْكَوَاءِ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ال... أَخْبِرْنِي عَن الْمَحْو الَّذِي يَكُونُ فِي الْقَمَرِ قَالَ القيم اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ رَجُلُ أَعْمَى يَسْأَلُ عَنْ مَسْأَلَة عَمْيَاءَ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً﴾. (6)

8-2- أمير المومنين علیه السلام- ﴿عن أبي عِمْرَانَ الْكُنْدْرِي قَالَ سَأَلَ ابْنُ الْكَوَاءِ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام عَن السَّوَادِ الَّذِي فِي جَوْفِ الْقَمَرِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عزوجل يَقُولُ وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةً اللَّيْلِ السَّوَادَ الَّذِي فِي جَوْفِ الْقَمَرِ قَالَ فَكَمْ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ قَالَ مَسِيرَةُ يَوْمِ لِلشَّمْسِ تَطْلُعُ مِنْ مَطْلَعِهَا فَتَأْتِي مَغْرِبَهَا مَنْ حَدَّثَكَ غَيْرَ ذَلِكَ كَذَبَكَ ﴾. (7)

ص: 106

2-2- امام صادق علیه السلام- ابوبصیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: ﴿فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ﴾، منظور، لكه ى سیاهی است که بر روی ماه وجود دارد».

3-2- امام علی علیه السلام- عبدالله بن عمر نقل می کند: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که علی علیه السلام بیرون آمد. مردی به او گفت: «آیا پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله به تو رازی را گفت»؟ فرمود: «آری هزار باب دانش را به من گفت که در هر بابی هزار باب دیگر بود گفت همه را حفظ کردی؟ فرمود: «آری» و فهمیدم آن مرد گفت این سیاهی که در چهره ی ماه است چیست؟ فرمود: «سیاهی چهره ی ماه این کلام خداست ﴿وَ جَعَلْنَا اللَّيْلَ وَ النَّهارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَ جَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مبصرة﴾.

4-2- امام صادق علیه السلام [لکه ی] سیاهی که بر روی ماه است محمد رسول خدا می باشد.

5-2- امام صادق علیه السلام- چون خدا ماه را آفرید بر آن نوشت: لا اله الا الله محمد رسول الله، علی امیرالمؤمنین و آن سیاهی که در چهره ی ماه می نگرید، همان است.

6-2- امام حسن علیه السلام- اما آن لکه ها که در ماه است؛ به راستی پرتو ماه همچون نور خورشید بود و خداوندش محو و مات کرده و در قرآن فرمود است: ﴿فَمَحَوْنا آيَةَ اللَّيْل وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً﴾.

7-2- امام علی علیه السلام- اصبغ بن نباته گوید: امام علی علیه السلام - ی بر منبر کوفه برایمان خطبه خواند... ابن کواء به سوی ایشان رفت و گفت یا امیرالمؤمنین علیه السلام سیاهی ای که در قمر بین و ظاهر است چیست؟ امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «الله اکبر اللهُ اکبر الله اکبر» این مرد کور و بیدل بی بصر مسائل کورکورانه می پرسد ای ابن الكواء نشنیدی که حق تعالی در قرآن می فرماید: ﴿وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَ النَّهارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْل وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً﴾.

8-2- امام علی علیه السلام- ابو عمران کندری گوید: [ابن کواء] در مورد سیاهی چهره ی ماه از امیرالمؤمنین علیه السلام پرسید. ایشان فرمود: «خدای عزوجل فرماید: ﴿وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنا﴾، این سیاهی چهره ی ماه است گفت میان مشرق و مغرب چه اندازه است؟ فرمود: «به اندازه ی سیر یک روز خورشید که از مشرقش طلوع می کند و به مغرب غروب می کند، هرکس جز این مطلب را به تو گفت سخنش را دروغ بشمار».

ص: 107

9-2- أمير المومنين علیه السلام- ﴿عن كتاب ابن جُمْهُورٍ أَيْضاً بِإِسْنَادِهِ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام لَمَّا صَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ قَال أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ عزوجل يَقُولُ فَمَحَوِّنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةٌ وَالسَّوَادُ الَّذِي تَرَاهُ فِي الْقَمَرِ إِنَّ اللَّهَ عزوجل خَلَقَ مِنْ نُور عَرْشِهِ شَمَّسَيْن فَأَمَرَ جَبْرَئِيلَ فَأَمَرَّ جَنَاحَهُ الَّذِي سَبَقَ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ جَلَّتْ عَظَمَتُهُ لَمَّا أَرَادَ أَنْ يَكُونَ مِن اخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالشَّمْسِ وَالْقَمَرِ وَ عَدَدِ السَّاعَاتِ وَ الْأَيَّامِ وَالشُّهُورِ وَالسِّنِينَ وَالدُّهُورِ وَالارْتِحَالِ وَالنُّزُولِ وَالْإِقْبَالِ وَالْإِدْبَارِ وَ الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ وَ مَحَلَّ الدَيْنِ وَأَجْرِ الْأَجِيرِ وَعَدَدِ أَيَّامِ الْحَبَلِ وَالْمُطَلَّقَةِ وَالْمُتَوَفَّى عَنْهَا زَوْجَهَا وَمَا أَشْبَهَ ذَلِكَ ﴾. (1)

10-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عن يَزِيدَ بْنِ سَلَّامٍ أَنَّهُ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ ... سَأَلَ النَّبِي مَا بَالُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ لَا يَسْتَوِيَانِ فِي الضَّوْءِ وَالنَّورِ قَالَ لَمَّا خَلَقَهُمَا اللَّهُ عزوجل أَطَاعَا وَ لَمْ يَعْصِيَا شَيْئًا فَأَمَرَ اللَّهُ عزوجل جَبْرَئِيلَ أَنْ يَمْحُوَ ضَوْءَ الْقَمَرَ فَمَحَاهُ فَأَثَرَ الْمَحْرُ فِي الْقَمَر خُطُوطًا سَوْدَاءَ وَ لَوْ أَنَّ الْقَمَرَ تُركَ عَلَى حَالِهِ بِمَنْزِلَةِ الشَّمْسِ لَمْ يُمْحَ لَمَا عُرِفَ اللَّيْلُ مِنَ النَّهَارِ وَلَا النَّهَارُ مِنَ اللَّيْلِ وَلَا عَلِ-مَ الصَّائِمُ كَمْ يَصُومُ وَ لَا عَرَفَ النَّاسُ عَدَدَ السِّنِينَ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزوجل وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَ جَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الحِساب قَالَ صَدَقْتَ يَا مُحَمَّد صلی الله علیه و آله﴾. (2)

11-2- أمير المومنين علیه السلام- ﴿وَ جَعَلَ شَمْسَهَا آيَةً مُبْصِرَةٌ لِنَهَارِهَا وَ قَمَرَهَا آيَةً مَمْحُوَّةٌ مِنْ لَيْلِهَا وَ أَجْرَاهُمَا فِي مَنَاقِل مَجْرَاهُمَا وَ قَدَّرَ مَسِيرَهُمَا فِي مَدَارِج دَرَجَهُمَا لِيُمَيِّزَ بَيْنَ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ بِهِمَا وَ لِيُعْلَمَ عَدَدُ السِّنِينَ وَالْحِسَابُ بِمَقَادِيرهَا﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتاباً يَلْقاهُ مَنْشُوراً﴾. (13)

1- الصادقين علیهم السلام- ﴿مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ وَ كُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ قَالَ قَدَّرَهُ الَّذِي قَدَّرَه سورة الإسراء عَلَيْهِ﴾. (4)

ص: 108

9-2- امام علی علیه السلام- در کتاب ابن جمهور با سندش آمده است امیرالمؤمنین علیه السلام بر فراز منبر رفت و فرمود: ... مگر کلام خدای عزوجل را نشنیده ای که می فرماید: ﴿فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَ جَعَلْنا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً﴾ سیاهی ای که در ماه می بینی؛ به این دلیل این است که خدای عزوجل از نور عرش خود دو خورشید را آفرید و به جبرئیل دستور داد تا آن را که در علم خدا گذشته بود بال کشید و محو نمود. چون می خواست شب و روز و خورشید و ماه و ساعات و روزها و ماه ها و سال ها و روزگارها و کوچ و فرود شدن و پیش آمدن و پس رفتن و حج و عمره و موعد وام و پرداخت مزد اجیر و شماره ایام آبستنی و عده ی مطلقه و زنی که شوهرش مرده و مانند آن ها از هم جدا و مشخص باشند».

10-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- یزید بن سلام از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید چرا نور ماه و خورشید با هم برابر و یکسان نیست؟ فرمود: وقتی خداوند آن دو را آفرید هر دو خدا را اطاعت کرده و در هیچ امری از فرمان خدا سرپیچی ننمودند خداوند به جبرئیل امر کرد نور ماه را محو کند و او چنین کرد این پاک کردن و محوکردن نور ماه لکه های سیاهی در روی آن به جا گذاشت، اگر ماه به همان حالت نورانی و درخشندگی باقی می ماند و نور آن محو نمی شد شب از روز شناخته نمی شد و روز از شب روزه دار نمی فهمید چه تعداد روزه گرفته و مردم تعداد سال ها و حساب [ایام] را نمی دانستند و این کلام خداوند است که می فرماید: ﴿وَ جَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْل وَ جَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِّن رَّبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسَابَ﴾. [يزيد بن سَلام] عرض کرد: «راست گفتی، ای محمّد صلی الله علیه و آله»!

11-2- امام علی علیه السلام - خورشید آن ها را نشانی بینای روز ساخت و ماهشان را نشانه ی زدوده ی شب و این دو را در منازل دائره ی خود روان کرد و در هر پایه از گردش آن ها سرشان را اندازه گرفت تا بدانها شب و روز را از هم ممتاز کند و شماره ی سال ها و حساب کارها به اندازه دانسته شود.

و هر انسانی اعمالش را بر گردنش آویخته ایم و روز قیامت نامه ی [اعمالش را] برای او بیرون می آوریم که آن را در برابر خود، گشوده می بیند. (13)

1- امام صادق علیه السلام- و امام باقر علیه السلام محمد بن مسلم گوید: امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام در مورد آيه ﴿وَ كُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ﴾، فرمودند: «یعنی سرنوشت و قضاوقدر انسان که خدا برایش مقدر کرده است».

ص: 109

2- الباقر علیه السلام- ﴿أبى الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرَ علیه السلام قَالَ وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ يَقُولُ خَيْرُهُ وَ شَرُّهُ مَعَهُ حَيْثُ كَانَ لَا يَسْتَطِيعُ فِرَاقَهُ حَتَّى يُعْطَى كِتَابَهُ يَوْمَ الْقِيَامَة بِمَا عَمِلَ﴾. (1)

3- الصّادق علیه السلام- ﴿إن كُنتَ عَاقِنَا فَقَدَّمِ الْعَزِيمَةَ الصَّحِيحَةَ وَ النَّيَّةَ الصَّادِقَةَ فِي حِينِ قَصْدِكَ إِلَى أَيِّ مَكَان أَرَدْتَ ... وَ اجْعَلْ ذَهَابَكَ وَ مَجِيتَكَ فِي طَاعَةِ اللَّهِ وَالْمَشْى فِي رِضَاهُ فَإِنَّ حَرَكَاتِكَ كُلَّهَا مَكْتُوبَةٌ فِي صَحِيفَتِكَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ وَ قَالَ اللهُ عزّوجلّ وَكُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ﴾. (2)

4- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿أَصْبَغَ بن نُبَاتَةَ قَالَ إِنَّ سَلْمَانَ رحمه الله علیه عَنْهُ قَالَ لِي اذْهَبْ بِي إِلَى الْمَقْبَرَةَ فَإِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ لِي يَا سَلْمَانَ رحمه الله علیه سَيُكَلَّمُكَ مَيْتُ إِذَا دَنَتْ وَفَاتُكَ فَلَمَّا ذَهَبْتُ بِهِ إِلَيْهَا وَنَادَى الْمَوْتَى أَجَابَهُ وَاحِدٌ مِنْهُمْ فَسَأَلَهُ سَلْمَانَ رحمه الله علیه عَمَّا رَأَى مِنَ الْمَوْتِ وَ مَا بَعْدَهُ فَأَجَابَهُ بِقِصَصَ طَوِيلَة وَ أهْوَال جَلِيلَة وَرَدَتْ عَلَيْهِ إِلَى أَنْ قَالَ لَمَّا وَدَعَنِى أَهْلِي وَأَرَادُوا الِانْصِرَافَ مِنْ قَبْرِى أَخَذْتُ فِي النَّدَمَ فَقُلْتُ يَا لَيْتَنِي كُنتُ مِنَ الرَّاجِعِينَ فَأَجَابَنِى مُجِيبُ مِنْ جَانِبِ الْقَبْرِ كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَ مِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا مُنَبِّهُ أَنَا مَلَكَ وَكَلَنِي اللَّهُ عَزَوجل بِجَمِيعِ خَلْقِهِ لِأُنَبِّهَهُمْ بَعْدَ مَمَاتِهِمْ لِيَكْتُبُوا أَعْمَالَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ بَيْنَ يَدَى اللَّهِ عَزَوجل ثُمَّ إِنَّهُ جَذَبَنِي وَأَجْلَسَنِي وَ قَالَ لِي اكْتُبْ عَمَلَكَ فَقُلْتُ إِنِّي لَا أَحْصِيهِ فَقَالَ لِي أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ رَبِّكَ أَحْصاهُ اللهُ وَ نَسُوهُ ثُمَّ قَالَ لِي اكْتُبْ وَ أَنَا أَمْلِي عَلَيْكَ فَقُلْتُ أَيْنَ الْبَيَاضُ فَجَذَبَ جَانِبَاً مِنْ كَفَنِي فَإِذَا هُوَ وَرَقُ فَقَالَ هَذِهِ صَحِيفَتُكَ فَقُلْتُ مِنْ أَيْنَ الْقَلَمُ فَقَالَ سَبَّابَتُكَ قُلْتُ مِنْ أَيْنَ الْمِدَادُ قَالَ رَيَقُكَ ثُمَّ أَمْلَى عَلَيَّ مَا فَعَلْتُهُ فِي دَارِ الدُّنْيَا فَلَمْ يَبْقَ مِنْ أَعْمَالِي صَغِيرَةً وَ لَا كَبِيرَةُ إِلَّا أَمْلَاهَا كَمَا قَالَ تَعَالَى وَ يَقُولُونَ يَا وَيْلَتَنا ما هِذَا الْكِتَابِ لا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً ثُمَّ إِنَّهُ أَخَذَ الْكِتَابَ وَ خَتَمَهُ بِخَاتَمِ وَ طَوَّقَهُ فِي عُنُقِي فَخُيِّلَ لِي أَنَّ جِبَالَ الدُّنْيَا جَمِيعاً قَدْ طَوَّقُوهَا فِي عُنُقِي فَقُلْتُ لَهُ يَا مُنَبِّهُ وَلِمَ تَفْعَلُ بِي كَذَا قَالَ أَ لَمْ تَسْمَعْ قول ربك وَكُل إنسانِ الْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقَاهُ مَنشورات اقْرَأْ كِتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً فَهَذَا تُخَاطَبُ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَة وَيُؤْتَى بِكَ وَ كِتَابُكَ بَيْنَ عَيْنَيْكَ مَنْشُوراً تَشْهَدُ فِيهِ عَلَى نَفْسِكَ ثُمَّ انْصَرَفَ عَنِّى﴾. (3)

ص: 110

2- امام باقر علیه السلام- در روایت ابوالجارود آمده است امام باقر علیه السلام فرمود: ﴿وَ كُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ في عُنُقِهِ﴾، یعنی انسان هرکجا باشد خیر و شر او همراه اوست و انسان نمی تواند از آن جدا شود، تا این که روز قیامت نامه ی اعمال او را به او بدهند.

3- امام صادق علیه السلام- اگر خردمند هستی؛ پیش از رفتن به هرجا عزم درست و نیت صادق داشته باش و از رفتن بدانچه حذر باید خود را بازدار رفت و برگ و برگشت و مسیر زندگیت در مسیر اطاعت خدا باشد؛ زیرا هر حرکتت در نامه عملت نوشته می شود خدای تعالی فرموده است در آن روز زبان ها و دست ها و پاهایشان برضد آن ها به اعمالی که مرتکب می شدند گواهی می دهد! (نور/25) و فرمود: ﴿وَ كُلَّ إِنسَانِ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ﴾.

4- پیامبر صلی الله علیه و آله- اصبغ بن نباته گوید: سلمان به من گفت مرا به گورستان ببر که رسول خدا فرموده است: «ای سلمان هنگامی که مرگت فرا رسد، البته مرده ای با تو سخن بگوید». و چون او را بردم و مرده ها را صدا زد یکی جوابش داد سلمان از مرگ و پس از آن از او پرسید و او داستان های طولانی و هراس های بزرگ که بر او وارد شده بود را جواب داد تا این که گفت: «چون خاندانم با من وداع کردند و خواستند از قبر من برگردند پشیمانی مرا گرفت و گفتم ای کاش من هم برمی گشتم و یکی از گوشه ی گور به من پاسخ داد چنین نیست این سخنی است که او به زبان می گوید و اگر بازگردد کارش همچون گذشته است و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند (مؤمنون/ 100) گفتم: تو کیستی؟ گفت: «منبه هستم». فرشته ای که خدا مرا به همه ی خلقش گماشته تا پس از مرگ آن ها را به کردارشان آگاه کنم تا در برابر خدا کارهای خود را بنویسند». سپس مرا کشیده و نشاند و گفت: «کارهایت را بنویس» گفتم نمی توانم آن ها را بشمارم». گفت: «آیا سخن پروردگارت را نشنیده ای که فرموده است اعمالی که خداوند حساب آن را نگه داشته و آن ها فراموشش کردند. (مجادله/6). سپس گفت: «من برایت می گویم و تو بنویس» گفتم: «کاغذ کجاست»؟ گوشه ی کفنم را کشید و کاغذی شد و گفت این کاغذ توست» گفتم: «قلم از کجا بیاورم»؟ گفت: «انگشت سبابه ات» گفتم «دوات»؟ گفت آب دهانت» آن گاه هرچه در دنیا کرده بودم به من دیکته کرد و ریز و درشتی را به جا نگذاشت چنانکه خدا فرماید می گویند ای وای بر ما این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را فرونگذاشته مگر این که آن را به شمار آورده است؟! و [این در حالی است که همه ی اعمال خود را حاضر می بینند و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی کند. (کهف/ 49) سپس نامه را گرفت و مهر نهاد و به گردنم انداخت و گویا همه ی کوه های جهان را طوق گردن من کردند، گفتم ای منبه چرا با من چنین می کنی؟ گفت: «آیا سخن پروردگارت را نشنیده ای که می فرماید: ﴿وَ كُلَّ إِنسَانِ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقَاهُ مَنْشُوراً، اقْرَأْ كِتابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً﴾؛ و این خطاب در روز قیامت با توست و تو را می آرند در حالی که نامه ات در مقابل چشمت باز است و خودت گواه خودت هستی» سپس از جلوی چشمانم رفت».

ص: 111

5- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلَامِ أَنَّهُ قَالَ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم عَنْ أَوَّلِ مَلَكِ يَدْخُلُ فِي الْقَبْرِ عَلَى الْمَيِّتِ قَبْلَ مُنكَرِ وَ نَكِيرِ قَالَ يَا ابْنَ سَلَامٍ يَدْخُلُ عَلَى الْمَيِّتِ مَلَكَ قَبْلَ أَنْ يَدْخُلَ نَكِيرُ وَ مُنْكَرُ يَتَلَالَا وَجْهُهُ كَالشَّمْسِ أَسْمُهُ رَوْمَانُ فَيَدْخُلُ عَلَى الْمَيِّتِ فَيُدْخِلُ رُوحَهُ ثُمَّ يُقْعِدُهُ فَيَقُولُ لَهُ اكْتُبْ مَا عَمِلْتَ مِنْ حَسَنَة وَ سَيِّئَة فَيَقُولُ بِأَيِّ شَيْءٍ أَكْتُبُ أَيْنَ قَلَمِي وَ أَيْنَ دَوَاتِي فَيَقُولُ قَلَمُكَ إِصْبَعَكَ وَ مِدَادُكَ رِيقُكَ اكْتُبْ فَيَقُولُ عَلَى أَيَّ شَيْءٍ أَكْتُبُهُ وَلَيْسَ معِي صَحِيفَةُ قَالَ فَيَمْرُقُ قِطْعَةً مِنْ كَفَنِهِ فَيَقُولُ اكْتُبْ فِيهَا فَيَكْتُبُ مَا عَمِلَ فِي الدُّنْيَا مِنْ حَسَنَة فَإِذَا بَلَغَ سَيِّئَةَ اسْتَحْيَا مِنْهُ فَيَقُولُ لَهُ الْمَلَكُ يَا خَاطِئُ أَفَلَا كُنْتَ تَسْتَحْيِي مِنْ خَالِقِكَ حَيْثُ عَمِلْتَهَا فِي الدُّنْيَا وَالْآنَ تَسْتَحْيِي مِنِّي فَيَكْتُبُ فِيهَا جَمِيعَ حَسَنَاتِهِ وَ سَيِّئَاتِهِ ثُمَّ يَأْمُرُهُ أَنْ يَطُويَهُ وَ يَخْتِمَهُ فَيَقُولُ بِأَيِّ شَيْءٍ أَخْتِمُهُ وَ لَيْسَ مَعِي خَاتَمُ فَيَقُولُ اخْتِمْهَا بِظُفُرِكَ وَيُعَلِّقُهَا فِي عُنُقِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ كُلَّ إِنسَانِ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ الْآيَةَ ثُمَّ يَدْخُلُ بَعْدَ ذَلِكَ مُنْكَرُ وَ نَكِيرُ﴾. (1)

6- الصادق علیه السلام- ﴿ سَدِير الصَّيْر فِى قَالَ دَخَلْتُ أَنَا وَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ وَ أَبُو بَصِيرٍ وَ أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ عَلَى مَوْلَانَا أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْن مُحَمَّد علیه السلام ... قال الله ... إنِّى نَظَرْتُ فِي كِتَابِ الْجَفْرِ صَبِيحَةَ هَذَا الْيَوْمِ وَ هُوَ الْكِتَابُ الْمُشْتَمِلُ عَلَى عِلْمِ الْمَنَايَا وَ الْبَلَايَا وَالرِّزَايَا وَعِلْمٍ مَا كَانَ وَمَا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة الَّذِي خَصَّ اللَّهُ تَقَدَّسَ اسْمُهُ بِهِ مُحَمَّداً وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ بَعْدِهِ وَ تَأَمَلْتُ فِيهِ مَوْلِدَ قَائِمِنَا وَغِيبَتَهُ وَ إِبْطَاءَهُ وَ طُولَ عُمُرِهِ وَ بَلْوَى الْمُؤْمِنِينَ بِهِ مِنْ بَعْدِهِ فِي ذَلِكَ الزَّمَانِ وَ تَوَلُّدَ الشُّكُوكِ فِي قُلُوبِهِمْ مِنْ طُولِ غَيْبَتِهِ وَ ارْتِدَادَ أَكْثَرِهِمْ عَنْ دِينِهِمْ وَ خَلْعَهُمْ رِبْقَةَ الْإِسْلَامِ مِنْ أَعْنَاقِهِمْ الَّتِي قَالَ اللَّهُ تَقَدَّسَ ذِكْرُهُ وَكُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ يَعْنِي الْوَلَايَةَ فَأَخَذَتْنِي الرَّقَةُ وَاسْتَوْلَتْ عَلَى الأحزان﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿اِقْرَأْ كِتابَكَ كَفى بنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً﴾ (14)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿يَذَّكَّرُ الْعَبْدُ جَمِيعَ مَا عَمِلَ وَ مَا كُتِبَ عَلَيْهِ حَتَّى كَأَنَّهُ فَعَلَهُ تِلْكَ السَّاعَةَ فَلِذَلِكَ قَوْلُهُ يا وَيْلَتَنا ما هذَا الْكِتابِ لا يُغادِرُ صَغِيرَةً وَ لَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا﴾. (3)

ص: 112

5- پیامبر صلی الله علیه و آله- عبدالله بن سلام گوید: از رسول خدا در مورد نخستین فرشته ای که پیش از نکیر و منکر در گور به میت وارد شود پرسیدم. فرمود: ای پسر سلام! فرشته ای باشد که رویش چون خورشید می درخشد به نام رومان است که به قبر می آید و مرده را می نشاند و به او می گوید: کردار نیک و بد خود را بنویسد با انگشت خود به جای قلم و آب دهن به جای مداد بر قطعه ای از کفن خود به جای کاغذ و کارهای خویش را می نویسد و چون به کار بدش می رسد شرم می کند فرشته گوید: ای خطا کار در دنیا از خدا شرم نکردی و گناه کردی و اکنون شرم داری و همه ی کار نیک و بد را در آن می نویسد و به او دستور می دهد آن را در پیچ و مهر بنهد، گوید: «مهر ندارم». آن فرشته گوید انگشت بزن و آن را در گردنش تا روز قیامت می اندازد. چنان که خداوند متعال می فرماید: ﴿وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ﴾؛ و هر آدمی نامه اعمالش چسبیده به گردن اوست. سپس منکر و نکیر می آیند.

6- امام صادق علیه السلام- سدیر صیرفی گوید: من و مفضل بن عمر و ابوبصیر و ابان بن تغلب خدمت امام صادق علیه السلام رسیدیم ... امام فرمود: «... امروز صبح در کتاب جفر می نگریستم». این کتاب بر علم مرگ ها و بلاها و مصائب و علم گذشته و آینده تا روز قیامت که خداوند متعال به محمد امامان علیهم السلام بعد از او ارزانی داشته است مشتمل است. در آن کتاب دیدم که نوشته: قائم ما متولد می گردد و غیبت می نماید غیبت او طولانی می شود و عمرش به طول می انجامد. در آن زمان اهل ایمان امتحان می شوند و به واسطه ی طول غیبتش شک و تردید در دل آن ها پدید می آید و بیشتر آن ها از دین خود برمی گردند و رشته ی اسلام را از گردن خود بیرون می آورند، با این که خداوند می فرماید: ﴿وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ﴾ از مطالعه ی این ها رقت گرفتم و اندوه بر دلم مستولی گردید.

[و به او می گوییم] نامه ی [اعمال] خود را بخوان کافیست که امروز خود حسابرس خویش باشی! (14)

1- امام صادق علیه السلام- هرچه را که بنده انجام داده و آن چه برایش مقدر شده بود، به یادش آورده می شود چنان که گویی همان ساعت آن را انجام داده است به همین خاطر می گویند ای وای بر ما! این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را فرو نگذاشته مگر این که آن را به شمار آورده است؟! (کهف/49).

ص: 113

2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى علیه السلام رِّضا علیه السلام... قَالَ فَلَمَّا قَرَعَهُمْ بِهَذَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم حَضَرَهُ مِنْهُمْ جَمَاعَة .... يَا مُحَمَّدُ فَأَخْبِرْنِي كَمْ لِلْعَبْدِ مِنَ الْمَلَائِكَةِ قَالَ لِكُلِّ عَبْدِ مَلَكَانِ مَلَكَ عَنْ يَمِينِهِ وَ مَلَكُ عَنْ شِمَالِهِ الَّذِى عَنْ يَمِينِهِ يَكْتُبُ الْحَسَنَاتِ وَالَّذِى عَنْ شِمَالِهِ يَكْتُبُ السَّيِّئَاتِ قَالَ فَأَيْنَ مقْعَد الملكان [الْمَلَكَيْن] وَ مَا قَلَمُهُمَا وَمَا دَواتُهُمَا وَ مَا لَوْحُهُمَا قَالَ مَقْعَدُهُمَا كَتِفَاهُ وَقَلَمُهُمَا لِسَانُهُ وَدَوَاتُهُمَا حَلْقُهُ وَ مِدَادُهُمَا ريقُهُ وَ لَوْحُهُمَا فُؤَادُهُ يَكْتُبُونَ أَعْمَالَهُ إِلَى مَمَاتِهِ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ اقْرَأْ كِتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا﴾. (1)

3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿فَقَامَ جَابِرِ بْنُ عَبدِ الله الأَنْصَارِيِّ فَقَالَ ... مَا الْحِكْمَةُ فِي أَنَّهُ جُعِلَ لِلصَّلَاةِ الْأَذَانُ وَ لَمْ يُجْعَلْ لِسَائِرِ الْعِبَادَاتِ أَذَانِ وَ لَا دُعَاءُ قال رسول الله: قَالَ لِأَنَ الصَّلَاةَ شَبِيهُ بِأَحْوَال يَوْمٍ الْقِيَامَة ... وَ الْقِرَاءَةَ فِي الصَّلَاةِ شَبِيهُ بقِرَاءَةَ الْكُتُبِ بَيْنَ يَدَيْ رَبِّ الْعَالَمِينَ كَمَا قَالَ اللهُ تَعَالَى اقْرَأْ كِتابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبا﴾. (2)

4- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿الْكُتُبُ كُلُّهَا تَحْتَ الْعَرْشِ، فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى ريحاً تُطِيرُهَا بِالْأَيْمَانِ وَ الشَّمَائِلِ، أَوَّلُ حَرْفِهِ اقْرَأْ كِتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿مَنِ اهْتَدَى فَإِنَّا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْها وَ لا تَزِرُ َوازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَما كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً﴾. (15)

1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخري و روى عن النبي أنَّهُ قَالَ: لَا تُحِنُ يَمِينُكَ عَنْ شمالك﴾. (4)

2- العسكرى علیه السلام- ﴿عَن الْإِمَام أبى الْحَسَنِ عَلِيٍّ بن مُحَمَّدِ علیه السلام، رسَالَتُهُ الله فِي الرَّدُّ عَلَى أَهْل الْجَبْرِ وَ التفويض ... [قَالَ] فَأَمَّا شَوَاهِدُ الْقُرْآن عَلَى الِاخْتِبَارِ وَالْبَلْوَى بِالاسْتِطَاعَةِ الَّتِي تَجْمَعُ الْقَوْلَ بَيْنَ الْقَوْلَيْنِ فَكَثِيرَةُ ... فَإِنْ قَالَ قَائِلَ: فَلَمْ يَعْلَمِ اللَّهُ مَا يَكُونُ مِنَ الْعِبَادِ حَتَّى اخْتَبَرَهُمْ قُلْنَا: بَلَى، قَدْ عَلِمَ مَا يَكُونُ مِنْهُمْ قَبْلَ كَوْنِهِ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّمَا اخْتَبَرَهُمْ لِيُعَلِّمَهُمْ عَدَلَهُ وَ لَا يُعَذِّبَهُمْ إِلَّا بِحُجَّةِ بَعْدَ الْفِعْلِ وَقَدْ أَخْبَرَ بِقَوْلِهِ وَ

ص: 114

2- پیامبر صلی الله علیه و آله- حضرت رضا علیه السلام فرمود: ... وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله آنان را به این شکل مورد ملامت و سرزنش قرار داد گروهی از آنان نزد حضرت آمدند ... [از پیامبر صلی الله علیه و آله سؤال شد]: «ای محمد صلی الله علیه و آله! بفرمایید هر بنده ای چند ملک دارد؟ فرمود: هر بنده ای دارای دو ملک است؛ یکی طرف راست و دیگری طرف چپ ملک طرف راست حسنات و کارهای نیک را می نویسد و فرشته ی طرف چپ خطاها را یادداشت می کند گفت «فرشته ها کجا می نشینند و قلم آن ها چیست و دوات چه چیز است و لوح ایشان چه؟ فرمود: «محل آن ها؛ روی دو شانه است، ، قلم آن ها، زبان اوست و دوات حلق او و مرکب آب دهانش و لوح آن دو دل اوست که اعمال او را تا روز وفاتش می نویسند؛ ﴿اقْرَأْ كِتابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً﴾.

3- پیامبر صلی الله علیه و آله- جابر بن عبدالله انصاری بلند شد و به رسول خدا عرض کرد: عرض کرد: «... حکمت این که برای نماز اذان قرار داده شده ولی برای عبادت های دیگر اذان و دعایی قرار داده نشده است چیست؟ رسول خدا فرمود: چون نماز همانند حوادث روز قیامت است چرا که اذان، همانند دمیدن اول در شیپور توسط اسرافیل برای مردن همه موجودات است و قرائت در نماز همانند خواندن نامه های اعمال در محضر پروردگار جهانیان است چنان که خداوند فرموده است: ﴿اقرأ كِتابَكَ كَفى بنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبا﴾.

4- پیامبر صلی الله علیه و آله- نامه ی اعمال همه ی انسان ها زیر عرش الهی است در روز قیامت خداوند بادی را می فرستد باد نامه ها را به چپ و راست می برد اولین جمله ای که در آن ها نوشته شده این است: ﴿اقْرَأْ كَتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا﴾.

هرکس هدایت شود به نفع خود هدایت می یابد و آن کس که گمراه گردد، به زیان خود گمراه می شود و هیچ گنهکاری بار گناه دیگری را به دوش نمی کشد و ما هرگز [قومی را] مجازات نخواهیم کرد مگر آن که پیامبری مبعوث کنیم تا وظایفشان را بیان کند. (15)

1- پیامبر صلی الله علیه و آله- و لاتَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخری از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت است: «دست راستت به جای دست چپت متهم نخواهد شد».

2- امام عسکری علیه السلام- از امام عسکری علیه السلام روایت است در نامه حضرت هادی علیه السلام در انکار و ردّ مذهب جبر و تفویض ... آمده است؛ اما شواهد قرآنی بسیاری است مبنی بر این که خدا به وسیله ی استطاعت و امکاناتی که داده انسان را آزمایش می کند که این هم جامع همان عقیده متوسط است چون آزمایش نه با جبر سازگار است نه با تفویض و این مفهوم گاهی به فتنه و گاهی به ابتلا تعبیر شده و مفهوم هر دو یکی است. اگر کسی گوید: آیا خداوند تا بنده ای را نیازماید از آینده اش باخبر نمی شود؟ گوییم «آری او پیش از وقوع عمل بر آینده ی ایشان واقف است و این همان آیه است که فرموده و اگر بازگردند به همان اعمالی که از آن نهی شده بودند باز می گردند. (انعام/28) و جز این نیست که آنان را امتحان کند تا ایشان را به عدالت خود آگاه سازد و بعد از ارتکاب کار زشت جز با

ص: 115

لَوْ أَنَّا أَهْلَكْناهُمْ بِعَذابٍ مِنْ قَبْلِهِ لَقَالُوا رَبَّنَا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولًا وَ قَوْلِهِ وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا وَ قَوْلِهِ رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ فَالِاخْتِبَارُ مِنَ اللَّهِ بِالِاسْتِطَاعَةِ الَّتِي مَلَكَهَا عَبْدَهُ وَ هُوَ الْقَوْلُ بَيْنَ الْجَبْرِ وَالتَّفويض وَ بهَذا نَطَقَ الْقُرْآنُ وَ جَرَتِ الْأَخْبَارُ عَن الْأَئِمَّة مِنْ آل الرَّسُول﴾. (1)

3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ: لَمَّا أَقْبَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم مِنْ حَجَّةِ الْوَدَاعِ جَاءَ حَتَّى نَزَلَ بِغَدِيرِ خم ... فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ: مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّكُمْ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ تُصَافِقُونِي بِكَفِّ وَاحِدَةٍ فِي وَقْتِ وَاحِدٍ وَ قَدْ أَمَرَنِي اللَّهُ أَنْ أَخُذَ مِنْ أَلْسِنَتِكُمُ الْإِقْرَارَ بِمَا عَقَدْتُهُ [مِنْ] إِمْرَةَ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ فَمَا جَاءَ بَعْدَهُ مِنَ الْأَئِمَّة مِنِّى وَ مِنْهُ... قُولُوا أَطَعْنَاكَ ذَلِكَ وَاللَّهَ وَعَلِيّاً أمير أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ وَالْأَئِمَّةَ الَّذِينَ ذَكَرْتَ عَلَى عَهْدِ وَ مِيثَاقِ فَهِيَ مَأْخُوذَةُ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ قُلُوبَنَا وَأَنْفُسِنَا وَأَلْسِنَتِنَا وَ مُصَافَقَة أَيْدِينَا لَا نَبْتَغِي بِذَلِكَ بَدَلًا وَ لَا يَرَى اللَّهُ مِنَّا عَنْهُ حِوَلًا أَبَداً وَ نَحْنُ نُؤَدِّى ذَلِكَ عَنْكَ إِلَى كُلَّ مَنْ رَأَيْنَا مِمَّنْ وَلَدْنَا وَ لَمْ يَلِدْهُ أَشْهَدْنَا اللَّهَ بِذَلِكَ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيداً وَ أَنْتَ عَلَيْنَا بِهِ شَهِيدٌ وَكُلُّ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ مِمَّنْ أَظْهَرَ وَ كُلُّ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ مِمَّنْ أَظْهَرَ وَاسْتَتَرَ مِنَ مَلَائِكَةِ اللَّهِ وَ جُنُودِهِ وَ عَبِيدِهِ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ مِنْ كُلِّ شَهِيدٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا تَقُولُونَ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ كُلَّ صَوْتِ وَ حافِية كُلِّ نَفْسٍ وعَيْب مَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وإذا أَرَدْنا أَنْ مُهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنا مُتْرَفِيها فَفَسَقُوا فِيها فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِيراً﴾ (16)

1- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبي جَعْفَرِ علیه السلام أَمَرْنا مُتْرَفِيها قَالَ تَفْسِيرُهَا أَمَرْنَا أَكَابِرَهَا﴾. (3)

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿أَمَرْنا مُتْرَفِيها أى كثرنَا جَبَابرتَهَا﴾. (4)

قوله تعالى: ﴿وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِنَ الْقُرُونِ مِنْ بَعْدِ نُوحٍ وَ كَفَى بِرَبِّكَ بِذُنُوبِ عِبادِهِ خَبِيراً بَصِيراً﴾. (17)

ص: 116

حجت و برهان عذابشان نکند و در این آیه خبر داده است که اگر ما آنان را پیش از آن که قرآن نازل شود با عذابی هلاک می کردیم [در قیامت می گفتند پروردگارا! چرا پیامبر صلی الله علیه و آله ی برای ما نفرستادی» (طه/134) و این آیه پیامبرانی که بشارت دهنده و بیم دهنده بودند. (نساء/165) در نتیجه آن آزمون الهی با استطاعتی که به بنده ارزانی داشته یا به بنده داده] همان عقیده ی ما بین جبر و تفویض است، که قرآن بدان گویاست و احادیث امامان از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله بدان جاری است».

3- پیامبر صلی الله علیه و آله- زید بن ارقم گوید: زمانی که رسول خدا از حجة الوداع باز می گشت، در محل غدیر خم توقف کرد ... پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای مردم شما بیشتر از آنید که در یک زمان به نشانه بیعت به من دست دهید و خدای عزوجل به من فرمان داده است که در این مورد از زبانتان اقرار بگیرم به آن چه من درباره علی علیه السلام و امامان علیهم السلام پس از وی در خصوص امیرمؤمنان بودنشان قرار گذاشتم ... اکنون بگویید در این مورد خدا و تو را اطاعت نمودیم و نیز بر شما باد به علی و حسن و حسین و امامانی را که یادآور شدی از نظر عهد و میثاقی که برای علی علیه السلام از دل و جان و زبان و دست های ما گرفته شده- کسی که این دو را با دست درک کرده و با زبان اقرار کرده است غیر از این مطلب چیز دیگری را نخواهیم خواست و هرگز در خود نمی بینم که بخواهیم از پیمان خود برگردیم و ما این امر را از جانب شما به فرزندان و خویشاوندان دور و نزدیک خود ابلاغ خواهیم کرد و تو خدا را بر آن چه می گوییم گواه بگیر و گواه بودن خدا کافی است. و خودتان نیز بر آن چه می گوییم گواه هستید و نیز هر موجودی که خدا را اطاعت می کند چه ظاهر باشد و چه پوشیده و نیز فرشتگان خدا و سربازان و بندگان او نیز از جمله گواهان هستند و خدا از هر گواهی بزرگتر است. ای مردم چه می گویید؟ یقیناً خداوند از هر صدا و هر چه در درون انسان ها بگذرد آگاه است ﴿فَمَنِ اهْتَدَى فَلِنَفْسِهِ وَ مَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا﴾.

و هنگامی که بخواهیم شهر و دیاری را هلاک کنیم نخست اوامر خود را برای مترفین (ثروتمندان مست ثروت) آن جا بیان می داریم سپس هنگامی که به مخالفت برخاستند و استحقاق مجازات یافتند آن ها را به شدت درهم می کوبیم (16)

1- امام باقر علیه السلام- حمران گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: ﴿أَمَرْنَا مُتْرَفِيهَا﴾، یعنی به بزرگان و اکابر آن امر می می کنیم.

2- علی بن ابراهيم رحمه الله علیه- امَرنَا مُتْرَفِیهَا، یعنی ظلم و ستمگری هایش را می افزاییم.

چه بسیار اقوامی را که بعد از نوح می زیستند [طبق همین سنت] هلاک کردیم. و کافیست که پروردگارت نسبت به گناهان بندگانش آگاه و بیناست. (17)

ص: 117

قوله تعالى: ﴿مَنْ كانَ يُرِيدُ الْعاجِلَةَ عَجَّلْنا لَهُ فيها ما نَشاءُ مِنْ نُرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاها مَذْمُوماً مَدْحُوراً﴾ (18)

1- الرسول صلی الله علیه و آله ﴿عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْن مَسْعُودٍ قَالَ دَخَلْتُ أَنَا وَ خَمْسَةُ رَهْطٍ مِنْ أَصْحَابِنَا يَوْماً عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ... قَالَ اللَّهُ تَعَالَى لِمُوسَى يَا مُوسَى علیه السلام إِنَّهُ لَنْ يَتَزَيَّنَ الْمُتَزَيَّنُونَ بِزِينَة أَزْيَنَ فِي عَيْنَيَّ مِثْلَ الزُّهْدِ يَا مُوسَى علیه السلام إِذَا رَأَيْتَ الْفَقْرَ مُقْبلًا فَقُلْ مَرْحَباً بِشِعَارِ الصَّالِحِينَ وَإِذَا رَأَيْتَ الْغِنَى مُقْبلًا فَقُلْ ذَنْبُ عُجَلَتْ عُقُوبَتُهُ يَا ابْنَ مَسْعُودٍ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى وَلَوْ لَا أَنْ يَكُونَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً لجَعَلْنَا لَمَنْ يَكْفُرُ بِالرَّحمنِ لِبُيُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَمَعارِج عَلَيْها يَظْهَرُونَ وَلِبْيُوتِهِمْ أَبواباً وَ سُرُراً عَلَيْهَا يَتَكِؤُنَ وَ زُخْرُفَاً وَ إِنْ كُلُّ ذلِكَ لمَّا مَتَاعُ الحَياةِ الدُّنْيا وَالْآخِرَةُ عِنْدَ رَبِّكَ لِلْمُتَّقِينَ وَ قَوْلُهُ مَنْ كانَ يُرِيدُ الْعاجِلَةَ عَجَّلْنا لَهُ فيها مَا نَشَاءُ لِمَنْ يُرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلَاهَا مَنْمُوماً مَدْحُورًا وَمَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً﴾. (1)

2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿مَنْ كانَ يُرِيدُ ثَوابَ الدُّنْيا بِعَمَلِهِ الَّذِي افْتَرَضَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ لَا يُرِيدُ وَجْهَ اللَّهِ وَالدَّارَ الْآخِرَةَ عَجِّلَ لَهُ فِيهَا مَا يَشَاءُ اللَّهُ مِنْ عَرَضَ الدُّنْيَا وَ لَيْسَ لَهُ ثَوَابُ فِي الْآخِرَةَ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ يُؤْتِيهِ ذَلِكَ لِيَسْتَعِينَ بِهِ عَلَى الطَّاعَة فَيَسْتَعْمِلُهُ فِى مَعْصِيَةِ اللَّهِ فَيُعَاقِبُهُ اللَّهُ عَلَيْهِ﴾. (2)

3- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿مَنْ كانَ يُرِيدُ الْعاجِلَةَ يَعْنِي أَمْوَالَ الدُّنْيَا عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاءُ لَنْ نُرِيدُ فِي الدُّنْيَا ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ فِي الْآخِرَةِ يَصْلَاهَا مَذْمُوماً مَدْحُوراً يَعْنِي يُلْقَى فِي النَّارِ﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَسَعى هَا سَعْيَهَا وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ كَانَ سَعيُهُمْ مَشْكُوراً﴾. (19)

1- الباقر علیه السلام- ﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا نُودِيَ لِلصَّلاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ يَقُولُ اسْعَوْا امْضُوا وَيُقَالُ اسْعَوْا اعْمَلُوا لَهَا وَ هُوَ قَصُّ الشَّارِب وَ نَتْفُ الْإِبْطِ وَ تَقْلِيمُ الْأَظَافِيرِ وَ الْغُسْلُ وَ لُبْسُ أَفْضَلَ ثِيَابَكَ وَتَطَيبُ لِلْجُمُعَةِ فَهيَ السَّعْيُ يَقُولُ اللَّهُ وَ مَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَ سَعَى لَهَا سَعيَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ﴾. (4)

ص: 118

هر کس که [تنها] زندگی زودگذر [دنیا] را می طلبد آن مقدار را که بخواهیم به هرکس اراده کنیم می دهیم سپس دوزخ را برای او قرار خواهیم داد که در آتش سوزانش می سوزد در حالی که نکوهیده و راندهی [درگاه خدا] است. (18)

1- پیامبر صلی الله علیه و آله- عبدالله بن مسعود گوید: روزی من و پنج تن از یارانمان خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسیدیم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود .... خدای تعالی به موسی فرمود: ای موسی علیه السلام که هیچ زینت کننده ای در نظر من به زینتی بهتر از زهد خود را نیاراسته ای موسی علیه السلام چون دیدی که فقر رو به تو آورد بگو آفرین به پوشش مردم صالح و چون ثروت را دیدی که رو به تو کند بگو گناهی است که کیفرش زود می رسد ای پسر مسعود! به این کلام خداوند متعال اگر تمکن کفار از [مواهب مادی] سبب نمی شد که همه مردم امت واحد گمراهی شوند ما برای کسانی که به [خداوند] رحمان کافر می شدند خانه هایی قرار می دادیم با سقف هایی از نقره و نردبان هایی که از آن بالا روند، و برای خانه هایشان درها و تخت هایی زیبا و نقره ای قرار می دادیم که بر آن تکیه کنند و انواع زیورها ولی تمام این ها بهره ی زندگی دنیاست و آخرت نزد پروردگارت از آن پرهیزگاران است (زخرف/35-33) و این آیه ﴿من كانَ يُرِيدُ الْعاجِلَةَ عَجَلْنا لَهُ فِيها ما نَشاءُ لَنْ نُرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُوماً مَدْحُوراً وَ مَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَى لَهاسَعْيَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورا﴾، بنگر».

2- پیامبر صلی الله علیه و آله- از ابن عباس رحمه الله علیه روایت است پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: معنای آیه این است که هرکس با انجام کارهایی که خداوند بر او واجب نموده به دنبال پاداش دنیا باشد نه خشنودی خدا و سرای آخرت، هر مقدار که خداوند بخواهد از متاعِ ناپایدار دنیا در همین دنیا به او داده می شود و در آخرت بهره ای از پاداش نخواهد داشت این بدان خاطر است که خداوند سبحان [نعمت های] دنیا را به انسان عطا می کند تا انسان از آن بر اطاعت او یاری طلبد ولی انسان دنیا را در راه نافرمانی خدا به کار می گیرد در نتیجه خداوند او را بر این نافرمانی مجازات می کند.

3- على بن ابراهيم علیه السلام- مَنْ كانَ يُرِيدُ الْعاجِلَةَ؛ یعنى دارایی دنیا آن مقدار را که بخواهیم در دنیا به هرکس اراده کنیم سپس دوزخ را در آخرت برای او قرار خواهیم داد. يَصْلاها مَذْمُوماً مَدْحُوراً؛ یعنی افتادن در آتش.

و هرکس که سرای آخرت را بطلبد و برای آن سعی و کوشش کند در حالی که ایمان داشته باشد چنین کسانی سعی و تلاش آن ها از سوی خدا پاداش داده خواهد شد. (19)

1- امام باقر علیه السلام- در روایت ابوالجارود آمده است امام باقر علیه السلام درباره ی این سخن خداوند ﴿یا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِي لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ﴾، می فرماید: اسْعَوا» یعنی «امْضَوا» و گفته می شود اَسْعَوا یعنی برای آن کار کنید و آن کوتاه کردن شارب، چیدن موی زیر بغل کوتاه کردن ناخن، غسل پوشیدن بهترین ،لباس خوش بو شدن برای جمعه است و این سعی است خداوند می فرماید: ﴿وَمَنْ أَرَادَ الآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ﴾.

ص: 119

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿ثُمَّ ذَكَرَ مَنْ عَمَلَ لِلْآخِرَة فَقَالَ وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَی لَهَا سَعْیَهَا﴾. (1)

3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿وَ مَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ فَلْيَتْرُكُ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿كُلًّا نُمِدُّ هؤلاء وَ هَؤُلاءِ مِنْ عَطَاءِ رَبِّكَ وَ مَا كَانَ عَطَاءُ رَبِّكَ محظوراً﴾. (20)

1- على بن إبراهيم علیه السلام- ﴿كُلا نُمِدُّ هؤلاءِ وَ هَؤُلاءِ مِنْ عَطاءِ رَبِّكَ يَعْنِي مَنْ أَرَادَ الدُّنْيَا مِنَ الْآخِرَةَ وَ مَعْنَى نُمِدُّ أَنْ نُعْطِي وَ مَا كَانَ عَطَاءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً أَي مَمْنُوعاً﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿انْظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ وَلَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضِيلاً﴾. (21)

1- أمير المومنين علیه السلام- ﴿عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْن جَابِرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْن مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیه السلام فِي خَبَر طَوِيل عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ ... وَأَمَّا الْإِيمَانُ وَالْكُفْرُ وَالشَّرْكُ وَ زِيَادَتْهُ وَ نُقْصَانُهُ فَالْإِيمَانُ بِالله تَعَالَى هُوَ أَعْلَى الْأَعْمَالَ دَرَجَةً وَأَشْرَفُهَا مَنْزلَةً وَأَسْنَاهَا حَظًّا ... وَ مِنْهُ الْكَامِلُ تَمَامُهُ وَ مِنْهُ النَّاقِصُ الْبَيِّنُ نُقْصَانُهُ وَ مِنْهُ الزَّائِدُ الْبَيِّنُ زِيَادَتَه ... فَلَوْ كَانَ الْإِيمَانُ كُلُهُ وَاحِداً لَا زِيَادَةَ فِيهِ وَ لَا نُقْصَانَ لَمْ يَكُنْ لِأَحَدٍ فَضْلُ عَلَى أَحَدٍ وَلَتَسَاوَى النَّاسُ فَبَتَمَامِ الْإِيمَانِ وَ كَمَالِهِ دَخَلَ الْمُؤْمِنُونَ الْجَنَّةَ وَ نَالُوا الدَّرَجَاتِ فِيهَا وَ بِذَهَابِهِ وَ نُقْصَانِهِ دَخَلَ الْآخَرُونَ النَّارَ وَ كَذَلِكَ السَّبْقُ إِلَى الْإِيمَانِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ المُقَرَّبُونَ وَقَالَ سُبْحَانَهُ وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ المُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ ثُلُثُ بِالتَّابِعِينَ وَ قَالَ عزوجل تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجَاتٍ وَ آتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَ أَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَ قَالَ وَلَقَدْ فَضَّلْنا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ وَآتَيْنا دَاوُدَ زَبُوراً وَ قَالَ انْظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجَاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضِيلًا﴾. (4)

ص: 120

2- علیّ بن ابراهیم رحمه الله علیه- از کسانی که برای آخرت عمل کردهاند سخن گفته و فرموده است: ﴿وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا﴾.

3- پیامبر صلی الله علیه و آله- وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ؛ پس باید آرایش زندگانی دنیایی را ترک کند.

هریک از این دو گروه را [به اندازه ی شایستگی آن ها] از عطای پروردگارت، بهره و کمک می دهیم و عطای پروردگارت هرگز از کسی] منع نشده است. (20)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿كُلاً تُمِدُّ هَؤُلاءِ وَ هَؤُلاءِ مِنْ عَطَاءِ رَبِّكَ؛ یعنی هرکس که دنیا و آخرت را بخواهد. نُمِدُّ؛ یعنی عطا می کنیم وَ مَا كَانَ عَطَاءُ رَبِّكَ مَحْظُورًا؛ یعنی ممنوع است.

ببین چگونه بعضی را [در دنیا به خاطر تلاششان] بر بعضی دیگر برتری بخشیده ایم درجات آخرت مهمتر و برتری هایش [از این هم] بیشتر است (21)

1- امام علی علیه السلام- اسماعیل بن جابر در روایتی طولانی گوید: از امام صادق علیه السلام روایت است که حضرت علی فرمود ایمان و کفر و شرک و کم و زیادی آن ها از این قرار است، ایمان به خداوند بالاترین اعمال می باشد و در مرتبه ی عالی قرار دارد و گرامیتر از آن مقامی نیست. بهره اش از همه افزون تر است ... گاهی نیمه کامل و زمانی ناقص و گاهی هم زائد است به طوری که این نقصان و زیادت به وضوح دیده می شود ... و اگر همه در ایمان با هم مساوی بودند کسی را بر کسی فضیلت و برتری نبود با ایمان کامل مؤمنان وارد بهشت می گردند و به درجات آن نائل می شوند. اگر کسانی ایمانشان ناقص باشد و یا ایمان خود را از دست بدهند وارد دوزخ می شوند کسانی که در ایمان سابقه دارند بر دیگران برتری پیدا می کنند، خداوند در قرآنش فرموده است آن ها [سومین گروه پیشگامان پیشگامند آن ها مقربانند (واقعه/1011) و پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار (توبه/100) از تابعان نام برده و فرموده بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم برخی از آن ها خدا با او سخن می گفت و بعضی را درجاتی برتر داد و به عیسی بن مریم نشانه های روشن دادیم و او را با «روح القدس» تأیید نمودیم. (بقره/253) و فرمود: ما بعضی از پیامبران را بر بعضی دیگر برتری دادیم و به داوود زبور بخشیدیم. (اسراء/55) و فرمود: ﴿انْظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجَاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضِيلًا﴾.

ص: 121

2- الصّادق علیه السلام- ﴿أبو عَمْر و الزُّبَيْرِيُّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّ لِلْإِيمَانِ دَرَجَاتٍ وَ مَنَازِلَ يَتَفَاضَلُ الْمُؤْمِنُونَ فِيهَا عِنْدَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قَلْتُ صِفْهُ لِى رَحِمَكَ اللَّهُ حَتَّى أَفْهَمَهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ سَبَّقَ بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ كَمَا يُسَبَّقُ بَيْنَ الْخَيْلِ يَوْمَ الرِّمَانِ ثُمَّ فَضَّلَهُمْ عَلَى دَرَجَاتِهِمْ فِي السَّبْقِ إِلَيْهِ فَجَعَلَ كُلَّ امْرِئٍ مِنْهُمْ عَلَى دَرَجَة سَبْقِهِ لَا يَنْقُصُهُ فِيهَا مِنْ حَقِّهِ وَ لَا يَتَقَدَّمُ مَسْبُوقُ سَابِقاً وَلَا مَفْضُولُ فَاضِلا تفاضل بذَلِكَ أَوَائِلُ هَذِهِ الْأُمَّةَ وَ أَوَاخِرُهَا وَلَوْ لَمْ يَكُنْ لِلسَّابق إِلَى الْإِيمَانِ فَضْلُ عَلَى الْمَسْبُوقِ إِذَا لَلَحِقَ آخِرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَوَّلَهَا نَعَمْ وَ لَتَقَدَّمُوهُمْ إِذَا لَمْ يَكُنْ لِمَنْ سَبَقَ إِلَى الْإِيمَانِ الْفَضْلُ عَلَى مَنَ أَبْطَاً عَنْهُ وَلَكِنْ بِدَرَجَاتِ الْإِيمَانِ قَدَّمَ اللَّهُ السَّابِقِينَ وَ بِالْإِبْطَاءِ عَنِ الْإِيمَانِ أَخَرَ اللَّهُ الْمُقَصِّرِينَ لِأَنَّا نَجِدُ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ الْآخِرِينَ مَنْ هُوَ أَكْثَرَ عَمَلَا مِنَ الْأَوَّلِينَ وَأَكْثَرُهُمْ صَلَاةَ وَصَوْمًا وَ حَجّا وَ زَكَاةً وَ جِهَادَاً وَ إِنْفَاقاً وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ سَوَائِقُ يَفْضُلُ بِهَا الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا عِنْدَ اللَّهِ لَكَانَ الْآخِرُونَ بكَثْرَة الْعَمَلِ مُقَدَّمِينَ عَلَى الْأَوَّلِينَ وَلَكِنْ أَبَى اللَّهُ عزوجل أَنْ يُدْرِكَ آخِرُ دَرَجَاتِ الْإِيمَانِ أَوَّلَهَا وَيُقَدَّمَ فِيهَا مَنْ أَخَّرَ اللَّهُ أَوْ يُؤَخَّرَ فِيهَا مَنْ قَدَّمَ اللَّهُ قُلْتُ أَخْبِرْنِي عَمَّا نَدَبَ اللهُ عزّ وجلَ الْمُؤْمِنِينَ إِلَيْهِ مِنَ الِاسْتِبَاقِ إِلَى الْإِيمَانِ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَوجل سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّماءِ وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِالله وَ رُسُلِهِ وَ قَالَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ وَقَالَ وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ المُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ فَبَدَأَ بِالْمُهَاجِرِينَ الْأَوَّلِينَ عَلَى دَرَجَة سَبْقِهِمْ ثُمَّ ثَنَّى بِالْأَنْصَارِ ثُمَّ ثَلَثَ بِالتَّابِعِينَ لَهُمْ بِإِحْسَانِ فَوَضَعَ كُلَّ قَوْمٍ عَلَى قَدْرِ دَرَجَاتِهِمْ وَ مَنَازِلِهِمْ عِنْدَهُ ثُمَّ ذَكَرَ مَا فَضَّلَ اللَّهُ عزوجل بِهِ أَوْلِيَاءَهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ فَقَالَ عَزَوجل تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ وَ قَالَ وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ وَقَالَ انظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضِيلا﴾. (1)

3- الصّادق علیه السلام- ﴿أبي عَمْرُو الزَّبَيْرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الهِ قَالَ بالزَّيَادَة فِي الْإِيمَانِ تَفَاضَلَ الْمُؤْمِنُونَ بِالدَّرَجَاتِ عِنْدَ اللَّهِ قُلْتُ وَ إِنَّ لِلْإِيمَان دَرَجَاتِ وَ مَنَازِلَ يَتَفَاضَلُ بِهَا الْمُؤْمِنُونَ عِنْدَ اللَّهِ فَقَالَ نَعَمْ قُلْتُ صِفْ لِي ذَلِكَ رَحِمَكَ اللَّهُ حَتَّى أَفْهَمَهُ قَالَ مَا فَضَّلَ اللهُ بِهِ أَوْلِيَاءَهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ فَقَالَ تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللهُ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ وَ قَالَ وَ

ص: 122

2- امام صادق علیه السلام- ابو عمرو زبیری گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم ایمان درجات و منازلی دارد مؤمنان به واسطه ی آن ها نزد خدا تفاوت دارند؟ فرمود: «آری» گفتم: خدایت رحمت کند، آن را برای من شرح بده تا بفهمم» فرمود: خداوند مؤمنان را در میدان ایمان به مسابقه گرفته است چنانچه در روز اسبدوانی، اسب ها را به مسابقه برانگیزند و سپس آن ها را به نسبت درجات آن ها در پیشروی از نظر ایمان فضیلت بخشیده و هر کدام را به اندازه ی پایه ی پیش رویش مقام داده است از حق او نکاسته و پس افتاده و مفضول را بر پیشرو و فاضل مقدم ندارد در این میدان است که پیشینان این امت و پسینیان آن بر یکدیگر گوی سبقت برند و اگر پیشروان در ایمان فضیلت بر دنباله روان نداشتند، در این صورت آخر این امت به اوّل آن می رسید آری شما از آن ها پیش افتید در صورتی که آن کسانی که در زمان سابق ایمان آوردند فضیلت و زیادی نسبت به عقب ماندگان نداشته باشند، ولی به درجات بلند ایمان خداوند سابقان را مقدم داشته و به کُندی در ایمان خداوند مقصران را عقب گذاشته، زیرا ما برخی از مؤمنان متأخر را می نگریم که عملشان بیشتر از اولین بوده، نماز و روزه و حج و زکات و جهاد و انفاق بیشتری داشتند و اگر سوابق فضلی نبود که مؤمنان به واسطه ی آن در نزد خدا بر یکدیگر فضیلت دارند باید متأخرین به واسطه ی عمل بسیار خود مقدم بر اولین باشند ولی خدا نخواسته که آخر درجه ایمان به اوّل درجه آن برسد و مقدم شود در آن کسی که خدایش به عقب انداخته و مؤخّر شود در آن کسی که خدایش مقدم داشته» گفتم: به من خبر ده از آن چه که خدای عزوجل به مضمون آن مؤمنین را برای مسابقه در ایمان دعوت کرده است» فرمود: کلام خدای عزوجل: به پیش تازید برای رسیدن به مغفرت پروردگارتان و بهشتی که پهنه ی آن مانند پهنه آسمان و زمین است و برای کسانی که به خدا و رسولانش ایمان آورده اند آماده شده است (حدید/21) و فرمود: و [سومین گروه] پیشگامان پیشگامند آن ها مقربانند (واقعه/11-10) و فرمود: پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار. (توبه/100) و فرمود: پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار و کسانی که به نیکی از آن ها پیروی کردند خداوند از آن ها خشنود گشت و آن ها [نیز] از او خشنود شدند و باغ هایی از بهشت برای آنان فراهم ساخته که نهرها از زیر درختانش جاری است جاودانه در آن خواهند ماند و این است پیروزی بزرگ (توبه/ 100) و فرمود بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم برخی از آن ها خدا با او سخن می گفت و بعضی را درجاتی برتر داد (بقره /253) و فرمود: ﴿وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْض﴾ و فرمود: ﴿انْظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجَاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضِيلاً﴾.

2- امام صادق علیه السلام- ابو عمرو زبیری گوید: امام صادق علیه السلام فرمود مؤمنان با زیادشدن ایمان بر یکدیگر تفاضل پیدا می کنند و درجات آن ها برحسب ایمان آن ها می باشد، عرض کردم: «مگر ایمان ها با هم فرق می کنند و برای آن ها درجات و مراتبی هست که مؤمنان برحسب آن تفاضل پیدا می کنند»؟ امام فرمود: «آری» عرض کردم آن ها را برای من بیان فرمایید تا نیک دریابم» فرمود: «خداوند دوستان خود را به هم فضیلت داده و در قرآن مجید فرموده است: بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم برخی از آن ها خدا با او سخن می گفت و بعضی

ص: 123

لَقَدْ فَضَّلْنا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلى بَعْضٍ وَقَالَ انْظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجاتٍ وَقَالَ هُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ الله فَهَذَا ذِكْرُ دَرَجَاتِ الْإِيمَانِ وَ مَنَازِلِهِ عِنْدَ اللَّهِ﴾. (1)

4- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿وَ إِنَّمَا يَرْتَفِعُ الْعِبَادُ غَداً فِي الدَّرَجَاتِ وَ يَنَالُونَ الزُلْفَى مِنْ رَّبِّهِمْ عَلَى قَدْرِ عقولهم﴾. (2)

5- الصّادق علیه السلام- ﴿لَا نَقُولُ درجة [الدَّرَجَةُ] وَاحِدَةُ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ دَرَجَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِنَّمَا تَفَاضَلَ الْقَوْمُ بِالْأَعْمَالِ﴾. (3)

6- الصّادق علیه السلام- ﴿رَوَى الْعَيَاشِي بِالْإِسْنَادِ إِلَى أَبي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَخْبِرْنِي .. قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ... لَا تَقُولَنَ الجَنَّةَ وَاحِدَةَ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ وَ مِنْ دُونِها جَنَّتَانِ وَ لَا تَقُولَنَ دَرَجَةً وَاحِدَةً إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ دَرَجَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِنَّمَا تَفَاضَلَ الْقَوْمُ بِالْأَعْمَالِ قَالَ وَ قُلْتُ لَهُ إِنَّ الْمُؤْمِنَيْنَ يَدْخُلَانِ الْجَنَّةَ فَيَكُونُ أَحَدُهُمَا أَرْفَعَ مَكَانَا مِنَ الْآخَرِ فَيَشْتَهِي أَنْ يَلْقَى صَاحِبَهُ قَالَ مَنْ كَانَ فَوْقَهُ فَلَهُ أَنْ يَهْبِطَ وَ مَنْ كَانَ تَحْتَهُ لَمْ يَكُنْ لَهُ أَنْ يَصْعَدَ لِأَنَّهُ لَا يَبْلُغُ ذَلِكَ الْمَكَانَ وَلَكِنَّهُمْ إذَا أَحَبُّوا ذَلِكَ وَاشْتَهَوْهُ الْتَقَوْا عَلَى الْأَسِرَّة﴾. (4)

قوله تعالى: ﴿لا تَجْعَلْ مَعَ اللهُ إِلهاً آخَرَ فَتَقْعُدَ مَذْمُوماً تَخُذُولاً﴾ (22)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿لا تَجْعَلْ مَعَ اللَّه إِلهاً آخَرَ فَتَقْعُدَ مَنْمُوماً تَخُذُولًا أَي فِي النَّارِ وَهُوَ مُخَاطَبَةً للنبي صلی الله علیه و آله وَ الْمَعْنَى لِلنَّاسِ وَ هُوَ قَوْلُ الصَّادِقِ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ نَبيَّهُ بِإِيَّاكَ أَعْنِي وَاسْمَعِي يَا جَارَة﴾. (5)

قوله تعالى: ﴿وَ قَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُل هُمَا أُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ هُما قَوْلاً كَرِيماً (23)

ص: 124

را درجاتی برتر داد. (بقره /253) و فرمود و هرآینه محققاً برخی پیغمبران را بر برخی برتری دادیم. (اسراء/55) و فرمود: ﴿انْظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجَاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضِيلاً﴾ از این آیات معلوم است که درجات و منازل در نزد خداوند فرق دارند و همه یکسان نمی باشند».

4- پیامبر صلی الله علیه و آله- همانا مردم در فردای قیامت به اندازه خردشان به درجات عالی نائل و به قرب پروردگارشان میرسند.

5- امام صادق علیه السلام- نگویید همه یک درجه دارند، خداوند فرمود: ﴿دَرَجَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ﴾ و نسبت به اعمال خود برتری دارند.

6- امام صادق علیه السلام- عیاشی با سندش از امام صادق علیه السلام روایت می کند: به ایشان عرض کردم «فدایت شوم مرا آگاه بفرما ... امام فرمود نگو یک بهشت چون خداوند می فرماید و پایین تر از آن ها دو باغ بهشتی دیگر است (رحمن /62) و نگو فقط دارای یک درجه است، چون خداوند متعال می فرماید: ﴿دَرَجَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْض﴾؛ همانا برتری گروه ها نسبت به یکدیگر به کارهای آن ها بستگی دارد». به حضرت علیه السلام عرض کردم: «اگر دو مؤمن وارد بهشت شوند و یکی از آن ها دارای جایگاه برتری نسبت به دیگری باشد می تواند دوستش را ملاقات کند؟ حضرت علیه السلام فرمود: آن کس که بالاتر است باید فرود بیاید و آن کس که رتبه اش پایین تر است، نمی تواند بالاتر برود زیرا به آن درجه نمی رسد اما اگر دوست داشته باشند و خیلی علاقه مند باشند می توانند روی تخت با هم ملاقات کنند».

هرگز معبود دیگری را با خدا قرار، مده که نکوهیده و بی یار و یاور خواهی ماند. (23)

1- علی بن ابراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَ لا تَجْعَلْ مَعَ اللهِ إِلهَا آخَرَ فَتَقْعُدَ مَذْمُوماً خَذُولًا﴾؛ یعنی وامانده در آتش دوزخ؛ مخاطبش پیامبر صلی الله علیه و آله است و مردم را منظور می..دارد و این همان سخن امام صادق علیه السلام است که فرمود: خداوند پیامبرش را به شیوهی به در می گویم تا دیوار بشنود مبعوث فرمود».

و پروردگارت فرمان داده؛ جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. هرگاه یکی از آن دو یا هر دو نزد تو به سن پیری رسند کمترین اهانتی به آن ها روا مدار و بر آن ها فریاد مزن و گفتار [لطیف و سنجیده و] بزرگوارانه به آن ها بگو. (23)

ص: 125

فَقَالَ وُجُودُ السَّبِيلِ إِلَى إِنْيَان مَا أُمِرُوا بِهِ وَ تَرْكِ مَا نُهُوا عَنْهُ فَقُلْتُ لَهُ فَهَلْ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَشِيَّةٌ وَ إِرَادَةُ فِي ذَلِكَ فَقَالَ أَمَّا الطَّاعَاتُ فَإِرَادَةُ اللَّهِ وَ مَشَيَّتُهُ فِيهَا الْأَمْرُ بِهَا وَالرِّضَا لَهَا وَالْمُعَاوَنَةُ عَلَيْهَا وَإِرَادَتُهُ وَ مَشِيَّتُهُ فِي الْمَعَاصِي النَّهْرُ عَنْهَا وَالسَّخَطُ لَهَا وَالْخَذْلَانُ عَلَيْهَا قُلْتُ فَلِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا الْقَضَاءُ قَالَ نَعَمْ مَا مِنْ فِعْل يَفْعَلُهُ الْعِبَادُ مِنْ خَيْرٍ وَ شَرٌّ إِلَّا وَلِلَّهِ فِيهِ قَضَاءُ قُلْتُ فَمَا مَعْنَى هَذَا الْقَضَاءِ قَالَ الْحُكْمُ عَلَيْهِمْ بِمَا يَسْتَحِقُونَهُ عَلَى أَفْعَالِهِمْ مِنَ الثَّوَابِ وَالْعِقَابِ فِي الدُّنْيَا وَ الآخِرَة﴾. (1)

کنند» پرسیدم: «مگر در این مورد اعمال بندگان مشیت و اراده خداوند جاری نیست»؟ فرمود: «اما در مورد طاعات، عبارت است از ؛ دستور و رضایت خداوند به آن عمل و یاری نمودن ایشان در انجام آن و اراده و مشیت خدا در مورد معاصی عبارت از نهی کردن و خشمگین بودن از آن عمل و یاری نکردن بندگان در انجام آن است پرسیدم آیا خداوند در مورد اعمال بندگان قضاء دارد»؟ فرمود: «آری هیچ فعلی را بندگان از خیر و شر انجام نمی دهند مگر این که خداوند درمورد آن کار، قضایی دارد. پرسیدم معنی این قضاء چیست؟ فرمود: این که خداوند حکم می کند آن ثواب عقابی که در دنیا و آخرت به خاطر اعمالشان مستحق آن هستند به ایشان داده شود».

لَوْلَاهُ لَمْ تَكُنْ فَمَهُمَا رَأَيْتَ مِنْ نَفْسِكَ مَا يُعْجِبُكَ فَاعْلَمْ أَنَّ أَبَاكَ أَصْلُ النِّعْمَةِ عَلَيْكَ فِيهِ فَأَحْمَدِ اللَّهَ وَاشْكُرْهُ عَلَى قَدْرِ ذَلِكَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ﴾. (1)

5-3- الرّضا علیه السلام- ﴿وَ حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عُقُوقَ الْوَالِدَيْنِ لِمَا فِيهِ مِنَ الْخُرُوجِ عَنِ التَّوْقِيرِ لِطَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَالتَّوْقِيرِ لِلْوَالِدَيْن وَ تَجَنُّب كُفْر النِّعْمَةِ وَإبْطَال الشُّكْرِ وَ مَا يَدْعُو مِنْ ذَلِكَ إِلَى قِلَّة النَّسْلِ وَ انْقِطَاعِهِ لِمَا فِي الْعُقُوقِ مِنْ قِلَّة تَوْقِيرِ الْوَالِدَيْنِ وَ الْعِرْفَانِ بِحَقِّهِمَا وَقَطْعِ الْأَرْحَامِ وَ الزَّهْدِ مِنَ الْوَالِدَيْنِ فِي الْوَلَدِ وَ تَرْكِ التَّرْبِيَةِ لِعِلَّة تَرْكِ الْوَلَدِ بِرَّهُمَا﴾. (2)

6-3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿دُرُسْت عَنْ أَبِي الْحَسَنَ مُوسَى علیه السلام قَالَ سَأَلَ رَجُلُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم مَا حَقُّ الْوَالِدِ عَلَى وَلَدِهِ قَالَ لَا يُسَمِّيهِ بِاسْمِهِ وَ لَا يَمْشِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لَا يَجْلِسُ قَبْلَهُ وَ لَا يَسْتَسِبُ لَهُ﴾. (3)

7-3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿رَوَى أَبُو أُسَيْدِ الْأَنْصَارِيُّ قَالَ: بَيْنَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُول الله إِذْ جَاءَهُ رَجُلُ مِنْ بَنِي سَلْمَةَ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم هَلْ بَقِيَ مِنْ بِرَّ أَبَوَى شَيْءٌ أَبَرُّهُمَا بِهِ بَعْدَ مَوْتِهِمَا؟ قَالَ: نَعَمْ، الصَّلَاةُ عَلَيْهِمَا وَالِاسْتِغْفَارْ لَهُمَا وَإِنْفَاذْ عَهْدِهِمَا مِنْ بَعْدِهِمَا وَإِكْرَامُ صَدِيقِهِمَا وَ صِلَةُ الرَّحِمِ الَّتِي لَا تُوصَلْ إِلَّا بهما﴾. (4)

8-3- الرضا علیه السلام- ﴿عن مُعَمَّرَ بْن خَلَّادٍ قَالَ قُلْتُ لِأبى الْحَسَن الرِّضَا أَدْعُو لِوَالِدَيَّ إِذَا كَانَا لَا يَعْرِفَانِ الْحَقَّ قَالَ ادْعُ لَهُمَا وَ تَصَدَّقْ عَنْهُمَا وَ إِنْ كَانَا حَيَّيْنَ لَا يَعْرِفَانِ الْحَقِّ فَدَارِهِمَا فَإِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَنِي بالرَّحْمَة لَا بِالْعُقُوق﴾. (5)

9-3- الكاظم علیه السلام- ﴿عن مُوسَى بْن بَكْر الْوَاسِطِي قَالَ قُلْتُ لِأبى الْحَسَن مُوسَى بْن جَعْفَرَ علیه السلام رَّجُلُ يَقُولُ لِابْنِهِ أَوْ لِابْنَتِهِ بِأَبِي أَنْتَ وَ أَمِّى أَوْ بِأَبَوَى أَ تَرَى بِذَلِكَ بَأساً فَقَالَ إِنْ كَانَ أَبَوَاهُ حَيَّيْنِ فَأَرَى ذَلِكَ عُقُوقاً وَ إِنْ كَانَا قَدْ مَاتَا فَلَا بَأس﴾. (6)

10-3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَن السَّكُونِي عَن الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَلْزَمُ الوالدين مِنَ الْعُقُوقِ لِوَلَدِهِمَا إِذَا كَانَ الوَلَدُ صَالِحاً مَا يَلْزَمُ الْوَلَدَ لَهُمَا﴾. (7)

ص: 132

برای تو خواب نوشین را رها کرده و تو را از گرما و سرما حفظ کرده است تا تو برای او باقی بمانی و تو نمی توانی از عهده شکرش بیرون آیی مگر به یاری و توفیق خداوند.

5-3- امام رضا علیه السلام- عقوق والدین را خدا از این جهت حرام کرد که در عقوق والدین است بیرون رفتن از اطاعت خدا و از احترام کردن والدین و از اجتناب کردن از کفران نعمت از این جهت که به باطل کردن شکر و قلّت نسل منجر می شود چراکه در عقوق احترام نداشتن والدین و عارف نبودن به حق آن ها و قطع ارحام و ترسیدن والدین در پس انداختن ولد و ترک کردن تربیت به جهت این که آن ها را ولد نیکوئی ترک کرده است، می باشد.

6-3- پیامبر صلی الله علیه و آله- از امام کاظم روایت است: مردی از رسول خدا پرسید: «حق پدر بر فرزندش چیست»؟ فرمود: آن که پدر را به نام نخواند و جلو او راه نرود و پیش او ننشیند و دشنام گیرش نکند».

7-3- پیامبر صلی الله علیه و آله- از ابو اسید انصاری روایت است نزد رسول خدا بودیم که مردی از بنی سلمه سؤال کرد: ای رسول خدا آیا از نیکی به پدر و مادر من چیزی باقی مانده است که بعد از مرگشان برای آن ها انجام دهم؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: آری درود فرستادن بر آن ها، آمرزش خواستن برای آن ها و فاکردن به عهد و پیمان آن ها بعد از ایشان گرامی داشتن دوست آن ها و صلهی رحم با خویشاوندانی که از آن دو داری

8-3- امام رضا علیه السلام- معمر بن خلاد گوید: به امام رضا علیه السلام عرض کردم اگر پدر و مادرم شیعه نباشند می توانم برای آنان دعا کنم؟ گفت آری! دعا کن و به نیابت آنان صدقه بده و اگر زنده اند و از مذهب حق بی اطلاع می باشند با آنان مدارا کن زیرا که رسول خدا فرمود: خداوند مرا با پیام مهر و شفقت مبعوث کرد نه بریدن از پدر و مادر و خویشان.

9-3- امام کاظم علیه السلام- موسی بن بکر واسطی گوید: به امام کاظم گفتم: «مردی به پسرش یا دخترش می گوید پدر و مادرم به قربانت آیا در این اشکالی می بینی؟ فرمود: «اگر پدر و مادر زنده باشد ناسپاسی به آن هاست و اگر مرده اند، اشکالی ندارد». سپس فرمود: «[امام] جعفر العلم می فرمود: «خوشبخت است مردی که نمیرد تا جانشین پس از خود را بیند و البته به خدا قسم که خداوند جانشین پس از خودم را به من نشان داد.

10-3- پیامبر صلی الله علیه و آله- سکونی از امام صادق علیه السلام از قول پدرانش روایت نمود پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: برگردن پدر و مادر عقوق و ناسپاسی برای فرزندشان قرار داده می شود اگرچه، همانند آن چه به گردن فرزند است برای آنان شایسته باشد.

ص: 133

11-3- الصّادق علیه السلام- ﴿ثَلَاثَةُ مَنْ عَارَهُمْ ذَلَّ الْوَالِدُ وَ السُّلْطَانُ وَ الْغَرِيمِ﴾. (1)

12-3- الصّادق علیه السلام- ﴿ثَلَاثُ لَمْ يَجْعَل اللَّهُ لِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ فِيهِنَّ رَحْصَةٌ بِرُّ الْوَالِدَيْنِ بَرَيْنِ كَانَا أَوْ فَاجِرَيْنِ وَ وَفَاء بِالْعَهْدِ بِالْبَرِّ وَالْفَاجِر وَأَدَاء الْأَمَانَة إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِر﴾. (2)

13-3- الصّادق علیه السلام- ﴿بر الْوَالِدَيْنِ مِنْ حُسْنِ مَعْرِفَةَ الْعَبْدِ بِاللَّهِ إِذْ لَا عِبَادَةَ أَسْرَعْ بُلُوغاً بِصَاحِبَهَا إِلَى رِضَى اللَّهِ مِنْ بِرِّ الْوَالِدَيْنِ الْمُسْلِمَيْنِ لِوَجْهِ اللَّهِ لِأَنَّ حَقَّ الْوَالِدَيْنِ مُشْتَقُ مِنْ حَقٌّ اللَّهِ إِذَا كَانَا عَلَى مِنْهَاجِ الدِّينِ وَالسُّنَّة وَلَا يَكُونَانِ يَمْنَعَانِ الْوَلَدَ مِنْ طَاعَة اللَّهِ إِلَى مَعْصِيَتِهِ وَ مِنَ الْيَقِينِ إِلَى الشَّكُ وَ مِنَ الزُّهْدِ إِلَى الدُّنْيَا وَ لَا يَدْعُوَانِهِ إِلَى خِلَافِ ذَلِكَ فَإِذَا كَانَا كَذَلِكَ فَمَعْصِيَتُهُمَا طَاعَةُ وَ طَاعَتْهُمَا مَعْصِيَةً قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ إِنْ جَاهَدَاكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُما وَ صاحِبُهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً وَ اتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ وَأَمَّا فِي الْعِشْرَةَ فَدَارِهِمَا وَ ارْفُقُ بهِمَا وَ احْتَمِلُ أَذَاهُمَا بِحَقِّ مَا احْتَمَلَا عَنْكَ فِي حَالَ صِغَرَكَ [ وَ لَا تُضَيِّقَ عَلَيْهِمَا فِيمَا قَدْ وَسَّعَ اللَّهُ عَلَيْكَ مِنَ الْمَأكُول وَ الْمَلْبُوسِ وَ لَا تُحَوِّلُ وَجْهَكَ عَنْهُمَا وَ لَا تَرْفَعْ صَوْتِكَ فَوْقَ [صَوْتِهِمَا فَإِنَّهُ مِنَ التَّعْظِيمِ لِأَمْرِ] اللَّهِ وَ قُلْ لَهُمَا أَحْسَنَ الْقَوْلِ [وَ الْطْفُ بِهِمَا] فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ المُحْسِنِين﴾. (3)

14-3- الصادق علیه السلام- ﴿وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْسَاناً قَالَ: الْوَالِدَيْنِ مُحَمَّدُ وَ عَلى علیهما السلام﴾. (4)

15-3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿مَنْ رَعَى حَقَّ قُرْبَى مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٌّ أُوتِيَ مِنْ فَضَائِلِ الدَّرَجَاتِ وَ زِيَادَة الْمَتُوبَاتِ عَلَى قَدْر زيَادَة فَضْلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَى المَنَا عَلَى أَبَوَىٰ نَسَبِهِ﴾. (5)

11-3- امام صادق علیه السلام- سه نفر می باشند که هر کس با آن ها در افتد خوار شود؛ پدر و سلطان و بستانکار.

12-3- امام صادق علیه السلام- خداوند در سه چیز به هیچ کس اجازه برکناری نداده است: نیکی نمودن به پدر و مادر چه خوب باشند و چه بد 2- وفا نمودن به عهد چه برای نیکوکار و چه برای تبهکار- پس دادن امانت به صاحبش چه خوب باشد و چه بد.

13-3- امام صادق علیه السلام- بر والدین از شناخت درست بنده نسبت به خدا مایه می گیرد؛ 1- زیرا هیچ عبادتی زودتر از احترام به پدر و مادر مسلمان به رضای خدا نمی رسد؛ زیرا حق والدین از حق خدای تعالی باز گرفته شده است که اگر در راه دین و سنّت باشند و جلوی فرزند را نگیرند از طاعت خدا به معصیت او و از یقین به شک و از زهد به دنیاپرستی و او را برخلاف دین و سنت نخوانند که اگر چنین باشند نافرمانی ایشان طاعت خداست و طاعتشان گناه است، خدای عزوجل فرموده است: و هر گاه آن دو تلاش کنند که تو چیزی را همتای من قرار دهی که از آن آگاهی نداری بلکه می دانی باطل است از ایشان اطاعت مکن ولی با آن دو در دنیا به طرز شایسته ای رفتار کن و از راه کسانی پیروی کن که توبه کنان به سوی من آمده اند سپس بازگشت همه شما به سوی من است و من شما را از آن چه عمل می کردید آگاه می کنم (لقمان/15) و اما در معاشرت با آن ها مدارا کن و مدارا کن؛ آزارشان را به عوض زحمتی که در خردسالی برای تو کشیده اند تحمل کن؛ خوراک و جامه ای را که خدا برایت فراهم کرده از آن ها دریغ مکن؛ روی از آن ها برنگردان؛ صدایت را بالای صدای ایشان نیاور، که این احترام به فرمان خدا است؛ با خوش ترین وجه و هر چه لطیف تر با آن ها سخن بگو؛ که خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نخواهد کرد! (هود/115)

14-3- امام صادق علیه السلام- خداوند فرموده است ﴿و بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً﴾. والدين، محمد و على علیهما السلام هستند.

15-3- پیامبر صلی الله علیه و آله- هرکس که حق خویشان محمد و علی علیهما السلام را رعایت کند، از درجات بیشتر و ثواب های افزون به اندازه فزونی فضل محمد و علینا بر پدر و مادر نسبی خودش به او خواهند داد.

أضْجَرَاكَ فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَ لَا تَنْهَرْهُمَا إِنْ ضَرَبَاكَ قَالَ وَ قُلْ هُما قَوْلًا كَرِياً قَالَ إِنْ ضَرَبَاكَ فَقُلْ لَهُمَا غَفَرَ اللَّهُ لَكُمَا فَذَلِكَ مِنْكَ قَوْلُ كَرِيمٍ﴾. (1)

2-4- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿وَ لَوْ عَلِمَ أَنَّ شَيْئاً أَقَلَّ مِنْ أَفٍّ لَقَالَهُ وَ لَا تَنْهَرْهُمَا أَنْ لَا تُخَاصِمْهُمَا﴾. (2)

3-4- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرَ علیه السلام فَلا تَقُلْ هُما أُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُمَا قَالَ هُوَ أَدْنَى الْأَذَى حَرَّمَ اللهُ فَمَا فَوْقَهُ ﴾. (3)

4-4- الصّادق علیه السلام- ﴿لَوْ عَلِمَ اللَّهُ لَفْظَةً أَوْجَزَ فِي تَرکِ عُقُوقِ الْوَالِدَيْنِ مِنْ أَفٍّ لَأَتَى به﴾. (4)

5-4- الصّادق علیه السلام- ﴿أَدْنَى الْعُقُوقِ أَفِ وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ شَيْئًا أَهْوَنَ مِنْهُ لَنَهَى عَنْهُ﴾. (5)

6-4- أمير المومنين علیه السلام- ﴿إِذَا قَالَ الْمُؤْمِنُ لِأَخِيهِ أَفِ انْقَطَعَ مَا بَيْنَهُمَا فَإِذَا قَالَ لَهُ أَنْتَ كَافِرُ كَفَرَ أَحَدُهُمَا وَإِذَا اتَّهَمَهُ انْمَاثَ الْإِسْلَامُ فِي قَلْبِهِ كَمَا يُمَاتُ الْمِلْحُ فِي الْمَاء﴾. (6)

7-4- الصّادق علیه السلام- ﴿عن أبي الْمَأْمُونِ الْحَارِثِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا حَقُّ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ قَالَ إِنَّ مِنْ حَقِّ الْمُؤْمِن عَلَى الْمُؤْمِنِ الْمَوَدَّةَ لَهُ فِي صَدْرِهِ ... وَإِذَا قَالَ لَهُ أُفٍّ فَلَيْسَ بَيْنَهُمَا وَلَايَة﴾. (7)

قوله تعالى: ﴿وَاخْفِضْ فَما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحمَةِ وَقُل رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيَانِي صَغِيراً﴾. (22)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿عن أبي ويَّادِ الْحَنَّاطِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ عَنْ قَوْل الله عزوجل ... وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ قَالَ لَا تَمْلَأَ عَيْنَيْكَ مِنَ النَّظَرِ إِلَيْهِمَا إِنَّا بِرَحْمَةٍ وَرَقَةٍ وَلَا تَرْفَعْ صَوْتَكَ فَوْقَ أَصْوَاتِهِمَا وَ لَا يَدَكَ فَوْقَ أَيْدِيهِمَا وَ لَا تَقَدَّمْ قُدَامَهُمَا﴾. (8)

قوله تعالى: ﴿رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِما فِي نُفُوسِكُمْ إِنْ تَكُونُوا صَالِحِينَ فَإِنَّهُ كَانَ لِلْأَوَّابِينَ غَفُوراً﴾. (25)

ص: 136

تو را زدند، آن ها را از خود «مران و فرمود: ﴿وَ قُلْ هُما قَوْلاً كَريماً﴾؛ اگر تو را زدند، به آن ها بگو خدا شما را بیامرزد؛ این است گفتار محترمانه تو».

2-4- ابن عباس رحمه الله علیه- اگر چیزی را کمتر از اف می دانست آن را فرموده بود. وَ لا تَنْهَرْهُما؛ یعنی با آن ها ستیزه مکن.

3-4- امام باقر علیه السلام- جابر گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: ﴿فَلا تَقُل هَما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما﴾؛ آن كمترين آزار است که آن را و بالاتر از آن را حرام کرده است.

4-4- امام صادق علیه السلام- اگر خداوند برای جلوگیری از رنجش و آزار پدر و مادر کلمه ای را کوتاهتر از اف می دانست آن را در قرآن شریف می آورد.

5-4- امام صادق علیه السلام- کمترین عقوق، أُفٍّ است و اگر خدای عزوجل چیز سبک تر از آن می دانست از آن نهی می کرد.

6-4- امام علی علیه السلام- هرگاه مؤمنی به برادرش بگوید: أُفٌ رشته ی برادری بین آن دو بریده می شود و اگر به او بگوید تو کافری یکی از آن دو کافر می گردد و هرگاه برادرش را متهم سازد، اسلام در دل او همچون آب شدن نمک در آب، حل می شود.

7-4- امام صادق علیه السلام- ابومأمون حارثی گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: «حق مؤمن بر مؤمن چیست»؟ فرمود: از حق مؤمن بر مؤمن است که از دل او را دوست بدارد و اگر به او اف گوید دوستی آن ها از بین می رود».

و پر و بال تواضع خویش را از روی محبت و لطف در برابر آنان فرود آر و بگو پروردگارا! همان گونه که آن ها مرا در کودکی تربیت کردند مشمول رحمتشان قرارده.

1- امام صادق علیه السلام- ابوولاد حناط گوید: از امام صادق علیه السلام در مورد آیه: ﴿وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحمَةِ﴾ پرسیدم فرمود: هر زمانی که نظر بر آن ها می کنی نظرت از روی رحمت و مهربانی باشد و نه صدای خود را بالای صدای ایشان بلند گردان و نه دست خویش را بالای دست آنان و هنگام راه رفتن پیش از ایشان راه مرو»

پروردگار شما از درون دل هایتان آگاهتر است؛ [هرگاه لغزشی در این زمینه داشتید] اگر صالح باشید [و جبران کنید] او بازگشت کنندگان را می آمرزد. (25)

ص: 137

7-1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿لِلْأَوَّابِينَ يَعنِي لِلتَّوَّابِينَ﴾. (1)

8-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبي بَصِير عَنْ أَبي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ عَلَيْكُمْ بِالْوَرَعَ وَالِاجْتِهَادِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَة وَ صِدْقِ الْحَدِيثِ وَ حُسْنَ الصَّحَابَةِ لِمَنْ صَحِبَكُمْ وَطُولِ السُّجُودِ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ سُنَن الأوابين﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ آتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَ الْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلا تُبَذِّرْ تبذيراً﴾ (26)

7-1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- لِلأَوَّابین؛ یعنی توبه کنندگان.

8-1- امام صادق علیه السلام- ابوبصیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود ای با محمد برشما باد به تقوا سعی و تلاش امانت داری راستگویی و خوشرویی با همراهان و اطرافیان خود و سجده های طولانی که این اعمال از ویژگی های اوابین است.

و حق خویشاوندان را بپرداز و [همچنین حق] مستمند و واماندهی در راه را و هرگز اسراف و تبذیر مکن (26)

اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَلَمَّا وَلَّى أَبُو بَكْر أَخْرَجَ عَنْهَا وَكَلَاءَهَا فَأَتَتْهُ فَسَأَلَتُهُ أَنْ يَرُدَّهَا عَلَيْهَا فَقَالَ لَهَا اثْتِينِي بِأَسْوَدَ أَوْ أَحْمَرَ يَشْهَدُ لَكِ بِذَلِكِ فَجَاءَتْ بأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ الةِ وَ أُمِّ أَيْمَنَ فَشَهِدَا لَهَا فَكَتَبَ لَهَا بَتَرْكِ التَّعَرُّض فَخَرَجَتْ وَ الْكِتَابُ مَعَهَا فَلَقِيَهَا عُمَرُ فَقَالَ مَا هَذَا مَعَكِ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ قَالَتْ كِتَابٌ كَتَبَهُ لِيَ ابْنُ أَبِي قُحَافَةَ قَالَ أَرِينِيهِ فَأَبَتْ فَانْتَزَعَهُ مِنْ يَدِهَا وَنَظَرَ فِيهِ ثُمَّ تَفَلَ فِيهِ وَ مَحَاهُ وَ خَرَقَهُ فَقَالَ لَهَا هَذَا لَمْ يُوجِفُ عَلَيْهِ أَبُوكِ بِخَيْل وَ لَا رِكَاب فَضَعِي الْحِبَالَ فِي رِقَابِنَا فَقَالَ لَهُ الْمَهْدِيُّ يَا أَبَا الْحَسَنِ اللَّهِ حُدَّهَا لِي فَقَالَ حَدُّ مِنْهَا جَبَل حدٍ وَ حَدُّ مِنْهَا عَرِيشُ مِصْرَ وَ حَدٌ مِنْهَا سِيفُ الْبَحْرِ وَ حَدُّ مِنْهَا دُومَةُ الْجَنْدَل فَقَالَ لَهُ كُلُّ هَذَا قَالَ نَعَمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ هَذَا كُلُّهُ إِنَّ هَذَا كُلَّهُ مِمَّا لَمْ يُوجِفٌ عَلَى أَهْلِهِ رَسُولُ الله بخَيْل وَ لَا رِكَابٍ فَقَالَ كَثِيرُ وَ أَنْظُرَ فِيهِ﴾. (1)

3-1- الرّضا علیه السلام- ﴿فَقَالَ الْمَأْمُونُ هَلْ فَضَّلَ اللَّهُ الْعِشْرَةَ عَلَى سَائِرِ النَّاسِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ اعلیه السلام إِنَّ اللَّهَ عزوجل أَبَانَ فَضْلَ الْعِتْرَةِ عَلَى سَائِرِ النَّاسِ فِي مُحْكَم ... قَالَتِ الْعَلَمَاءُ فَأَخْبِرْنَا هَلْ فَسَّرَ اللَّهُ تَعَالَى الاصْطِفَاءَ فِي الْكِتَابِ. فَقَالَ الرَّضَا فَسَّرَ الاصْطِفَاءَ فِى الظَّاهِرِ سِوَى الْبَاطِنِ فِي اثْنَيْ عَشَرَ مَوْطِنَا وَ مَوْضِعاً ... وَ الْآيَةَ الْخَامِسَةُ قَوْلُ اللَّهِ عزوجل وَ آتِ ذَا الْقُرْبِي حَقَّهُ خُصُوصِيَّةُ خَصَّهُمُ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ بهَا وَاصْطَفَاهُمْ عَلَى الْأُمَّةِ فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ ادْعُوا لِي فَاطِمَة فَدْعِيَتْ لَهُ فَقَالَ يَا فَاطِمَةُ قَالَتْ لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَقَالَ هَذِهِ فَدَكَ هِيَ مِمَّا لَمْ يُوجَفْ عَلَيْهِ بِخَيْل وَ لَا رِكَابِ وَ هِيَ لِى خَاصَّةً دُونَ الْمُسْلِمِينَ وَ قَدْ جَعَلْتُهَا لَكِ لِمَا أَمَرَنِي اللَّهُ بِهِ فَخُذِيْهَا لَكِ وَ لِوُلْدِكَ فَهَذِهِ الْخَامِسَةِ﴾. (2)

4-1- علی بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿يَعْنِي قَرَابَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم وَ نَزَلَتْ فِي فَاطِمَةَ اللَّهِ فَجَعَلَ لَهَا فَدَكَ وَ الْمِسْكِينَ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ وَ وَلْدِ فَاطِمَةَ علیها السلام﴾. (3)

5-1- امير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ عَنْ عَلَى علیه السلام قَالَ قَالَ يَوْمَ الشُورَى أَفِيكُمْ أَحَدٌ تَمَّ نُورُهُ مِنَ السَّمَاءِ حِينَ قَالَ وَ آتِ ذَا الْقُربى حَقَّهُ وَ المَسْكِينَ قَالُوا لَا﴾. (4)

ص: 142

نوشت که باید متعرضان فدک را ترک کنند و به فاطمه تحویل دهند. فاطمه در حالی که نامه ی ابوبکر را در دست داشت بیرون آمد در راه عُمَر او را دید و پرسید این چیست در دست تو ای دختر محمد؟! فاطمه فرمود: «نامه ای که ابن ابی قحافه برای من نوشته است». گفت: «نشانم بده». فاطمه امتناع کرد عمر آن را از دست فاطمه گرفت و نگاهی به آن انداخت، سپس در آن تف کرد و نوشته ها را محو نمود و نامه را پاره کرد و به فاطمه علیها السلام گفت: این ملکی است که برای فتح آن اسب و مرکبی رانده نشده پس ریسمان را در گردن ما قرار بده مهدی گفت:: «ای ابا الحسن! حدود آن ملک را برایم معین کن» فرمود: یک سوی آن کوه احد و یک طرف آن شهر عرش مصر و یک طرف آن ساحل دریا و یک سوی دیگر آن دومة الجندل است. مأمون گفت: «همه ی این ها را که گفتی؟ فرمود: «آری ای امیرالمؤمنین همه ی این ها که گفتم همه ی این ها که بر شمردم پیامبر صلی الله علیه و آله برای فتح آن ها اسب و مرکبی نتاخته است» مهدی گفت: زیاد است، باید در این باره بیشتر بیندیشم».

3-1- امام رضا علیه السلام- مأمون گفت: آیا خداوند عترت را بر سایر مردم فضیلت بخشیده است؟ فرمود: «خداوند برتری عترت را در کتاب خود آشکارا بیان کرده است علماء گفتند: «آیا خداوند در قرآن اصطفاء و برگزیدن را تفسیر نموده است»؟ فرمود: خداوند برگزیدن را در دوازده مورد از قرآن آشکارا تفسیر نموده غیر از آن چه در باطن قرآن است؛ ﴿وَ آتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ﴾؛ خصوصیتی است که خدا مخصوص آن ها کرده است و آن ها را از میان امّت برگزیده؛ چون این آیه بر رسول خدا نازل شد، فرمود: «فاطمه را نزد من بخوانید فاطمه علیها السلام را دعوت کردند، فرمود: «ای فاطمه » عرض کرد لبیک ای رسول خدا فرمود: این فدک است که با قوه ی قشون اسب سوار و شترسوار فتح نشده و مخصوص من است و به مسلمانان ربطی ندارد به دستور خدا من آن را به تو دادم آن را برای خود و فرزندانت بگیر».

4-1- علی بن ابراهيم رحمه الله علی- ﴿وَ آتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَ الْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ﴾؛ منظور از ذا القربي خویشاوندی رسول خدا است و درباره ی فاطمه علیها السلام نازل شده است. لذا پیامبر صلی الله علیه و آله فدک را به او داد. المسكين نیز یعنی درماندگان فرزندان فاطمه علیها السلام و ابنَ السَّبِیل یعنی در راه ماندگان آل محمد و فرزندان فاطمه علیها السلام.

5-1- امام علی علیه السلام- ابوطفیل گوید: امام علی علیه السلام - در روز شورا فرمود: «آیا کسی در میان شما هست که نور او از طرف ،آسمان کامل و تمام شده باشد؛ آن گاه که خدا فرمود: ﴿وَ آتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَ الْمِسْكِينَ﴾؟ گفتند: «نه»!

ص: 143

6-1- السجاد علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي نُعَيْمٍ قَالَ حَدَّثَنِي حَاجِبُ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ زِيَادِ لَمَّا جي ءَ براس الْحُسَيْنِ ... فَأَتَاهُمْ شَيْخُ مِنْ أَشْيَاخِ أَهْلِ الشَّامِ فَقَالَ لَهُمُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي قَتَلَكُمْ وَ أَهْلَكَكُمْ وَ قَطَعَ قَرْنَ الْفِتْنَةِ فَلَمْ يَألُ عَنْ شَتْمِهِمْ فَلَمَّا انْقَضَى كَلَامُهُ قَالَ لَهُ عَلِي بْنِ الحُسَيْن الله أَمَا قَرَأت كِتَابَ اللهِ عزوجل قَالَ نَعَمْ قَالَ أَمَا قَرَأْتَ هَذِهِ الْآيَةَ قُلْ لا أَسْتَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى قَالَ بَلَى قَالَ فَنَحْنُ أُولَئِكَ ثُمَّ قَالَ أَمَا قَرَأْتَ وَ آتِ ذَا الْقُرْبِي حَقَّهُ قَالَ بَلَى قَالَ فَنَحْنُ هُمْ فَهَلْ قَرَأْتَ هَذِهِ الْآيَةَ إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا قَالَ بَلَى قَالَ فَنَحْنُ هُمْ فَرَفَعَ الشَّامِيُّ يَدَهُ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّى أَتُوبُ إِلَيْكَ ثَلَاثَ مَرَاتِ اللَّهُمَّ إِنِّى أَبْراً إِلَيْكَ مِنْ عَدُوٌّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مِنْ قَتَلَةِ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدِ لَقَدْ قَرَأْتُ الْقُرْآنَ فَمَا شَعَرْتُ بِهَذَا قَبْلَ الْيَوْمِ﴾. (1)

7-1- الصّادق علیه السلام- ﴿قَالَ وَ آتِ ذَا الْقُرْبِي حَقَّهُ فَكَانَ عَلَى اللّهِ وَكَانَ حَقًّهُ الْوَصِيَّةَ الَّتِي جُعِلَتْ لَهُ وَ الِاسْمَ الْأَكْبَرَ وَ مِيرَاثَ الْعِلْمِ وَآثَارَ عِلْمِ النُّبُوَّةَ﴾. (2)

8-1- أمير المومنين علیه السلام- ﴿لَمَّا أَنْزَلَ اللهُ عزّوجل وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ دَعَا رَسُولُ اللهِ فَاطِمَةَ فَنَحَلَهَا فَدَكَ﴾. (3)

1- 9- الصّادق علیه السلام- ﴿كَانَ رَسُولُ اللهِ أعْطَى فَاطِمَةَ فَدَكَاً قَالَ كَانَ وَقَفَهَا، فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ آتِ ذَا الْقُرْبِي حَقَّهُ، فَأَعْطَاهَا فَدَكَاً﴾. (4)

10-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي مَرْيَمَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَر علیه السلام يَقُول لَمَّا نَزَلَتِ الْآيَةُ وَآتِ ذَا الْقُرْبِي حَقَّهُ أَعْطَى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَاطِمَة فَدَكَاً. فَقَالَ أَبَانُ بن تَغْلِبَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم أَعْطَاهَا قَالَ: فَغَضِبَ أَبُو جَعْفَرَ علیه السلام ، ثُمَّ قَالَ اللَّهُ أَعْطَاهَا﴾. (5)

11-1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿نَزَلَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله عَلَى فَدَكَ يُحَارِبُهُمْ ثُمَّ قَالَ لَهُمْ وَ مَا يَأْمَنُكُمْ أَنْ تَكُونُوا آمِنِينَ فِي هَذَا الْحِصْنِ وَ أَمْضِي إِلَى حُصُونِكُمْ فَأَفْتَحْهَا. فَقَالُوا إِنَّهَا مُقَفَّلَةً، وَ عَلَيْهَا

ص: 144

6-1- امام سجاد علیه السلام- ابونعیم گوید: حاجب عبیدالله بن زیاد برای من نقل کرد: وقتی که سر [مبارک] امام حسین را آوردند ... ناگاه پیرمردی از اهل شام نزد آنان آمد و گفت: «سپاس مخصوص آن خدایی است که شما را کشت و هلاک نمود و فتنه را خاموش نمود هر چه توانست به اسیران ناسزا گفت وقتی سخنش خاتمه یافت امام سجادا به او فرمود: آیا قرآن خدا را تلاوت می کنی؟ گفت: «آری» فرمود: این آیه را نخواندی که خدا می فرماید بگو: «من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی کنم جز دوست داشتن نزدیکانم [اهل بیتم]» (شوری (23) پیرمرد گفت: «بله [خوانده ام]»! حضرت سجادالله فرمود: «ما همان اهل بیت هستیم» سپس فرمود: آیا این آیه را نخواندی که می فرماید: وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ؟ گفت: «چرا» فرمود: «ما همان افراد هستیم». [باز فرمود]: «آیا این آیه را نخواندی که می فرماید خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاک سازد. (احزاب/33) .؟ گفت: «چرا» فرمود: «ما همان اهل بیتی هستیم که قرآن می فرماید». آن پیرمرد شامی دست خود را به طرف آسمان بلند کرد و گفت پروردگارا من توبه کردم و سه مرتبه گفت بار !خدایا من از دشمنان آل محمد و قاتلین آنان بیزاری می جویم من قبل از این قرآن را می خواندم ولی قبل از امروز به معنی این آیات پی نبرده بودم.

7-1- امام صادق علیه السلام- وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ؛ مقصود از خویشاوندان؛ علی علیه السلام است و حق او وصیتی است که برای او قرار داده و اسم اکبر و میراث علم و آثار علم نبوّت است.

8-1- امام علی علیه السلام- هنگامی که خداوند آیه ﴿وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ﴾ را نازل فرمود، [پیامبر صلی الله علیه و آله] فاطمه را طلبید و فدک را به او عطا فرمود.

9-1- امام صادق علیه السلام- از امام علی علیه السلام سؤال شد: «پیامبر صلی الله علیه و آله فدک را به فاطمه بخشید»؟ فرمود: «پیامبر صلی الله علیه و آله آن را وقف کرد پس از این که خداوند: آیه ﴿وَ آتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ﴾ را نازل کرد، پیامبر صلی الله علیه و آله حقّ فاطمه را به او داد». را به او داد» پرسیدم پیامبر صلی الله علیه و آله فدک را به فاطمه بخشید»؟ فرمود: «نه! خدا فدک را به او بخشید».

10-1- امام صادق علیه السلام- ابو مریم گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «هنگامی که آیه: ﴿وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ﴾ نازل گردید رسول خدا فدک را به فاطمه علیها السلام بخشید. ابان بن تغلب عرض کرد: «رسول خدا از طرف خویش به او بخشید؟ امام باقر علیه السلام خشمگین شده و فرمود: «[بلکه] خداوند به فاطمه بخشید.

11-1- پیامبر صلی الله علیه و آله- پیامبر صلی الله علیه و آله وارد سرزمین فدک شد تا با اهل آن پیکار نماید. به آن ها فرمود: «چه چیز باعث شده که در این قلعه احساس امنیت کنید با این که من به [تمام قلعه های شما رفته و آن ها را فتح خواهم نمود؟ گفتند: «قلعه های ما قفل زده شده و کسانی که بر آن ها گماشته گشته اند، از آن ها دفاع خواهند کرد و کلید آن قفل ها نزد ماست» پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود کلید آن قفل ها به من داده شده است و آن ها را بیرون آورده و به ایشان نشان داد آن ها حاکمشان را متهم نمودند که به دین محمد ای گرایش پیدا کرده و کلیدها را به او تحویل داده است ولی او سوگند یاد کرد که کلیدها نزد خودش می باشد و اکنون درون عطردانی در صندوقی داخل خانه ای است که بر آن قفل زده شده

ص: 145

مَنْ يَمْنَعُ عَنْهَا، وَ مَفَاتِيحُهَا عِنْدَنَا فَقَالَ إِنَّ مَفَاتِيحَهَا دُفِعَتْ إِلَيَّ ثُمَّ أَخْرَجَهَا وَأَرَاهَا الْقَوْمَ فَاتَّهَمُوا دَيَّانَهُمْ أَنَّهُ صَبَا إِلَى دِينِ مُحَمَّدِ ، وَ دَفَعَ الْمَفَاتِيحَ إِلَيْهِ. فَحَلَفَ أَنَّ الْمَفَاتِيحَ عِنْدَهُ، وَ أَنَّهَا فِي سَفَطٍ فِي صُنْدُوق فِي بَيْتِ مُقَفَل عَلَيْهِ، فَلَمَّا فُتِّشَ عَنْهَا فَفُقِدَتْ فَقَالَ الدَّيَّانُ لَقَدْ أَحْرَزْتُهَا وَ قَرَأْتُ عَلَيْهَا مِنَ التَّوْرَاةِ وَ خَشِيتُ مِنْ سِحْرِهِ، وَ أَعْلَمُ الْآنَ أَنَّهُ لَيْسَ بسَاحِرٍ، وَ إِنَّ أَمْرَهُ لَعَظِيمُ. فَرَجَعُوا إِلَى النَّبِيِّ وَ قَالُوا مَنْ أَعْطَاكَهَا قَالَ: أَعْطَانِي الَّذِي أَعْطَى مُوسَى الْأَلْوَاحَ جَبْرَئِيلُ فَتَشَهَّدَ الدَّيَّانُ، ثُمَّ فَتَحُوا الْبَابَ وَخَرَجُوا إِلَى رَسُول اللَّهِ ، وَ أَسْلَمَ مَنْ أَسْلَمَ مِنْهُمْ، فَأَقَرَهُمْ فِي بُيُوتِهِمْ وَأَخَذَ مِنْهُمْ أَخْمَاسَهُمْ فَنَزَلَ وَ آتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ قَالَ وَ مَا هُوَ قَالَ أَعْطِ فَاطِمَةَ فَدَكَاً، وَ هِيَ مِنْ مِيرَاثِهَا مِنْ أُمِّهَا خَدِيجَةَ، وَ مِنْ أُخْتِهَا هِنْدِ بَنْتِ أَبِى هَالَةَ، فَحَمَلَ إِلَيْهَا النَّبِيُّ مَا أَخَذَ مِنْهُ، وَأَخْبَرَهَا بِالْآيَة. فَقَالَتْ لَسْتُ أَحْدِثُ فِيهَا حَدَثاً وَ أَنْتَ حَى أَنْتَ أَولَى بي مِنْ نَفْسِي وَ مَالِي لَكَ فَقَالَ: أَكْرَهُ أَنْ يَجْعَلُوهَا عَلَيْكِ سُبَّةٌ فَيَمْنَعُوكِ إِيَّاهَا مِنْ بَعْدِي. فَقَالَتْ أَنْفِدْ فِيهَا أَمْرَكَ، فَجَمَعَ النَّاسَ إِلَى مَنْزِلِهَا وَأَخْبَرَهُمْ أَنَّ هَذَا الْمَالَ لِفَاطِمَةَ، فَفَرَّقَهُ فِيهِمْ، وَكَانَ كُلُّ سَنَةٍ كَذَلِكَ، وَ يَأْخُذُ مِنْهُ قُوتَهَا، فَلَمَّا دَنَا وَفَاتُهُ دَفَعَهُ إِلَيْهَا﴾. (1)

12-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ حَمَّادِ بْن عُثْمَانَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ: لَمَّا بُويعَ أَبُو بَكْرٍ وَاسْتَقَامَ لَهُ الْأَمْرُ عَلَى جَمِيعِ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ، بَعَثَ إِلَى فَدَكَ مَنْ أَخْرَجَ وَكِيلَ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُول الله مِنْهَا. فَجَاءَتْ فَاطِمَةَ علیها السلام إِلَى أَبي بَكْر فَقَالَتْ: يَا أَبَا بَكْر! لِمَ تَمْنَعُنِي مِيرَاثِي مِنْ أَبِي رَسُول اللهِ وَأَخْرَجْتَ وَكِيلِى مِنْ فَدَكَ وَ قَدْ جَعَلَهَا لِى رَسُولُ اللَّهِ بِأَمْرِ اللَّهِ تَعَالَى فَقَالَ: هَاتِي عَلَى ذَلِكَ بِشُهُودٍ. فَجَاءَتْ بِأمَ أَيْمَنَ، فَقَالَتْ: لَا أَشْهَدُ يَا أَبَا بَكْرٍ حَتَّى أَحْتَجَّ عَلَيْكَ بِمَا قَالَ رَسُولُ اللهِ ، أَنْشَدُكَ بِاللَّهِ أَلَسْتَ تَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ: إِن أَمَّ أَيْمَنَ امْرَأَةُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ؟ فَقَالَ: بَلَى قَالَتْ: فَأَشْهَدُ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحَى إِلَى رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَآتِ ذَا الْقُرْبِي حَقَّهُ فَجَعَلَ فَدَكَ لِفَاطِمَةَ الله بأمْرِ اللَّهِ. وَجَاءَ عَلِيٌّ فَشَهِدَ بِمِثْل ذَلِكَ فَكَتَبَ لَهَا كِتَاباً وَ دَفَعَهُ إِلَيْهَا فَدَخَلَ عُمَرُ، فَقَالَ: مَا هَذَا الْكِتَاب؟ فَقَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام ادَّعَتْ فِی فَدَكَ وَ شَهِدَتْ لَهَا أُمُّ أَیْمَنَ وَ عَلِیٌّ فَكَتَبْتُهُ﴾. (2)

ص: 146

است. چون را بازرسی کردند دیدند کلیدها گمشده است. حاکم گفت: «من کلیدها را پنهان کرده و بر آن ها قسمتی از تورات را خواندم چون از جادو و سحر محمد له به شدت می ترسیدم ولی اکنون دانستم که محمد جادوگر و ساحر نیست و شأنش بسیار بلند مرتبه است». اهل فدک نزد پیامبر صلی الله علیه و آله بازگشته و پرسیدند چه کسی کلیدها را به تو داده است؟ فرمود همان جبرئیلی که الواح (تورات) را به موسی علیه السلام داد کلیدها را به من داده است در این هنگام حاکم ،فدک شهادتین را بر زبان جاری ساخت و یهودیان در را باز کرده و نزد رسول خدا رفتند و عده ای از ایشان اسلام آوردند و پیامبر صلی الله علیه و آله آنان را در خانه هایشان باقی گذاشته و یک پنجم اموالشان را گرفت. در این هنگام آیه وَ آتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ نازل شد، پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید آن حق کدام است؟ جبرئیل پاسخ داد: «فدک را به فاطمه ای ببخش که فدک ارث او از مادرش خدیجه و خواهرش هند دختر ابوهاله است». پیامبر صلی الله علیه و آله آن چه از فدک گرفته بود نزد فاطمه فرستاد و او را از آیه باخبر ساخت فاطمه عرض کرد: «تا شما زنده هستید، من در فدک کاری انجام نمی دهم شما از من به خودم سزاوارترید و دارایی ام برای شماست». پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «می ترسم بعد از من آن را بر تو ننگ دانسته و تو را از آن محروم سازند». فاطمه ای عرض کرد: حال که چنین است خواسته ی خویش را در مورد فدک اجرا نما». پیامبر صلی الله علیه و آله نیز عده ای از مردم را به منزل فاطمه خوانده و ایشان را باخبر ساخت که فدک حق مخصوص فاطمه است آن گاه فدک را میان ایشان تقسیم نمود و هر ساله چنین بود و پیامبر صلی الله علیه و آله از فدک، به مقدار معیشت فاطمه بر می گرفت و چون وفات پیامبر صلی الله علیه و آله نزدیک شد فدک را به فاطمه تحویل داد.

12-1- امام صادق علیه السلام- از حماد بن عثمان نقل است که امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی با ابوبکر بیعت شد و خلافت او بر همه مهاجر و انصار محقق و ثابت شد فردی را از جانب خود به سرزمین فدک فرستاد و دستور داد تا نماینده حضرت زهرا را از آن جا بیرون کند. در پی این اقدام حضرت فاطمه نزد ابوبکر آمده و فرمود: چرا مرا از ارث پدری محروم کردی و نماینده ام را از آن جا بیرون کردی، حال این که پدرم آن جا را به دستور خدا برای من اختصاص داده بود؟ ابوبکر گفت: بر این ماجرا شاهد بیاور آن حضرت نیز ام ایمن را آورد، و او گفت: «پیش از این که شهادت و گواهی بدهم باید از تو ای ابو بکر- بپرسم تو را به خدا قسم آیا این فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله را قبول داری که فرمود ام ایمن یکی از زنان اهل بهشت است»؟ گفت: «آری قبول دارم» گفت «بنابراین من نیز شهادت می دهم که خداوند عزیز و جلیل بر پیامبر صلی الله علیه و آله وحی فرستاد که پس حق نزدیکان را ادا کن (روم /38) پس آن رسول گرامی نیز فدک را به دستور خداوند برای فاطمه قرار داد سپس علی نیز وارد شده و چنین شهادت داد. پس ابوبکر نامه ای نوشته و به حضرت زهرا داد. در این هنگام عمر وارد شد و گفت: «این نامه چیست؟ گفت: «فاطمه ادعای فدک را نموده و ام ایمن و علی برای او شهادت دادند و من حکم آن را برای او نوشتم»!

ص: 147

قوله تعالى: ﴿إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوانَ الشَّيَاطِينِ وَ كانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُوراً﴾ (27)

1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿يَا على علیه السلام... إِذَا خَرَجْتَ فِي سَفَرٍ فَلَا تُجَامِعُ أَهْلَكَ مِنْ تِلْكَ اللَّيْلَةِ فَإِنَّهُ إِنْ قُضِيَ بَيْنَكُمَا وَلَدْ يُنْفِقُ مَالَهُ فِي غَيْرِ حَقٌّ وَ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ﴾. (1)

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِيراً أَنْ لَا تُنْفِقِ الْمَالَ فِي غَيْر طَاعَةِ اللَّهِ إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوانَ الشَّيَاطِينِ وَ الْمُخَاطَبَةُ لِلنَّبِيِّ وَ الْمَعْنَى لِلنَّاسِ﴾. (2)

3- الصّادق علیه السلام- ﴿إن أمير الْمُؤْمِنِينَ لا قَالَ لِعِنَايَةَ كُنْ رَامِلَةً لِلْمُؤْمِنِينَ فَإِنَّ خَيْرَ الْمَطَايَا أَمْثَلُهَا وَ أَسْلَمُهَا ظَهْراً وَ لَا تَكُنْ مِنَ الْمُبَذِّرِينَ﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿و إمّا تُعْرضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّكَ تَرْجُوها فَقُلْ لهَمْ قَوْلاً مَيْسُوراً﴾. (28)

1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿كِتَابُ الشَّيرَازِى أَنَّهَا لَمَّا ذَكَرَتْ حَالَهَا وَ سَأَلَتْ جَارِيَةً بَكَى رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ يَا فَاطِمَةُ وَالَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ إِنَّ فِي الْمَسْجِدِ أَرْبَعَمِائَة رَجُل مَا لَهُمْ طَعَامُ وَ لَا ثِيَابُ وَ لَوْلَا خَشْيَتِي خَصْلَةً لَأَعْطَيْتُكِ مَا سَأَلْتَ يَا فَاطِمَةً إِنِّي لَا أَرِيدُ أَنْ يَنْفَكَ عَنْكَ أَجْرُكِ إِلَى الْجَارِيَةِ وَ إِنِّي أَخَافُ أَنْ يَخْصِمَک علی بن ابی طالب علیه السلام يَوْمَ الْقِيَامَةِ بَيْنَ يَدَى اللَّهِ عَزَوجِلَ إِذَا طَلَبَ حَقَّهُ مِنْكِ ثُمَّ عَلَّمَهَا صَلَاةَ التَّسْبِيحَ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام مَضَيْتِ تُرِيدِينَ مِنْ رَسُول الله الله الدُّنْيَا فَأَعْطَانَا اللَّهُ ثَوَابَ الْآخِرَةَ قَالَ قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ فَلَمَّا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ مِنْ عِنْدِ فَاطِمَةَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ وَإِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغَاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّكَ تَرْجُوهَا يَعْنِي عَنْ قَرَابَتِكَ وَ ابْنَتِكَ فَاطِمَةَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاةِ اللهِ يَعْنِي طَلَبَ رَحْمَة مِنْ رَبِّكَ يَعْنِي رِزْقاً مِنْ رَبِّكَ تَرْجُوهَا فَقُلْ لَهُمْ قَوْلًا مَيْسُوراً يَعْنِي قَوْلًا حَسَنَاً فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ أَنْفَذَ رَسُولُ اللَّهِ جَارِيَةً إِلَيْهَا لِلْخِدْمَة وَ سَمَّاهَا فَضَةَ﴾. (4)

ص: 150

چرا که تبذیر کنندگان برادران شیاطینند و شیطان در برابر پروردگارش بسیار ناسپاس بود. (27)

1- پیامبر صلی الله علیه و آله ای علی! ... هرگاه به خاطر سفری از منزل خارج شدی در آن شب با همسرت نزدیکی نکن؛ زیرا اگر فرزندی متولد شود مال را در راه نادرست خرج خواهد کرد. و این آیه را رسول خدا قرائت فرمود: ﴿إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوانَ الشَّيَاطِينِ﴾.

2- علی بن ابراهيم رحمه الله علیه- وَ لاَ تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا؛ یعنی مالی را در راهی که اطاعت خدا در آن نیست، انفاق نكن. ﴿إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ﴾، مخاطب ظاهری آیه، پیامبر صلی الله علیه و آله و مخاطب حقیقی آن مردم هستند.

3- امام صادق علیه السلام- امیرمؤمنان علیه السلام به شخصی به نام عنایه فرمود: برای مؤمنان باربردار باش که بهترین مرکب ها آن است که رامتر و فرمانبردارتر باشد و از اسراف کاران مباش.

و هرگاه از آنان (مستمندان) روی برتابی و انتظار رحمت [و نعمت] پروردگارت را داشته باشی تا توانایی یابی و به آن ها کمک کنی با گفتار نرم و آمیخته با لطف با آن ها سخن بگو. (28)

1- پیامبر صلی الله علیه و آله- در کتاب شیرازی آمده است هنگامی که فاطمه ی زهرا شرح حال خود را گفت و از رسول خدا یک کنیز تقاضا نمود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گریان شد و فرمود: «ای فاطمه! قسم به حق آن خدایی که مرا به پیامبر صلی الله علیه و آله ی مبعوث نموده تعداد چهارصد نفر مرد فقیر در مسجد من زندگی می کنند که غذا و لباسی ندارند اگر من از یک خصلتی نمی ترسیدم خواسته ی تو را انجام می دادم ای فاطمه من نمی خواهم که اجر و ثواب تو نصیب یک کنیز شود. من می ترسم که علی بن ابی طالب علیه السام فردای قیامت پیش خدا حق خود را از تو مطالبه نماید. سپس حضرت محمد و تسبیحات معروف را به آن بانو تعلیم داد. علی بن ابی طالب با خوشحالی فراوان به فاطمه فرمود: گرچه تو به منظور حاجت دنیوی به حضور پدرت مشرف شدی ولی خدای رئوف ثواب اخروی را به ما عطا فرمود ابوهریره می گوید وقتی پیغمبر خدا از نزد فاطمه ای خارج شد این آیه نازل شد که می فرماید: ﴿وَ إِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّكَ تَرْجُوها﴾ منظور رحمت پروردگار که در این آیه شریفه است ﴿ابْتِغَاءَ مَرْضَاةِ الله﴾ همان است که رسول اکرم برای فاطمه اطهر علیها السلام می خواست». زمانی که آیه ی شریفه نازل شد پیامبر صلی الله علیه و آله اعظم اسلام کنیزی را برای خدمت فاطمه اعزام نمود که نامش فضه بود.

ص: 151

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿ثُمَّ عَطَفَ بِالْمُخَاطَبَةِ عَلَى الْوَالِدَيْنِ فَقَالَ: وَإِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمْ يَعْنِي عَنِ الْوَالِدَيْنِ إِذَا كَانَ لَكَ عِيَالُ أَوْ كُنتَ عَلِيلًا أَوْ فَقِيراً فَقُلْ هُمْ قَوْلاً مَيْسُوراً أَنْ حَسَنَا إِذَا لَمْ تَقْدِرْ عَلَى بِرِهِمْ وَ خِدْمَتِهِمْ فَارْجُ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ الرَّحْمَةَ﴾. (1)

3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿إِنَّ النَّبِي كَانَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ إِذَا سُئِلَ وَ لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ مَا يُعْطِي، قَالَ: يَرْزُقْنَا اللهُ وَإِيَّاكُمْ مِنْ فَضْلِهِ﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَلا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَلا تَبْسُطُها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً تَحْصُوراً﴾ (29)

1- الرّسول صلی الله علیه و آله- تفسير القمى: ﴿وَلا تَجْعَلْ يَدَكَ مَعْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطُها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً فَإِنَّهُ كَانَ سَبَبَ نُزُولِهَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم كَانَ لَا يَرُدُّ أَحَداً يَسْأَلُهُ شَيْئاً عِنْدَهُ فَجَاءَ رَجُلُ فَسَأَلَهُ فَلَمْ يَحْضُرُهُ شَيْءٍ فَقَالَ يَكُونُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَعْطِنِي قَمِيصَكَ وَ كَانَ لَا يَرُدُّ أَحَداً عَمَّا عِنْدَهُ فَأَعْطَاهُ قَمِيصَهُ فَأَنْزَلَ اللهُ وَلا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَلا تبسُطُها كُلَّ الْبَسْطِ فَنَهَاهُ أَنْ يَبْخَلَ وَيُسْرِف وَيَقْعُدَ مَحْسُوراً مِنَ الشَّيَابِ فَقَالَ: الصادق علیه السلام الْمَحْسُورُ الْعُرْيَانُ﴾. (3)

2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿روى أَنَّهُ بَدَلَ جَمِيعَ مَالِهِ حَتَّى قَمِيصِهِ، وَ بَقِيَ فِي دَارِهِ عُرْيَاناً عَلَى حَصِيرَة، إِذْ أتَاهُ بِلَالُ وَ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ ، الصَّلَاةَ. فَنَزَلَ وَ لَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَ لَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً وَ أَتَاهُ بخَلَّة فِرْدَوْسِيَّة﴾. (4)

3- الصّادق علیه السلام- ﴿مُوسَى بْن بَكْرٍ عَنْ عَجْلَانَ قَالَ كُنتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجَاءَ سَائِلُ فَقَامَ إِلَى مِكْتَل فِيهِ تَمْرُ فَمَلَا يَدَهُ فَنَاوَلَهُ ثُمَّ جَاءَ آخَرُ فَسَأَلَهُ فَقَامَ فَأَخَذَ بِيَدِهِ فَنَاوَلَهُ ثُمَّ جَاءَ آخَرُ فَسَأَلَهُ فَقَامَ فَأَخَذَ بِيَدِهِ فَنَاوَلَهُ ثُمَّ جَاءَ آخَرُ فَسَأَلَهُ فَقَامَ فَأَخَذَ بِيَدِهِ فَنَاوَلَهُ ثُمَّ جَاءَ آخَرُ فَقَالَ اللَّهُ رَازِقُنَا وَإِيَّاكَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللهِ كَانَ لَا يَسْأَلُهُ أَحَدٌ مِنَ الدُّنْيَا شَيْئاً إِنَّا أَعْطَاهُ فَأَرْسَلَتْ إِلَيْهِ امْرَأَةُ ابْن لَهَا فَقَالَتِ انْطَلِقْ إِلَيْهِ فَاسْأَلْهُ فَإِنْ قَالَ لَكَ لَيْسَ عِنْدَنَاشَيْءٍ فَقُلْ أَعْطِنِي قَمِيصَكَ قَالَ فَأَخَذَ

ص: 152

2- علی بن ابراهیم رحمه الله علیه- سپس درباره ی والدین به مخاطبان فرموده است ﴿وَإِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُم﴾؛ یعنی اگر خود اهل و عیال داشتی و عائله مند و یا فقیر یا بیمار بودی و از والدین دوری کردی فَقُل لهم قَوْلًا مَّيْسُورًا؛ یعنی کلام نیک و نرم و خوشایند به آن ها بگو، اگر قادر نیستی به آن ها احسان و خدمت کنی پس از خدا بخواه به آن ها رحمت آورد.

3- پیامبر صلی الله علیه و آله- چون این آیه نازل شد هرگاه کسی از پیامبر صلی الله علیه و آله درخواستی می کرد و حضرت علیه السلام چیزی نداشت که بخشش کند می فرمود خداوند ما و شما را از احسان خویش روزی دهد».

هرگز دستت را برگردنت بسته مگذار [و ترک انفاق و بخشش منما] و بیش از حد [نیز] دست خود را مگشای که مورد سرزنش قرار گیری و از کار فرو مانی (29)

1- پیامبر صلی الله علیه و آله- در کتاب تفسیر قمی آمده است: ﴿وَ لَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً﴾ سبب نزول آیه این است که هرگاه کسی چیزی از پیامبر صلی الله علیه و آله می خواست و پیامبری قدرت بخشش آن را داشت هرگز او را دست خالی رد نمی کرد. روزی کسی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و چیزی خواست پیامبر صلی الله علیه و آله چیزی در دست نداشت و فرمود: «ان شاء الله درست می شود . مرد گفت ای رسول خدا پیراهنتان را به من بدهید» و پیامبر صلی الله علیه و آله که هرگز کسی را دست خالی رد نمی کرد پیراهن خود را به او داد خداوند فرمود: ﴿وَلاَ تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إلَى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ﴾ و پیامبر صلی الله علیه و آله را نهی کرد از این که اسراف کند و بدون پیراهن بماند. و امام صادق علیه السلام فرمود: «المَحْسُورُ؛ یعنی عریان».

2- پیامبر خدا صلی الله علیه و آله- در روایت است پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هر چه داشت بخشید حتی پیراهنش را پس عریان در خانه اش بر روی حصیری نشست بلال نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: ای رسول خدا برای نماز بیایید آن گاه خدا این آیه را نازل کرد؛ ﴿وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلاَ تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا﴾ و خداوند از بهشت برای حضرت حلّه ای آورد.

3- امام صادق علیه السلام- عجلان گوید نزد امام صادق علیه السلام بودم و سائلی آمد. امام علیه السلام بر سر زنبیلی از خرما رفت و دستش را پر از خرما نمود و به او بخشید. سپس دیگری آمد و از حضرت کمک خواست و حضرت برخاست و با دست خود خرما برداشت و به او داد. اندکی بعد، و چیزی خواست و امام علیه السلام با دست خود خرما برداشت و به او بخشید و سپس دیگری آمد دیگری آمد و چیزی ،خواست امام علیه السلام با دست خود خرما برداشت و به او بخشید. آن گاه دیگری آمد. امام فرمود: «خداوند به تو و به ما روزی و رزق دهد» آن گاه فرمود: «هرگاه کسی چیزی از پیامبر صلی الله علیه و آله می خواست هرگز پیامبر صلی الله علیه و آله او را دست خالی رد نمی کرد و حتماً چیزی به او می داد. زنی پسرش را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله فرستاد و به او گفت برو و از پیامبر صلی الله علیه و آله چیزی بخواه و اگر گفت من هم

ص: 153

قَمِيصَهُ فَرَمَى بِهِ إِلَيْهِ وَ فِى نُسْخَة أُخْرَى فَأَعْطَاهُ فَأَدَبَهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَى الْقَصْدِ فَقَالَ وَ لَا تجعل يَدَكَ مَعْلُولَةً إلى عُنُقِكَ وَلا تَبْسُطها كُل البَسْطِ فَقْعُدَ مَلُوماً محسُوراً﴾. (1)

4- الصادق علیه السلام- ﴿عن عُمَرَ بْن يَزِيد عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْل اللَّهِ عزوجل وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةٌ إلى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطُها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً قَالَ الْإِحْسَارُ الْفَاقَةُ﴾. (2)

5- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانِ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى وَ الَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَرَّيُسْرِفُوا وَ لَ يَقْتُرُوا وَ كَانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً فَبَسَطَ كَفَّهُ وَ فَرَّقَ أَصَابِعَهُ وَ حَنَاهَا شَيْئًا وَ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَبَسَطَ رَاحَتَهُ وَ قَالَ هَكَذَا وَ قَالَ الْقَوَامُ مَا يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الْأَصَابِع وَ يَبْقَى فِي الرَّاحَةِ مِنْهُ شَيْءٌ﴾. (3)

6- الصّادق علیه السلام- ﴿دَخَلَ سُفْيَانُ الثَّوْرِيُّ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام... قَالَ فَأَتَاهُ قَوْمُ مِمَّنْ يُظْهِرُونَ الزُّهْدَ وَ يَدْعُونَ النَّاسَ أَنْ يَكُونُوا مَعَهُمْ عَلَى مِثْلِ الَّذِى هُمْ عَلَيْهِ مِنَ التَّقَشُفِ فَقَالُوا لَهُ إِنَّ صَاحِبَنَا حَصِرَ عَنْ كَلَامِكَ وَ لَمْ تَحْضُرُهُ حُجَجْهُ فَقَالَ لَهُمْ فَهَاتُوا حُجَجَكُمْ فَقَالُوا لَهُ إِنَّ حُجَجَنَا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ فَقَالَ لَهُمْ فَأَدْلُوا بِهَا فَإِنَّهَا أَحَقُّ مَا اتَّبِعَ وَ عُمِلَ بِهِ فَقَالُوا يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مُخْبِراً عَنْ قَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وآله وسلم وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ فَمَدَحَ فِعْلَهُمْ وَ قَالَ فِي مَوْضِعِ آخَرَ وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسِيراً فَنَحْنُ نَكْتَفِى بِهَذَا فَقَالَ رَجُلُ مِنَ الْجُلَسَاءِ إِنَّا رَأَيْنَاكُمْ تَزْهَدُونَ فِي الْأَطْعِمَةِ الطَّيِّبَةِ وَمَعَ ذَلِكَ تَأْمُرُونَ النَّاسِ بِالْخُرُوجِ مِنْ أَمْوَالِهِمْ حَتَّى تَمَتَّعُوا أَنْتُمْ مِنْهَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام دَعُوا عَنْكُمْ مَا لَا تَنْتَفِعُونَ بِهِ أَخْبِرُونِي أَيُّهَا النَّفَرُ أَ لَكُمْ عِلْمُ بنَاسِخِ الْقُرآن مِنْ مَنْسُوخِهِ وَ مُحْكَمِهِ مِنْ مُتَشَابِهِهِ الَّذِي فِي مِثْلِهِ ضَلَّ مَنْ ضَلَّ وَ هَلَكَ مَنْ هَلَكَ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ فَقَالُوا لَهُ أَوْ بَعْضِهِ فَأَمَّا كُلُّهُ فَلَا فَقَالَ لَهُمْ فَمِنْ هُنَا أتِيتُمْ وَ كَذَلِكَ أَحَادِيثُ رَسُولِ اللَّهِ ... ثُمَّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ ابْدَا بِمَنْ تَعُولُ الْأَدْنَى فَالْأَدْنَى ثُمَّ هَذَا مَا نَطَقَ بِهِ الْكِتَابُ رَداً لِقَوْلِكُمْ وَ نَهْيَا عَنْهُ مَفْرُوضَاً مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ قَالَ وَ الَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَيُسْرِفُوا وَلَيَقْتُرُوا وَ كَانَ بَيْنَ ذلِكَ قَوامِاً أَ فَلَا

ص: 154

چیزی ندارم، بگو: پیراهن خود را به من بده پیامبر صلی الله علیه و آله پیراهنش را درآورد و آن را به طرف آن پسر انداخت. پس خداوند به او میانه روی و اعتدال را آموخت و فرمود: ﴿وَ لَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلاَ تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا تَخَسُورًا﴾.

4- امام صادق علیه السلام- عمربن یزید گوید امام صادق علیه السلام در مورد آیه: ﴿وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَلا تَبْسُطُها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحسُوراً﴾ فرمود: «حسرت به معنی فقر و فاقه است [که هرچه دارند از دست بدهند و خود از فعالیت و کار زندگی باز بمانند]».

5- امام باقر علیه السلام- عبدالله بن سنان نقل می کند در مورد کلام: خداوند و کسانی که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف می نمایند و نه سخت گیری (فرقان /67) دست خود را گشود و انگشت ها را با قدری فاصله خم کرد یعنی راه قوام زندگی و پایندگی نعمت بدین صورت است. سپس این آیه را تلاوت کرد؛ ﴿وَ لا تَبْسُطُها كُلَّ الْبَسْطِ﴾ و بعد، کف دست را گشود و گفت یعنی به این صورت که هرچه داری در اختیار دیگران بگذاری سپس گفت: قوام زندگی و پایندگی و دوام عافیت به این است که مقداری از لای انگشت ها بریزد و مقداری در کف دست باقی بماند».

6- امام صادق علیه السلام- سفیان ثوری خدمت امام صادق علیه السلام رسید مطالبی بین او و امام صادق علیه السلام در مورد پوشیدن لباس فاخر پیش آمد ... بعد گروهی از همفکران سفیان ثوری که به ظاهر خود را زاهد نشان می دادند و مردم را دعوت می کردند که در پشمینه پوشی با آن ها هماهنگ شوند آمده، گفتند دوست ما نتوانست جواب شما را بدهد و از آوردن دلیل عاجز شد. فرمود: «شما دلیل های خود را بیاورید» گفتند: «دلیل ما از قرآن است» فرمود: استدلال کنید قرآن شایسته ترین برنامه ایست که باید عمل شود» گفتند: «خداوند از حال گروهی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله حکایت می کند: آن ها را بر خود مقدم می دارند هرچند خودشان بسیار نیازمند باشند کسانی که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده اند رستگارانند (حشر /9) خداوند این دسته را ستایش می کند به واسطه ی این که دیگران را بر خود مقدم می دارند در آیه دیگر می فرماید و غذای [خود] را با این که به آن علاقه و نیاز دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می دهند! (انسان)». گفتند: «ما به همین دو آیه اکتفا می کنیم. یکی از حاضرین گفت: ما می بینیم شما نسبت به غذاهای لذیذ پارسایی می نمایید با این وضع به مردم دستور می دهید دست از اموال خود بردارند و شما از ثروت آن ها بهره مند شوید؟ امام علی علیه السلام فرمود: «سخنان بی فایده را رها کنید اکنون بگویید شما از ناسخ و منسوخ قرآن اطلاع دارید و محکم و متشابه را می شناسید که هر کس گمراه شد به واسطه ی وارد نبودن به ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه بود. گفتند: «تمام آن ها را اطلاع نداریم ولی بعضی از ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه را می شناسیم». فرمود: از همین جهت گرفتار شده اید احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله نیز همین طور است». آن گاه فرمود: «پدرم از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرد که فرمود شروع کن به کمک کردن کسانی که با تو خویشاوند هستند از نزدیک ترین آن ها سپس خویشاوندی که بعد از او قرار دارد. در ضمن قرآن مجید شاهد بر رد گفتار

ص: 155

تَرَوْنَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَالَ غَيْرَ مَا أَرَاكُمْ تَدْعُونَ النَّاسَ إِلَيْهِ مِنَ الْأَثَرَةِ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَ سَمَّى مَنْ فَعَلَ مَا تَدْعُونَ النَّاسَ إِلَيْهِ مُسْرِفاً وَ فِي غَيْرِ آيَة مِنْ كِتَابِ اللَّهِ يَقُولُ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ المُسْرِفِينَ فَنَهَاهُمْ عَنِ الْإِسْرَافِ وَ نَهَاهُمْ عَنِ التَّقْتِيرِ وَلَكِنْ أَمْرُ بَيْنَ أَمْرَيْنِ ... ثُمَّ عَلَّمَ اللَّهُ عزوجل نَبيَّهُ الله كَيْفَ يُنْفِقُ وَ ذَلِكَ أَنَّهُ كَانَتْ عِنْدَهُ أُوقِيَّةُ مِنَ الذَّهَبَ فَكَرهَ أَنْ يَبيت عِنْدَهُ فَتَصَدَّقَ بِهَا فَأَصْبَحَ وَ لَيْسَ عِنْدَهُ شَيْءٌ وَجَاءَهُ مَنْ يَسْأَلُهُ فَلَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ مَا يُعْطِيهِ فَلَامَهُ السَّائِلُ وَ اغْتَمَ هُوَ حَيْثُ لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ مَا يُعْطِيهِ وَكَانَ رَحِيماً رَقِيقا فَأَدَّبَ اللَّهُ تَعَالَى نَبيَّهُ بِأَمْرِهِ فَقَالَ وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً يَقُولُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ يَسْأَلُونَكَ وَ لَا يَعْذِرُونَكَ فَإِذَا أَعْطَيْتَ جَمِيعَ مَا عِنْدَكَ مِنَ الْمَالَ كُنْتَ قَدْ حَسَرْتَ مِنَ الْمَالَ﴾. (1)

7- الباقر علیه السلام- ﴿ قَالَ أَبُو جَعْفَر علیه السلام لِأَبِي عَبْدِ اللهِ علیه السلام يَا بُنَيَّ عَلَيْكَ بِالْحَسَنَةِ بَيْنَ السَّيِّئَتَيْنِ تَمْحُوهُمَا- قَالَ وَ كَيْفَ ذَلِكَ يَا أَبَتِ قَالَ مِثْلُ قَوْلُ اللَّهِ وَ لا تَجْهَرُ بِصَلَاتِكَ وَ لَا تُخَافِتْ بِهَا لَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ سَيِّئَةً وَ لَا تُخَافِتْ بِهَا سَيِّئَةً وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا حَسَنَةً وَ مِثْلُ قَوْلِهِ وَ لَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَلا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ وَ مِثْلُ قَوْلِهِ وَ الَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَرَيُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا فَأَسْرَفُوا سَيِّئَةً وَ أَقْتَرُوا سَيِّئَةً وَ كَانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً حَسَنَةً فَعَلَيْكَ بِالْحَسَنَة بَيْنَ السَّيِّئَتَيْن﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيراً بَصِيراً﴾. (30

1- أمير المومنين علیه السلام- ﴿وَ قَدَّرَ الْأَرْزَاقَ فَكَثَّرَهَا وَقَلَلَهَا وَ قَسَمَهَا عَلَى الضَّيقِ وَالسَّعَةِ، فَعَدَلَ فِيهَا لِيَبْتَلِيَ مَنْ أَرَادَ بِمَيْسُورهَا وَ مَعْسُورهَا وَلِيَخْتَبِرَ بِذَلِكَ الشُّكْرَ وَالصَّبْرَ مِنْ غَنِّيهَا وَ فَقِيرِهَا﴾. (3)

2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَعِبَادَاً لَا يَصْلُحُ لَهُمْ أَمْرُ دِينِهِمْ إِلَّا بِالْفَاقَةِ وَالْمَسْكَنَةِ وَ السقم فِي أَبْدَانِهِمْ فَأَبْلُوهُمْ بالفاقة والمسكنة والسقم فَيَصْلُحُ عَلَيْهِمْ أَمْرُ دِينِهِمْ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا يَصْلُحُ عَلَيْهِ أَمْرُ دِينِ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ﴾. (4)

ص: 156

شما است و از این کار به شدت باز می دارد و کسانی که هرگاه انفاق کنند نه اسراف می نمایند و نه سخت گیری بلکه در میان این دو حد اعتدالی دارند. (فرقان /67) توجه می کنید خداوند در این آیه برخلاف نظر شما که می گویید مردم را بر خود مقدّم بدارید دستور می دهد و کسی که به گفته ی شما عمل نماید خداوند او را اسرافکار می نامد در چند آیه از قرآن می فرماید خداوند اسرافکاران را دوست ندارد هم از زیاده روی در انفاق باز داشته و هم از سخت گیری حد وسط را دستور داده ... آن گاه خداوند پیغمبرش را تعلیم می دهد که چگونه انفاق کند زیرا مقداری طلا در نزد آن حضرت علیه السلام بود نخواست شب آن ها را نگه دارد همه را صدقه داد صبح سائلی آمد و درخواستی کرد ولی چیزی نبود که به او بدهد. سائل، پیامبر صلی الله علیه و آله را بر نداشتن سرزنش کرد آن جناب غمگین شد چون بسیار رقیق القلب و مهربان بود. خداوند پیامبرش را تأدیب نموده: فرمود: ﴿لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَلا تَبْسُطُها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً﴾ می فرماید: مردم از تو می خواهند و عذری نمی پذیرند وقتی همه را بخشیدی دستت خالی می شود و بر مال حسرت می خوری».

7- امام باقر علیه السلام- امام باقر علیه السلام به فرزندش امام صادق علیه السلام فرمود: ای فرزند من کار نیک در بین دو گناه اثر آن گناهان را از بین می برد پرسید ای پدر چگونه از بین می برد»، امام باقر علیه السلام فرمود: «مانند کلام خداوند که در قرآن فرموده: ﴿وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِكَ وَ لَا تُخَافِتْ بِهَا وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا﴾؛ در اینجا لا تَجْهَرُ بِصَلَاتِكَ﴾؛ یک گناه است. و لا تُخَافِتْ بِها؛ نیز یک گناه می باشد ولی وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا؛ حسنه به حساب می آید و یا مانند و کسانی که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف می نمایند و نه سخت گیری بلکه در میان این دو حد اعتدالی دارند. (فرقان/67) در اینجا اسراف کردن یک گناه و سخت گرفتن نیز یک گناه است و اعتدال حسنه به شمار می رود پس حسنه بین دو سیئه قرار گرفته است».

به یقین پروردگارت روزی را برای هر کس بخواهد گشاده یا محدود می دارد، به یقین او نسبت به بندگانش آگاه و بیناست. (30)

1- امام علی علیه السلام- روزی ها را مقدر کرد. سپس آن ها را زیاد و کم گردانید، به تنگی و فراخی بخش نمود و در اینبخش به دادگری رفتار نمود تا به آسانی دست آوردن روزی ها و دشواری آن هر که را بخواهد آزمایش کند و بدین واسطه سپاسگزاری را از غنی شان و شکیبایی را از نیازمندشان بیازماید.

2- پیامبر صلی الله علیه و آله- از بندگان مؤمن من بندگانی هستند که کار دینشان جز با تنگدستی، بینوایی و بیماری در بدن راست نمی آید پس آنان را با تنگدستی بینوایی و بیماری در بدن می آزمایم، در نتیجه کار دینشان راست می آید من نسبت به آن چه کار دین بندگان مؤمنم با آن راست می آید، داناترم.

ص: 157

قوله تعالى: ﴿وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطاً كبيراً﴾ (31)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ إِسْحَاق بْن عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الهِم قَالَ الْحَاجُ لَا يُمْلِقُ أَبَداً قَالَ قُلْتُ وَمَا الإمْلَاق قَالَ الْإِفلاس ثُمَّ قَالَ وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ﴾. (1)

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَقَوْلُهُ وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ يَعْنِي مَخَافَةَ الْفَقْرِ وَالْجُوعِ﴾. (2)

3- الباقر علیه السلام- ﴿ثُمَّ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُحَمَّداً وَ هُوَ بِمَكَّةَ عَشْرَ سِنِينَ فَلَمْ يَمُتْ بِمَكَّةَ فِي تِلْكَ الْعَشْرِ سِنِينَ أَحَدٌ يَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ إِلَّا أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ باقْرَارِهِ وَهُوَ إِيمَانُ التَّصْدِيقِ وَلَمْ يُعَذِّبَ اللهُ أَحَداً مِمَّنْ مَات وَ هُوَ مُتَّبِعُ لِمُحَمَّدِ عَلَى ذَلِكَ إِلَّا مَنْ أَشْرَكَ بالرَّحْمَن وَ تَصْدِيقُ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْزَلَ عَلَيْهِ فِي سُورَة بَنِي إِسْرَائِيلَ بَمَكَّةَ وَ قَضى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْساناً إِلَى قَوْلِهِ تَعَالَى إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيراً بَصِيراً أَدَبُ وَعِظَةٌ وَ تَعْلِيمُ وَ نَهى خَفِيفُ وَ لَمْ يَعِدْ عَلَيْهِ وَ لَمْ يَتَوَاعَدْ عَلَى اجْتِرَاحِ شَيْءٍ مِمَّا نَهَى وَلَمْ عَنْهُ وَ أَنْزَلَ نَهْيَا عَنْ أَشْيَاءَ حَذَرَ عَلَيْهَا وَلَمْ يُغَلَّظُ فِيهَا وَلَمْ يَتَوَاعَدْ عَلَيْهَا وَقَالَ وَلَا تَقْتُلُوا أولادَكُمْ خَشْيَة إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ إِن قَتْلَهُمْ كَانَ خِطاً كبيرا﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿وَلا تَقْرَبُوا الزِّنى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاءَ سَبِيلاً﴾. (32)

1- الباقر علیه السلام- ﴿أبى الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرَ علیه السلام وَلا تَقْرَبُوا الزِّنى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً يَقُولُ مَعْصِيَةٌ وَ مَقْتًا فَإِنَّ اللَّهَ يَمْقَتُهُ وَيُبْغِضُهُ قَالَ وَسَاءَ سَبِيلًا هُوَ أَشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً وَالزَّنَا مِنْ أَكْبَرِ الْكَبَائِرِ﴾. (4)

2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ مُوسَى بْن جَعْفَرِ علیه السلام عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: سُئِلَ أَبِي علیه السلام عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَوجل مِنَ الْفُرُوجِ فِي الْقُرْآنِ وَ عَمَّا حَرَّمَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فِي سُنَّتِهِ فَقَالَ الَّذِي حَرَّمَ اللَّهُ عَرُوجِلٌ أَرْبَعَةُ وَ ثَلَاثُونَ وَجْهَا سَبْعَةَ عَشَرَ فِي الْقُرْآن وَ سَبْعَةَ عَشَرَ فِى السُّنَّة فَأَمَّا الَّتِي فِي الْقُرْآنِ فَالزِّنَا قَالَ اللَّهُ عزوجل وَلا تَقْرَبُوا الزِّني﴾. (5)

ص: 158

و فرزندانتان را از ترس ،فقر به قتل نرسانید ما آن ها و شما را روزی می دهیم به یقین کشتن آن ها گناه بزرگی است! (31)

1- امام صادق علیه السلام- اسحاق بن عمار گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: حاجی هرگز دچار املاق نمی شود». پرسیدم املاق) یعنی چه؟ فرمود: یعنی افلاس و فقر» سپس فرمود: ﴿وَ لاَ تَقْتُلُوا اولادكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُم﴾

2- علی بن ابراهيم رحمه الله علیه- وَلا تَقْتُلُوا اولادكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ؛ یعنی از ترس فقر و گرسنگی.

3- امام باقر علیه السلام- بعد از آن که خداوند محمد را در مکه به رسالت مبعوث کرد و تا مدت ده سال اعتقاد پیروان حضرت رسول این بود که خداوند یکی است و شریکی ندارد و این که

محمد رسول او می باشد هرکس به این دو اعتقاد داشت و از دنیا می رفت وارد بهشت می شد و همه ی پیروان محمد که به این عقیده مردند از پیروان او به حساب می آیند، مگر آن هایی که مشرک مرده باشند گواه بر این مطلب این است که خداوند عزوجل در سوره ی بنی اسرائیل که در مکه فرود آمده فرموده است: ﴿وَ قَضى رَبُّكَ أَلا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُل َما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلاً كَریماً﴾ در این جا فقط به موعظه و نصیحت و تعلیم و نهی خفیفی اکتفاء کرده است و برای کسانی که مرتکب منهیات می شوند وعده و وعیدی در نظر گرفته نشده .است در جایی دیگر از کاری نهی کرده و تحذیر نموده ولی شدت عمل به خرج نداده است و تهدید به عذاب هم ننموده و خداوند در قرآن فرموده است ﴿و لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطأً كَبِيرًا﴾.

و نزدیک زنا نشوید که کار بسیار زشت و راه بدی است (32)

1- امام باقر علیه السلام- ابوجارود گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: ﴿وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنَى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً﴾، فاحشه یعنی گناه و دشمنی با خدا، نزد خداوند این کار بسیار مبغوض و منفور است. وَسَاء سَبِيلًا عذاب زناکار از همه ی گنهکاران بیشتر است و زنا یکی از گناهان کبیره است.

2- امام صادق علیه السلام- از امام کاظم علیه السلام روایت است از پدرم در مورد عمل زناشویی که خدای عزوجل در قرآن حرام فرموده و آن چه را که رسول خدا در سنت خود حرامش دانسته است، سؤال شد فرمود: «آن چه خدای عزوجل حرام فرموده؛ سی و چهار صورت است که هفده صورت آن در قرآن است و هفده صورتش در سنت.... اما آن چه در قرآن است زناست که خدای عزوجل فرموده است: ﴿وَ لا تَقْرَبُوا الزِّني﴾.

ص: 159

3- الرضا علیه السلام- ﴿حَرَّمَ الزَّنَا لِمَا فِيهِ مِنَ الْفَسَادِ مِنْ قَبْلِ الْأَنْفُسِ وَ ذَهَابِ الْأَنْسَابِ وَ تَرْكِ التَّرْبِيَةِ لِلْأَطْفَالِ وَ فَسَادِ الْمَوَارِيثِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِكَ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ﴾. (1)

4- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وآله وسلم أَنَّهُ قَالَ فِي وَصِيَّتِهِ لَهُ يَا عَلِيٌّ فِي الزِّنَا سِتْ خِصَالَ ثَلَاثُ مِنْهَا فِي للدولة. الدُّنْيَا وَ ثَلَاثُ فِي الْآخِرَةَ فَأَمَّا الَّتِي فِي الدُّنْيَا فَيَذْهَبُ بِالْبَهَاءِ وَيُعَجِّلُ الْفَنَاءَ وَيَقْطَعُ الرِّزْقَ وَأَمَّا الَّتِي فِي الْآخِرَة فَسُوءُ الْحِسَابِ وَ سَخَطُ الرَّحْمَنِ وَالْخُلُودُ فِي النَّارِ﴾. (2)

5- الصّادق علیه السلام- ﴿عَن الْحَلَبِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَا تَكُونُ سَجِيَّتُهُ الْكَذِبَ وَلَا الْبُخْلَ وَلَا الْفُجُورَ وَلَكِنْ رُبَّمَا أَلَمَ بِشَيْءٍ مِنْ هَذَا لَا يَدُومُ عَلَيْهِ فَقِيلَ لَهُ أَ فَيَزْنِي قَالَ نَعَمْ هُوَ مُفَتَنُ تَوَابُ وَلَكِنْ لَا يُولَدُ لَهُ مِنْ تِلْكَ النُّطْفَة﴾. (3)

6- أميرالمومنين علیه السلام- ﴿عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلَى قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ أَهْبَطَ اللَّهُ ريحاً مُنْتِنَةً يَتَأَذَى بِهَا أَهْلُ الْجَمْعِ حَتَّى إِذَا هَمَّتْ أَنْ تُمْسِكَ بِأَنْفَاسِ النَّاسِ نَادَاهُمْ مُنَادٍ هَلْ تَدْرُونَ مَا هَذِهِ الرِّيحُ الَّتِي قَدْ آذَتْكُمْ فَيَقُولُونَ لَا فَقَدْ آذَتْنَا وَ بَلَغَتْ مِنَّا كُلَّ مَبْلَغَ فَيُقَالُ هَذِهِ رِيحُ فُرُوحِ الزَّنَاةِ الَّذِينَ لَقُوا اللَّهَ بِالزِّنَا ثُمَّ لَمْ يَتُوبُوا فَالْعَنُوهُمْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ قَالَ فَلَا يَبْقَى فِي الْمَوْقِفِ أَحَدُ إِلَّا قَالَ اللهُمَّ الْعَنِ الزَّنَاةَ﴾. (4)

7- أمير المومنين علیه السلام- ﴿أرْبَعُ لَا يَدْخُلُ وَاحِدَةُ مِنْهُنَّ بَيْنَا إِلَّا خَرِبَ وَ لَمْ يَعْمُرُ: الْخِيَانَةُ، وَ السَّرِقَةُ، وَ شُرْبُ الْخَمْرِ، وَ الزَّنَا﴾. (5)

8- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ سُلَيْمَانَ بْن حَفْصِ الْبَصْرِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ مَا عَجَّتِ الْأَرْضِ إِلَى رَبِّهَا عَزَّ وَ جَلَّ كَعَجِيجِهَا مِنْ ثَلَاثَةِ مِنْ دَمَ حَرَامٍ يُسْفَكَ عَلَيْهَا أَوِ اغْتِسَالٍ مِنْ زِنًا أَو النَّوْمِ عَلَيْهَا قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ﴾. (6)

9- أمير المومنين علیه السلام- ﴿وأَما الزَّجْرُ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَوجِلٌ فَهُوَ مَا نَهَى اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَوَعَدَ الْعِقَابَ لِمَنْ خَالَفَهُ مِثْلُ قَوْلِهِ تَعَالَى وَلا تَقْرَبُوا الزِّنى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَمَقْتَا وَسَاءَ سَبِيلًا وَ قَوْلِهِ

ص: 160

3- امام رضا علیه السلام- زنا حرام ،شده زیرا در آن فساد می باشد و آن عبارت است از؛ کشتن نفوس از بین رفتن ،انساب ترک تربیت ،اطفال تباه شدن میراث و اموری شبیه به این ها که جملگی از وجوه فساد محسوب می شوند.

4- پیامبر صلی الله علیه و آله- در روایت است که پیامبرانی در وصیتش به امام علی علیه السلام فرمود: ای علی! زنا شش ویژگی در خود دارد که سه مورد آن در دنیا و سه مورد دیگر در آخرت است. اما سه مورد دنیا؛ ارزش آدمی را از میان می برد زمینه ی نابودی را فراهم می سازد و روزی را قطع می کند اما سه مورد در آخرت؛ سختی حساب و خشم خداوند رحمان و جاودانه ماندن در آتش جهنم را به دنبال دارد.

5- امام صادق علیه السلام- حلبی گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام فرمود: به راستی که مؤمن با دروغ و بخل و ناپاکی خو نگیرد ولکن گاهی به یکی از این ها آلوده شود نه همیشه». به آن حضرت علیه السلام عرض شد: «آیا مؤمن زنا هم می کند»؟ فرمود بلی به این کار مبتلا می گردد و توبه می کند ولی برای او فرزندی از چنین نطفه ای متولد نمی شود».

6- امام علی علیه السلام- زید بن علی گوید: امام علی علیه السلام - فرمود آن هنگام که روز رستاخیز فرا رسد خداوند بادی بدبو را می وزاند که همگان از آن بو ناراحت شوند تا آن جا که آن بو نفس ها را بند آورد آن گاه منادی ندا دهد: «آیا می دانید که این بو که شما را می آزارد بوی چیست؟ گویند: «نه! اما تا آن جا که می شده ما را آزرده است به آنان گفته می شود این بوی فرج زنان زناکار است که بدون توبه خدا را دیدار کرده اند و به سرای آخرت شتافته اند آنان را لعنت کنید که خداوند نیز آنان را لعنت نموده است پس کسی در توقفگاه محشر نماند جز آن که گوید: «خدایا زناکاران را لعنت کن».

7- امام علی علیه السلام- چهار عمل است که هیچ یک از آن ها در خانه ای داخل نشود جز آن که آن خانه خراب شود و هیچ گاه آباد نگردد خیانت و دزدی و شراب آشامیدن و زنا.

8- پیامبر صلی الله علیه و آله- سلیمان بن حفص بصری گوید: از امام صادق علیه السلام روایت است: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: زمین به پیشگاه پروردگارش هرگز همچون ناله اش برای سه چیز ننالیده است؛ خون حرامی که به ناحق بر آن ریخته شود غسلی که به خاطر جنابت از زنا انجام گیرد و خوابیدن روی آن پیش از طلوع آفتاب.

9- امام على علیه السلام - و امّا منع و بازداشتن در کتاب خداوند عزوجل چیزی است که خداوند [از آن] نهی فرموده و برای کسی که با آن مخالفت نماید و عدهی عذاب داده است مثل این کلام خداوند؛ ﴿وَلا تَقْرَبُوا الزِّنى إِنَّهُ كانَ فَاحِشَةً [وَمَقتاً] و ساءَ سَبِيلًا﴾. و این کلام خداوند و به مال یتیم، جز به بهترین راه نزدیک نشوید. (اسراء /34) و این کلام خداوند؛ ربا [و سود پول] را چند برابر نخورید!

ص: 161

تَعَالَى وَ لَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ وَ قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ لَا تَأْكُلُوا الرِّبوا أَضْعَافاً مُضاعَفَةً وَ قَوْلِهِ وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مِثْلُ هَذَا كَثِيرُ فِي كِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيهِ سُلْطَاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُوراً﴾ (33)

(آل عمران/130) و این کلام خداوند و کسی را که خداوند خونش را حرام شمرده، جز به حق به قتل نرسانید. (اسراء/33) و مانند این موارد در قرآن فراوان است.

و کسی را که خداوند خونش را حرام شمرده جز به حق به قتل نرسانید و آن کس که مظلوم کشته شده برای ولیش سلطه [و حق قصاص] قرار دادیم، اما در قتل زیاده روی نکند چرا که او مورد حمایت است. (33)

الْمَكْرُوهِ لَهُمْ قَلِيلًا وَاللَّهِ لَئِنْ أَمَرْتَنَا لَنَقْتُلَنَّهُمْ فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام يَا مَالِ جُزْتَ الْمَدَى وَ عَدَوْتَ الْحَقَّ وَ أَغْرَقْتَ فِي النَّزْعِ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ الَبَعْضِ الْغَشْمِ أَبْلَغُ فِي أُمُورِ تَنُوبُكَ مِنْ مُهَادَنَةِ الْأَعَادِي فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام لَيْسَ هَكَذَا قَضَاءَ اللَّهِ يَا مَالَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى النَّفْسَ بِالنَّفْسِ فَمَا بَالُ بَعْضِ الْغَشْمِ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيَّهِ سُلْطَاناً فَلا يُسْرِفُ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا﴾. (1)

گذشتی و پا از حد فراتر نهادی و کمان کین را تا آخر کشیدی عرض کرد: «ای امیرمؤمنان! اندکی ستم در پاره ای از امور که به شما رسیده از کوتاه آمدن و مصالحت با دشمنان کارسازتر است». امیرالمؤمنین فرمود: ای مالک خداوند چنین فرمانی نداده و فرمان او چنین نیست، خدای متعال فرموده جان در مقابل جان (مائده/45) با این فرمان دیگر چه جای اندکی ستم؟ و خدای سبحان فرموده: ﴿وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورا﴾.

بالرَّحْمَنِ وَ تَصْدِيقُ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عزوجل أَنْزَلَ عَلَيْهِ فِي سُورَة بَنِي إِسْرَائِيلَ بِمَكَّةَ وَ قَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِلَى قَوْلِهِ تَعَالَى إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا أَدَبُ وَ عِظَةً وَ تَعْلِيمُ وَ نَهْیُ خَفِيفٌ وَ لَمْ يَعِدْ عَلَيْهِ وَ لَمْ يَتَوَاعَدْ عَلَى اجْتِرَاحَ شَيْءٍ مِمَّا نَهَى عَنْهُ وَ أَنْزَلَ نَهْيَا عَنْ أَشْيَاءَ حَذَرَ عَلَيْهَا وَلَمْ يُعَلِّظُ فِيهَا وَلَمْ يَتَوَاعَدْ عَلَيْهَا وَقَالَ وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْأَ كَبِيراً وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنى إِنَّهُ كانَ فَاحِشَةً وَسَاءَ سَبِيلًا وَ لَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنصُوراً وَ لا تَقْرَبُوا مال اليتيم إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُلَا وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلًا ۖ وَلَا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا وَ لَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَنْ تَبْلُغَ الجبالَ طُولاً كُلُّ ذلِكَ كَانَ سَيِّئَهُ عِنْدَ رَبِّكَ مَكْرُوها ذلِكَ مِمَّا أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْح كْمَةِ وَ لا تَجْعَلْ مَعَ الله إِلهاً آخَرَ فَتُلْقَى فِي جَهَنَّمَ مَلُوماً مَدْحُوراً﴾. (1)

5-3- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَلَا يُسْرِفُ فِي الْقَتْلِ قَالَ نَزَلَتْ فِي الْحُسَيْنِ علیه السلام لَوْ قُتِلَ أَهْلُ الْأَرْضِ بِهِ مَا كَانَ سَرَفَاً﴾. (2)

6-3- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ جَابِرٍ عَن أبي جَعْفَر علیه السلام قَالَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِى الْحُسَيْنِ علیه السلام وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ قَاتِلِ الْحُسَيْن الله إِنَّهُ كَانَ مَنْصُوراً قَالَ الْحُسَيْنُ علیه السلام﴾. (3)

7-3- الباقر علیه السلام- ﴿جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ الْفَزَارِيُّ مُعَنْعَنَا عَنْ أَبِي جَعْفَر علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا قَالَ الْحُسَيْنُ الهِ فَلَا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُوراً قَالَ سَمَّى اللَّهُ الْمَهْدِيَّ الْمَنْصُورَ كَمَا سُمِّيَ أَحْمَدُ وَ مُحَمَّد [مَحْمُوداً] و محمود و وَ كَمَا سُمِّيَ عِيسَى الْمَسِيحَ علیه السلام﴾. (4)

8-3- الباقر علیه السلام- ﴿عن جابر عَنْ أَبي جَعْفَا قَالَ نَزَلَتْ فِي قَتْلِ الْحُسَيْنِ علیه السلام أَي وَلِيُّ الْحُسَيْنِ علیه السلام كَانَ مَنْصُوراً﴾. (5)

9-3- الصادق علیه السلام- ﴿مَنْ قَتَلَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللهُ فَقَدْ قَتَلُوا الْحُسَيْنَ علیه السلام فِي أَهْلَ بَيْتِهِ﴾. (6)

ص: 166

نصیحت و تعلیم و نهی خفیفی اکتفا کرده است و برای کسانی که مرتکب منهیات می شوند وعده و وعیدی در نظر گرفته نشده است در جایی دیگر از کاری نهی کرده و تحذیر نموده ولی شدت عمل به خرج نداده است و تهدید به عذاب هم ننموده است خداوند در قرآن فرموده: ﴿وَ لا تَقْتُلُوا اولادكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ إِنَّ قَتلَهُمْ كَانَ خِطَّأَ كَبِيراً وَ لَا تَقْرَبُوا الزِّنَى إِنَّهُ كَانَ فاحِشَةً وَسَاءَ سَبِيلًا وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُوراً وَ لا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُلَا وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلًا وَ لا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلَا وَلا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَنْ تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا﴾؛ و همه ی این ها نزد خداوند مکروه می باشند. این مطالب از آن هایی است که خداوند به شما وحی کرد و همه ی آن ها حکمت و دانش بود هرگز معبودی با خدا قرار مده که در جهنم افکنده می شوی، در حالی که سرزنش شده و راندهی [درگاه خدا] خواهی بود!. (اسراء/39)».

5-3- امام صادق علیه السلام- حجال از یکی از یارانش نقل می کند امام صادق علیه السلام در مورد فَلا يُسْرِف في القتل، فرمود: «درباره ی امام حسین نازل شده است که اگر تمام اهل زمین به قصاص قتل حسین علیه السلام کشته شوند اسراف و زیاده روی نیست.

6-3- امام باقر علیه السلام- علیه السلام جابر گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: این ﴿آیه وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيّه سُلْطاناً فَلا يُسْرِفٌ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً﴾ در شأن امام حسین علیه السلام نازل شده است».

7-3- امام باقر علیه السلام- جعفر بن محمد فزاری به ترتیب از امام باقر علیه السلام نقل می کند که در مورد آیه: ﴿وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً﴾، فرمود: «او حسین بن علی علیه السلام است و بقیه ی آیه: ﴿فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَاناً فَلا يُسْرِفُ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُوراً﴾؛ مقصود امام زمان است که نامش در آیه منصور می باشد چنان که خداوند احمد و محمد را محمود و عیسی را مسیح خوانده است».

8-3- امام باقر علیه السلام- جابر گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: این آیه در مورد کشتن امام حسین علیه السلام نازل شده است؛ یعنی ولی حسین علیه السلام حضرت مهدیچ یاری شده [از طرف خدا] است.

9-3- امام صادق علیه السلام- آن نفسی را که خدا قتل او را حرام کرده امام حسین علیه السلام بود که وی را در میان اهل بیتش شهید نمودند.

ص: 167

10-3- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ مُعَاذِ بْنِ كَثِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ يَا مُعَاذُ إِنَّ الْكَبَائِرَ سَبْعُ فِينَا أَنْزِلَتْ وَ مِنَّا اسْتُحِلَّتْ ... وَأَمَّا قَتْلَ النَّفْسِ الَّتِي حَرَّمَ اللهُ فَقَدْ قَتَلُوا الْحُسَيْنَ بْنَ عَلَى علیه السلام وَأَصْحَابَهُ﴾. (1)

11-3- الباقر علیه السلام- ﴿وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَاناً نَحْنُ أَوْلِيَاء الْحُسَيْنِ بْن عَلَى علیه السلام وَ عَلَى دِينِهِ﴾. (2)

12-3- الباقر علیه السلام- ﴿وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلَا يُسْرِفُ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُوراً قَالَ هُوَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلَى علیه السلام قُتِلَ مَظْلُوماً وَنَحْنُ أَوْلِيَاؤُهُ وَ الْقَائِمُ صلى الله عليه وآله وسلم مِنَّا إِذَا قَامَ طَلَبَ بِشَارِ الْحُسَيْنِ فَيَقْتُلُ حَتَّى يُقَالَ قَدْ أَسْرَفَ فِي الْقَتْلِ وَ قَالَ الْمَقْتُولُ الْحُسَيْنُ اللهِ وَ وَلِيُّهُ الْقَائِمُ وَ الْإِسْرَافَ فِي الْقَتْلِ أَنْ يَقْتُلَ غَيْرَ قَاتِلِهِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُوراً فَإِنَّهُ لَا يَذْهَبُ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يُنْتَصَرَ بِرَجُلٍ مِنْ آل رَسُول اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَمْلَأُ الْأَرْضِ قِسْطاً وَعَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً﴾. (3)

13-3- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانِ عَنْ رَجُلٍ قَالَ سَأَلْتُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيهِ سُلْطَاناً فَلَا يُسْرِفُ فِي الْقَتْلِ قَالَ ذَلِكَ قَائِمَ آلِ مُحَمَّدِ يَخْرُجُ فَيَقْتُلُ بِدَمٍ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلى الفَلَوْ قَتَلَ أَهْلَ الْأَرْضِ لَمْ يَكُنْ سَرَفَا وَ قَوْلِهِ تَعَالَى فَلَا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ لَمْ يَكُنْ لِيَصْنَعَ شَيْئاً يَكُونُ سَرَفَا ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقْتُلُ وَاللَّهِ ذَرَارِيَّ قَتَلَةَ الْحُسَيْنِ علیه السلام بِفِعَالَ آبَائِهَا﴾. (4)

14-3- الرضا علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحِ الْهَرَوِيٌّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى علیه السلام رضا علیه السلام يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِي حَدِيثِ رُوىَ عَن الصَّادِقِ اللهِ أَنَّهُ قَالَ إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ قَتَلَ ذَرَارِيَّ قَتَلَةَ الْحُسَيْنِ علیه السلام بِفِعَالَ آبَائِهَا فَقَالَ اللَّهِ هُوَ كَذَلِكَ فَقُلْتُ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَلَا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى مَا مَعْنَاهُ فَقَالَ صَدَقَ اللَّهُ فِي جَمِيعِ أَفْوَالِهِ لَكِن ذَرَارِيَ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ يَرْضَوْنَ أَفْعَالَ آبَائِهِمْ وَيَفْتَخِرُونَ بِهَا وَ مَنْ رَضِيَ شَيْئًا كَانَ كَمَنْ أَتَاهُ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قُتِلَ فِي الْمَشْرِقِ فَرَضِيَ بِقَتْلِهِ رَجُلُ فِي الْمَغْرِبِ لَكَانَ الرَّاضِي عِنْدَ اللَّهِ شَرِيكَ الْقَاتِ-لِ وَإِنَّمَا يَقْتُلُهُمُ الْقَائِمُ إِذَا خَرَجَ لِرِضَاهُمْ بِفِعْل آبَائِهِمْ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ بِأَيِّ شَيْءٍ يَبْدَأُ الْقَائِمُ فِيهِمْ إِذَا قَامَ قَالَ يَبْدَأُ بِبَنِي شَيْبَةَ وَ شَيْبَةَ وَيَقْطَعُ أَيْدِيَهُمْ لِأَنَّهُمْ سُرَاقَ بَيْتِ اللهِ عَزَّ وَ جَل﴾. (5)

ص: 168

10-3- امام صادق علیه السلام- معاذ بن کثیر نقل می کند امام صادق علیه السلام فرمود: «ای معاذ! گناهان کبیره هفت تاست که دستور آن ها درباره ی ما نازل شده و از جهت مخالفت و هتک حرمت ما تحقق پیدا می کنند ... یکی از آن ها قتل نفسی است که خداوند حرام نموده است. اینان حسین بن علی را با یارانش کشتند.

11-3- امام باقر علیه السلام- ﴿وَمَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيّهِ سُلْطَانًا﴾، ما اولیاء و ولی دم حسین بن علی هستیم و بر دین او هستیم.

12-3- امام باقر علیه السلام- ﴿وَ مَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيهِ سُلْطَانًا فَلَا يُسْرِف فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا﴾، منظور حسین بن علی ای است که مظلومانه کشته شد و ما ولی دم او هستیم و قائم وقتی ظهور کند انتقام خون حسین علیه السلام را می گیرد و آنقدر می کشد تا گفته شود در کشتن زیاده روی کرد مقتول؛ حسین است و ولی او قائم او اسراف در قتل یعنی کشتن کسی غیر از قاتل. ﴿إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا﴾. یعنی؛ دنیا به پایان نمی رسد تا این که مردی از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله به پیروزی می رسد و زمین را پر از عدل و داد می کند همان گونه که از ظلم و جور پر شده است».

13-3- امام صادق علیه السلام محمد بن سنان از شخصی نقل می کند از امام صادق علیه السلام درباره ی این: آيه ﴿وَ مَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيَّهِ سُلْطَانًا فَلَا يُسْرِف فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا﴾ پرسیدم، فرمود: منظور قائم آل محمد است که قیام می کند و قصاص خون حسین را می گیرد و اگر تمام اهل زمین را به این قصاص بکشد، اسراف و زیاده روی نکرده است. و آیه: ﴿فَلا يُسْرِف فِي الْقَتْلِ﴾، کاری انجام نداده است که اسراف باشد. سپس امام علیه السلام فرمود: به خدا سوگند! قائم فرزندان و ذریه ی قاتلان حسین علیه السلام را به قصاص جُرم پدرانشان می کشد».

14-3- امام رضا علیه السلام- عبدالسلام بن صالح هروی گوید از امام رضا علیه السلام پرسیدم: «ای فرزند رسول خدا حدیثی از امام صادق علیه السلام روایت شده است؛ وقتی که قائم قیام کند، فرزندان و ذریه قاتلان امام حسین علیه السلام را به قصاص جرم پدرانشان می کشد. شما در این باره چه می فرمایید»؟ فرمود: «همین طور است». پرسیدم پس این که خداوند می فرماید: ﴿وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى﴾؛ یعنی چه»؟ فرمود: «همه ی آن چه خداوند فرموده است راست و حقیقت است، ، اما فرزندان قاتلان حسین علیه السلام از عمل پدران خود خشنودند و به آن افتخار می کنند و هرکس از وقوع فعلی راضی باشد، مانند کسی است که آن را انجام داده است. اگر کسی در شرق کشته شود و کسی در غرب از مرگ او خشنود باشد در نزد خداوند شریک عمل قاتل محسوب می شود. قائم تنها به این دلیل آن ها را می کشد که آن ها از کار و فعل پدرانشان راضی و خشنودند». پرسیدم: «اولین کاری که قائم شما بعد از قیام انجام می دهد چیست؟ فرمود: از بنی شیبه شروع می کند و دستان آن ها را قطع می کند زیرا آن ها سارقان خانه کعبه هستند.

ص: 169

3-2- الكاظم علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْن جَعْفَرَ علیه السلام عَنْ أَبِيهِ فِى قَوْل اللهِ جَلَّ وَعَزَّ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُلَا وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ قَالَ الْعَهْدُ مَا أَخَذَ النَّبِيُّ عَلَى النَّاسِ فِي مَوَدَّتِنَا وَ طَاعَة أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَنْ لَا يُخَالِفُوهُ وَلَا يَتَقَدَّمُوهُ وَ لَا يَقْطَعُوا رَحِمَهُ وَأَعْلَمَهُمْ أَنَّهُمْ مَسْئُولُونَ عَنْهُ وَ عَنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَوجَلَّ﴾. (1)

3-3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿ مَنْ ظَلَمَ امْرَأَةَ مَهْرَهَا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ زَآنِ يَقُولُ اللَّهُ عَزَوجِلٌ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَبْدِي زَوَّجْتُكَ أَمَتِي عَلَى عَهْدِي فَلَمْ تُوفِ بِعَهْدِى وَ ظَلَمْتُ أَمَتِي فَيُؤْخَذُ مِنْ حَسَنَاتِهِ فَيُدْفَعُ إِلَيْهَا بقَدْرِ حَقَّهَا فَإِذَا لَمْ تَبْقَ لَهُ حَسَنَةُ أَمِرَ بِهِ إِلَى النَّار بنَكْتِهِ لِلْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُلًا﴾. (2)

4-3- الرضا علیه السلام ﴿فِي سَنَة سَبْعِينَ وَ سَمَائَة وَصَلَ مِنْ مَشْهَدِهِ الشَّرِيفِ أَحَدُ قُوَّامِهِ وَ مَعَهُ الْعَهْدُ الَّذِي كَتَبَهُ لَهُ الْمَأْمُونُ بِخَطَّ يَدِهِ وَ بَيْنَ سُطُورِهِ وَ فِي ظَهْرِهِ بِخَطَّ الْإِمَامِ علیه السلام (كَتَبَ بِيَدِهِ) ... أنا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى بْن جَعْفَرَ القَني وَقَدْ جَعَلْت لِلَّهِ عَلَى نَفْسِي إِن اسْتَرْعَانِى أَمْرَ الْمُسْلِمِينَ وَ قَلَّدَنِي خِلَافَتَهُ الْعَمَلَ فِيهِمْ عَامَّةً وَ فِي بَنِى الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِب خَاصَّةً بِطَاعَتِهِ وَ طَاعَةِ رَسُولِهِ وَ أَنْ لَا أَسْفِكَ دَماً حَرَاماً وَ لَا أَبِيحَ فَرْجاً وَ لَا مَالًا إِلَّا مَا سَفَكَتْهُ حُدُودُهُ وَ أَبَاحَتْهُ فَرَائِضُهُ وَ أَنْ أَتَخَيَّرَ الْكُفَاةَ جُهْدِى وَ طَاقَتِي وَ جَعَلْتُ بذَلِكَ عَلَى نَفْسِي عَهْداً مُؤَكَّداً يَسْأَلُنِي اللَّهُ عَنْهُ فَإِنَّهُ عَزَوجل يَقُولُ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُلًا وَ إِنْ أَحْدَثْتُ أَوْ غَيَّرْتُ أَوْ بَدَلْتُ كُنْتُ لِلْغَيْرِ مُسْتَحِقاً وَلِلنَّكَال مُتَعَرِّضاً وَأَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ سَخَطِه﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَالِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلاً﴾ (35)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ عِيسَى بْن دَاوُدَ النَّجَّار عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْن جَعْفَرَ علیه السلام عَنْ أَبِيهِ علیه السلام وَأَمَّا الْقِسْطَاسُ فَهُوَ الْإِمَامُ وَ هُوَ الْعَدْلُ مِنَ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ وَ هُوَ حُكْمُ الْأَئِمَّةِ قَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ ذلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلًا قَالَ اللهُ هُوَ أَعْرَف بتأويل القرآن و ما يَحْكُمُ و يقضى﴾. (4)

2- الباقر علیه السلام- ﴿الْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمَ هُوَ الْمِيزَانُ﴾. (5)

ص: 172

2-3- امام کاظم علیه السلام- از امام کاظم علیه السلام روایت است که پدر بزرگوارش درمورد آیه: ﴿وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُلًا وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِيمِ﴾، فرمود: «عهد همان پیمانی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از مردم درباره ی مودت ما و اطاعت امیرالمؤمنین علیه السلام که با او مخالفت نکنند و او را مقدم بدارند و رابطه ی خویشاوندیاش را قطع نکنند، گرفت و به آن ها اطلاع داد که از این امر و هم از کتاب خدا بازخواست خواهند شد».

3-3- پیامبر صلی الله علیه و آله- هرکه در مهر زنی ستم کند نزد خداوند زناکار است و روز قیامت خدای عزوجل به او می فرماید: «بنده ام کنیزم را طبق قرارم به تو تزویج کردم به عهدم وفا نکردی و به او ستم کردی و از حسناتش می گیرد و به او به اندازه ی حقش می دهد و اگر از حسناتش نماند او را برای عهدشکنی به دوزخ می افکند که از عهد بازپرسی شود.

4-3- امام رضا علیه السلام- در سال ششصد و هفتاد یکی از خدمتگزاران حرم امام رضا آمد که به همراه او عهدنامه ی مأمون بود که درباره ی ولایتعهدی حضرت رضا علیه السلام به خط خود نوشته بود... من علی بن موسی بن جعفر هستم ... با خدای خود پیمان بسته ام اگر به خلافت رسیدم و قرار شد در میان مردم حکومت کنم در میان تمام مردم مخصوصا بنی عباس اطاعت از خدا و پیامبرش کنم و خونریزی نکنم و بی احترامی به ناموس مردم ننمایم مگر در مواردی که حدود و مقررات خدا اجازه و الزام چنین عملی را نموده باشد تمام سعی و کوششم را به کار برم در انتخاب کسانی که لیاقت فرمانروایی دارند پیمانی محکم بسته ام که خداوند از من بازخواست نماید او می فرماید: ﴿أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُلا﴾ اگر تغییر و تبدیل بیجا دادم مستوجب کیفر و آماده عقوبت باشم به خدا پناه می برم از خشم او امیدوارم او خود توفیق عنایت فرماید.

و هنگامی که [چیزی را برای معامله] پیمانه می کنید حق پیمانه را ادا نمایید و با ترازوی درست وزن کنید این [کار] بهتر و عاقبتش نیکوتر است. (35)

1- امام صادق علیه السلام- عیسی بن داود نجار گوید: امام کاظم از پدرش روایت فرمود اما قسطاس در آیه، امام است که عادل ترین فرد روی زمین است و قسطاس همان حکم ائمه علیهم السلام است. خداوند در این آیه می فرماید: ﴿ذلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلًا﴾، امام علیه السلام به تأویل قرآن و آن چه حکم می کند و قضاوت می نماید، داناتر است.

2- امام باقر علیه السلام- بالقِسْطَاسِ المُسْتَقِيمِ، یعنی ترازو و میزان.

ص: 173

3- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَ زِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ أَنْ بِالِاسْتِوَاء﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿وَلا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُل أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولاً﴾. (36)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿أَبُو عَمْرو الزُّبَيْرِيُّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَرَضَ الْإِيمَانَ عَلَى جَوَارِحِ بَنِي آدَمَ علیه السلام وَ قَسَمَهُ عَلَيْهَا وَ لَيْسَ مِنْ جَوَارِحِهِ جَارِحَةً إِلَّا وَ قَدْ وَكِلَتْ [بِهِ] مِنَ الْإِيمَانِ بِغَيْرِ مَا وَكِلَتْ بِهِ أَخْتهَا وَ مِنْهَا عَيْنَاهُ اللَّتَانِ يَنْظُرُ بِهِمَا وَ رِجْلَاهُ اللَّتَانِ يَمْشِي بِهِمَا فَفَرَضَ [عَلَى] الْعَيْنَ أَلَّا تَنْظُرَ إِلَى مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْ تُغْمِضَ عَمَّا نَهَاهُ اللَّهُ عَنْهُ مِمَّا لَا يَحِلُّ لَهُ وَهُوَ عَمَلُهُ وَهُوَ مِنَ الْإِيمَانِ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى وَلا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا فَهَذَا مَا فَرَضَ اللَّهُ مِنْ غَضَ الْبَصَر عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ وَ هُوَ عَمَلُهَا وَهُوَ مِنَ الْإِيمَانِ﴾. (2)

2- أميرالمومنين علیه السلام- ﴿قال أمير المؤمنين علیه السلام فِي وَصِيَّتِهِ لِابْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِيَّةِ اللَّه عَنْهُ يَا بُنَيَّ لَا تَقُلْ مَا لَا تَعْلَمُ بَلْ لَا تَقُلْ كُلَّ مَا تَعْلَمُ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَدْ فَرَضَ عَلَى جَوَارِحِكَ كُلِّهَا فَرَائِضَ يَحْتَجُ بِهَا عَلَيْكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَسْأَلُكَ عَنْهَا وَذَكَرَهَا وَ وَعَظَهَا وَحَذَرَهَا وَأَدَبَهَا وَلَمْ يَتْرُكْهَا سُدًى فَقَالَ الله عزوجل وَلا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولِئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلا﴾. (3)

3- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنِ الْحَسَنِ بْنِ هَارُونَ قَالَ قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤادَ كُل أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا قَالَ يُسْأَلُ السَّمْعُ عَمَّا سَمِعَ وَالْبَصَرُ عَمَّا نَظَرَ إِلَيْهِ وَ الْفُؤَادُ عَمَّا عَقَدَ عَلَيْهِ﴾. (4)

4- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِيَادٍ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ رَجُلُ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي إِنَّنِي أَدْخُلُ كَنِيفاً لِي وَلِى جِيرَانُ عِنْدَهُمْ جَوَارٍ يَتَغَنَّيْنَ وَيَضْرِبْنَ بِالْعُودِ فَرُبَّمَا أَطَلْتُ الْجُلُوسَ اسْتِمَاعاً مِنِّي لَهُنَّ فَقَالَ لَا تَفْعَلْ فَقَالَ الرَّجُلُ وَ اللَّهِ مَا آتِيهِنَّ إِنَّمَا هُوَ سَمَاعُ أَسْمَعُهُ بِأَذُنِي فَقَالَ لِلَّهِ أَنْتَ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عزوجل يَقُولُ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولِئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا فَقَالَ بَلَى وَ اللَّهِ لَكَأَنَّى لَمْ أَسْمَعْ بِهَذِهِ الْآيَةِ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ مِنْ أَعْجَمِيٌّ وَ لَا عَرَبِيٌّ لَا جَرَمَ أَنَّنِي لَا أَعُودُ إِنْ شَاءَ الله﴾. (5)

ص: 174

3- علی بن ابراهيم رحمه الله علیه- وَ زِنُوا بِالقِسْطَاسِ المُسْتَقِیم؛ یعنی راست و درست.

از آن چه به آن آگاهی نداری پیروی مکن؛ چراکه گوش و چشم و دل همه مسؤولند. (36)

1- امام صادق علیه السلام- ابو عمر و زبیری گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند تبارک و تعالی ایمان را بر جوارح و اعضای بنی آدم واجب کرده و آن را میان جوارخ تقسیم نموده و لذا هر عضوی از اعضای انسان بر ایمانی موظف است که با ایمان اعضای دیگر فرق می کند. از جمله ی این اعضاء، چشمان اوست که با آن ها می نگرد و پاهای اوست که با آن ها راه می رود. خدا بر چشم واجب کرده که بر حرام خدا ننگرد و بر آن چه خدا او را نهی نموده و برایش حلال نیست، بسته شود. این عمل، وظیفه ی چشم است که نشانه ی ایمان است خداوند تبارک و تعالی می فرماید: ﴿وَ لاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا﴾، پس این دیده فرو بستن از حرام خدا که خدا بر چشم واجب کرده عمل چشم است و نشانه ی ایمان است.

2- امام علی علیه السلام- امير المؤمنين علیه السلام در وصیتش به فرزندش محمد بن حنفیه فرمود: «فرزند عزیزم آن چه را نمی دانی مگوی بلکه همگی آن چه را که می دانی مگوی زیرا خدای تعالی بر کلیه ی اعضاء تو وظایف و واجباتی را مقرر و مفروض داشته است که در روز قیامت به وسیله ی آن ها بر تو احتجاج می کند و از آن ها سؤال می نماید و آن اعضاء را تذکر داده و موعظه کرده و برحذر داشته و تأدیب نموده و آن ها را بیهوده رها نکرده است چنان که خدای عزوجل فرموده است؛ ﴿وَلا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلا﴾.

3- امام صادق علیه السلام- حسن بن هارون گوید: امام صادق علیه السلام در مورد آیه: ﴿إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤَادَ كُلُّ اولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولًا﴾، به من فرمود از گوش درباره آن چه که شنیده و از چشم درباره آن چه که بدان نگاه نموده و از قلب درباره آن چه که بر آن مصمّم گشته پرسش می شود.

4- امام صادق علیه السلام- مسعده بن زیاد گوید نزد امام صادق علیه السلاما بودم مردی به امام علیه السلام عرض کرد: فدایتان شوم همسایه هایی دارم که کنیزکان مطرب و آوازه خوان دارند وقتی من به مستراح می روم، چه بسا عمداً مدت بیشتری می نشینم تا صدای آواز آنان را بشنوم». امام فرمود: «چنین نکن آن مرد عرض کرد به خدا نزد آن ها نمی روم و با آن ها برخوردی نداشته ام، تنها با گوش خود صدایی را می شنوم امام فرمود: «از خدا بترس! آیا نشنیده ای خداوند می فرماید: ﴿إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ اولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولًا﴾؟ مرد عرض کرد: «آری به خدا! گویی تا به حال از هیچ عرب و عجمی این آیه را نشنیده بودم با وجود این انشاءالله دیگر عمل خود را تکرار نمی کنم.

ص: 175

5- السجّاد علیه السلام- ﴿وَ لَيْسَ لَكَ أَنْ تَتَكَلَّمَ بِمَا شِئْتَ لِأَنَّ اللَّهَ عزوجل قَالَ: وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ وَ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ رَحِمَ اللهُ عَبْداً قَالَ خَيْراً فَغَنِمَ أَوْ صَمَتَ فَسَلِمَ وَ لَيْسَ لَكَ أَنْ تَسْمَعَ مَا شِئْتَ لِأَنَّ اللَّهَ عزوجل يَقُولُ: إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا﴾. (1)

6- الصّادق علیه السلام- ﴿مَنْ نَامَ بَعْدَ فَرَاغِهِ مِنْ أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَالسُّنَن وَ الْوَاجِبَاتِ مِنَ الْحُقُوقِ فَذَلِكَ نَوْمٌ مَحْمُودُ وَ إِنِّي لَا أَعْلَمُ لِأَهْلِ زَمَانِنَا هَذَا شَيْئًا إِذَا أَتَوْا بِهَذِهِ الْخِصَالِ أَسْلَمَ مِنَ النَّوْمِ لِأَنَّ الْخَلْقَ تَرَكُوا مُرَاعَاةَ دِينِهِمْ وَ مُرَاقَبَةَ أَحْوَالِهِمْ وَأَخَذُوا شِمَالَ الطَّرِيقِ وَالْعَبْدُ إِنِ اجْتَهَدَ أَنْ لَا يَتَكَلَّمَ- يُمْكِنُهُ أَنْ لَا يَسْتَمِعَ إِلَى مَا هُوَ مَانِعُ لَهُ عَنْ ذَلِكَ وَ إِنَّ النَّوْمَ مِنْ إِحْدَى تِلْكَ الْآلَاتِ قَالَ الله عزوجل إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا﴾. (2)

7- الباقر علیه السلام- ﴿وَ لَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ قَالَ: لَا تَرْمِ أحَداً بِمَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ مَنْ بَهَتَ مُؤْمِنَا أَوْ مُؤْمِنَةً أَقِيمَ فِي طِيئَةٍ خَبَالَ أَوْ يَخْرُجُ مِمَّا قَالَ﴾. (3)

الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَبْدِ الْعَظِيمِ الْحَسَنِيِّ عَنْ أَبِي الْحَسَنَ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ إِنَّ أَبَابَكُر مِنِّي لَبِمَنْزِلَةِ السَّمْعَ وَإِنَّ عُمَرَ مِنِّي لَبِمَنْزِلَةِ الْبَصَرِ وَإِنَّ عُثْمَانَ مِنِّي لَبِمَنْزِلَةِ الْفُؤَادِ فَلَمَّا كَانَ مِنَ الْغَدِ دَخَلْتُ إِلَيْهِ وَ عِنْدَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَبُو بَكْرٍ وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ فَقُلْتَ لَهُ يَا أَبَتِ سَمِعْتُكَ تَقُولُ فِي أَصْحَابِكَ هَوْلَاءِ قَوْلًا فَمَا هُوَ فَقَالَ نَعَمْ ثُمَّ أَشَارَ إِلَيْهِمْ فَقَالَ هُمُ السَّمْعُ وَالْبَصَرُ وَالْفُؤَادُ وَ سَيُسْأَلُوَنِ عَنْ وَصِي هَذَا وَأَشَارَ إِلَى عَلَى علیه السلام ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عزوجل يَقُولُ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا ثُمَّ قَالَ وَ عِزَّةُ رَبِّي إِنَّ جَمِيعَ أُمَّتِي لَمُوقَفُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مَسْئُولُونَ عَنْ وَلَايَتِهِ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللهِ عزوجل وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ﴾. (4)

9- امير المؤمنين علیه السلام- ﴿فِيمَا رَوَاهُ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فِي أَنْوَاعِ آيَاتِ الْقُرْآنِ قَالَ ثُمَّ نَظَمَ تَعَالَى مَا فَرَضَ عَلَى السَّمْعِ وَ الْبَصَرَ وَ الْفَرْجِ فِي آيَة وَاحِدَة فَقَالَ: ما كُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ يَشْهَدَ عَلَيْكُمْ سَمْعُكُمْ وَلا أَبصارُكُمْ وَلا جُلُودُكُمْ وَلَكِن ظَنَنتُمْ أَنَّ اللهَ لا يَعْلَمُ كَثِيراً مِمَّا تَعْمَلُونَ يَعْنِي بِالْجُلُودِ

ص: 176

5- امام سجّاد علیه السلام- نمی توانی هر چه بخواهی بگویی که خدای عزوجل فرمود: ﴿وَلا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ﴾ و چون که رسول خدا فرمود: «خدا رحمت کند بنده ای را که خوب گفت و بهره برد، یا خاموش شد و سالم ماند و نمی توانی هر چه را بخواهی بشنوی زیرا خدای عزوجل می فرماید: ﴿إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا﴾.

6- امام صادق علیه السلام- و هر که پس از انجام هر واجب و سنت و ادای حقوق واجبه بخوابد، آن خواب پسندیده باشد و همانا که من برای هر کس از مردم این زمان که این امور را انجام دهند، چیزی سالم تر از خواب نمی دانم زیرا مردم دین و خودسازی را رها کردند و به چپ گرایی زده اند از مسیر مستقیم منحرف شده اند و آدمی با کوشش می تواند نگوید ولی چگونه تواند نشنود مگر با یک وسیله و آن خواب است؛ ﴿إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا﴾.

7- امام باقر علیه السلام- در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر علیه السلام فرمود: ﴿وَ لَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ﴾ بِهِ عِلم، یعنی کسی را به چیزی که درباره ی آن علمی نداری متهم نکن پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «هرکس به مرد یا زن مؤمنی بهتان و تهمت بزند در طينة خبال چرک اهل (دوزخ) می ماند تا این که از آن چه گفته است، پاک شود».

8- پیامبر صلی الله علیه و آله- عبدالعظیم حسنی از امام هادی علیه السلام از پدرانش از امام حسین علیه السلام روایت نمود که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ابوبکر برای من همچون گوش و عمر همچون چشم و عثمان همچون قلب است. فردای آن روز نزد پیامبر صلی الله علیه و آله رفتم. امیرالمؤمنین ام و ابوبکر، عمر و عثمان نزد او بودند. گفتم: «پدر جان شنیده ام درباره ی این یارانت سخنی گفته ای آن چه سخنی است»؟ فرمود: «آری! سپس با دست به آن ها اشاره کرد و گفت این ها گوش و چشم و قلب من هستند و از آن ها درباره ی ولایت این جانشین و وصی من خواهند پرسید و به علی بن ابی طالب علیه السلام اشاره کرد و سپس فرمود: خداوند عزوجل خود فرموده است: ﴿إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولًا﴾. سپس فرمود: «قسم» به عزت پروردگارم که همه ی امّت من روز قیامت ایستانده می شوند و درباره ی ولایت او مورد سؤال و بازخواست واقع می شوند و این معنی کلام خداوند است که می فرماید آن ها را نگهدارید که باید بازپرسی شوند. (صافات/24)».

9- امام علی علیه السلام- در تفسیر نعمانی از امیرمؤمنان علی در مورد انواع آیه های قرآن روایت است. حضرت فرمود: «آن گاه خداوند آن چه بر گوش، چشم و شرمگاه واجب ساخته را در یک آیه به رشته ی نظم درآورده و فرموده: شما اگر گناهانتان را مخفی می کردید نه به خاطر این بود که از شهادت گوش و چشم ها و پوست های تنتان بیم داشتید بلکه شما گمان می کردید که خداوند بسیاری از اعمالی را که انجام می دهید نمی داند (فصلت/22) که منظور خداوند از پوست ها

ص: 177

هَاهُنَا الْفُرُوجَ وَقَالَ تَعَالَى وَلا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلا﴾. (1)

10- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿يَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَتَكَلَّمْ إِلَّا بِالْعِلْمٍ بِشَيْءٍ سَمِعْتَهُ وَ رَأَيْتَهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ وَلا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا وَ قَالَ سَتُكْتَبُ شَهادَتْهُمْ وَ يُسْئَلُونَ﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَلا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَنْ تَبْلُغَ الجبال طولاً﴾. (37)

قوله تعالى: ﴿كُل ذالِكَ كانَ سَيِّئَهُ عِنْدَ رَبِّكَ مَكْرُوهاً﴾. (38)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فَرَضَ الْإِيمَانَ عَلَى جَوَارِحِ ابْنِ آدَمَ وَ قَسَّمَهُ عَلَيْهَا قَهُ فِيهَا فَلَيْسَ مِنْ جَوَارِحِهِ جَارِحَةُ إِلَّا وَقَدْ وَكَلَتْ مِنَ الْإِيمَانَ بِغَيْر مَا وَكَّلَتْ بهِ أُخْتُهَا ... و فَرَضَ عَلَى الرِّجْلَيْنِ أَنْ لَا يَمْشِى بهِمَا إِلَى شَيْءٍ مِنْ مَعَاصِي اللَّهِ وَ فَرَضَ عَلَيْهِمَا الْمَشْيَ إِلَى مَا يُرْضِي اللَّهَ عَزَوجل فَقَالَ وَلا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَنْ تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا﴾. (3)

2- أمير المومنين علیه السلام- ﴿إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى مَا فَرَضَ الْإِيمَانَ عَلَى جَارِحَة مِنْ جَوَارِحِ الْإِنْسَانِ إِنَّا وَ قَدْ وكِلَتْ بغَيْر مَا وَكِلَتْ بهِ الْأُخْرَى ... وَأَمَّا مَا فَرَضَهُ اللهُ عَلَى الرِّجْلَيْنِ فَالسَّعْى بِهِمَا فِيمَا يُرْضِيهِ وَ اجْتِنَابِ السَّعْيِ فِيمَا يُشَخِطُهُ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهَ وَذَرُوا الْبَيْعَ وَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً﴾. (4)

3- أمير المومنين علیه السلام- ﴿يَا يَا بُنَيَّ لَا تَقُلْ مَا لَا تَعْلَمُ بَلْ لَا تَقُلْ كُلَّ مَا تَعْلَمُ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى قَدْ فَرَضَ عَلَى جَوَارِحِكَ كُلَّهَا فَرَائِضِ يَحْتَجُ بِهَا عَلَيْكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَسْأَلُكَ عَنْهَا ... وَ فَرَضَ عَلَى الرِّجْلَيْنِ أَنْ تَنْقَلَهُمَا فِي طَاعَتِهِ وَ أَنْ لَا تَمْشِيَ بِهِمَا مِشْيَةَ عَاصَ فَقَالَ عزوجل وَلا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَنْ تَبْلُغَ الجبال طولاه كل ذلِكَ كَانَ سَيْتُهُ عِنْدَ رَبِّكَ مَكْرُوها﴾. (5)

ص: 178

در این آیه، شرمگاه است و فرموده ﴿وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُل اولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا﴾.

10- پیامبر صلی الله علیه و آله- ای پسر مسعود! سخن مگو مگر به دانستن چیزی که آن را شنیده ای و دیده ای. زیرا خدای تعالی می فرماید: ﴿لا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا﴾. و فرمود: گواهی آنان نوشته می شود و از آن بازخواست خواهند شد!. (زخرف/19)

و بر زمین با تکبّر راه ،مرو تو هرگز نمی توانی زمین را بشکافی و طول قامتت هرگز به کوه ها نمی رسد (37)

همه ی این ها گناهش نزد پروردگار تو ناپسند است. (38)

1- امام صادق علیه السلام- خداوند تبارک و تعالی ایمان را بر جوارح و اعضای بنی آدم واجب کرده و آن را میان جوارح تقسیم نموده و لذا هر عضوی از اعضای انسان بر ایمانی موظف است که با ایمان اعضای دیگر فرق می کند ... نیز خداوند بر دو پای انسان واجب کرده که هرگز در راه گناه قدم نگذارند و در راستای انجام واجبات الهی گام بردارند و فرموده است: ﴿وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّكَ لَن تَخْرِقَ الأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا﴾.

2- امام علی علیه السلام- خداوند متعال برای هر یک از اعضاء و جوارح انسانی وظیفه ای را معین کرده است که این وظیفه به عضوی دیگر ارتباط ندارد اما واجبات پاها و آن عبارت است از؛ گام نهادن در راهی که خداوند رضایت دارد و دوری از هرجایی که رفتن آن جا خداوند را به خشم می آورد و خداوند در این باره می فرماید به سوی ذکر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید. (جمعه) و در جای دیگر فرمود: ﴿وَ لا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً﴾

3- امام علی علیه السلام- فرزند عزیزم آن چه را نمی دانی مگوی بلکه همگی آن چه را که می دانی مگوی، زیرا خدای تعالی بر کلیه ی اعضای تو وظایف و واجباتی را مقرر و مفروض داشته است که در روز قیامت به وسیله ی آن ها بر تو احتجاج می کند و از آن ها سؤال می نماید. بر پاها فرض کرده است که آن ها را در مسیر طاعت او انتقال دهی و آن دو را در مسیر شخص گناهکار به راه نبری و خدای عزوجل دراین باره فرموده است: ﴿وَ لا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولًا﴾ همگی آن صفات که ذکر شده صفات بد آن نزد پروردگار تو ناپسند بوده است.

ص: 179

4- الباقر علیه السلام- ﴿وَ لا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً يَقُولُ بِالْعَظَمَةِ﴾. (1)

5- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿لا تمشي فِي الْأَرْضِ مَرَحاً أَي بَطَراً أَوْ فَرَحاً إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ أَي لَمْ تَبْلُغْهَا كُلَّهَا وَلَنْ تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا أَنْ لَا تَقْدِرُ أَنْ تَبْلُغَ قُلَلَ الْجِبَالِ﴾. (2)

6- الصّادق علیه السلام- ﴿إِنْ كُنْتَ عَاقِلًا فَقَدِّم الْعَزِيمَةَ الصَّحِيحَةَ وَالنِّيَّةَ الصَّادِقَةَ فِي حِينٍ قَصْدِكَ إِلَى أَيِّ مَكَان أَرَدْتَ وَانْهَ النَّفْسَ عَنِ التَّخَطَّى إِلَى مَحْذُور وَكُنْ مُتَفَكِّراً فِي مَشْيَكَ وَ مُعْتَبراً بعَجَائِب صُنْعِ اللَّهِ تَعَالَى أَيْنَمَا بَلَغَتَ وَ لَا تَكُنْ مُسْتَهْزِنَا وَ لَا مُتَبَخْتِراً فِي مَشْيَكَ قَالَ تَعَالَى وَلَا تمش فِي الْأَرْضِ مَرحا﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿ذالِكَ بِمَا أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَةِ وَلا تَجْعَلُ مَعَ اللهِ إِلها آخَرَ فَتُلْقَى فِي جَهَنَّمَ مَلُوماً مَدْحُوراً﴾. (39)

4- امام باقر علیه السلام- ﴿وَ لا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً﴾؛ یعنی با بزرگی و تکبّر راه نروید.

5- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- وَ لا تَمْشِ فِي الأَرْضِ مَرَحًا؛ يعنى متكبر و سرخوش إِنَّكَ لَن تَخْرِقَ الأَرْضَ؛ یعنی به همه ی آن نمی رسی وَ لَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولا و نمی توانی به قله ی کوه ها برسی.

6- امام صادق علیه السلام- اگر خردمند و فهمیده باشی می باید به هرجایی که می خواهی بروی با نیّت پاک و راست و قصد صحیح و درست صورت بگیرد و از قدم برداشتن به سوی آن چه ممنوع و حرام است خودداری کن و در راه رفتن به حال تفکر بوده و از دیدن عجایب آفرینش و غرائب خلقت عبرت و پند بگیر و هرگز کسی را استهزاء و مسخره مکن و با تبختر و تکبر راه مرو و خداوند می فرماید: ﴿وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا﴾. [این احکام] از حکمت هایی است که پروردگارت به تو وحی فرستاده و هرگز معبود دیگری با خدا قرار مده که در جهنم افکنده می شوی در حالی که سرزنش شده و رانده ی [درگاه خدا] خواهی بود. (39)

1- الباقر علیه السلام- ﴿وَلَقَدْ صَرَّفنا في هذَا الْقُرْآنِ لِيَذَّكَّرُوا وَ ما يَزِيدُهُمْ إِلَّا نُفُوراً يَعْنِي وَلَقَدْ ذَكَرْنَا عليا علیه السلام في القرآن و هُوَ الذِّكْرُ فَمَا زَادَهُمْ إِلَّا نُفُوراً﴾. (1)

2- الباقر علیه السلام- ﴿قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِي هَذَا الْقُرْآنِ لِيَذَّكَّرُوا قَالَ يَعْنِي وَ لَقَدْ ذَكَرْنَا عَلِيَا علیه السلام في كُلِّ آية قابُوا وَلَايَتَهُ وَمَا يَزِيدُهُمْ إِلَّا نُفُوراً﴾. (2)

3- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَ قَوْلُهُ وَ مَا يَزِيدُهُمْ إِلا نُفُوراً قَالَ: إِذَا سَمِعُوا الْقُرْآنَ يَنْفِرُوا عَنْهُ وَ يُكَذِّبُوهُ﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿قُلْ لَوْ كانَ مَعَهُ آلِهَةٌ كَما يَقُولُونَ إِذَا لَّابْتَغَوْا إِلى ذِي الْعَرْشِ سبيلاً﴾ (22)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿ثُمَّ احْتَجَّ عَزَّوَجَلَّ عَلَى الْكُفَّارِ الَّذِينَ يَعْبُدُونَ الْأَوْثَانَ، فَقَالَ: قُلْ لَهُمْ يَا محمد لَوْ كانَ مَعَهُ اللَّةٌ كَما يَقُولُونَ إِذا لَابْتَغُوا إِلى ذِي الْعَرْشِ سَبِيلًا قَالَ لَوْ كَانَتِ الْأَصْنَامُ آلِهَةً كَمَا يَزْعُمُونَ لَصَعِدُوا إِلَى الْعَرْشِ، ثُمَّ قَالَ اللهُ لِذَلِكَ سُبْحانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيراً﴾. (4)

قوله تعالى: ﴿سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمّا يَقُولُونَ عُلُوّاً كَبِيراً﴾. (43)

1- الرّضا علیه السلام- ﴿فَإِذَا بَلَغْتَ الْحَرَمَ فَاغْتَسِل ... فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَى مِلَّة رَسُولِ اللَّهِ ثُمَّ تَطُوفُ بِالْبَيْتِ تَبْدَأَ بركْنِ الْحَجَرَ الْأَسْوَدِ وَ قُلْ أَمَانَتِي أَدَيْتُهَا وَ مِيثَاقِي تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُوَافَاة آمَنْتُ بِاللَّهِ عزوجل وَ كَفَرْتُ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَ اللَّاتِ وَ الْعُزَّى وَالْهُبَلِ وَالْأَصْنَامِ وَعِبَادَةِ الْأَوْثَانِ وَ الشَّيْطَانِ وَ كُلَّ نِدَّ يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ جَلَّ سُبْحَانَهُ عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيراً﴾. (5)

قوله تعالى: ﴿تُسَبِّحُ لَهُ السَّماواتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَ مَنْ فِيهِنَّ وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيماً غَفُوراً﴾. (44)

ص: 182

1- امام باقر علیه السلام- ﴿وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِي هَذَا الْقُرْآنِ لِيَذَّكَّرُوا﴾؛ يعنى ما علی ای را در قرآن ذکر کردیم و او ذکر است اما آن ها بیشتر گریزان شدند؛ ولی [کوردلان] جز بر نفرتشان نمی افزاید.

2- امام باقر علیه السلام- ﴿وَلَقَدْ صَرَّفْنا في هذا الْقُرْآنِ لِيَذَّكَّرُوا﴾؛ یعنی ما در هر آیه از قرآن] علی علیه السلام را یاد کردیم و [گروهی از ولایت او سر باز زدند ولی [کوردلان] جز بر نفرتشان نمی افزاید.

3- علی بن ابراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَ مَا يَزِيدُهُمْ إِلا نُفُورًا﴾؛ یعنی هرگاه قرآن را می شنوند از آن می گریزند و آن را تکذیب می کنند.

بگو: «اگر آن چنان که آن ها می گویند با او خدایانی ،بود در این صورت [خدایان] سعی می کردند راهی به سوی [خداوند] صاحب عرش پیدا کنند [و بر او غالب شوند].

1- علی بن ابراهيم رحمه الله علیه- سپس خداوند عزوجل برای کافران بت پرست، برهان و دلیل می آورد و می فرماید: ای محمد! بگو اگر آن چنان که آن ها می گویند با او خدایانی بود، در این صورت، [خدایان] سعی می کردند راهی به سوی [خداوند] صاحب عرش پیدا کنند و بر او غالب شوند پس به این دلیل است که او پاک و برتر است از آن چه آن ها می گویند، بسیار برتر و منزه تر!

او منزه و برتر است از آن چه آن ها می گویند؛ بسیار برتر و والاتر! (43)

1- امام رضا علیه السلام- چون به [محدوده ی حرم] در مکه رسیدی غسل کن.... آن گاه بگو: به نام خدا و به یاری او و بر آیین رسول خدا، سپس دور کعبه گشته و از رکن حجر الاسود شروع می کنی و در آن حال بگو این امانت من است که آن را پس دادم و عهد من است که آن را پیمان بستم تا برای من به دادن حق گواهی دهی من به خدای عزوجل ایمان آوردم و به جبت طاغوت، لات، عزی هبل بت ها و پرستش بت ها و شیطان و هر معبود باطلی که به جای خدا پرستش می شود کافر گشتم او منزه است از آن چه آن ها می گویند؛ بسیار برتر و والاتر»!

آسمان های هفتگانه و زمین و کسانی که در آن ها هستند همه تسبیح او می گویند و هیچ موجودی نیست جز آن که تسبیح و حمد او می گوید ولی شما تسبیح آن ها را نمی فهمید او دارای حلم و آمرزنده است. (44)

ص: 183

1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ دَاوُدَ الرَّقَيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَوجل وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لا تَفْقَهُونَ﴾. (1)

2- الباقر علیه السلام- ﴿عن زرارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرَ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ قَالَ إِنَّا نَرَى أَنَّ تَنقُضَ الْحِيطَانِ تَسْيحُهَا﴾. (2)

3- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ مَسْعَدَةَ بْن صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ علیه السلام عَنْ أَبِيهِ هِ أَنَّهُ دَخَلَ عَلَيْهِ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ ... أ تُسَبِّحُ الشَّجَرَةُ الْيَابِسَةُ فَقَالَ نَعَمْ أَ مَا أ مَا سَمِعْتَ خَشَبَ الْبَيْتِ تَنَقَضَ وَ ذَلِكَ تَسْبِيحُهُ فَسُبْحَانَ اللهِ عَلَى كُلِّ حَال﴾. (3)

4- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿في قَوْلِهِ تَعَالَى وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ فَحَرَكَةً كُلِّ شَيْءٍ تَسْبِيحُ لِلَّهِ عزوجل﴾. (4)

5- الحسين علیه السلام- ﴿أَنَّ الْحُسَيْن علیه السلام سُئِلَ فِي حَالَ صِغَرِهِ عَنْ أَصْوَاتِ الْحَيَوَانَاتِ لِأَنَّ مِنْ شَرْطِ الْإِمَام أَنْ يَكُونَ عَالِماً بِجَمِيعِ اللُّغَاتِ حَتَّى أَصْوَاتِ الْحَيَوَانَاتِ فَقَالَ عَلَى مَا رَوَى مُحَمَّدُ بْنَ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْحَارِثِ التَّمِيمِيُّ عَنِ الْحُسَيْنِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ إِذَا صَاحَ النَّسْرُ فَإِنَّهُ يَقُولُ يَا ابْنَ آدَمَ علیه السلام عِشْ مَا شِئْتَ فَآخِرُهُ الْمَوْتُ وَ إِذَا صَاحَ الْبَازِى يَقُولُ يَا عَالِمَ الْخَفِيَّاتِ وَيَا كَاشِفَ الْبَلِيَّاتِ وَ إِذَا صَاحَ الطَّاوِسُ يَقُولُ مَوْلَايَ ظَلَمْتُ نَفْسِى وَ اغْتَرَرْتُ بِزِينَتِي فَاغْفِرْ لِي وَ إِذَا صَاحَ الدُّرَاجُ يَقُولُ الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى وَإِذَا صَاحَ الدِّيكَ يَقُولُ مَنْ عَرَفَ اللَّهَ لَمْ يَنْسٍ ذِكْرَهُ وَ إِذَا فَرْقَرَتِ الدَّجَاجَةُ تَقُولُ يَا إِلَهَ الْحَقِّ أَنْتَ الْحَقِّ وَ قَوْلُكَ الْحَقُّ يَا اللَّهُ يَا حَقٌّ وَ إِذَا صَاحَ الْبَاشَقُ يَقُولُ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ إِذَا صَاحَتِ الحداء [الْحِداةُ] تَقُولُ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ ت رْزَقُ وَ إِذَا صَاحَ الْعُقَابُ يَقُولُ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ لَمْ يَشْقَ وَ إِذَا صَاحَ الشَّاهِينُ يَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ حَقًّا حَقًّا وَ إِذَا صَاحَتِ الْبُومَةُ يَقُولُ الْبُعْدُ مِنَ النَّاسِ أَنْسِ وَإِذَا صَاحَ الْغُرَابُ يَقُولُ يَا رَازِقُ ابْعَثِ الرِّزْقَ الْحَلَالَ وَ إِذَا صَاحَ الْكُرْكِيُّ يَقُولُ اللَّهُمَّ احْفَظْنِي مِنْ عَدُوِّى وَ إِذَا صَاحَ اللَّقَلَقُ يَقُولُ مَنْ تَخَلَّى عَنِ النَّاسِ نَجَا مِنْ أَذَاهُمْ وَإِذَا صَاحَ الْبَطَةُ تَقُولُ غُفْرَانَكَ يَا اللَّهُ وَإِذَا صَاحَ الْهُدَهُدُ يَقُولُ مَا أَشْقَى مَنْ عَصَى اللَّهَ وَإِذَا صَاحَ الْقُمْرِيُّ

ص: 184

1- امام صادق علیه السلام- داود رقی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود درباره ی: آيه: ﴿وَ إِن مِّن شَيْءٍ إِلا يُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَكِن لاَ تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ﴾، پرسیدم. ایشان فرمود: «صدایی که در اثر شکاف و سستی دیوارها از آن ها شنیده می شود، تسبیح آن ها است».

2- امام باقر علیه السلام- زراره گوید: از امام باقر علیه السلام در مورد آیه: ﴿وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ﴾، پرسیدم فرمود: همه چیز به حمد او تسبیح گوید و به نظر ما شکست دیوار در حقیقت تسبیح آن است».

3- امام باقر علیه السلام- مسعده بن صدقه گوید: امام باقر علیه السلام از پدرش روایت فرمود: شخصی خدمت ایشان رسید و عرض کرد: .... یعنی درخت ،خشک خدا را تسبیح می گوید؟ امام فرمود: «آری! آیا نشنیده ای چوب های سقف خانه چگونه صدای شکستن و خش خش دارند؟ این همان تسبیح آن هاست در هر حال خداوند پاک و منزه است.

4- علی بن ابراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ﴾؛ جنبش هرچیزی تسبیح او برای خدای عزوجل است.

5- امام حسین علیه السلام- از امام حسین علیه السلام در خردسالی اش در مورد صدای حیوانات سؤال شد. زیرا یکی از شرایط امام این است که همه ی زبان ها را بداند حتی صدای حیوانات و طبق روایت محمد بن ابراهیم بن حارث تمیمی امام حسین علیه السلام فرمود وقتی کرکس فریاد می زند، می گوید: «ای فرزند آدم هر چه خواهی زندگی کن که آخرش مرگ است و هنگامی که باز آواز می دهد، می گوید: «ای دانا به تمام پنهانی ها و ای برطرف کننده بلاها و چون طاوس صدا دهد می گوید: ای مولای من به خودم ستم کردم و به زیورم مغرور شدم پس مرا بیامرز و هنگامی که دراج (پرنده ای کوچک و رنگین) آواز خواند، گوید: «همان بخشنده ای که بر عرش مسلط است (طه/5)». و وقتی خروس می خواند می گوید هر که خدا را بشناسد یاد او را فراموش نخواهد کرد و چون مرغ خانگی قد قد کند، می گوید ای معبود بر حق تو حقی و گفتارت حق است ای خدا ای حق و هنگامی که قرقی آواز خواند بگوید به خدا و روز جزا ایمان آوردم و وقتی که زغن می خواند می گوید: «بر خدا توکل کن، روزی داده می شوی و وقتی عقاب آواز کند می گوید: «هر که خدا را اطاعت کند، بدبخت نمی شود». و چون شاهین بخواند می گوید خدا را به حقیقت تسبیح می کنم و وقتی جغد آواز کند، بگوید: «در دوری از مردم آسودگی است و وقتی کلاغ آواز خواند گوید ای روزی دهنده، روزی حلال بفرست». و چون درنا آواز بخواند بگوید خدایا مرا از [شر] دشمنم حفظ کن». و وقتی لک لک می خواند، می گوید: «هر که با مردم نیست از آزارشان ایمن است و هنگامی که مرغابی فریاد کند، بگوید: ای خدا از تو آمرزش می طلبم و چون هدهد آواز دهد بگوید چقدر بدبخت است کسی که نافرمانی خدا را کند و قمری در هنگام آواز گوید ای آگاه به درون و حرف های مخفیانه ای خدا». و کبوتر دشتی در آوازش می گوید تویی خدایی که هیچ معبودی جز تو نیست ای الله». و وقتی آواز می خواند، می گوید: تسبیح می کنم خدایی را که هیچ امر پنهانی بر او پوشیده نیست». و وقتی

ص: 185

يَقُولُ يَا عَالِمَ السِّرِّ وَ النَّجْوَى يَا اللَّهُ وَ إِذَا صَاحَ الدُّبْسِيُّ يَقُولُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ سِوَاكَ يَا اللَّهُ وَإِذَا صَاحَ الْعَفْعَقُ يَقُولُ سُبْحَانَ مَنْ لَا يَخْفَى عَلَيْهِ خَافِيَةُ وَ إِذَا صَاحَ الْبَيَّغَاءُ يَقُولُ مَنْ ذَكَرَ رَبَّهُ غَفَرَ ذَنْبَهُ وَإِذَا صَاحَ الْعُصْفُورُ يَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللهَ مِمَّا يُسْخِطُ اللَّهَ وَ إِذَا صَاحَ الْبُلْبُلُ يَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حَقَّاً حَقَّاً وَ إِذَا صَاحَ الْقَيْجَةُ تَقُولُ قَرُبَ الْحَقِّ قَرُبَ وَإِذَا صَاحَتِ السُّمَانَاةُ يَقُولُ يَا ابْنَ آدَمَ مَا أَغْفَلَكَ عَنِ الْمَوْتِ وَ إِذَا صَاحَ السَّوْدَنِيقُ يَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدُ وَآلُهُ خِيَرَةُ اللَّهِ وَإِذَا صَاحَتِ الْفَاخِتَةُ يَا وَاحِدُ يَا أَحَدُ يَا فَرْدُ يَا صَمَدُ وَ إِذَا صَاحَ الشَّقِرَاقُ يَقُولُ مَوْلَايَ أَعْتِقْنِي مِنَ النَّارِ وَإِذَا صَاحَتِ الْقُنْبُرَةُ تَقُولُ مَوْلَاكَ تُبْ عَلَى كُلِّ مَذْنِبِ مِنَ الْمُذْنِبِينَ وَإِذَا صَاحَ الْوَرَشَانُ يَقُولُ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ ذَنْبِي شَقِيتُ وَ إِذَا صَاحَ الشَّفْنِينُ يَقُولُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيُّ الْعَظِيمِ وَإِذَا صَاحَتِ النَّعَامَةُ تَقُولُ لَا مَعْبُودَ سِوَى اللَّهِ وَإِذَا صَاحَتِ الْخُطَّافَةُ فَإِنَّهَا تَقْراً سُورَةَ الْحَمْدِ وَ تَقُولُ يَا قَابِلَ تَوْبَة التَّوَّابِينَ يَا اللَّهُ لَكَ الْحَمْدُ وَإِذَا صَاحَتِ الزَّرَافَةُ تَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ وَإِذَا صَاحَ الْحَمَلَ يَقُولُ كَفَى بِالْمَوْتِ وَاعِظَاً وَ إِذَا صَاحَ الْجَدْئُ يَقُولُ عَاجَلَنِيَ الْمَوْتُ ثَقُلَ ذَنْبِي وَازْدَادَ وَإِذَا صَاحَ الْأَسَدُ يَقُولُ أَمْرُ اللَّهِ مُهم مُهُم وَ إِذَا صَاحَ الثَّوْرُ يَقُولُ مَهْلًا مَهْلًا يَا ابْنَ آدَمَ أَنْتَ بَيْنَ يَدَيْ مَنْ يَرَى وَ لَا يُرَى وَ هُوَ اللَّهُ وَ إِذَا صَاحَ الْفِيلُ يَقُولُ لَا يُغْنِي عَنِ الْمَوْتِ قُوَّةُ وَلَا حِيلَةً وَإِذَا صَاحَ الْفَهْدُ يَقُولُ يَا عَزِيزُ يَا جَبَّارُ يَا مُتَكَبِّرُ يَا اللَّهُ وَ إِذَا صَاحَ الْجَمَلُ يَقُولُ سُبْحَانَ مُذِلِّ الْجَبَّارِينَ سُبْحَانَهُ وَ صَهَلَ الْفَرَسُ يَقُولُ سُبْحَانَ رَبَّنَا سُبْحَانَهُ وَ إِذَا صَاحَ الذِّئْبُ يَقُولُ مَا حَفِظَ اللَّهُ لَنَّ يَضِيعَ أَبَداً وَ إِذَا صَاحَ ابْنُ آوَى يَقُولُ الْوَيْلُ الْوَيْلُ لِلْمُذْنِبِ الْمُصِرِّ وَ إِذَا صَاحَ الْكَلْبُ يَقُولُ كَفَى بِالْمَعَاصِي ذَا وَ إِذَا صَاحَ الْأَرْتَبُ يَقُولُ لَا تُهْلِكُنِي يَا اللَّهُ لَكَ الْحَمْدُ وَإِذَا صَاحَ التَّعْلَبُ يَقُولُ الدُّنْيَا دَارُ غُرُورٍ وَ إِذَا صَاحَ الْغَزَالُ يَقُولُ نَجِّنِي مِنَ الْأَذَى وَإِذَا صَاحَ الْكَرْ كَدَّنُ يَقُولُ أَغِثْنِي وَإِنَّا هَلَكْتُ يَا مَوْلَايَ وَ إِذَا صَاحَ الْإِبِلُ يَقُولُ حَسْبِيَ اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ حَسْبِيَ اللَّهُ وَ إِذَا صَاحَ النَّمِرُ يَقُولُ سُبْحَانَ مَنْ تَعَزَزَ بالْقُدْرَة سُبْحَانَهُ وَ إِذَا سَبَّحَتِ الْحَيَّةُ تَقُولُ مَا أَشْقَى مَنْ عَصَاكَ يَا رَحْمَانُ وَ إِذَا سَبَّحَتِ الْعَقْرَبُ تَقُولُ الشَّرُّ شَيْ: وَخَش ثُمَّ قَالَ الله مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا وَلَهُ تَسْيحُ يَحْمَدُ بِهِ رَبَّهُ ثُمَّ لَنَا هَذِهِ الْآيَةَ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُم﴾. (1)

ص: 186

طوطی بخواند، می گوید: هر که پروردگارش را یاد کند گناهش آمرزیده شود». و گنجشک در آوازش می گوید از آن چه که خدا را غضبناک می کند آمرزش می طلبم و بلبل هنگام آواز خواندنش می گوید: به حق و حقیقت هیچ معبودی جز خدای یگانه نیست و وقتی که کبک آواز سر دهد، بگوید: نزدیک شدن به حق قرب [حقیقی] است» و بلدرچین در آوازش می گوید «ای فرزند آدم! چه چیز تو را از مرگ غافل کرده است»؟ و شاهین در آوازش می گوید: «هیچ معبودی جز خدای یگانه نیست و محمد صلی الله علیه و آله و آل او برگزیدگان خدا هستند و وقتی فاخته آواز ،کند می گوید: «ای یگانه ای یکی ای یکتا ای بی نیاز و چون شقراق نوعی (کلاغ) آواز سر دهد بگوید ای مولای من مرا از آتش دوزخ آزاد فرما و وقتی شانه به سر می خواند می گوید: «مولایم گناه همه گناهکاران را بیامرز» و قمری در آوازش می گوید اگر گناهم را نیامرزی بدبختم شفنین یک نوع کبوتر گوید: «هیچ نیرویی جز نیروی خدای بلند مرتبه و بزرگ وجود ندارد و چون شترمرغ فریاد زند گوید: «معبودی جز الله نیست و وقتی چلچله آواز سرمی دهد سوره حمد می خواند و می گوید: «ای پذیرای توبه توبه کاران ای خدا سپاس از آن تو است و چون زرافه فریاد زند گوید معبودی جز خدای یگانه نیست و او یکتاست بره ،کوچک چون بانگ دهد می گوید: «مرگ برای پنددهندگی کافی است». و چون بزغاله صدا دهد، گوید: ای مرگم بشتاب که گناهم سنگین شد و به فزون رفت». وقتی که شیر غرش می کند می گوید فرمان خداوند مهم است مهم و چون گاو بانگ دهد می گوید «ای فرزند آدم صبر کن، تو در برابر کسی هستی که می بیند ولی دیده نمی شود و او خداست و هنگامی که فیل صدا دهد می گوید هیچ نیرو و چاره ای بی نیاز کننده از مرگ نیست جلو مردن را نمی گیرد و چون یوزپلنگ بانگ دهد می گوید ای شکست ناپذیر ای قاهر ای صاحب کبریا و عظمت ای الله». و چون شتر نعره زند می گوید تسبیح می کنم خوار کننده ی زورگویان را تسبیح می کنم او را و هنگامی که اسب شیهه زند می گوید تسبیح می کنم پروردگارمان را تسبیح می گویم او را». و چون گرگ نعره زند گوید هرچه را خدا حفظ کند هرگز ضایع [تباه نگردد و چون شغال صدا دهد، گوید: وای وای بر گنهکاری که بر گناه خود پافشاری می کند و چون سگ بانگ دهد، گوید: «گناهان برای ذلت و خواری کافی است و وقتی که خرگوش صدا دهد می گوید «ای خدا مرا هلاک نکن سپاس از آن توست و روباه با صدایش می گوید دنیا خانه ی فریب است و چون آهو بانگ دهد، می گوید: «مرا از آزار و اذیت نجات بده و چون کرگدن نعره زند گوید ای مولای من به فریادم برس وگرنه نابود می شوم و چون شتر فریاد کند بگوید خدا برای من کافی است و او بهترین حمایتگر است، خدا برای من کافی است». و چون پلنگ غرش کند بگوید تسبیح گویم کسی را که به واسطه قدرت، شکست ناپذیر و گرامی است و چون مار تسبیح ،کند بگوید چه بدبخت است کسی که نافرمانیات کندای رحمان و عقرب در تسبیح خود گوید بدی چیز وحشتناکی است». سپس فرمود: «خداوند هیچ چیزی را نیافریده مگر اینکه او تسبیحی دارد که با آن پرودگارش را سپاس می گوید». و آن گاه حضرت این آیه را تلاوت کردند: ﴿وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ﴾.

ص: 187

6- الباقر علیه السلام- ﴿نَهَى رَسُولُ اللَّهِ عَنْ أَنْ تُوسَمَ الْبَهَائِمُ فِي وُجُوهِهَا وَأَنْ تُضْرَبَ وُجُوهَهَا لِأَنَّهَا تُسْبحُ بِحَمْدِ رَبِّهَا﴾. (1)

7- الصّادق علیه السلام- ﴿مَا مِنْ طَيْرِ يُصَادُ فِي بَرٌّ وَلَا بَحْرٍ وَ لَا يُصَادُ شَيْءٌ مِنَ الْوُحُوشَ إِلاَّ بِتَضْیِیعِهِ اَلتَّسْبِیحَ﴾. (2)

8- الصادق علیه السلام- ﴿لِلدَّابَّة عَلى صَاحِبهَا سِئَةُ حَقُوق: لَايُحَمِّلُهَا فَوْقَ طَاقَتِهَا، وَلَا يَتَّخِذُ ظَهْرَهَا مَجَالِسَ يَتَحَدَّثُ عَلَيْهَا، وَ يَبْدَأُ بِعَلْفِهَا إِذَا نَزَلَ، وَلَا يَسِمُهَا، وَلَا يَضْرِبُهَا فِي وَجْهَهَا؛ فَإِنَّهَا تُسَبِّحُ، وَ يَعْرِضُ عَلَيْهَا الْمَاءَ إِذَا مَرَّ بِهِ﴾. (3)

9- السجاد علیه السلام- ﴿دَخَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام عَلَى رَسُول الله صلى الله عليه وآله وسلم فرآهُ قَدْ سَجَدَ فَلَمَّا انْفَتَلَ رَسُولُ اللهِ ضَرَبَ بِيَدِهِ إِلَى كَتِفِهِ ثُمَّ قَالَ: يَا عَلَى علیه السلام أَنْهَضْ بِنَا إِلَى مَنْزِلِكَ لَعَلَّنَا نُصِيبُ طَعَامًا فَقَدْ بَلَغَنَا أَخُذْكَ الدِّينَارَ مِنْ أبِى جَبَلَةَ قَالَ فَمَضَى وأمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ المُسْتَحْى مِنْ رَسُولِ اللَّهِ وَ رَسُولُ اللَّهِ رَابِطُ عَلَى بَطْنِهِ حَجَراً مِنَ الْجُوعِ حَتَّى قَرَعَا عَلَى فَاطِمَة الْبَابَ فَلَمَّا نَظَرَتْ فَاطِمَةُ هِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ وَقَدْ أَثَرَ الْجُوعُ فِي وَجْهِهِ وَلَتْ هَارِبَةً قَالَتْ وَا سَوْأَتَاهُ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ كَأَنَّ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام مَا عَلِمَ أَنْ لَمْ يَكُنْ عِنْدَنَا شَيْءٌ مَنْ ثَلَاثِ ثُمَّ دَخَلَ مَخْدَعَا لَهَا فَصَلَّتْ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ نَادَتْ يَا إِلَهَ مُحَمَّدِ هَذَا مُحَمَّدُ نَبيك وَ فَاطِمَةً بِنْتُ نَبِّيْكَ وَعَلَى علیه السلام خَتَن نَبِيِّكَ وَابْنُ عَمِّهِ وَ هَذَانِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ سِبْطَا نَبَكَ اللَّهُمَّ فَإِنَّ بَنِي إِسْرَائِيلَ سَأَلُوكَ أَنْ تُنْزِلَ عَلَيْهِمْ مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ فَأَنْزَلْتَهَا عَلَيْهِمْ وَكَفَرُوا بِهَا اللَّهُمَّ فَإِنَّ آلَ مُحَمَّد صلی الله علیه و آله لَا يَكْفُرُونَ بِهَا ثُمَّ الْتَفَتَتَ مُسَلَّمَةً فَإِذَا هِيَ بِصَحْفَة مَمْلُوءَةَ مِنْ تَرِيدٍ وَ عُرَاقٍ فَاحْتَمَلَتْهَا وَ وَضَعَتْهَا بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ فَأَهْوَى بِيَدِهِ إِلَى الصَّحْفَة فَسَبَّحَتِ الصَّحْفَةُ وَالشَّرِيدُ وَ الْعُرَاقُ فَتَلَا النَّبِيُّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ ثُمَّ قَالَ يَا عَلَى علیه السلام كُلِّ مِنْ جَوَانِبِ الْقَصْعَة وَلَاتَهْدِمُوا ذِرْوَتَهَا فَإِنَّ فِيهَا الْبَرَكَةَ﴾. (4)

قوله تعالى: ﴿وَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً﴾. (45)

ص: 188

6- امام باقر علیه السلام- ﴿پیامبر صلی الله علیه و آله از داغ گذاشتن بر صورت چهارپا و زدن به صورت آن، نهی فرمود، زیرا آن حیوان حمد و سپاس پروردگارش را به جای می آورد.

7- امام صادق علیه السلام- صید شدن هر پرنده ای چه در خشکی و چه در دریا و شکار شدن هر حیوان وحشی به خاطر آن است که در تسبیح و ذکر خداوند اهمال ورزیده اند.

8- امام صادق علیه السلام- حیوان بر صاحبش شش حق دارد؛ بیشتر از توانش بر او بار نکند، در حالی که سوار بر اوست برای صحبت با دیگران توقف نکند وقتی پیاده شد، حیوان را علف بدهد، بر صورتش داغ و علامت نگذارد و آن را نزند؛ زیرا آن حیوان نیز خدا را تسبیح می گوید و هرگاه بر آب گذر کرد آن را بر حیوان عرضه کند.

9- امام سجاد علیه السلام- امیرمؤمنان علیه السلام بر رسول خدا وارد شده و ایشان را در حالت سجده مشاهده العين نمود؛ چون رسول خدا از سجده برخاست با دست مبارکش بر شانه ی علی علیه السلام زد و فرمود: «ای علی ال ما را به خانه ات ببر شاید [آن جا] غذایی بیاییم که خبردار شده ایم دیناری (سکه ی طلا) از ابوجبله دریافت کرده ای» پیامبر صلی الله علیه و آله حرکت نمود در حالی که امیرمؤمنان اله از رسول خدا خجالت می کشید و رسول خدا از شدت گرسنگی سنگی را محکم بر شکم خویش بسته بود، تا این که (پیامبر صلی الله علیه و آله) و علی علیه السلام درب خانه ی فاطمه را کوبیدند چون نگاه فاطمه به رسول خدا که ایرانی گرسنگی در چهره اش نمایان ،بود افتاد به سرعت درون خانه برگشت و گفت: «وای از ناتوانی و شرمساری از خدا و رسولش گویا ابا الحسن علیه السلام نمی داند از سه روز پیش تاکنون چیزی در خانه برای خوردن نداریم آن گاه داخل خلوتگاهی که داشت شد و دو رکعت نماز گزارد و [چنین با خدا] نجوا نمود: ای خدای محمد و این محمد پیامبر صلی الله علیه و آله توست و فاطمه دختر پیامبرت و علی داماد پیامبرت و پسر عمویش و این دو حسن و حسین مجله نوادگان دختری پیامبرت هستند، خداوندا! بنی اسرائیل از تو درخواست کردند که سفره ی غذایی از آسمان بر آن ها فرو فرستی و تو برایشان فرو فرستادی و [بااین حال] آن ها به آن کفر ورزیدند خداوندا! خاندان محمد اگر بر آن ها سفره ی غذایی فرو فرستی به آن کفر نخواهند «ورزید هنگامی که سلام نماز را داد و روی خود را به راست و چرخاند؛ ناگهان با ظرف بزرگی پُر از نان روغن مالیده و گوشت پخته روبرو شد، آن را برداشته و در مقابل رسول خدا قرار داد؛ رسول خدا دست خود را به طرف ظرف غذا دراز نمود که ظرف غذا به همراه نان و گوشت، تسبیح خدا گفتند، در این هنگام پیامبر صلی الله علیه و آله این آیه را تلاوت فرمود: ﴿وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ﴾، سپس فرمود: «ای علی ! از کناره های ظرف بخور و روی غذا را از بین نبرید که برکت در آن است».

و هنگامی که قرآن می خوانی میان تو و آن ها که به آخرت ایمان نمی آورند حجاب ناپیدایی قرار می دهیم (45)

ص: 189

1- امير المؤمنين علیه السلام- ﴿رُوىَ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرَ العَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْن عَلَى علیه السلام أَنَّ الا يَهُودِيًا مِنْ يَهُودِ الشَّامِ وَ أَحْبَارِهِمْ كَانَ قَدْ قَرَأَ التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَالزَّبُورَ وَصُحْفَ الْأَنْبِيَاءِ وَ عَرَفَ دَلَائِلَهُمْ جَاءَ إِلَى مَجْلِس فِيهِ أَصْحَابُ رَسُول اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم وَ فِيهِمْ عَلَى بْن أَبِي طَالِبِ اللهِ وَ ابْنُ عَبَّاس وَأَبُو مَعْبَدِ الْجُهَنِيُّ فَقَالَ يَا أُمَّةَ مُحَمَّدِ مَا تَرَكْتُمْ لِنَبِيٍّ دَرَجَةً وَلَا لِمُرْسَل فَضِيلَةً إِلَّا نَحَلْتُمُوهَا نَبَيَّكُمْ فَهَلْ تُجِيبُونَى عَمَّا أَسْأَلُكُمْ عَنْهُ فَكَاعَ الْقَوْمُ عَنْهُ فَقَالَ على بن ابي طالب علیه السلام نَعَمْ مَا أَعْطَى الله عزوجل نَبِيّاً دَرَجَةً وَ لَا مُرْسَلًا فَضِيلَةٌ إِلَّا وَقَدْ جَمَعَهَا لِمُحَمَّدِ وَ زَادَ مُحَمَّد الون عَلَى الْأَنْبِيَاءِ اللهِ أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً فَقَالَ لَهُ الْيَهُودِئُ فَهَلْ أَنْتَ مُجِيبُنِي قَالَ لَهُ نَعَمْ ... قَالَ الْيَهُودِيُّ فَإِنَّ إِبْرَاهِيمَ اللهِ حُجبَ عَنْ نُمْرُودَ بِحُجُب ثَلَاثَة فَقَالَ عَلَى علیه السلام لَقَدْ كَانَ كَذَلِكَ وَ مُحَمَّد حَجَبَ عَمَّنْ أَرَادَ قَتْلَهُ بِحُجُب خَمْسَ فَثَلَاثَةُ بِثَلَاثَة وَاثْنَانِ فَضْلُ قَالَ اللهُ عزّوجل وَهُوَ يَصِفُ أَمْرَ مُحَمَّدٍ فَقَالَ وَجَعَلْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا فَهَذَا الْحِجَابُ الْأَوَّلُ وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَهَذَا الْحِجَابُ الثَّانِي فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لا يُبْصِرُونَ فَهَذَا الْحِجَابُ الثَّالِثُ ثُمَّ قَالَ وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً فَهَذَا الْحِجَابُ الرَّابِعُ ثُمَّ قَالَ فَهِيَ إِلَى الْأَذْقَانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ فَهَذِهِ حُجُبُ خَمْسَة﴾. (1)

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿حجاباً مَسْتُوراً يَعْنِي يَحْجُبُ اللَّهُ عَنْكَ الشَّيَاطِينَ أَكِنَّةً أَيْ غِشَاوَةٌ أَيْ صَمَمَا نُفُوراً قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ إِذَا صَلَّى تَهَجَّدَ بِالْقُرْآن وَ تَسَمَّعَ لَهُ قُرَيْشُ لِحُسْنِ صَوْتِهِ فَكَانَ إذا قرأ بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فَروا عَنْهُ﴾. (2)

3- الصّادق علیه السلام- ﴿دَخَلَ أَبُو الْمُنْذِرِ هِشَامُ بْنُ السَّائِبِ الكلى عَلَى أبي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَنْتَ الَّذِي تُفَسِّرُ الْقُرْآنَ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزوجل لِنَبيِّهِ وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً مَا ذَلِكَ الْقُرْآنُ الَّذِي كَانَ إِذَا قَرَأَهُ رَسُولُ اللَّهِ حُجبَ عَنْهُمْ قُلْتُ لَا أَدْرِى قَالَ فَكَيْفَ قُلْتَ إِنَّكَ تُفَسِّرُ الْقُرْآنَ قُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ اللهِ إِنْ رَأَيْتَ أَنْ تُنْعِمَ عَلَيَّ وَتُعَلَّمَنِيهِنَّ قَالَ آيَةُ فِي الْكَهْفِ وَآيَةً فِي النَّحْلِ وَآيَةُ فِي الْجَاثِيَةِ وَ هِيَ أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهُ هَواهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِهِ غِشَاوَةٌ فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللهِ أَفَلا تَذَكَّرُونَ وَفِي النَّحْلِ أُولئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَ

ص: 190

1- امام علی علیه السلام- امام کاظم علیه السلام از پدرانش از امام حسین علیه السلام روایت فرمود: مردی یهودی از شام که تورات و انجیل و زبور و صحف انبیاء را خوانده بود و اطلاعاتی از استدلال های آن ها داشت وارد مجلسی شد که اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله در آن حضور داشتند علی بن ابی طالب نیز بود و ابن عباس رحمه الله علیه و ابو معبد جهنی گفت ای امّت محمد هیچ مقام و منزلتی را برای پیامبری وانگذاشتید جز این که تمام آن ها را برای پیامبر صلی الله علیه و آله خود ادعا کردید آیا پاسخ سؤال های مرا می دهید؟ مردم از او روی برگردانیدند. اما على علیه السلام فرمود: «آری! خداوند هیچ درجه ای به پیامبر صلی الله علیه و آله و فضیلتی برای رسولی نداده مگر این که تمام آن ها را در پیامبر صلی الله علیه و آله ما جمع کرده و به آن جناب چند برابر افزون تر بخشیده است یهودی گفت: «تو جواب مرا می دهی؟ فرمود: «آری ... یهودی گفت خداوند ابراهیم علیه السلام را از نمرود به وسیله ی پوشش های سه گانه پنهان کرد مراد شکم مادر و رحم و زهدان است که ولادتش از نمرود مخفی بود». على علیه السلام فرمود: «همین طور است اما حضرت محمد را خداوند از دشمنانش به وسیله ی پنج حجاب مخفی نمود که تصمیم قتلش را داشته سه حجاب در مقابل سه حجاب ابراهیم و دو حجاب ایشان بیشتر داشت خداوند در این آیه می فرماید و در پیش روی آنان سدی قرار دادیم (یس) این حجاب اوّل، و در پشت سرشان سدی. (یس) این حجاب دوّم و چشمانشان را پوشانده،ایم لذا نمی بینند. (یس/9) این حجاب سوم، بعد می فرماید: ﴿وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُورا﴾ این حجاب چهارم بعد می فرماید که تا چانه ها ادامه دارد و سرهای آنان را به بالا نگاه داشته است. (یس) این هم حجاب پنجم.

2- علی بن ابراهیم رحمه الله علیه- حجاباً مَسْئُورا؛ یعنی خداوند شیاطین را از تو دفع نمود. أَكِنَّةً؛ یعنی پوشش که به معنای گری (ناشنوائی) است نُفُورًا؛ رسول خدا هرگاه نماز می گزارد با تلاوت قرآن شب زنده داری می نمود و به خاطر صدای زیبا و نیکوی آن حضرت قریش به او گوش فرا می دادند و وقتى بسم الله الرحمن الرحیم را قرائت می فرمود از ایشان می گریختند».

3- امام صادق علیه السلام- ابوالمنذر هشام سائب کلبی خدمت امام صادق علیه السلام رسید، حضرت علیه السلام به او فرمود: آیا تو همان کسی هستی که قرآن تفسیر می کنی؟ عرض کرد «بلی» فرمود: «مرا از این آیه باخبر ساز که خداوند عزیز و جلیل می فرماید: ﴿و إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً﴾. کدام [آیه از قرآن است که وقتی رسول خدا آن را می خواند از آنان پوشیده می ماند؟ گفت نمی دانم» فرمود: پس چگونه ادعای تفسیر قرآن را داری؟ گفت: ای فرزند رسول خدا اگر صلاح بدانی آن را به من بیاموز و بخشش فرما». فرمود: یک آیه در سوره کهف یک آیه در سوره نحل و یک آیه در سوره ی جاثیه است که از این قرارند؛ آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی بر این که شایسته هدایت نیست گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پردهای افکنده است؟ با این حال چه کسی می تواند غیر از خدا او را هدایت کند؟ آیا متذکر نمی شوید؟ (جائیه /23) آن ها کسانی هستند که بر اثر فزونی گناه خدا بر قلب و گوش و چشمانشان مهر نهاده به همین دلیل نمی فهمند و غافلان واقعی همان ها هستند. (نحل/108)

ص: 191

أبصارِهِمْ وَأُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ وَ فِى الكَهْفِ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُكْرَ بِآيَاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْهَا وَ نَسَيَ ما قَدَّمَتْ يَدَاهُ إِنَّا جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّهُ أَنْ يَفْقَهُوهُ وَ فِي آذَانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَى الهُدى فَلَنْ يَهْتَدُوا إِذا أَبَداً﴾. (1)

4- أمير المومنين علیه السلام- ﴿كَانَ على بن أبي طَالِب علیه السلام بالْكُوفَة فِى الْجَامِعِ إِذْ قَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْل الشَّامِ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِنِّي أَسْأَلُكَ عَنْ أَشْيَاءَ فَقَالَ سَلْ ... وَ سَأَلَهُ كَمْ حَجَ آدَمَ علیه السلام مِنْ حَجَّةً فَقَالَ لَهُ سَبْعِينَ حَجَّةٌ مَاشِيَاً عَلَى قَدَمَيْهِ وَ أَوَّلُ حَجَة كَانَ مَعَهُ الصُّرَدُ يَدلُهُ عَلَى مَوَاضِع الْمَاءِ وَ خَرَجَ مَعَهُ مِنَ الْجَنَّة وَقَدْ نُهِيَ عَنْ أَكُل الصُّرَدِ وَالْخَطَّافِ وَ سَأَلَهُ مَا بَالُهُ لَا يَمْشِي عَلَى الْأَرْضِ قَالَ لِأَنَّهُ نَاحَ عَلَى بَيْتِ الْمَقْدِسِ فَطَافَ حَوْلَهُ أَرْبَعِينَ عَاماً يَبْكِي عَلَيْهِ وَ لَمْ يَزَلْ يَبْكِي مَعَ آدَمَ اللهِ فَمِنْ هُنَاكَ سَكَنَ الْبُيُوتَ وَ مَعَهُ تِسْعُ آيَاتٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَوجِلٌ مِمَّا كَانَ آدَمُ يَقْرَؤُهَا فِي الْجَنَّةِ وَ هِيَ مَعَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ ثَلَاثُ آيَاتٍ مِنْ أَوَّلَ الْكَهْفِ وَ ثَلَاثُ آيَاتٍ مِنْ سُبْحَانَ وَهِيَ وَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ وَ ثَلَاثُ آيَاتِ مِنْ يَس وَ جَعَلْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا﴾. (2)

5- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿لَمَّا نَزَلَتْ تَبَّتْ يَدا أَبِي هَبِ أَقْبَلَتِ الْعَوْرَا أَمُّ جَمِيلٍ بِنْتِ حَرْب وَلَهَا وَلْوَلَةً وَ هِيَ تَقُولُ مُدَمَّماً أَبَيْنَا وَ دِينَهُ قَلَيْنَا وَ أَمْرَهُ عَصَيْنَا وَ النَّبِيُّ جَالِسٌ فِي الْمَسْجِدِ وَ مَعَهُ أَبُو بَكْرِ فَلَمَّا رَآهَا أَبُو بَكْر قَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا أَخَافُ أَنْ تَرَاكَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم إِنَّهَا لَا تَرَانِي وَ قَرَأَ وَ إِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجَابَا مَسْتُوراً فَوَقَفَتْ عَلَى أَبِي بَكْرٍ وَ لَمْ تَرَ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَقَالَتْ يَا أَبَا بَكْر أخبرتُ أَنَّ صَاحِبَكَ هَجَانِي فَقَالَ لَا وَ رَبِّ الْبَيْتِ مَا هَجَاكَ فَوَلَّتْ وَ هِيَ تَقُولُ قُرَيْشٍ تَعْلَمُ أَنِّي بِنْتُ سَيْدِهَا﴾. (3)

6- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿مِنْ مُعْجِزَاتِهِ أَنَّهُ كَانَ يُصَلِّى مُقَابلَ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ وَ يَسْتَقْبِلُ بَيْتَ الْمَقْدِسِ وَ يَسْتَقْبلُ الْكَعْبَةَ فَلَا يَرَى حَتَّى يَفْرُغَ مِنْ صَلَاتِهِ وَ كَانَ يَسْتَتِرُ بِقَوْلِهِ وَ إِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً و بقولهِ أُولئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَ بِقَوْلِهِ وَ

ص: 192

چه کسی ستمکارتر است از آن کس که آیات پروردگارش به او تذکر داده شده، و از آن روی گرداند، و آن چه را با دست های خود پیش فرستاد فراموش کرد؟ ما بر دل های این ها پرده هایی افکنده ایم تا نفهمند و در گوش هایشان سنگینی قرار داده ایم تا صدای حق را نشنوند و از این رو اگر آن ها را به سوی هدایت بخوانی هرگز هدایت نمی شوند (کهف /57).

4- امام علی علیه السلام- روزی امیرالمؤمنین در مسجد جامع کوفه بود مردی از اهالی شام از جای حرکت کرده گفت: یا امیرالمؤمنین ! من چند سؤال از تو دارم فرمود: «بپرس». ... پرسید: «آدم علیه السلام چند مرتبه حج به جا آورد؟ فرمود: هفتاد حج پیاده رفت اولین حجی که به جا آورد جغد به همراهش بود و مواضع آب را به او نشان می داد و به همراه او از بهشت بیرون آمده بود. آدما از خوردن جغد و پرستو منع شد مرد شامی پرسید چرا پرستو روی زمین راه نمی رود؟ حضرت فرمود: زیرا بر بیت المقدس نوحه سرایی نمود و چهل سال بر آن گریست و همیشه به همراه آدم علیه السلام می گریست. لذا در خانه هایی سکنی گزید و نه آیه از آیات کتاب خداوند عزوجل که آدم علیه السلام در بهشت آن ها را می خواند به همراه داشت و تا قیامت نیز به همراه خواهد داشت آن آیات عبارتند از: سه آیه از اول سوره «کهف»، سه آیه از سوره «إسراء» که عبارتند از: ﴿سُبْحانَ الَّذي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ المَسْجِدِ الحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذي بارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ﴾؛ و آن ها این است: ﴿وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ و و سه آیه از پس وَ جَعَلْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا﴾.

5- پیامبر صلی الله علیه و آله- هنگامی که تَبَّتْ يَدا أَبِي هَبِ وَ تَب (مسد) نازل گردید، ام جمیل دختر حرب که همسر ابولهب بود بسیار ناراحت شد و با چشمان کجش فریاد و جوش و خروشی راه انداخته بود و می گفت از آن شخص نکوهیده با کردیم و از دینش خشم گرفتیم و از اوامر او سرکشی کردیم. در این هنگام حضرت رسول در مسجد نشسته بود و ابوبکر هم در خدمت آن جناب بودند هنگامی که ابوبکر چشمش به ام جمیل افتاد عرض کرد ای رسول خدا ام جميل به طرف ما می آید و من می ترسم از طرف او به شما آسیبی برسد حضرت فرمود: «او مرا نخواهد دید در این وقت پیغمبر و چند آیه از قرآن را خواندند و به کلام خدا پناهنده شدند و از جمله آیاتی که قرائت فرمود این آیه ی شریفه بود: ﴿وَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً﴾ در این هنگام ام جمیل آمد نزد ابوبکر توقف کرد ولی حضرت رسول را ندید و گفت ای ابابکر به من اطلاع دادند که صاحب تو مرا هجو کرده است». ابوبکر گفت: به پروردگار کعبه سوگند صاحب من تو را هجو نکرده است. وی پس از این گفتار از نزد ابوبکر رفت و می گفت: قریش می داند که من دختر رئیس آن ها هستم».

6- پیامبر صلی الله علیه و آله- یکی از معجزات پیامبر صلی الله علیه و آله این است که حضرت روبروی حجر الأسود و رو به بی-ت المقدس و کعبه نماز می خواند و کسی ایشان را نمی دید تا این که نمازش تمام می شد و پیامبر صلی الله علیه و آله با آیه آن ها کسانی هستند که بر اثر فزونی گناه خدا بر قلب مهر نهاده. (نحل (108) و آيه: ﴿جَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ

ص: 193

جَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةٌ أَنْ يَفْقَهُوهُ وَ فِي آذَانِهِمْ وَقْراً وَ بِقَوْلِهِ أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةٌ﴾. (1)

7- الكاظم علیه السلام- ﴿عُوذَةُ مَوْلَانَا الْكَاظم الله لَمَّا أُلْقِيَ فِي بركَةِ السَّبَاع ... احْجُزْ بَيْنِي وَبَيْنَ أَعْدَائِي فَلَنْ يَصِلُوا إِلَيَّ بِسُوءٍ أَبَداً بَيْنِي وَبَيْنَهُمْ سِتْرُ اللَّهِ الَّذِي سَتَرَ بِهِ الْأَنْبِيَاءُ عَنِ الْفَرَاعِنَةِ وَ مَنْ كَانَ فِي سِتْرِ اللَّهِ كَانَ مَحْفُوظاً حَسْبِيَ اللَّهُ الَّذِي يَكْفِينِي مَا لَا يَكْفِينِي أَحَدٌ مِنْ خَلْقِهِ وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً إِنَّا جَعَلْنَا فِي أَعْنَاقِهِمْ أَغْلَالًا فَهِيَ إِلَى الْأَذْقَانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ وَجَعَلْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لا يُبْصِرُون﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَنْ يَفْقَهُوهُ وَ فِي آذَانِهِمْ وَقْراً وَ إِذا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلَى أَدْبَارِهِمْ نُفُوراً﴾. (46)

* النُّزُولُ

1- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٌّ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أَبي جَعْفَر علیه السلام فَذكِرَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم فَقَالَ تَدْرِى مَا نَزَلَ فِي بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فَقُلْتُ لَا فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم كَانَ أَحْسَنَ النَّاسِ صَوْتاً بِالْقُرْآنِ وَ كَانَ يُصَلَّى بِفِنَاءِ الْكَعْبَةِ يَرْفَعُ صَوْتَهُ وَ كَانَ عُتْبَةُ وَ شَيْبَةُ ابْنَا رَبِيعَةً وَ أَبْوَجَهْل وَ جَمَاعَةٌ مِنْهُمْ يَسْتَمِعُونَ قِرَاءَتَهُ قَالَ وَ كَانَ يُكْثِرُ تَرْدَادَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فَيَرْفَعُ بِهَا صَوْتَهُ فَيَقُولُونَ إِنَّ مُحَمَّداً لَيُرَدِّدُ اسْمَ رَبِّهِ تَرْدَاداً فَيَأْمُرُونَ مَنْ يَقُومُ فَيَسْتَمِعُ الله عَلَيْهِ وَ يَقُولُونَ إِذَا جَازَ بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فَأَعْلِمْنَا حَتَّى نَقُومَ فَنَسْتَمِعَ قِرَاءَتَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِي ذَلِكَ وَإِذَا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ وَلَّوْا عَلى أَدْبَارِهِمْ نُفُوراً﴾. (3)

2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ قَالَ سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدِهِ أَنِّي أَوْمُ قَوْمِي فَأَجْهَرُ أَجْهَرُ ب بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ قَالَ نَعَمْ حَقٌّ مَا جُهِرَ بِهِ قَدْ جَهَرَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم كَانَ مِنْ أَحْسَن النَّاسِ صَوْتاً بِالْقُرْآن فَإِذَا قَامَ مِنَ اللَّيْلِ يُصَلِّى جَاءَ أَبُو جَهْلِ وَالْمُشْرِكُونَ يَسْتَمِعُونَ قِرَاءَتَهُ فَإِذَا قَالَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ وَضَعُوا أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِمْ وَ هَرَبُوا فَإِذَا فَرَغَ مِنْ ذَلِكَ

ص: 194

كِنَّةً أَنْ يَفْقَهُوهُ وَ فِي آذَانِهِمْ وَقْراً﴾ و آیه آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی بر این که شایسته هدایت نیست گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پرده ای افکنده است؟ (جائیه /23) خود را پنهان می ساخت.

7- امام کاظم علیه السلام- حرز مولای ما حضرت کاظم علیه السلام هنگامی که ایشان را در گودال درندگان افکندند. ... میان من و دشمنانم مانعی بگذار تا هرگز با هیچ بدی به من نرسند. میان من و آن ها پوشش خداوند است که با آن پیامبران را از فرعون ها پوشاند و هرکس در پوشش خدا درآید حفظ می شود خداوند برای من کافی است او که مرا کفایت می کند از آن چه هیچ کس از خلقش مرا کفایت نمی کند؛ ﴿وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً إِنَّا جَعَلْنَا فِي أَعْناقِهِمْ أَغْلالًا فَهِيَ إِلَى الْأَذْقَانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ وَجَعَلْنَا مِنْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِم سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لَا يُبْصِرُونَ﴾.

و بر دل هایشان [به سبب بی ایمانی و لجاجت] پوشش هایی می نهیم تا آن را نفهمند و در گوش هایشان سنگینی قرار می دهیم و هنگامی که پروردگارت را در قرآن به یگانگی یاد می کنی آن ها با حال نفرت پشت می کنند و از تو روی برمی گردانند. (46)

* سبب نزول

1- امام باقر علیه السلام- زیدبن علی گوید: نزد امام باقر علیه السلام رفتم امام علی علیه السلام بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ گفت و سپس فرمود: می دانی درباره ی بسم الله الرَّحْمَنِ الرَّحِیم چه آیه ای نازل شده است؟ گفتم: «نه»! فرمود: «رسول خدا در قرائت قرآن زیباترین صوت را داشت حضرتی در صحن و حیاط کعبه با صدای بلند نماز می خواند و عتبة بن ربیعه و شیبة بن ربیعه و ابوجهل بن هشام و گروهی دیگر از آن ها به صدای قرائت او گوش می دادند. پیامبر صلی الله علیه و آله: آیه بسم الله الرَّحْمَنِ الرَّحِيم را زیاد تکرار می کرد و آن را با صدای بلند می خواند. آن ها می گفتند محمد نام خداوندش را بسیار تکرار می کند او قطعاً پروردگارش را بسیار دوست می دارد لذا به دیگرانی که ایستاده و صدای پیامبر صلی الله علیه و آله را می شنیدند می گفتند هرگاه بِسْمِ الله الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ را گفت و تمام شد و آیه های دیگر را شروع کرد ما را خبر کنید تا ما هم بیاییم و صدای او را بشنویم آن گاه خدا این آیه را نازل کرد؛ ﴿وَ إِذَا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ- بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم- وَلَّوْا عَلَى أَدْبَارِهِمْ نُفُورًا﴾ 2- امام صادق علیه السلام- عمروبن شمر گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم من در میان قبیله ام امام جماعت هستم و بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم را [در نماز] با صدای بلند می گویم [آیا این کار درست است]؟ امام علیه السلامه فرمود: «آری! درست ،اَست بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ را با صدای بلند بگو، چرا که رسول خدا اور چنین می کرد آن گاه در ادامه فرمود: رسول خدا در تلاوت قرآن، از خوش صداترین مردم بود هنگامی که در شب به نماز می ایستاد ابوجهل و سایر مشرکان آمده و به قرائت او گوش فرا می دادند، همین که بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ را می گفت آن ها انگشتانشان را در گوش هایشان کرده و فرار می کردند و چون گفتن بسم الله را تمام می فرمود، آن ها برگشته و

ص: 195

جَاءُوا فَاسْتَمَعُوا وَكَانَ أَبُو جَهْل يَقُولُ إِنَّ ابْنَ أَبِي كَبْشَةَ لَيُرَدِّدُ اسْمَ رَبِّهِ إِنَّهُ لَيُحِبُّهُ فَقَالَ جَعْفَرَ علیه السلام صدق وإن كان كذوباً قَالَ فَأَنزَلَ اللهُ وَ إِذا ذَكَرْتَ رَبِّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلَى أَدْبَارِهِمْ نُفُوراً وَ هُوَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ﴾. (1)

3- الرسول صلی الله علیه و آله- ﴿كَانَ رَسُولُ الله صلی الله علیه و آله يَجْهَرُ [ب] بسم الله الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ وَ يَرْفَعُ صَوْتَهُ بِهَا فَإِذَا- سَمِعَهَا الْمُشْرِكُونَ وَلَّوْا مُدْبِرِينَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ إِذا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلَى أَدْبَارِهِمْ نُفُوراً﴾. (2)

4- الرسول صلی الله علیه و آله- ﴿كَانَ رَسُولُ الله إذا صلى بالنَّاسِ جَهَرَ [ب] بسم الله الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فَتَخَلَّفَ مَنْ خَلْفَهُ مِنَ الْمُنَافِقِينَ عَنِ الصُّفُوفِ فَإِذَا جَازَهَا فِي السُّورَةِ عَادُوا إِلَى مَوَاضِعِهِمْ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ إِنَّهُ لَيُرَدِّدُ اسْمَ رَبِّهِ تَرْدَاداً إِنَّهُ لَيُحِبُّ رَبَّهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَإِذَا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ ..﴾. (3)

گوش فرا می دادند و ابوجهل پیوسته می گفت ابن ابی کبشه القبی که مشرکان از روی عناد به رسول خدا داده بودند پیوسته نام پروردگارش را تکرار می کند او حقاً پروردگارش را دوست دارد». امام صادق علیه السلام در این جا فرمود اگر چه ابوجهل انسان دروغگویی بود اما در این مورد راست گفت و به همین خاطر بود که خداوند نازل فرمود: ﴿وَ إِذا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلى أَدْبَارِهِمْ نُفُوراً﴾ که مراد از یاد [پروردگار] ﴿بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ است».

3- پیامبر صلی الله علیه و آله- رسول خدا بسم الله الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ را آشکارا می خواند و صدای خود را بدان بلند می کرد و قریش که آن را می شنیدند می گریختند و لذا خداوند عزوجل دراین باره نازل فرمود: ﴿وَ إِذا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلى أَدْبَارِهِمْ نُفُورا که منظور همان بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ﴾ است.

4- پیامبر صلی الله علیه و آله- پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وقتی همراه مردم نماز می خواند آیه بسم الله الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ را با صدای بلند قرائت می کرد و منافقان که پشت سر حضرت ایستاده بودند از صف های نماز کنار می رفتند و وقتی قرائت آیه تمام می شد به جای خود باز می گشتند و به همدیگر می گفتند محمد نام پروردگارش را بسیار ذکر می کند حتماً بسیار او را دوست دارد و خدا این آیه را نازل کرد: ﴿وَ إِذَا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ﴾.

2-2- الصّادق علیه السلام- ﴿قال أبو عبد الله علیه السلام بسم الله الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ أَحَقُّ مَا أَجْهَرَ بِهِ وَ هِيَ الْآيَةُ الَّتِي قَالَ الله عز و جل و إذا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَوْا عَلى أَدْبَارِهِمْ نُفُوراً﴾. (1)

3-2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿كان رَسُولُ اللهِ إِذا صَلَّى تَهَجَّدَ بِالْقُرْآنِ وَ تَسَمَّعَ لَهُ قُرَيْسُ لِحُسْنِ صوْتِهِ فَكَانَ إِذَا قَرَأَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فَرُوا عَنْهُ﴾. (2)

4-2- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثَّمَالِي قَالَ قَالَ لِي أَبُو جَعْفَر علیه السلام يَا ثُمَالِي إِنَّ الشَّيْطَانَ لَيَأْتِي قَرِينَ الْإِمَامِ فَيَسْأَلُهُ هَلْ ذَكَرَ رَبَّهُ فَإِنْ قَالَ نَعَمْ اكْتَسَعَ فَذَهَبَ وَ إِنْ قَالَ لَا رَكِبَ عَلَى كَيْفَيْهِ وَكَانَ إمَامَ القَوْم حتى ينصرفُوا قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَا مَعْنَى قَوْلِهِ ذَكَرَ رَبَّهُ قَالَ الْجَهْرُب بِسْمِ الله الرَّحمنِ الرَّحِيمِ﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَسْتَمِعُونَ بِهِ إِذْ يَسْتَمِعُونَ إِلَيْكَ وَإِذْ هُمْ نَجْوى إِذْ يَقُولُ الظَّالِونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلاً مَسْحُوراً﴾ (47)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿إِذْ هُمْ نَجوى يَعْنِي إِذْ هُمْ فِي السِّرِّ يَقُولُونَ: هُوَ سَاحِرُ؛ وَ هُوَ قَوْلُهُ إِذْ يَقُولُ الظَّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلا رَجُلاً مَسْحُوراً﴾. (4)

2- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ أَبي حَمْزَةَ الثَّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْن عَلَى علیه السلام أَنَّهُ قَرَأَ وَ قَالَ الظَّالِمُونَ لِآل مُحَمَّدٍ حَقَّهُمْ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَسْحُوراً يَعْنُونَ مُحَمَّدَ صلی الله علیه و آله فَقَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِرَسُولِهِ انْظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلا يَسْتَطِيعُونَ إِلَى وَلَايَة عَلَى سَبِيلًا وَ عَلِيُّ هُوَ السَّبِيل﴾. (5)

قوله تعالى: ﴿أنظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلا يَسْتَطِيعُونَ سَبِيلاً (48)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿انظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلَا يَسْتَطِيعُونَ سَبِيلًا قَالَ إِلَى وَلَايَة على علیه السلام وَ عَلَى علیه السلام هُوَ السَّبِيل﴾. (6)

ص: 198

2-2- امام صادق علیه السلام- بِسمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ این آیه بیش از هر آیه ی دیگری شایسته ی آن است که با صدای بلند خوانده شود پس هنگام قرائت آن صدایت را بلند کن. این همان آیه ای است که خداوند فرمود: وَ إِذَا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلَى أَدْبَارِهِمْ نُفُورًا.

3-2- علی بن ابراهیم وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله در تهجد و شب زنده داری اش قرآن می خواند به خاطر صوت زیبایی که حضرت داشت قریش به صدای او گوش می دادند و هرگاه که می خواند: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، آنان می گریختند.

4-2- امام باقر علیه السلام- ابوحمزه ثمالی گوید: امام باقر علیه السلام فرمود شیطان در کنار امام جماعت می ایستد و از او می پرسد؛ آیا نام پروردگارش را ذکر کرده است؟ اگر بگوید: آری، دم خود را میان پاهایش گذاشته و م یرود و اگر بگوید نه بر دوش امام سوار می شود و امام جماعت مردم می شود تا این که نماز تمام شود پرسیدم فدایتان شوم معنی ذکر پروردگار چیست؟ فرمود: یعنی با صدای بلند بِسمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ را خواندن».

هنگامی که به سخنان تو گوش فرا می دهند ما بهتر می دانیم برای چه گوش فرا می دهند؛ [و همچنین] در آن هنگام که با هم نجوا می کنند، آن گاه که ستمکاران می گویند «شما تنها از مردی افسون شده پیروی می کنید». (47)

1- على بن ابراهيم رحمه الله علیه- وَ إِذْ هُمْ نَجْوَی، یعنی وقتی آن ها در پنهان می گویند: «او ساحر و جاودگر است». و این معنی کلام خداست که می فرماید: ﴿إِذْ يَقُولُ الظَّالِمُونَ إِن تَتَّبِعُونَ إِلا رَجُلًا مَّسْحُورًا﴾.

2- امام باقر علیه السلام- ابوحمزه ثمالی از امام باقر علیه السلام نقل می کند که آیه را این گونه خواند: ﴿وَقَالَ الظَّالِمُونَ﴾؛ یعنی ظالمان در حق پیامبر صلی الله علیه و آله. ﴿إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَّسْحُورًا﴾؛ منظورشان محمد است. سپس خدا به رسولش فرمود: ببین چگونه برای تو مثل ها زدند در نتیجه گمراه شدند و نمی توانند راه حق را که راه علی علیه السلام و ولایت ایشان است پیدا کنند.

ببین چگونه برای تو مثل ها زدند در نتیجه گمراه شدند و نمی توانند راه حق را پیدا کنند. 48)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿انْظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلا يَسْتَطِيعُونَ سَبِيلًا﴾، به ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام و علی همان راه است.

ص: 199

2- العسكرى علیه السلام- ﴿بالْإِسْنَادِ إِلَى أَبي مُحَمَّدِ الْعَسْكَرِى أَنَّهُ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ علیه السلام هَلْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يُنَاظِرُ الْيَهُودَ وَالْمُشْرِكِينَ إِذَا عَاتَبُوهُ وَ يُحَاجُهُمْ قَالَ بَلَى مِرَارًا كَثِيرَةً مِنْهَا ... أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ كَانَ قَاعِداً ذَاتَ يَوْمٍ بِمَكَّةَ بِفِنَاءِ الْكَعْبَة إِذَا اجْتَمَعَ جَمَاعَةً مِنْ رُؤَسَاءِ قُرَيْشٍ مِنْهُمُ الْوَلِيدُ بْنُ الْمُغِيرَةِ الْمَحْرُومِيُّ وَ أَبُو الْبَخْتَرِئُ بْنُ هِشَامٍ وَأَبُو جَهْلِ بْنُ هِشَامِ وَ الْعَاصِ بْنُ وَائِ-لِ السَّهْمِيُّ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْن أَبِى أُمَيَّةَ الْمَخْرُومِ ... فَابْتَدَاً عَبْدُ اللَّهِ بْن أبي أُمَيَّةَ الْمَحْرُومِيُّ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ و لَقَدِ ادَّعَيْتَ دَعْوَى عَظِيمَةً وَ قُلْتَ مَقَالًا هَائِلًا زَعَمْتَ أَنَّكَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ مَا يَنْبَغِي لِرَبِّ الْعَالَمِينَ وَ خَالِقِ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ أَنْ يَكُونَ مِثْلُكَ رَسُولَهُ بَشَراً [بَشَر] مِثْلُنَا تَأْكُلُ كَمَا نَاكُلُ وَ تَمْشِي فِي الْأَسْوَاقِ كَمَا نَمْشِي فَهَذَا مَلِكُ الرُّوم وَ هَذَا مَلِكُ الْفُرْسِ لَا يَبْعَثَانِ رَسُولًا إِلَّا كَثِيرَ مَالِ عَظِيمَ حَالِ لَهُ قُصُورُ وَ دُورٌ وَ فَسَاطِيطُ وَ حَيَامُ وَعَبِيدُ وَ خُدَّامُ وَ رَبُّ الْعَالَمِينَ فَوْقَ هَوْلاءِ كُلِّهِمْ وَهُمْ و وَ هُمْ عَبِيدُهُ وَ لَوْ كُنْتَ نَبيّاً لَكَانَ مَعَكَ مَلَكُ يُصَدَّقْكَ وَ نُشَاهِدُهُ بَلْ لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يَبْعَثَ إِلَيْنَا نَبِيَا لَكَانَ إِنَّمَا يَبْعَثُ إِلَيْنَا مَلَكًا لَا بَشَراً مِثْلَنَا مَا أَنْتَ يَا مُحَمَّدَ إِلَّا مَسْحُوراً وَ لَسْتَ بِنَبَيٍّ ... وَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَا عَبْدَاللهِ أَبَقِيَ شَيْءٍ مِنْ كَلَامِكَ فَقَالَ يَا مُحَمَّدٌ أَوَ لَيْسَ فِيمَا أَوْرَدْتُهُ عَلَيْكَ كِفَايَةٌ وَ بَلَاغُ مَا بَقِيَ شَيْءٍ فَقُلْ مَا بَدَا لَكَ وَ أَفْصِحْ عَنْ نَفْسِكَ إِنْ كَانَتْ لَكَ حُجَّةً وَ أتِنَا بِمَا سَأَلْنَاكَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّامِعُ لِكُلِّ صَوْتِ وَ الْعَالِمُ بِكُلِّ شَيْءٍ تَعْلَمُ مَا قَالَهُ عِبَادُكَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْهِ يَا مُحَمَّد وَ قالُوا ما لهذا الرسول يَأْكُلُ الطَّعَامَ وَ يَمْشي في الْأَسْواقِ إِلَى قَوْلِهِ رَجُلًا مَسْحُوراً ثُمَّ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى انْظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلا يَسْتَطِيعُونَ سَبِيلًا ... ثُمَّ قَالَ وَ أَمَّا قَوْلُكَ مَا أَنْتَ إِلَّا رَجُلٌ مَسْحُورُ فَكَيْفَ أَكُونُ كَذَلِكَ وَقَدْ تَعْلَمُونَ أَنِّي فِي صِحَّةِ التَّمْيِيزِ وَ الْعَقْلِ فَوْقَكُمْ فَهَلْ جَرَبْتُمْ عَلَيَّ مُنْذُ نَشَأْتُ إِلَى أَنِ اسْتَكْمَلْتُ أَرْبَعِينَ سَنَةً خِزْيَةَ أَوْ ذِلَّةَ أَوْ كَذِبَةً أَوْ جَنَايَةً [ خَنَاءً] أَوْ خَطأَ مِنَ الْقَوْلِ أَوْ سَفَهَا مِنَ الرأى أتَظُنُّونَ أَنَّ رَجُلًا يَعْتَصِمُ طُولَ هَذِهِ الْمُدَّةَ بِحَوْل نَفْسِهِ وَ قُوَّتِهَا أَوْ بِحَوْلَ اللَّهِ وَقُوَّتِهِ وَ ذَلِكَ مَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى انْظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلا يَسْتَطِيعُونَ سَبِيلًا إِلَى أَنْ يُثْبِتُوا عَلَيْكَ عَمّى بحُجَّةِ أَكْثَرَ مِنْ دَعَاوِيهِمُ الْبَاطِلَة الَّتِي يُبَيِّنُ عَلَيْكَ التَّحْصِيلُ بُطْلَانَهَا﴾. (1)

ص: 200

2- امام عسکری علیه السلام- امام عسکری علیه السلام نقل می کند که به پدرم امام هادی علیه السلام عرض کردم: «آیا وقتی یهودیان و مخالفین بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اعتراض و مخالفت می کردند پیامبر صلی الله علیه و آله با ایشان مناظره هم کرده است؟ فرمود: «آری چندین مرتبه ... روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با اصحاب خود کنار خانه کعبه نشسته بود و برای آن ها آیات قرآن و دستورات پروردگار را می خواند در این موقع گروهی از سران قریش از قبیل ولیدبن مغیره مخزومی و ابو البختری پسر هشام و ابوجهل و عاص بن وائل شهمی و عبد الله بن ابی امیه مخزومی و گروهی از پیروان آن ها اجتماع نمودند و با هم به گفتگو پرداختند ... ابتدا عبدالله بن ابی امیه مخزومی شروع به سخن کرده و گفت یا محمد ! ادعای بزرگی کرده ای و سخن دشواری می گویی خود را پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می دانی با این که شایسته نیست خداوند و آفریننده ی جهان مانند تو را سفیر و پیامبر صلی الله علیه و آله خود قرار دهد یک انسان که مانند ما می خورد و می آشامد و در کوچه و بازار راه می رود یک مطالعه دربارهی فرمانروایان روم و پادشاهان ایران ،بکن اگر بخواهند پیکی بفرستند قطعاً شخصی را انتخاب می کنند که موقعیتی داشته باشد و دارای ثروت باشد. قصرهای بلند و باغ های زیبا و غلام و کنیز فراوان خداوند از تمام این فرمانروایان بزرگتر و باقدرت تر است این ها همه بنده اویند از آن گذشته اگر تو پیامبر صلی الله علیه و آله ی می بودی به همراهت فرشته ای می فرستاد تا تو را تصدیق نماید و ما او را می دیدیم اگر خداوند تصمیم داشت برای ما پیامبر صلی الله علیه و آله ی بفرستد؛ حتماً فرشته و ملکی را می فرستاد نه یک آدم مثل خودمان تو مردی هستی که جن زده ای و عقل خویش را از دست داده ای نه پیامبر صلی الله علیه و آله و سفیر خدا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: آیا حرف دیگری هم داری؟ گفت: یا محمد! آن چه بر تو اعتراض نمودم کافی نبود دیگر چیزی باقی نمانده حالا تو هر جوابی داری واضح و آشکار بیان کن اگر واقعاً می توانی تقاضاهای ما را برآور و برای ما استدلال نما درصورتی که دلیلی داری» پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «خدایا! تو هر صدایی را می شنوی و از هرچیز اطلاع داری، سخن این بندگان خود را شنیدی» خداوند این آیه را بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل نمود؛ و گفتند: «چرا این پیامبر صلی الله علیه و آله غذا می خورد و در بازارها راه می رود؟! ... شما تنها از مردی مجنون پیروی می کنید». (فرقان) سپس می فرماید: ﴿انْظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلا يَسْتَطِيعُونَ سَبِيلًا﴾ اما این که گفتی تو آدم سحر شده ای؛ چگونه این سخن دربارهی من درست است در حالی که خود معترفید که من در کمال صحت و سلامتی جسمی و روحی بوده و هستم و در تمام این مدت چهل سال که از عمر من می گذرد، کوچکترین خطا و لغزش و کج اندیشی یا خیانت و دروغی در سخنان من ندیده اید. آیا گمان می کنید کسی در طول این چهل سال با نیروی اراده و قدرت خود توانسته در نهایت درستی و امانت خود را حفظ و تأمین کند یا این کار تنها در اثر حمایت و توجه و عنایت خداوند جهانیان بوده است؟ و این همان فرمایش الهی است که فرموده است بنگر که چگونه برای تو مثل ها زدند- چگونه تو را وصف کردند- پس گمراه شدند و نتوانند که راهی بیابند (فرقان/9) تا آن جا که برای اثبات دعوی باطل خود- که هیچ بر تو پوشیده نیست- دلیل و برهانی ندارند.

ص: 201

قوله تعالى: ﴿وَ قالُوا أَ إِذا كُنا عِظاماً وَ رُفاتاً أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقاً جَدِيداً﴾ (49)

* النُّزُولُ

1- الصّادق علیه السلام- ﴿جَاءَ أَبَيُّ بْنُ خَلَفٍ فَأَخَذَ عَظْماً بَالِياً مِنْ حَائِطِ فَفَتَهُ ثُمَّ قَالَ يَا مُحَمَّدٌ إِذا كُنَّا عظاماً وَ رُفاتاً أَ إِنَّا لَمبْعُوثُونَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ مَنْ يُحْيِ الْعِظامَ وَهِيَ رَمِيمٌ قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِكُل خَلْقٍ عَلِيمٌ﴾. (1)

و گفتند: «آیا هنگامی که ما استخوان های پوسیده و پراکنده ای شدیم دگربار با آفرینش تازه ای برانگیخته خواهیم شد»؟! (49)

* سبب نزول

1- امام صادق علیه السلام- اُبی بن خلف نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و استخوان پوسیده ای از دیوار برداشت و آن را پودر و خرد کرد و عرض کرد ای محمد آن گاه که استخوان پوسیده ای شدیم آیا ما مبعوث می شویم؟ خداوند این آیه را نازل فرمود: چه کسی این استخوان ها را زنده می کند در حالی که پوسیده است؟! بگو همان کسی آن را زنده می کند که نخستین بار آن را آفرید و او به هر مخلوقی داناست!. (یس/78-79)».

قوله تعالى: ﴿يَوْمَ يَدْعُوكُمْ فَتَسْتَجِيبُونَ بِحَمْدِهِ وَ تَظُنُّونَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا قَلِيلاً﴾ (53)

1- الباقر علیه السلام- ﴿الْخَلْقُ الَّذِي يَكْبُرُ فِي صُدُورِكُمُ الْمَوْت﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿وَقُل لِعِبادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوّاً مُبِينًا﴾. (53)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَعُ بَيْنَهُمْ أَنْ يَدْخُلُ بَيْنَهُمْ يَحْثُهُمْ (يَحْمِلُهُمْ) عَلَى الْمَعَاصِي﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِكُمْ إِنْ يَشَأْ يَرْحَمَكُمْ أَوْ إِنْ يَشَأْ يُعَذِّبْكُمْ وَما أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ وَكِيلاً﴾. (54)

قوله تعالى: ﴿وَ رَبُّكَ أَعْلَمُ بِمَنْ فِي السَّماواتِ وَالْأَرْضِ وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلى بَعْض وَآتينا داوُدَ زَبُوراً﴾. (55)

همان روز که شما را [از قبرهایتان] فرا می خواند شما هم اجابت می کنید در حالی که حمد او را می گویید و می پندارید تنها مدت کوتاهی در جهان برزخ درنگ کرده اید. (52)

1- امام باقر علیه السلام- امخلوقی که در نظر شما بزرگ است؛ مرگ می باشد.

به بندگانم بگو سخنی بگویند که بهترین [سخن] باشد چرا که شیطان [به وسیله ی سخنان ناروا] میان آن ها فتنه و فساد می کند؛ زیرا [همیشه] شیطان دشمن آشکاری برای انسان بوده است. (53)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنزَغُ بَيْنَهُمْ؛ یعنی به میان آن ها می آید و آن ها را به انجام گناه وامی دارد.

پروردگار شما از [نیات و اعمال] شما آگاه تر است اگر بخواهد [و شایسته باشید] شما را مشمول رحمت خود می سازد و اگر بخواهد مجازات می کند و ما تو را به عنوان مأمور بر آنان نفرستاده ایم [که آنان را مجبور به ایمان کنی]. (54)

پروردگار تو از [حال همه ی] کسانی که در آسمان ها و زمین هستند، آگاه تر است و اگر تو را بر دیگران برتری دادیم به خاطر شایستگی توست ما بعضی از پیامبران را بر بعضی دیگر برتری دادیم و به داود «زبور» بخشیدیم. (55)

مَنَازِلِهِمْ عِنْدَهُ ثُمَّ ذَكَرَ مَا فَضَّلَ اللَّهُ عزّوجلّ بِهِ أَوْلِيَاءَهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ فَقَالَ عَزَوجل تِلْكَ الرُّسُلَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ إِلَى آخِرِ...﴾. (1)

1-2- أمير المومنين علیه السلام- ﴿عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْن جَابِرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ الصَّادِقِ علیه السلام فِي خَبَر طَويل عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ أَمَّا الْإِيمَانُ وَالْكُفْرُ وَالشِّرْكَ وَ زِيَادَتُهُ وَ نُقْصَانُهُ فَالْإِيمَانُ بِاللَّهِ تَعَالَى هُوَ أَعْلَى الْأَعْمَالِ دَرَجَةً وَ أَشْرَفُهَا مَنْزِلَةً وَأَسْمَاهَا حَظًّا فَقِيلَ لَهُ اللَّهِ الْإِيمَانُ قَوْلُ وَ عَمَلُ أَمْ قَوْلُ بِلَا عَمَل فَقَالَ الْإِيمَانُ تَصْدِيقُ بِالْجَنَانِ وَ إِقْرَارُ بِاللَّسَانِ وَ عَمَلُ بِالْأَرْكَانِ وَ هُوَ عَمَلُ كُلُّهُ وَ مِنْهُ التَّامَ وَ مِنْهُ الْكَامِلَ تَمَامُهُ وَ مِنْهُ النَّاقِصَ الْبَيِّنْ نُقْصَانُهُ وَمِنْهُ الزَّائِدُ الْبَيِّنُ زِيَادَتُه ... فَلَوْ كَانَ الْإِيمَانُ كُلُّهُ وَاحِداً لَا زِيَادَةَ فِيهِ وَلَانُقْصَانَ لَمْ يَكُنْ لِأَحَدٍ فَضْلُ عَلَى أَحَدٍ وَ لَتَسَاوَى النَّاسُ فَبَتَمَامِ الْإِيمَانِ وَ كَمَالِهِ دَخَلَ الْمُؤْمِنُونَ الْجَنَّةَ وَ نَالُوا الدَّرَجَاتِ فِيهَا وَبِذَهَابِهِ وَ نُقْصَانِهِ دَخَلَ الآخَرُونَ النَّارَ وَ كَذَلِكَ السَّبْقُ إِلَى الْإِيمَانِ قَالَ اللهُ تَعَالَى وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ ثَلَثَ بِالتَّابِعِينَ وَ قَالَ عزوجل تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَآتينا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَ أَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَ قَالَ وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ وَ آتَيْنَا داوُدَ زَبُوراً﴾. (2)

3-1- الصّادق علیه السلام- ﴿سَادَةُ النَّبِيِّينَ وَالْمُرْسَلِينَ خَمْسَةُ وَهُمْ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَعَلَيْهِمْ دَارَتِ الرَّحَى نُوحُ وَ إِبْرَاهِيمُ وَ مُوسَى وَ مُوسَى وَ عِيسَى وَ مُحَمَّدُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَ عَلَى جَمِيعِ الْأَنْبِيَاءِ علیهم السلام﴾. (3)

4-1- الرّضا علیه السلام- ﴿في عُيُون الأَخْبَار بإِسْنَادِهِ إِلَى الرِّضَا الحَدِيثُ طَوِيلُ يَقُولُ فِيهِ اللهِ: وَقَدْ ذَكَرَ نُوحاً وَ إِبْرَاهِيمَ وَ مُوسَى وَ عِيسَى وَ مُحَمَّداً: فَهَؤُلَاءِ الْخَمْسَةُ أولُوا الْعَزْمِ وَ هُمْ أَفْضَلُ الْأَنْبِيَاءِ و الرسل علیهم السلام...﴾. (4)

5-1- الصّادق علیه السلام- ﴿إِنَّ اللَّهَ فَضَّلَ أولى الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ بِالْعِلْمِ عَلَى الْأَنْبِيَاءِ وَ وَرَثَنَا عِلْمَهُمْ وَ فَضَّلَنَا عَلَيْهِمْ فِي فَضْلِهِمْ وَ عَلَّمَ رَسُولَ اللَّهِ مَا لَا يَعْلَمُونَ وَ عَلَّمَنَا عِلْمَ رَسُولِ اللَّهِ ۖ فَرَوَيْنَا لِشِيعَتِنَا فَمَنْ قَبلَ مِنْهُمْ فَهُوَ أَفْضَلُهُمْ وَ أَيْنَمَا نَكُونُ فَشِيعَتُنَا مَعَنَا﴾. (5)

ص: 206

فرمود و در درجه ی دوم انصار و در سوم پیروان به احسان از آن ها را ذکر فرمود و هر گروهی را به اندازه ی درجات و مراتبشان نزد خود جایگزین فرمود سپس آن چه را خدای عزوجل به س-بب آن بعضی از اولیایش را بر بعض دیگر ترجیح داده و می فرماید: بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم برخی از آن ها خدا با او سخن می گفت و بعضی را درجاتی برتر داد. (بقره/253)

2-1- امام علی علیه السلام- اسماعیل بن جابر در روایت طولانی گوید: امام صادق علیه السلام از قول امام علی علیه السلام فرمود: ایمان و کفر و شرک و کم و زیادی آن ها از این قرار است، ایمان به خداوند بالاترین اعمال می باشد و در مرتبه ی عالی قرار دارد و گرامیتر از آن مقامی نیست و بهره اش از همه افزون تر است. گفته شد یا امیرالمؤمنین ایمان گفتار و کردار است و یا تنها گفتار می باشد» فرمود: ایمان گواهی به قلب و اعتراف در زبان و عمل به اعضاء و جوارح می باشد ایمان همه اش عمل است، ایمان گاهی کامل و گاهی نیمه کامل و زمانی ناقص و گاهی هم زائد است به طوری که این نقصان و زیادت به وضوح دیده می شود ... اگر همه در ایمان با هم مساوی بودند کسی را بر کسی فضیلت و برتری نبود، با ایمان کامل مؤمنان وارد بهشت می گردند و به درجات آن نائل می شوند اگر کسانی ایمان آن ها ناقص باشد و یا ایمان خود را از دست بدهند وارد دوزخ می شوند کسانی که در ایمان سابقه دارند بر دیگران برتری پیدا می کنند، خداوند در قرآنش فرموده و [سومین گروه] پیشگامان پیشگامند آن ها مقربانند. (واقعه/1011) در آیه ای دیگر می فرماید: پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار (توبه/100) در آیه دیگری فرموده: بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم برخی از آن ها خدا با او سخن می گم گفت بعضی را درجاتی برتر داد و به عیسی بن مریم نشانه های روشن دادیم و او را با «روح القدس تأیید نمودیم. (بقره/253) در آیه ای می فرماید: ﴿وَ لَقَدْ فَضَّلْنا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ وَ آتَيْنَا دَاوُدَ زَبُوراً﴾.

3-1- امام صادق علیه السلام- آقا و سرور پیغمبران و رسولان پنج نفرند که ایشان اولو العزم رسولان هستند و آسیای نبوت و رسالت گرد آن ها می چرخد و ایشان؛ نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمّد است درود خدا بر محمد وی و خاندانش و بر و بر تمام پیغمبران علیهم السلام.

4-1- امام رضا علیه السلام- نوح و ابراهیم و موسی و عیسی بن مریم و محمد ه این پنج نفر بهترین انبیاء علیهم السلام هستند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بهترین آن هاست.

5-1- امام صادق علیه السلام- خداوند پیامبران اولوالعزم را به وسیله ی علمشان بر سایر انبیاء ترجیح داده است و ما علم آن ها را به ارث بردیم و خدا ما را در فضل بر آنان فضیلت داده است و به رسول خدا چیزهایی را آموخت که سایر پیامبران از آن اطلاع نداشتند. و ما را هم به علم رسول خدا آگاه گردانید و ما آن ها را به شیعیان خود روایت کردیم پس کسی که قبول بکند افضل شیعیان است و ما هر جا باشیم شیعیان ما هم آن جا هستند.

ص: 207

6-1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَبْدُ السَّلَامِ بْنُ صَالِحِ الْهَرَوِيُّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى علیه السلام رَّضَا علیه السلام عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْن مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْن عَلَى عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبِ اللهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقَا أَفْضَلَ مِنِّي وَلَا أَكْرَمَ عَلَيْهِ مِنِّي قَالَ عَلَى علیه السلام فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَنْتَ أَفْضَلُ أَمْ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ اللَّهِ يَا عَلِيُّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فَضَّلَ أَنْبِيَاءَهُ الْمُرْسَلِينَ عَلَى مَلَائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ وَفَضَّلَنِي عَلَى جَمِيعِ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ الْفَضْلُ بَعْدِي لَكَ يَا عَلِيُّ وَلِلْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِكَ فَإِنَ الْمَلَائِكَةَ لَخْدَامْنَا وَ خُدَّامُ مُحِبينَا﴾. (1)

7-1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ صَالِحِ بْن سَهْل عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ بَعْضَ قُرَيْشٍ قَالَ لِرَسُول اللهِ بِأَيِّ شَيْءٍ سَبَقْتَ الْأَنْبِيَاءَ وَفُضَّلْت عَلَيْهِمْ وَ أَنْتَ بُعِثْتَ آخِرَهُمْ وَخَاتَمَهُمْ قَالَ إِنِّي كُنْتُ أَوَّلَ مَنْ أَقَرَّ بِرَبِّي جَلَّ جَلَالَهُ وَ أَوَّلَ مَنْ أَجَابَ حَيْثُ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ ... وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى فَكُنْتُ أَوَّلَ نَبِيٍّ قَالَ بَلَى فَسَبَقْتُهُمْ إِلَى الْإِقْرَارِ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَل﴾. (2)

8-1- أمير المومنين علیه السلام- ﴿جابر بن يَزِيدَ الْجُعْفِيِّ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ سَلْمَانُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ فَسَأَلَهُ عَنْ نَفْسِهِ فَقَالَ يَا سَلْمَانُ أَنَا الَّذِي دُعِيَتِ الْأَمَمُ كُلُّهَا إِلَى طَاعَتِي فَكَفَرَتْ فَعُذِّبَتْ بِالنَّارِ وَأَنَا خَازِنُهَا عَلَيْهِمْ حَقًّا أَقُولُ يَا سَلْمَانُ إِنَّهُ لَا يَعْرِفُنِي أَحَدٌ حَقَّ مَعْرِفَتِي إِلَّا كَانَ مَعِي فِي الْمَلَا الْأَعْلَى قَالَ ثُمَّ دَخَلَ الْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ علیه السلام فَقَالَ يَا سَلْمَانُ هَذَانِ شَنْفَا عَرْشِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ بِهِمَا تُشْرِقُ الْجِنَانُ وَ أُمُّهُمَا خِيَرَةُ النِّسْوَانِ أَخَذَ اللَّهُ عَلَى النَّاسِ الْمِيثَاقَ بِي فَصَدَّقَ مَنْ صَدَّقَ وَكَذَّبَ مَنْ كَذَبَ فَهُوَ فِي النَّارِ وَأَنَا الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ وَ الْكَلِمَةُ الْبَاقِيَةُ وَأَنَا سَفِيرُ السُّفَرَاءِ قَالَ سَلْمَانُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ لَقَدْ وَجَدْتُكَ فِي التَّوْرَاةِ كَذَلِكَ وَ فِي الْإِنْجِيلِ كَذَلِكَ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا قَتِيلَ كُوفَانَ وَاللَّهِ لَوْ لَا أَنْ يَقُولَ النَّاسُ وَا شَوْقَاهُ رَحِمَ اللَّهُ قَاتِلَ سَلَمَانَ لَقُلْتُ فِيكَ مَقَالَا تَشْمَئِرُّ مِنْهُ النُّفُوسِ لِأَنَّكَ حُجَّةُ اللَّهِ الَّذِي بِهِ تَابَ عَلَى آدَمَ وَ بِكَ أَنْجَى يُوسُفُ مِنَ الْجُبِّ وَ أَنْتَ قِصَّةُ أَيُّوبَ وَ سَبَبُ تَغَيرِ نِعْمَةِ اللَّهِ عَلَيْهِ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام أَ تَدْرِى مَا قِصَّةُ أَيُّوبَ وَ سَبَبُ تَغَيرِ نِعْمَةِ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ اللَّهُ أَعْلَمُ وَأَنْتَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ لَمَّا كَانَ عِنْدَ الِانْبِعَاثِ لِلنُّطْقِ شَكَ أَيُّوبُ فِي مُلْكِي فَقَالَ هَذَا خَطْبُ جَلِيلُ وَ أَمْرُ جَسِيمٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَا أَيُّوبُ أَ تَشْكُ فِي صُورَة أَقَمْتُهُ أَنَا إِنِّي ابْتَلَيْتُ آدَمَ بِالْبَلَاءِ فَوَهَبْتُهُ لَهُ وَصَفَحْتُ عَنْهُ

ص: 208

6-1- پیامبر صلی الله علیه و آله- عبدالسلام بن صالح هروی گوید: امام رضا علیه السلام از پدرانش از امام علی علیه السلام روایت نمود پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند مخلوقی بهتر از من و گرامیتر از من نزد خود نیافرید، علی علیه السلام گوید: عرض کردم ای رسول خدا شما بهترید یا جبرئیل؟ فرمود: «خدای تعالی پیغمبران مرسل خود را بر فرشتگان مقربش برتری داده و مرا بر تمام پیغمبران و مرسلین برتری داد و پس از من ای علی برتری مخصوص تو و امامان بعد از توست، زیرا فرشتگان خدمتگزاران ما و خدمتگزار دوستان ما هستند.

7-1- پیامبر صلی الله علیه و آله- صالح بن سهل گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: برخی از قریشیان به رسول خدا عرض کردند به چه سببی از پیامبران پیشی گرفتی و بر آنان برتری یافتی حال آن که تو آخرین نفر و پایانبخش آنان برانگیخته شدی؟ فرمود: من نخستین کسی بودم که به وجود پروردگار والامرتبه- ام اقرار کردم و نخستین کسی بودم که او را اجابت کردم در آن هنگام که از پیامبران پیمان گرفت آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند «آری گواهی می دهیم» (اعراف/172) من نخستین پیامبری بودم که گفت: بلی، و این گونه از آنان در اقرار به خداوند عزوجل پیشی گرفتم». اد امام علی علیه السلام جابربن یزید جعفی گوید: مردی از یاران امیرالمؤمنین علیه السلام گفت: «روزی سلمان خدمت امیرالمؤمنین رسیده درباره ی خود حضرت از ایشان پرسید. فرمود: «سلمان ! من کسی هستم که تمام امت ها به اطاعت از من دعوت شدند کافر شدند و به آتش عذاب گردیدند. من نگهبان آن ها هستم این یک واقعیتی است که می گویم سلمان مرا به واقع کسی نمی شناسد مگر این که با من خواهد بود در ملأ اعلی در این موقع حسن و حسین خانه وارد شدند، امام علیه السلام فرمود: سلمان این دو گوشواره ی عرش پروردگار جهانند به وسیله ی آن دو بهشت درخشان است و مادرشان بهترین زنان است خداوند از مردم دربارهی من پیمان گرفته است؛ هرکه خواست تصدیق نمود و هر که تکذیب کرد در آتش است من حجت بالغه و کلمه ی باقیه و سفیر سفراء هستم». سلمان رحمه الله علیه گفت: «یا امیرالمؤمنین علیه السلام من تو را در تورات با همین مشخصات دیدم و در انجیل نیز همین طور. پدر و مادرم فدایت باد ای شهید کوفه به خدا قسم اگر مردم نمی گفتند که خدا رحمت کند قاتل سلمان رحمه الله علیه را سخنی درباره ات می گفتم که موجب ناراحتی نفوس و مردم می شد زیرا تو حجت خدایی هستی که به وسیله ی تو خدا توبه ی آدم را پذیرفت و یوسف را از چاه نجات بخشید و تو داستان ایوب و سبب تغییر یافتن نعمت خدا بر اویی امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «می دانی داستان ایوب چیست و علت تغییر نعمت خدا بر او چه بوده است؟ گفت: «خدا بهتر می داند و شما یا امیرالمؤمنین» فرمود: «هنگام آمادگی برای سخن ایوب در فرمانروایی من مشکوک شد ایوب علیه السلام گفت این مطلب بزرگ و امری بس سنگین است. خداوند فرمود: «ایوب درباره ی صورتی که من را به پا داشته ام مشکوک می شوی من آدم را گرفتار ،نمودم به وسیله ی او آدم علیه السلام را بخشیدم و

ص: 209

بِالتَسْلِيمِ عَلَيْهِ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَنْتَ تَقُولُ خَطْبُ جَلِيلُ وَ أَمْرُ جَسِيمٌ فَوَ عِزَّتِى لَأَذِيقَنَّكَ مِنْ عَذَابِي أَوْ تَتُوبَ إِلَيَّ بِالطَّاعَةِ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ثُمَّ أَدْرَكَتْهُ السَّعَادَةُ بِي يَعْنِي أَنَّهُ تَابَ وَأَذْعَنَ بِالطَّاعَة لأمير الْمُؤْمِنِينَ الوَ عَلَى ذُرِّيَّتِهِ الطَّيبين علیهم السلام﴾. (1)

9-1- الرسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ مَعْمَر بْن رَاشِدِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام يَقُولُ أَتَى يَهُودِئُ النَّبِيِّ فَقَامَ بَيْنَ يَدَيْهِ يُحِدُّ النَّظَرَ إِلَيْهِ فَقَالَ يَا يَهُودِئُ مَا حَاجَتُكَ قَالَ أَنْتَ أَفْضَلُ أَمْ مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ النَّبِيُّ الَّذِي كَلَّمَهُ اللَّهُ وَ أَنْزَلَ عَلَيْهِ التَّوْرَاةَ وَالْعَصَا وَ فَلَقَ لَهُ الْبَحْرَ وَ أَظَلَّهُ بِالْعَمَامِ فَقَالَ لَهُ النبي صلی الله علیه و آله إِنَّهُ يُكْرَهُ لِلْعَبْدِ أَنْ يُزَكِّيَ نَفْسَهُ وَلَكِنِّي أَقُولُ إِنَّ آدَمَ لَمَّا أَصَابَ الْخَطِيئَةَ كَانَتْ تَوْبَتُهُ أَنْ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمَّا غَفَرْتَ لِي فَغَفَرَهَا اللَّهُ لَهُ وَإِنَّ نُوحاً لَمَّا رَكِبَ فِي السَّفِينَةِ وَ خَافَ الْغَرَقَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمَّا أَنْجَيْتَنِي مِنَ الْغَرَقِ فَنَجَّاهُ اللَّهُ عَنْهُ وَإِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَمَّا أَلْقِيَ فِي النَّارِ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمَّا أَنْجَيْتَنِي مِنْهَا فَجَعَلَهَا اللَّهُ عَلَيْهِ بَرْداً وَ سَلاماً وَ إِنَّ مُوسَى علیه السلام لَمَّا أَلْقَى عَصَاهُ وَأَوْجَسَ فِي نَفْسِهِ خِيفَةً قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آل مُحَمَّدٍ لَمَّا آمَنْتَنِي فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لَا تَخَفْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعْلَى يَا يَهُودِيُّ إِنَّ مُوسَى لَوْ أَدْرَكَنِي ثُمَّ لَمْ يُؤْمِنْ بِي وَ بِنُبُوَّتِي مَا نَفَعَهُ إِيمَانُهُ شَيْئاً وَ لَا نَفَعَتْهُ النُّبُوَّةُ يَا يَهُودِئُ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِيَ الْمَهْدِيُّ إِذَا خَرَجَ نَزَلَ عِيسَى بْنُ مَرْيَمَ لِنُصْرَتِهِ فَقَدَّمَهُ وَ صَلَّى خَلْفَه﴾. (2)

10-1- أميرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام- ﴿قَالَ َأمِيرُ الْمُؤْمِنين علیه السلام ... وَأَمَّا الرُّحْصَةُ الَّتِي ظَاهِرُهَا خِلَافُ بَاطِنِهَا وَ الْمُنْقَطِعُ الْمَعْطُوفُ فِي التَّنْزِيلَ هُوَ أَنَّ الْآيَةَ مِنْ كِتَابِ اللهِ عزوجل كَانَتْ تَجِيءُ بِشَيْءٍ مَا ثُمَّ تَجِيءُ مُنْقَطِعَةَ الْمَعْنَى بَعْدَ ذَلِكَ وَ تَجِي، بِمَعْنَى غَيْرِهِ ثُمَّ تَعْطِفُ بِالْخِطَابِ عَلَى الْأَوَّلِ مِثْلُ قَوْلِهِ تَعَالَى وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ وَ آتَيْنا دَاوُدَ زَبُوراً ثُمَّ قَطَعَ الْكَلَامَ فَقَالَ قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرِّ عَنْكُمْ وَ لا تَحْوِيلًا ثُمَّ عَطَفَ عَلَى الْقَوْلِ الْأَوَّلِ فَقَالَ تَمَامُهُ فِي مَعْنَى ذِكْرِ الْأَنْبِيَاءِ علیهم السلام وَ ذِكْر دَاوُدَ أُولئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلَى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَ يَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَيَخَافُونَ عَذابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُوراً ﴾. (3)

ص: 210

از او گذشتم چون تسلیم گردید و او را به امیرالمؤمنین بودن پذیرفت؛ تو می گویی این کار بزرگ و خیلی سنگینی است؟! قسم به عزت !خود تو را از عذاب خویش می چشانم، مگر آن که به اطاعت نمودن از امیرالمؤمنین علیه السلام توبه نمایی؛ سپس به واسطه ی من سعادتمند شد؛ یعنی او توبه نمود و اقرار به اطاعت نسبت به امیرالمؤمنین و ذریه ی پاکش نمود.

9-1- پیامبر صلی الله علیه و آله- معمر بن راشد گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم فرمود: یک روز فردی یهودی به خدمت رسول خدا رسیده و در مقابل آن حضرت علیه السلام ایستاده و به او خیره شد. رسول خدا به او فرمود: چه می خواهی؟ گفت: آیا تو افضلی یا موسی علیه السلام که خداوند با او صحبت کرد و کتاب مقدس تورات و عصا و معجزاتی چون شکافته شدن دریا و سایبان ابر بر او را نازل فرمود؟ فرمود: برای آدمی تعریف از خود قبیح و ناپسند است ولی ناگزیر می گویم وقتی آن خطا از حضرت آدم علیه السلام سرزد با این جملات به سوی خداوند توبه نمود؛ خداوندا به حق محمد و آلش به درگاهت التماس می کنم که مرا ببخشی خداوند نیز از خطایش درگذشت و نوح نبی وقتی سوار کشتی شد و از غرق شدن ترسید این گونه دعا کرد؛ خداوندا به حق محمد از تو درخواست می کنم مرا از غرق شدن نجات بخشی، پس خداوند با عزت و جلال نیز او را نجات داد و حضرت ابراهیم علیه السلاموقتی در آتش افتاد گفت: خدایا به درگاهت التماس می کنم که به حق محمد و آلش مرا نجات دهی، خداوند نیز آتش را بر او سرد و سلامت ساخت و حضرت موسی چون عصایش را بر زمین انداخت با مشاهده ی آن- در دلش ترس و بیمی یافت این گونه دعا کرد؛ بار الها به حق محمد و آلش به درگاهت التماس می کنم که آسوده خاطرم فرمایی و خداوند متعال نیز فرمود نترس! تو مسلماً [پیروز و] برتری (طه /68) ای مرد یهودی اگر موسی مرا درک کرده و به من و نبوّتم ایمان نمی آورد، ایمان و نبوت او هیچ سودی برایش نداشت ای یهودی مهدی از نسل من است، همو که چون خروج کند عیسی بن مریم علیها السلام به یاری و کمکش نازل شود و پشت سر او نماز بخواند.

10-1- امام علی علیه السلام- اما آیه ای که در قرآن به صورت گسسته از قبل و عطف شده باشد به این صورت است که آیه ای در ،قرآن مطلبی را بیان می کند سپس بعد از آن، آیه ای آمده که از آیه ی قبلی از لحاظ معنا] گسسته است و مطلب جدیدی را بیان می کند، سپس دوباره آیه ای می آید که به آیه ی اول عطف می شود و از لحاظ معنا با آن سازگار است مثل این آیه؛ ﴿وَلَقَدْ فَضَّلْنا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ وَ آتَيْنا دَاوُدَ زَبُوراً که بعد از آن این موضوع را رها نموده و فرموده است: قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرَّ عَنْكُمْ وَ لَا تَحْوِيلًا (اسراء/56) آن گاه به آیه ی قبلی بازگشته و مطلبی را بیان کرده که تمام آن [مثل آن آیه در مورد پیامبران داود است؛ ﴿اولئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَيَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَيَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُوراً﴾ (اسراء/57).

ص: 211

قوله تعالى: ﴿قُل ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلا يَمْلِكُونَ كَشْف الضُّر عَنْكُمْ وَ لا تَحْوِيلاً﴾ (56)

أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿وأمَّا الرَّدُّ عَلَى عَبْدَة الْأَصْنَامِ وَ الْأَوْثَانِ فَقَوْلُهُ تَعَالَى لِقُرَيْشٍ عَلَى لِسَانِ نبيه الله إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ الله عِبادَ أَمْثالُكُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُوا لَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ أهم أَرْجُلٌ يَمْشُونَ بها أم هُم أَيد يَبْطِشُونَ بها أَمْ لَهُمْ أَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بها أم هُمْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بها أُولئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا وَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلَا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرَّ عَنْكُمْ وَلَا تَحْوِيلًا وَ مِثْلُ ذَلِكَ كَثِير﴾. (1)

2- الصّادق علیه السلام- ﴿ابْنِ فَضَّالِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ كَانَ يَقُولُ عِنْدَ الْعِلَّة اللَّهُمَّ إِنَّكَ عَيَّرْتَ أَقْوَاماً فَقُلْتَ قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلَا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرَّ عَنْكُمْ وَلَا تحوِيلًا فَيَا مَنْ لَا يَمْلِكُ كَشْفَ ضُرَى وَ لَا تَحْوِيلَهُ عَنِّى أَحَدٌ غَيْرُهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدِ للي وَ اكْشِف ضُرَّى وَحَوِّلْهُ إِلَى مَنْ يَدْعُو مَعَكَ إِلَهَا آخَرَ لَا إِلَهَ غَيْرُكَ﴾. (2)

3- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿فِي قَوْلِهِ تَعَالَى ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ الْمُرَادُ بِالَّذِينَ مِنْ دُونِهِ هُمُ الْمَلَائِكَةُ وَ الْمَسِيحُ و عزير﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿أُولئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَ يَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَ يَخَافُونَ عَذابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُوراً﴾. (57)

بگو: «کسانی را که غیر از او [معبود خود] می پندارید بخوانید! آن ها نه می توانند زیانی را از شما برطرف سازند و نه هیچ تغییری در آن ایجاد کنند» (56)

1- امام علی علیه السلام- اما پاسخ به بت پرستان..... این کلام خداوند عزوجل خطاب به قریش از زبان پیامبرش می باشد که فرمود: آن هایی را که غیر از خدا می خوانید و پرستش می کنید، بندگانی همچون خود شما هستند آن ها را بخوانید و اگر راست می گویید باید به شما پاسخ دهند و تقاضایتان را برآورند] آیا [آن ها حد اقل همانند خود شما پاهایی دارند که با آن راه بروند؟! یا دست هایی دارند که با آن چیزی را بگیرند و کاری انجام دهند؟ با چشمانی دارند که با آن ببینند؟! یا گوش هایی دارند که با آن بشنوند؟!. (اعراف/195-194) و این کلام خداوند:﴿ قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرَّ عَنْكُمْ وَ لا تَحوِیلا﴾ و مانند این آیات [در قرآن] فراوان است.

2- امام صادق علیه السلام- ابن فضال از برخی شیعیان از امام صادق علیه السلام نقل می کند: هنگام درد و پیشامدهای بد می گفت: «بار خدایا! تو گروهی را سرزنش کردی و فرمودی: ﴿قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرْ عَنْكُمْ وَ لا تَحْوِيلًا﴾؛ پس ای آن که جز او هیچ کس نمی تواند سختی و غم مرا از بین ببرد و آن را از من باز دارد بر محمد و آل محمد درود بفرست و غم و ناراحتی مرا از بین ببر و آن را گریبانگیر کسی ساز که به جای تو دیگری را می پرستد؛ خدایی جز تو وجود ندارد.

3- ابن عباس رحمه الله علیه- ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُم مِّن دُونِهِ، منظور از کسانی جز خدا؛ ملائکه و مسیح علیه السلام و عزیر علیهم السلام است.

کسانی را که آنان [به عنوان معبود] می خوانند خودشان وسیله ای [برای تقرب] به پروردگارشان می جویند وسیله ای هرچه نزدیک تر و به رحمت او امیدوارند و از عذاب او می ترسند؛ چرا که عذاب پروردگارت همواره هراسناک است (57)

حَتَّى تُنْصَبَ مَعَ دَرَجَةِ النَّبِيِّينَ فَهيَ فِي دَرَجَ النَّبِيِّينَ كَالْقَمَر بَيْنَ الْكَوَاكِبِ فَلَا يَبْقَى يَوْمَئِذٍ نَبِيُّ وَ لَا صِدِّيقُ وَ لَا شَهِيدٌ إِلَّا قَالَ طُوبَى لِمَنْ كَانَتْ هَذِهِ الدَّرَجَةُ دَرَجَتَهُ فَيُنَادِي مُنَادٍ يَسْمَعُ النَّدَاءَ جَمِيعُ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالْمُؤْمِنِينَ هَذِهِ دَرَجَةُ مُحَمَّدٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ لله فَأَقْبلُ أَنَا يَوْمَئِذٍ مُتَزراً برَيْطَة مِنْ نُور عَلَيَّ تَاجُ الْمُلْكِ وَإِكْلِيلُ الْكَرَامَةِ وَ الْمَلَائِكَةُ الْكِرَامُ وَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب أَمَامِي وَلِوَائِي بِيَدِهِ وَ هُوَ لِوَاءُ الْحَمْدِ مَكْتُوبُ عَلَيْهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْمُفْلِحُونَ هُمُ الْفَائِزُونَ بِاللَّهِ فَإِذَا مَرَرْنَا بِالنَّبِيِّينَ قَالُوا مَلَكَيْنِ مُقَرَبَيْن وَإِذَا مَرَرْنَا بِالْمَلَائِكَةِ قَالُوا هَذَانِ مَلَكَانِ وَلَمْ نَعْرِفُهُمَا وَلَمْ نَرَهُمَا وَإِذَا مَرَرْنَا بِالْمُؤْمِنِينَ قَالُوا هَذَان نَبِيَّانِ مُرْسَلَان حَتَّى أَعْلُوَ الدَّرَجَةَ وَ عَلِيُّ يَتْبَعُنِي حَتَّى إِذَا صِرْتُ فِي أَعْلَى دَرَجَةٍ مِنْهَا وَ عَلِيٌّ أَسْفَلَ مِنِّى بِدَرَجَة وَ بِيَدِهِ لِوَائِي فَلَا يَبْقَى يَوْمَئِذٍ نَبِيُّ وَلَا وَصِيُّ وَ لَا مُؤْمِنُ إِلَّا رَفَعُوا رُءُوسَهُمْ إِلَيَّ يَقُولُونَ طُوبَى لِهَذَيْنِ الْعَبْدَيْنِ مَا أَكْرَمَهُمَا عَلَى اللَّهِ تَعَالَى فَيَأْتِي النَّدَاءُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ تَعَالَى يَسْمَعُ النَّبِيُّونَ وَ جَمِيعُ الْخَلْقِ هَذَا حَبيبي مُحَمَّدُ وَ هَذَا وَلِنِّى عَلِيٌّ طُوبَى لِمَنْ أَحَبَّهُ وَوَيْلٌ لِمَنْ أَبْغَضَهُ وَكَذَّبَ عَلَيْهِ قَالَ النَّبِيُّ لِعَلِى علیه السلام يَا عَلِيُّ فَلَا يَبْقَى يَوْمَئِذٍ فِي مَشْهَدِ الْقِيَامَةِ أَحَدٌ يُحِبُّكَ إِلَّا اسْتَرْوَحَ إِلَى هَذَا الْكَلَامِ وَابْيَضَ وَجْهُهُ وَ فَرِحَ قَلْبُهُ وَ لَا يَبْقَى أَحَدٌ مِمَّنْ عَادَاكَ أَوْ نَصَبَ لَكَ حَرْباً أَوْ جَحَدَ لَكَ حَقًّا إِلَّا اسْوَدَّ وَجْهُهُ وَ اضْطَرَبَتْ قَدَمَاهُ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَبَيْنَا أَنَا كَذَلِكَ إِذَا مَلَكَان قَدْ أَقْبَلَا إِلَيَّ أَمَّا أَحَدُهُمَا فَرِضْوَانُ خَازِنُ الْجَنَّةَ وَأَمَّا الْآخَرُ فَمَالِكِ خَازِنُ النَّارِ فَيَدْنُو رِضْوَانُ فَيُسَلِّمُ عَلَيَّ فَيَقُولُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَرُدُّ عَلَيْهِ السَّلَامَ وَأَقُولُ أَيُّهَا الْمَلَكَ الطَّيِّبُ الرِّيح الْحَسَنُ الْوَجْهِ الْكَرِيمُ عَلَى رَبِّهِ مَنْ أَنْتَ فَيَقُولُ أَنَا رِضْوَانُ خَازِنُ الْجَنَّةِ أَمَرَنِي رَبِّي أَنْ آتِيكَ بِمَفَاتِيحَ الْجَنَّةَ فَأَدْفَعَهَا إِلَيْكَ فَخُذْهَا يَا أَحْمَدُ فَأَقُولُ قَدْ قَبلْتُ ذَلِكَ مِنْ رَبِّي فَلَهُ الْحَمْدُ عَلَى مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَيَّ فَادْفَعْهَا إِلَى أَخِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب فَيَدْفَعُهَا إِلَى عَلِيٌّ وَ يَرْجِعُ رِضْوَانُ ثُمَّ يَدْنُو مَالِكَ فَيَقُولُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَحْمَدُ فَأَقُولُ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمَلَكُ مَا أَنْكَرَ رُؤْيَتَكَ وَ أَقْبَحَ وَجْهَكَ مَنْ أَنْتَ فَيَقُولُ أَنَا مَالِكُ خَازِنُ النَّارِ أَمَرَنِي رَبِّي أَنْ آتِيَكَ بِمَقَالِيدِ النَّارِ فَأَقُولُ قَدْ قَبلْتُ ذَلِكَ مِنْ رَبِّي فَلَهُ الْحَمْدُ عَلَى مَا فَضَّلَنِي بِهِ ادْفَعْهَا إِلَى أخِي عَلَى بْنِ أَبِي طَالِب فَيَدْفَعُهَا إِلَيْهِ ثُمَّ يَرْجِعُ مَالِكَ فَيُقْبِلُ عَلِيُّ وَ مَعَهُ مَفَاتِيحُ الْجَنَّةَ وَ مَقَالِيدُ النَّارِ حَتَّى يَقِفٌ عَلَى حُجْزَة جَهَنَّمَ فَيَأْخُذَ زِمَامَهَا بِيَدِهِ وَقَدْ عَلَا زَفِيرُهَا وَاشْتَدَّ

ص: 214

و شهداء و مؤمنین آن را می شنوند ندا می کند این نردبان و درجه تعلّق به محمد دارد». رسول خدا فرمود: «در این روز من در حالی که جامه ای نازک از جنس نور به دوش انداخته و تاج پادشاهی و اکلیل کرامت به سر نهاده جلو آمده و علی بن ابی طالب ال جلوی من بوده و پرچم من را که پرچم حمد است أن لا اله الا الله المفلحون هم الفائزون بالله نوشته به دست دارد با این هیئت حرکت کرده و بر انبیاء الله می گذریم ایشان می گویند این دو دو ملک مقرب هستند و وقتی بر فرشتگان و ملائکه عبور می نماییم آن ها می گویند این دو فرشته ای هستند که ما نه آن ها را شناخته و نه دیده ایم و هنگامی که به مؤمنین مرور می کنیم آن ها می گویند این دو دو پیامبر صلی الله علیه و آله مرسل می باشند، باری به حرکت ادامه می دهیم تا به بالاترین پلّه ی نردبان رسیده و علی علیه السلام نیز به دنبال من آمده تا این آل پله ای پایین تر از من قرار گرفته و در دستش پرچم من می باشد در آن روز پیامبر صلی الله علیه و آله و وصی پیامبر صلی الله علیه و آله و مؤمنی نیست مگر آن که سرهای خود را به طرف من بالا کرده و می گویند خوشا به حال این دو بنده چقدر نزد خدا عزیز هستند پس ندایی از جانب خدا بلند می شود که انبیاء و تمام خلق آن را می شنوند و آن این است که: این حبیب من محمد و آن ولي من على علیه السلام است. خوشا به حال کسانی که دوستدار او بوده و بد به حال آنان که او را دشمن داشته و تکذیبش می نمایند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: ای علیا در آن روز که روز قیامت است، احدی از دوستانت نیست مگر آن که با این کلام آرامش پیدا کرده و صورتش درخشیده و قلبش شادمان می گردد و احدی از دشمنانت یا آنان که با تو به محاربه پرداختند یا حقت را انکار کردند نیست، مگر آن که در آن روز صوتش سیاه شده و دو پایش مضطرب و لرزان می گردد سپس رسول خدا فرمود: «باری پیوسته ما بدین منوال هستیم که دو فرشته به طرف من آمده در یکی رضوان خازن بهشت و دیگری مالک خازن دوزخ رضوان نزدیک آمده و سلام نموده و می گوید سلام بر تو ای رسول خدا! جوابش را داده و به او می گویم: «ای فرشته ی خوشبوی نیکو منظر و عزیز نزد پروردگار! تو کیستی؟ می گوید: «من رضوان خازن بهشتم پروردگارم مرا فرمان داده که کلیدهای بهشت را نزد شما آورده و تسلیمتان کنم، پس آن ها را از من بگیر به او می گویم از پروردگارم پذیرفتم و سپاس و شکرش را به جا می آورم ولی آن ها را به برادرم علی بن ابی طالب بده» رضوان آن ها را تحویل علی علیه السلام می دهد و به جای خودش برمی گردد و سپس مالک پیش می آید و می گوید: «سلام بر تو ای احمد ! من در جوابش می گویم: و بر تو باد سلام ای فرشته چقدر بد رؤیت بوده و قبیح و زشت صورت هستی تو کیستی؟ در جواب می گوید من مالک خازن دوزخ می باشم پروردگارم امر نموده که کلیدهای دوزخ را تحویل شما دهم». به او می گویم: «از پروردگارم پذیرفته و سپاس و شکرش را به جا می آورم ولی آن ها را به برادرم علی بن ابی طالب بده مالک آن ها را به علی علیه السلام می سپارد و سپس به جای خویش برمی گردد. پس علی علیه السلام در حالی که کلیدهای بهشت و دوزخ با اوست پیش می آید تا جایی که روی پشت دوزخ می نشیند و افسار آن را به دست گرفته همچون سواری که بر مرکب نشسته باشد، در این وقت نعره جهنم بلند و حرارتش شدید و شعله های آتش آن زبانه می کشد ندا می کند: «ای علی علیه السلام از من بگذر

ص: 215

حَرُّهَا وَ تَطَايَرَ شَرَرْهَا فَتُنَادِي جَهَنَّمُ جُزْنِي يَا عَلِيُّ فَقَدْ أَطْفَا نُورُكَ لَهَبِي فَيَقُولُ لَهَا عَلِيُّ قِرى يَا جَهَنَّمُ خُذِى هَذَا وَ اتْرَكِي هَذَا خُذِى هَذَا عَدْوَى وَاتْرِكِي هَذَا وَلِنِّى فَلِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ أَشَدُّ مُطَاوَعَةٌ لِعَلِيٍّ مِنْ غُلَامٍ أَحَدِكُمْ لِصَاحِبِهِ فَإِنْ شَاءَ يُذْهِبُهَا يَمْنَةً وَإِنْ شَاءَ يُذْهِبُهَا يَسْرَةً وَلِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ أَشَدُّ مُطَاوَعَةَ لِعَلِيٍّ فِيمَا يَأْمُرُهَا بِهِ مِنْ جَمِيعِ الْخَلَائِقِ وَ ذَلِكَ أَنَّ عليا ال يَوْمَئِذٍ قَسِيمُ الْجَنَّةَ وَالنَّارِ﴾. (1)

نورت شعله های من را خاموش نمود علی می فرماید ای جهنم آرام باش این را بگیر و این را رها کن این دشمن منست بگیرش و آن دوست من بوده واگذارش در آن روز جهنّم سخت مطیع علی بوده و حتی از غلامی که فرمانبردار آقایش هست بیشتر حالت اطاعت دارد، باری امیرالمؤمنین اگر بخواهد دوزخ را به راست و اگر بخواهد به چپ می برد همچون راکبی که مرکبش را به این طرف و آن طرف بدواند و نسبت به آن چه علی فرمان و دستور می دهند جهنم از تمام خلایق انقیاد و اطاعتش از آن حضرت علیه السلام بیشتر می باشد.

5-2- الصّادق علیه السلام- ﴿لقمانُ وَ وَعْظُهُ لِابْنِهِ وَ فِيهِ: يَا بُنَيَّ لَوِ اسْتُخْرِجَ قَلْبُ الْمُؤْمِن فَشْقَ لَوُجِدَ فِيهِ نُوران نُورُ لِلْخَوْفِ وَ نُورُ لِلرَّجَاءِ لَوْ وُرْنَا مَا رُبِّحَ أَحَدُهُمَا عَلَى الْآخَرِ بمِثْقَالَ ذَرَّة﴾. (1)

6-2- الصّادق علیه السلام- ﴿مَنْ خَافَ اللَّهَ أَخَافَ اللَّهُ مِنْهُ كُلِّ شَيْءٍ وَ مَنْ لَمْ يَخَفِ اللَّهَ أَخَافَهُ اللَّهُ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ ﴾. (2)

7-2- الصّادق علیه السلام- ﴿عن ابن أبي نَجْرَانَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ: قَوْمُ يَعْمَلُونَ بِالْمَعَاصِي وَ يَقُولُونَ: نَرْجُو فَلَا يَزَالُونَ كَذَلِكَ حَتَّى يَأْتِيَهُمُ الْمَوْتِ فَقَالَ: هَؤُلَاءِ قَوْمُ يَتَرَبَّحُونَ فِي الْأَمَانِيِّ كَذَبُوا لَيْسُوا بِرَاحِينَ، إِنَّ مَنْ رَجَا شَيْئاً طَلَبَهُ وَ مَنْ خَافَ مِنْ شَيْءٍ هَرَبَ مِنْهُ﴾. (3)

8-2- الصادق علیه السلام- ﴿إِنَّ حُبَ الشَّرَفِ وَالذِّكْر لَا يَكُونَانِ فِي قَلْبِ الْخَائِفِ الرَّاهِبِ﴾. (4)

9-2- الصّادق علیه السلام- ﴿مَنْ عَرَفَ اللَّهَ خَافَ اللَّهَ وَمَنْ خَافَ اللَّهَ سَخَتْ نَفْسُهُ عَنِ الدُّنْيَا﴾. (5)

10-2- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿وَ أَمَّا الرُّحْصَةُ الَّتِي ظَاهِرُهَا خِلَافُ بَاطِنِهَا وَالْمُنْقَطَعُ الْمَعْطُوفُ فِي التَّنْزِيلَ هُوَ أَنَّ الْآيَةَ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَوجل كَانَتْ تَجِيءُ بِشَيْءٍ مَا ثُمَّ تَجِيءُ مُنْقَطِعَةَ الْمَعْنَى بَعْدَ ذَلِكَ وَ تَجِي، بِمَعْنَى غَيْرِهِ ثُمَّ تَعْطِفُ بِالْخِطَابِ عَلَى الْأَوَّلَ مِثْلُ قَوْلِهِ تَعَالَى وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ وَآتَيْنا دَاوُدَ زَبُوراً ثُمَّ قَطَعَ الْكَلَامَ فَقَالَ قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرِّ عَنْكُمْ وَلا تَحْوِيلًا ثُمَّ عَطَفَ عَلَى الْقَوْلِ الْأَوَّل فَقَالَ تَمَامُهُ فِي مَعْنَى ذِكْرِ الْأَنْبِيَاءِ وَ ذِكْر دَاوُدَ أُولئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَيَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَ يَخافُونَ عَذابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُوراً﴾. (6)

قوله تعالى: ﴿وَ إِنْ مِنْ قَرْيَةٍ إِلَّا نَحْنُ مُهْلِكُوها قبل يَوْم الْقِيامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوها عَذاباً شَدِيداً كانَ ذالِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُوراً ﴾. (58)

1- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَر اللَّه عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى وَ إِنْ مِنْ قَرْيَةٍ إِلَّا نَحْنُ مُهْلِكُوهَا قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوهَا عَذَاباً شَدِيداً قَالَ إِنَّمَا أُمَّةً مُحَمَّدٍ لَهُ مِنَ الْأُمَمِ فَمَنْ مَاتَ فَقَدْ هلك﴾. (7)

ص: 218

5-2- امام صادق علیه السلام- لقمان پسرش را پند داده و گفت ای پسرم اگر قلب مؤمن را بیرون بیاورند و بشکافند در آن دو نور یافت می شود ؛ نور خوف و نور رجاء که اگر آن دو را وزن کنند، دقیقاً با هم یکسان و یکسان و هموزن و ذرّة المثقالی تفاوت ندارد.

6-2 امام صادق علیه السلام هر کس از خدا بترسد خداوند همه چیز را از او می ترساند و هرکس از خدا نترسد خداوند او را از همه چیز می ترساند.

7-2- امام صادق علیه السلام- ابن ابی نجران از قول کسی که از امام صادق علیه السلام روایت کرده است گوید: سؤال کردم: گروهی معصیت می کنند و می گویند امیدواریم که خداوند از ما بگذرد، آن ها همچنین مشغول گناه می باشند تا از دنیا می روند امام فرمود: «این ها مردمانی هستند که در آمال و آرزوها به سر می برند آن ها دروغ می گویند که امیدوار می باشند هرکس امیدی داشته باشد دنبال آن می رود و هرکس از چیزی بترسد از آن فرار می کند.

8-2- امام صادق علیه السلام- در دل کسی که از خدا بترسد علاقه به عنوان و نام وجود ندارد.

9-2- امام صادق علیه السلام- هر کس خداوند را شناخت از وی می ترسد و هرکس از خداوند ترسید نفسش از دنیا خواهد گذشت.

10-2- امام علی علیه السلام - اما رخصتی که ظاهرش خلاف باطن است و آیه ای که در ظاهر منقطع و معطوف است مانند آن است که آیه ای در کتاب خدا در موضوعی بیاید و پس از آن مطلبی که از نظر معنا متفاوت با آن است بیاید سپس کلامی بیاید که در ادامه ی سخن اول است. مانند این آيه: ﴿ ... وَلَقَدْ فَضَّلْنا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلى بَعْضٍ وَ آتَيْنا داوُدَ زَبُوراً﴾ سپس کلام را قطع می کند و می فرماید: ﴿قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلَا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرَّ عَنْكُمْ وَ لَا تَحْوِيلاً﴾ و پس از آن ادامه سخن اول، کلام را در ذکر داستان انبیا و داود می آورد: ﴿أُولئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلَى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَ يَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَ يَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ كَانَ مَحْذُوراً﴾.

هیچ شهر و آبادی نیست مگر این که آن را پیش از روز قیامت هلاک می کنیم، یا [اگر گناهکارند] به عذاب شدیدی گرفتارشان خواهیم ساخت این در کتاب [علم الهی ثبت شده است. (58)

1-1- امام باقر علیه السلام- محمد بن مسلم گوید: از امام باقر علیه السلام- درباره ی این آیه: ﴿وَ إِن مَّن قَرْيَةٍ إِلَّا نَحْنُ مُهْلِكُوهَا قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ أَوْ مُعَذَّبُوهَا عَذَابًا شَدِيدًا﴾ سؤال کردم فرمود: «امّت محمّد تنها یکی از امت هاست و هرکس که مرد هلاک شد».

ص: 219

قوله تعالى: ﴿وَ ما مَنَعَنا أَنْ نُرْسِلَ بِالْآيَاتِ إِلَّا أَنْ كَذَّبَ بِهَا الْأَوَّلُونَ وَآتَيْنا ثَمُودَ النّاقَةَ مُبْصِرَةً فَظَلَمُوا بِها وَمَا نُرْسِلُ بِالْآيَاتِ إِلَّا تَخوِيفاً﴾ (59)

1- الباقر علیه السام- ﴿في رواية أبى الْجَارُودِ عَنْ أَبي جَعْفَر علیه السلام فِي قَوْلِهِ: «وَ مَا مَنَعَنا أَنْ نُرْسِلَ بالآياتِ، وَ ذَلِكَ أَنَّ مُحَمَّدَ صلی الله علیه و آله سَأَلَهُ قَوْمَهُ أَن يَأْتِيَهُمْ بِآيَة فنزل جَبْرَئِيلُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ وَمَا مَنَعَنا أَنْ تُرْسِلَ بِالْآيَاتِ إِلَى قَوْمِكَ إِلَّا أَنْ كَذَّبَ بِهَا الْأَوَّلُونَ وَكُنَّا إِذَا أَرْسَلْنَا إِلَى قَرية آيَةً فَلَمْ يُؤْمِنُوا بِهَا أَهْلَكْنَاهُمْ فَلِذَلِكَ أَخَرْنَا عَنْ قَوْمِكَ الْآيَاتِ﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿وَإِذْ قُلْنَا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحاطَ بِالنّاس وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةٌ لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ وَ نُخَوِّفُهُمْ فَما يَزِيدُ هُمْ إِلَّا طغياناً كبيراً﴾. (60)

هیچ چیز مانع ما نبود که این معجزات [درخواستی بهانه جویانه] را بفرستیم جز این که پیشینیان [که همین درخواست ها را داشتند]، آن را تکذیب کردند. [از جمله] ما به [قوم] ثمود ناقه دادیم در حالی که [ معجزه ای] روشنگر بود؛ اما بر آن ستم کردند و ناقه را کشتند. ما معجزات را فقط برای بیم دادن و اتمام حجت] می فرستیم. 59)

1- امام باقر علیه السلام- در روایت ابوجارود آمده است امام باقر علیه السلام در مورد آیه: ﴿وَ مَا مَنَعَنَا أَن تُرسِلَ بالآيات﴾، فرمود: «قوم محمد ه از او خواستند معجزه ای به آن ها نشان دهد، جبرئیل آمد و گفت: خداوند عزوجل می فرماید: ﴿وَ مَا مَنَعَنَا أَن تُرسِلَ بِالآيَاتِ ... إِلا أَن كَذَّبَ بِهَا الْأَوَّلُونَ﴾؛ ما هرگاه برای امتی آیه و معجزه ای فرستادیم و آن ها به آن ایمان نیاوردند ما آن ها را هلاک کردیم و لذا معجزه و آیات را برای قوم تو به تأخیر انداختیم.

[به یادآور] زمانی را که به تو گفتیم پروردگارت احاطه [و آگاهی کامل] به مردم دارد و رؤیایی را که به تو نشان دادیم و درخت نفرین شده را که در قرآن ذکر کرده ایم فقط برای آزمایش مردم بود و ما آن ها را بیم می دهیم؛ اما جز طغيان شديد، چیزی بر آن ها نمی افزاید! (60)

3-2- الحسن علیه السلام - ﴿إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ رُفِعَ لَهُ مُلْک بَنِي أُمَيَّةَ، فَنَظَرَ إِلَيْهِمْ يَعْلُونَ مِنْبَرَهُ وَاحِداً فَوَاحِداً فَشَقَ ذَلِكَ عَلَيْهِ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى فِي ذَلِكَ قُرْآناً، قَالَ لَهُ: وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلَّا فِتْنَةٌ لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمُلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ وَ سَمِعْتُ عَلِيّاً أَبى الله يَقُولُ: سَيَلِي أَمْرَ هَذِهِ الْأُمَّةِ رَجُلُ وَاسِعُ الْبُلْعُومِ كَبِيرُ الْبَطْنِ. فَسَأَلْتُهُ مَنْ هُوَ؟ فَقَالَ: مُعَاوِيَةُ، وَ قَالَ لِي: إِنَّ الْقُرْآنَ قَدْ نَطَقَ بِمُلْكِ بَنِي أمَيَّةَ وَ مُدَّتِهِمْ، قَالَ تَعَالَى: لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ قَالَ: أَبِي هَذِهِ مُلْكُ بَنِي أُمَيَّةَ﴾. (1)

4-2- الصّادق علیه السلام- ﴿إنَّ النَّبى رأى ذَاتَ لَيْلَة وَ هُوَ بِالْمَدِينَة كَأَنَّ قُرُوداً أَرْبَعَةَ عَشَرَ قَدْ عَلَوْا مِنْبَرَهُ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ، فَلَمَّا أَصْبَحَ قَصَّ رُؤْيَاهُ عَلَى أَصْحَابِهِ، فَسَأَلُوهُ عَنْ ذَلِكَ فَقَالَ: يَصْعَدُ مِنْبَرِى هَذَا بَعْدِي جَمَاعَةً مِنْ قُرَيْشٍ لَيْسُوا لِذَلِكَ أَهْدًا قَالَ الصَّادِقِ علیه السلام: هُمْ بَنُوامَيَّةَ﴾. (2)

5-2- علی بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿فِى قَوْلِهِ وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةٌ لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ المُلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ، قَالَ نَزَلَتْ لَمَّا رَأَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وآله وسلم فِي نَوْمِهِ كَأَنَّ قُرُوداً تَصْعَدُ مِنْبَرَهُ فَسَاءَهُ ذَلِكَ وَغَمَّهُ غَمْاً شَدِيداً فَأَنْزَلَ اللهُ وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةٌ لِلنَّاسِ لَهُمْ لِيَعْمَهُوا فِيهَا وَ الشَّجَرَةَ الْمُلْعُونَةَ في الْقُرْآنِ كَذلك نزلت و هم بنو أمية﴾. (3)

6-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَشَلِّ، قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي الله أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةٌ لِلنَّاسِ ... الْآيَاتِ، فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم نَامَ فَرَأَى أَنَّ بَنِي أُمَيَّةَ يَصْعَدُونَ الْمَنَابِرَ، فَكَلَّمَا صَعِدَ مِنْهُمْ رَجُلُ رَأَى رَسُولُ اللَّهِ الذَّلَّةَ وَالْمَسْكَنَةَ، فَاسْتَيْقَظَ جَزُوعًا مِنْ ذَلِكَ، وَكَانَ الَّذِينَ رَآهُمْ اثْنَيْ عَشَرَ رَجُلًا مِنْ بَنِي أُمَيَّةَ، فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ علیه السلام هَذِهِ الْآيَةِ، ثُمَّ قَالَ جَبْرَئِيلُ إِنَّ بَنِي أُمَيَّةَ لَا يَمْلِكُونَ شَيْئاً إِلَّا مَلَكَ أَهْلُ الْبَيْتِ ضِعْفَيْهِ﴾. (4)

7-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ سَهْلِ بْن سَعْدِ، عَنْ أَبِيهِ، قَال رَأَى رَسُولُ اللَّهِ بَنِي أُمَيَّةَ يَنْزُونَ عَلَى مِنْبَرِهِ نَزْوَ الْقِرَدَة فَسَاءَهُ، فَمَا اسْتَجْمَعَ ضَاحِكاً حَتَّى مَاتَ، فَأَنْزَلَ اللهُ عزوجل فِي ذَلِكَ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فتنة لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ﴾. (5)

ص: 222

3-2- امام حسن علیه السلام- حکومت بنی امیّه به رسول خدا صلی الله علیه و آله نشان داده شد و حضرت آن ها را مشاهده نمود که یکی پس از دیگری از منبر او بالا می روند این مسأله بر پیامبر صلی الله علیه و آله گران آمد، لذا خداوند در این رابطه آیه ای بر حضرت علیه السلام نازل کرده و خطاب به او فرمود: ﴿وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةٌ لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمُلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ﴾. و از پدرم علی علیه السلام شنیدم که می فرمود: «به زودی مرد پرخور و شکم گندهای حکومت این مردم را عهده دار خواهد شد». از پدرم پرسیدم: او کیست؟ فرمود: «او معاویه است» و همچنین به من فرمود قرآن از حکومت بنی امیه و مقدار آن سخن گفته آن جا که خداوند فرموده است شب قدر بهتر از هزار ماه است!. (قدر/3)». پدرم فرمود این هزار ماه حکومت بنی امیه است».

4-2- امام صادق علیه السلام- پیامبر صلی الله علیه و آله در مدینه در خواب دید که چهارده میمون از منبر او بالا می روند یکی بعد از دیگری وقتی بیدار شد رؤیایش را برای یارانش تعریف کرد. آن ها از تعبیر خواب پرسیدند و فرمود بعد از من بر این منبر گروهی از قریش می نشینند که اهل و شایسته ی آن نیستند». امام صادق علیه السلام فرمود: «منظور، بنی امیه است».

5-2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلا فِتْنَةً﴾؛ فتنه ای است برای آن ها تا در آن سرگردان باشند. ﴿وَ الشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي القُرْآنِ﴾؛ یعنی بنی اميّه، وقتى نازل شد که پیامبر صلی الله علیه و آله در خواب دید میمون هایی از منبرش بالا می روند؛ این خواب بسیار بسیار او را غمگین و حزین کرد، پس خداوند این آیه را نازل کرد و فرمود: ﴿وَ مَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلَّا فِتْنَةً لِّلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي القُرْآنِ﴾، این گونه نازل شد و منظور بنی امیه است».

6-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- عبدالرحمن گوید: از ایشان امام (صادق یا امام کاظم علیه السلام) درباره ی آيه ﴿وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلَّا فِتْنَةٌ للنَّاسِ﴾ پرسیدم فرمود: «پیامبر صلی الله علیه و آله در خواب دید بنی امیه از منبرها بالا می روند هرگاه یکی از آن ها بر منبر بالا می رفت ذلّت و بیچارگی را به چشم خود می دید. در این هنگام با اضطراب آشفته از خواب بیدار شد مردانی که پیامبر صلی الله علیه و آله در خواب دیده بود؛ دوازده نفر از بنی امیه بودند و در این میان جبرئیل نازل شد و این آیه را برای پیامبر صلی الله علیه و آله خواند و گفت: «بنی امیه چیزی به دست آورند مگر آن که اهل بیت دو چندان آن را حاصل نمایند.

7-2- پیامبر صلی الله علیه و آله - سهل بن سعد از قول پدرش گوید رسول خدا در خواب دید بنی امیه مانند بوزینگان از منبر او بالاوپایین می روند؛ این خواب او را غمگین کرد و دیگر تا زمانی که از دنیا رفت، خوشحال و خندان دیده نشد و این آیه نازل شد فرمود: ﴿وَ مَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلَّا فِتْنَةٌ للنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي القُرْآنِ﴾؛ منظور بنی امیه است».

ص: 223

8-2- الرسول صلی الله علیه و آله- ﴿أبي الرشيدُ عَنْ جَدَّى الْمَهْدِئَ عَنْ أَبِيهِ الْمَنْصُورِ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْن عَلِيَّ بْن عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاس عَنْ أَبِيهِ: أَنَّ النَّبِي نَظَرَ إِلَى قَوْمٍ مِنْ بَنِي فُلَانِ يَتَبَخْتَرُونَ فِي مَشْيَهِمْ فَعُرِفَ الْغَضَبُ فِي وَجْهِهِ ثُمَّ قَرَأَ وَ الشَّجَرَةَ الْمُلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ فَقِيلَ أَيُّ الشَّجَرَةَ هِيَ يَا رَسُولَ اللَّهِ حَتَّى نَجْتَنِبَهَا؟ فَقَالَ لَيْسَتْ بِشَجَرَة نَبَاتِ إِنَّمَا هُمْ بَنُو فُلان إِذَا مَلَكُوا جَارُوا وَإِذَا اثْتُمِنُوا خَانُوا ثُم ضَرَبَ بِيَدِهِ عَلَى ظَهْرِ الْعَبَّاس قَالَ فَيُخْرِجُ اللَّهُ مِنْ ظَهْرِكَ يَا عَمِّ رَجُلًا يَكُونَ هَلَاكُهُمْ عَلَى يَدِهِ﴾. (1)

9-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿حَدَّثَنِي عَبْدِ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِب قَالَ كُنْتُ عِنْدَ مُعَاوِيَةَ وَ مَعَنَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ لا وَ عِنْدَهُ عَبْدِ اللَّهِ بْنُ عَبَّاس فَالْتَفَتَ إِلَى مُعَاوِيَةُ فَقَالَ يَا عَبْد اللَّهِ مَا أَشَدَّ تَعْظِيمَكَ لِلْحَسَن وَ الْحُسَيْن علیهما السلام وَ مَا هُمَا بِخَيْرِ مِنْكَ وَلَا أَبُوهُمَا خَيْرُ مِنْ أَبِيكَ وَلَوْلَا أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتُ رَسُول الله لَقَلْتُ مَا أَمكَ أَسْمَاءُ بنت عُمَيْس بدونِهَا فَقُلْتُ وَ اللَّهِ إِنَّكَ لَقَلِيلُ الْعِلْمِ بهِمَا وَ بِأَبِيهِمَا وَ أمِّهِمَا بَلْ وَاللَّهِ لَهُمَا خَيْرُ مِنِّى وَأَبُوهُمَا خَيْرُ مِنْ أبِي وَأَمُّهُمَا خَيْرُ مِنْ أُمِّي يَا مُعَاوِيَةَ إِنَّكَ لَغَافِلُ عَمَّا سَمِعْتُهُ أَنَا مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَقُولُ فِيهِمَا وَ فِي أَبيهُمَا وَ أُمِّهُمَا مِمَّا قَدْ حَفِظْتُهُ وَ وَعَيْتُهُ وَ رَوَيْتُهُ ... سُئِلَ عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةَ لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ المُلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ فَقَالَ إِنِّي رَأَيْتُ اثْنَى عَشَرَ رَجُلًا مِنْ أَئِمَّة الضَّلَالَ يَصْعَدُونَ مِنْبَرِى وَ يَنْزِلُونَ يَرُدُّونَ أُمَّتِي عَلَى أَدْبَارِهِمُ الْقَهْقَرَى فِيهِمْ رَجُلَيْنِ مِنْ حَيَّيْنِ مِنْ قُرَيْشَ مُخْتَلِفَيْنِ وَ ثَلَاثَةٌ مِنْ بَنِي أُمَيَّةَ وَ سَبْعَةُ مِنْ وَلْدِ الْحَكَمِ بْنِ أَبِي الْعَاصِ﴾. (2)

10-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿في روَايَة سَلَامِ الْجُعْفِى عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: إِنَّا لَا نُسَمِّى الرِّجَالَ بِأَسْمَائِهِمْ وَلَكِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ رَأَى قَوْماً عَلَى مِنْبَرِهِ يُضِلُّونَ النَّاسَ بَعْدَهُ عَنِ الصِّرَاطِ الْقَهْقَرَى﴾. (3)

11-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنِ الْحَلَبِي عَنْ زُرَارَةَ وَحُمْرَانَ وَ مُحْمَدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالُو أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ قَدْ رَأَى رَجَالًا مِنْ نَارِ عَلَى مَنَابِرَ وَ يَرُدُّونَ النَّاسَ عَلَى أَعْقَابِهِمُ الْقَهْقَرَى، وَلَسْنَا نُسَمِّى أَحَداً﴾. (4)

12-2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ قَاسِمِ بْنِ سُلَيْمَانَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ، قَالَ: أَصْبَحَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ يَوْماً حَاسِراً حَزيناً، فَقِيلَ لَهُ: مَا لَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟!. فَقَالَ: إِنِّي رَأَيْتُ اللَّيْلَةَ صِبْيَانَ بَنِي أمَيَّةَ يَرْقُوْنَ عَلَى مِنْبَرى هَذَا، فَقُلْتُ: يَا رَبِّي مَعِي؟. فَقَالَ: لَا، وَلَكِنْ بَعْدَک﴾. (5)

ص: 224

2- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابن عباس رحمه الله علیه از پدرش نقل می کند پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گروهی از بنی امیه را مشاهده نمود که متکبرانه راه می روند، خشم در چهره ی پیامبر صلی الله علیه و آله نمایان گشت و آیه: ﴿وَ الشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ﴾ را تلاوت فرمود عرض شد: ای رسول خدا این کدام درخت است تا از آن دوری کنیم؟ فرمود مراد درختی که از زمین بروید نیست بلکه مراد بنیامیه هستند که اگر به حکومت رسند ستم کنند و اگر امانتی به آن ها سپرده شود در امانت خیانت کنند». آن گاه پیامبر صلی الله علیه و آله با دست به پشت عباس زد و فرمود عمو جان خداوند مردی را از نسل تو بیرون آورد که نابودی بنی امیه به دست او خواهد بود».

9-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- عبدالله بن جعفر بن ابی طالب نقل کرد و گفت: «نزد معاویه بودم و امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام هم همراه ما بودند و عبدالله بن عباس و فضل بن عباس نیز نزد او بودند. پس معاویه به من روی کرد و گفت: ای ابو عبدالله چه زیاد است تعظیمت برای حسن و حسین در حالی که نه آن دو از تو بهتر هستند نه پدرشان بهتر از پدر توست و اگر فاطمه دختر رسول نبود می گفتم مادرت اسماء بنت عمیس کمتر از او نیست» گفتم به خدا قسم! تو نسبت به آن دو و پدر و مادرشان کم معرفت هستی به خدا قسم آن دو از من بهترند و پدرشان از پدر من بهتر و مادرشان از مادر من بهتر است ای معاویه تو غافلی از آن چه من از پیامبر صلی الله علیه و آله شنیده ام که درباره ی آن دو و پدر و مادرشان فرمود و من آن را حفظ کردم و در قلب خود جا دادم و آن را نقل کردم ... از رسول خدا شنیدم در جواب از پرسش این آیه ﴿وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إلا فِتْنَةَ لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي القُرآن﴾ فرمود: «من در خواب دیدم دوازده تن از رهبران گمراهی را که بر منبرم بالا می فتند و فرو می آمدند و امتم را به دنبال خود برمی گرداندند که در میان آن ها دو مرد از دو تیره ی جدای قریش و سه تا از بنی امیه و هفت تن از فرزندان حکم بن عاص بودند».

10-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- در روایت سلام جعفی آمده است ما نامی از کسی به میان نمی آوریم، اما پیامبر صلی الله علیه و آله در خواب دید قومی بر منبر او هستند که مردم را به قهقرا کشانده و گمراه می کنند.

11-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- حلبی گوید: زراره و حمران و محمد بن مسلم: گویند: رسول خدا مردانی از آتش را بر روی منبرهایی از آتش دید که مردم را به قهقهرا می بردند و ما نامی از کسی به میان نمی آوریم.

12-2- امام صادق علیه السلام- قاسم بن سلیمان گوید: امام صادق علیه السلام فرمود پیامبر صلی الله علیه و آله روزی غمگین و بی عمامه شده بود. سؤال شد: ای رسول خدا چه شده است؟ فرمود: «دیشب در خواب دیدم فرزندان بنی امیه بر منبر من می نشینند» پرسیدم: «خدایا این ها در زمان من چنین خواهند کرد»؟ فرمود: «نه، اما بعد از تو می آیند».

ص: 225

13-2- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿بحذفِ الْإِسْنَادِ مَرْفُوعاً إِلَى الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَنَفِيَّةِ أَتَى رَأْسُ الْيَهُودِ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ... عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ الحَدِيثُ طَوِيلُ يَقُولُ فِيهِ وَقَدْ ذَكَرَ مُعَاوِيَةَ بْنَ حَرَبٍ: وَ يَشْتَرِطُ عَلَيَّ شُرُوطًا لَا يَرْضَاهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَلَا رَسُولُهُ وَلَا الْمُسْلِمُونَ وَ يَشْتَرِطُ فِي بَعْضِهَا أَنْ أَدْفَعَ إِلَيْهِ أَقْوَاماً مِنْ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ أَبْرَاراً فِيهِمْ عَمَّارُ بْنُ يَاسِرٍ وَ أَيْنَ مِثْلُ عَمَّارٍ وَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَيْتُنَا مَعَ النَّبِي وَ مَا يُعَدُّ مِنَّا خَمْسَةُ إِلَّا كَانَ سَادِسَهُمْ وَلَا أَرْبَعَةُ إِلَّا كَانَ خَامِسَهُمْ اشْتَرَطَ دَفْعَهُمْ إِلَيْهِ لِيَقْتُلَهُمْ وَيُصَلِّبَهُمْ وَ انْتَحَلَ دَمَ عُثْمَانَ وَ لَعَمْرُو اللَّهِ مَا أَلَبَ عَلَى عُثْمَانَ وَ لَا جَمَعَ النَّاسَ عَلَى قَتْلِهِ إِلَّا هُوَ وَ أَشْبَاهُهُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ أَغْصَانِ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَة فِي القرآن﴾. (1)

14-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم رَأَيْتُ فِي النَّوْمِ بَنِي الْحَكَمِ أَوْ بَنِي الْعَاصِ يَنْزُونَ عَلَى مِنْبَرِى كَمَا تَنْزُو الْقِرَدَةُ فَأَصْبَحَ كَالْمُتَغَيظُ، فَمَا رُؤيَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم مُسْتَجْمَعاً صَاحِكَا بَعْدَ ذَلِكَ حَتَّى مَات﴾. (2)

15-2- الحسن علیه السلام - ﴿سَمِعَ مَرْوَانُ بْن الْحَكَم بِمَا لَقِيَ مُعَاوِيَةُ وَأَصْحَابُهُ الْمَذْكُورُونَ مِنَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٌّ علیه السلام فَأَتَاهُمْ فَوَجَدَهُمْ عِنْدَ مُعَاوِيَةَ فِي الْبَيْتِ فَسَأَلَهُمْ مَا الَّذِي بَلَغَنِي عَنِ الْحَسَنِ علیه السلام وَ زَعَلِهِ قَالُوا قَدْ كَانَ ذَلِكَ فَقَالَ لَهُمْ مَرْوَانُ فَهَذَا أَحْضَرْتُمُونِى ذَلِكَ فَوَ اللَّهِ لَأَسْبَنَّهُ وَ لَأَسْبَنَّ أَبَاهُ وَ أَهْلَ الْبَيْتِ سَبَاً تُغَنِّى بهِ الْإِمَاءُ وَالْعَبِيدُ... فَأَرْسَلَ مُعَاوِيَةُ إِلَى الْحَسَنِ بْن عَلَى ال... فَلَمَّا أَنْ جَاءَهُمْ وَجَدَهُمْ بِالْمَجْلِسِ عَلَى حَالَتِهِمُ الَّتِي تَرَكَهُمْ فِيهَا غَيْرَ أَنَّ مَرْوَانَ قَدْ حَضَرَ مَعَهُمْ فِي هَذَا الْوَقْتِ فَمَشَى الْحَسَنِ حَتَّى جَلَسَ عَلَى السَّرير ... فَقَالَ مَرْوَانُ أَنْتَ يَا حَسَنُ علیه السلام السَّبَابُ رِجَالَ قُرَيْشٍ فَقَالَ وَ مَا الَّذِي أَرَدْتَ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَأَسْتَنَكَ وَأَبَاكَ وَ أَهْلَ بَيْتِكَ سَبِّاً تُغَنِّى بِهِ الْإِمَاءُ وَ الْعَبيدُ فَقَالَ الْحَسَنُ بن عَلَى علیه السلام أَمَّا أَنْتَ يَا مَر وَانُ فَلَسْتُ أَنَا سَبَيْتُكَ وَ لَا سَبَبْتُ أَبَاكَ وَلَكِنَّ اللهَ عزّ و جلّ لَعَنَكَ وَ لَعَنَ أَبَاكَ وَ أَهْلَ بَيْتِكَ وَ ذُرِّيَّنَكَ وَ مَا خَرَجَ مِنْ صُلْبِ أَبِيكَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة عَلَى لِسَان نَبِيِّهِ مُحَمَّدِ وَ اللَّهِ يَا مَرْوَانُ مَا تُنْكِرُ أَنْتَ وَ لَا أَحَدٌ مِمَّنْ حَضَرَ هَذِهِ اللَّعْنَةَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ لَكَ وَلِأَبِيكَ مِنْ قَبْلِكَ وَ مَا زَادَكَ اللَّهُ يَا مَرْوَانُ بِمَا خَوَّفَكَ إِلَّا طُغْيَاناً

ص: 226

13-2- امام علی علیه السلام- در حدیثی مرفوع از امام باقر علیه السلام روایت است محمد بن حنفیه گوید: بزرگ یهود نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آمد ... از امیرالمؤمنین علیه السلام حدیث طولانی ای است که فرمود: معاوية بن حرب با من شرط هایی کرد که آن شرط ها را نه خدای عزوجل و نه پیامبر صلی الله علیه و آله و نه هم مسلمانان راضی می شدند. در بعضی از خواسته هایش شرط می کرد که گروهی از یارانم را به او واگذارم و این یاران من گروهی از یاران محمد هستند که نیکانند در میان اینان عمار یاسر است و کجا مانند عمار پیدا می شود به خدا سوگند آنان را با پیامبر صلی الله علیه و آله دیدم مقدّم نمی شد پنج نفر مگر ششمی ایشان عمّار بود و نه چهار نفر مگر پنجم او بود معاویه با من شرط کرد اینان را به او واگذارم تا همه را بکشد و به دار زند و خونخواهی عثمان کند و به خدا سوگند فساد بر کشتن عثمان نکرد و مردم را بر مرگ او گرد نیاورد مگر معاویه و امثال او از اهل بیت شجره ی ملعونه در قرآن».

14-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: در خواب دیدم فرزندان حکم یا بنی عاص همانند بوزینگان از منبر من بالاوپایین می روند» حضرت بسیار خشمگین شد و پیامبر صلی الله علیه و آله دیگر بعد از آن خندان دیده نشد تا این که از دنیا رفت.

15-2- امام حسن علیه السلام- وقتی این مناظرات و مکالمات به گوش مروان بن حکم رسید و شنید معاویه و یارانش به وسیله ی امام حسن علیه السلام رسوا شدند متوجه آنان شد موقعی رسید که ایشان در خانه ی معاویه نزد او بودند. مروان از آنان جویا شد؛ چه توهینی از امام حسن علیه السلام به شما وارد شده؟ گفتند هرچه شنیدی صحیح است مروان گفت: پس چرا مرا احضار نکردید به خدا قسم! که من حسن و پدر و اهل بیت او را به نحوی فحش می دادم که نزد غلام و کنیزان احترامی نداشته باشند. هنگامی که امام حسن علیه السلام برخاست و متوجه آنان شد دید ایشان به همان حالی که بودند در مجلس معاویه حضور دارند و مروان هم بر ایشان وارد شده است. امام حسن علیه السلام رفت و نزد معاویه و عمروبن عاص بر سر تخت نشست مروان به امام حسن علیه السلام گفت: تو به مردان قریش فحاشی کرده ای؟ فرمود: اکنون چه تصمیمی داری»؟ مروان گفت: «به خدا قسم! من تو و پدر و اهل بیت تو را به نحوی ناسزا و فحش خواهم گفت که ورد زبان غلام و کنیزان زرخرید باشد امام حسن علیه السلام در جوابش فرمود: من به تو و پدرت فحش نداده ام، ولی خدای قهار تو و پدرت و اهل بیت و ذریه ی تو را لعنت کرده است و هر کسی را که از صلب پدر تو تا قیام قیامت به وجود بیاید به زبان پیغمبر خویش لعنت نموده ای مروان به خدا قسم تو و احدی از آن اشخاصی که در موقعی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله تو و پدرت را لعنت می کرد منکر این مطلب نخواهید شد خدا تو را می ترساند ولی تو جز طغیان و سرکشی چیزی اضافه نخواهی کرد، خدا و

ص: 227

كبيراً صَدَقَ اللَّهُ وَصَدَقَ رَسُولُهُ يَقُولُ وَالشَّجَرَةَ المُلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ وَ نُخَوِّفُهُمْ فَمَا يَزِيدُهُمْ إِلَّا طُغْياناً كَبِيراً وَ أَنْتَ يَا مَرْوَانُ وَ ذُرِّيَّتُكَ الشَّجَرَةُ الْمَلْعُونَةُ فِى الْقُرْآن عَنْ رَسُول الله صلی الله علیه و آله﴾. (1)

16-2- الحسن علیه السلام - ﴿روى عَنِ الشَّعْبِيِّ وَأَبِي مِخْتَفِ وَيَزِيدَ بْنِ أَبِي حَبِيبِ الْمِصْرِئَ أَنَّهُمْ قَالُوا: لَمْ يَكُنْ فِي الْإِسْلَامِ يَوْمُ فِي مُشَاجَرَةِ قَوْمِ اجْتَمَعُوا فِي مَحْفِلَ أَكْثَرَ ضَحِيجًا وَلَا أَعْلَى كَلَامَا وَلَا أَشَدَّ مُبَالَغَةً فِي قَوْل مِنْ يَوْمِ اجْتَمَعَ فِيهِ عِنْدَ مُعَاوِيَةَ بْنِ أَبِي سُفْيَانَ عَمْرُو بْنُ عُثْمَانَ بْن عَفَّانَ وَ عَمْرُو بْنُ الْعَاصِ وَعُتْبَةُ بْنُ أَبِي سُفْيَانَ وَالْوَلِيدُ بْنُ عُقْبَةَ بْن أبي مُعَيْطٍ وَ الْمُغِيرَةُ بْنُ أَبِي شُعْبَةَ وَ قَدْ تَوَاطَلُوا عَلَى أَمْرٍ وَاحِدٍ فَقَالَ عَمْرُو بْنُ الْعَاصِ لِمُعَاوِيَةَ أَلَا تَبْعَثُ إِلَى الْحَسَنِ بْن عَلِيٌّ فَتُحْضِرَهُ فَقَدْ أَحْيَا سُنَةَ أَبِيهِ وَ خَفَقَتِ النَّعَالُ خَلْفَهُ أَمَرَ فَأَطِيع ... فَبَعَثُوا إِلَى الْحَسَن ... فَلَمَّا أَتَى مُعَاوِيَةَ رَحَبَ بِهِ وَحَيَّاهُ وَ صَافَحَهُ فَقَالَ الْحَسَنُ إِنَّ الَّذِي حَبيتُ بِهِ سَلَامَةُ وَ الْمُصَافَحَةَ أَمْنُ فَقَالَ مُعَاوِيَةُ أَجَلْ إِنَّ هَؤُلَاءِ بَعَثُوا إِلَيْكَ وَ عَصَوْنِي لِيُقِرُوكَ أَنَّ عُثْمَانَ قُتِلَ مَظْلُوماً وَ أَنَّ أَبَاكَ قَتَلَهُ فَاسْمَعْ مِنْهُمْ ثُمَّ أَجِبْهُمْ بِمِثْلِ مَا يُكَلَّمُونَكَ ... فَتَكَلَّمَ عَمْرُو بْنُ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ فَقَالَ مَا سَمِعْتُ كَالْيَوْمِ أَنْ بَقِيَ مِنْ بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ مِنْ أَحَدٍ بَعْدَ قَتْلِ الْخَلِيفَة عُثْمَانَ بْن عَفَّانَ وَكَانَ ابْنَ أخْتِهِمْ وَ الْفَاضِلَ فِي الْإِسْلَام مَنْزِلَة وَ الْخَاصَّ بِرَسُولِ اللَّهِ أَثَرَةً فَبِئْسَ كَرَامَةُ اللَّهِ حَتَّى سَفَكُوا دَمَهُ اعْتِدَاءً وَ طَلَبَا لِلْفِتْنَةِ وَحَسَداً وَنَفَاسَةً وَ طَلَبَ مَا لَيْسُوا بِأَهْلِينَ لِذَلِكَ مَعَ سَوَابِقِهِ وَ مَنْزَلَتِهِ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ وَ مِنَ الْإِسْلَام فَيَا ذَكَاهُ أَنْ يَكُونَ حَسَنُ وَ سَائِرُ بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ قَتَلَةُ عُثْمَانَ أَحْيَاءٌ يَمْشُونَ عَلَى مَنَاكِب الْأَرْضِ وَ عُثْمَانُ بِدَمِهِ مُضَرَّجٌ مَعَ أَنَّ لَنَا فِيكُمْ تِسْعَةَ عَشَرَ دَمَا بِقَتْلَى بَنِي أُمَيَّةَ ببدر ... فقال الحسن علیه السلام وأَمَّا أَنْتَ يَا عَمْرُو بْن عُثْمَانَ فَلَمْ تَكُنْ لِلْجَوَاب حَقِيقاً بِحُمْقِكَ أَنْ تَتَّبَعَ هَذِهِ الْأُمُور ... وَأَمَّا قَوْلُكَ إِنَّ لَكُمْ فِينَا تِسْعَةَ عَشَرَ دَمَا بِقَتْلَى مُشْرِكِي بَنِي أُمَيَّةَ بِبَدْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ قَتَلَهُمْ وَ لَعَمْرِي لَتَقْتُلَنَ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ تِسْعَةَ عَشَرَ وَثَلَاثَةٌ بَعْدَ تِسْعَةَ عَشَرَ ثُمَّ يُقْتَلُ مِنْ بَنِي أُمَيَّةَ تِسْعَةَ عَشَرَ وَتِسْعَةَ عَشَرَ فِي مَوْطِن وَاحِدٍ سِوَى مَا قُتِلَ مِنْ بَنِي أُمَيَّةَ لَا يُحْيِي عَدَدَهُمْ إِلَّا اللَّهُ وَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ لا قَالَ إِذَا بَلَغَ وَلَهُ الْوَزَعْ ثَلَاثِينَ رَجُلًا أَخَذُوا مَالَ اللَّهِ بَيْنَهُمْ دُولًا وَ عِبَادَهُ حَوَلًا وَ كِتَابَهُ دَعَلَا فَإِذَا بَلَغُوا ثَلَاثَمِائَةِ وَ عَشْراً حَقَّتِ اللَّعْنَةُ عَلَيْهِمْ وَ لَهُمْ فَإِذَا بَلَغُوا أَرْبَعَمِائَة وَخَمْسَةٌ وَسَبْعِينَ كَانَ هَلَاكُهُمْ أَسْرَعَ مِنْ لَوْكِ تَمْرَةِ فَأَقْبَلَ الْحَكَمُ بْنُ أَبِي الْعَاصِ

ص: 228

رسول راست می گویند که در قرآن فرموده است: ﴿وَ الشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَما يَزِيدُهُمْ إِلَّا طُغياناً كَبِيراً﴾. اى مروان تو و ذریه ی تو از همان شجره ی ملعونه اید که در قرآن یاد شده است».

16-2- امام حسن علیه السلام از شعبی و ابو مخنف و یزید بن ابی حبیب روایت است که گفتند در اسلام روزی نبود که در آن محفلی برقرار و گروهی در آن جمع شوند و در مشاجره و فریاد و مبالغه سختتر از آن روزی باشد که معاوية بن ابو سفیان عمروبن عثمان بن عفان عمرو بن عاص عتبة بن ابو سفیان ولید بن عتبة بن ابی معیط و مغيرة بن شعبه در آن جمع شده و بر سر یک موضوع توطئه چیدند. عمروبن عاص به معاویه گفت: چرا» به دنبال حسن بن علی نمی فرستی تا او را بیاورند زیرا او روش پدر خویش را زنده کرده و گروهی را به دنبال خود به راه انداخته است. هنگامی که امام حسن علیه السلام نزد معاویه آمد معاویه به وی خوش آمد و تحیّت گفت و با آن حضرت مصافحه نمود امام حسن علیه السلام به معاویه فرمود: این تحیتی که به من گفتی دلیل بر سلامتی و این مصافحه ای که کردی نشانه امنیت خواهد بود؟ معاویه گفت: «آری این گروه سخن مرا نشنیدند و به دنبال تو فرستاده اند تا از تو اقرار بگیرند که عثمان مظلومانه کشته شد و پدر تو او را کشت اکنون سخن ایشان را گوش بده و آنان را مجاب کن بدون این که جایگاه من مانع از پاسخ دادن تو شود. ... عمروبن عثمان بن عفان به سخن درآمد و گفت: من هرگز چنین روزی را نمی دیدم که بعد از قتل عثمان بن عفان که خلیفه بود احدی از فرزندان عبد المطلب در روی زمین باقی باشد، در حالی که عثمان فرزند خواهر آنان بود و جایگاه با فضیلتی در اسلام و مقام و منزلت مخصوصی نزد پیغمبر خدا داشت چه بد کردند که کرامت خدا را مراعات ننموده و خون وی را از سر سرکشی و فتنه و حسودی ریختند، آن ها طالب چیزی بودند که شایستگی آن را نداشتند با آن همه سوابق و منزلتی که عثمان نزد خدا و رسولش و اسلام داشت وای این چه ذلّتی است که حسن و دیگر فرزندان عبد المطلب که قاتلان عثمان هستند بر روی زمین راه بروند و عثمان در خون خویشتن غلطان باشد علاوه بر این که خون نوزده نفر از بنی امیه که در جنگ بدر کشته شدند بر گردن شما است ...... امام حسن علیه السلام سخن آغاز کرد و فرمود: «... اما تو ای عمرو بن عثمان تو به خاطر حماقتی که داشتی نمی توانستی پی به این گونه رفتارهای زشت معاویه بیری .... اما جواب این که گفتی خون نوزده نفر از بنی امیه در جنگ بدر به گردن ما است؛ آنان را خدا و رسولش کشتند به جان خودم قسم که تعداد نوزده نفر از بنی هاشم به اضافه سه نفر دیگر کشته خواهد شد. از بنی امیه دو برابر نوزده نفر در یک مکان کشته خواهد شد، غیر از آن گروهی از سپس بنی امیه که کشته شدند که غیر از خدا کسی تعداد آنان را نمی داند پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «هنگامی که تعداد فرزندان وزغ به سی نفر رسید مال خدا را بین خود دست به دست می کنند بندگان خدا را خوار و ذلیل و در ،قرآن کتاب خدا فساد ایجاد می.کنند موقعی که تعداد آنان به سیصدوده نفر رسید، نفرین

ص: 229

وَ هُمْ فِي ذَلِكَ الذِّكْرِ وَ الْكَلَامِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ اخْفِضُوا أَصْوَاتَكُمْ فَإِنَّ الْوَزَغَ يَسْمَعُ وَ ذَلِكَ حِينَ رَآهُمْ رَسُولُ اللَّهِ وَ مَنْ يَمْلِكُ بَعْدَهُ مِنْهُمْ أَمْرَ هَذِهِ الْأُمَّةِ يَعْنِي فِي الْمَنَامِ فَسَاءَهُ ذَلِكَ وَ شَقَّ عَلَيْهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كِتَابِهِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةٌ لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ المُلْعُونَةَ في الْقُرْآنِ يَعْنِي بَنِي أُمَيَّة﴾. (1)

17-2- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنْ عَلَى علیه السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ أَخَذَتْهُ نَعْسَةً وَ هُوَ عَلَى مِنْبَرِهِ فَرَأَى- فِي مَنَامِهِ رِجَالًا يَنْزُونَ عَلَى مِنْبَرِهِ نَزْوَ الْقِرَدَة يَرُدُّونَ النَّاسَ عَلَى أَعْقَابِهِمُ الْقَهْقَرَى فَاسْتَوَى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم جَالِساً وَ الْحُزْنُ يُعْرَفُ فِي وَجْهِهِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ علیه السلام بِهَذِهِ الْآيَةِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةٌ لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ المُلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ الْآيَةَ يَعْنِي بَنِي أُمَيَّةَ قَالَ يَا جَبْرَئِيلُ أَعَلَى عَهْدِي يَكُونُونَ وَ فِي زَمَنِي قَالَ لَا وَلَكِنْ تَدُورُ رَحَى الْإِسْلَامِ مِنْ مُهَاجَرِكَ فَتَلْبَتْ بِذَلِكَ عَشْراً ثُمَّ تَدُورُ رَحَى الْإِسْلامِ عَلَى رَأْسِ خَمْسٍ وَ ثَلَاثِينَ مِنْ مُهَاجَرَكَ فَتَلْبَتْ بِذَلِكَ خَمْساً﴾. (2)

بر علیه این ها و به نفع آن ها محقق شد وقتی تعداد آنان به چهارصد و هفتاد و پنج نفر رسید، هلاکت بر ایشان از جویدن خرما سریعتر خواهد بود پس از این جریان حکم بن ابو العاص جلو آمد و تصمیم گرفت که در این باره سخن بگوید، ولی پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: صدای خود را آهسته کنید، زیرا وزغ می شنود. وقتی پیغمبر در خواب دید که بنی امیه بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله مالک امر این امت خواهند شد و بسیار ناراحت گردید، خداوند عزوجل این آیه شریفه را نازل کرد ﴿و ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ﴾ يعنى بني اميه.

17-2- امام علی علیه السلام- از علی علیه السلام روایت است که رسول خدا را بر سر منبر چرتی گرفت و در خواب دید مردانی چون بوزینه بر منبرش می جهند و مردم را به عقب برمی گردانند و درست نشست و اندوه در رخسارش نمایان بود و جبرئیل این آیه را برایش آورد ﴿و إِذْ قُلْنَا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحاطَ بِالنَّاسِ وَما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلا فِتْنَةٌ لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ﴾ و مقصود بنی امیه اند. فرمود: «ای جبرئیل در دوران من هستند؟ گفت «نه» ولی گردونه ی اسلام از هجرت تو تا ده سال می چرخد سپس تا سی و پنج سال بعد از هجرتت می چرخد و باز تا پنج سال می ماند».

تعريف الأمَّة الصَّادِقِينَ عَن عزوجل وَالشَّجَرَةَ المُلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ وَ نُخَوِّفُهُمْ فَما يَزِيدُهُمْ إِلَّا طغياناً كَبِيرًا ... فَوَجَبَ عَلَى الْأُمَّةِ أَنْ يَعْرِفُوا هَوْلَاءِ الْمُنَزَّلَ فِيهِمْ هَذِهِ الْآيَاتُ مَنْ هُمْ وَ مَنْ غَضِبَ اللَّهِ عَلَيْهِمْ لِيُعْرَفُوا بِأَسْمَائِهِمْ حَتَّى يَتَبَرَّءُ وَا مِنْهُمْ وَ لَا يَتَوَلَّوْهُمْ ﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ قَالَ أَ أَسْجُدُ مِنْ خَلَقْتَ طِينَاً﴾ (61)

قوله تعالى: ﴿قالَ أَرَأَيْتَكَ هَذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ لَئِنْ أَخَرْتَنِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلَّا قَلِيلاً﴾ (62)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿لَأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلَّا قَلِيلًا أي لَأَفْسِدَنَّهُمْ إِلَّا قليلاً ﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿قالَ اذْهَبْ فَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزاؤُكُمْ جَزاءً مَوْفُوراً﴾ (63)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿يُؤْتَى يَوْمَ الْقِيَامَة بإبْلِيسَ لَعَنَهُ اللهُ مَعَ مُضِلَّ هَذِهِ الْأُمَّةَ فِي رَمَامَيْنِ غِلَظْهُمَا مِثْلُ جبل أحدٍ فَيُسْحَبَان عَلَى وُجُوهِهِمَا فَيُسَدُّ بِهِمَا بَابُ مِنْ أَبْوَابِ النَّارِ﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿وَ اسْتَغْزِزُ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَ أَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بخَيْلكَ وَ رَجِلِكَ وَ شارِكُهُم في الأموال وَالْأَوْلادِ وَ عِدْهُمْ وَ ما يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إلا غُرُوراً﴾. (64)

خداوند عزوجل به مسلمانان حقیقی بشناساند [که مراد از] ﴿وَ الشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَما يَزِيدُهُمْ إِلَّا طُغياناً كَبِيرًا﴾ [ چه کسانی هستند؟ و بر امت اسلامی واجب است آن هایی که این آیات در موردشان نازل شده و کسانی که خداوند بر آن ها خشم گرفته است را بشناسند تا نام های آن ها معروف و مشهور گشته و مسلمانان از ایشان دوری گزیده و از آن ها پیروی نکنند.

[به یاد آور] زمانی را که به فرشتگان گفتیم برای آدم سجده کنید. همگی سجده کردند جز ابلیس که گفت: آیا برای کسی سجده کنم که او را از گل آفریده ای؟! (61)

[سپس] گفت: آیا خبر می دهی این کسی را که بر من برتری داده ای به چه دلیل بوده است؟ اگر مرا تا روز قیامت زنده بگذاری همه ی فرزندانش را جز اندکی از ایشان گمراه و ریشه کن خواهم ساخت». (62)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿لأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلا قَلِيلًا﴾؛ یعنی جز تعداد اندکی همه را فاسد می کنم.

فرمود: «برو! هرکس از آنان از تو تبعیت کند جهنّم کیفری کامل برای شماست»!

1- امام صادق علیه السلام- در روز رستاخیز ابلیس لعنت شده را همراه گمراه کننده ی این امت با دو لگام با ضخامتی همانند کوه احد آورند و با صورت بر زمین کشند و یکی از درهای دوزخ به خاطر این دو بسته شود.

هر کدام از آن ها را می توانی با صدایت تحریک کن و لشکر سواره و پیاده ات را بر آن ها گسیل دار و در ثروت و فرزندانشان شرکت جوی و آنان را با وعده ها سرگرم ساز! ولی شیطان، جز فریب و دروغ و عده ای به آن ها نمی دهد. (64)

7-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿جَابِرُ عَنْ أَبي جَعْفَر علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللهِ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَا عَلَى الاثْتِ الْوَادِيَ فَدَخَلَ الْوَادِي وَ دَارَ فِيهِ فَلَمْ يَرَ أَحَداً حَتَّى إِذَا صَارَ عَلَى بَابِهِ لَقِيَهُ شَيْخُ فَقَالَ مَا تَصْنَعُ هُنَا قَالَ أَرْسَلَنِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ تَعْرِفُنِي قَالَ يَنْبَغِي أَنْ تَكُونَ أَنْتَ الْمَلْعُونَ فَقَالَ مَا تَرَى أَصَارِعُكَ فَصَارَعَهُ فَصَرَعَهُ عَلى علیه السلام فَقَالَ ثُمَّ عَنِّى حَتَّى أبشرك فقام عنه فقال بم تُبَشِّرْنِي يَا مَلْعُونَ قَالَ . وَ اللَّهِ يَا ابْنَ أَبِي طَالِب مَا أَحَدٌ يُبْغِضُكَ إِلَّا شَرِكْتُ أَبَاهُ فِي رَحِمٍ أُمِّهِ وَ وَلْدِهِ وَ مَالِهِ أَمَا قَرَأْتَ كِتَابَ اللَّهِ وَ شَارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ ....﴾. (1)

8-2- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنْ مُسْلِم الْمَلَائِيُّ عَنْ حَبَّةَ الْعُرَنِي قَالَ: سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِب يَقُولُ دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ فِي وَقْتِ كُنْتُ لَا أَدْخُلُ عَلَيْهِ فِيهِ، فَوَجَدْتُ رَجُلًا جَالِساً عِنْدَهُ مُشَوَّةَ الْخِلْقَة لَمْ أَعْرِفْهُ قَبْلَ ذَلِكَ، فَلَمَّا رَآنِي خَرَجَ الرَّجُلُ مُبَادِراً قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ ذَا الَّذِي لَمْ أَرَهُ قَبْلَ ذِي قَالَ هَذَا إِبْلِيسُ الْأَبَالِسَة سَأَلْتُ رَبِّي أَنْ يُريَنِيهِ، وَ مَا رَآهُ أَحَدٌ قَطُّ فِي هَذِهِ الْخِلْقَة غَيْرِي وَ غَيْرُكَ. قَالَ: فَعَدَوْتُ فِي أَثَرِهِ فَرَأَيْتُهُ عِنْدَ أَحْجَارَ الزَّيْتِ فَأَخَذْتُ بِمَجَامِعِهِ وَ ضَرَبْتُ بِهِ الْبَلَاطَ وَقَعَدْتُ عَلَى صَدْرِهِ، فَقَالَ: مَا تَشَاءُ يَا عَلِيُّ قُلْتُ: أَقْتُلَكَ قَالَ: إِنَّكَ لَنْ تُسَلَّطَ عَلَى قُلْتَ: قَالَ: لِأَنَّ رَبَّكَ أَنْظَرَنِى إِلَى يَوْمِ الدِّينِ، خَلٌّ عَنِّى يَا عَلِيُّ فَإِنَّ لَكَ عِنْدِي وَسِيلَةٌ لَكَ وَ لِأَوْلَادِكَ قُلْتُ: مَا هِيَ قَالَ: لَا يُبْغِضُكَ وَلَا يُبْغِضُ وَلدَكَ أَحَدُ إِلَّا شَارَكْتُهُ فِي رَحِمٍ أُمِّهِ، أَلَيْسَ اللهُ قَالَ: وَ شَارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَولاد﴾. (2)

9-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ أَبِي هُدَيَّةَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِك أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ جَالِسًا عَلَى بَاب الدَّارِ وَ مَعَهُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب علیه السلام إِذْ أَقْبَلَ شَيْخُ فَسَلَّمَ عَلَى رَسُول اللَّهِ ثُمَّ انْصَرَفَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ لِعَلِيُّ أَتَعْرِفُ الشَّيْخَ فَقَالَ عَلَى علیه السلام مَا أَعْرِفُهُ فَقَالَ لَا هَذَا إِبْلِيسُ فَقَالَ عَلِى اللَّهِ لَوْ عَلِمْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم لَضَرَبْتُهُ ضَرْبَةً بِالسَّيْفِ فَخَلَصْتُ أَمَتَكَ مِنْهُ قَالَ فَأَنْصَرَفَ إِبْلِيسُ إِلَى عَلَى علیه السلام فَقَالَ لَهُ ظَلَمْتَنِي يَا أَبَا الْحَسَن أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عزوجل يَقُولُ وَ شَارِكُهُمْ فِي الْأَموال و الْأَوْلادِ فَوَ اللَّهِ مَا شَركْتُ أَحَداً أَحَبَّكَ فِي أُمِّه﴾. (3)

ص: 236

7-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- جابر گوید: از امام باقر علیه السلام روایت است رسول خدا فرمود: «ای علی! وارد شکاف کوه شو» علی وارد شکاف کوه شد و گشتی در آن زد و کسی را در آن جا] مشاهده نکرد، تا این که به ورودی آن رسید و پیرمردی با حضرت روبرو گردید و عرض کرد: این جا چه می کنی؟ فرمود: رسول خدا مرا فرستاده است. عرض کرد: «مرا می شناسی»؟ فرمود: «تو باید شیطان رانده شده از درگاه الهی باشی عرض کرد نظرت چیست که با تو کشتی بگیرم؟ شیطان با علی کشتی گرفت و علی ال او را بر زمین افکند. شیطان عرض کرد: «از روی من برخیز تا مژده ای به تو دهم علیه از روی شیطان برخواست و فرمود: «چه مژده ای به من می دهی ای رانده شده؟ عرض کرد: ای پسر ابو طالب به خدا سوگند کسی نیست که کینه ی تو را داشته باشد مگر این که من با پدرش در رحم مادر و فرزندان و دارایی اش شریک می شوم آیا کتاب خدا را نخوانده ای که می فرماید ﴿و شارِكُهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ﴾.

8-2- امام على علیه السلام- حبه عرنی گوید: شنیدم امام علی علیه السلام فرمود نزد پیامبر صلی الله علیه و آله رفتم در زمانی که در آن وقت نزد او نمی رفتم مردی را دیدم که نزد او نشسته و قیافه ی به هم ریخته ای دارد و او را پیش از آن نمی شناختم چون مرا دید به سرعت بیرون شد گفتم: ای رسول خدا صلی الله علیه و آله او چه کسی است که من پیشتر او را ندیده بودم؟ گفت: این ،ابلیس بزرگ ابلیس هاست. از پروردگارم خواستم که او را به من نشان بدهد و او را جز من و تو کسی در این قیافه ندیده است». می گوید: او را دنبال کردم و او را نزد سنگ های روغن دیدم پس او را گرفتم و به آن سنگ زدم و بر سینه اش نشستم گفت یا علی چه می خواهی؟ گفتم می خواهم تو را بکشم. گفت: «تو بر من تسلطی نداری گفتم: «چرا»؟ گفت چون پروردگارت تا روز قیامت به من مهلت داده است، مرا رها کن یا علی علیه السلام که نزد من وسیله ای برای تو و فرزندانت وجود دارد» گفتم: آن چیست؟ گفت هیچ کسی تو و فرزندانت را دشمن نمی دارد مگر این که من در رحم مادرش شرکت می کنم آیا خداوند نگفته است؛ ﴿و شارِكْهُمْ فِي الْأَموال وَالْأَوْلادِ﴾.

9-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- انس بن مالک نقل می کند روزی رسول خدا بر در خانه اش به همراه علی بن ابی طالب علیه السلام نشسته بود که شیخی جلو آمد و به رسول خدا سلام کرد و بر گشت. رسول خدا به علی علیه السلام فرمود: آیا آن شیخ را می شناسی؟ گفت «نه» فرمود: «این ابلیس است». علی علیه السلام گفت: «اگر می شناختم با زدن یک تیغ کارش را ساخته و امتت را از او آسوده می کردم». ابلیس نزد علی برگشت و گفت ای ابا الحسن علیه السلام مرا کم گرفتی، نشنیدی خداوند فرموده ﴿و شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ﴾؛ به خدا با کسی که تو را دوست دارد در مادرش شرکت نکردم».

ص: 237

10-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿جابر بْن عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيُّ قَالَ كُنَّا بِمِنّى مَعَ رَسُول اللَّهِ إِذْ بَصَرْنَا بِرَجُل سَاجِدٍ وَ رَاكِعِ وَ مُتَضَرِّع فَقُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَحْسَنَ صَلَاتَهُ فَقَالَ هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ أَبَاكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ فَمَضَى إِلَيْهِ عَلَى غَيْرَ مُكْتَرَتْ فَهَزَّهُ هَزَّةَ أَدْخَلَ أَضْلَاعَهُ الْيُمْنَى فِي الْيُسْرَى وَالْيُسْرَى فِي الْيُمْنَى ثُمَّ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ لَنْ تَقْدِرَ عَلَى ذَلِكَ إِلَى أَجَلٍ مَعْلُومٍ مِنْ عِنْدِ رَبِّي مَا لَكَ تُرِيدُ قَتْلِي فَوَ اللَّهِ مَا أَبْغَضَكَ أَحَدٌ إِلَّا سَبَقَتْ نُطْفَتِي إِلَى رَحِمِ أُمِّهِ قَبْلَ نُطْفَةٍ أَبِيهِ وَ لَقَ-دْ شَارَكْتَ مُبْغِضِيكَ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَوجل فِي مُحْكَم كِتَابِهِ وَ شَارِكُهُمْ فِي الأموال والأولاد﴾. (1)

11-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿بالْإِسْنَادِ يَرْفَعُهُ إِلَى عَبْدِ اللَّهِ بْن عَبَّاس قَالَ لَمَّا رَجَعْنَا مِنْ حَجِّ بَيْتِ اللَّهِ مَعَ رَسُول اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَجَلَسْنَا حَوْلَهُ وَ هُوَ فِي مَسْجِدِهِ إِذْ ظَهَرَ الْوَحْيُ عَلَيْهِ فَتَبَسَّمَ الله تَبَسُّما شَدِيداً حَتَّى بَانَتْ ثَنَايَاهُ فَقُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ مِمَ تَبَسَّمْتَ قَالَ مِنْ إِبْلِيسَ اجْتَارَ بِنَفَرٍ وَ هُمْ يَتْلُونَ عَلَيْنَا فَوَقَفَ أَمَامَهُمْ فَقَالُوا مَنْ ذَا الَّذِي أَمَامَنَا فَقَالَ أَنَا أَبُو مُرَّةَ فَقَالُوا تَسْمَعْ كَلَامَنَّا فَقَالَ نَعَمْ سَوْأَةَ لِوُجُوهِكُمْ وَيْلَكُمْ أَ تَسُبُونَ مَوْلَاكُمْ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِب علیه السلام م فَقَالُوا لَهُ أَبَا مُرَّةَ مِنْ أَيْنَ عَلِمْتَ أَنَّهُ مَوْلَانَا فَقَالَ وَيْلَكُمْ أَ نَسِيتُمْ قَوْلَ نَبِيِّكُمْ بِالْأَمْس مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيُّ مَوْلَاهُ فَقَالُوا يَا أَبَا مُرَّةَ أَنْتَ مِنْ شِيعَتِهِ وَ مَوَالِيهِ فَقَالَ مَا أَنَا مِنْ شِيعَتِهِ وَمَوَالِيهِ وَلَكِنِّى أَحِبُّهُ لِأَنَّهُ مَا أَبْغَضَهُ أَحَدٌ مِنْكُمْ إِنَّا شَارَكْتُهُ فِي وَلْدِهِ وَ مَالِهِ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى وَشارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَولاد﴾. (2)

12-2- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿فَأَمَّا مَا جَاءَ مِنْ ذِكْرِ الشِّرْكِ فِي كِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى فَمِنْ أَرْبَعَةِ أَوْجُهِ ... وَأَمَّا الْوَجْهُ الثَّالِثُ مِنَ الشِّرْكِ فَهُوَ شِرْكُ الزِّنَى قَالَ اللهُ تَعَالَى وَشَارِكُهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ فَمَنْ أَطَاعَ نَاطِقَا فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ كَانَ النَّاطِقُ يَنْطِقُ عَنِ اللَّهِ تَعَالَى فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ كَانَ يَنْطِقُ عَنْ غَيْرِ اللَّهِ تَعَالَى فَقَدْ عَبَدَ غَيْرَ الله﴾. (3)

13-2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ مُوسَى بْن بَكْر عَنْ أَبِي بَصِير قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَا أَبَا مُحَمَّدِ أَيَّ شَيْءٍ يَقُولُ الرَّجُلُ مِنْكُمْ إِذَا دَخَلَتْ عَلَيْهِ امْرَأَتُهُ قُلْتَ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَيَسْتَطِيعُ الرَّجُلُ أَنْ يَقُولَ شَيْئًا فَقَالَ أَنَا أَعْلَمُكَ مَا تَقُولُ قُلْتُ بَلَى قَالَ تَقُولُ بِكَلِمَاتِ اللَّهِ اسْتَحْلَلْتُ فَرْجَهَا وَ فِي أَمَانَة اللَّهِ أَخَذْتُهَا اللَّهُمَّ إِنْ قَضَيْتَ لِي فِي رَحِمِهَا شَيْئاً فَاجْعَلْهُ بَاراً تَقِيّاً وَاجْعَلْهُ مُسْلِماً سَويّاً وَ لَا تَجْعَلْ فِيهِ

ص: 238

10-2- پیامبر صلی الله علیه و آله - جابر بن عبدالله انصاری گوید: ما در منی همراه رسول خدا صلی الله علیه و آله بودیم مردی را دیدیم که سجود و رکوع می کند و تضرع دارد عرض کردیم ای رسول خدا! چقدر نیکو نماز می خواند» حضرت فرمود این مرد همان است که پدر شما را از بهشت اخراج نمود»، على علیه السلام بدون پروا به طرفش رفته پس او را تکان داد به طوری که دنده های راستش در چپ و دنده های چپش در راست او فرو رفت سپس حضرت به او فرمود: «اگر خدا بخواهد تو را خواهم کشت». شیطان گفت: تا زمان معهود که پروردگارم معین نموده تو بر این کار قادر نیستی چرا مرا می خواهی بکشی به خدا سوگند احدی تو را دشمن ندارد مگر آن که نطفه من زودتر از نطفه پدرش در رحم مادرش قرار گرفته است و من در اموال و اولاد دشمنان تو شرکت دارم چنان چه خداوند عزوجل در کتاب محکمش می فرماید: ﴿و شارِكُهُمْ فِي الْأَموال وَالْأَولاد﴾.

11-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- عبدالله بن عباس گوید: هنگامی که از حج خانه ی خدا [در سال دهم هجرت] به همراه رسول خدا برگشتیم گرداگرد حضرت که در مسجدش بود نشستیم که ناگهان [آثار نازل شدنِ] وحی برایشان آشکار شد پس از آن پیامبر صلی الله علیه و آله به شدت خندید به طوری که دندان های پیشین حضرت ام نمایان شد. عرض کردیم ای رسول خدا خنده ی شما از چیست؟ فرمود: «خنده ام از ابلیس است که از گروهی گذشت که به امیرمؤمنان ناسزا می گفتند، ابلیس مقابل آن ها ایستاد». گفتند: «چه کسی در مقابل ماست»؟ گفت: «من ابومره هستم» گفتند: «گفتگوی ما را شنیدی؟ گفت آری بدا به حالتان! آیا به مولای خود علی بن ابی طالب ناسزا می گویید؟ به او گفتند: «ای ابومره از کجا دانستی او مولای ماست؟ گفت: وای بر شما آیا سخن پیامبر صلی الله علیه و آله تان در روز گذشته را فراموش کردید که گفت: هرکس من مولا و سرپرست اویم علی مولای اوست»؟! گفتند: «ای ابومره تو از شیعیان و دوستداران او هستی؟ گفت: من از شیعیان و دوستداران او نیستم ولی او را دوست می دارم چرا که کسی از شما نیست که کینه ی او را داشته باشد مگر این که من در فرزندان و دارایی او شریک می شوم و این گفتار خداوند است که فرموده ﴿و شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَالْأَوْلادِ﴾.

12-2- امام علی علیه السلام- در قرآن مجید از شرک هم در چهار موضوع گفتگو شده است سوم از شرک، شرک زنا می باشد خداوند متعال در قرآن می فرماید: ﴿و شارِكُهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ﴾ هرکس به ناطقی گوش فرا دهد او را عبادت کرده است اگر ناطق از خداوند سخن می گوید خدا را عبادت کرده و اگر غیر از خدا می گوید غیر خدا را پرستیده است.

13-2- امام صادق علیه السلام- ابو بصیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: ای ابا محمد! وقتی همسر یکی از شما به نزد او می آید او چه می گوید؟ پرسیدم فدایتان !شوم آیا مرد می تواند چیزی بگوید؟ فرمود: «آیا می خواهی به تو یاد دهم؟ عرض کردم «آری» فرمود: «بگو؛ با کلمات خدا فرج او را حلال ،کرده ام با امانت خدا او را گرفته ام !خدایا اگر در رحم او برای من چیزی قرار دادی آن را نیکو و پرهیز کار بگردان و او را مسلمانی میانه رو و در مسیر مستقیم قرار بده و در او هیچ بهره ای

ص: 239

شركاً لِلشَّيْطَانِ قُلْتُ وَ بِأَيِّ شَيْءٍ يُعْرَفُ ذَلِكَ قَالَ أَمَا تَقْرَأَ كِتَابَ اللَّهِ عزوجل ثُمَّ ابْتَدَأَ هُوَ وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَالْأَوْلادِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الشَّيْطَانَ لَيَجِي، حَتَّى يَقْعُدَ مِنَ الْمَرْأَةِ كَمَا يَقْعُدُ الرَّجُلُ مِنْهَا وَيُحْدِثُ كَمَا يُحْدِثُ وَ يَنْكِحُ كَمَا يَنْكِحُ قُلْتُ بِأَيِّ شَيْءٍ يُعْرَفُ ذَلِكَ قَالَ بِحُبِّنَا وَبُغْضِنَا فَمَنْ أَحَبَّنَا كَانَ نُطْفَةَ الْعَبْدِ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا كَانَ نُطْفَةَ الشَّيْطَانِ﴾. (1)

14-2- الصّادق علیه السلام- ﴿صَفْوَانُ الْجَمَّالُ قَالَ كُنْتُ عِنْدَأَ بِي عَبْدِ اللَّهِ امْ فَاسْتَأْذَنَ عِيسَى بْنُ مَنْصُورَ عَلَيْهِ فَقَالَ لَهُ مَا لَكَ وَلِفُلَانِ يَا عِيسَى أَمَا إِنَّهُ مَا يُحِبُّكَ فَقَالَ بأَبي وَأُمِّي يَقُولُ قَوْلَنَا وَيَتَوَلَّى مَنْ نَتَوَلَّى فَقَالَ إِنَّ فِيهِ نَحْوَةُ إِبْلِيسَ فَقَالَ بأَبي وَأُمِّى أَلَيْسَ يَقُولُ إِبْلِيسَ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَدْ يَقُولُ اللَّهُ وَ شارِكُهُمْ فِي الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلادِ فَالشَّيْطَانُ يُبَاضِعُ ابْنَ آدَمَ علیه السلام هَكَذَا وَ قَرَنَ بَيْنَ إِصْبَعَيْهِ﴾. (2)

15-2- الحسن علیه السلام - ﴿فِي قَوْلِهِ وَ شَارِكُهُمْ فِي الْأَموال وَالْأَوْلادِ أَنَّهُ جَلَسَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ وَ يَزِيدُ بْنُ مُعَاوِيَةَ بْن أبي سُفْيَانَ يَأكُلَانِ الرُّطَبَ فَقَالَ يَزِيدُ يَا حَسَنُ إِنِّي مُذ كُنْتُ أَبْغِضُكَ قَالَ الْحَسَنُ الأَعْلَمُ يَا يَزِيدُ أَنَّ إِبْلِيسَ شَارَكَ أَبَاكَ فِي جَمَاعِهِ فَاخْتَلَطَ الْمَاءَانِ فَأَوْرَتَكَ ذَلِكَ عَدَاوَتِي لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ وَ شَارِكُهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ وَ شَارَكَ الشَّيْطَانَ حَرْباً عِنْدَ جَمَاعِهِ فَوْلِدَ لَهُ صَخْرُ فَلِذَلِكَ كَانَ يُبْغِضُ جَدِّى رَسُولَ اللهِ﴾. (3)

16-2- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبي جَعْفَرَ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ كَانَ الْحَجَّاجُ ابْنَ شَيْطَانِ يُبَاضِعُ ذِي الرَّدْمَةِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ يُوسُفَ دَخَلَ عَلَى أُمِّ الْحَجَّاجِ فَأَرَادَ أَنْ يُصِيبَهَا فَقَالَتْ أَ لَيْسَ إِنَّمَا عَهْدُكَ بذَلِكَ السَّاعَةَ فَأَمْسَكَ عَنْهَا فَوَلَدَتِ الْحَجَّاجَ﴾. (4)

17-2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ علیه السلام مَنْ لَمْ يُبَالِ مَا قَالَ وَ مَا قِيلَ فِيهِ فَهُوَ شِرْكُ شَيْطَانِ وَ مَنْ لَمْ يُبَالِ أَنْ يَرَاهُ النَّاسُ مُسِيئاً فَهُوَ شِرْكُ شَيْطَانٍ وَ مَن اغْتَابَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ مِنْ غَيْرِ تِرَةَ بَيْنَهُمَا فَهُوَ شِرْكَ شَيْطَانِ وَ مَنْ شُغِفَ بِمَحَبَّةِ الْحَرَامِ وَ شَهْوَةِ الزَّنَاءِ فَهُوَ شِرْكُ شَيْطَانِ﴾. (5)

ص: 240

از شیطان نباشد عرض کردم دلیل و نشان این امر چیست؟ فرمود: «آیا کتاب خدا را نخوانده ای»؟ سپس تلاوت آغاز کرد و فرمود: وَ شَارِكُهُمْ فِي الأَمْوَال وَ الأَوْلادِ شیطان می آید و همانند مرد در کنار زن قرار می گیرد و همانند او با زن در می آمیزد گفتم: «علامت و نشانه ی این امر چیست؟ فرمود دوستی و دشمنی با ما هرکس از نطفه ی مرد مؤمن باشد، ما را دوست دارد و هرکس از نطفه شیطان باشد با ما دشمنی می کند».

14-2- امام صادق علیه السلام- صفوان جمال گوید نزد امام صادق علیه السلام بودم عیسی بن منصور اجازه ی ورود خواست امام علیه السلام به او فرمود تو را با فلانی چه کارای عیسی؟ او تو را دوست ندارد. عیسی عرض کرد پدر و مادرم فدایتان او اعتقاد ما را دارد و هر کس را ما دوست داریم و ولایتش را پذیرفته ایم او هم دوست دارد و ولایتش را پذیرفته است امام علیه السلام به او فرمود: «او نخوت ابلیس را دارد عرض کردم پدر و مادرم فدایتان آیا جز این است که ابلیس گفته؛ مرا از آتش آفریده ای و او را از گل (ص/ 76) امام فرمود: آیا جز این است که خدا فرموده است: ﴿و شَارِكُهُمْ فِي الأَمْوَالِ وَالأَولادِ﴾ شيطان به این ترتیب در میان فرزندان آدم، تخم گذاری می کند». و امام علیه السلام دو انگشت خود را در کنار یکدیگر قرار داد.

15-2- امام حسن علیه السلام- در مورد ﴿و شارِكُهُمْ فِي الْأَموال وَ الْأَوْلادِ﴾، روایت است: روزی امام حسن علیه السلام قلم و یزیدبن معاویه نشسته بودند و خرمای تازه می خوردند. یزید به امام حسن علیه السلام گفت: «من مدت هاست کینه تو را داشته و دارم امام در جوابش فرمود ای یزید! بدان که شیطان در زمانی که پدرت با مادرت جماع می کرد با وی شرکت کرد چون دو آب با یکدیگر ممزوج شدند تو از آن نطفه حاصل شدی؛ لذا تو کینه ی مرا به ارث بردی زیرا خدا در قرآن می فرماید ﴿و شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَالْأَوْلادِ﴾ همچنین شیطان در هنگام جماع حرب که از اجداد یزید بود شرکت نمود که در نتیجه ی آن صخر به وجود آمد. به همین دلیل بود صخر بغض جدّم پیامبر صلی الله علیه و آله اسلام را در دل داشت».

16-2- امام باقر علیه السلام- زراره گوید امام باقر علیه السلام فرمود حجاج پسر شیطان است. که از جماع ذی الرّدهه ردهه شکافی است در کوه که آب در آن جمع شود بود سپس فرمود: «یوسف نزد ام حجاج رفت و خواست از او کام بگیرد زن گفت: مگر هم اکنون همبستر نشدیم»؟ و او دست از او برداشت و زن، حجاج را به دنیا آورد.

17-2- امام صادق علیه السلام- سیف بن عمیره گوید: امام صادق علیه السلام فرمود کسانی که باک ندارند چه می گویند و یا درباره ی آن ها چه گفته می شود شیطان در آن ها نفوذ می کند و هرکس باکی نداشته باشد که مردم او را در کارهای زشت بنگرند او هم در دام شیطان است هر کس برادر مؤمن خود را غیبت کند و بدون این که بین آن ها سخنی باشد از وی بدگویی نماید او هم در دام شیطان قرار دارد و هرکس اشتیاق به مال حرام داشته باشد و یا علاقه مند به زنا گردد او هم در دام شیطان گرفتار است.

ص: 241

18-2- الباقر علیه السلام- ﴿إذا زَنَى الرَّجُلُ أَدْخَلَ الشَّيْطَانُ ذَكَرَهُ ثُمَ عَمِلَا جَمِيعًا ثُمَّ تَخْتَلِفُ النُّطْفَتَانِ فَيَخْلُقُ اللهُ مِنْهُمَا فَيَكُونُ شِرَكَ الشَّيْطَانَ﴾. (1)

19-2- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿و شارِكُهُمْ فِي الْأَموال وَالْأَوْلادِ وَهُوَ كَلُّ مَالِ أَصِيبَ مِنْ حَرَامِ وَكُلُّ وَلَدِ زنا﴾. (2)

20-2- الصادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبي عَبْدِ الله علیه السلام فِي مَعْنَى وَ لَا تَجْعَلْهُ شِرْكَ شَيْطَانِ قَالَ قُلْتُ وَ كَيْفَ يَكُونُ شِرْكَ يكون شرك شَيْطَان قَالَ إِنْ ذكرَ اسْمَ اللهِ تنحى الشَّيْطَانُ وَ إِنْ فَعَلَ وَ لَمْ يُسَمَّ أَدْخَلَ ذَكَرَهُ وَكَانَ الْعَمَلُ مِنْهُمَا جَمِيعاً وَ النَّطْفَةُ وَاحِدَة﴾. (3)

18-2- امام باقر علیه السلام- وقتی که مردی زنا می کند شیطان در آلت رجُلیت او وارد می شود و هر دو با هم با زن در می آمیزند و دو نطفه با هم مخلوط می شوند و خدا از آن مرد و شیطان، جنینی را خلق می کند؛ این مشارکت و بهره ی شیطان است.

19-2- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿وَ شَارِكْهُمْ فِي الْأَموال وَ الْأَوْلادِ﴾؛ این شریک شدن شیطان، [در] هر مالی است که از راه حرام به دست آمده باشد و هر فرزندی که از زنا به وجود آید.

20-2- امام صادق علیه السلام- از امام صادق علیه السلام در معنی این که در آن برای شیطان سهمی و بهره ای قرار نده را پرسیدم چگونه» شیطان در این کار سهم و بهره ای می یابد؟ فرمود: «وقتی نام خدا ذکر شود شیطان از آن جا می گریزد وگرنه شیطان در آلت رجُلیت او وارد می شود و عمل از هر دوی آن ها واقع می شود در حالی که نطفه یکی است».

الْمُسَوِّلُ الشَّيْطَانُ وَالْمُمْلِى اللَّهُ تَعَالَى يَا كُمَيْلُ اذْكُرْ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى لِإِبْلِيسَ لَعَنَهُ اللَّهُ وَأَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَ رَجِلِكَ وَ شَارِكْهُمْ فِي الْأَموال وَ الْأَوْلادِ وَ عِدْهُمْ وَ ما يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلَّا غُرُوراً يَا كُمَيْلُ إِنَّ إِبْلِيسَ لَا يَعِدُ عَنْ نَفْسِهِ وَإِنَّمَا يَعِدُ عَنْ رَّبِّهِ لِيَحْمِلَهُمْ عَلَى مَعْصِيَتِهِ فَيُوَرِّطَهُمْ﴾. (1)

3-3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿يَا ابْنَ مَسْعُودٍ فَانْظُرْ أَنْ لَا تَأْكُلَ الْحَرَامَ وَلَا تَلْبَسَ الْحَرَامَ وَ لَا تَأْخُذَ مِنَ الْحَرَامِ وَ لَا تَعْصِ اللَّهَ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ لِإِبْلِيسَ وَ اسْتَفْزِزُ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَ أَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَرَجِلِكَ وَ شَارِكْهُمْ فِي الْأَموال وَالْأَوْلادِ وَ عِدْهُمْ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلَّا غُرُوراً وَ قَالَ فَلا تَغُرَّنَّكُمُ الحَياةُ الدُّنْيا وَ لا يَغُرَّنَّكُم بالله الغَرُورُ﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ وَ كَفَى بِرَبِّكَ وَكِيلاً﴾ (65)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِيهِ كُنْتُ عِنْدَ أَبي عَبْدِ اللَّهِ: إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ أَبُو بَصِيرٍ وَ قَدْ حَفَرَهُ نَفَسُهُ فَلَمَّا أَنْ أَخَذَ مَجْلِسَهُ قَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا هَذَا النَّفَسُ الْعَالِيِّ قَالَ جعِلْتُ فِدَاكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللهِ هِ كَبِرَتْ سِنِّى وَ دَقَ عَظْمِي وَ لَسْتُ أَدْرِى مَا أَردُ عَلَيْهِ مِنْ أَمْرِ آخِرَتِي فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ يَا أَبَا مُحَمَّدِ إِنَّكَ لَتَقُولُ هَذَا فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَكَيْفَ لَا أَقُولُ هَذَا فَذَكَرَ كَلَاماً فَقَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَقَدْ ذَكَرَ كُمُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ فَقَالَ إِخْواناً عَلَى سُرُرٍ مُتَقَابِلِينَ وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَذَا غَيْرَكُمْ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُكَ قَالَ قُلْتُ جَعِلْتُ فِدَاكَ زِدْنِي فَقَالَ ذَكَرَكُمُ اللهُ فِي كِتَابِهِ فَقَالَ إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ وَاللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَا إِلَّا الْأَئِمَّةَ وَشِيعَتَهُمْ فَهَلْ سَرَرْتُك﴾. (3)

2- الصادق علیه السلام- ﴿عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ بَعْضٍ أَصْحَابَنَا رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ قَالَ لَيْسَ لَهُ عَلَى هَذِهِ الْعِصَابَةِ خَاصَّةً سُلْطَانُ قَالَ قُلْتُ فَكَيْفَ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ فِيهِمْ مَا فِيهِمْ قَالَ لَيْسَ حَيْثُ تَذْهَبُ إِنَّمَا قَوْلُهُ لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانُ أَنْ يُحَبِّبَ إِلَيْهِمُ الْكُفْرَ وَ يُبَغْضَ إِلَيْهِمُ الْإِيمَانَ﴾. (4)

ص: 244

فریب دهنده شیطان است، مهلت دهنده، خدای تعالی است. ای کمیل! سخن خدای تعالی به ابلیس که لعنت خدا بر او باد را به یاد آور و لشکر سواره و پیاده ات را بر آن ها گسیل دار و در ثروت و فرزندانشان شرکت !جوی و آنان را با وعده ها سرگرم کن- ولی شیطان، جز فریب و دروغ، وعده ای به آن ها نمی دهد (اسراء/64) ای کمیل همانا شیطان از خودش وعده نمی دهد بلکه از خدا وعده می دهد تا مردم را وادار به گناه کند پس ایشان را گرفتار می کند.

3-3- پیامبر صلی الله علیه و آله- ای پسر مسعود دقت کن حرام ،نخوری حرام نپوشی از مال حرام نگیری نافرمانی خدا را نکنی چرا که خدای تعالی به ابلیس می فرماید: ﴿وَ اسْتَفْزِزُ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَ أَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَ رَجِلِكَ وَشارِكْهُمْ فِي الْأَموال وَ الْأَوْلادِ وَعِدُهُمْ وَما يَعِدُهُمُ الشَّيْطانُ إِلَّا غُرُوراً﴾ و فرموده است مبادا زندگی دنیا شما را بفریبد، و مبادا شیطان شما را فریب دهد و به [کرم] خدا مغرور سازد. (فاطر/5)

اما [بدان] تو هرگز سلطه ای بربندگان من نخواهی یافت [و آن ها به دام تو گرفتار نمی شوند]! همین بس که پروردگارت حافظ آن هاست». (65)

1- امام صادق علیه السلام- محمّد بن سلیمان از پدرش نقل می کند خدمت حضرت صادق علیه السلام بودم که ابوبصیر وارد شد در حالی که نفسش گرفته بود وقتی به جای خود نشست حضرت العلم فرمود: «ای ابو محمد این نفس تند از چیست؟ عرض کرد فدایت شوم، ای پسر پیامبر صلی الله علیه و آله پیر شدم و استخوانم نازک گردیده و مرگم نزدیک است با این که نمی دانم کار آخرتم چه می شود و وضعم آن جا چگونه است؟ حضرت فرمود: ای ابومحمد تو هم این حرف را می زنی. عرض کرد: «قربانت گردم چگونه این حرف را نگویم و سخنی گله آمیز گفت حضرت علیه السلام فرمود: «ای ابو محمد خداوند شما را در کتاب خویش یاد فرموده آن جا که می گوید: در حالی که همه برابرند، و بر تخت ها رو به روی یکدیگر قرار دارند (حجر /47) به خدا از این آیه غیر شما را اراده نفرموده است. ای ابومحمد آیا شاد شدی؟ گوید عرض کردم فدایت شوم بیش از این بفرمایید». فرمود: «باز خدا شما را در کتاب خود یاد کرده وقتی به شیطان می فرماید: ﴿إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانُ﴾ به خدا از این آیه نیز غیر از امامان و شیعیان آن ها را اراده نکرده است پس شاد شدی؟

2- امام صادق علیه السلام- علی بن نعمان از برخی یارانش نقل می کند، امام صادق فرمود: ﴿إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانُ﴾ فرمود: «برای او بر خصوص این دسته تسلطی نیست». گفتم: «چطور با آن چه در میان آن هاست؟ فرمود: چنان نیست که می فهمی معنی این که لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلطان این است که آن ها را دوست کفر و دشمن ایمان سازد».

ص: 245

3- الصادق علیه السلام- ﴿عَنْ جَعْفَر بْن مُحَمَّدِ الْخُزَاعِى عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام يَذْكُرُ فِي حَدِيثِ غَدِيرٍ خُمَّ أَنَّهُ لَمَّا قَالَ النَّبِيُّ لِعَلِي لا مَا قَالَ وَأَقَامَهُ لِلنَّاسِ صَرَحَ إِبْلِيسُ صَرْخَةً فَاجْتَمَعَتْ لَهُ الْعَفَارِيتُ فَقَالُوا يَا سَيِّدَنَا مَا هَذِهِ الصَّرْحَةُ فَقَالَ وَيْلَكُمْ يَوْمُكُمْ كَيَوْمٍ عِيسَى وَ اللَّهِ لَأضِلَّنَ فِيهِ الْخَلْقَ قَالَ فَنَزَلَ الْقُرْآنُ وَلَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِنَّا فَرِيقًا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فَقَالَ فَصَرَحَ إِبْلِيسُ صَرْحَةً فَرَجَعَتْ إِلَيْهِ الْعَفَارِيتُ فَقَالُوا يَا سَيِّدَنَا مَا هَذِهِ الصَّرْحَةُ الْأُخْرَى فَقَالَ وَيْحَكُمْ حَكَى اللَّهُ وَ اللَّهِ كَلَامِي قُرْآناً وَ أَنْزَلَ عَلَيْهِ وَلَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ثُمَ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ وَ عِزَّتِكَ وَ جَلَالِكَ لَالْحِقَنَّ الْفَرِيقَ بِالْجَمِيعِ قَالَ فَقَالَ النَّبِيُّ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ قَالَ ثُمَّ صَرَخَ إِبْلِيسَ صَرْخَةً فَرَجَعَتْ إِلَيْهِ الْعَفَارِيتُ فَقَالُوا يَا سَيِّدَنَا مَا هَذِهِ الصَّرْحَةُ الثَّالِثَةُ قَالَ وَ اللَّهِ مِنْ أَصْحَابِ عَلِيٌّ وَلَكِنْ وَ عِزَّتِكَ وَ جَلَالِكَ يَا رَبِّ لَأَزَيَّنَ لَهُمُ الْمَعَاصِي حَتَّى أَبَغْضَهُمْ إِلَيْكَ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ لم وَ الَّذِي بَعَثَ بِالْحَقِّ مُحَمَّداً لَلْعَفَارِيتُ وَ الْأَبَالِسَةُ عَلَى الْمُؤْمِنِ أَكْثَرُ مِنَ الزَّنَابِيرِ عَلَى اللَّحْمِ وَالْمُؤْمِنُ أَشَدُّ مِنَ الْجَبَلِ وَ الْجَبَلُ تَدْنُو إِلَيْهِ بِالْفَاسِ فَتَنْحِتُ مِنْهُ وَالْمُؤْمِنُ لَا يُسْتَقَلُ عَنْ دینه﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿رَبُّكُمُ الَّذِي يُزْجِي لَكُمُ الْفُلْكَ فِي الْبَحْرِ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ كانَ بِكُمْ رَحِيماً﴾. (66)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿رَبُّكُمُ الَّذِي يُزْجِي لَكُمُ الْفُلْكَ أى السُّفْنَ﴾. (2)

2- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿قُل بِفَضْلِ الله وَبِرَحْمَتِهِ قَالَ ابْنُ عَبَّاس الفضلُ رَسُولُ اللهِ وَالرَّحْمَةُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿وَ إِذا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فِي الْبَحْرِ ضَلَّ مَنْ تَدْعُونَ إِلَّا إِيَّاهُ فَلَمّا نَجاكُمْ إِلَى الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَ كانَ الْإِنْسانُ كَفُوراً ﴾. (67)

ص: 246

3- امام صادق علیه السلام- جعفر بن محمد خزاعی از پدرش نقل می کند شنیدم امام صادق علیه السلام در بیان حدیث غدیرخم می فرمود: وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله هر آن چه را که باید درباره ی علی اله فرمود و او را میان مردم برپا کرد ابلیس فریاد بلندی کشید و همه ی عفریت ها را جمع کرد و گفتند: ما! «سرور علت این فریاد چیست؟ گفت وای بر شما امروز همانند روز عیسی است. به خدا سوگند که مردم را نسبت به [حق] او گمراه خواهم کرد و آن حضرت فرمود: «پس این آیه از قرآن نازل شد؛ [آری] بیقین ابلیس گمان خود را درباره ی آن ها محقق یافت که همگی از او پیروی کردند جز گروه اندکی از مؤمنان (سبأ / 20) ابلیس فریاد بلندی کشید و عفریت ها نزد او بازگشتند. گفتند: «سرور ما! دوباره چرا فریاد کشیدید»؟ گفت وای بر شما خداوند سخن مرا در قرآن سرور حکایت کرده است و بر او نازل شد [آری] بیقین ابلیس گمان خود را درباره ی آن ها محقق یافت که همگی از او پیروی کردند جز گروه اندکی از مؤمنان (سبا/ 20) پس سرش را به آسمان بلند کرد و گفت به عزت و جلال تو سوگند که آن گروه را نیز به دیگران ملحق خواهم کرد». فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ﴿بسم الله الرحمن الرحيم إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ﴾، ابليس فرياد بلندی کشید و عفریت ها نزد او آمدند و گفتند: «ای بزرگ ما و سرور ما سومین فریاد برای چه بود»؟ گفت: «به خدا به خاطر یاران و اصحاب علی بود ولی پروردگارا! به عزت و جلالتت سوگند که گناهان را برای آن ها زینت خواهم داد تا آن ها را دشمن تو بکنم». امام صادق علیه السلام فرمود: «قسم» به آن که محمد را به حق مبعوث کرده است ابلیس ها و عفریته ها بیشتر از آن که مگس بر روی گوشت بنشیند در اطراف مؤمن جمع می شوند امّا مؤمن سخت تر از کوه است؛ زیرا کوه را می توان با تیشه زد و آن را تراشید ولی نمی توان از دین مؤمن کاست».

پروردگارتان کسی است که کشتی را در دریا برای شما به حرکت در می آورد، تا از فضل و موهبت او بهره مند شوید؛ به یقین او نسبت به شما مهربان است. (66)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- رَبُّكُمُ الَّذِي يُزْجِي لَكُمُ الْفُلْكَ فِي الْبَحْرِ؛ منظور کشتی های در دریاست.

2- ابن عباس رحمه الله علیه- قُلْ بِفَضْلِ الله وَ بِرَحْمَتِهِ (یونس /58) منظور از فضل در این آیه پیامبر صلی الله علیه و آله است و رحمت امیرالمؤمنین است.

و هنگامی که در دریا زیان و ناراحتی به شما رسید تمام کسانی را که جز او برای حل مشکلات خود می خواندید از نظرتان گم شد اما هنگامی که شما را به خشکی رساند و نجات داد روی گردانیدید و انسان بسیار ناسپاس است. (67)

ص: 247

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿و إذا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فِي الْبَحْرِ ضَلَّ مَنْ تَدْعُونَ إِلَّا إِيَّاهُ أَنْ بَطَلَ مَنْ تَدْعُونَ غَیر الله﴾. (1)

2- العسكرى علیه السلام- ﴿أَبُو يَعْقُوبَ يُوسُفُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ وَ أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْن سَيَّارٍ وَ كَانَا مِنَ الشَّيعَةِ الْإِمَامِيَّةِ عَنْ أَبَوَيْهِمَا عَنِ الْحَسَنِ بْنَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلٌ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فَقَالَ اللَّهُ هُوَ الَّذِي يَتَأَلَّهُ إِلَيْهِ عِنْدَ الْحَوَائِجِ وَالشَّدَائِدِ كُلٌّ مَخْلُوقِ وَعِنْدَ انْقِطَاعِ الرَّجَاءِ مِنْ كُلِّ مَنْ دُونَهُ وَتَقَطَّعِ الْأَسْبَابِ مِنْ جَمِيعِ مَنْ سِوَاهُ تَقُولُ بِسْمِ اللَّهِ أَنْ أَسْتَعِينُ عَلَى أُمُورِي كُلَّهَا بِاللَّهِ الَّذِي لَا تَحِقُّ الْعِبَادَةُ إِنَّا لَهُ الْمُغِيثِ إِذَا اسْتُغِيثَ وَالْمُجِيبَ إِذَا دُعِيَ وَ هُوَ مَا قَالَ رَجُلُ لِلصَّادِقِ اللهِ يَا ابْنَ رَسُول اللَّهِ ذَلَّنِي عَلَى علیه السلام مَا هُوَ فَقَدْ أَكْثَرَ عَلَيَّ الْمُجَادِلُونَ وَ حَيَّرُونِي فَقَالَ لَهُ يَا عَبْدَ اللَّهِ هَلْ رَكِبَتَ سَفِينَةٌ قَطُ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَهَل كُسِرَتْ بِكَ حَيْثُ لَا سَفِينَةَ تُنْجِيكَ وَ لَا سِبَاحَةَ تُغْنِيكَ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَهَلْ تَعَلَّقَ قَلْبُكَ هُنَالِكَ أَنَّ شَيْئًا مِنَ الْأَشْيَاءِ قَادِرُ عَلَى أَنْ يُخَلِّصَكَ مِنْ وَرْطَتِكَ قَالَ نَعَمْ قَالَ الصَّادِقِ علیه السلام فَذَلِكَ الشَّيْءُ هُوَ اللَّهُ الْقَادِرُ عَلَى الْإِنْجَاءِ حَيْثُ لَا مُنْجِيَ وَ عَلَى الْإِغَاثَةِ حَيْثُ لَا مُغِيثَ﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿أَفَأَمِنْتُمْ أَنْ يَخْسِفَ بِكُمْ جانِبَ الْبَرِّ أَوْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حاصِباً ثُمَّ لا تَجِدُوا لَكُمْ وَكِيلاً﴾ (68)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿ثم أرهبهم فقالَ أَفَأَمِنتُم أن يخسف بكُمْ جانِبَ البَر أَوْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حاصباً أى عذابا و هلاكا ثُمَّ لَا تَجِدُوا لَكُمْ وَكِيلا﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿أَمْ أَمِنْتُمْ أَنْ يُعِيدَكُمْ فِيهِ َتارَةً أُخرى فَيُرْسِلَ عَلَيْكُمْ قَاصِفاً مِنَ الرّيحِ فَيُغْرِقَكُمْ بِما كَفَرْتُمْ ثُمَّ لَا تَجِدُوا لَكُمْ عَلَيْنَا بِهِ تَبِيعاً﴾. (69)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿أَمْ أَمِنْتُمْ أَنْ يُعِيدَكُمْ فِيهِ تَارَةً أُخْرَى أَى مَرَّةَ أُخْرَى فَيُرْسِلَ عَلَيْكُمْ قاصِفاً مِنَ الريح أي تجي: مِنْ كُلِّ جَانِبِ فَيُغْرِقَكُمْ بِما كَفَرْتُمْ ثُمَّ لا تجدُوا لَكُمْ عَلَيْنا بِهِ تبيعاً﴾. (4)

ص: 248

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- وَ إِذَا مَسَّكُمُ الْضُّرُّ فِي الْبَحْرِ ضَلَّ مَن تَدْعُونَ إِلَّا إِيَّاهُ؛ هرکس را جز خدا بخوانید باطل است.

2- امام عسکری علیه السلام- ابویعقوب و ابوالحسن علی بن محمد از پدرانشان نقل می کنند امام عسکری علیه السلام درباره ی قول خدای عزوجل: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ؛ فرمود: «الله همان کسی است که هر مخلوقی هنگام بریده شدن امید از هر که غیر اوست و پاره شدن اسباب از همه آن چه سوای او باشد در نزد حاجت ها و سختی ها به سوی او پناه می برد. می گوئی: بسم الله، یعنی یاری می جویم بر همه کارهای خویش به خدایی که پرستش جز از برای او درست نباشد؛ آن که فریاد رسنده است هرگاه فریادرسی از او خواسته شود و جواب دهنده هرگاه خوانده شود. و این آن چیزی است که مردی به امام صادق علیه السلام گفت ای فرزند رسول خدا مرا بر خدا دلالت و رهنمایی کن که او چیست؟ زیرا صاحبان جدال بر من بسیار شده اند و مرا حیران و سرگردان نموده اند حضرت به آن مرد فرمود: ای بنده خدا هرگز بر کشتی سوار شده ای؟ گفت: «آری». فرمود: آیا شده که کشتی بشکند در جایی که نه کشتی ای باشد که تو را برهاند و نه شنایی که تو را بی نیاز گرداند؟ گفت: «آری» فرمود: آیا در آن جا و در آن زمان دلت به این رسیده که چیزی از چیزها قادر است بر این که تو را از ورطه هلاکت برهاند؟ گفت «آری». فرمود: «این همان خدایی است که قادر بر نجات دادن است در جایی که هیچ نجات دهنده نیست؛ و فریادرس است در جایی که فریادرسی نیست».

آیا از این ایمن شدید که در خشکی با یک زلزله ی شدید شما را در زمین فرو ببرد، یا طوفانی از سنگ ریزه بر شما بفرستد و مدفونتان کند، سپس حافظ [و یاوری] برای خود نیابید؟(68)

1- علی بن ابراهیم- سپس آن ها را می ترساند و می فرماید: ﴿أَفَأَمِنتُمْ أَن يَخْسِفَ بِكُمْ جَانِبَ الْبَرِّ أَوْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِبًا﴾؛ یعنی عذاب و هلاك، ثُمَّ لَا تَجِدُوا لَكُمْ وَكِيلًا.

آیا این که ایمن شدید که بار دیگر شما را به دریا بازگرداند و تندباد کوبنده ای بر شما بفرستد و شما را به سزای ناسپاسیتان غرق کند آن گاه فریادرسی در برابر ما برای خویش نیابید؟! (69)

1- على بن ابراهيم رحمه الله علیه- أَمْ أَمِنتُمْ أَن يُعِيدَكُمْ فِيهِ تَارَةً أُخْرَى؛ یعنی یک بار دیگر، ﴿فَيُرْسِلَ عَلَيْكُمْ قَاصِفا مِّنَ الرِّيحِ﴾؛ یعنی بادی که از هر طرف می وزد ﴿فَيُغْرِ قَكُم بِمَا كَفَرْتُمْ ثُمَّ لَا تَجِدُوا لَكُمْ عَلَيْنَا بِهِ تبيعا﴾

ص: 249

2- الباقر علیه السلام- ﴿رِوَايَةُ أَبِي الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَر علیه السلام فِي قَوْلِهِ: قَاصِفَاً مِنَ الرِّيحِ قَالَ: هِيَ الْعَاصِفُ وَ قَوْلِهِ: تبيعاً يَقُولُ: وَكِيلًا، وَ يُقَالُ: كَفِيلًا، وَ يُقَالُ: ثَائِراً﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً﴾. (70)

1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ لَحْدَامُنَا وَ خُدَامُ مُحِبِينَا يَا عَلَى علیه السلام الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ... وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِوَلَايَتِنَا يَا عَلَى علیه السلام لَوْ لَا نَحْنُ مَا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ علیه السلام وَلَا حَواءَ وَلَا الْجَنَّةَ وَلَا النَّارَ وَلَا السَّمَاءَ وَلَا الْأَرْضِ فَكَيْفَ لَا تَكُونُ أَفْضَلَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَقَدْ سَبَقْنَاهُمْ إِلَى مَعْرِفَةِ رَبَّنَا وَ تَسْبِيحِهِ وَ تَهْلِيلِهِ وَ تَقْدِيسِهِ ... إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى خَلَقَ آدَمَ فَأَوْدَعَنَا صُلْبَهُ وَ أَمَرَ الْمَلَائِكَةَ بِالسُّجُودِ لَهُ تَعْظِيماً لَنَا وَإِكْرَاماً وَ كَانَ سُجُودُهُمْ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عُبُودِيَّةً وَ لَآدَمَ لا إِكْرَاماً وَ طَاعَةً لِكَوْتِنَا فِي صُلْبِهِ فَكَيْفَ لَا تَكُونُ أَفْضَلَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ قَدْ سَجَدُوا لآدَمَ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ و وَقَدْ رُوِّينَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ فِي الْمَلَائِكَةِ مَنْ بَاقَةً بَقْل خَيْرٌ مِنْهُ وَالأَنْبِيَاء وَ الْحُجَجُ يَعْلَمُونَ ذَلِكَ لَهُمْ وَ فِيهِمْ مَا جَهِلْ نَاهُ﴾. (2)

2- الباقر علیه السلام- ﴿مَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَلْقاً أَكْرَمَ عَلَى علیه السلام عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْمُؤْمِنِ لِأَنَّ الْمَلَائِكَةَ خُدَّامُ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَنَّ حِوَارَ اللَّهِ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ أَنَ الْجَنَّةَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ أَنَّ الْحُورَ الْعِينَ لِلْمُؤْمِنِين﴾. (3)

3- الصّادق علیه السلام- ﴿الْمُؤْمِنُ أَعْظَمُ حُرْمَةَ مِنَ الْكَعْبَة﴾. (4)

4- الرّضا علیه السلام- ﴿إِنَّ الْمُؤْمِنَ يُعْرَفُ بِالسَّمَاءِ كَمَا يَعْرِفُ الرَّجُلُ وَلَدَهُ وَ إِنَّهُ لَأَكْرَمُ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنْ مَلَك مُقَرَّب﴾. (5)

5- الرسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله يَا عَلِيُّ مِنْ كَرَامَةِ الْمُؤْمِن عَلَى علیه السلام أَنَّهُ لَمْ يَجْعَلْ لِأَجَلِهِ وَقْناً ، يَهُم بِبَائِقَة فَإِذَا هَمَّ بِبَائِقَة قَبَضَهُ إِلَيْهِ﴾. (6)

ص: 250

2- امام باقر علیه السلام- در روایت ابوالجارود آمده است امام باقر علیه السلام فرمود: ﴿قَاصِفا مِّنَ الرِّيحِ﴾ امام علیه السلام فرمود: «یعنی طوفان و تبیعا یعنی وکیلاً و گفته شده یعنی کفیلاً و نیز گفته شده یعنی انتقام گیرنده».

ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آن ها را در صحرا و دریا بر مرکب های راهوار سوار کردیم و از نعمت های پاکیزه به آنان روزی دادیم و آن ها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کرده،ایم برتری بخشیدیم. (70)

1- پیامبر صلی الله علیه و آله- فرشتگان خادمین ما و خدام دوستان ما هستند ای علی علیه السلام فرشتگانی که حاملان عرشند و آن ها که گرداگرد آن (طواف می کنند) تسبیح و حمد پروردگارشان را می گویند و به او ایمان دارند و برای مؤمنان استغفار می کنند (غافر/7) برای آنان که به ولایت ما ایمان آوردند، ای علی! اگر ما نبودیم خدا آدم و حواستانه و بهشت و دوزخ و آسمان و زمین را نمی آفرید و چگونه ما از فرشتگان برتر نباشیم با آن که در خداشناسی و توحید و در شناسایی پروردگار عزوجل و تسبیح او و تقدیس او و تهلیل او بر آن ها پیشی گرفتیم، سپس وقتی خداوند آدم را آفرید ما را در صلب او به امانت نهاد به ملائکه دستور داد او را به واسطه ی تعظیم و گرامی داشت ما سجده کنند سجده ی آن ها برای خدا عبادت بود و برای آدم احترام و اطاعت چون ما در صلب او بودیم چگونه ما از ملائکه برتر نباشیم با این که همه ی آن ها برای آدم علیه السلام سجده کردند. از حضرت امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود در میان فرشتگان کسانی هستند که یک دسته سبزی ارزشمندتر از ایشان است و به آن چه ما در فرشتگان آگاه نیستیم انبیاء علیه و حجج به این معنا واقف بوده اند.

2- امام باقر علیه السلام- خداوند بنده ای را گرامی تر از مؤمن خلق نکرده است و فرشتگان خادمان مؤمنان هستند همسایگی خداوند برای مؤمنان می باشد و بهشت برای مؤمنین است و حورالعین برای مؤمنان خلق شده اند.

3- امام صادق علیه السلام- حرمت و اعتبار مؤمن از کعبه هم بزرگتر است.

4- امام رضا علیه السلام- مؤمن در برابر خدا چون فرشته ای مقرب است، و راستی مؤمن در برابر خدای عزوجل بزرگتر از فرشته است.

5- پیامبر صلی الله علیه و آله- ای علی از عنایات خداوند نسبت به مؤمن این است که برای اجل و مرگ او وقت معینی قرار نداده تا وقتی تصمیم کار خلاف و عمل زشتی را بگیرد، همین که مؤمن تصمیم گرفت عمل خلافی را انجام دهد خدا او را به سوی خود می برد.

ص: 251

6- الباقر علیه السلام- ﴿إن اللهَ لَا يُكْرِمُ رُوحَ كَافِرٍ وَلَكِن يُكْرِمُ أَرْوَاحَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِنَّمَا كَرَامَةُ النَّفْس و الدَّم بالرُّوح﴾. (1)

7- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ أَخْبَرَنِى جَبَلَةُ الْمَكِّيُّ عَنْ طَاوِسُ الْيَمَانِيُّ عَن ابْنِ عَبَّاس قَالَ عَنِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله حَدِيثُ طَوِيلُ يَقُولُ فِيهِ: لَمَّا عُرِجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ أَذَّنَ جَبْرَئِيلَ وَ أَقَامَ مِيكَائِيلُ ثُمَّ قِيلَ لِي: ادْنُ يَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ: أَتَقَدَّمُ وَ أَنْتَ بِحَضْرَتِي يَا جَبْرَئِيلُ؟ قَالَ: نَعَمْ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَضَّلَ أَنْبِيَاءَهُ الْمُرْسَلِينَ عَلَى مَلَائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ وَ فَضَّلَكَ أَنْتَ خَاصَّةً فَدَنَوْتُ فَصَلَّيْتُ بِأَهْلِ السَّمَاءِ الرَّابِعَةَ﴾. (2)

8- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ النَّبِيُّ أَنَا أَفْضَلُ مِنْ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ وَ إِسْرَافِيلَ وَ مِنْ جَمِيعِ الْمَلَائِكَة الْمُقَرَّبِينَ وَأَنَا خَيْرُ الْبَريَّة وَ سَيدُ وَلدِ آدَم علیه السلام﴾. (3)

9- الصادق علیه السلام- ﴿فقه في مَا سَأَلَ الزَّنْدِيقُ الصَّادِقَ الرَّسُولُ أَفْضَلُ أَمِ الْمَلَكُ الْمُرْسَلُ إِلَيْهِ قَالَ أَفَلَا بل الرسول أفضل﴾. (4)

10- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ الْعَسْكَري علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: سَأَلَ الْمُنَافِقُونَ النَّبِيِّ فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْبِرْنَا عَنْ عَلِيٍّ علیه السلام هُوَ أَفْضَلُ أَمْ مَلَائِكَةُ علیه السلام الْمُقَرَّبُونَ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ وَهَلْ شُرِّفَتِ الْمَلَائِكَةُ إِلَّا بِحُبِّهَا لِمُحَمَّدٍ وَ عَلِيٌّ وَ قَبُولِهَا لِوَلَايَتِهِمَا إِنَّهُ لَا أَحَدَ مِنْ مُحِبِّي عَلَى الهِمْ نَطْفَ قَلْبَهُ مِنْ قَذَرَ الْعِشَ وَالدَّغَلِ وَالْغِلَّ وَ نَجَاسَةِ الذُّنُوبِ إِلَّا كَانَ أَظْهَرَ وَ أَفْضَلَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ﴾. (5)

11- الصّادق علیه السلام- ﴿إِن فِي الْمَلَائِكَةَ مَنْ بَاقَةً بَقْل خَيْرُ مِنْهُ وَ الْأَنْبِيَاءُ وَ الْحُجَجُ يَعْلَمُونَ ذَلِكَ لَهُمْ وَفِيهِمْ مَا جَهَلْنَاهُ ﴾. (6)

12- الصادق علیه السلام- ﴿كَمَالُ الْخَلْقِ لِلْإِنْسَانِ وَ كَمَالُ الْحَوَاسَ وَ ثَبَات الْعَقْلِ وَالتَّمْيِيرُ وَإِطْلَاقُ الستان بالنطق وذلك قول اللهِ وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطيبات وفَضَّلْناهُمْ عَلى كَثِير مِنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً﴾. (7)

13- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وآله وسلم فِي أَثْنَاء كَلَامِ طَوِيلِ أَنْتُمْ أَفْضَلُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ﴾. (8)

14- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ أَنْ فَضَّلْنَاهُمْ﴾. (9)

ص: 252

6- امام باقر علیه السلام- خداوند روح انسان کافر را گرامی نمی دارد ولی ارواح انسان های با ایمان را گرامی داشته است و گرامی داشتن جان و خون به [دادن] آسایش [ابدی در بهشت] است.

7- پیامبرش هنگامی که در شب معراج مرا به آسمان چهارم بردند، جبرئیل اذان گفت و میکائیل اقامه، آن گاه به من گفته شد ای محمد جلو بیا و نماز بگزار» گفتم: «ای جبرئیل با بودن تو، من چگونه جلو بایستم و نماز بگزارم؟ گفت «بله به درستی که خداوند عزیز پیامبران مرسل علیهم السلام خود را بر ملائکه ی مقربش فضیلت و برتری داده است و علاوه بر آن تو را نیز نسبت به ایشان فضیلت مخصوصی عطا فرموده است پس جلو رفتم و با ساکنان آسمان چهارم نماز گزاردم.

8- پیامبر صلی الله علیه و آله- من بهتر از جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و از تمام ملائکه ی مقرب و من بهترین مردم و برترین فرزند آدمم

9- امام صادق علیه السلام- از جمله سؤالات شخص زندیق از امام صادق علیه السلام ام این بود: «رسول برتر است یا فرشته ای که به او فرستاده شده؟ فرمود بلکه رسول برتر است».

10- پیامبر صلی الله علیه و آله- از امام عسکری علیه السلام روایت است منافقان گفتند: ای رسول خدا به ما بگو علی علیه السلام برتر است یا فرشته های مقرب خدا فرمود: آیا شرفی برای فرشته ها جز به دوستی محمد و علی علیه السلام و پذیرش ولایت آن ها هست، راستش کسی از دوستان علی علیه السلام نباشد که دلش را از پلیدی غش و دغل و نجاست گناهان پاک کند جز این که پاکتر و برتر از فرشته هاست».

11- امام صادق علیه السلام- درمیان فرشتگان کسانی هستند که یک دسته سبزی از ایشان ارزشمندتر است و پیغمبران و حجج درباره آن ها آن چه را ما ندانیم، می دانند.

12- امام صادق علیه السلام کمال آفرینش و حواس کامل و ثبات عقل و تمییز و زبان گویا دارد و این معنی گفته ی خداست: ﴿وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً﴾.

13- پیامبر صلی الله علیه و آله- ای پیامبر صلی الله علیه و آله در حین کلامی طولانی فرمود شما از فرشته ها برترید».

14- ابن عبّاس رحمه الله علیه- وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ؛ یعنی ما فرزندان آدم را برتری بخشیدیم.

ص: 253

15- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنِ الْأَصْبَعِ بْنِ نُبَاتَةَ أَنَّ عَلِيّاً سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّماواتِ وَالْأَرْضَ قَالَ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضِ وَ مَا فِيهِمَا مِنْ مَخْلُوقِ فِي جَوْفِ الْكُرْسِيِّ وَ لَهُ أَرْبَعَةُ أَهْلَاكِ يَحْمِلُونَهُ بِإِذْنِ اللَّهِ (فَأَمَّا الْمَلَك الْأَوَّلَ فَفِى صُورَةِ الْآدَمِيِّينَ وَ هِيَ أَكْرَمُ الصُّوَرَ عَلَى الله﴾. (1)

16- الصادق علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْن سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدِ الصَّادِقِ اليه فَقُلْتُ الْمَلَائِكَةُ أَفْضَلُ أَمْ بَنُو آدَمَ فَقَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبِ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ رَكَّبَ فِي الْمَلَائِكَةِ عَقْلَا بِلَا شَهْوَة وَ رَكَّبَ فِي الْبَهَائِمِ شَهْوَةً بِلَا عَقْلَ وَ رَكَّبَ فِي بَنِي آدَمَ كِلْتَيْهِمَا فَمَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ شهو فَهُوَ خَيْرٌ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ مَنْ غَلَبَ شَهْوَتُهُ عَقْلَهُ فَهُوَ شَرٌّ مِنَ الْبَهَائِمِ﴾. (2)

17- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطِ عَنْ عَمِّهِ يَعْقُوبَ أَوْ غَيْرِهِ رَفَعَهُ قَالَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ يَقُولُ اللَّهُمَّ إِن هَذَا مِنْ عَطَائِكَ فَبَارِک لَنَا فِيهِ وَسَوِّغْنَاهُ وَاخْلُفْ لَنَا خَلَفَا لِمَا أكَلْنَاهُ أَوْ شَرِبْنَاهُ مِنْ غَيْرِ حَوْلٍ مِنَّا وَ لَا قُوَّةَ رَزَقْتَ فَأَحْسَنْتَ فَلَكَ الْحَمْدُ رَبِّ اجْعَلْنَا مِنَ الشَّاكِرِينَ وَ إِذَا فَرَغَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي كَفَانَا وَأَكْرَمَنَا وَحَمَلَنَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقَنَا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلَنَا عَلَى كَثِير مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِيلَا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي كَفَانَا الْمَثُونَةَ وَأَسْبَغَ عَلَيْنَا﴾. (3)

18- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ، قَالَ: كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه السلام إِذَا وُضِعَ الطَّعَامُ بَيْنَ يَدَيْهِ قَالَ اللَّهُمَّ هَذَا مِنْ مَنْكَ وَ فَضْلِكَ وَ عَطَائِكَ فَبَارِک لَنَا فِيهِ وَ سَوَّغْنَاهُ وَارْزُقْنَا خَلَفَا إِذَا أَكَلْنَاهُ وَ رُبَّ مُحْتَاجِ إِلَيْهِ رَزَقْتَ وَأَحْسَنْتَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا لَكَ مِنَ الشَّاكِرِينَ وَإِذَا رُفِعَ الْخِوَانُ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي حَمَلَنَا فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقَنَا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَ فَضَّلَنَا عَلَى كَثِير مِنْ خَلْقِهِ أَوْ مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِيلا﴾. (4)

19- الصّادق علیه السلام- ﴿وَ إِذَا نَظَرْت فِى الْمِرآة فَقُلْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَنِي فَأَحْسَنَ خَلْقِي وَ صَوَّرَنِي فَأَحْسَنَ صُورَتِي وَ زَانَ مِنِّى مَا شَانَ مِنْ غَيْرَى وَأَكْرَمَنِي بِالْإِسْلَامِ﴾. (5)

20- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿وَ حَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ قَالَ ابْنُ عَبَّاسِ: فِي الْبَرِّ عَلَى الْخَيْلِ وَالْبِغَالِ وَ الْحَمِيرِ وَ الْإِبل، وَ فِي الْبَحْرِ عَلَى السُّفُن﴾. (6)

ص: 254

15- امام علی علیه السلام- اصبغ بن نباته گوید: از علی در مورد کلام خدای تعالی تخت [حکومت] او آسمان ها و زمین را در بر گرفته (بقره /255) سؤال شد فرمود: «آسمان ها و زمین و هرچه در آن ها آفریده است درون کرسی اند و به فرمان خدا چهار فرشته آن را بر می دارند، فرشته ای به صورت آدمیان که ارجمندترین صورت نزد خداست».

16- امام صادق علیه السلام- عبدالله بن سنان گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم فرشته ها برترند و یا فرزندان آدم ؟ فرمود: «امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: «خدای عزوجل به فرشته ها عقل بی شهوت داده و به بهائم شهوت بی عقل و به آدمی هر دو را داده و هر که عقلش را بر شهوتش چیره سازد بهتر از فرشته هاست و هر که شهوتش را بر عقلش چیره سازد بدتر از بهائم است».

17- امام علی علیه السلام- علی بن اسباط از عمویش یعقوب در حدیثی مرفوع روایت می کند امیرالمؤمنین می فرمود: بار خدایا! این از بخشش تو برای ماست در آن برکت ده و بر ما گوارایش کن و جایگزین آن چه را خوردیم و آن چه نوشیدیم بده بدون توان و نیرویی، روزی دادی و خوب دادی سپاس از آن تو است، پروردگارا ما را از شاکران ساز و چون دست می کشید می گفت سپاس خدا را که ما را بس کرد و ارجمند ساخت و در بیابان و دریا بر آورد و از پاکیزه ها روزی کرد و ما را به خوبی بر بسیاری از آن چه آفرید برتری داد سپاس خدا را که هزینه ما را برعهده گرفته و بر ما فراوان کرده است».

18- امام صادق علیه السلام- امام صادق علیه السلام فرمود چون سفره در برابر امام سجاد علیه السلام می نهادند گفت: «بار خدایا این از منت و فضل و بخشش توست آن را برکت ده و بر ما گوارا کن و چون آن را خوریم عوضش را به ما بده چه بسا نیازمند به چیزی وجود دارد که به ما روزی دادی و نیکویش کردی، بار خدایا ما را از شکرگزاران قرار بده و چون سفره را برمی داشتند می فرمود: سپاس خدای راست که ما را بر دوش بیابان و دریا برآورد و از غذاهای خوشمزه و پاکیزه به ما روزی داد و بر بسیاری از آفریدگانش برتری داد».

19- امام صادق علیه السلام- هر کدام از شما به آینه نگاه کرد بگوید سپاس خدایی را که مرا آفرید و نیکو آفرید و به من صورت بخشید و زیبا نگارش کرد و آن چه از دیگران نکوهیده بود، در من آراسته داشت و مرا به اسلام گرامی داشت».

20- ابن عباس رحمه الله علیه- وَ حَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ؛ یعنی در خشکی به پشت اسب و استر و خر و شتر و در دریا بر کشتی

ص: 255

21- الباقر علیه السلام- ﴿وَالرِّزْقُ الطَّيِّبُ هُوَ الْعِلْمُ﴾. (1)

22- السجّاد علیه السلام- ﴿عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ يَقُولُ فَضَّلْنَا بَنِي آدَمَ عَلَى سَائِرِ الْخَلْق وَخَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ يَقُولُ عَلَى الرطب و اليابس وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ يَقُولُ مِنْ طَيِّبَاتِ الثَّمَارِ كَلَّهَا وَفَضَّلْنَاهُمْ يَقُولُ لَيْسَ مِنْ دَابَّةٍ وَلَا طَائِرَ إِلَّا هِيَ تَأْكُلُ وَ تَشْرَبُ بِفِيهَا لَا تَرْفَعُ بِيَدِهَا إِلَى فِيهَا طَعَامَاً وَ لَا شَرَاباً غَيْرُ ابْنِ آدَمَ علیه السلام فَإِنَّهُ يَرْفَعُ إِلَى فِيهِ بِيَدِهِ طَعَامَهُ فَهَذَا مِنَ التَفْضِيل﴾. (2)

23- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿عَنِ ابْنِ عَبَّاسَ فِي هَذِهِ الْآيَةَ وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ: رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ قَالَ كُلَّ دَابَّةٍ تَأكُلُ بِفِيهَا إِلَّا ابْنُ آدَمَ علیه السلام فَإِنَّهُ يَأْكُلُ بِالْأَصَابِع قَالَ أَبُو مُعَاوِيَةَ فَبَلَغَنِي أَنَّهُ رَمَى بِمِلْعَقَة كَانَتْ بِيَدِهِ مِنْ فِضَّةَ وَ تَنَاوَلَ مِنَ الطَّعَامِ بِإِصْبَعِهِ﴾. (3)

24- الباقر علیه السلام- ﴿جابر عن أبي جعفر علیه السلام فِى قَوْلِهِ تَعَالَى: وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا قَالَ: خُلِقَ كُلَّ شَيْءٍ مُنْكَبَاً غَيْرَ الْإِنْسَانِ فَإِنَّهُ خُلِقَ مُنْتَصِباً﴾. (4)

25- الهادي علیه السلام- ﴿عَن الْإِمَامِ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيٍّ بن مُحَمَّدِ علیه السلام رسالته الله فِي الرَّدَّ عَلَى أَهْلِ الْجَبْرِ وَ التفويض وَإِثْبَاتِ الْعَدْلِ وَالْمَنْزِلَة بَيْنَ الْمَنْزِلَتَيْن قَالَ: الْقَوْلُ بَيْنَ الْجَبْر والتفويض هُوَ الِاخْتِبَارُ وَ الامْتِحَانُ وَالْبَلْوَى ِبالاسْتِطَاعَة الَّتِي مَلَكَ الْعَبْدَ وَشَرْحُهَا فِي الْخَمْسَةِ الْأَمْثَالَ الَّتِي ذَكَرَهَا الصَّادِقِ أَنَّهَا جَمَعَتْ جَوَامِعَ الْفَضْلِ وَ أَنَا مُفَسِّرُهَا بِشَوَاهِدَ مِنَ الْقُرْآنِ وَالْبَيَانِ إِنْ شَاءَ اللَّهِ تَفْسِيرُ صِحَةِ الْخِلْقَة: أَمَّا قَوْلُ الصَّادِقِ اللَّهِ فَإِنَّ مَعْنَاهُ كَمَالُ الْخَلْقِ لِلْإِنْسَانَ وَ كَمَالُ الْحَوَاسَ وَثَبَاتُ الْعَقْل وَالتَّمييز وَ إِطْلَاقُ اللسان بالنطق و ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا فَقَدْ أَخْبَرَ عَزَّوَجَلَّ عَنْ تَفْضِيلِهِ بَنِي آدَمَ عَلَى سَائِرِ خَلْقِهِ مِنَ الْبَهَائِم وَ السَّبَاعِ وَ دَوَابَ الْبَحْرِ وَالطَّيْرِ وَكُلِّ ذِي حَرَكَة تُدْرِكُهُ حَوَاسٌ بَنِي آدَمَ بِتَمييز الْعَقْلِ وَ النُّطْقِ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ﴾. (5)

قوله تعالى: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناس بإمامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولئِكَ يَقْرَؤُنَ كِتابَهُمْ وَلا يُظْلَمُونَ فَتِيلاً﴾ (71)

* الإِمَامُ

ص: 256

21- امام باقر علیه السلام- علیه السلام مراد از روزی پاکیزه؛ علم و دانش است.

22- امام سجّاد علیه السلام- زیدبن علی از پدرش نقل می کند: ﴿وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ﴾؛ یعنی بنی آدم را بر همه ی مخلوقات فضیلت و برتری داده ایم. ﴿وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ؛ یعنی تر و خشک. وَ رَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ﴾؛ یعنی همه ی میوه های پاک و .نیکو و فَضَّلْنَاهُم؛ هیچ حیوان و پرنده ای برای خوردن و نوشیدن دست به دهان نمی برد به جز آدمی که غذایش را با دست خود در دهان خویش می گذارد و این نشان از فضیلت یافتگی او دارد.

23- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ﴾، همه ی جانوران و حیوانات با دهان غذا می خورند به جز انسان که به وسیله ی انگشت خود غذا می خورد. ابومعاویه گفت: «به من خبر رسید که او قاشق نقره ای را بر زمین گذاشت و با انگشت غذا خورد».

24- امام باقر علیه السلام- جابر گوید: امام باقر علیه السلام در مورد: آیه ﴿و فَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا﴾ فرمود: «همه ی مخلوقات واژگون خلق شده اند به جز انسان که ایستاده و قائم و سرپا خلق شده است».

25- امام هادی علیه السلام- از امام عسکری علیه السلام روایت است در نامه امام هادی در انکار و ردّ مذهب جبر و تفویض و اثبات عدل و معنی جایگاه و مرتبه ی میان جبر و تفویض آمده است ... قول به حد وسط بين جبر و تفویض یعنی آزمایش و امتحان به وسیله ی تمکن و استطاعتی که به بنده داده و شرح این استطاعت در همان پنج خصوصیتی است که امام صادق علیه السلام فرموده است جامع کلیه ی فضل و احسان ها [ی خداوندی] است و من آن ها را به خواست خدا با شواهد قرآنی و بیان کافی برای تو تفسیر می کنم. تفسیر تندرستی؛ معنای تندرستی این است که دستگاه خلقت انسان و حس های او کامل عقل و تمیزش پای برجا و زبانش برای گفتار آزاد باشد، خدا در این باره فرموده است ﴿وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِيلًا﴾. خدای عزوجل خبر داده که نژاد آدم را بر سایر مخلوقات از چارپایان درندگان جانوران آبی پرندگان و خلاصه هر جنبندهای محسوس، به نیروی تشخیص عقل و به قدرت بیان امتیاز و فضیلت داده است چنان که در آیه ی دیگری فرموده است: ﴿لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ﴾.

[به یادآور] روزی را که هر گروهی را با پیشوایشان می خوانیم. کسانی که نامه ی عملشان به دست راستشان داده شود آن را [با شادی و سرور] می خوانند و کمترین ستمی به آن ها نخواهد شد. (71)

* امام

ص: 257

1- الصّادق علیه السلام- ﴿حَمَّادِ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام يَقُولُ السَّمْعُ وَالطَّاعَةُ أَبْوَابُ الْخَيْرِ السَّامِعُ الْمُطِيعُ لَا حُجَّةَ عَلَيْهِ وَ السَّامِعُ الْعَاصِي لَا حُجَّةَ لَهُ وَ إِمَامُ الْمُسْلِمِينَ تَمَّتْ حُجَّتُهُ وَ احْتِجَاجُهُ يَوْمَ يَلْقَى اللَّهَ عَزَوجل ثُمَّ قَالَ يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ ﴾. (1)

* الوِلَايَةُ

1- الرسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَر علیه السلام قَالَ قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ قَالَ الْمُسْلِمُونَ يَا رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم أَلَسْتَ إِمَامَ النَّاسِ كُلِّهِمْ أَجْمَعِينَ قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ هِ أنَا رَسُولُ اللَّهِ إِلَى النَّاسِ أَجْمَعِينَ وَلَكِنْ سَيَكُونُ مِنْ بَعْدِى أَئِمَّةُ عَلَى النَّاسِ مِنَ اللَّهِ مِنْ أَهْل بَيْتِي يَقُومُونَ فِي النَّاسِ فَيُكَذَّبُونَ وَ يَظْلِمُهُمْ أَئِمَّةُ الْكُفْر وَ الصَّلَال وَأَشْيَاعُهُمْ فَمَنْ وَآلَاهُمْ وَاتَّبَعَهُمْ وَ صَدَّقَهُمْ فَهُوَ مِنِّي فَهُوَ مِنِّي وَ مَعِي وَ سَيَلْقَانِي أَنَا وَ مَنْ ظَلَمَهُمْ وَكَذَّبَهُمْ فَلَيْسَ مِنِّي وَلَا مَعِي وَأَنَا مِنْهُ بری﴾. (2)

2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ عُمَرَ بْن أَبَان قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ: اعْرِفِ الْعَلَامَةَ فَإِذَا عَرَفْتَهُ لَمْ يَضُرَكَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ إِنَّ اللَّهَ عزوجل يَقُولُ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ عَرَفَ إِمَامَهُ كَانَ كَمَنْ كَانَ فِي فُسْطَاطِ الْمُنْتَظَر علیه السلام﴾. (3)

3- الصّادق علیه السلام- ﴿أَنَّهُ قَالَ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ فَقَالَ بِمَنْ كَانُوا يَأْتَمُونَ بِهِ فِي الدُّنْيَا يُدْعَى عَلَى بِالْقَرْنِ الَّذِي كَانَ فِيهِ وَالْحَسَنُ بِالْقَرْنِ الَّذِي كَانَ فِيهِ وَ الْحُسَيْنُ بِالْقَرْنِ الَّذِي كَانَ فِيهِ وَ عَدَدَ الْأَئِمَّةَ ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم مَنْ مَاتَ لَا يَعْرِفُ إِمَامَ دَهْرِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةٌ﴾. (4)

4- الباقر علیه السلام- ﴿يَجي: رَسُولُ اللَّهِ فِي قَرْنِهِ وَ عَلَى علیه السلام فِي قَرْنِهِ وَ الْحَسَنُ علیه السلام فِي قَرْنِهِ وَ، الْحُسَيْنُ فِي قَرْنهِ وَ كُلُّ مَنْ مَات بَيْنَ ظَهْرَانَى قَوْم جَاءُوا مَعَهُ﴾. (5)

ص: 258

1- امام صادق علیه السلام- عبدالاعلی گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «شنیدن و اطاعت کردن درهای رحمت اند آن که بشنود و اطاعت کند؛ هیچ عذری بر او نیست و آن که و مخالفت کند؛ هیچ عذر و بهانه ای ندارد امام مسلمین روزی که خدا را ملاقات می کند حجت است و برهانش کامل است، سپس فرمود: خداوند تبارک و تعالی می فرماید: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾.

* ولایت

1- پیامبر صلی الله علیه و آله- جابر گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: هنگامی که ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُنَاسِ بِإِمَامِهِمْ﴾ نازل شد مسلمانان گفتند: ای رسول خدا آیا تو امام همه ی مردم نیستی؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «من پیامبر صلی الله علیه و آله و فرستاده ی خدا به سوی همه مردم هستم اما بعد از من مردم از سوی خدا، از اهل بيت من امامانی خواهند داشت که در میان مردم خواهند آمد و تکذیب می شوند و سردمداران کفر و طرفداران آن ها به این امامان ظلم خواهند کرد هر کس با آن ها دوستی کند و ولایت آن ها را بپذیرد و پیرو آن ها باشد او از من است، همراه من خواهد بود و مرا ملاقات خواهد کرد اما هرکس به آن ها ظلم کند و آن ها را تکذیب نماید از من و همراه من نخواهد بود و من از او بیزارم».

2- امام صادق علیه السلام- عمر بن ابان گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام فرمود: امام خود را بشناس که چون او را شناختی زیانی به حال تو نخواهد داشت که این کار فرج [حضرت مهدی علیه السلام] پیش بیفتد یا پس؛ زیرا خدای عزوجل می فرماید: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناس بإمامهم﴾ پس هرکس امام خود را شناخت مانند کسی است که در خیمه قائم باشد».

3- امام صادق علیه السلام- يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناس بإمامهم، فرمود: [هر گروه را] با کسی که از او در دنیا پیروی می کردند فرا می خوانند امام علی علیه السلام با مردم دورانی که در آن زندگی می کرد، امام حسن علیه السلام با [مردم] دورانی که در آن زندگی می کرد و امام حسین علیه السلام با [مردم] دورانی که در آن زندگی می کرد فرا خوانده می شوند و در ادامه امام صادق علیه السلام تک تک امامان را برشمرد و آن گاه فرمود: رسول خدا فرموده: «کسی که بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است».

4- امام باقر علیه السلام- رسول خدا همراه با یارانش، علی همراه با یارانش، حسن علیه السلام همراه با یارانش و حسین علیه السلام همراه با یارانش می آید و هرکسی که در میان قومی مرده است، همراه او می آیند.

ص: 259

5- الصادق علیه السلام- ﴿عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْب قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ فَقَالَ: نَدْعُوكُلَّ قَرْن مِنْ هَذِهِ الْأُمَّة بإمَامِهِمْ قُلْتُ فَيَجِي، رَسُولُ اللَّهِ وَ فِي قَرْنِهِ وَ عَلَى اللَّهِ فِي قَرْنِهِ وَ الْحَسَنَ علیه السلام فِي قَرْنِهِ وَ الْحُسَيْنُ علیه السلام فِي قَرْنِهِ وَ كُلُّ إِمَامٍ فِي قَرْنِهِ الَّذِي هَلَكَ بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ قَالَ: نَعَمْ﴾. (1)

6- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ قَالَ مَامِهِمُ الَّذِي بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ وَ هُوَ قَائِمُ أَهْلِ زَمَانِهِ﴾. (2)

7- الرسول صلی الله علیه و اله- ﴿بالأَسَانِيدِ الثَّلَاثَةِ عَن الرضا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ يُدْعَى كُلُّ قَوْمِ بِإِمَامِ زَمَانِهِمْ وَ كِتَابِ اللهِ وَسَنَةَ نَبِيِّهِمْ وَ قَالَ يَا عَلِيُّ إِنَّكَ سَيِّدُ الْمُسْلِمِينَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ وَ قَائِدُ الْغُرَّ الْمُحَجَلِينَ وَيَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ﴾. (3)

8- الصّادق علیه السلام- ﴿أبي بصير عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ يُدْعَى كُلُّ بِإِمَامِهِ الَّذِي مَاتَ فِي عَصْرِهِ فَإِنْ أَثْبَتَهُ أَعْطِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ لِقَوْلِهِ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولئِكَ يَقْرَؤُنَ كِتابَهُمْ وَالْيَمِينُ إِثْبَاتُ الْإِمَامِ لِأَنَّهُ كِتَابُ لَهُ يَقْرَؤُهُ لِأَنَّ اللَّهَ يَقُولُ فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هاؤُمُ اقْرَؤُا كِتابِيَ إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلاقٍ حِسابِيَة وَالْكِتَابُ الْإِمَامُ فَمَنْ نَبَدَهُ وَرَاءَ ظَهْرِهِ كَانَ كَمَا قَالَ فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ وَ مَنْ أَنْكَرَهُ كَانَ مِنْ أَصْحَابِ الشِّمَالِ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ مَا أَصْحَابُ الشّمال فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ وَظِلٌّ مِنْ يَحْمُومٍ﴾. (4)

9- الصّادق علیه السلام- ﴿عَمَّارِ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم لَا يُتْرَكَ الْأَرْضِ بِغَيْرِ إِمَامٍ يُحِلُّ حَلَالَ اللَّهِ وَ يُحَرِّمُ حَرَامَهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللهِ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ إِمامِهِمْ ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم مَنْ مَاتَ بِغَيْرِ إِمَامٍ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً فَمَدُّوا أَعْنَاقَهُمْ وَفَتَحُوا أَعْيُنَهُم فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَيْسَتِ الْجَاهِلِيَّةَ الْجَهْلَاءَ فَلَمَّا خَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ فَقَالَ: لَنَا سُلَيْمَانُ هُوَ وَ اللَّهِ الْجَاهِلِيَّةُ الْجَهْلَاءُ وَلَكِنْ لَمَّا رَآكُمْ مَدَدْتُمْ أَعْنَاقَكُمْ وَفَتَحْتُمْ أَعْيُنَكُمْ قَالَ لَكُمْ كَذَلِكَ﴾. (5)

ص: 260

5- امام صادق علیه السلام- يعقوب بن شعیب گوید: از امام صادق علیه السلام درباره ی آیه: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بإمَامِهم﴾ پرسیدم. فرمود: خداوند هر نسل از این امت را با رهبر و امامش فرا می خواند». عرض کردم یعنی رسول خدا با نسل خود و علی ال همراه با نسل خود و حسن ال با نسل خود و نسل خود و هر امامی همراه با نسلی که در میان آن ها کشته شده است؟ فرمود: حسین «آری»!

6- امام صادق علیه السلام- عبدالله بن سنان گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بإمَامِهم﴾؛ یعنی چه؟ فرمود: «منظور امامی است که در میان آن هاست و او قائم اهل زمان خود است».

7- پیامبر صلی الله علیه و آله- از امام رضا علیه السلام روایت است پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود هر قومی را به وسیله ی امام زمانش می خوانند و از کتاب خداوند و سنت پیغمبرش سؤال می کنند. فرمود: «ای علی ! تو آقای مسلمانان و امام متقیان و پیشوای روسفیدان و بزرگ پرهیزگاران هستی».

8- امام صادق علیه السلام- ابوبصیر گوید امام صادق علیه السلام فرمود: روز قیامت هرکس با امامی که در عصر و زمان آن امام علیه السلام مرده است محشور می شود اگر امام علیه السلام او را تأیید کند نامه اش را به دست راستش می دهند، همان طور که خدا می فرماید: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُوْلَئِكَ يَقْرَؤُونَ كِتَابَهُمْ﴾ و یمین یعنی تأیید امام علی علیه السلام؛ زیرا او کتابی است که آن را می خوانند، خداوند می فرماید: پس کسی که نامه ی اعمالش را به دست راستش دهند از شدت شادی و مباهات فریاد می زند که: «[ای اهل محشر] نامه ی اعمال مرا بگیرید و بخوانید من یقین داشتم که قیامتی در کار است و به حساب اعمالم می رسم» (حاقه 19-20) و کتاب یعنی امام که هرکس را به پشت سر خود بیندازد، به آن اهمیتی ندهد و از آن اعراض کند آن گونه که خدا می فرماید ولی آن ها آن را پشت سر افکندند. (آل عمران /187) و هرکس که امام را انکار کند از اصحاب شمال است کسانی که خداوند می فرماید: چه اصحاب شمالی که نامه ی اعمالشان به نشانه جرمشان به دست چپ آن ها داده می شود ! آن ها در میان بادهای کشنده و آب سوزان قرار دارند و در سایه ی دودهای متراکم و آتشزا !. (واقعه/43-41).

9- امام صادق علیه السلام- عمار ساباطی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود زمین هرگز از امامی که حلال خدا را حلال کند و حرام خدا را حرام خالی نمی شود و این معنی کلام خداوند است که می فرماید: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾. پس فرمود: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: «هرکس بمیرد بدون این که امام خود را بشناسد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است. حاضران از تعجب گردن کشیدند و چشم گرد کردند امام فرمود: «منظور جاهلیت جُهَلاء نیست وقتی از نزد امام علیه السلامه خارج شدیم، سلیمان به ما گفت: به خدا سوگند منظور امام علی علیه السلام همان جاهلیت جهلاء بود، اما وقتی امام علیه السلام تعجب شما را دید که گردن کشیدید و چشم گرد کردید، به شما چنان فرمود».

ص: 261

10- الصّادق علیه السلام- ﴿بشير الدَّمَانِ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ اليَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ قَالَ قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وآله وسلم وَ عَلِيٌّ إِمَامُكُمْ وَكَمْ مِنْ إِمَامٍ يَجِي، يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَلْعَنُ أَصْحَابَهُ وَيَلْعَنُونَهُ نَحْنُ ذُرِّيَّةً مُحَمَّد صلی الله علیه و آله وَأمُّنَا فَاطِمَةُ وَ مَا آتَى اللَّهُ أَحَداً مِنَ الْمُرْسَلِينَ شَيْئاً إِلَّا وَقَدْ آتَاهُ مُحَمَّد كَمَا آتَى مَنْ قَبْلَه﴾. (1)

11- الصّادق علیه السلام- ﴿بشير الدَّمَانِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ أَنْتُمْ وَ اللَّهِ عَلَى دِينِ اللهِ ثُمَّ تَلَا يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ ثُمَّ قَالَ عَلِيُّ إِمَامُنَا وَ رَسُولُ اللَّهِ إِمَامُنَا كَمْ مِنْ إِمَامٍ يَجِي، يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَلْعَنُ أَصْحَابَهُ وَيَلْعَنُونَهُ وَنَحْنُ ذُرِّيَّةٌ مُحَمَّد صلی الله علیه و آله وَأمُّنَا فَاطِمَةَ علیها السلام﴾. (2)

12- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿فَقَالَ: يُنَادَى يَوْمَ الْقِيَامَة أَيْنَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فَلَا يُجِيبُ أَحَدُ أَحَداً وَلَا يَقُومُ إِنَّا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبِ علیه السلام وَ مَنْ مَعَهُ وَ سَائِرُ الْأُمَمِ كُلُّهُمْ يُدْعَوْنَ إِلَى النَّارِ﴾. (3)

13- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَة دَعَا اللَّهُ عَزَوجِلَ أَئِمَّةَ الْهُدَى وَ مَصَابِيحَ الدُّجَى وَ أَعْلَامَ التَّقَى أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ لَهُ ثُمَّ يُقَالُ لَهُمْ جُوزُوا الصِّرَاطَ أَنْتُمْ وَ شِيعَتُكُمْ وَادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ ثُمَّ يَدْعُو أَئِمَّةَ الْفِسْقِ قَالَ وَ اللَّهِ يَزِيدُ مِنْهُمْ فَيُقَالُ لَهُ خُذْ بِيَدِ شِيعَتِكَ إِلَى النَّارِ بغَيْرِ حِسَابٍ﴾. (4)

14- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الطَّيَّارِ، عَنْ أَبي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ أَخَذَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِيَدِي ثُمَّ عَدَّ الْأَئِمَّةَ عَلَيْهِمْ السَّلَامُ إِمَاماً إِمَاماً يَحْسُبُهُمْ بِيَدِهِ حَتَّى انْتَهَى إِلَى أَبي جَعْفَر علیه السلام فَكَفَ، فَقُلْتُ جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ لَوْ فَلَقْتَ رَمَّانَةَ فَأَحْلَلْت بَعْضَهَا وَ حَرَّمْتَ بَعْضًا لَشَهِدْتُ أَنَّ مَا حَرَّمْتَ حَرَامُ وَ مَا أَحْلَلْتَ حَلَالُ، فَقَالَ: فَحَسْبُكَ أَنْ تَقُولَ بِقَوْلِهِ، وَ مَا أَنَا إِنَّا مِثْلَهُمْ لِى مَا لَهُمْ وَعَلَى مَا عَلَيْهِمْ، بیدی فَإِنْ أَرَدْتَ أَنْ تَجِيءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَعَ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ﴾. (5)

15- الصّادق علیه السلام- إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ قَوْمِ اثْتَمُوا بِإمَامِهِمْ فِي الدُّنْيَا إِلَّا جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَلْعَنُهُمْ وَ يَلْعَنُونَهُ إِلَّا أَنْتُمْ وَ مَنْ عَلَى مِثْلِ حَالِكُمْ ﴾. (6)

16- الصّادق علیه السلام- ﴿أ مَا تَرْضَوْنَ أَنْ يَأْتِيَ كُلُّ قَوْمٍ يَلْعَنُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً إِلَّا أَنْتُمْ وَ مَنْ قَالَ بِقَوْلِكُمْ﴾. (7)

ص: 262

10- امام صادق علیه السلام- بشیر روغن فروش گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بإمامهم﴾ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «علی امام شماست؛ بسیاری از امام ها هستند که روز قیامت می آیند که پیروان خود را لعنت می کنند و پیروان، آن ها را لعن می کنند. ما بازماندگان پیامبریم و مادرمان فاطمه است هر چه خداوند به تمام مرسلین داده است به حضرت محمد و بخشیده؛ چنانچه به پیامبران علیهم السلام قبل نیز داده است».

11- امام صادق علیه السلام- بشیر روغن فروش گوید امام صادق علیه السلام فرمود به خدا سوگند! شما بر دین نیز خدا هستید. سپس تلاوت فرمود: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ﴾ آن گاه فرمود: «علی علیه السلام امام ماست و رسول خدا نیز امام ماست. چه بسا پیشوایی که روز قیامت یاران خود را لعنت می کند و یارانش نیز به او لعنت می فرستند ما فرزندان محمد هستیم و مادرمان فاطمه است».

12- ابن عباس رحمه الله علیه- روز قیامت ندا داده شود امیرمؤمنان کجاست؟ کسی پاسخ کسی را نداده و کسی برنمی خیزد مگر علی بن ابی طالب او پیروانش و دیگر گروه ها به سوی آتش فراخوانده می شوند.

13- ابن عباس رحمه الله علیه- وقتی روز قیامت فرارسد خداوند آن امامان هادی و روشنگران تاریکی ها و اسوه های پرهیزکاری و تقوا امیرالمؤمنین حسن و حسین را می آورد و سپس به آن ها گفته می شود شما و شیعیانتان از پل صراط بگذرید و بی حساب وارد بهشت شوید، سپس امامان و رهبران فسق و پلیدی را- که به خدا سوگند- یزید یکی از آن هاست می آورند و به او گفته می شود دست یارانت را بگیر و بی حساب به جهنم بروید.

14- امام صادق علیه السلام- حمزه بن طیّار گوید: امام صادق علیه السلام دستم را گرفت و با دست مبارکش شروع به شمردن تک تک امامان نمود تا به امام باقر علیه السلام رسید و از شمردن باز ایستاد. عرض کردم: فدایت شوم اگر اناری را دونیم کرده و نیمی را حلال و نیمی را حرام ،شماری گواهی خواهم داد که آن چه حرام شمردی حرام و آن چه حلال شمردی حلال است [یعنی من] به امامت شما نیز معتقدم». امام فرمود: اگر به آن چه امام باقر علیه السلام بیان داشته معتقد باشی تو را کافی است، و من نیز امامی مانند آن ها هستم و مقامی مانند آن ها داشته و وظایفی همچون وظایف آن ها دارم اگر می خواهی روز قیامت با کسانی باشی که خداوند فرموده است: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بإمامهم﴾ معتقد به آن چه امام باقر علیه السلام فرموده باش».

15- امام صادق علیه السلام- هر کس در دنیا برای خود امامی اتخاذ می کند و هنگامی که وارد محشر می شود آن امام و مأموم یکدیگر را لعنت می کنند جز شما و کسانی که مانند شما باشند.

16- امام صادق علیه السلام- [خطاب به مالک بن اعین فرمود:] آیا شما شیعیان و پیروان ما خشنود نمی شوید که روز قیامت هر گروهی وارد شده و یکدیگر را نفرین می کنند مگر شما و هر کسی که هم عقیده با شما باشد.

ص: 263

17- العسكري علیه السلام- ﴿قال أَبو هَاشِمُ بَعدَ أَن رَوَى كَرَامَةً لَهُ الله: فَجَعَلْتُ أَفَكَّرُ فِي نَفْسِي عِظَمَ مَا أعْطَى اللَّهُ آلَ مُحَمَّدِ وَ بَكَيْتُ فَنَظَرَ إِلَى وَ قَالَ الْأَمْرُ أَعْظَمُ مِمَّا حَدَّثَتْ بِهِ نَفْسُكَ مِنْ عِظَمِ شأن آلِ مُحَمَّدٍ فَاحْمَدِ اللَّهَ أَنْ جَعَلَكَ مُتَمَسَّكاً بِحَبْلِهِمْ تُدْعَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِهِمْ إِذَا دُعِيَ كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ إِنَّكَ عَلَى خَيْر﴾. (1)

18- الصّادق علیه السلام- ﴿أَلَا تَحْمَدُونَ اللَّهَ تَعَالَى إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ فَدَعَا كُلَّ قَوْمِ إِلَىٰ مَنْ يَتَوَلَّوْنَهُ وَ فَزِعْنَا إِلَى رَسُول اللَّهِ وَ فَزِعْتُمْ إِلَيْنَا، أَيْنَ تَرَوْنَ يُذْهَبُ بِكُمْ إِلَى الْجَنَّةَ وَرَبِّ الْكَعْبَة قَالَهَا ثلاثاً﴾. (2)

19- السجّاد علیه السلام- ﴿اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَيَّدْتَ دِينَكَ فِي كُل أَوَان بإمَامِ أَقَمْتَهُ عَلَمَا لِعِبَادِكَ وَ مَنَاراً فِي بِلَادِكَ بَعْدَ أَنْ وَصَلْتَ حَبْلَهُ بِحَبْلِكَ وَ جَعَلْتَهُ الذَريعَةَ إِلَى رُضْوَانِكَ وَ افْتَرَضْتَ طَاعَتَهُ وَ حَذَرْتَ مَعْصِيَتَهُ وَ أَمَرْتَ بِامْثَالَ أَمْرِهِ وَ الِانْتِهَاءِ عِنْدَ نَهْيِهِ وَأَنْ لَا يَتَقَدَّمَهُ مُتَقَدِّمُ وَلَا يَتَأَخَّرَ عَنْهُ متأخر﴾. (3)

20- العسكرى علیه السلام- ﴿خَرَجَ لِإِسْحَاق بن إسماعيلَ مِنْ أبي مُحَمَّدِ علیه السلام توقيعُ يَا إِسْحَاقَ بْنَ إِسْمَاعِيلَ أَرَاكُمْ مُفَرِّطِينَ فِي جَنْبِ اللهِ فَتَكُونُونَ مِنَ الْخَاسِرِينَ فَبُعْداً وَ سُحْقًا لِمَنْ رَغِبَ عَنْ طَاعَةِ اللَّهِ وَ لَمْ يَقْبَلْ مَوَاعِظَ أَوْلِيَائِهِ وَقَدْ أَمَرَكُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِطَاعَتِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَ طَاعَة رَسُولِهِ الله و بِطَاعَةِ أُولِي الْأَمْرِ فَرَحِمَ اللَّهُ ضَعْفَكُمْ وَقِلَةَ صَبْرِكُمْ عَمَّا أَمَامَكُمْ فَمَا أَغَرَ الْإِنْسَانَ بِرَبِّهِ اللهِ الْكَرِيمِ وَ اسْتَجَابَ اللَّهُ تَعَالَى دُعَائِي فِيكُمْ وَأَصْلَحَ أَمُورَكُمْ عَلَى يَدِي فَقَدْ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناس بإمامهم﴾. (4)

21- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَى هؤُلاءِ شَهِيداً قَالَ نَزَلَتْ فِي أُمَّةٍ مُحَمَّدِ خَاصَّةً فِي كُل قَرْن مِنْهُمْ إِمَامُ مِنّا شَاهِدٌ عَلَيْهِمْ وَمُحَمَّدٌ شَاهِدٌ عَلَيْنَا﴾. (5)

ص: 264

17- امام عسکری علیه السلام- ابوهاشم پس از این که کرامتی از امام عسکری علیه السلام بیان کرد، گفت: من بعد از دیدن این کرامت در دلم در مورد بزرگی آن چه خداوند به آل محمد عنایت فرموده اندیشیده و به گریه افتادم. امام عسکری علیه السلام نگاهی به من کرده و فرمود: «حقیقت بزرگتر از آن است که تو پیرامون مقام و منزلت آل محمد صلى الله عليه وآله وسلم با خودت اندیشیدی بنابراین خداوند را بر این نعمت که تو را در آویخته به ریسمان ایشان قرار داده سپاسگزار باش تا در قیامت با ایشان فرا خوانده شوی روزی که هر گروهی با پیشوایشان خوانده می شوند بدان که تو عاقبت به خیر هستی.

18- امام صادق علیه السلام- آیا شما (شیعیان) خداوند را به نیکی نمی ستایید؟ هنگامی که روز قیامت فرارسد خداوند هرگروه را با کسی که ولایت او را پذیرفته اند فراخواند و ما اهل بیت به رسول خدا پناه بریم و شما به ما پناه برید فکر می کنید در این حال شما را به کجا می برند؟ و سه مرتبه فرمود: به پروردگار کعبه سوگند به سوی بهشت [می برند].

19- امام سجاد علیه السلام- خدایا تو دین خود را در هر زمان به امامی تأیید کردی که او را علمی برای بندگانت و چراغی در شهرهایت قرار دادی و این پس از آن بود که رشته او را به رشته عنایات خویش ،پیوستی و او را وسیله ی دست یافتن به رضوان خود ساختی و فرمانبرداری از او را واجب و نافرمانیش را ممنوع شمردی و فرمان دادی که به اوامر او گردن نهند و از آن چه نهی کند دست باز دارند و هیچ کس بر او پیشی نجوید و از او دور نیفتد.

20- امام عسکری علیه السلام- نامه ای از امام حسن علیه السلام عسکری به اسحاق بن اسماعیل به این مضمون رسید: «من می بینم شما در راه خدا افراط می کنید و بیراهه می روید و زیان خواهید کرد. دور باد و مرگ بر آن کس که سر از اطاعت خدا باز زند و پند و اندرز اولیاء خدا را نپذیرد با این که خدا دستور داده که از او و پیامبر صلی الله علیه و آله و جانشینانش اطاعت کنند؛ خداوند ضعف و ناتوانی و بی صبری شما را در مورد آینده ببخشاید؛ چقدر انسان نسبت به پروردگار کریم خود مغرور است. خدا دعای مرا درباره ی شما مستجاب کند و امور شما را به دست من اصلاح نماید در قرآن کریم آمده است: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُل أُناس بإسامِهِم﴾.

21- امام صادق علیه السلام- سماعه گوید: امام صادق علیه السلام درباره ی: آیه حال آن ها چگونه است آن روزی که از هر امتی شاهد و گواهی [بر اعمالشان] می آوریم، و تو را نیز بر آنان گواه خواهیم آورد؟. (نساء/41) فرمود: «فقط درباره ی امت محمد له نازل شده در هر قرنی از ما خانواده امامی وجود دارد که گواه بر آن هاست و حضرت محمد گواه بر ماست».

ص: 265

22- الصادق علیه السلام- ﴿عَن الْفُضَيْلِ بْن يَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ فَقَالَ يَا فُضَيْلُ اعْرِف إِمَامَكَ فَإِنَّكَ إِذَا عَرَفْتَ إِمَامَكَ لَمْ يَضُرَكَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ وَ مَنْ عَرَفَ إِمَامَهُ ثُمَّ مَاتَ قَبْلَ أَنْ يَقُومَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ كَانَ بِمَنْزِلَة مَنْ كَانَ قَاعِداً فِي عَسْكَرِهِ لَا بَلْ بِمَنْزِلَةَ مَنْ قَعَدَ تَحْتَ لِوَائِهِ قَالَ: وَ قَالَ بَعْضُ أَصْحَابِهِ بِمَنْزَلَة مَنَ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُول الله﴾. (1)

* كُل الإمام

1- الصادقين علیهم السلام- ﴿عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ قَالَ مَنْ كَانَ يَأْتَمُونَ بِهِ فِي الدُّنْيَا وَ يُؤْتَى بالشَّمْسِ وَالْقَمَرِ فَيُقْذَفَانِ فِي جَهَنَّمَ وَمَنْ يَعْبُدُهُمَا﴾. (2)

2- الصّادق علیه السلام- ﴿الاقْتِدَاء نِسْبَةُ الْأَرْوَاحِ فِي الْأَزَلِ وَ امْتِرَاجُ نُورِ الْوَقْتِ بِنُورِ الْأَزَلِ وَلَيْسَ الِاقْتِدَا: بِالتَّوَسمِ بحَرَكَاتِ الظَّاهِرِ وَالتَنَسبِ إِلَى أَوْلِيَاءِ الدِّينِ مِنَ الْحُكَمَاءِ وَالْأَئِمَّةِ قَالَ اللَّهُ عزوجل يَوْمَ تَدْعُوا كُلَّ أُناس بإمامِهِم أَي مَنْ كَانَ افْتَدى بمُحِقِّ قبل و زكي قَالَ الله عزوجل فَإِذا نُفِخَ فِي الصُّورِ فَلا أَنْسابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِذٍ وَ لا يَتَسَاءَلُونَ﴾. (3)

3- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿ذَلِكَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ يُنَادِى مُنَادٍ لِيَقُمْ أَبُو بَكْر وَ شِيعَتْهُ وَ عُمَرُ وَ شِيعَتُهُ وَ عُثْمَانُ وَ شِيعَتُهُ وَ عَلَى امْ وَ شِيعَتُهُ﴾. (4)

4- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ بَشِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّهُ كَانَ يَقُول مَا بَيْنَ أَحَدِكُمْ وَبَيْنَ أَنْ يَعْتَبِطَ إِلَّا أَنْ تَبْلُغَ نَفْسُهُ هَاهُنَا وَ أَشَارَ بِإِصْبَعِهِ إِلَى حَنْجَرَتِهِ قَالَ ثُمَّ تَأَوَّلَ بِآيَاتِ مِنَ الْكِتَابِ فَقَالَ: أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحيكُمُ اللهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ يَوْمَ تَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإمَامِهِمْ فَرَسُولُ اللَّهِ إِمَامُكُمْ وَ كُمْ إِمَامٍ يَوْمَ الْقِيَامَة يَجِي يَلْعَنُ أَصْحَابَهُ وَ يَلْعَنُونَهُ﴾. (5)

ص: 266

22- امام صادق علیه السلام- فضیل بن یسار گوید: از امام صادق علیه السلام در مورد کلام خداوند ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناس بإمامهم﴾؛ پرسیدم. فرمود: ای فضیل! امام خود را بشناس که شناختن او ضرری به تو نمی رساند خواه این امر زود واقع شود و خواه به تأخیر بیافتد کسی که امام خود را بشناسد و سپس پیش از قیام صاحب الامر بمیرد مثل کسی است که در لشکر او نشسته است، نه بلکه مانند کسی است که در زیر پرچم او نشسته .باشد بعضی از اصحاب این طور روایت کرده اند؛ مثل کسی است که در رکاب پیغمبر شهید شده باشد.

* هر امامی

1- امام باقر علیه السلام- و امام صادق علیه السلام محمد بن مسلم گوید: از یکی از ایشان درباره ی آیه ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُنَاسِ بِإِمَامِهِمْ﴾ پرسیدم فرمود: «منظور از امام کسی است که در دنیا به او اقتدا کرده اند، خورشید و ماه را می آورند و به همراه هر کس که آن دو را پرستیده در جهنم می اندازند.

2- امام صادق علیه السلام- پیروی کردن عبارت است از برابری و همسانی جان ها در ازل ابتدای خلقت و آمیخته شدن نور زمان حاضر با نور ازل و پیروی کردن به شناخته شدن با کارهای ظاهری و آشکار و نسبت دادن خویش به بزرگان دین یعنی حکیمان و امامان نیست. بلکه باید در گفتار و کردار از مقتدای خویش پیروی کرد و خداوند عزوجل فرموده است ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناس بإمامِهِمْ﴾؛ یعنی هر کسی که از روی حقیقت از امام خود پیروی کرد؛ او پذیرفته شده و از انحراف دور و پاک است و باز می فرماید هنگامی که در «صور» دمیده شود هیچ یک از پیوندهای خویشاوندی میان آن ها در آن روز نخواهد بود و از یکدیگر تقاضای کمک نمی کنند [چون کاری از کسی ساخته نیست]. (مؤمنون /101)

3- علی بن ابراهیم رحمه الله علیه- روز قیامت منادی ندا می دهد ابوبکر و یارانش عُمر و یارانش و عثمان و یارانش و علی علیه السلام با یارانش برخیزند».

4- امام صادق علیه السلام- بشیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود مابین هر کدام از شما و خوشحالی و خرسندی فاصله ای ،نیست مگر به اندازه ی این که جانش به اینجا برسد و با انگشت به حنجره ی خود اشاره فرمود، سپس کلام خود را با آیاتی از کتاب خدا تأویل و تبیین نمود و فرمود: اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اولو الأمر [اوصیای پیامبر صلی الله علیه و آله] را. (نساء/59) کسی که از پیامبر صلی الله علیه و آله اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده (نساء/80): بگو] اگر خدا را دوست دارید از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد. (آل عمران/31) و سپس فرمود: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُنَاسِ بِإِمَامِهِمْ﴾؛ پس رسول خدا امام شماست و چه بسیار رهبران و پیشوایانی که روز قیامت می آیند و اصحاب خود را نفرین می کنند و آن ها او را نفرین می کنند.

ص: 267

5- الرضا علیه السلام- ﴿قال الرضالته في قول اللهِ يَوْمَ نَدْعُوا كُلِّ أُناس بإمَامِهِمْ قَالَ إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ قَالَ اللهُ أَلَيْسَ عَدنَا مِنْ رَبِّكُمْ أَنْ نُولى كُلَّ قَوْمٍ مَنْ تَوَلَّوْا قَالُوا بَلَى، قَالَ: فَيَقُولُ تَمَيَّزُوا فَيَتَمَيَّرُونَ﴾. (1)

6 الصادق علیه السلام- ﴿إن كُنتُمْ تُرِيدُونَ أَنْ تَكُونُوا مَعَنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً فَاتَّقُوا اللَّهَ وأطِيعُوا فَإِنَّ اللهَ يَقُولُ يَوْمَ نَدْعُوا كُلُّ أُناس بإمامِهِمْ﴾. (2)

7- الصّادق علیه السلام- ﴿عن أبي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ علیه السلام قَالَ: إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ نَادَى مُنَادٍ مِنْ عَنْ يُطْنَانِ الْعَرْشِ أَيْنَ خَلِيفَةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ فَيَقُومُ دَاوُدُ النَّبِيُّ فَيَأْتِي النَّدَاءُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَسْنَا إِيَّاكَ أَرَدْنَا وَإِنْ كُنْتَ لِلَّهِ تَعَالَى خَلِيفَةً ثُمَّ يُنَادِى ثَانِيَةً أَيْنَ خَلِيفَةُ اللهِ فِي أَرْضِهِ فَيَقُومُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبِ علیه السلام فَيَأْتِي النَّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ هَذَا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب خَلِيفَةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ فَمَنْ تَعَلَّقَ بِحَبْلِهِ فِي دَارِ الدُّنْيَا فَلْيَتَعَلَّقْ بِحَبْلِهِ فِي هَذَا الْيَوْمِ يَسْتَضِي بِنُورِهِ وَلْيَتَّبِعُهُ إِلَى الدَّرَجَاتِ الْعُلَى مِنَ الْجَنَّاتِ قَالَ فَيَقُومُ النَّاسُ الَّذِينَ قَدْ تَعَلَّقُوا بِحَبْلِهِ فِي الدُّنْيَا فَيَتَّبِعُونَهُ إِلَى الْجَنَّةِ ثُمَّ يَأْتِي النَّدَاءُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ أَلَا مَنِ اثْتَمَّ بِإِمَامٍ فِي دَارِ الدُّنْيَا فَلَيَتَّبِعْهُ إِلَى حَيْثُ يَذْهَبُ بِهِ فَحِينَئِذٍ تَبَرَأَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَرَأَوُا الْعَذَابَ وَ تَقَطَّعَتْ بهِمُ الْأَسْبَابُ وَ قالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِكَ يُرِيهِمُ اللهُ أَعْماهَهُمْ حَسَراتٍ عَلَيْهِمْ وَ مَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ﴾. (3)

8- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿فَالنَّاسُ أَتْبَاعُ مَن اتَّبَعُوهُ مِنْ أَئِمَّةِ الْحَقِّ وَ أَئِمَّةِ الْبَاطِل قَالَ اللَّهُ عَزَوجل يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولئِكَ يَقْرَؤُنَ كِتَابَهُمْ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا فَمَنِ اثْتَمَّ بِالصَّادِقِينَ حُشِرَ مَعَهُمْ وَ مَنِ اثْتَمَّ بِالْمُنَافِقِينَ حُشِرَ مَعَهُمْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله يُحْشَرُ الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ قَالَ إِبْرَاهِيمُ اللَّهِ فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّى﴾. (4)

9- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِكْرُهُ بِسَعَة رَحْمَتِهِ وَ رَأْفَتِهِ بِخَلْقِهِ وَ عِلْمِهِ بِمَا يُحْدِثُهُ الْمُبَدِّلُونَ مِنْ تَغْيِيرِ كَلَامِهِ قَسَمَ كَلَامَهُ ثَلَاثَةَ أَقْسَامِ فَجَعَلَ قِسْمَا مِنْهُ يَعْرِفُهُ الْعَالِمُ وَ الْجَاهِلُ وَ قِسْماً لَا يَعْرِفُهُ إِلَّا مَنْ صَفَا ذِهْنُهُ وَلَطْفَ حِسُّهُ وَ صَحَ تَمْشِيرُهُ مِمَّنْ شَرَحَ اللهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَ قِسَمَا لَا يَعْرِفُهُ إِلَّا اللَّهُ وَ أَمَنَاؤُهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ وَإِنَّمَا فَعَلَ ذَلِكَ

ص: 268

5- امام رضا علیه السلام- يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ؛ روز قیامت خداوند می فرماید: «آیا از عدل پروردگارتان نیست اگر او روزی هر قومی را به کسی بسپارد که در دنیا ولایت و حکومت او را پذیرفته بودند»؟ می گویند «بله البته عادلانه است خدا می فرماید پس از هم جدا شوید». و آن گاه هر قوم از دیگران جدا می ایستند.

6- امام صادق علیه السلام- اگر می خواهید روز قیامت همراه ما باشید همدیگر را نفرین نکنید، از خدا بترسید و او را اطاعت کنید که خدا می فرماید: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُنَاسِ بِإِمَامِهِمْ﴾.

7- امام صادق علیه السلام امام صادق علیه السلام فرمود چون روز قیامت شود آواز دهنده ای از اندرون عرش ندا دهد: «خلیفه ی خداوند در زمینش کجاست؟ پس داود پیامبر صلی الله علیه و آله برمی خیزد، از جانب خدای عزوجل ندا دهد: «منظور ما تو نیستی هرچند که خلیفه ی خدا بوده ای بار دوم ندا رسد: «خلیفه ی خداوند در در زمینش کجاست؟ پس امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام بر می خیزد از جانب خدای عزوجل ندا می رسد ای آفریدگان، این علی بن ابی طالب علیه السلام خلیفه ی خدا در زمین او و حجتش بر بندگان اوست، پس هرکه در دنیا به ریسمان [ولایت] او آویخته امروز نیز به ریسمان او بیاویزد تا از نور او روشنی گیرد و به دنبال او به درجات بلند بهشتی راه یابد پس مردمی چند که در دنیا به ریسمان ]ولایت] او آویخته بودند برخاسته و به دنبال آن حضرت به بهشت روند سپس از جانب خداوند جل جلاله ندا رسد: «هان هر کس در دنیا به دنبال پیشوایی راه افتاده امروز نیز به دنبال او به هرجا که بخواهد و او را ببرد، راه بیفتد این جاست که پیشوایان از پیروان بیزاری جویند و عذاب را ببینند و همه ی اسباب و وسایل از دسترسی نان دور و بریده باشد و در این هنگام پیروان می گویند: «کاش بار دیگر به دنیا برمی گشتیم تا از آن ها پیشوایان [گمراه] بیزاری جوییم آن چنان که آنان امروز] از ما بیزاری جستند! [آری] خداوند این چنین اعمال آن ها را به صورت حسرت زایی به آنان نشان می دهد و هرگز از آتش (دوزخ) خارج نخواهند شد. (بقره /167)».

8- امام علی علیه السلام- مردم پیرو کسانی هستند که از امامان حق اطاعت می کنند خداوند متعال در قرآن مجید فرمود: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولئِكَ يَقْرَؤُنَ كِتابَهُمْ وَ لا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا﴾ هر کس صادقان را برای خود امام بگیرد با آن ها محشور می شود و هرکس منافقان را رهبر اتّخاذ کند با آن ها محشور می گردد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مردم با دوستان خود محشور می گردند» ابراهیم گفت هرکس از من پیروی کند با من خواهد بود.

9- امام علی علیه السلام- سپس خداوند متعال به سبب فراخی رحمت و مهربانی اش در حق آفریدگان و نیز از آن جا که می دانست تبدیل کنندگان در کتابش تغییر به وجود می آورند کلام خود را بر سه گونه تقسیم کرد گونه ای را چنان قرار داد که دانا و نادان در می یابند گونه ای را چنان قرار داد که تنها دارندگان ذهن پالوده و احساس لطیف و تشخیص درست در می یابند؛ یعنی همان کسانی که خود، سینه ایشان را از برای اسلام گشود و گونه ای دیگر را چنان قرار داد که تنها خدا و امنای او و ریشه داران در علم- که سلام و درود خدا بر ایشان باد در می.یابند. البته خداوند چنین کرد تا اهل باطل، یعنی همان کسانی که بر میراث رسول خدا چنگ زده و مستولی شدند درباره دانش کتاب خدا ادّعای

ص: 269

لِئَلَّا يَدَّعِيَ أَهْلُ الْبَاطِلِ مِنَ الْمُسْتَوْلِينَ عَلَى مِيرَاتِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم مِنْ عِلْمِ الْكِتَابِ مَا لَمْ يَجْعَلْهُ اللَّهُ لَهُمْ وَلِيَقُودَهُمُ الاضْطِرَارُ إِلَى الِايتِمَارِ بِمَنْ وَكَاهُ أَمْرَهُمْ فَاسْتَكْبَرُوا عَنْ طَاعَتِهِ تَعَزُزُاً وَ افْتِرَاء عَلَى اللَّهِ عزوجل وَاغْتِرَاراً بِكَثْرَةَ مَنْ ظَاهَرَهُمْ وَ عَاوَنَهُمْ وَ عَانَدَ اللَّهَ جَلَّ اسْمُهُ وَرَسُولَهُ ... وَ مِمَّا أَخْبَرْتُكَ أَنَّهُ لَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا مَنْ لَطْفَ حِسُّهُ وَصَفَا ذِهْنُهُ وَ صَحَ تَمْيِيرُهُ قَوْلُه عزوجل ... يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ وَلَمْ يُسَمَّ بِأَسْمَائِهِمْ وَأَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَأُمَّهَاتِهِمْ ﴾. (1)

10- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿قال أمير الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ أَسَرَّ إِلَى أَلْفَ حَدِيثٍ فِي كُلِّ حَدِيثِ أَلْفَ بَابِ لِكُلِّ بَابٍ أَلْفُ مِفْتَاحَ وَ إِنِّي سَمِعْتُ اللَّهَ يَقُولُ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أناس بإمامهم وإلى أقسمُ لَكُمْ بِاللَّهِ لَيُبْعَثَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثَمَانِيَةً نَفَرٍ بِإِمَامِهِمْ وَ هُوَ ضَبُّ وَلَوْ شِئْتُ أَنْ أَسَمِّيَهُمْ فَعَلْتُ﴾. (2)

11- السجاد علیه السلام- ﴿وَرَدَ عَلَى الْحُسَيْنُ علیه السلام رَجُلٌ يُقَالُ لَهُ بِشْربْن غَالِب فَقَالَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَوَجَلَّ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ قَالَ إِمَامُ دَعَا إِلَى هُدًى فَأَجَابُوهُ إِلَيْهِ وَ إِمَامُ دَعَا إِلَى ضَلَالَة فَأَجَابُوهُ إِلَيْهَا هَوْلَاءِ فِي الْجَنَّةِ وَ هَوْلَا فِي النَّارِ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَوجل فَرِيقٌ فِي الجنة وفريق في الشعير﴾. (3)

12- الرسول صلی الله علیه و آله ﴿كُلِّ غَادِر بِإِمَامٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَائِلًا شِدْقُهُ حَتَّى يَدْخُلَ النَّارَ ﴾. (4)

13- الصّادق علیه السلام- ﴿قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ أَيْ مَنْ كَانَ اقْتَدَى بِمُحِقِ قُبِلَ وَ زَكَى﴾. (5)

14- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبي بَصِير قَالَ: ... فَأَخَذْتُ بِفَخِذِهِ فَقُلْتُ أَشْهَدُ أَنَّكَ إِمَامِي فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ سَيُدْعَى كُلِّ أناس بإمَامِهِمْ أَصْحَابُ الشَّمْسِ بِالشَّمْسِ وَأَصْحَابُ الْقَمَرِ بِالْقَمَرِ وَأَصْحَابُ النَّارِ بالنَّارِ وَأَصْحَابُ الْحِجَارَة بِالْحِجَارَة﴾. (6)

ص: 270

چیزی را نکنند که خداوند برای آنان قرار نداده است و به خاطر نیازی که به دانستن علم کتاب دارند، مجبور شوند سر به آستان کسانی دیگر بگذارند و به سراغ کسانی بروند که خداوند، امر خویش را به آنان سپرده بود؛ اما آنان بزرگی فروختند و از طاعت او سرباز زدند و به خداوند عزوجل بهتان زدند و از زیادی یاران و پشتیبانان خود و دشمنان خداوند و رسولش- که سلام و درود خدا بر او باد- فریفته شدند و از این رو در برابر اطاعت از خداوند تکبّر پیشه کردند که تو را مطلع گردانیدم که عالم به تأویل آن نگردد مگر دارندگان ذهن پالوده و احساس لطیف و تشخیص درست ... و نیز آیه: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ﴾، حال آن که از آنان با اسم هایشان و اسم های پدران و مادرانشان نام نبرد.

10- امام علی علیه السلام- امام علی علیه السلام - فرمود: ای مردم رسول خدا هزار راز به من گفته که در هر یک از آن ها هزار در و در هر در هزار کلید وجود دارد و من شنیدم خداوند تبارک و تعالی فرموده است: ﴿يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسِ بِإِمَامِهِمْ﴾ و من برای شما به خدا سوگند می خورم! که روز قیامت هشت نفر از میان شما مبعوث می شوند، در حالی که امامشان گفتار است و اگر می خواستم، نام آن ها را برایتان می گفتم.

11- امام سجاد علیه السلام- مردی به نام بشر بن غالب خدمت امام سجاد علیه السلام رسید و عرض کرد: «ای فرزند رسول خدا! به من از گفتار خدای عزوجل: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِم﴾ خبر ده». فرمود: امامی که به حق دعوت کرده و او را اجابت کردند و امامی که به گمراهی دعوت کرده و او را اجابت کردند، آنان در بهشتند و اینان در دوزخ و این است که فرمود گروهی در بهشتند و گروهی در آتش سوزان!. (شوری/7)».

12- پیامبر صلی الله علیه و آله- هر که با امامی بی وفا او عهد شکنی کند با دهانی کج وارد محشر گردد تا به دوزخ رود.

13- امام صادق علیه السلام- يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ؛ یعنی هر کسی که از روی حقیقت از امام خود پیروی کرد؛ او پذیرفته شده و از انحراف دور و پاک است.

14- امام صادق علیه السلام- ابوبصیر گوید ... من پای امام علیه السلام را گرفته و گفتم «شهادت می دهم شما امام علیه السلام من هستید فرمود: «خداوند قطعاً هر کس را با امام و رهبرش فرا می خواند، خورشیدپرستان را با خورشید ماه پرستان را با ماه آتش پرستان را با آتش و سنگ و بت پرستان را با بت هایشان».

ص: 271

15- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿روى مَرْفُوعًا إِلَى حَمْزَةَ الثَّمَالِيٌّ عَنْ أَبِي جَعْفَرِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ لَمَّا أَرَادَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ أَنْ يَسِيرَ إِلَى الْخَوَارِج بالنَّهْرَوَانِ وَاسْتَفَزَّ أَهْلَ الْكُوفَة وَأَمَرَهُمْ أَنْ يُعَسْكِرُوا بِالْمَيْدَانِ فَتَخَلَّفَ عَنْهُمْ شَبَتْ بْنُ رَبَعِي وَالْأَشْعَثُ بْنُ قَيْسِ الْكِنْدِئُ وَ جَرَيرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْبَجَلِيُّ وَ عَمْرُو بْنُ حُرَيْثٍ فَقَالُوا يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَ تَأْذَنُ لَنَا أَنْ نَقْضِيَ حَوَائِجَنَا وَنَصْنَعَ مَا نُرِيدُ ثُمَّ نَلْحَقُ بک فَقَالَ لَهُم ... وَاعْلَمُوا أَنَّى سَمِعْتُ أَخِي رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَقُولُ إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ نَادَى مُنَادِ لِيَخْلُوَ كُلِّ قَوْمٍ بِمَنْ كَانُوا يَأْتَمُونَ بِهِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فَمَنْ أَقْبَحُ وَجُوهَا مِنْكُمْ وَأَنتُمْ تُحِيلُونَ أَخَا رَسُول اللَّهِ وَ ابْنَ عَمِّهِ وَ صِهْرَهُ وَ تَنْقُضُونَ مِيثَاقَهُ الَّذِى أَخَذَهُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ عَلَيْكُمْ وَتُحْشَرُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ إِمَامُكُمُ الصَّبُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِم﴾. (1)

16- الرسول صلی الله علیه و آله- ﴿في رواية أبي بَصِير عَن الصَّادِقِ علیه السلام فِي خَبَر أَنَّ النَّبِيِّ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ أَمَّا جَبْرَئِيلُ نَزَلَ- عَلَى وَ أَخْبَرَنِي أَنَّهُ يُؤْتَى يَوْمَ الْقِيَامَة بقوم إمَامُهُمْ ضَبُ فَانظُرُوا أَنْ لَا تَكُونُوا أُولَئِكَ فَإِنْ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمَامِهِمْ ﴾. (2)

17- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ السَّجِسْنَانِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ، عَنْ عَلِيٌّ بن الْحُسَيْنِ، عَنِ الْحُسَيْنِ بْن عَلَيَّ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب علیه السلام، عَنْ رَسُول اللَّهِ ، عَنْ جَبْرَئِيلَ علیه السلام، عَن اللَّهِ تَعَالَى، قَالَ: وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَأَعَذَّبَنَ كُلِّ رَعِيَّة فِي الْإِسْلَامِ دَانَتْ بِوَلَايَةِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَيْسَ مِنَ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، وَإِنْ كَانَتِ الرَّعِيَّةُ فِي أَعْمَالِهَا بَرَّةً تَقِيَّةً، وَلَأغَفُونَ عَنْ كُلِّ رَعِيَّة دَانَتْ لِوَلَايَة إِمَامٍ عَادِل مِنَ اللَّهِ تَعَالَى وَ إِنْ كَانَتِ الرَّعِيَّةُ فِي أَعْمَالِهَا طَالِحةً مُسِيئَة قَالَ عَبْدَ اللَّهِ بْنُ أَبِى يَعْفُور: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ علیه السلام، مَا الْعِلَّةُ أَنْ لَا دِينَ لِهَؤُلَاءِ، وَ لَا عَتْبَ عَلَى هَؤُلَاءِ قَالَ: لِأَنَّ سَيِّئَاتِ الْإِمَامِ الْجَائِرِ تَعْمِرُ حَسَنَاتِ أَوْلِيَائِهِ، وَ حَسَنَاتِ الْإِمَامِ الْعَادِلِ تَعْمِرُ سَيِّئَاتِ أَوْلِيَائِهِ﴾. (3)

18- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿إذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ وَ نُصِبَتِ الْمَوَازِينُ وَأَحْضِرَ النَّبِيُّونَ وَالشُّهَدَاءُ وَ همُ الْأَئِمَّةُ يَشْهَدْ كُلُّ إمَام عَلَى أَهْلِ عَالَمِهِ بِأَنَّهُ قَدْ قَامَ فِيهِمْ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ دَعَاهُمْ إِلَى سَبيل الله﴾. (4)

15- امام علی علیه السلام- در حدیثی مرفوع از ابوحمزه ثمالی روایت است که امام باقر علیه السلام فرمود: وقتی امیرالمؤمنین تصمیم به تعقیب خوارج گرفت مردم را به سوی نهروان ترغیب نمود و دستور داد در میدان شهر جمع شوند شبث بن ربعی و اشعث کندی و جریر بن عبدالله بجلی و عمروبن حریث از شرکت در آن سرباز زدند و از امام علی علیه السلام - به ظاهر اجازه خواستند کارهای شخصی خود را انجام دهند و بعد به او ملحق گردند امام علیه السلام فرمود] بدانید که من از برادرم رسول خدا شنیدم که می فرمود روز رستاخیز نداکننده ای فریاد می زند هرگروهی باید با پیشوایی که به آن اقتدا کرده اند در زندگی دنیا همراه باشند و از شما کسی زشت روتر نخواهد بود و شما با برادر رسول خدا صلی الله علیه و آله و پسر عمش حیله می ورزید پیمانی که خدا و رسولش بر شما گرفت می شکنید شما روز رستاخیز برانگیخته می شوید در حالی که امام و پیشوایتان سوسمار است و این کلام خدای عزوجل است: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِم﴾.

16- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل می کند پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «جبرئیل بر من نازل شد و مرا باخبر ساخت که روز قیامت گروهی را می آورند که پیشوایشان سوسمار است، مراقب باشید که شما از آن ها نباشید چرا که خداوند می فرماید: ﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِم﴾.

17- پیامبر صلی الله علیه و آله- حبیب سجستانی گوید از امام باقر علیه السلام از پدرانش از پیامبر صلی الله علیه و آله به نقل از جبرئیل از خداوند عزوجل حدیث فرمود: به عزت و جلالم سوگند هر جماعتی از مسلمانان که از پیشوای ستمکاری که از جانب خداوند عزوجل نیست فرمانبرداری کنند را عذاب خواهم کرد، هرچند آن جماعت در کردارشان نیکوکار و پرهیزگار باشند و هر جماعتی از مسلمانان که از پیشوایی عادل که از جانب خداوند باشد فرمانبرداری کنند را خواهم بخشید هرچند آن جماعت در کردارشان بدکار و گناهکار باشند عبدالله بن ابی یعفور گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: «علت این که این گروه که از پیشوای ستمکار پیروی می کنند دین ندارند و آن گروه که از پیشوای عادل پیروی می کنند سرزنش نمی شوند چیست؟ امام فرمود: «چون گناهان پیشوای ستمکار کارهای نیک پیروانش را و کارهای نیک پیشوای عادل، گناهان پیروانش را می پوشاند.

18- امام علی علیه السلام - اگر روز قیامت برپا شود ترازوی عدل و داد برپاست و پیامبران و گواهان که امامان بر حقند همه حاضر هر امام و رهبر برای مردم دوران خود گواهی می دهد که وی به فرمان خدای عزوجل در میان آن ها قیام کرد و آن ها را به راه خدا دعوت نمود.

1-1- الباقر علیه السلام- ﴿وَ لَيْسَتْ تَشْهَدُ الْجَوَارِحُ عَلَى مُؤْمِن إِنَّمَا تَشْهَدُ عَلَى مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ كَلِمَةً الْعَذَابِ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ فَيُعْطَى كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَوجل فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولئِكَ يَقْرَؤُنَ كِتابَهُمْ وَلا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا﴾. (1)

1-1- امام باقر علیه السلام- ﴿اعضاء و جوارح علیه مؤمن گواهی نمی دهند بلکه علیه کسی که فرمان عذاب بر او ثابت شده گواهی می دهند و اما مؤمن نامه اش را به دست راستش می دهند، که خدای عزوجل می فرماید: ﴿فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولئِكَ يَقْرَؤُنَ كِتابَهُمْ وَلا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا﴾.

كَانَ فِي الْوُجُودِ لِلَّهِ عَزَوجِلٌ نَقْصُ وَ اهْتِضَامُ لَمْ يُوجَدْ فِى الْآخِرَةِ أَبَداً وَلَكِنَّ الْقَوْمَ تَاهُوا وَ عَمُوا وَصَمُوا عَنِ الْحَقِّ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عزّوجلّ وَمَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا يَعْنِي أَعْمَى عَنِ الْحَقَائِقِ الْمَوْجُودَة وَ قَدْ عَلِمَ ذَوُو الْأَلْبَابِ أَنَّ الِاسْتِدْلَالَ عَلَى مَا هُنَاكَ لَا يَكُونُ إِلَّا بِمَا هَاهُنَا مِنْ أَخْذِ عِلْمٍ ذَلِكَ برأيهِ وَطَلَب وُجُودِهِ وَإِدْرَاكِهِ عَنْ نَفْسِهِ دُونَ غَيْرِهَا لَمْ يَزْدَدْ مِنْ عِلْمٍ ذَلِكَ إِنَّا بُعْداً لِأَنَّ اللَّهَ عَزَوجِلٌ جَعَلَ عِلْمَ ذَلِكَ خَاصَّةً عِنْدَ قَوْم يَعْقِلُونَ وَ يَعْلَمُونَ وَ يَفْهَمُونَ﴾. (1)

7- العسكرى علیه السلام- ﴿أَنَّهُ خَرَجَ لِإِسْحَاق بْنِ إِسْمَاعِيلَ مِنْ أبِي مُحَمَّدِ صلی الله علیه و آله تَوْقِيع ... وَاعْلَمْ يَقِيناً يَا إِسْحَاقَ علیه السلام أَنَّ مَنْ خَرَجَ مِنْ هَذِهِ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا أَعْمَىٰ فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا إِنَّهَا يَا أَبْنَ إِسْمَاعِيلَ لَيْسَ تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَكِنَّ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَوجل فِي مُحْكَم كِتَابِهِ لِلظَّالِمِ رَبِّ وَحَشَرْتَنِي أَعْمَىٰ وَ قَدْ كُنْتُ بَصِيرًا﴾. (2)

8- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنْ عَلِيٍّ بن سُلَيْمَانَ رَفَعَهُ إِلَى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قَالَ: يُحْشَرُ الْمُرْجِيَّةُ عُمْيَاناً وَ إِمَامُهُمْ أَعْمَى فَيَقُولُ بَعْضُ مَنْ يَرَاهُمْ مِنْ غَيْرِ أُمَّتِنَا مَا نَرَى أُمَّةَ مُحَمَّدِ إِلَّا عُمْيَانَا فَيُقَالُ لَهُمْ لَيْسُوا مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدِ ۖ إِنَّهُمْ بَدَّلُوا فَبُدِّلَ بِهِمْ وَ غَيَّرُوا فَغُيِّرَ مَا بِهِمْ﴾. (3)

9- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿من كلام أمير الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام لِلْخَوَارج حِينَ رَجَعَ إِلَى الْكُوفَة وَهُوَ بِظَاهِرِهَا قَبْلَ دُخُولِهِ إِيَّاهَا بَعْدَ حَمْدِ اللَّهِ وَالثَّنَاءِ عَلَيْهِ اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا مَقَامُ مَنْ فُلِجَ فِيهِ كَانَ أَوْلَى بالْقَلْحِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مَنْ نُطِفَ فِيهِ أَوْ عَنِتَ فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا﴾. (4)

10- الصادقين علیهم السلام- ﴿وَ مَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَ أَضَلُّ سَبِيلًا قَالَ فِي الرجعة﴾. (5)

11- الصّادق علیه السلام- ﴿عَن أبي بصير قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوجلَّ وَ مَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَ أَضَلُّ سَبِيلًا فَقَالَ ذَلِكَ الَّذِي يُسَوِّفُ نَفْسَهُ الْحَجَّ يَعْنِي حَجَّةَ الْإِسْلَامِ حَتَّى يَأْتِيَهُ الْمَوْتُ ﴾. (6)

ص: 276

در آخرت هم وجود نداشت، بلکه این گروه گمراه شدند و از شنیدن و دیدن حق کور و کرند و نمی فهمند و این کلام خداوند است که می فرماید: ﴿وَ مَن كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الآخِرَةِ أَعْمَى وَ أَضَلُّ سَبِیلًا؛ یعنی از دیدن حقایق موجود کورند و به راستی خردمندان می دانند که دلایل اثبات وجود خدا در آخرت همان دلایل اثبات وجود خدا در دنیاست و هرکس این موضوع را تفسیر به رأی کند و بخواهد وجود خدا را با استفاده از دلایلی جز این ها اثبات کند یا بفهمد، تنها از حقیقت دور شده است؛ زیرا خداوند تبارک و تعالی علم به این امور را به طور مخصوص در اختیار عاقلان و عاملان و اندیشمندان قرار داده است.

7- امام عسکری علیه السلام- ایشان نامه ای به اسحاق بن اسماعیل نوشت ... ای اسحاق به طور قطع بدان که هر کس از دنیا با چشم کور برود در آخرت نیز نابینا و گمراه است. بدان که منظور کوری چشم نیست بلکه کور دلی است و سخن خدا در کتاب استوار خود درباره ظالم، اشاره به همین مطلب است: پروردگارا! چرا نابینا محشورم کردی؟ من که بینا بودم! (طه/125)

8- امام علی علیه السلام- علی بن سلیمان در حدیثی مرفوع از امام علی علیه السلام نقل می کند: «مرجئه کور محشور می شوند و امام آن ها هم از آن ها کورتر می باشد گروهی از غیر مسلمانان روز قیامت هنگامی که آن ها را مشاهده کنند می گویند امّت محمد صلى الله عليه وآله وسلم کور هستند»، من به آن ها می گویم این ها امت محمد نیستند زیرا آن ها در دین تغییراتی دادند و لذا صورت آن ها تغییر کرده است».

9- امام علی علیه السلام- حضرت علی علیه السلام هنگامی که به کوفه بازگشت در پشت کوفه پیش از وارد شدن به شهر این سخنان را به خوارج فرمود و پس از حمد و ثنای الهی و درود بر محمد پیامبر گرامی اش چنین گفت بار خدایا! این جایگاهی است که هر که در آن به سعادت و رستگاری رسد بهتر از رستگاری در روز رستاخیز است و هر که در آن آلوده به پلیدی شود یا گناه کند در آخرت نیز نابینا و گمراهتر است».

10- امام باقر علیه السلام- و امام صادق علیه السلام ﴿وَ مَن كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَىٰ فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَىٰ وَأَضَلُّ سَبِيلا ﴾ فرمود: «درباره ی رجعت است».

11- امام صادق علیه السلام- ابوبصیر نقل می کند از امام صادق علیه السلام درباره ی آیه: ﴿وَ مَن كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِیلا﴾ پرسیدم، فرمود: منظور کسی است که آنقدر حج را به امروز و فردا می اندازد تا مرگش فرا برسد

ص: 277

12- الكاظم علیه السلام- ﴿نَزَلَتْ فِيمَنْ سَوفَ الْحَج حَجَّةَ الإِسْلَام وَ عِنْدَهُ مَا يَحْجُ بِهِ فَقَالَ الْعَامَ أَحْجُ الْعَامَ أحْجُ حَتَّى يَمُوتَ قَبْلَ أَن يَحْج﴾. (1)

13- الصّادق علیه السلام- ﴿كُلَيْب عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَأَلَهُ أَبُو بَصِير وَ أَنَا أَسْمَعُ فَقَالَ لَهُ رَجُلُ لَهُ مائة ألف فقال العام أحج العام أحجُ فَأدْرَكَهُ الْمَوْتُ وَ لَمْ يَحْجُ حَجَ الإِسْلَام فَقَالَ يَا أَبَا بَصير أو مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى وَمَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَىٰ وَ أَضَلُّ سَبِيلًا عَمِيَ عَنْ فَريضَة مِنْ فَرائِضِ اللَّهِ﴾. (2)

14- السجّاد علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ عَنْ أَبِي جَعْفَرَ علیه السلام قَالَ جَاءَ رَجُلُ إِلَى أَبي عَلَى بْنِ الحُسَيْن علیه السلام فَقَالَ لَهُ إِنَّ ابْن عَبَّاس يَزْعُمُ أَنَّهُ يَعْلَمُ كُلَّ آيَةٍ نَزَلَتْ فِي الْقُرْآنِ فِي أَيَّ يَوْمٍ نَزَلَتْ وَ فِيمَنْ نَزَلَتْ فَقَالَ أَبى الله سَلْهُ فِي مَنْ نَزَلَتْ وَ مَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَىٰ فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا... فَأَتَاهُ الرَّجُلُ فَسَأَلَهُ فَقَالَ وَدِدْتُ أَنَّ الَّذِي أَمَرَكَ بِهَذَا وَاجَهَنِي بِهِ فَأَسْأَلُهُ عَنِ الْعَرْشِ مِمَّ خَلَقَهُ اللَّهُ وَ مَتَى خَلَقَ وَكَمْ هُوَ وَكَيْفَ هُوَ فَانْصَرَفَ الرَّجُلُ إِلَى أبى فَقَالَ أَبِي فَهَلْ أَجَابَكَ بِالْآيَاتِ قَالَ لَا قَالَ أَبِي لَكِنْ أجِيبُكَ فِيهَا بِعِلْمٍ وَ نُورِ غَيْرِ الْمُدَّعَى وَ لَا الْمُنْتَحَلِ أَمَّا قَوْلُهُ وَمَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَىٰ فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَ أَضَلُّ سَبِيلًا فَفِيهِ نَزَلَ وَ فِي أَبيه﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿وَ إِنْ كادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ لِتَفْتَرِيَ عَلَيْنَا غَيْرَهُ وَ إِذا لَّا تُخَذُوكَ خَلِيلاً﴾ (73)

* النُّزُولُ

1- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿فِي قَوْلِهِ وَإِنْ كَادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنَا قَالَ وَقْدُ ثَقِيفَ نُبَايِعُكَ عَلَى ثَلَاثٍ لَا تَنْحَنِي وَ لَا نَكْسِرُ إِلَهَا بِأَيْدِينَا وَ تَمَتَعْنَا بِاللَّاتِ سَنَةَ فَقَالَ لَاخَيْرَ فِي دِينِ لَيْسَ فِيهِ رَكُوعُ وَسُجُودُ فَأَمَّا كَسْرُ أَصْنَامِكُمْ بأَيْدِيكُمْ فَذَاكَ لَكُمْ وَأَمَّا الطَّاغِيَةُ اللَّاتِ فَإِنِّي غَيْرُ مُتَّعَكُمْ

ص: 278

12- امام کاظم علیه السلام- این آیه درباره ی کسی نازل شده است که حج را به تعویق می افکند، در صورتی که سرمایه و امکان این سفر را در اختیار دارد و او در تعلل و تسویف خود می گوید: امسال حج می کنم امسال حج می کنم و این تعلّل را همچنان ادامه می دهد، تا پیش از آن که حج را برگزار کند می میرد.

13- امام صادق علیه السلام- کلیب گوید: ابو بصیر از امام صادق علیه السلام درباره کسی پرسید که صد هزار [ثروت داشت] حج را آنقدر به تأخیر انداخت تا این که مرگش فرارسید و حج واجب را نگزارد. امام علیه السلام در پاسخ فرمود: ای ابو بصیر آیا سخن خدای تعالی را نشنیده ای که می فرماید: ﴿وَمَن كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا﴾؛ یعنی از دیدن یکی از واجبات و فرائض خداوند کور خواهد بود.

14- امام سجاد علیه السلام- ابوطفیل گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: مردی به سوی پدرم امام سجاد علیه السلام آمد و به ایشان گفت: ابن عباس رحمه الله علیه ادعا می کند که می داند هر آیه از قرآن در چه روزی و در مورد چه کسی نازل شده است پدرم به او فرمود: از او بپرس هر یک از این آیات در مورد چه کسی نازل شده است؛ ﴿وَ مَن كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَىٰ فَهُوَ فِي الآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا﴾، و ... آن مرد نزد ابن عباس رحمه الله علیه رفت از او پرسید. ابن عباس رحمه الله علیه گفت: دوست داشتم آن کس که به تو چنین چیزی را گفته ی خود، روبرو این سؤال ها را از من می پرسید پس تو نزد او برو و از او درباره ی عرش بپرس که خدا آن را از چه خلق کرده و چه زمانی خلق کرده و کم و کیف آن چگونه است؟ آن مرد نزد پدرم بازگشت. پدرم پرسید: «آیا او به سؤال های تو درباره ی آیات پاسخ داد؟ عرض کرد: «نه» پدرم فرمود: «اما من با نور و علمی که ادعایی و مسروقه نیست به تو جواب می دهم؛ آیه ﴿وَ مَن كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَىٰ فَهُوَ فِي الآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا﴾، در مورد او و پدرش نازل شده است».

نزدیک بود آن ها تو را [با وسوسه های خود] از آن چه بر تو وحی کرده ایم بفریبند، تا غیر آن را به ما نسبت دهی و آن گاه تو را به دوستی خود برمی گزینند. (73)

* سبب نزول

1- ابن عباس رحمه الله علیه- وَإِنْ كادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنَا، فرستادگان قبیله ی ثقیف [خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله] گفتند: «ما به سه شرط با تو بیعت می کنیم؛ این که نماز نخوانیم، بتی را به دست خودمان نشکنیم و یک سال از لات [یکی از بت ها] بهره مند گردیم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «دینی که در آن رکوع و سجود نباشد ارزشی ندارد اما در مورد شکستن بت ها به دست خودتان این حق را به شما می دهیم اما در مورد لات؛ آن بت سرکش من به شما اجازه ی بهره مندی از آن را نمی دهم. عرض کردند: یک سال به ما مهلت بده تا آن چه به عنوان هدیه برای بت هایمان تقدیم

ص: 279

بهَا قَالُوا أَجَلْنَا سَنَةً حَتَّى نَقْبِضَ مَا يُهْدَى لِآلِهَتِنَا فَإِذَا قَبَضْنَاهَا كَسَرْنَاهَا وَأَسْلَمْنَا فَهُمْ بِتَأْجِيلِهِمْ فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ﴾. (1)

می شود را بگیریم، چون آن هدایا را گرفتیم خودمان بت ها را شکسته و اسلام می آوریم». پیامبر صلی الله علیه و آله خواست به آن ها مهلت دهد که این آیه نازل شد.

2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْن عُثْمَانَ الْبَجَلِيِّ، عَنْ رَجُل أَنَّ النَّبِي اجْتَمَعَا عِنْدَهُ فَتَكَلَّمَا فِي علَى علیه السلام وَ كَانَ مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وآله وسلم أَنْ لَيَّنَ لَهُمَا فِي بَعْضِ الْقَوْلِ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلا إِذا لَأَذَقْناكَ ضِعَفَ الحَياةِ وَضِعْفَ المُماتِ ثُمَّ لا تَجِدُ لَكَ عَلَيْنَا نَصِيراً ثُمَّ لَا يَجِدَا بَعْدَكَ مِثْلَ على علیه السلام ولياً﴾. (1)

3- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبي حَفْصِ الصَّائِعَ عَنْ جَعْفَرَ بْن مُحَمَّدِ صلی الله علیه و آله قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ عَلَى النَّبِيِّ وَلَوْ لا أن تتناك لَقَدْ كَذَّتَ تَرَكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلاه إذا لاذقناكَ ضِعْفَ الحَياةِ وَضِعَفَ المُماتِ قَالَ: تَفْسِيرُهَا قَالُوا نَعْبُدُ إِلَهَكَ سَنَةً وَ تَعْبُدُ إِلَهَنَا سَنَةَ قَالَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَيْهِ قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ لا أَعْبُدُ ما تَعْبُدُونَ وَلا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ... ﴾. (2)

4- الصّادق علیه السلام- ﴿نَزَلَ الْقُرْآنُ بِإِيَّاكَ أَعْنِي وَاسْمَعِي يَا جَارَةُ وَفِي رِوَايَة أُخْرَى عَنْ أبي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَعْنَاهُ مَا عَاتَبَ اللهُ عزوجل بِهِ عَلَى نَبِيِّهِ فَهُوَ يَعْنِي بِهِ مَا قَدْ مَضَى فِي الْقُرْآنِ مِثْلُ قَوْلِهِ وَلَوْ لا أَنْ ثَبّتناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلًا عَلَى بِذَلِكَ غَيْرَهُ﴾. (3)

5- الرضا علیه السلام- ﴿سَأَلَ الْمَأْمُونُ الرَّضَا علیه السلام ... عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزوجل عَفَا اللَّهُ عَنْكَ لِرَأَذِنْتَ لَهُمْ قَالَ الرِّضَا هَذَا مِمَّا نَزَلَ بِإِيَّاكَ أَعْنِي وَ اسْمَعِي يَا جَارَهُ خَاطَبَ اللَّهُ عَزَوجل بذَلِكَ نَبِيَّ وَ أَرَادَ بِهِ أُمَتَهُ وَ كَذَلِكَ قَوْلُهُ عزوجل لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ وَ قَوْلُهُ عزوجل وَ لَوْ لا أَنْ تَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلًا﴾. (4)

6- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَة إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَ قَالَ لَوْ لَا مَا فِي الْقُرْآنِ الِاخْتِلَافِ وَالتَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِي دِينِكُمْ فَقَالَ لَهُ عَلَى علیه السلام وَ مَا هُوَ ... قَالَ أَجِدُهُ قَدْ بَيَّنَ فَضْلَ نَبِيَّهِ عَلَى سَائِرِ الْأَنْبِيَاءِ علیهم السلام ثُمَّ خَاطَبَهُ فِى أَضْعَافِ مَا أَثْنَى عَلَيْهِ فِي الْكِتَابِ مِنَ الْإِرْرَاءِ عَلَيْهِ وَ انْخِفَاضِ مَحَلِّهِ وَ غَيْر ذَلِكَ مِنْ تَهْجِينِهِ وَ تَأنِيبِهِ مَا لَمْ يُخَاطِبُ بِهِ أَحَداً مِنَ الْأَنْبِيَاءِ مِثْلُ قَوْلِهِ وَ لَوْ شَاءَ اللهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدى فَلا تَكُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِينَ وَ قَوْلِهِ وَلَوْ لا أَنْ تَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلا إِذا لَأَذَقْناكَ ضِعْفَ الحَيَاةِ وَ ضِعْفَ المُماتِ ثُمَّ

ص: 282

2- پیامبر صلی الله علیه و آله - عبدالله بن عثمان جبلی از شخصی دیگر نقل می کند رؤسای قریش و صحابه نزد پیامبر صلی الله علیه و اله جمع شدند و با او درباره ی علی صحبت کردند پیامبر صلی الله علیه و آله با آن ها بسیار نرم و رئوف برخورد کرد و خداوند این آیه را نازل: کرد نزدیک بود اندکی به آنان تمایل پیدا کنی. اگر چنین می کردی ما دو برابر مجازات [مشرکان] در زندگی دنیا و دو برابر [مجازات] آن ها را بعد از مرگ به تو می چشاندیم سپس در برابر ما یاوری برای خود نمی یافتی!. (اسراء/75) سپس دیگر جانشینی مانند علی ای نخواهی یافت.

3- امام صادق علیه السلام- ابوحفص صائغ گوید امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که این آیه بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد: ﴿وَ لَوْ لا أَنْ ثَبتناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلًا إِذا لَأَذَقْناكَ ضِعْفَ الْحَيَاةِ وَ ضِعْفَ الْمُمَاتِ﴾ فرمود: «تفسیر آن این است که مشرکان گفت: ند یک سال خدای تو را می پرستیم و یک سال خدای خودمان را می پرستیم پس خداوند متعال سوره کافرون را بر آن حضرت نازل فرمود.

4- امام صادق علیه السلام- قرآن مانند این ضرب المثل عربی نازل شده که گویند: به تو می گویم ولی ای همسایه تو گوش کن مانند گفتار: خداوند ﴿وَ لَوْ لا أَنْ ثَبّتناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً﴾ و با این کلام افرادی غیر ایشان را قصد کرده است.

5- امام رضا علیه السلام- از امام رضا درباره ی آن چه مأمون از حضرت علیه السلام پرسیده بود روایت است که مأمون گفت: درباره ی: آیه خداوند تو را بخشید [چرا] به آن ها اجازه دادی؟! (توبه/43) به من بگو» امام رضا علیه السلام فرمود: این آیه از جمله مواردی است که مصداق ضرب المثل به در می گویم دیوار بشنود می باشد خداوند عزوجل ظاهراً پیامبرش را مخاطب قرار داده است، اما منظور حقیقی او امت پیامبر صلی الله علیه و آله است و لذا می فرماید که اگر مشرک ،شوی تمام اعمالت تباه می شود و از زیانکاران خواهی بود (زمر/65) و یا می فرماید: ﴿وَ لَوْلا أَن ثَبّتْنَاكَ لَقَدْ كِدتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلًا﴾.

6- امام علی علیه السلام- فرد زندیقی نزد مولی الموحدین امیرالمؤمنین آمده و گفت: «اگر این اختلاف در آیات قرآن شما نبود حتماً به دین شما می گرویدم حضرت فرمود: آن آیه کدام است؟ گفت: « ... یافته ام که از برتری پیامبرش بر دیگر پیامبران سخن گفته و سپس چندین بار بیش از آن چه ثنای او گفته آن چنان با خواری و کاهش مقام و سرزنش و نکوهش خطابش کرده که هیچ یک از دیگر انبیا را چنین خطاب نکرده است همچون آن جا که گفته اما اگر خدا بخواهد آن ها را [به اجبار] بر هدایت جمع خواهد کرد ولی هدایت ،اجباری چه سودی دارد؟ پس هرگز از جاهلان مباش. (انعام/35) و ﴿و لَوْ لا أَنْ تَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلًا، وإِذا لَأَذَقْناكَ ضِعْفَ الحَيَاةِ وَ ضِعْفَ المَماتِ ثُمَّ لَا تَجِدُ لَكَ عَلَينا نَصِيرا .....﴿ امام علی علیه السلام فرمود: «... و امّا آن خطابی که گفتی بر نکوهش و سرزنش و ملامت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دلالت دارد؛ با این که خداوند تبارک و تعالی در کتاب خود برتری او را بر دیگر پیامبرانش آشکار ساخت خداوند عزوجل همان گونه که در کتاب خود فرمود، برای هر پیامبری

ص: 283

لا تَجِدُ لَكَ عَلَيْنَا نَصِيراً ... فقال ال وَأَمَّا مَا ذَكَرْتَهُ مِنَ الْخِطَاب الدَّالَّ عَلَى تَهْجين النَّبي صلی الله علیه و اله وَ الْإِزْرَاءِ بِهِ وَ التَّانِيبِ لَهُ مَعَ مَا أَظْهَرَهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فِي كِتَابِهِ مِنْ تَفْضِيلِهِ إِيَّاهُ عَلَى سَائِرِ الْأَنْبِيَاءِ علیهم السلام فَلِأَنَّ اللَّهَ عزوجل جَعَلَ لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا مِنَ الْمُشْرِكِينَ كَمَا قَالَ فِي كِتَابِهِ وَ بِحَسَب جَلَالَة مَنْزِلَة نَبِيِّنَا عِنْدَ رَبِّهِ كَذَلِكَ عَظُمَ مِحْنَتُهُ لِعَدُوِّهِ وَالَّذِي عَادَ مِنْهُ فِي حَالَ شِقَاقِهِ وَنِفَاقِهِ وَكُلٌّ أَذًى وَ مَشَقَة لِدَفْع نُبُوَّتِهِ وَ تَكْذِيبِهِ إِيَّاهُ وَ سَعْيِهِ فِي مَكَارِهِهِ وَ قَصْدِهِ لِنَقْضِ كُلِّ مَا أَبْرَمَهُ وَ اجْتِهَادِهِ وَ مَنْ مَالَأَهُ عَلَى كُفْرِهِ وَ فَسَادِهِ وَنِفَاقِهِ وَإِلْحَادِهِ فِي إِبْطَالِ دَعْوَاهُ وَ تَغْيِيرَ مِلَّتِهِ وَ مُخَالَفَة سُنَّتِهِ وَ لَمْ يَرَ شَيْئاً أَبْلَغَ فِي تَمَامِ كَيْدِهِ مِنْ تَنْفِيرِهِمْ مِنْ مُوَالَاةِ وَصِيِّهِ وَإِيحَاشِهِمْ مِنْهُ وَصَدِّهِمْ عَنْهُ وَ إِغْرَائِهِمْ بِعَدَاوَتِهِ وَ الْقَصْدِ لِتَغيير الْكِتَابِ الَّذِى جَاءَ بِهِ وَإِسْقَاطِ مَا فِيهِ مِنْ فَضْلِ ذَوَى الْفَضْلِ وَ كُفَر ذَوَى الْكُفْرِ مِنْهُ وَ مِمَّنْ وَافَقَهُ عَلَى ظُلْمِهِ وَ بَغْيِهِ وَ شِرِكِهِ وَلَقَدْ عَلِمَ اللَّهُ ذَلِكَ مِنْهُمْ فَقَالَ إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آيَاتِنَا لا يَخْفَونَ عَلَيْنَا وَ قَالَ يُرِيدُونَ أَنْ يُبَدِّلُوا كَلامَ اللهِ وَلَقَدْ أَحْضَرُوا الْكِتَابَ كَمَلًا مُشْتَمِلًا عَلَى التَّأْوِيلِ وَالتَّنْزِيلِ وَالْمُحْكَم وَ الْمُتَشَابِهِ وَ النَّاسِخِ وَالْمَنْسُوخِ لَمْ يَسْقُطُ مِنْهُ حَرْفُ أَلِفِ وَ لَا لَامٍ فَلَمَّا وَقَفُوا عَلَى مَا بَيَّنَهُ اللَّهُ مِنْ أَسْمَاءِ أَهْلِ الْحَقِّ وَالْبَاطِلِ وَأَنَّ ذَلِكَ إِنْ ظَهَرَ نَقَضَ مَا عَقَدُوهُ قَالُوا لَا حَاجَةَ لَنَا فِيهِ وَ نَحْنُ مُسْتَغْنُونَ عَنْهُ بِمَا عِنْدَنَا وَلِذَلِكَ قَالَ فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ وَ اشْتَرَوْا بِهِ ثَمَناً قَلِيلًا فَبِئْسَ ما يَشْتَرُونَ ثُمَّ دَفَعَهُمُ الاضْطِرَارُ بِوُرُودِ الْمَسَائِلِ عَلَيْهِمْ عَمَّا لَا يَعْلَمُونَ تَأْوِيلَهُ إِلَى جَمْعِهِ وَ تَألِيفِهِ وَ تَضْمِينِهِ مِنْ تِلْقَائِهِمْ مَا يُقِيمُونَ بِهِ دَعَائِمَ كُفْرِهِمْ فَصَرَحَ مُنَادِيهِمْ مَنْ كَانَ عِنْدَهُ شَيْءٌ مِنَ الْقُرْآنِ فَلْيَأْتِنَا بِهِ وَ وَكَلُوا تَألِيفَهُ وَ نَظْمَهُ إِلَى بَعْضٍ مَنْ وَافَقَهُمْ عَلَى مُعَادَاةِ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ فَأَلَّفَهُ عَلَى اخْتِيَارِهِمْ وَمَا يَدْلُّ لِلْمُتَأَمِّلِ لَهُ عَلَى اخْتِلَالِ تَمْيِيزِهِمْ وَ تَقْرِيبهِمْ وَ تَرَكُوا مِنْهُ مَا قَدَرُوا أَنَّهُ لَهُمْ وَ هُوَ عَلَيْهِمْ وَ زَادُوا تَنَاكُرَهُ وَ تَنَافُرَهُ وَ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّ ذَلِكَ يَظْهَرُ وَ يَبِينُ فَقَالَ ذلِكَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ وَانْكَشَفَ لِأَهْلِ الِاسْتِبْصَارِ عَوَارُهُمْ وَافْتِرَاؤُهُمْ وَ الَّذِي بَدَا فِي الْكِتَابِ مِنَ الْإِزْرَاءِ عَلَى النَّبِ مِنْ فِرْيَة الْمُلْحِدِينَ وَلِذَلِكَ قَالَ جَلَّ ذِكْرَهُ لَيَقُولُونَ مُنْكَراً مِنَ الْقَوْل وَزُوراً فَيَذْكُرُ لِنَبِيِّهِ مِنْ مَا يُحَدِّتُهُ عَدُوُّهُ فِي كِتَابِهِ مِنْ بَعْدِهِ بِقَوْلِهِ وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُول وَ لا نَبِيٍّ إِلَّا إِذا تَتَّى الْقَى الشَّيْطَانُ فِي أَمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحكمُ اللهُ آيَاتِهِ يَعْنِي أَنَّهُ مَا مِنْ نَبِيُّ تَمَنَّى مُفَارَقَة مَا يُعَايِنُهُ مِنْ نِفَاقِ قَوْمِهِمْ وَعُقُوقِهِمْ وَ

ص: 284

دشمنی از میان جنایتکاران قرار داد و نظر به بزرگی منزلت پیامبر صلی الله علیه و آله ما نزد پروردگارش، حق تعالی محنتی را که او از دشمنش می کشید سخت تر کرد دشمنی که در تفرقه و نفاق، هر آزار و اذیتی از او سر زد تا پیامبر صلی الله علیه و آله ی او را مردود کند و او را دروغگو جلوه دهد و در آسیب رساندن به او کوشید و خواست هر چه را که او استوار ،کرده در هم بشکند و به همراه یاوران خود در کفر و ستیزه جویی و نفاق و الحاد تلاش کرد تا دعوت او را باطل کند و ملتش را دگرگون سازد و با سنت او مخالفت کند و مکر خود را به تمام به کار گرفت تا امّت را از ولایت وصی او بیزار کند و از او جدایشان سازد و نگذارد به او بپیوندند و آنان را بر دشمنی با او برانگیزد و خواست تا کتابی را که آورده دگرگون کند و آن چه را از برتری اهل فضل و کفر اهل کفر همچون خودش و یاورانش در ستم و جور و شرک در کتاب آمده، از میان ببرد خداوند دانست که اینان چنین می کنند و فرمود کسانی که آیات ما را تحریف می کنند بر ما پوشیده نخواهند بود! (فصلت/40) و نیز خدای عزوجل در جای دیگر می فرماید: آن ها می خواهند کلام خدا را تغییر دهند. (فتح/15) آنان کتاب را آوردند در حالی که کامل بود و تأویل و تنزیل و محکم و متشابه و ناسخ و منسوخ را در خود داشت و هیچ الف و هیچ لامی از آن نیفتاده بود. آن گاه چون از نام هایی که خداوند از اهل حق و باطل در آن بیان کرده بود آگاه شدند و دانستند که اگر این نام ها آشکار شود پیمانی که بسته اند می شکند گفتند ما به این هیچ نیازی نداریم و آن چه خود داریم ما را از آن بی نیاز می کند خداوند فرمود ولی آن ها آن را پشت سر افکندند و به بهای کمی فروختند و چه بد متاعی می خرند؟ (آل عمران /187) آن گاه از آن چه که تأویلش را نمی دانستند مسائلی برایشان پدید آمد و از این رو ناگزیر شدند تا آن را گرد آورند و تألیفش کنند و از جانب خود چیزهایی به آن بیافزایند که پایه های کفرشان بر آن ها بنا می شود در آن دم ندا دهنده آنان فریاد برآورد هر که چیزی از قرآن نزد خود دارد آن را نزد ما بیاورد. سپس تألیف و تنظیم قرآن را به کسی سپردند که در دشمنی با اولیا، یار و یاورشان بود و او کتاب را با اختیار آنان تألیف کرد به این ترتیب که آن چه را می پنداشتند از برای آن هاست حال آن که علیه آنان بود رها کردند و چیزهایی در آن افزودند که آشکارا ناپسند و ناسازگار بود و خداوند دانست که این آشکار و نمایان می شود و فرمود: این آخرین حد آگاهی آن هاست. (نجم/30) حق تعالی عیبناکی آنان و دروغ پردازی آن کس را که در کتاب با دروغ سازی ملحدانه، نکوهش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را پدید آورد برملا کرد و فرمود آن ها سخنی زشت و باطل می گویند. (مجادله/2) و حق تعالی برای پیامبرش آن چه را که پس از او دشمنش در این کتاب ایجاد می کند بیان کرد و فرمود: هیچ پیامبری را پیش از تو نفرستادیم مگر این که هر گاه آرزو می کرد و طرحی برای پیشبرد اهداف الهی خود می ریخت شیطان القائاتی در آن می کرد اما خداوند القائات شیطان را از میان می برد، سپس آیات خود را استحکام می بخشید (حج/52) یعنی چون پیامبر صلی الله علیه و آله ی می خواست از نافرمانی و نفاقی که در قوم خود می دید جدا گردد و به سرای باقی منتقل شود شیطان دشمنی خود با او را پدیدار می کرد و به هنگام نبود او در کتابی که بر او نکوهش و سرزنش و ملامت شیطان را فرود آورده بود، شبهه

ص: 285

الِانْتِقَالَ عَنْهُمْ إِلَى دَارِ الْإِقَامَة إِلَّا أَلْقَى الشَّيْطَانُ الْمُعْرِضُ بِعَدَاوَتِهِ عِنْدَ فَقْدِهِ فِي الْكِتَابِ الَّذِي أُنْزِلَ عَلَيْهِ ذَمُّهُ وَ الْقَدْحُ فِيهِ وَالطَّعْنُ عَلَيْهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ ذَلِكَ مِنْ قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ فَلَا تَقْبَلُهُ وَلَا تُصْغِي إِلَيْهِ غَيْرُ قُلُوبِ الْمُنَافِقِينَ وَالْجَاهِلِينَ وَيُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ ِبأَنْ يَحْمِيَ أَوْلِيَاءَهُ مِنَ الضَّلَالِ وَالْعُدْوَانِ رَ مُشَايَعَة أَهْلَ الْكُفْرِ وَالطُّغْيَانِ الَّذِينَ لَمْ يَرْضَ اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَهُمْ كَالْأَنْعَام حَتَّى قَالَ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا فَافَهَمْ هَذَا وَ اعْمَلْ بِهِ وَ أَعْلَمْ أَنَّكَ مَا قَدْ تَرَكْتَ مِمَّا يَجِبُ عَلَيْكَ السُّؤَالُ عَنْهُ أَكْثَرُ مِمَّا سَأَلْتَ وَ إِنِّي قَدِ اقْتَصَرْتُ عَلَى تَفْسِيرِ يَسِيرٍ مِنْ كَثِيرٍ لِعَدَمِ حَمَلَةِ الْعِلْمِ وَقِلَّةِ الرَّاغِبِينَ فِي الْتِمَاسِهِ وَ فِي دُونَ مَا بَيَّنْتُ لَكَ بَلَاغُ لِذَوى الْأَلْبَابَ قَالَ السَّائِلُ حَسْبِي مَا سَمِعْتُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿إِذا لَّأَذَقْناكَ ضِعْفَ الحَياةِ وَ ضِعْفَ المُماتِ ثُمَّ لا تَجِدُ لَكَ عَلَيْنا نَصِيراً﴾ (75)

1- الرسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ قَتَادَةُ فَلَمَّا سَمِع [النَّبِيُّ ] قَوْلَهُ ثُمَّ لا تَجِدُ لَكَ عَلَيْنَا نَصِيراً قَالَ اللَّهُمَّ لَا تَكِلْنِي إِلَى نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنِ أَبَدا﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ إِنْ كادُوا لَيَسْتَفِرُّونَكَ مِنَ الْأَرْضِ لِيُخْرِجُوكَ مِنْهَا وَ إِذا لا يَلْبَتُونَ خِلافَكَ إِلَّا قَلِيلًا﴾ (76)

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَ إِنْ كادُوا لَيَسْتَفِزُونَكَ مِنَ الْأَرْضِ يَعْنِي أَهْلَ مَكَّةَ إِلَّا قَلِيلًا حَتَّى قُتِلُوا ببدر﴾. (3)

2- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿وَ قَالَ قُرَيْشُ مَكَةَ أَوْ يَهُودُ الْمَدِينَة إِنَّ هَذِهِ الْأَرْضِ لَيْسَتْ بِأَرْضِ الْأَنْبِيَاءِ وَ إِنَّمَا أَرْضِ الْأَنْبِيَاءِ الشَّامُ فَاتِ الشَّامَ فَنَزَلَ وَ إِنْ كَادُوا لَيَسْتَفِرُّونَكَ مِنَ الْأَرْضِ﴾. (4)

3- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿قَالَ ابْنُ عَبَّاسِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم لَمَّا قَدِمَ الْمَدِينَةَ حَسَدَتْهُ الْيَهُودُ مُقَامَهُ بِالْمَدِينَةِ وَ نِظَامَ أَمْرِهِ بِهَا فَقَالُوا بِأَجْمَعِهِمْ لَقَدْ كَرِهْنَا قُرْبَ هَذَا الرَّجُلِ فَلَا نَأْمَنُ مِنْهُ أَنْ

ص: 286

می انداخت. اما خداوند آن را در دل های مؤمنان از میان می برد و این گونه دل های آنان شبهه را نمی پذیرفت و تنها دل های منافقان و نادانان بود که به آن گوش می سپرد خداوند- که یادش با شکوه و بلند مرتبه باد- آیات خود را چنین استوار کرد که دوستان خود را در برابر گمراهی و دشمنان و همراهان اهل کفر و نافرمانی حمایت کند؛ در برابر همان کسانی که خداوند راضی نشد آنان را همچون چهار پایان قرار دهد بلکه آنان را از چهارپایان فرومایه تر قرار داد و فرمود بلکه گمراهترند! (فرقان/44) پس این را فهم کن و به آن عمل کن و بدان که تو هر چه داشتی، پرسیدی و من به تفسیری آسان از میان سخنان بسیار بسنده کردم؛ چرا که حاملان این علم وجود ندارند و خواهندگان دریافت این علم اندک اند و در ورای آن چه برایت بیان کردم پیامی از برای خردمندان است. آن مرد عرض کرد آن چه از تو شنیدم مرا بس است ای امیر مؤمنان!

اگر چنین می کردی ما دو برابر مجازات [مشرکان] در زندگی دنیا و دو برابر [مجازات آن ها را بعد از مرگ به تو می چشاندیم؛ سپس در برابر ما یاوری برای خود نمی یافتی (75)

1- پیامبر صلی الله علیه و آله- [قتاده] هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله این کلام: خداوند ﴿ثُمَّ لا تَجِدُ لَكَ عَلَيْنَا نَصِيراً﴾ را شنيد گفت: خداوندا مرا هیچ گاه به اندازه ی چشم برهم زدنی به خودم وامگذار».

و نزدیک بود با نیرنگ و توطئه جایگاه تو را در این سرزمین سست ساخته تا از آن بیرونت کنند و هرگاه چنین می کردند [گرفتار مجازات سخت الهی شده و] پس از تو جز مدت کمی باقی نمی ماندند (76)

1- علی بن ابراهیم رحمه الله علیه- و نزدیک بود اهل مکه با [نیرنگ و توطئه] جایگاه تو را در این سرزمین سست ساخته و هرگاه چنین می کردند [گرفتار مجازات سخت الهی شده و] پس از تو جز مدت کمی باقی نمی ماندند که در بدر کشته شدند.

2- ابن عباس رحمه الله علیه- قبیله ی قریش مکه یا یهودیان مدینه خطاب به پیامبر اسلام گفتند: این سرزمین (مکه) یا (مدینه سرزمین پیامبران نیست بلکه شام، سرزمین پیامبران است، تو نیز به سرزمین شام برو در این هنگام آیه ﴿وَ إِنْ كادُوا لَيَسْتَفِرُّونَكَ مِنَ الْأَرْضِ﴾ نازل شد.

3- ابن عباس رحمه الله علیه- ابن عباس رحمه الله علیه گوید: چون پیامبر صلی الله علیه و آله به مدینه آمد، یهودیان بر به مدینه آمد یهودیان بر امامت ایشان در آن شهر حسد ورزیدند و چون مرتب شدن کارهای ایشان را دیدند همگی به یکدیگر گفتند: «ما از بودن این مرد در این شهر ناراحتیم و در امان نیستیم که دین ما را تباه نکند روزی به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند و پرسیدند: «آیا تو «پیامبری؟ فرمود: «آری» پرسیدند از جانب خدا»؟ فرمود: «آری» گفتند:

ص: 287

يُفْسِدَ عَلَيْنَا دِينَنَا فَاجْتَمَعُوا عِنْدَهُ يَوْماً فَقَالُوا يَا مُحَمَّدُ أَنْتَ نَبِيُّ قَالَ نَعَمْ قَالُوا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ قال نَعَمْ فَقَالُوا وَ اللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا هَذِهِ بِأَرْضِ الْأَنْبِيَاءِ وَ إِنَّ أَرْضَ الْأَنْبِيَاءِ الشَّامُ كَانَ بِهَا إِبْرَاهِيمُ وَ الْأَنْبِيَاءُ بَعْدَهُ فَإِنْ كُنْتَ نَبِيَا مِثْلَهُمْ فَأتِ الشَّامَ فَإِنَّ اللَّهَ سَيَمْنَعُكَ بِهَا مِنَ الرُّومِ إِنْ كُنْتَ نَبيّاً وَ هِيَ الْمُقَدَّسَةُ وَأَرْضَ الْمَحْشَر وَإِنَّ الْأَنْبِيَاءَ لَمْ يَكُونُوا بِهَذَا الْبَلَدِ قَالُ فَعَسْكَرَ رَسُولُ اللَّهِ عَلَى رَأس ثَلَاثَة أَمْيَالَ مِنَ الْمَدِينَة حَتَّى يَرْتَادَ وَيَجْتَمِعَ إِلَيْهِ أَصْحَابُهُ فَنَزَلَ جَبْرَئِيلُ علیه السلام فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ وَإِنْ كَادُوا يَعْنِي الْيَهُودَ لَيَسْتَفِرُّونَكَ أَيْ لَيَسْتَخِفُونَكَ مِنَ الْأَرْضِ يَعْنِي أَرْضِ الْمَدِينَةِ فَيُخْرِجُوكَ مِنْهَا إِلَى الشَّامِ وَ إِذَا لَا يَلْبَثُونَ خِلافَكَ إِلَّا قَلِيلًا يَعْنِي بَعْدَكَ إِلَّا يَسِيراً حَتَّى يَهْلِكُوا سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ يَقُولُ هَكَذَا سُنَّتِي فِيمَنْ مَضَى إِنْ أَهْلِكَ مَنْ عَصَى الرَّسُولَ وَ لَا أَهْلِكَهُمْ وَ نَبِيُّهُمْ بَيْنَهُمْ وَ مَعَهُمْ بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ حَتَّى يَخْرُجُ مِنْ عِنْدِهِمْ فَإِذَا خَرَجَ عُذَّبُوا فَرَجَعَ رَسُولُ اللَّهِ إِلَى الْمَدِينَة وَ لْقُنَ حَتَّى قَالَ رَبِّ أَدْخِلْنِي يَعْنِي الْمَدِينَةَ مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِي يَعْنِي إِلَى مَكَةَ مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصِيراً فَاسْتَجَابَ اللَّهُ دُعَاهُ وَ فَتَحَ عَلَى يَدَيْهِ بَنِي إِسْرَائِيلَ [وَ] مَكَّةَ وَنَصَرَهُ عَلَيْهِمْ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنا قَبْلَكَ مِنْ رُسُلِنَا وَلا تَجِدُ لِسُتَّتِنا تحويلاً﴾

1- الصادقين علیهم السلام- ﴿إنَّ اللَّهَ قَضَى الِاخْتِلَاف عَلَى خَلْقِهِ وَ كَانَ أَمْراً قَدْ قَضَاهُ فِي عِلْمِهِ كَمَا قَضَى عَلَى الْأُمَمِ مِنْ قَبْلِكُمْ وَهِيَ السُّنَنُ وَ الْأَمْثَالُ يَجْرِى عَلَى النَّاسِ فَجَرَتْ عَلَيْنَا كَمَا جَرَتْ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا وَ قَوْلُ اللَّهِ حَقٌّ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لِمُحَمَّدِ لله سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنا قَبْلَكَ مِنْ رُسُلِنَا وَ لا تَجِدُ لِسُنَّتِنا تَحْوِيلًا وَ قَالَ فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللهِ تَحْوِيلًا وَ قَالَ فَهَلْ يَنْتَظِرُونَ إِلَّا مِثْلَ أَيَّامِ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِهِمْ قُلْ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنتَظِرِينَ وَقَالَ لَا تَبْدِيلَ لِقَوْلِ اللَّهِ وَقَدْ قَضَى اللَّهُ عَلَى موسى ال وَ هُوَ مَعَ قَوْمِهِ يُرِيهِمُ الْآيَاتِ وَالْأَدْرَ ثُمَّ مَرُوا عَلَى قَوْمٍ يَعْبُدُونَ أَصْنَامَاً قالوا يا

ص: 288

بنابراین خودت می دانی که این شهر سرزمین پیامبران نیست و سرزمین پیامبران علیهم السلام، شام است که ابراهیم و پیامبران پس از او آن جا بودند و اگر تو نیز پیامبر صلی الله علیه و آله ی همچون ایشان هستی به شام برو که اگر پیامبر صلی الله علیه و آله باشی خداوند به زودی در آن شهر تو را از رومیان محفوظ خواهد داشت که آن جا سرزمین مقدس و محل حشر است و مدت هاست که پیامبران در این سرزمین (مدینه) نبوده اند. پیامبر صلی الله علیه و آله در سه میلی مدینه اردو زد تا مستقر شود و یارانش آن جا جمع شوند. در این هنگام جبرئیل فرود آمد و آن آیه را آورد که ای محمّد! خداوند می فرماید یهودیان می خواهند جایگاه تو را در این سرزمین سست ساخته تا تو را از مدینه بیرونت کنند و به شام روانه دارند و هرگاه چنین می کردند، [گرفتار مجازات سخت الهی شده و] پس از تو جز مدت کمی باقی نمی ماندند؛ در آن صورت آنان اندکی پس از تو آن جا مقام خواهند داشت و سپس هلاک می شوند و این آیین و سنت من است که گروه هایی را که نسبت به پیامبران سرکشی می کنند نابود می سازم و آنان را در حالی که پیامبرشان میان ایشان باشد نابود نمی سازم ولی همین که پیامبرشان از پیش ایشان برود عذاب می شوند و پیامبر صلی الله علیه و آله به مدینه برگشت و این آیه از همان سوره به ایشان وحی شد که می فرماید: «پروردگارا! مرا در هر کار با صداقت به مدینه وارد کن و با صداقت خارج ساز و از سوی خود، حجتی یاری کننده برایم قرار ده (اسراء/ 80) [ یعنی مرا به مدینه درآور و سپس به مکه برسان و خداوند دعای ایشان را برآورده فرمود و به دست آن حضرت سرزمین یهودیان و مکه را گشود و بر آنان پیروزی بخشید و این است معنی گفتار خداوند که در همان آیه می فرماید و بگو حق آمد و باطل نابود شد یقیناً باطل نابود شدنی است»! (اسراء/81).

این سنّت [ما در مورد] پیامبرانی است که پیش از تو فرستادیم و هرگز برای سنت ما تغییر و دگرگونی نخواهی یافت. (77)

1- امام باقر علیه السلام- و امام صادق علیه السلام خداوند اختلاف و تفرقه را میان خلقش مقدر فرموده و این امر را خداوند با علمش در میان امت های قبل از شما هم مقدر کرده و این سنت ها و امثالی است که خداون-د در میان مردم برقرار کرده و بر ما هم جاری خواهد شد همان گونه که بر امتهای قبل از ما جاری شد و کلام خداوند حق است که به محمد فرموده است ﴿سُنَّةَ مَن قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِن رُّسُلِنَا وَ لَا تَجِدُ الله لِسُنَّتِنَا تَحوِيلًا﴾. و فرموده است آیا آن ها چیزی جز سنت پیشینیان و [عذاب های دردناک آنان] را انتظار دارند؟ هرگز برای سنت خدا تبدیل نخواهی یافت و هرگز برای سنت الهی تغییری نمی یابی (فاطر/43) و فرموده است: آیا آن ها [چیزی] جز همانند روزهای پیشینیان و بلاها و مجازات هایشان را انتظار می کشند؟ بگو شما انتظار بکشید من نیز با شما انتظار می کشم. (یونس/102) و فرموده: دگرگونی در کلام الهی نیست و خداوند برای موسی علیه السلام مقدر کرد او همراه قومش بود و آیات و معجزات بسیاری به آن ها نشان داد سپس وقتی چشمشان به قومی بت پرست افتاد، به موسی گفتند:

ص: 289

مُوسَى اجْعَلْ لَنَا إِلهَا كَما هُمْ اليَةٌ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ فَاسْتَخْلَفَ مُوسَى علیه السلام هَارُونَ فَنَصَبُوا عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقَالُوا هذا الكُمْ وَإِلهُ مُوسَى وَ تَرَكُوا هَارُونَ فَقَالَ: يَا قَوْمِ إِنَّما فُتِنْتُمْ بِهِ وَإِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمنُ فَاتَّبِعُونِي وَ أَطِيعُوا أَمْرِي قَالُوا لَنْ نَبْرَحَ عَلَيْهِ عَاكِفِينَ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَيْنَا مُوسَى فَضَرَبَ لَكُمْ بَيَّنَ نَبِيَّ أمْثَالَهُمْ وَ بَين لَكُمْ كَيْفَ صَنَعَ بهمْ وَقَالَ إِن نَبّى صلی الله علیه و آله لَمْ يُقْبَضَ حَتَّى أَعْلَمَ النَّاسَ أَمْرَ عَلى الله فَقَالَ مَنْ كُنتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيُّ مَوْلَاهُ وَقَالَ إِنَّهُ مِنِّى بمنزلة هَارُونَ مِنْ مُوسَى علیه السلام غَيْرَ أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي وَ كَانَ صَاحِبَ رَايَة رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فِي الْمَوَاطِن كُلِّهَا وَ كَانَ مَعَهُ فِي الْمَسْجِدِ يَدْخُلُهُ عَلَى كُلِّ حَالَ وَ كَانَ أَوَّلَ النَّاسِ إِيمَاناً بِهِ فَلَمَّا قُبِضَ نَبِيَّ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم كَانَ الَّذِي كَانَ لِمَا قَدْ قُضِيَ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ عَمَدَ عُمَرُ فَبَايَعَ أَبَا بَكْر وَ لَمْ يُدْفَنْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم بَعْدُ فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ عَلَى علیه السلام وَ رَأَى النَّاسَ قَدْ بَايَعُوا أَبَابَكُر خَشِيَ أَنْ يَفْتَتِنَ النَّاسُ فَفَرَغَ إِلَى كِتَابِ اللَّهِ وَأَخَذَ يَجْمَعُهُ فِي مُصْحَفِ فَأَرْسَلَ أَبُو بَكْرِ إِلَيْهِ أَنْ تَعَالَ فَبَايِعْ فَقَالَ عَلَى علیه السلام لَا أَخْرُجُ حَتَّى أَجْمَعَ الْقُرْآنَ فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ مَرَةً أُخْرَى فَقَالَ: لَا أَخْرُجُ حَتَّى أَفْرُغَ فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ الثَّالِثَةَ عُمَرُ رَجْنَا يُقَالُ لَهُ قُنْفُذُ فَقَامَتْ فَاطِمَةً بِنْبِتُ رَسُول اللَّهِ تَحُولُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ عَلَى علیه السلام فَضَرَبَهَا فَانْطَلَقَ قُنْفُذُ وَلَيْسَ مَعَهُ عَلَى اللَّهِ فَخَشِيَ أَنْ يَجْمَعَ عَلِيُّ النَّاسَ فَأَمَرَ بِحَطَبٍ فَجَعَلَ حَوَالَىٰ بَيْتِهِ ثُمَّ انْطَلَقَ عُمَرُ بِنَارٍ فَأَرَادَ أَنْ يُحْرِقَ عَلَى عَلَى القَلَيْهِ بَيْنَهُ وَ عَلَى فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ لا فَلَمَّا رَأَى الذَلِكَ خَرَجَ فَبَايَعَ كَارِها غَيْرَ طَائِعِ﴾. (1)

2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي الْعَبَّاس عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ فِي قَوْلِ اللَّهِ سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنْ رُسُلِنَا قَالَ: هِيَ سُنَّةً مُحَمَّدٍ وَ مَنْ كَانَ قَبْلَهُ مِنَ الرُّسُلِ وَ هُوَ الْإِسْلَامُ﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً﴾ (78)

«تو هم برای ما معبودی قرار ده، همان گونه که آن ها معبودان [و خدایانی] دارند»! گفت: «شما جمعیتی جاهل و نادان هستید» (اعراف /138) و موسی علیه السلام هارون را میان آن ها جانشین خود کرد آن ها بتی ساختند؛ مجسمه گوساله ای که صدایی همچون صدای گوساله [واقعی] داشت پدید آورد و [به یکدیگر] گفتند این خدای ،شما و خدای موسی است (طه) و هارون را رها کردند، هارون علیه السلام گفت ای قوم من شما به این وسیله مورد آزمایش قرار گرفته اید پروردگار شما خداوند رحمان است پس از من پیروی کنید و فرمانم را اطاعت نمایید ولی آن ها گفتند: «ما هم چنان گرد آن می گردیم و به پرستش گوساله ادامه می دهیم تا موسی به سوی ما بازگردد»! (طه/91-90). خداوند مثلهایی زده و برایتان مشخص کرده که با آن ها چه کرده است و فرمود پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آنقدر زنده ماند تا امر علیا را به مردم اعلام کرد و فرمود: هر کس که من مولایش هستم، علی علیه السلام مولایش است». و فرمود: علی برای من به منزله ی هارون علیه السلام برای موسی است به جز این که بعد از من پیامبری نیست علی در همه جا صاحب پرچم پیامبر صلی الله علیه و آله بود همیشه در مسجد همراه او بود، در همه حال با پیامبر صلی الله علیه و آله همراه بود اولین کسی بود که به او ایمان آورد، وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله از دنیا رفت به خاطر آن اختلافی که خدا مقدر فرموده بود شد آن چه شد عمر برخاست و با ابوبکر بیعت کرد، در حالی که رسول خدا هنوز دفن نشده بود. علی وقتی چنین دید که مردم با ابوبکر بیعت کرده اند ترسید فتنه در میان مردم به پا شود لذا به قرآن پناه برد و شروع به جمع کردن آن نمود، ابوبکر کسی را به دنبال علی علیه السلام فرستاد که بیاید و بیعت کند علی فرمود تا این قرآن را جمع نکنم از این جا خارج نمی شوم دوباره کسی را فرستاد امام همان را پاسخ داد و بار سوم عمر کسی به نام قنفذ را فرستاد فاطمه دختر رسول خدا برخاست تا بین او و علی ال مانع و میانجی باشد، قنفذ او را سیلی زد و بدون این که علی را با خود ببرد برگشت سپس ترسید که مردم اطراف على علیه السلام تجمع کنند امر کرد هیزم آوردند و هیزم ها را گرداگرد خانه ی علی علیه السلام گذاشت، عمر آتش آورد و خواست خانه ی علی ای را بسوزاند و به آتش بکشد در حالی که علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام در آن جا بودند، وقتی علی علیه السلام اوضاع را چنین دید از خانه بیرون آمد و با اکراه و نارضایتی با او بیعت کرد.

2- امام صادق علیه السلام- ابوالعباس از امام صادق علیه السلام درباره ی: آیه ﴿سُنَّةَ مَن قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِن رُّسُلِنَا﴾ روایت می کند که فرمود: منظور سنت محمد و پیامبران پیش از اوست و منظور اسلام است». نماز را از زوال خورشید (هنگام ظهر) تا نهایت تاریکی شب نیمه شب برپادار و همچنین قرآن فجر (نماز صبح) را چرا که قرآن فجر مشهود [فرشتگان شب و روز] است. (78)

1-1- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ زُرَارَةَ قَال سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَر علیه السلام عَمَّا فَرَضَ اللَّهُ عزّوجلّ مِنَ الصَّلَاةِ فَقَالَ خَمْسُ صَلَوَاتٍ فِي اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ فَقُلْتُ فَهَلْ سَمَّاهُنَّ وَ بَيْنَهُنَّ فِي كِتَابِهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى لِنَبِيِّهِ أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ وَ ذُلُوكُهَا زَوَالُهَا فَقِيمَا بَيْنَ دُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ أَرْبَعُ صَلَوَاتِ سَمَّاهُنَّ اللَّهُ وَبَيَّنَهُنَّ وَوَقَتَهُنَّ وَغَسَقُ اللَّيْلِ هُوَ انْتِصَافُهُ ﴾. (1)

2-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ يَزِيدَ بْنِ خَلِيفَةَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ عُمَرَ بْنَ حَنْظَلَةَ أَتَانَا عَنْكَ بوَقْتِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا لَا يَكْذِبُ عَلَيْنَا قُلْتُ ذَكَرَ أَنَّكَ قُلْتَ إِنَّ أَوَّلَ صَلَاةِ افْتَرَضَهَا اللَّهُ عَلَى نَبِيِّهِ الظُّهْرُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عزوجل أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ لَمْ يَمْنَعْكَ إِنَّا سُبْحَتُكَ ثُمَّ لَا تَزَالُ فِي وَقْتِ إِلَى أَنْ يَصِيرَ الظُّلُّ قَامَةً وَ هُوَ آخِرُ الْوَقْتِ فَإِذَا صَارَ الظَّلُّ قَامَةً دَخَلَ وَقْتُ الْعَصْرِ فَلَمْ يَزَلْ فِي وَقْتِ الْعَصْرِ حَتَّى يَصِيرَ الظُّلُّ قَامَتَيْنِ وَذَلِكَ الْمَسَاءُ فَقَالَ صَدَقَ﴾. (2)

3-1- السجّاد علیه السلام- ﴿عَنْ سَعِيدِ بْنِ الْمُسَيَّبِ قَالَ سَأَلْتُ عَلَى بْنِ الحُسَيْن علیه السلام ... فَقُلْتُ لَهُ فَمَتَى فُرضَتِ الصَّلَاةُ عَلَى الْمُسْلِمِينَ عَلَى مَا هُمْ عَلَيْهِ الْيَوْمَ فَقَالَ بِالْمَدِينَةِ حِينَ ظَهَرَتِ الدَّعْوَةُ وَ قَوِيَ الْإِسْلَامُ وَ كتَبَ اللَّهُ عَزَوجل عَلَى الْمُسْلِمِينَ الْجِهَادَ وَ زَادَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم فِي الصَّلَاةِ سَبْعَ رَكَعَاتِ فِي الظُّهْرِ رَكْعَتَيْنِ وَ فِي الْعَصْرِ رَكْعَتَيْنِ وَ فِي الْمَغْرَب رَكْعَةً وَ فِي الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ رَكْعَتَيْنِ وَأَقَرَّ الْفَجْرَ عَلَى مَا فُرِضَتْ لِتَعْجِيل نُزُول مَلَائِكَةِ النَّهَارِ مِنَ السَّمَاءِ وَلِتَعْجِيل عُرُوجٍ مَلَائِكَةِ اللَّيْلِ إِلَى السَّمَاءِ وَ كَانَ مَلَائِكَةُ اللَّيْلَ وَ مَلَائِكَةُ النَّهَارِ يَشْهَدُونَ مَعَ رَسُول اللَّهِ صَلَاةَ الْفَجْرِ فَلِذَلِكَ قَالَ اللَّهُ عزوجل وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً يَشْهَدُهُ الْمُسْلِمُونَ وَ يَشْهَدُهُ مَلَائِكَةُ النَّهَارِ وَ مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ﴾. (3)

4-1- أميرالمؤمنین علیه السلام- ﴿جَاءَ نَفَرُ مِنَ الْيَهُودِ إِلَى النَّبِيِّ فَسَأَلَهُ أَعْلَمُهُمْ عَنْ مَسَائِلَ فَكَانَ مِمَّا صلى الله عليه وآله وسلم سَأَلَهُ أَنَّهُ قَالَ أَخْبِرْنِي عَنِ اللَّهِ عزوجل لِأَيِّ شَيْءٍ فَرَضَ اللَّهُ عزوجل هَذِهِ الْخَمْسَ الصَّلَوَاتِ فِي خَمْسٍ مَوَاقِيتَ عَلَى أُمَّتِكَ فِي سَاعَاتِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وآله وسلم إِنَّ الشَّمْسَ عِنْدَ الزَّوَالِ لَهَا

ص: 292

1-1- امام باقر علیه السلام- زراره گوید: از امام باقر علیه السلام درباره نمازهای واجب پرسیدم، فرمود: «پنج نماز در هر شب و روز» پرسیدم: «آیا خداوند در کتاب خود از آن ها نام برده و آن ها را مشخص کرده است»؟ فرمود: «آری! خداوند تبارک و تعالی به پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است؛ ﴿أقم الصلاة لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ﴾، دلوک خورشید یعنی زوال آن و وقت ظهر، از این زوال تا نیمه شب چهار نماز واجب است که خدا آن ها را توضیح و تبیین کرده و وقت آن ها را مشخص نموده است و غَسَق الليل یعنی نیمه شب».

2-1- امام صادق علیه السلام- یزید بن خلیفه گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: عمر بن حنظله از جانب شما برای ما دربارهی وقت نماز صحبت کرده .است فرمود پس هیچ دروغی نگفته است». عرض کردم به ما گفته شما فرموده:اید اولین نمازی که خدا بر پیامبرش واجب کرد نماز ظهر بود؛ زیرا خداوند فرموده است: ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ﴾، و چون آفتاب زوال یافت فقط مانع از نماز نافله می گردد. آن گاه وقت برای نماز هست تا زمانی که سایه به اندازه ی قامت کامل انسان شود در وقت زوال و ظهر است و چون سایه ی کامل ،شد عصر شروع می شود و عصر ادامه دارد تا این که سایه به اندازه ی دو برابر قد برسد که آن را شامگاه و یا مساء می گوییم». امام فرمود: «راست گفته است».

3-1- امام سجاد علیه السلام- سعید بن مسیب گوید: از امام سجاد علیه السلام پرسیدم: «نماز به این صورت و ترتیبی که امروز است چه زمانی بر مسلمانان واجب شد؟ فرمود: در مدینه وقتی دعوت كاملاً آشکار شد و اسلام قوی شد و خدا جهاد را برای مسلمانان واجب ،فرمود پیامبر صلی الله علیه و آله هفت رکعت به نمازها افزود دو رکعت به نماز ظهر و عصر یک رکعت به نماز مغرب و دو رکعت به نماز عشاء افزود و نماز صبح را به همان صورت که واجب شده بود دو رکعت باقی گذاشت، به خاطر این که ملائکه ی شب و ملائکه ی روز، همراه با پیامبر صلی الله علیه و آله در نماز صبح شرکت می کردند و [نیز] ملائکه ی روز برای نزول از آسمان و ملائکه ی شب برای عروج به آسمان تعجیل دارند. لذا خداوند عزوجل فرمود: ﴿وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا﴾، مسلمانان و ملائکه ی روز و شب در نماز او شرکت می کنند.

4-1- امام على علیه السلام- عده ای از یهود نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمده و داناترین آن ها درباره ی مسائل از آن حضرت سؤال کرد و جزء سؤالاتی که از آن حضرت پرسید این بود که گفت: «بفرمایید تا بدانم برای چه خداوند عزوجل این نمازهای پنجگانه را در طول شبانه روز در پنج نوبت بر امّت تو مقرّر فرمود»؟ پس پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «همانا خورشید را در هنگام زوال حلقه ای است که بدان داخل می شود و در این هنگام هر چه در میان عرش (آسمان و زمین) است به تسبیح و تحمید پروردگارم زبان می گشاید و چون داخل آن شد زوال خورشید صورت می گیرد و در این هنگام هرچه

ص: 293

حَلْقَةً تَدْخُلُ فِيهَا فَإِذَا دَخَلَتْ فِيهَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَيُسَبِّحُ كُلَّ شَيْءٍ دُونَ الْعَرْشِ بِحَمْدِ رَبِّي جَلَّ جَلَالُهُ وَ هِيَ السَّاعَةَ الَّتِي يُصَلِّى عَلَيَّ فِيهَا رَبِّي جَلَّ جَلَالُهُ فَفَرَضَ اللَّهُ عَلَيَّ وَ عَلَى أُمَّتِي فِيهَا الصَّلَاةَ وَ قَالَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ وَهِيَ السَّاعَةُ الَّتِي يُؤْتَى فِيهَا بِجَهَنَّمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَمَا مِنْ مُؤْمِن يُوَافِقُ تِلْكَ السَّاعَةَ أَنْ يَكُونَ سَاجِداً أَوْ رَاكِعاً أَوْ قَائِمَا إِلَّا حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ﴾. (1)

5-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ هَذِهِ الْآيَة أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ قَالَ دُلُوكِ الشَّمْسِ رَوَالُهَا عِنْدَ كَبِدِ السَّمَاءِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ إِلَى انْتِصَافِ اللَّيْلِ فَرَضَ اللَّهُ فِيمَا بَيْنَهُمَا أَرْبَعَ صَلَوَاتِ الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ وَالْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ يَعْنِي الْقِرَاءَةَ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً قَالَ يَجْتَمِعُ فِي صَلَاةِ الْغَدَاةِ حَرَسُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ مِنَ الْمَلَائِكَة قَالَ وَ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ دَخَلَ وَقْتُ الصَّلَاتَيْنِ لَيْسَ نَفْلُ إِنَّا السُّبْحَةَ الَّتِي جَرَتْ بِهَا السُّنَّةَ أمَامَهَا قُرْآنَ الْفَجْرِ قَالَ رَكْعَتَانِ الْفَجْر وَ وَضَعَهُنَّ رَسُولُ اللَّهِ وَ وَقَتَهُنَّ لِلنَّاسِ﴾. (2)

6-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى افْتَرَضَ أَرْبَعَ صَلَوَاتِ أَوَّلُ وَقُتِهَا مِنْ زَوَالِ الشَّمْسِ إِلَى انْتِصَافِ اللَّيْلِ مِنْهَا صَلَاتَانِ أَوَّلُ وَقْتِهِمَا مِنْ عِنْدِ زَوَالِ الشَّمْسِ إِلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ إِنَّا أَنَّ هَذِهِ قَبْلَ هَذِهِ وَ مِنْهَا صَلَاتَانِ أَوَّلُ وَقْتِهِمَا مِنْ غُرُوبِ الشَّمْسِ إِلَى انْتِصَافَ اللَّيْلِ إِلَّا أَنَّ هَذِهِ قَبْلَ هَذِهِ﴾. (3)

7-1- الباقر علیه السلام- ﴿عن زرارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرَ علیه السلام فِي قَوْلَ اللَّهِ أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ عَنْ اللَّيْلِ قَالَ زَوَالُهَا إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ ذَلِكَ أَرْبَعُ صَلَوَاتٍ وَضَعَهُنَّ رَسُولُ اللَّهِ الله وَ وَقَتَهُنَّ لِلنَّاسِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ صَلَاةُ الْغَدَاة﴾. (4)

8-1- الصادقين علیهم السلام- ﴿قَالَ مُحَمَّدُ الْحَلَبِيُّ عَنْ أَحَدِهِمَا وَغَسَقُ اللَّيْلِ نِصْفُهَا بَلْ زَوَالُهَا وَ قَالَ أَفْرِدَ الْغَدَاةَ وَ قَالَ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً فَرَكْعَتَا الْفَجْرَ يَحْضُرُهُمَا الْمَلَائِكَةُ مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ وَ مَلَائِكَةُ النَّهَارِ﴾. (5)

ص: 294

تحت عرش است یا در میان زمین و عرش است به تسبیح و تحمید پروردگارم زبان می گشاید و این همان ساعتی است که پروردگارم صلوات و رحمت و برکات خود را بر من نازل می فرماید و خداوند در این موقع بر من و امتم نماز را واجب ساخته است و فرموده است: ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ﴾؛ یعنی نماز را از وقت زوال خورشید تا نیمه شب به پادار و این ساعتی است که در روز قیامت جهنم را در صحرای محشر می آورند، پس هیچ مؤمنی نیست که آن ساعت در سجده یا رکوع باشد یا به نماز ایستاده باشد مگر آن که خداوند بدنش را بر آتش حرام سازد.

5-1- امام صادق علیه السلام- زراره گوید: از امام صادق علیه السلام درباره ی این آیه: ﴿أقمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْل﴾ پرسیدم فرمود: «دلوك الشمس، یعنی زوال آفتاب در وسط آسمان، إلى غَسَقِ اللَّيْل یعنی تا نیمه شب خدا مابین این دو ،زمان چهار نماز را واجب کرده است؛ ظهر، عصر، مغرب و عشاء، وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ؛ یعنی قرائت ﴿إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا﴾. در زمان نماز صبح ملائکه ی نگهبان شب و روز جمع می شوند و وقتی آفتاب از نیمروز بگذرد، زمان نماز ظهر و عصر فرا می رسد. و نافله و مستحبی نیست مگر نماز مستحبی که سنت است پیش از آن (نماز ظهر) خوانده شود و قُرْآنَ الْفَجْرِ منظور دو رکعت نماز صبح است رسول خدا این نمازها را تعیین کرده و وقت آن را برای مردم مشخص کرده است.

6-1- امام صادق علیه السلام- عبید بن زراره از امام صادق علیه السلام ام درباره ی آيه: ﴿أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ﴾، نقل می کند که فرمود: «خداوند چهار نماز را واجب نموده است، اولین وقت آن زوال آفتاب و آخر آن نیمه شب است از جمله؛ زمان دو نماز از زوال آفتاب تا غروب آن است و یکی قبل از دیگری و زمان دو نماز دیگر از غروب آفتاب تا نیمه ی شب است، یکی قبل از دیگری».

7-1- امام باقر علیه السلام- زراره نقل می کند: امام محمد باقر علیه السلام درباره ی آیه: ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ﴾ فرمود: «یعنی زوال آفتاب إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ یعنی تا نیمه شب و این چهار نماز را رسول خدا تعیین کرده و وقت و زمان آن ها را برای مردم مشخص کرده است، وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ یعنی نماز صبح.

8-1- امام باقر علیه السلام- و امام صادق علیه السلام محمد حلبی از یکی از ایشان نقل می کند: غَسَقِ اللَّيْل یعنی نیمه ی شب یا بعد از آن که شب از نیمه گذشت، سپس خداوند نماز صبح را جداگانه بیان کرده و فرموده است: ﴿وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا﴾، ملائکه ی شب و روز در دو رکعت نماز صبح حاضر می شوند

ص: 295

9-1- الصّادق علیه السلام- ﴿دُلُو الشَّمْسِ زَوَالُهَا وَ غَسَقُ اللَّيْلِ انْتِصَافُهَا وَ قُرْآنُ الْفَجْرِ رَكْعَتَا الْفَجْرِ﴾. (1)

10-1- الصادقين علیهم السلام- ﴿أَنَ الدُّلُوكَ هُوَ الزَّوَال﴾. (2)

11-1- الصّادق علیه السلام- ﴿وَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ إِلَى أَنْ قَالَ قَالَ الله وَ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ دَخَلَ وَقْتُ الصَّلَاتَيْنِ﴾. (3)

12-1- الصادق علیه السلام- ﴿عَن الْحَلَبِيَّ وَ غَيْرِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ الشَّمْسِ زَوَالُ النَّهَارِ مِنْ نِصْفِهِ وَ غَسَقَ اللَّيْلِ زَوَالُ اللَّيْلِ مِنْ نِصْفِهِ قَالَ فَفُرِضَ فِيمَا بَيْنَ هَذَيْنِ الْوَقْتَيْن أَرْبَعُ صَلَوَاتٍ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً يَعْنِى صَلَاةَ الْغَدَاةِ يَجْتَمِعُ فِيهَا حَرَسُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ مِنَ الْمَلَائِكَةِ﴾. (4)

13-1- الصادقين علیهم السلام- ﴿عَنْ زُرَارَةَ وَ حُمْرَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ شَيْبَانِ عَنْ قَوْلِهِ أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ قَالَ جَمِعَتِ الصَّلَاةُ كُلُهُنَّ وَ ذَلُوكَ الشَّمْسِ زَوَالْهَا وَ غَسَقُ اللَّيْلِ انْتِصَافُهُ وَ قَالَ إِنَّهُ يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ كُلَّ لَيْلَة إِذَا انْتَصَفَ اللَّيْلُ مَنْ رَقَدَ عَنْ صَلَاةِ الْعِشَاءِ إِلَى هَذِهِ السَّاعَةِ فَلَا نَامَتْ عَيْنَاهُ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ قَالَ صَلاةُ الصُّبْحِ وَ أَمَّا قَوْلُهُ كَانَ مَشْهُوداً قَالَ تَحْضُرُهُ مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ﴾. (5)

14-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ رُزَيْقِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ كَانَ يُصَلِّى الْغَدَاةَ بِعَلَس عِنْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ الصَّادِقِ أَوَّلَ مَا يَبْدُو قَبْلَ أَنْ يَسْتَعْرِضَ وَكَانَ يَقُولُ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً إِنَّ مَلَائِكَةَ اللَّيْلِ تَصْعَدُ وَمَلَائِكَةَ النَّهَارِ تَنْزِلُ عِنْدَ طُلُوعِ الْفَجْر فَأَنَا أُحِبُّ أَنْ تَشْهَدَ مَلَائِكَةُ اللَّيْلَ وَ مَلَائِكَةُ النَّهَارِ صَلَاتِي وَكَانَ يُصَلِّى الْمَغْرَبَ عِنْدَ سُقُوطِ الْقُرْص قَبْلَ أَنْ تَظْهَرَ النُّجُومُ وَ قَالَ الهِ إِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ فَلَا نَافِلَةَ﴾. (6)

15-1- الصّادق علیه السلام- ﴿إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ فَقَدْ دَخَلَتْ أَرْبَعُ صَلَوَاتٍ فِيمَا بَيْنَ هَدَيْنِ الْوَفْتَيْنِ وَ أَفْرَدَ صَلَاةَ الْفَجْرِ فَقَالَ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً فَمَنْ صَلَّى قَبْلَ أَنْ تَزُولَ الشَّمْسُ فَلَا صَلَاةَ لَهُ﴾. (7)

ص: 296

9-1- امام صادق علیه السلام- مراد از لِدُلُوكِ الشَّمس، مایل گشتن خورشید از میانه ی آسمان (دایره ی نصف النهار) به سوی مغرب هنگام) ظهر (شرعی) است مراد از غَسَقُ اللَّيْل، نیمه شب و مراد از قُرْآنُ الْفَجْرِ دو رکعت نماز صبح است.

10-1- امام باقر علیه السلام- و امام صادق علیه السلام دلوک همان مایل گشتن خورشید از میانه ی آسمان دایره ی نصف النهار به سوی مغرب (هنگام ظهر شرعی) است.

11-1- امام صادق علیه السلام- زراره گوید: از امام صادق علیه السلام پیرامون آيه: ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْل﴾ پرسیدم. فرمود: «هنگامی که خورشید از میانه ی آسمان (دایره ی نصف النهار) به سوی مغرب مایل شود زمان خواندن نماز ظهر و عصر فرا رسیده است».

12-1- امام صادق علیه السلام- حلبی نقل می کند امام صادق علیه السلام فرمود: لِدُلُوكِ الشَّمْسِ عبارت است از گذشتن روز از میانه و غَسَقِ اللَّيْل گذشتن شب از میانه است، فرمود: «میان این دو زمان، چهار نماز (نمازهای ظهر، عصر، مغرب و عشاء) واجب شده است. آن گاه فرمود: ﴿وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً﴾؛ مراد از قرآن ،فجر نماز صبح است که فرشتگانی که نگهبان شب هستند با فرشتگانی که نگهبانان روز هستند در آن موقع جمع شوند و همگی شاهد و گواه بر کسانی هستند که نماز صبح را به پا می دارند».

13-1- امام باقر علیه السلام- و امام صادق علیه السلام زراره حمران و محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام نقل می کنند: درباره ی آيه ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ﴾ فرمودند: «همه ی نمازها در [ این آیه] جمع شده اند، دُلُوكِ الشَّمْسِ یعنی زوال آفتاب و غَسَقِ اللَّيْلِ یعنی نیمه شب. و منادی در هر نیمه شب از آسمان ندا می دهد؛ هرکس تا این ساعت از نماز عشاء غافل شده چشمانش دیگر نخوابد و قُرْآنَ الْفَجْرِ یعنی نماز صبح و اما این که خداوند می فرماید: كَانَ مَشْهُودًا یعنی ملائکه ی شب و ملائکه روز در آن حضور می یابند.

14-1- امام صادق علیه السلام- رزیق نقل می کند امام صادق علیه السلام در تاریکی آخر شب نزدیک طلوع فجر ،حقیقی در ابتدای طلوع آن قبل از آن که کاملاً گسترده شود نماز می خواند و می فرمود ﴿و قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا﴾. در هنگام طلوع فجر ملائکه ی شب به آسمان می روند و ملائکه ی روز به پایین می آیند من دوست دارم ملائکه ی شب و ملائکه روز نماز مرا ببینند و گواه بر آن باشند و نماز مغرب را هنگام غروب کامل خورشید قبل از ظهور ستاره ها می خواند.

15-1- امام صادق علیه السلام- أقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ، در میان این دو وقت، چهار نماز وارد شده است و خدا نماز صبح را جداگانه عنوان کرده و فرموده است: ﴿وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا﴾؛ هرکس قبل از زوال خورشید نماز بخواند، گویی نمازی نخوانده است.

ص: 297

16-1- فقه الرّضا علیه السلام- ﴿أوَّلُ صَلَاةِ فَرَضَهَا اللَّهُ عَلَى الْعِبَادِ صَلَاةُ يَوْمِ الْجُمُعَةِ الظُّهْرِ فَهُوَ قَوْلُهُ تَبَارَكَ و تَعَالَى أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْس إلى غَسَقِ اللَّيْل وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً تَشْهَدُهُ مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ وَ مَلَائِكَةُ النَّهَارِ وَقَالَ أَوَّلُ وَقْتِ الظُّهْرِ زَوَالُ الشَّمْسِ وَ آخِرُهُ أَنْ يبلغ الظُّلُ ذراعاً أو قدمين من زوال الشَّمْس في كُلِّ زمان﴾. (1)

17-1- الكاظم علیه السلام- ﴿مَا بَيْنَ غُرُوبِ الشَّمْسَ إِلَى سُقُوطِ الشَّفَقِ غَسَقٌ﴾. (2)

18-1- الصّادق علیه السلام- ﴿ وَ أَوَّلُ وَقْتِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ ذَهَابِ الْحُمْرَةِ وَ آخِرُ وَقْتِهَا إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ يَعْنِي نِصْفَ اللَّيْلِ﴾. (3)

19-1- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ أَبي جَعْفَرَ علیه السلام قَالَ: لَمَّا عُرجَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم نَزَلَ بِالصَّلَاةِ عَشْرَ رَكَعَاتِ رَكْعَتَيْنِ رَكْعَتَيْنِ فَلَمَّا وَلِدَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیه السلام زادَ رَسُولُ اللَّهِ سَبْعَ رَكَعَاتٍ شَكْراً لِلَّهِ فَأَجَازَ اللَّهُ لَهُ ذَلِكَ وَ تَرَكَ الْفَجْرَ لَمْ يَزِدْ فِيهَا لِضِيقِ وَقْتِهَا لِأَنَّهُ تَحْضُرُهَا مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ وَ مَلَائِكَةُ النهار﴾. (4)

20-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي مُحَمَّدِ الْعَلَوةُ الدِّينَوَرَى بِإِسْنَادِهِ رَفَعَ الْحَدِيثَ إِلَى الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ لِمَ صَارَتِ الْمَغْرِبُ ثَلَاثَ رَكَعَاتٍ وَ أَرْبَعاً بَعْدَهَا لَيْسَ فِيهَا تَقْصِيرُ فِي حَضَرٍ وَلَا سَفَر فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْزَلَ عَلَى نَبِيِّهِ لِكُلِّ صَلَاة رَكْعَتَيْنِ فِي الْحَضَرَ فَأَضَافَ إِلَيْهَا رَسُولُ اللَّهِ لِكُلِّ صَلَاةِ رَكْعَتَيْنِ فِي الْحَضَرَ وَقَصَّرَ فِيهَا فِي السَّفَرَ إِلَّا الْمَغْرَبَ فَلَمَّا صَلَّى الْمَغْرَبَ بَلَغَهُ مَوْلِدُ فَاطِمَةَ علیها السلام فَأَضَافَ إِلَيْهَا رَكْعَةً شُكراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمَّا أَنْ وَلِدَ الْحَسَنُ علیه السلام أَضَافَ إِلَيْهَا رَكْعَتَيْنِ شكراً اللهِ عَزَّ وَجَلَّ فَلَمَّا أن ولدَ الْحُسَيْنُ أَضَافَ إِلَيْهَا رَكْعَتَيْن شكراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ لِلذكر مِثْلُ حَظِّ الْأَنْثَيَيْنِ فَتَرَكَهَا عَلَى حَالِهَا فِي الْحَضَر وَالسَّفَر﴾. (5)

16-1- فقه الرضا اولین نمازی که خداوند بر بندگان واجب فرمود، نماز ظهر روز جمعه بوده است، چنان که خداوند فرموده: ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً﴾، یعنی فرشتگان شب به همراه فرشتگان روز بر نماز صبح گواه هستند و فرمود: ابتدای وقت نماز ظهر مایل گشتن خورشید از میانه ی آسمان دایره ی نصف النهار به سوی مغرب است و نهایت وقت فضیلت آن در هر زمان این است که سایه مراد، سایه ی شاخصی است که در زمین برای تعیین وقت ظهر قرار می دهند از هنگام مایل شدن خورشید از میانه ی آسمان، به اندازه ی یک ذراع از آرنج دست تا سر انگشتان را ذراع گویند یا دو گام برسد.

17-1- امام کاظم میان غروب خورشید تا نهانی شفق غسق است.

18-1- امام صادق علیه السلام- و ابتدای وقت نماز عشاء از بین رفتن سرخی ایجاد شده در طرف مشرق هنگام غروب خورشید و آخرین وقت آن، نهایت تاریکی شب یعنی نصف شب است.

19-1- امام باقر علیه السلام- هنگامی که رسول خدا را به معراج بردند پیامبر صلی الله علیه و آله با نماز [های واجب] که ده رکعت و هرکدام دو رکعتی بودند به زمین بازگشت چون حسن و حسین خانه به دنیا آمدند رسول خدا به عنوان شکرگزاری ،خداوند هفت رکعت به آن نمازها اضافه کرد و خداوند نیز این کار پیامبر صلی الله علیه و آله را تأیید فرمود و نماز صبح را به حال خود باقی گذاشته و به دلیل تنگی وقتش، به رکعت های آن اضافه نکرد چرا که در آن هنگام فرشتگان شب و فرشتگان روز حاضر می شوند.

20-1- امام صادق علیه السلام- در حدیثی مرفوع آمده است از امام صادق علیه السلام سؤال کردم چرا نماز مغرب سه رکعت و نافله ی آن چهار رکعت دو نماز دو رکعتی قرار داده شده است و در سفر و وطن کوتاه و شکسته نمی شود؟ امام فرمود: خداوند تبارک و تعالی هر نمازی را دو رکعتی بر پیامبر صلی الله علیه و آله خود فرو فرستاد و رسول خدا به هر نماز در وطن دو رکعت افزود و در سفر، آن نمازها را کوتاه نمود و آن دو رکعت اضافی را انداخت مگر نماز مغرب و نماز صبح، چون [روزی] پیامبر صلی الله علیه و آله نماز مغرب را به جا آورد خبر ولادت حضرت فاطمه به ایشان رسید و حضرت به عنوان شکرگزاری ،خداوند یک رکعت به نماز مغرب افزود. زمانی که امام حسن علیه السلام به دنیا آمد پیامبر صلی الله علیه و آله به عنوان شکرگزاری خداوند، دو رکعت به عنوان [نافله] به نماز مغرب افزود. پس از مدتی که امام حسین علیه السلام به دنیا آمد [باز] پیامبر صلی الله علیه و آله به عنوان شکرگزاری خداوند، دو رکعت [به عنوان نافله] به نماز مغرب افزود و این آیه را تلاوت فرمود که سهم [میراث] پسر، به اندازه سهم دو دختر باشد. (نساء/11) [یعنی برای حضرت فاطمه که دختر است یک رکعت اضافه شد و برای امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام که پسر هستند دو رکعت که دو برابر یک رکعت است] و نماز مغرب و دو نافله اش را در سفر و وطن به حال خود باقی گذاشت».

1-2- الباقر علیه السلام- ﴿ثُمَّ قَالَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً فَهَذِهِ الْخَامِسَةُ﴾. (1)

2-2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ إِسْحَاق بْن عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أخبرني بأفضل الْمَوَاقِيتِ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ فَقَالَ مَعَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِنَّ اللَّهَ عزوجل يَقُولُ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً يَعْنِى صَلَاةَ الْفَجْرِ تَشْهَدُهُ مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ وَ مَلَائِكَةُ النَّهَارِ فَإِذَا صَلَّى الْعَبْدُ الصُّبْحَ مَعَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أَثْبَتَتْ لَهُ مَرَّتَيْن أَثْبَتَهَا مَلَائِكَةُ اللَّيْل وَ مَلَائِكَةُ النَّهَار﴾. (2)

3-2- الصّادق علیه السلام- ﴿سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزوجل وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً قَالَ هُوَ الرَّكْعَتَانِ قَبْلَ صَلَاةِ الْفَجْرِ﴾. (3)

4-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ النَّبِيُّ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً قَالَ تَشْهَدُهُ مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ﴾. (4)

5-2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿ قُرآنُ الْفَجْرِ صَلَاةَ الْغَدَاةِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً قَالَ تَشْهَدُهُ مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ وَمَلَائِكَةُ النّهار﴾. (5)

6-2- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ أَنَّهَا الصَّلَاةُ الْوُسْطَى﴾. (6)

7-2- العسكرى علیه السلام- ﴿فَقَامَ ابْنِ الْخَلِيل الْقَيْسِي فَقَالَ يَا سَيِّدَنَا الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ أَوْقَاتُهَا سُنَّةٌ مِنْ رَسُول اللَّهِ أَوْ مُنَزَّلَةٌ فِي كِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى فَقَالَ يَرْحَمُكَ اللَّهُ مَا اسْتَنَّ رَسُولُ اللَّهِ إِلَّا مَا أمَرَهُ اللَّهُ بِهِ فَأَمَّا أَوْقَاتُ الصَّلَاةِ فَهَرَ عِنْدَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ كَمَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ وَهِيَ إِحْدَى وَ خَمْسُونَ رَكْعَةً فِي سِتَّةِ أَوْقَاتِ أَبَيْنُهَا لَكُمْ فِي كِتَابِ اللهِ عزوجل ... وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا نُودِيَ لِلصَّلاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى ذِكْرِ اللَّهِ وَ أَجْمَعَ النَّاسُ عَلَى أَنَّ السَّعْيَ هُوَ إِلَى صَلَاةِ الظُّهْرِ ثُمَّ قَالَ تَعَالَى أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ فَأَكَدَ بَيَانَ الْوَقْتِ وَصَلَاةِ الْعِشَاءِ مِنْ أَنَّهَا فِي غَسَقِ اللَّيْلَ وَ هِيَ سَوَادُهُ فَهَذِهِ أَوْقَاتُ الْخَمْسِ الصَّلَوَاتِ﴾. (7)

8-2- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿جَعَلَ اللَّهُ عَزَوجَلَ لِهَذِهِ الْفَرَائِضِ الصَّلَاةُ وَالزَّكَاةُ وَ الْحَجُّ وَ الصَّوْمُ وَ الْوَلَايَةِ الْأَرْبَعِ دَلَالَتَيْن وَهُمَا أَعْظَمُ الدَّلَائِلِ فِي السَّمَاءِ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ فَدَلَالَةُ الصَّلَاةُ الَّتِي هِيَ

ص: 300

1-2- امام باقر علیه السلام- وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا، و این نماز پنجم است.

2-2- امام صادق علیه السلام- اسحاق بن عمّار گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم مرا از بهترین زمان برای خواندن نماز صبح آگاه بفرما؟ فرمود: زمان طلوع فجر، خداوند باری تعالی فرموده است: ﴿وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا﴾ یعنی نماز صبح؛ ملائکه ی روز و ملائکه ی شب در این نماز حاضر می شوند و وقتی بنده ای نماز صبح را هنگام طلوع فجر بخواند دو بار برای او ثبت می شود ملائکه ی شب و ملائکه ی روز برای او آن را ثبت می کنند.

3-2- امام صادق علیه السلام- از امام صادق علیه السلام پیرامون این کلام خداوند: ﴿وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً﴾ سؤال شد، امام علی علیه السلام فرمود: «منظور دو رکعت نافله ی پیش از نماز صبح است».

4-2- پیامبر صلی الله علیه و آله - إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً؛ یعنی فرشتگان شب و روز گواه نماز صبح هستند.

5-2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- قُرآنَ الْفَجْرِ؛ منظور نماز صبح است. ﴿إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً﴾ فرشتگان شب به همراه فرشتگان روز گواه نماز صبح هستند.

6-2- امام على علیه السلام - وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ؛ مراد، نماز ظهر است.

7-2- امام عسکری علیه السلام- ابن خلیل قیسی برخاسته و خطاب به امام عسکری علیه السلام گفت: «ای آقای ما زمان نمازهای پنجگانه سنت رسول خدا است یا در قرآن نازل شده است»؟ امام علیه السلام فرمود: «خداوند تو را رحمت کند پیامبر صلی الله علیه و آله غیر از آن چه خداوند او را به آن دستور داد، چیز دیگری را سنت قرار نداد؛ اما زمان نمازها نزد ما اهل بیت همان است که خداوند برای پیامبرش تعیین فرمود که پنجاه و یک رکعت در شش وقت است و من آن شش وقت را برای شما از کتاب خداوند [قرآن] بیان خواهم کرد و خداوند فرمود ... ای کسانی که ایمان آورده اید هنگامی که برای نماز روز جمعه اذان گفته شود به سوی ذکر خدا بشتابید (جمعه/9) و مسلمانان بر این که مراد از شتاب در این آیه، شتاب به سوی نماز ظهر است اتفاق کرده اند. و خداوند فرمود: ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ﴾ و تاکید نمود که وقت زمان عشاء در هنگام تاریکی شب است. این ها زمان نمازهای پنجگانه است».

8-2- امام علی علیه السلام- و خداوند برای این فرائض چهارگانه دو دلیل و نشانه قرار داده که آن دو، بزرگترین نشانه های آسمانند یعنی خورشید و ماه مثلاً در مورد نماز که بزرگترین فریضه است از بین این چهار چیز و ستون دین و شریفتر از تمام امور دینی است خورشید نشانه آن است، چنان که در قرآن می فرماید: ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ

ص: 301

أَعْظَمُ هَذِهِ الْأَرْبَعَةِ وَ هِيَ عَمُودُ الدِّينِ وَ هِيَ أَشْرَفُهَا وَ أَجَلُهَا الشَّمْسُ يَقُولُ اللَّهُ عَزَوجَلَّ أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلَ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِكَانَ مَشْهُوداً فَلَا تُعْرَفُ مَوَاقِيتَ الصَّلَاةِ إِلَّا بِالشَّمْسِ أَوَلَهَا الزَّوَالُ عَنْ كَبِدِ السَّمَاءِ وَ هُوَ وَقْتُ الظُّهْرِ ثُمَّ الْعَصْرُ بَعْدَهَا وَدَلِيلُهَا مَا تَقَدَّمَ مِنَ الزَّوَالِ وَالْمَغْرِبُ إِذَا سَقَطَ الْقُرْضُ وَ هُوَ مِنَ الشَّمْسِ وَالْعِشَاءُ الْآخِرَةُ إِذَا ذَهَبَ الشَّفَقُ وَ هُوَ مِنَ الشَّمْسَ وَصَلَاةُ الْفَجْرِ إِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ وَ هُوَ مِنَ الشَّمْس﴾. (1)

9-2- السجّاد علیه السلام- ﴿زَادَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فِي الصَّلَاةِ سَبْعَ رَكَعَاتِ فِي الظُّهْرِ رَكْعَتَيْنِ وَ فِي الْعَصْرِ رَكْعَتَيْنِ وَ فِي الْمَغْرِب رَكْعَةً وَفِي الْعِشَاءِ الْآخِرَةَ رَكْعَتَيْنِ وَأَقَرَّ الْفَجْرَ عَلَى مَا فُرَضَتْ لِتَعْجِيلَ نُزُول مَلَائِكَة النَّهَارِ مِنَ السَّمَاءِ وَلِتَعْجِيل عُرُوجٍ مَلَائِكَة اللَّيْلِ إِلَى السَّمَاءِ وَكَانَ مَلَائِكَةُ اللَّيْلَ وَ مَلَائِكَةُ النَّهَارَ يَشْهَدُونَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم صَلَاةَ الْفَجْرِ فَلِذَلِكَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً يَشْهَدُهُ الْمُسْلِمُونَ وَ تَشْهَدُهُ مَلَائِكَةُ النَّهَارِ وَمَلَائِكَةُ اللَّيْل﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ مِنَ الَّيْل فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةٌ لَكَ عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً محموداً﴾ (79)

كانَ مَشْهُوداً؛ پس اوقات نماز جز به تابش خورشید شناخته نشود؛ اوّل آن هنگام زوال خورشید از شکم آسمان است که وقت ظهر .است سپس عصر بعد از آن است به دلیل همان آیه و وقت مغرب هنگامی است که قرص خورشید فرو افتد و آن به نشانی خورشید است. و وقت نماز عشاء موقع رفتن روشنی سر شب است که باز بستگی به خورشید دارد و نماز صبح هنگامی است که سپیده دمد و آن هم اثر خورشید است.

9-2- امام سجاد علیه السلام- رسول خدا هفت رکعت نماز به نمازهای موجود افزود؛ دو رکعت بر هر کدام از نمازهای ظهر و عصر و عشاء و یک رکعت در نماز مغرب و نماز صبح را به همان دو رکعتی که در مکه بر او واجب شده بود باقی گذاشت به خاطر تعجیل در نزول ملائکه ی روز به زمین و عروج ملائکه شب به آسمان؛ زیرا این ملائکه همراه پیامبر صلی الله علیه و آله در نماز صبح حضور می یافتند به همین علت خداوند می فرماید: ﴿وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا﴾.

و پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن [و نماز] .بخوان این یک وظیفه ی اضافی برای توست امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برساند. (79)

اخْتَصَّ اللَّهُ بِهِ نَبَيَّهُ وَ أَكْرَمَهُ بِهِ لَيْسَ لِأَحَدٍ سِوَاهُ وَ هُوَ لِمَنْ سِوَاهُ تَطَوُّعُ فَإِنَّهُ يَقُولُ وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ﴾. (1)

5-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ إِسْحَاق بْن يَزِيدَ وَ مُعَمَّرَ بْن أَبي زيَادِ وَ ابْن رتَاب قَالُوا كُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ أبي عبد الله علیه السلام مِنِّى فَقَالَ لَهُ رَجُلُ مَا تَقُولُ فِي التَّوَافِل فَقَالَ فَريضَةً قَالَ فَفَزِعْنَا وَ فَرْعَ الرَّجُلُ فَقَالَ أَبو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّمَا أَعْنِى صَلَاةَ اللَّيْلِ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدُ بِهِ نَافِلَةٌ لَکَ﴾. (2)

6-1- الباقر علیه السلام- ﴿عَبْدِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ الْمَلِكِ عَنْ أَبِي بَكْر قَالَ قَالَ لِى أَبُو جَعْفَر علیه السلام أَتَدْرِي لِأَيِّ شَيْءٍ وُضِعَ التَّطَوُّعُ قُلْتُ مَا أَدْرى جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ إِنَّهُ تَطَوُّعُ لَكُمْ وَ نَافِلَةُ لِلْأَنْبِيَاءِ وَ تَدْرِى لِمَ وُضِعَ التَّطَوُّعُ قُلْتُ لَا أَدْرِى جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ لِأَنَّهُ إِنْ كَانَ فِي الْفَرِيضَةِ نُقْصَانُ فَصَّبَّتِ النَّافِلَةُ عَلَى الْفَرِيضَةِ حَتَّى تَتِمَّ إِنَّ اللَّهَ عزوجل يَقُولُ لِنَبِيِّهِ وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةٌ لَكَ﴾. (3)

7-1- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنِ الْحَسَنِ بْن عَلِيِّ بْنِ الْأَعْمَانِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ بَعْضٍ رِجَالِهِ قَالَ: جَاءَ رَجُلُ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِنِّي قَدْ حُرِمْتُ الصَّلَاةَ بِاللَّيْلِ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام أَنْتَ رَجَلُ قَدْ قَيَّدَتكَ ذُنُوبُك﴾. (4)

8-1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿يَا عَلِيُّ ثَلَاثُ فَرَحَاتُ لِلْمُؤْمِنِ فِي الدُّنْيَا لِقَاءُ الْإِخْوَانِ وَالْإِفْطَارُ مِنَ الصِّيَامِ وَ التَّهَجُدُ فِي آخِرِ اللَّيْلِ﴾. (5)

9-1- السجاد علیه السلام- ﴿عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْن مُوسَى عَنْ أَخِيهِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: سُئِلَ عَلِيٌّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه السلام مَا بَالُ الْمُتَهَجَدِينَ بِاللَّيْلِ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ وَجْهَا قَالَ لِأَنَّهُمْ خَلُوا بِاللَّهِ فَكَسَاهُمُ اللَّهُ مِنْ نُوره﴾. (6)

10-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: عَلَيْكُمْ بصَلَاةِ اللَّيْلِ فَإِنَّهَا سُنَّةُ نَبِيِّكُمْ وَ دَأْبُ الصَّالِحِينَ قَبْلَكُمْ وَ مَطْرَدَةُ الدَّاءِ عَنْ أَجْسَادِكُمْ. صَلَاةُ اللَّيْلِ تبَيِّضَ الْوُجُوةَ وَ صَلَاةُ اللَّيْلِ تُطَيِّبُ الرِّيحَ وَصَلَاةُ اللَّيْلِ تَجْلِبُ الرِّزْقَ﴾. (7)

ص: 304

مستحب است چراکه خدا می فرماید کسی که فرمان خدا را در انجام کارهای نیک اطاعت کند، خداوند در برابر عمل او] شکرگزار و [از افعال وی] آگاه است. (بقره/158)

5-1- امام صادق علیه السلام اسحاق بن یزید و معمر بن ابی زیاد و ابن رئاب گویند: در منی نزد امام صادق علیه السلام نشسته بودیم شخصی پرسید درباره نافله ها چه می فرمایید؟ امام علی علیه السلام فرمود: واجب هستند ما و آن مرد بسیار ترسیدیم امام فرمود: قصد و منظور من، تنها نماز شب است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله واجب بود. خداوند می فرماید: ﴿وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةٌ لَّكَ﴾.

6-1- امام باقر علیه السلام- ابوبکر گوید: امام باقر علیه السلام به من فرمود: آیا می دانی حکمت وجود نمازهای مستحبی چیست؟ عرض کردم فدایت شوم نمی دانم فرمود: آن برای شما اختیاری و داوطلبانه است و برای انبیاء نافله محسوب می شود آیا می دانی برای چه وضع شده است؟ عرض کردم فدایت شوم نمی دانم» فرمود برای این که اگر در نماز واجب نقصی وجود داشته باشد، نماز مستحبی بر روی آن گذاشته می شود تا کامل شود خداوند عزوجل به پیامبرش می فرماید: ﴿وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدٌ بِهِ نَافِلَةٌ لَّكَ﴾.

7-1- امام على علیه السلام- علی بن نعمان از یکی از شیعیان نقل می کند مردی محضر مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام مشرف شد و عرض کرد یا امیرالمؤمنین علیه السلام من از خواندن نماز شب محروم هستم چه کنم؟ امیرالمؤمنین فرمود: گناهانت تو را مقید و ممنوع از خواندن نماز شب کرده اند».

8-1- پیامبر صلی الله علیه و آله- ای علی در دنیا برای مؤمن سه شادمانی است؛ ملاقات کردن برادران افطار نمودن روزه، شب زنده داری آخر شب.

9-1- امام سجّاد علیه السلام- اسماعیل بن موسی از برادرش- امام رضا- از پدرانش روایت نمود از حضرت سجاد علیه السلام سؤال شد چرا اهل تهجد و عبادت در شب، نیکو منظر ترین مردم می باشند»؟ فرمود: زیرا ایشان با خدا خلوت می کنند پس حق تعالی از نور خودش ایشان را می پوشاند.

10-1- امام صادق علیه السلام- معاوية بن عمار از یکی از شیعیان نقل می کند امام صادق علیه السلام فرمود: بر شما باد به نماز در شب؛ زیرا آن سنت پیامبر صلی الله علیه و آله شما و عمل افراد صالح قبل از شما بوده است. نماز شب مرض را از اجساد شما دور می کند و نیز حضرت فرمود: «نماز شب صورت را نورانی و بوی را خوش نموده و موجب جلب روزی است.

ص: 305

1- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَن جابر بن إِسْمَاعِيلَ عَنْ جَعْفَر بن مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ علیه السلام أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِب علیه السلام عَنْ قِيَامِ اللَّيْلِ بِالْقُرْآن فَقَالَ لَهُ أَبْشِرُ مَنْ صَلَّى مِنَ اللَّيْلِ عُشْرَ لَيْلِهِ لِلَّهِ مُخْلِصاً (ابْتِغَاءَ ثَوَابِ اللَّهِ) قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لِمَلَائِكَتِهِ اكْتُبُوا لِعَبْدِيَ هَذَا مِنَ الْحَسَنَاتِ عَدَدَ مَا أَنْبَتَ فِي اللَّيْلِ مِنْ حَبَّةٍ وَ وَرَقَة وَ شَجَرَةٍ وَعَدَدَ كُلِّ قَصَبَةٍ وَ خُوص وَ مَرْعَى وَ مَنْ صَلَّى تُسْعَ لَيْلِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ عَشْرَ دَعَوَاتِ مُسْتَجَابَاتٍ وَأَعْطَاهُ اللهُ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ وَ مَنْ صَلَّى ثُمُنَ لَيْلِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ شَهِيدٍ صَابرٍ صَادِقِ النِّيَّةِ وَشُفِّعَ فِي أَهْل بَيْتِهِ وَ مَنْ صَلَّى سُبْعَ لَيْلِهِ خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ يَوْمَ يُبْعَثُ وَ وَجْهُهُ كَالْقَمَرَ لَيْلَةَ الْبَدْرِ حَتَّى يَمُرَّ عَلَى الصِّرَاطِ مَعَ الْآمِنِينَ وَ مَنْ صَلَّى سُدَّسَ لَيْلِهِ كُتِبَ فِي الْأَوَّابِينَ وَغُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَنْ صَلَّى خُمُسَ لَيْلِهِ رَاحَمَ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلَ الرَّحْمَن فِي قُيَّتِهِ وَ مَنْ صَلَّى رَبِّعَ لَيْلِهِ كَانَ فِي أَوَّلِ الْفَائِزِينَ حَتَّى يَمُرَّ عَلَى الصِّرَاطِ كَالرِّيحِ الْعَاصِفِ وَ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ وَ مَنْ صَلَّى ثُلُثَ لَيْلِهِ لَمْ يَبْقَ مَلَكَ إِلَّا غَبَطَهُ بِمَنْزِلَتِهِ مِنَ اللَّهِ وَقِيلَ لَهُ ادْخُلَ مِنْ أَى أَبْوَابِ الْجَنَّةِ الثَّمَانِيَةِ شِئْتَ وَ مَنْ صَلَّى نِصْفَ لَيْلِهِ فَلَوْ أَعْطِيَ مِلْءَ الْأَرْضِ ذَهَبَاً سَبْعِينَ أَلْفَ مَرَّة لَمْ يَعْدِلْ جَزَاءَهُ وَ كَانَ لَهُ بِذَلِكَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ رَقَبَةً يُعْتِقُهَا مِنْ وَلْدِ إِسْمَاعِيلَ وَ مَنْ صَلَّى ثُلُثَيْ لَيْلِهِ كَانَ لَهُ مِنَ الْحَسَنَاتِ قَدْرُ رَمْلَ عَالِجِ أَدْنَاهَا حَسَنَةُ أَثْقَلُ مِنْ جَبَلٍ أَحْدِ عَشْرَ مَرَاتٍ وَ مَنْ صَلَّى لَيْلَةً تَامَّةٌ تَالِياً لِكِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَاكِعا وَ سَاجِداً وَ ذَاكِراً أَعْطِيَ مِنَ الثَّوَاب مَا أَدْنَاهُ يَخْرُجُ مِنَ الذُّنُوبِ كَيَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ وَيُكْتَبُ لَهُ عَدَدَ مَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْحَسَنَاتِ وَ مِثْلَهَا دَرَجَاتٌ وَ يُثَبِّتُ النُّورُ فِي قَبْرِهِ وَ يُنْزَعُ الإِثْمُ وَ الْحَسَدُ مِنْ قَلْبِهِ وَ يُجَارُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَ يُعْطَى بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ يُبْعَثُ مَعَ الْآمِنِينَ وَ يَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لِمَلَائِكَتِهِ يَا مَلَائِكَتِي انْظُرُوا إِلَى عَبْدِي أَحْيَا لَيْلَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِي أَسْكِنُوهُ الْفِرْدَوْسَ وَ لَهُ فِيهَا مِائَةُ أَلْفِ مَدِينَة فِى كُلِّ مَدِينَة جَمِيعُ مَا تَشْتَهى الْأَنْفُسُ وَتَلَد الأعين وَ لَمْ يَخْطُرْ عَلَى بَال سِوَى مَا أَعْدَدْتُ لَهُ مِنَ الْكَرَامَةِ وَالْمَرِيدِ وَ الْقُربة﴾. (1)

ص: 306

11-1- امام علی علیه السلام- جابر بن اسماعیل نقل می کند امام باقر علیه السلام از پدرش روایت فرمود: مردی از علی بن ابی طالب علیه السلام درباره فضیلت تلاوت قرآن هنگام برخاستن در شب پرسید، حضرت فرمود: بشارت بده که هر کس یک دهم شب را به نماز به سر برد در حالی که نیتش فقط خدا و طلب اجر الهی باشد، خدای متعال به فرشتگان می فرماید برای این بنده ام به عدد آن چه که از برگ ها و دانه ها و درختان و به اندازه تمام نی ها و شاخه های تازه که در این شب می روید اجر و ثواب بنویسید و هرکس که یک نهم شب را به عبادت و نماز مشغول باشد خداوند استجابت ده دعا به او عطا می فرماید و در قیامت نامه اعمالش را به دست راست او خواهد داد و هرکس که یک هشتم شب را به نماز مشغول باشد خداوند پاداش یک شهید شکیبای مخلص به او عطا می کند و شفاعت او را در حق اهل خانه اش می پذیرد و هر فرد که یک هفتم شب را نماز بخواند از قبر خود با چهره ای نورانی چون ماه شب چهارده محشور می شود تا از پل صراط با جماعتی که در امان هستند عبور نماید. و هرکس یک ششم شب را نماز بخواند در زمره توبه کنندگان و بازگشت کنندگان به سوی خدا نوشته می شود و گناهان پیشینش بخشیده می شود و هرکس یک پنجم شب را نماز بخواند، در بهشت از ندیمان ابراهیم خلیل خواهد بود و هر کس یک چهارم شب را به نماز بایستد در صف اول رستگاران قرار خواهد گرفت تا از پل صراط مانند تندبادی بگذرد و بدون حسابرسی داخل بهشت گردد. و هرکس یک سوم از شب را نماز بخواند هیچ فرشته ای را ملاقات نمی کند مگر آن که به مقام و منزلت او در نزد پروردگار غبطه و حسرت می برد و به او گفته می شود که از هر کدام از درهای هشت گانه بهشت که می خواهی وارد شو و اگر کسی نیمه ای از شب را نماز بخواند، اگر هفتاد هزار برابر زمین پر از طلا باشد برابری با اجر او نمی کند و برای او در مقابل این عمل، بیشتر از هفتاد غلامی که از اولاد اسماعیل باشند و آزاد کند پاداش است و هرکس دوسوم شب را نماز بخواند، برای او به اندازه شنهای بیابان حسنات است که کمترین حسنهاش سنگین تر از ده برابر کوه احد خواهد بود. و هرکس یک شب تمام به عبادت بپردازد در حالی که قرآن شریف را تلاوت می کند و همه اش در رکوع و سجود و ذکر خدا باشد به قدری به او اجر داده شود که کمترین مقدارش آن است که گناهانش بریزد و پاک گردد، مانند روزی که از مادر متولد شده و به اندازه تمام حسنات و درجات برای او پاداش است و مشعلی از نور در قبر او زنند و تیرگی گناه و حسد را از قلب او برطرف سازند و او را از عذاب قبر ایمن گردانند و بیزاری و برات آزادی از جهنم را به او عطا کنند و در زمره آنان که از عذاب الهی درامانند محشور شود و پروردگار به فرشتگان می فرماید ای فرشتگان من نگاه کنید به بنده من که تمام شب را برای کسب خشنودی من به عبادت پرداخت او را داخل در فردوس نمایید و برای او در آن جا هزار شهر است در آن شهرها آن چه باب میل انسان ها باشد مهیاست و از آن چه چشم ها لذت می برند موجود می باشد و سعادت هایی که به دل هیچ کس خطور نکرده است، به علاوه آن چه از احترامات و افزونی ها و تقرب و نزدیکی است، برایش آماده ساخته ام».

ص: 307

12-1- الكاظم علیه السلام- ﴿قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ الةِ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَ رَهْبانِيَّةً ابْتَدَعُوها ما كتبناها عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاءَ رِضْوانِ اللَّهِ قَالَ صَلَاةُ اللَّيْلِ﴾. (1)

13-1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿مَنْ صَلَّى بِاللَّيْلِ حَسُنَ وَجْهُهُ بِالنَّهَارِ﴾. (2)

14-1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَقُولُ الرَّكْعَتَانِ فِي جَوْفِ الله اللَّيْلِ أَحَبُّ إِلَى مِنَ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا﴾. (3)

15-1- الصّادق علیه السلام- ﴿إِنَّ الحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ قَالَ صَلَاةُ الْمُؤْمِن بِاللَّيْلِ تَذْهَبُ بِمَا عَمِلَ مِنْ ذَنْب بالنَّهَارِ﴾. (4)

1- 16- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبي جَعْفَرَ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ آنَاءَ اللَّيْل سَاجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ قَالَ يَعْنِي صَلَاةَ اللَّيْل ﴾. (5)

17-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِيٌّ قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنَّ الْعَبْدَ لَيَقُومُ فِي اللَّيْلِ فَيَمِيلُ بِهِ النَّعَاسُ يَمِيناً وَ شِمَالًا وَ قَدْ وَقَعَ ذَقَنُهُ عَلَى صَدْرِهِ فَيَأْمُرُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى أَبْوَابَ السَّمَاءِ فَتُفَتَّحُ ثُمَّ يَقُولُ لِمَلَائِكَتِهِ انْظُرُوا إِلَى عَبْدِي مَا يُصِيبُهُ فِى التَّقَرَب إِلَى بِمَا لَمْ أَفَرضْ عَلَيْهِ رَاجِياً مِنِّي لِثَلَاثِ خِصَالِ ذَنْباً أَغْفِرُهُ أَوْ تَوْبَةً أَجَدَدْهَا أَوْ رِزْقاً أَزِيدُهُ فِيهِ أَشْهَدُكُمْ مَلَائِكَنِي أَنَّى قَدْ جَمَعْتُهُنَّ لَه﴾. (6)

12-1- امام كاظم علیه السلام - ﴿وَ رَهْبانِیَّهً اِبْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ إِلاَّ اِبْتِغاءَ رِضْوانِ اَللّهِ﴾ (حدید/37) مقصود از طلب کردن؛ خشنودی خدا و جستجو کردن نماز شب است.

13-1- پیامبر صلی الله علیه و آله هرکس نماز شب بگزارد چهره اش در روز زیبا و درخشان است.

14-1- پیامبر صلی الله علیه و آله- انس گوید: شنیدم پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خواندن دو رکعت نماز در دل شب محبوب تر است پیش من از دنیا و آن چه در دنیا است».

15-1- امام صادق علیه السلام- ﴿إِنَّ الحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ﴾ (هود/114) مراد از الحسنات، نماز شب است که مؤمن شب هنگام می خواند و بدان وسیله گناهانی را که در طول روز انجام داده محو می کند.

16-1- امام باقر علیه السلام- زراره نقل می کند از امام باقر علیه السلام پیرامون: آیه در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قیام، از عذاب آخرت می ترسد و به رحمت پروردگارش امیدوار است؟ بگو آیا کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند یکسانند؟ (زمر/9) پرسیدم. امام است فرمود: «منظور نماز شب است».

17-1- امام صادق علیه السلام- گاه می شود که بنده ای برای نماز شب برخیزد و خواب بر او غلبه می کند و به سمت راست و چپ می غلطد و از خستگی و شدت خواب چانه ی او به روی سینه اش می چسبد در این حال خداوند متعال فرمان می دهد که درهای آسمان ها را بگشائید و به فرشتگان می فرماید که به این بنده ی من نظر کنید که برای نزدیک شدن به من چه سختی هایی را بر خود روا می دارد در حالی که من این عمل را بر او واجب نکرده ام و او از من سه چیز می طلبد؛ اول آن که گناهانش را بیامرزم دوم آن که توفیق توبه را به او ارزانی دارم سوم آن که روزی او را فراوان کنم و من ای فرشتگان شما را گواه می گیرم که هر سه خواسته ی او را برآورده کردم.

4-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿فُرَاتُ قَالَ حَدَّثَنِي الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ مُعَنْعَنَاً عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ- آبَائِهِ اللهِ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى إِذَا جَمَعَ النَّاسَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَعَدَنِي الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ وَ هُوَ وَافٍ لِى بِهِ إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَة نُصِبَ لِي مِنْبَرُ لَهُ أَلْفَ دَرَجَة لَا كَمَرَاقِيكُمْ فَأَصْعَدُ حَتَّى أَعْلُوَ فَوْقَهُ فَيَأْتِينِي جَبْرَئِيلُ علیه السلام بلِوَاءِ الْحَمْدِ فَيَضَعُهُ فِي يَدِي وَ يَقُولُ يَا مُحَمَّدُ هَذَا الْمَقَامُ الْمَحْمُودُ الَّذِي وَعَدَكَ اللَّهُ تَعَالَى] فَأَقُولُ لِعَلِيٍّ اصْعَدُ فَيَكُونُ أَسْفَلَ مِنِّي بِدَرَجَة فَأَضَعُ لِوَاءَ الْحَمْدِ فِي يَدِهِ ثُمَّ يَأْتِي رِضْوَانُ بِمَفَاتِيحِ الْجَنَّةِ فَيَقُولُ يَا مُحَمَّدُ هَذَا الْمَقَامُ الْمَحْمُودُ الَّذِي وَعَدَكَ اللَّهُ [تَعَالَى] فَيَضَعُهَا فِي يَدِي فَأَضَعُهَا فِي [إِلَى] حَجْرٍ عَلِي بْنِ أَبِي طَالِب ثُمَّ يَأْتِي مَالِكُ خَازِنُ النَّارِ فَيَقُولُ يَا مُحَمَّدُ هَذَا الْمَقَامُ الْمَحْمُودُ الَّذِي وَعَدَكَ اللَّهُ [ تَعَالَى] هَذِهِ مَفَاتِيحُ النَّارِ أَدْخِلْ عَدُوكَ وَ عَدُوٌّ ذُرِّيَّتِكَ وَ عَدُوٌّ أُمَّتِكَ النَّارَ فَآخُذْهَا وَأَضَعُهَا فِي حَجْر عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب فَالنَّارُ وَالْجَنَّةُ يَوْمَئِذٍ أَسْمَعُ لِي وَلِعَلِيٍّ مِنَ الْعَرُوسِ لِزَوْجِهَا فَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فِي كِتَابِهِ أَلْقِيا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٍ أَلْقِ يَا مُحَمَّدُ وَ يَا عَلِيٌّ عَدُوَّكُمَا فِي النَّارِ ثُمَّ أَقُومُ فَأَثْنِي عَلَى اللَّهِ ثَنَاءَ لَمْ يُثْنِ عَلَيْهِ أَحَدٌ قَبْلِي ثُمَّ أُثْنِي عَلَى الْمَلَائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ ثُمَّ أثْنِي عَلَى الْأَنْبِيَاءِ [وَ] الْمُرْسَلِينَ ثُمَّ أَثْنِي عَلَى الأمم الصَّالِحِينَ ثُمَّ أَجْلِسُ فَيُثْنِي اللَّهُ وَ يُثْنِي عَلَيَّ مَلَائِكَتَهُ وَ يُثْنِي عَلَيَّ أَنْبِيَاؤُهُ وَرُسُلُهُ وَ يُثْنِي عَلَى الْأَمَمُ الصَّالِحَةُ ثُمَّ يُنَادِى مُنَادِ مِنْ يُطْنَانِ الْعَرْشِ يَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ غَضُوا أَبْصَارَكُمْ حَتَّى تَمُرَّ بِنْتُ حَبيبِ اللَّهِ إِلَى قَصْرهَا فَتَمُرُّ فَاطِمَةُ بِنْتِى عَلَيْهَا رَيْطَانِ خِضْراوَان حَوْلَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ حَوْرًا، فَإِذَا بَلَغَتْ إِلَى بَابِ قَصْرهَا وَجَدَتِ الْحَسَنَ قَائِمَا وَ الْحُسَيْنَ نَائِماً مَقْطُوعَ الرَّأْسِ فَتَقُولُ لِلْحَسَن مَنْ هَذَا فَيَقُولُ هَذَا أَخِي إِنَّ أُمَّةَ أَبِيكِ قَتَلُوهُ وَ قَطَعُوا رَأْسَهُ فَيَأْتِيهَا النَّدَاء مِنْ عِنْدِ اللَّهِ يَا بِنْتَ حَبيبِ اللَّهِ [حَبيبي] إِنِّى إِنَّمَا أَرَيْتُكِ مَا فَعَلَتْ بِهِ أُمَّةً أَبيكَ لِأَنَّى [إِنِّي] ادَّخَرْتُ لَكَ عِنْدِي تَعْزِيَةً بِمُصِيبَتِكَ فِيهِ إِنِّي جَعَلْتَ لِتَعْزِيَتِكِ بِمُصِيبَتِكَ فِيهِ أَنِّي لَا أَنْظُرُ فِي مُحَاسَبَة الْعِبَادِ حَتَّى تَدْخُلِي الْجَنَّةَ أَنْتِ وَ ذُرِّيَّنَّكَ وَ شِيعَتُكَ وَ مَنْ أَوْلَاكُمْ مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَيْسَ هُوَ مِنْ شِيعَتِكِ قَبْلَ أَنْ أَنْظُرَ فِي مُحَاسَبَة الْعِبَادِ فَتَدْخُلُ فَاطِمَةُ ابْنَتِي الْجَنَّةَ وَذُرِّيَّتُهَا وَ شِيعَتُهَا وَ مَنْ وَالاهَا [أَوْلَاهَا] مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَيْسَ هُوَ مِنْ شِيعَتِهَا فَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى فِي كِتَابِهِ لا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ [وَ] قَالَ هُوَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ وَ

ص: 310

4-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- امام صادق علیه السلام از پدرانش از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت فرمود چون خداوند تبارک و تعالی مردم را در روز قیامت گرد آورد، او که به من نوید مقام پسندیده و در خور ستایش را داده است در آن روز برایم به این وعده وفا خواهد نمود، هنگامی که روز قیامت فرا رسد منبری که هزار پله دارد- نه همچون نردبان های شما- برای من برپا شود، من نیز از آن بالا روم تا این که به بالای آن برسم در آن هنگام جبرئیل پرچم حمد را برایم آورده و در مقابلم قرار داده و گوید: «ای محمد این این همان مقام پسندیده و در خور ستایشی است که خداوند به تو نوید داده بود من به علی علیه السلام گویم: «بالا بیا! علی علیه السلام نیز بالا آمده و یک پله از من پایین تر خواهد بود من [نیز] پرچم حمد را در دستان علی الطیور قرار خواهم داد. سپس رضوان (کلیددار بهشت) کلیدهای بهشت را آورده و گوید: «ای محمد ایم این همان مقام پسندیده و درخور ستایشی است که خداوند به تو نوید داده بود و کلیدها را در اختیار من قرار دهد و من، آن ها را در دامان علی بن ابی طالب علیه السلام می گذارم سپس مالک نگهبان دوزخ آمده و گوید ای محمد این همان مقام پسندیده و درخور ستایشی است که خداوند به تو نوید داده بود. این کلیدهای دوزخ است دشمن خود فرزندان و امتت را داخل دوزخ کن. من نیز کلیدها را گرفته در دامان علی بن ابی طالب علیه السلام گذارم. در آن ،روز دوزخ و بهشت برای من و علی علیه السلام از عروس نسبت به شوهرش مطیع تر خواهند بود این همان معنای کلام خداوند است که فرمود: خداوند فرمان می دهد هر کافر حق ستیزی را در دوزخ افکنید! (24) یعنی ای محمّد و اى على القمرا دشمنتان را در دوزخ افکنید سپس من برخاسته و چنان خداوند را ستایش می کنم که کسی قبل از من آن گونه خداوند را ستایش نکرده است سپس فرشتگان مقرب الهی، پیامبران و امت های نیکوکار را ستایش می کنم آن گاه می نشینم و خداوند فرشتگان الهی پیامبران و فرستادگان الهی و امت های نیکوکار مرا ستایش می.کنند آن گاه منادی از درون عرش ندا می دهد ای مردمان چشمان خود را فرو بندید تا دختر حبیب خدا به قصر خود رود. سپس فاطمه در حالی که دو پارچه ی سبز بر سر دارد و هفتاد هزار حوریه او را همراهی می نمایند عبور می کند و چون بر درب قصر خویش می رسد، حسن علیه السلام را ایستاده و حسین علیه السلام را خوابیده و با سر بریده مشاهده می کند. خطاب به حسن گوید: این کیست؟ حسن گوید این برادرم حسین است که امت پدرت او را کشته و سرش را جدا کرده اند در این موقع از جانب خداوند به فاطمه خطاب شود: ای دختر حبیب خدا من این ظلم و ستمی را که امّت پدرت مرتکب شدهاند از آن جهت به تو نشان دادم تا آن تسلایی را که برای تو در مصیبت حسین ال ذخیره نموده ام نشانت دهم و تسلای تو این است که امروز به حساب هیچ کس رسیدگی نخواهم کرد تا این که ابتدا] ،تو فرزندان و پیروانت و کسانی که پیرو تو نبوده اند ولی به شما نیکی کرده اند همگی داخل بهشت شوید. در این هنگام دخترم فاطمه علیها السلام، فرزندان و پیروانش و کسانی که از پیروان او نبوده اند ولی به او نیکی کرده اند وارد بهشت می شوند این همان معنای کلام خداوند است که فرمود وحشت بزرگ آن ها را اندوهگین نمی کند.

ص: 311

هُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَ هِيَ وَاللهِ فَاطِمَةُ وَ ذُرِّيَّتُهَا وَ شِيعَتُهَا وَ مَنْ أَوْلَاهُمْ [وَالاهُمْ] مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَيْسَ هُوَ مِنْ شِيعَتِهَا﴾. (1)

5-2- الكاظم علیه السلام- ﴿فِي قَوْلِ اللَّهِ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً قَالَ يَقُومُ النَّاسُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِقْدَارَ أرْبَعِينَ عَاماً وَ يُؤْمَرُ الشَّمْسُ فَيَرُكَبُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ وَ يُلْحِمُهُمُ الْعَرَقِ وَ يُؤْمَرُ الْأَرْضِ لَا تَقْبَلْ مِنْ عرقِهِمْ شَيْئاً فَيَأْتُونَ آدم فَيَتَشفَعُونَ مِنْهُ فَيَدلُهُمْ عَلَى نُوح و فَيَدلَهُمْ عَلَى نُوح علیه السلام وَ يَدلُّهُمْ نُوح علیه السلام عَلَى إِبْرَاهِيمَ علیه السلام وَ يَدلُّهُمْ إِبْرَاهِيمُ ال عَلَى مُوسَى وَيَدلُّهُمْ مُوسَى علیه السلام عَلَى عِيسَى علیه السلام وَيَدلُّهُمْ عِيسَى علیه السلام فَيَقُولُ عَلَيْكُمْ بِمُحَمَّدِ خَاتَمِ الْبَشَرِ فَيَقُولُ مُحَمَّدٌ أَنَا لَهَا فَيَنْطَلِقُ حَتَّى يَأْتِيَ بَابِ الْجَنَّةِ فَيَدْقُ فَيُقَالُ لَهُ مَنْ هَذَا وَ اللَّهُ أَعْلَمُ فَيَقُولُ مُحَمَّدٌ لا فَيُقَالُ افْتَحُوا لَهُ فَإِذَا فُتِحَ الْبَابُ اسْتَقْبَلَ رَبَّهُ فَيَخِر سَاجِداً فَلَا يَرْفَعُ رَأْسَهُ حَتَّى يُقَالَ لَهُ تَكَلَّمْ وَ سَلْ تُعْطَ وَاشْفَعْ تُشَفَعْ فَيَرْفَعُ رَأْسَهُ فَيَسْتَقْبلُ رَبَّهُ فَيَخِرُّ سَاجِداً فَيُقَالُ لَهُ مِثْلُهَا فَيَرْفَعُ رَأْسَهُ حَتَّى إِنَّهُ لَيَشْفَعُ مَنْ قَدْ أَحْرِقَ بِالنَّارِ فَمَا أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي جَمِيعِ الْأُمَمِ أَوْجَهَ مِنْ مُحَمَّد وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً﴾. (2)

6-2- الصّادق علیه السلام- ﴿إِذَا دَخَلتَ المَدِينَةَ قُل ... وَابْعَثْهُ مَقَاماً مَحْمُوداً يَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الآخرون﴾. (3)

7-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- قَالَ اللهُ تَعَالَى: ﴿عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُودا؛ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ الْمَقَامُ الَّذِي أَشْفَعُ فِيهِ لِأُمَّتِي﴾. (4)

8-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ رَسُولُ اللَّهِ إِذَا قُمْتُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ تَشَفَّعْتُ فِي أَصْحَابِ الْكَبَائِرِ مِنْ أمَّتِي فَيُشَفِّعُنِي اللَّهُ فِيهِمْ وَاللَّهِ لَا تَشَفَّعْتُ فِيمَنْ آذَى ذُرِّيَّتِي﴾. (5)

9-2- الرسول صلی الله علیه و آله- ﴿عن أنس بن مَالِكِ، قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَوْماً مُقْبلًا عَلَى عَلِي بْن أَبِي طَالِبِ علیه السلام وَ هُوَ يَتْلُو هَذِهِ الْآيَةَ وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةٌ لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً فَقَالَ: يَا عَلِيُّ، إِنَّ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ مَلَكَنِي الشَّفَاعَةَ فِي أَهْلِ التَّوْحِيدِ مِنْ أُمَّتِي وَحَظَرَ ذَلِكَ عَمَّنْ نَاصَبَكَ وَ نَاصَبَ وَلْدَكَ مِنْ بَعْدِكَ﴾. (6)

ص: 312

(انبیاء/103) که مراد همان وحشت روز قیامت است و در آن چه دلشان بخواهد، جاودانه متنقم هستند. (انبیاء/102) به خدا سوگند مصداق این ،آیه فاطمه فرزندان و پیروانش و کسانی که از پیروان او نبوده اند ولی به آن ها نیکی کرده اند، می باشند.

5-2- امام كاظم علیه السلام- ﴿عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا تَحَمُودًا﴾، روز قیامت مردم به اندازه ی چهل روز سراپا می ایستند به خورشید امر می شود بر سر بندگان بتابد و عرق تا دهان هایشان می رسد و به زمین امر می شود چیزی از عرق آن ها را فرو نبرد مردم نزد آدم می روند و از او شفاعت می خواهند، آدم علیه السلام آن ها را نزد نوح علیه السلام می فرستد نوح نزد ابراهیم علیه السلام، ابراهیم علیه السلام نزد موسی علیه السلام، موسی علیه السلام) نزد عیسی علیه السلام و عیسی علیه السلام آن ها را نزد محمد صلی الله علیه و آله می فرستد و می فرماید: «نزد محمد خاتم پیامبران بروید». محمد صلی الله علیه و آله می گوید من شفاعت می کنم و به راه می افتد تا به در بهشت می رسد و در را می کوبد. سؤال می شود کیستی؟ می گوید: «محمد». گفته می شود در را برای او بگشایید وقتی در گشوده می شود پیامبر صلی الله علیه و آله با پروردگارش روبرو می شود و برای او سجده می کند و سر برنمی دارد تا این که به او گفته می شود بگو و بخواه که عطا می شوی و شفاعت کن که پذیرفته است». پیامبری سرش را بلند می کند و با خدایش روبرو می شود و دوباره به سجده می افتد دوباره همان جمله ها به او گفته می شود، پیامبری سر بلند می کند و شفاعت می کند حتی برای آن که در آتش سوخته هیچ کس آن روز سربلندتر از محمد نیست و این معنی کلام خداست که می فرماید: ﴿عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا﴾

6-2- امام صادق علیه السلام- چون آهنگ ورود به مدینه کنی پس بگو ... مقام و منزلت در بهشت به آن حضرت اعطاء بفرما و آن جناب را در حالی بر انگیز که مقام و درجه ای پسندیده داشته به طوری که خلق اوّلین و آخرین غبطه ی آن را بخورند.

7-2- پیامبر صلی الله علیه و آله - ﴿عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً﴾؛ منظور از این مقام مقامی است که در آن برای امت خویش شفاعت خواهم کرد.

8-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- رسول خدا فرمود: «هنگامی که در جایگاه پسندیده ایستادم درباره ی آن گروه از امتم که مرتکب گناه کبیره شدهاند شفاعت می کنم و خداوند شفاعت مرا در حق آنان می پذیرد ولی به خدا سوگند در حق کسانی که فرزندانم را آزار کرده اند، شفاعت نمی کنم».

9-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- انس گوید: روزی دیدم پیامبر صلی الله علیه و آله در حالی که این آیه: ﴿وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً﴾ را می خواند نزد علی بن ابی طالب آمد و فرمود: «یا على علیه السلام! خداوند برای شفاعت از یکتاپرستان امت مسلمان به من اختیار کامل داده است اما این نعمت را در حق منکران تو و فرزندان تو منع کرده است».

ص: 313

10-2- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿قَالَ إِنَّ لِمُحَمَّد قَالَ إِنَّ لِمُحَمَّدِ يَوْمَ الْقِيَامَة قَبْلَ الْحِسَابِ مَقَاماً يَقُومُ فِيهِ وَهُوَ الْمَقَامُ الْمَحْمُودُ الَّذِي ذَكَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى يَقُومُ فَيُثْنِي عَلَى اللَّهِ تَعَالَى بِمَا لَمْ يُثْنِ أَحَدُ مِنْ قَبْلِهِ ثُمَّ يُثْنِي عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَلَا يَبْقَى مَلَكُ إِلَّا أَثْنَى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ثُمَّ يُثْنِي عَلَى الرُّسُلِ ثُمَّ يُثْنِي [عَلَى] كُلِّ مُؤْمِن وَ مُؤْمِنَة يَبْدَأُ بِالصَّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ الصَّالِحِينَ ثُمَّ يَحْمَدُهُ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً فَطُوبَى لِمَنْ كَانَ لَهُ فِي ذَلِكَ الْمَقَامِ حَظِّ وَ نَصِيبُ وَ وَيْلٌ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ فِيهِ حَظٍّ وَلَا نَصِيب﴾. (1)

11-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ أَبي عَبْدِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم لَوْ قَدْ قُمْتُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ لَشَفَعْتُ فِي أَبِي وَأَمِّي وَعَلَى وَأَحْ كَانَ فِي فِي الْجَاهِلِيَّة﴾. (2)

12-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم إِنِّي أَسْتَوْهِبُ مِنْ رَبِّي أَرْبَعَةً آمِنَةَ بِنْتَ وَهْبٍ وَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ أَبَا طَالِب وَ رَجُلًا جَرَتْ بَيْنِي وَبَيْنَهُ أَخْوَةٌ فَطَلَبَ إلى أن أطلبَ إِلَى رَبِّي أَنْ يَهَبُهُ لِى﴾. (3)

13-2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ الَ سَمِعْتُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وآله وسلم يَقُولُ إِذَا حُشِرَ النَّاسُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ نَادَى مُنَادٍ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ جَلَ اسْمُهُ قَدْ أَمْكَنَكَ مِنْ مُجَازَاةِ مُحِبِّيكَ وَ مُحِبّى أَهْلِ بَيْتِكَ الْمُوَالِينَ لَهُمْ فِيكَ وَ الْمُعَادِينَ لَهُمْ فِيكَ فَكَافِهِمْ بِمَا شِئْتَ فَأَقُولُ يَا رَبِّ الْجَنَّةَ فَأَنَادِي بَوَّتْهُمْ مِنْهَا حَيْثُ شِئْتَ فَذَلِكَ الْمَقَامُ الْمَحْمُودُ الَّذِي وَعِدْتُهُ﴾. (4)

14-2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ عُبَيْدِ بن زُرَارَةَ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْمُؤْمِنِ هَلْ لَهُ شَفَاعَةُ قَالَ نَعَمْ فَقَالَ لَهُ رَجُلُ مِنَ الْقَوْمِ هَلْ يَحْتَاجُ الْمُؤْمِنُ إِلَى شَفَاعَةِ مُحَمَّدِ لا يَوْمَئِذٍ قَالَ نَعَمْ إِنَّ لِلْمُؤْمِنِينَ خَطَايَا وَ ذُنُوباً وَ مَا مِنْ أَحَدٍ إِلَّا يَحْتَاجُ إِلَى شَفَاعَةِ مُحَمَّدٍ يَوْمَئِذٍ قَالَ وَ سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ قَوْل رَسُول اللَّهِ أَنَا سَيِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَلَا فَخْرَ قَالَ نَعَمْ قَالَ يَأْخُذُ حَلْقَةً بَابِ الْجَنَّةِ فَيَفْتَحْهَا فَيَخِرَ سَاجِداً فَيَقُولُ الله ارفع رأسك اشْفَعْ تُشفَع اطلب تغط فيرفع رأسَهُ ثُمَّ يَجْر سَاجِداً فَيَقُولُ الله ارْفَعَ رَأْسَکَ اشْفَعْ تُشَفَعْ وَاطْلُبْ تُعْطَ ثُمَّ يَرْفَعُ رَأْسَهُ فَيَشْفَعُ فَيُشَفَعُ وَ يَطْلَبُ فَيُعْطَى﴾. (5)

ص: 314

10-2- امام على علیه السلام- حضرت محمد در روز حساب مقامی دارد که در آن جا می ایستد و آن الله مقام محمود است که خداوند از آن یاد کرده پس بر خدا درودی می فرستد که بر کسی پیش از آن نفرستاده سپس فرشتگان او را ثنا می گویند پس فرشته ای نیست مگر این که محمد بر آل او درود می فرستد، آن گاه بر پیامبران و بعد بر مؤمنان که از صدّیقین و شهداء و صالحان شروع می کند، اهل آسمان و زمین او را ستایش می کنند و این همان کلام خدای تعالی سپس است: ﴿عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً﴾؛ خداوند تو را به مقام پسندیده می رساند. پس خوشا کسی که بهره ای از آن مقام دارد و وای بر کسی که بهره ای از آن شاملش نمی شود.

11-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- از امام صادق علیه السلام روایت است پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «آن گاه که در مقام محمود بایستم برای پدر و مادر و برادری که در جاهلیت داشتم شفاعت خواهم کرد».

12-2- پیامبر صلی الله علیه و آله - من از خدا چهار نفر را می خواهم؛ آمنه بنت وهب عبدالله بن عبد المطلب ابو طالب او مردی که بین من و او اخوّت بود و از من خواست تا از خدا بخواهم او را به من ببخشد.

13-2- پیامبر صلی الله علیه و آله از امام علی علیه السلام روایت است پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: روز قیامت وقتی مردم محشور می شوند، منادی ندا می دهد ای رسول خدا خداوند جل و جلاله به تو در جزا دادن دوستداران خود و اهل بیتت قدرت و اختیار داده است که دوستی کنندگان و دشمنی کنندگان به خاطر اهل بیتت را هرطور که می خواهی جز ایشان ده» و من می گویم «خدایا! بهشت». سپس به من ندا می شود هر کجای بهشت که می خواهی آن ها را ساکن گردان و این مقام محمود است که به من وعده داده شده است».

14-2- امام صادق علیه السلام- عبید بن زراره گوید: از امام صادق علیه السلام درباره ی شفاعت از مؤمن سؤال شد فرمود: «آری از مؤمن هم شفاعت می شود. مردی برخاست و پرسید: «آیا آن روز مؤمن به شفاعت محمدی نیازمند است؟ فرمود: آری مؤمنان خطا و گناهانی دارند، همه کس آن روز به شفاعت محمد محتاجند» و شخصی دربارهی کلام رسول خدا که فرمود: «من سید فرزندان آدم هستم بی هیچ فخری سؤال کرد فرمود آری پیامبر صلی الله علیه و آله حلقه ی در بهشت را می گیرد و آن را می گشاید و به سجده می افتد خداوند می فرماید «سر» بردار و برخیز، شفاعت کن که پذیرفته می شود، طلب کن که عطا می شوی. حضرت سرش را بلند می کند و دوباره به سجده می افتد خداوند به پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید سرت را بلند کن و شفاعت کن که پذیرفته می شود و هرچه می خواهی طلب کن که به تو عطا می شود. پس پیامبر صلی الله علیه و آله سر برمی دارد و شفاعت کند و شفاعتش پذیرفته می شود و هرچه طلب می کند به او عطا می شود».

ص: 315

15-2- الرسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَن ابْنِ عَبَّاس قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم لِعَلِى علیه السلام يَا عَلِيُّ شِيعَتُكَ هُمُ الْفَائِزُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَمَنْ أَهَانَ وَاحِداً مِنْهُمْ فَقَدْ أَهَانَكَ وَ مَنْ أَمَانَكَ فَقَدْ أَهَانَنِي وَ مَنْ أَهَانَنِي أَدْخَلَهُ اللَّهُ نارَ جَهَنَّمَ خَالِداً فِيها وَبِئْسَ الْمَصِيرُ يَا عَلِيُّ أَنْتَ مِنِّي وَ أَنَا مِنْكَ رُوحُكَ مِنْ رُوحِي وَطِينَتُكَ مِنْ طِينَتِي وَ شِيعَتُكَ خُلِقُوا مِنْ فَضْل طِيبَتِنَا فَمَنْ أَحَبَّهُمْ فَقَدْ أَحَبَّنَا وَ مَنْ أَبْغَضَهُمْ فَقَدْ أَبْغَضَنَا وَ مَنْ عَادَاهُمْ فَقَدْ عَادَانَا وَ مَنْ وَدَّهُمْ فَقَدْ وَدَنَا يَا عَلِيُّ إِنَّ شِيعَتَكَ مَغْفُورُ لَهُمْ عَلَى مَا كَانَ فِيهِمْ مِنْ ذُنُوبِ وَ عُيُوبِ يَا عَلَى أَنَا الشَّفِيعُ لِشِيعَتِكَ غَداً إِذَا قُمْتُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ فَبَشِّرْهُمْ بذَلِكَ يَا عَلِيُّ شِيعَتُكَ شِيعَةُ اللَّهِ وَ أَنْصَارُكَ أَنْصَارُ اللَّهِ وَ أَوْلِيَاؤُكَ أَوْلِيَاءُ اللَّهِ وَ حِزْبُكَ حِزْبُ اللَّهِ يَا عَلِيٌّ سَعِدَ مَنْ تَوَلَّاكَ وَ شَقِيَ مَنْ عَادَاكَ يَا عَلِيُّ لَكَ كَنْزُ فِي الْجَنَّةِ وَأَنْتَ ذُو قَرْنَيْهَا﴾. (1)

16-2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ عِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ أَنَاساً مِنْ بَنِي هَاشِمٍ أَتَوْا رَسُولَ اللَّهِ فَسَأَلُوهُ أَنْ يَسْتَعْمِلَهُمْ عَلَى صَدَقَاتِ الْمَوَاشِي وَقَالُوا يَكُونُ لَنَا هَذَا السَّهُمُ الَّذِي جَعَلَهُ لِلْعَالَمِينَ عَلَيْهَا فَنَحْنُ أَوْلَى بِهِ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَا بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ إِنَّ الصَّدَقَةَ لَا تَحِلُّ لِي وَلَا لَكُمْ وَلَكِنِّي وَعِدْتُ الشَّفَاعَةَ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّهُ قَدْ وَعَدَهَا فَمَا ظَنُّكُمْ يَا بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ إِذَا أَخَذْتُ بِحَلْقَةِ الْبَابِ أَ تَرَوْنِي مُؤْثِراً عَلَيْكُمْ غَيْرَكُمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ يَجْلِسُونَ يَوْمَ الْقِيَامَة فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ فَإِذَا طَالَ بِهِمُ الْمَوْقِفُ طَلَبُوا الشَّفَاعَةَ فَيَقُولُونَ إِلَى مَنْ فَيَأْتُونَ نُوحاً فَيَسْأَلُونَهُ الشَّفَاعَةَ فَقَالَ هَيْهَاتَ قَدْ رَفَعْتُ حَاجَتِي فَيَقُولُونَ إِلَى مَنْ فَيُقَالُ إِلَى إِبْرَاهِيمَ فَيَأْتُونَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ فَيَسْأَلُونَهُ الشَّفَاعَةَ فَيَقُولُ هَيْهَاتَ قَدْ رَفَعْتُ حَاجَتِي فَيَقُولُونَ إِلَى مَنْ فَيُقَالُ ابْتُوا مُوسَى فَيَأْتُونَهُ فَيَسْأَلُونَهُ الشَّفَاعَةَ فَيَقُولُ هَيْهَاتَ قَدْ رَفَعْتُ حَاجَتِي فَيَقُولُونَ إِلَى مَنْ فَيُقَالُ ابْتُوا مُحَمَّداً فَيَأْتُونَهُ فَيَسْأَلُونَهُ الشَّفَاعَةَ فَيَقُومُ مُدِلًّا حَتَّى يَأْتِيَ بَابِ الْجَنَّةِ فَيَأْخُذُ بِحَلْقَةِ الْبَابِ ثُمَّ يَقْرَعُهُ فَيُقَالُ مَنْ هَذَا فَيَقُولُ أَحْمَدُ فَيُرَجِّبُونَ وَ يَفْتَحُونَ الْبَابَ فَإِذَا نَظَرَ إِلَى الْجَنَّةِ خَرَّ سَاجِداً يُمَجِّدُ رَبَّهُ بِالْعَظَمَة

ص: 316

15-2- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابن عباس رحمه الله علیه گوید: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «ای علی اله روز قیامت شیعیان تو همان رستگاران هستند هرکس به یکی از آن ها توهین کند به تو توهین کرده و هرکس به تو توهین کند به من اهانت کرده و هرکس به من اهانت کند خداوند تبارک و تعالی او را در آتش جهنم جاودانه می سازد و چه به سرنوشتی است ای علی تو از من هستی و من از تو، روح تو از روح من است و سرشت تو از طینت و سرشت من و شیعیان تو از باقیمانده ی گل ما آفریده شده اند هرکس آن ها را دوست بدارد ما را دوست داشته و هر کس با آن ها دشمنی کند با ما دشمنی کرده و هرکس به آن ها کینه بورزد، با ما کینه توزی کرده و هر کس با آن ها دوستی بکند با ما دوستی کرده است. ای علی بی تردید شیعیان تو هرچه نقص و گناه داشته باشند آمرزیده خواهد شد. ای على علیه السلام روز قیامت وقتی در مقام محمود بایستم برای شیعیان تو شفاعت خواهم کرد، پس این بشارت را به آن ها بده ای علیه شیعیان تو شیعه ی خدا هستند و یاران ،تو یاران و انصار خدا و دوستداران و اولیاء تو اولیاء خدا و حزب تو حزب خداست ای علی هر کس دوستی و ولایت تو را بپذیرد عادتمند می شود و هرکس با تو دشمنی کند بدبخت و شقی می گردد. ای علی! تو در بهشت صاحب گنج هستی و تو ذوالقرنین بهشت هستی.

16-2- امام صادق علیه السلام- عیص بن قاسم نقل می کند امام صادق علیه السلام فرمود گروهی از بنی هاشم نزد رسول خدا آمدند و از ایشان خواستند تا صدقات چهارپایان را به آنان بسپارد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ای فرزندان عبدالمطلب صدقه برای من و شما حلال نیست اما به من وعده ی شفاعت داده شده است. امام علیه السلام فرمود: به خدا سوگند که خدا به او وعده ی شفاعت داده بود و شما ای فرزندان عبد المطلب گمان نکنید وقتی حلقه ی در رحمت الهی را گرفتم دیگران را بر شما ترجیح می دهم روز قیامت جن و انس در یک سطح می نشینند وقتی وقوفشان آن جا طول می کشد به دنبال شفاعت و شفیع می گردند و می گویند به چه کسی پناه ببریم؟ نزد نوح می روند و از او شفاعت می طلبند، نوح علیه السلام می گوید هیهات من خود به دیگری محتاجم. می پرسند به چه کسی پناه ببریم؟ می گویند: «به ابراهیم (علیه السلام) نزد ابراهیم می آیند و از او شفاعت می خواهند، ابراهیم علیه السلام می گوید: هیهات من به دیگری محتاجم. پرسیدند به چه کسی پناه ببریم؟ می گوید نزد موسی بروید می روند و از او شفاعت می خواهند موسی علیه السلام می گوید هیهات من خود به دیگری محتاجم. پرسیدند به چه کسی پناه ببریم؟ گفته می شود نزد عیسی بروید، مردم سوی عیسی علیه السلام می روند و از او شفاعت می خواهند او می گوید هیهات من به دیگری محتاجم. می پرسند به چه کسی پناه ببریم؟ می گوید نزد محمد بروید نزد محمد می آیند و از او شفاعت می خواهند با خوشایندی و رضایتمندی برمی خیزد و جلو می آید و چون به در بهشت می رسد، حلقه در را می گیرد و می کوبد سؤال می شود «کیستی»؟ می گوید «احمد». به او خوشامد می گویند و در را باز می کنند وقتی به بهشت می نگرد به سجده افتاده و پروردگارش را بسیار اکرام و تمجید می کند، ملکی نزد او آمده می گوید سرت را بلندکن و بخواه که عطا می شوی و شفاعت کن که پذیرفته می شود، پیامبر صلی الله علیه و آله سر بر می دارد و وارد بهشت می شود و دوباره به سجده می افتد و مجد و

ص: 317

فَيَأْتِيهِ مَلَكُ فَيَقُولُ ارْفَعْ رَأْسَکَ وَ سَلْ تُعْطَ وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ فَيَرْفَعُ رَأْسَهُ فَيَدْخُلُ مِنْ بَاب الْجَنَّةَ فَيَخِرُّ سَاجِداً وَ يُمَجِّدُ رَبَّهُ وَيُعَلِّمُهُ فَيَأْتِيهِ مَلَك فَيَقُولُ ارْفَعْ رَأْسَكَ وَ سَلْ تُعْطَ وَ اشْفَعْ تُشَفَعْ فَيَقُومُ فَمَا يَسْأَلُ شَيْئًا إِنَّا أَعْطَاهُ إِيَّاهُ ﴾. (1)

17-2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ خَيْثَمَةَ الْجُعْفِيَّ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ جَعْفَرِ بْن مُحَمَّدِ أَنَا وَ مُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ لَيْلًا لَيْسَ عِنْدَهُ أَحَدٌ غَيْرُنَا فَقَالَ لَهُ مُفَضَّلُ الْجُعْفِيُّ جَعِلْتُ فِدَاكَ حَدِّثْنَا حَدِيثاً نُسَرُّ بِهِ قَالَ نَعَمْ إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ حَشَرَ اللَّهُ الْخَلَائِقَ فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ حُفَاةٌ عُرَاةٌ غُرْلًا قَالَ فَقَلَتْ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا الْغُرْلُ قَالَ كَمَا خُلِفُوا أَوَّلَ مَرَّة فَيَقِفُونَ حَتَّى يُلْحِمَهُمُ الْعَرَقِ فَيَقُولُونَ لَيْتَ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَنَا وَ لَوْ إِلَى النَّارِ يَرَوْنَ أَنَّ فِي النَّارِ رَاحَةً فِيمَا هُمْ فِيهِ ثُمَّ يَأْتُونَ آدَمَ فَيَقُولُونَ أَنْتَ أَبُونَا وَ أَنْتَ نَبِيُّ فَاسْأَلْ رَبَّكَ يَحْكُمْ بَيْنَنَا وَلَوْ إِلَى النَّارِ فَيَقُولُ آدَمُ لَسْتُ بِصَاحِبِكُمْ خَلَقَنِي رَبِّي بِيَدِهِ وَ حَمَلَنِي عَلَى عَرْشِهِ وَأَسْجَدَ لِي مَلَائِكَتَهُ ثُمَّ أَمَرَنِي فَعَصَيْتُهُ وَلَكِنِّي أَذْلُكُمْ عَلَى ابْنِي الصَّدِّيقِ الَّذِي مَكَثَ فِي قَوْمِهِ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا يَدْعُوهُمْ كُلَّمَا كَذَّبُوا اشْتَدَّ تَصْدِيقُهُ (نوح) قَالَ فَيَأْتُونَ نُوحاً فَيَقُولُونَ سَلْ رَبَّكَ يَحْكُمْ بَيْنَنَا وَ لَوْ إِلَى النَّارِ قَالَ فَيَقُولُ لَسْتُ بِصَاحِبكُمْ إِنِّي قُلْتُ إِنَّ ابْنِي مِنْ أَهْلِي وَ لَكِنِّي أَذْلُكُمْ عَلَى مَنِ اتَّخَذَهُ اللَّهُ خَلِيلًا فِي دَارِ الدُّنْيَا ابْتُوا إِبْرَاهِيمَ قَالَ فَيَأْتُونَ إِبْرَاهِيمَ فَيَقُولُ لَسْتُ بِصَاحِبِكُمْ إِنِّي قُلْتُ إِنِّي سَقِيمُ وَلَكِنِّي أَذْلُكُمْ عَلَى مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ تَكلِيماً (موسى) قَالَ فَيَأْتُونَ مُوسَى فَيَقُولُونَ لَهُ فَيَقُولُ لَسْتُ بِصَاحِبِكُمْ إِنِّي قَتَلْتُ نَفْساً وَلَكِنَّى أذُلُكُمْ عَلَى مَنْ كَانَ يَخْلُقُ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ يُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنِ اللَّهِ (عيسى) فَيَأْتُونَهُ فَيَقُولُ لَسْتُ بِصَاحِبَكُمْ وَلَكِنِّي أَذْلُكُمْ عَلَى مَنْ بَشَرْتُكُمْ بِهِ فِي دَارِ الدُّنْيَا (أحمد) ثُمَّ قَالَ أبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا مِنْ نَبِيٍّ وَلِدَ مِنْ آدَمَ إِلَى مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ إِنَّا وَ هُمْ تَحْتَ لِوَاءِ

مُحَمَّدٍ قَالَ فَيَأْتُونَهُ ثُمَّ قَالَ فَيَقُولُونَ يَا مُحَمَّدُهُ سَلْ رَبَّكَ يَحْكُمْ بَيْنَنَا وَلَوْ إِلَى النَّارِ قَالَ فَيَقُولُ نَعَمْ أنَا صَاحِبُكُمْ فَيَأْتِي دَارَ الرَّحْمَنِ وَهِيَ عَدْنُ وَإِنَّ بَابَهَا سَعَتُهُ بُعْدُ مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِب فَيُحَرِّكَ حَلْقَةً مِنَ الْحَلَقَ فَيُقَالُ مَنْ هَذَا وَ هُوَ أَعْلَمُ بِهِ فَيَقُولُ أَنَا مُحَمَّدٌ فَيُقَالُ افْتَحُوا لَهُ قَالَ فَيُفْتَحُ لِي قَالَ فَإِذَا نَظَرْتُ إِلَى رَبِّي مَجَدْتُهُ تَمْجِيداً لَمْ يُمَجِدْهُ

ص: 318

عظمت پروردگارش را ذکر می کند ملکی می آید و می گوید [ای محمّد صلی الله علیه وآله] سرت را بلند کن و بخواه که عطا می شوی و شفاعت کن که پذیرفته است و پیامبر صلی الله علیه و آله بر می خیزد و یک ساعت در بهشت راه می رود سپس به سجده می افتد و پروردگارش را بسیار تمجید و تعظیم می کند، ملکی می آید و می گوید سرت را بلند کن و بخواه که عطا می شوی و شفاعت کن که پذیرفته می شوی، برمیخیزد و هرچه بخواهد به او عطا می شود ».

17-2- امام صادق علیه السلام- خیثمه جعفی گوید: من و مفضّل بن عُمَر شبی نزد امام صادق علیه السلام بودیم، و جز ما کس دیگری آن جا نبود؛ مفضّل جعفی عرض کرد فدایت شوم حدیثی برایمان بگویید تا به شنیدن آن شاد و مسرور شویم امام فرمود: «آری، وقتی روز قیامت برپا شود، خداوند همه ی خلایق را در زمین بلندی سراپا برهنه و غُرل محشور می کند پرسیدم فدایتان شوم! غُرل یعنی چه»؟ فرمود: «یعنی همان گونه که روز اوّل متولد شدند و آنقدر می ایستند تا عرق به دهان هایشان برسد، می گویند: «کاش خداوند میان ما حکم کند حتی اگر جهنم باشد؛ زیرا می بینند در آتش جهنم بودن از آن حالتی که دارند راحت تر است سپس نزد آدم می آیند و می گویند تو پدر ما و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هستی از پروردگارت بخواه میان ما حکم کند حتی اگر به سوی جهنم برویم». آدم می گوید: «من صاحب شما نیستم پروردگارم مرا به دست خود آفرید و بر عرش خود حمل کرد و ملائکه را امر کرد بر من سجده کنند، سپس به من امر و دستوری داد و من معصیت و نافرمانی کردم، اما شما را به سوی پیامبری راستگو راهنمایی می کنم که نهصد و پنجاه سال میان قوم خود ماند و آن ها را به خدا دعوت کرد و هرچه بیشتر او را تکذیب کردند راستی و حقیقت امرش بیشتر آشکار شد، او نوح، پیامبر خدا ست». مردم نزد نوح می روند و می گویند از پروردگارت بخواه برای ما حکم کند، حتی اگر جهنم باشد. نوح می گوید من صاحب شما نیستم من پسر کافرم را از اهل خود دانستم، اما شما را به سوی کسی راهنمایی می کنم که خدا او را در دنیا دوست خود قرار داده بود، نزد ابراهیم علیه السلام بروید». سپس مردم نزد ابراهیم آمده و او می گوید: «من صاحب شما نیستم، من به بت پرستان دروغ گفتم که من بیمار هستم اما شما را به سوی پیامبری راهنمایی می کنم که خدا با او سخن گفته است: منظورم موسی علیه السلام است». مردم نزد موسی علیه السلام می آیند و خواسته ی خود را به او می گویند موسی علیه السلام نیز می گوید من صاحب شما نیستم من کسی را کشته ام اما شما را نزد کسی می فرستم موسی که به اذن و اراده خدا خلق می کرد و بیماران کور مادرزاد و مبتلایان به پیسی را به امر خدا شفا می داد، به نزد عیسی بروید. مردم نزد عیسی می آیند و او می گوید من صاحب شما نیستم، اما شما را به سوی پیامبری راهنمایی می کنم که در دنیا وجود او را به شما بشارت دادم، نزد احمد صلی الله علیه و آله بروید. هر پیامبری که از زمان آدم علیه السلام تا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله متولد شده تحت لوای محمد خواهد بود». مردم نزد پیامبر صلی الله علیه و آله می آیند و می گویند ای محمد از پروردگارت بخواه برای ما حکم کند حتی اگر جهنم باشد، پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید آری من صاحب شما هستم و به دار الرحمن که همان باغ عدن است می رود که در آن از شرق تا به غرب وسعت دارد و یکی از حلقه های در را می کوبد گفته می شود «کیستی»؟ در حالی که او را بهتر از همه می شناسد پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید من محمد هستم. گفته

ص: 319

أَحَدُ كَانَ قَبْلِي وَلَا يُمَجِّدُهُ أَحَدٌ كَانَ بَعْدِي ثُمَّ أَخِرُّ سَاجِداً فَيَقُولُ يَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَكَ وَ قُلْ يُسْمَعْ قَوْلُكَ وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ وَسَلْ تُعْطَ قَالَ فَإِذَا رَفَعْتُ رَأْسِي وَ نَظَرْتُ إِلَى رَبِّي مَجَدْتُهُ تَمْجِيداً أَفْضَلَ مِنَ الْأَوَّلِ ثُمَّ آخِرُ سَاجِداً فَيَقُولُ ارْفَعْ رَأْسَكَ وَ قُلْ يُسْمَعْ قَوْلُكَ وَ اشْفَعْ تُشَفَعْ وَسَلْ تُعْطَ فَإِذَا رَفَعْتُ رَأْسِي وَ نَظَرْتُ إِلَى رَبِّي مَجَدْتُهُ تَمْجِيداً أَفْضَلَ مِنَ الأول و الثاني ثُمَّ آخِر سَاجِداً فَيَقُولُ ارْفَعْ رَأْسَكَ وَ قُلْ يُسْمَعْ قَوْلُكَ وَاشْفَعْ تُشَفَعُ وَسَلْ تُعْطَ فَإِذَا رَفَعْتُ رَأْسِي أَقُولُ رَبِّ احْكُمْ بَيْنَ عِبَادِكَ وَ لَوْ إِلَى النَّارِ فَيَقُولُ نَعَمْ يَا مُحَمَّدُ قَالَ ثُمَّ يُؤْتَى بِنَاقَة مِنْ يَأْقُوتِ أَحْمَرَ وَ زِمَامُهَا زَبَرْجَدُ أَخْضَرُ حَتَّى أَرْكَبَهَا ثُمَّ آتِي الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ حَتَّى أَقْضِيَ عَلَيْهِ وَهُوَ تَلُ مِنْ مِسْكِ أَذْفَرَ بِحِيَالَ الْعَرْشِ ثُمَّ يُدْعَى إِبْرَاهِيمُ فَيُحْمَلُ عَلَى مِثْلِهَا فَيَجِي، حَتَّى يَقِفَ عَنْ يَمِينِ رَسُولِ اللَّهِ ۖ ثُمَّ رَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَدَهُ فَضَرَبَ عَلَى كَتِفِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبِ ثُمَّ قَالَ ثُمَّ تُؤْتَى وَ اللَّهِ بِمِثْلِهَا فَتُحْمَلُ عَلَيْهِ ثُمَّ تَجِي حَتَّى تَقِفَ بَيْنِي وَ بَيْنَ أَبِيكَ إِبْرَاهِيمَ ثُمَّ يَخْرُجُ مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ الرَّحْمَنِ فَيَقُولُ يَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ أَ لَيْسَ الْعَدْلُ مِنْ رَبِّكُمْ أَنْ يُوَلَّى كُلَّ قَوْمٍ مَا كَانُوا يَتَوَلَّوْنَ فِي دَارِ الدُّنْيَا فَيَقُولُونَ بَلَى وَأَيُّ شَيْءٍ عَدْلُ غَيْرُهُ قَالَ فَيَقُومُ الشَّيْطَانُ الَّذِي أَضَلَّ فِرْقَةً مِنَ النَّاسِ حَتَّى زَعَمُوا أَنَّ عِيسَى هُوَ اللَّهُ وَ ابْنُ اللَّهِ فَيَتَّبِعُونَهُ إِلَى النَّارِ وَ يَقُومُ الشَّيْطَانُ الَّذِي أَضَلَّ فِرْقَةً مِنَ النَّاسِ حَتَّى زَعَمُوا أَنَّ عُزَيْزاً ابْنُ اللَّهِ حَتَّى يَتَّبِعُونَهُ إِلَى النَّارِ وَ يَقُومُ كُلُّ شَيْطَانِ أَضَلَّ فِرْقَةً فَيَتَّبِعُونَهُ إِلَى النَّارِ حَتَّى تَبْقَى هَذِهِ الْأُمَّةُ ثُمَّ يَخْرُجُ مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَيَقُولُ يَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ أَلَيْسَ الْعَدْلُ مِنْ رَبِّكُمْ أَنْ يُوَلَّى كُلَّ فَرِيقِ مَنْ كَانُوا يَتَوَلَّوْنَ فِي دَارِ الدُّنْيَا فَيَقُولُونَ بَلَى فَيَقُومُ شَيْطَانُ فَيَتَّبِعُهُ مَنْ كَانَ يَتَوَكَّاهُ ثُمَّ يَقُومُ شَيْطَانُ فَيَتَّبِعُهُ مَنْ كَانَ يَتَوَفَّاهُ ثُمَّ يَقُومُ شَيْطَانُ ثَالِثُ فَيَتَّبِعُه مَنْ كَانَ يَتَوَكَّاهُ ثُمَ يَقُومُ مُعَاوِيَةُ فَيَتَّبِعُهُ مَنْ كَانَ يَتَوَفَّاهُ وَ يَقُومُ عَلِيُّ فَيَتَّبِعُهُ مَنْ كَانَ يَتَوَفَّاهُ ثُمَّ يَزِيدُ بْنُ مُعَاوِيَةَ فَيَتَّبِعُهُ مَنْ كَانَ يَتَوَكَّاهُ وَ يَقُومُ الْحَسَنُ فَيَتَّبِعُهُ مَنْ كان يتولاه و يَقُومُ الْحُسَيْنُ فَيَتَّبِعُهُ مَنْ كَانَ يَتَوَكَّاهُ ثُمَ يَقُومُ مَرْوَانُ بْنُ الْحَكَم وَ عَبْدُ الْمَلِكِ فَيَتَّبِعُهُمَا مَنْ كَانَ يَتَوَكَّاهُمَا ثُمَّ يَقُومُ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ فَيَتَّبِعُهُ مَنْ كَانَ يَتَوَكَّاهُ ثُمَ يَقُومُ الْوَلِيدُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِكِ وَ يَقُومُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ فَيَتَّبِعُهُمَا مَنْ كَانَ يَتَوَفَّاهُمَا ثُمَّ أَقُومُ أَنَا فَيَتَّبِعُنِي مَنْ كَانَ يَتَوَكَّانِي وكأني بكُمَا مَعِي ثُمَّ يُؤْتَى بِنَا فَيَجْلِسُ عَلَى الْعَرْشِ رَبُّنَا وَ يُؤْتى بالكتب

ص: 320

می شود: «در را برای او باز کنید پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: پس آن در برایم باز می شود وقتی خدایم را بنگرم چنان او را تمجید و اکرام می گویم که پیش از من هیچ کس خدا را چنین حمد و ثنا نگفته است و بعد از من هم نخواهد گفت سپس به سجده می افتم خداوند می فرماید سرت را بلند کن و برخیز و بگو، هرچه بگویی شنیده می شود و شفاعت کن که پذیرفته می شود و بخواه که عطا می شوی. آن گاه که سر بردارم و به پروردگارم بنگرم دوباره او را بهتر و برتر از بار اوّل تمجید و تقدیس می گویم و به سجده می افتم خداوند می فرماید برخیز و بگو سخن تو شنیده می شود شفاعت کن پذیرفته می شود و بخواه عطا می شوی» آن گاه که سربردارم و به پروردگارم بنگرم، او را بهتر و برتر از بار اول و دوم تمجید و تقدیس می گویم و به سجده می افتم خداوند می فرماید سربردار» و بگو سخن تو شنیده می شود شفاعت کن پذیرفته می شود و آن گاه که سربردارم می گویم خدایا برای بندگانت حکم کن حتی اگر جهنم باشد و خدا می فرماید: «بسیار خوب، ای محمد! سپس ناقه ای از یاقوت سرخ با لگامی از زبرجد سبز می آورند تا من سوار شوم سپس به مقام محمود می آیم و آن جا می ایستم آن مقام تلی از مشک اذفر است و روبروی عرش الهی قرار دارد. سپس ابراهیم علیه السلام فراخوانده می شود و بر ناقه ای مانند آن سوار می شود و می آید تا بر سمت راست پیامبر صلی الله علیه و آله می ایستد و سپس پیامبر صلی الله علیه و آله دستش را بلند می کند و بر شانه ی علی بن ابی طالب علیه السلام می زند پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: آن گاه به خداسوگند ناقه ای شبیه به آن که من سوار شدم برای تو می آورند و تو سوار می شوی و می آیی تا میان من و پدرت ابراهیم علیه السلام قرار می گیری آن گاه منادی از سوی خدای رحمان ندا می دهد و می گوید: «ای مردم! آیا عدل پروردگارتان نیست اگر امروز هر قومی را همان کس ولی و سرپرست باشد که در دنیا بود»؟ می گویند: «آری و جز این چه چیزی عادلانه است؟ پس شیطانی که مردم را گمراه کرده و به آن ها باورانده بود عیسی، خدا و پسر خداست، برمی خیزد و پیروانش به دنبال او به جهنم می روند و شیطانی که گروهی را گمراه کرده بود چنان که گمان می کردند عُزیر پسر خداست، برمی خیزد و یارانش به دنبال او به سوی جهنم می روند سپس همین طور هر شیطانی که قومی را گمراه کرده برمی خیزد و آن قوم به دنبال او به سوی جهنم می روند تا این که تنها امت مسلمان باقی می ماند، سپس منادی از جانب خدا ندا می دهد و می گوید ای مردم آیا عدل پروردگارتان نیست اگر امروز هر فرقه از شما را همان کسی امام و رهبر باشد که در دنیا بود؟ می گویند «بلی کدام عدل از این برتر و بهتر»؟! پس شیطانی برمی خیزد و گروه و یارانش به دنبال او می روند پس شیطان دیگر برمی خیزد و یاران و پیروانش به دنبال او می روند سپس شیطان سوم برمی خیزد و یارانش به دنبال او می روند آن گاه معاویه برمی خیزد و هرکه با او بود به دنبالش می رود و علی علیه السلام برمی خیزد و شیعیانش به دنبال او می روند و سپس یزید برمی خیزد و یارانش به دنبالش و حسن علیه السلام بر می خیزد و هر آن که شیعه ی او بود به دنبالش حرکت می کند و سپس حسین علیه السلام بر می خیزد و یارانش به دنبال او می روند

ال آن گاه مروان بن حکم و عبدالملک برمی خیزند و یاران و طرفدارانشان به دنبال آن ها، پس علی بن حسین علیه السلام برمی خیزد و هرکس شیعه ی اوست به دنبال او می رود سپس ولیدبن عبدالملک برمی خیزد و یارانش به دنبال او سپس محمد بن علی ال بر می خیزد و شیعیانش به دنبال او، آن گاه من برمی خیزم و شیعیان

ص: 321

فَتَرْجِعُ فَنَشْهَدُ عَلَى عَدُوِّنَا وَ نَشْفَعُ لِمَنْ كَانَ مِنْ شِيعَتِنَا مُرَهَقاً قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَمَا الْمُرَهَقُ قَالَ الْمُذْنِبُ فَأَمَّا الَّذِينَ اتَّقَوْا مِنْ شِيعَتِنَا فَقَدْ نَجَاهُمُ اللَّهُ بِمَفَازَتِهِمْ لا يَمَسُّهُمُ السُّوء وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ قَالَ ثُمَّ جَاءَتْهُ جَارِيَةٌ لَهُ فَقَالَتْ إِنَّ فُلَانَا الْقُرَشِيَّ بِالْبَابِ فَقَالَ انْذَنُوا لَهُ ثُمَّ قَالَ لَنَا اسْكُنُوا﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَل لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطَاناً نَصِيراً﴾ (80)

* النُّزول

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَ قُل رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَل لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطَانًا نَصِيرًا فَإِنَّهَا نَزَلَتْ يَوْمَ فَتح مَكَّةَ لَمَّا أَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ دُخُولَهَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَقُلْ يَا محمَّد رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَل لي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطَاناً نَصِيراً ﴾. (2)

* الشُّكْرُ

1- الصّادق علیه السلام- ﴿عن أبي بصير قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْد اللَّهِ الهَلْ لِلشُّكْر حَدُّ إِذَا فَعَلَهُ الْعَبْدُ كَانَ شَاكِراً قَالَ: نَعَمْ قُلْتُ مَا هُوَ قَالَ يَحْمَدُ اللهَ عَلَى كُلِّ نِعْمَة عَلَيْهِ فِي أَهْلِ وَ مَالَ وَ إِنْ كَانَ فِيمَا أَنْعَمَ عَلَيْهِ فِي مَالِهِ حَقٌّ أَدَاهُ وَ مِنْهُ قَوْلُهُ عَزَوجَلَ سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ وَ مِنْهُ قَوْلُهُ تَعَالَى: رَبِّ أَنْزِلْنِي مُنْزَلًا مُبَارَكاً وَ أَنْتَ خَيْرُ المُنزِلِينَ وَ قَوْلُهُ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِي عرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَل لي مِنْ لَدُنْكَ سُلطاناً نَصِيراً﴾. (3)

* الخُوفُ

1- الصّادق علیه السلام- ﴿إِذَا دَخَلْتَ مَدْخَلا تَخَافُهُ فَاقْرَاْ هَذِهِ الْآيَةَ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَل لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلطاناً نَصِيراً ﴾. (4)

ص: 322

من به دنبالم و گویی می بینم که شما دو تن همراه من هستید و سپس آورده می شویم و بر عرش پروردگار خود می نشینیم و نامه های اعمال را می آورند و در آن جا قرار می دهند و آن ها علیه دشمنان ما شهادت می دهند و ما برای شیعیان مُرهَق خود شفاعت می کنیم پرسیدم فدایتان شوم! مُرهَق یعنی چه؟ فرمود: «یعنی گنهکار اما شیعیان پرهیز کار و خداترس ما را خداوند با رستگاری و سعادتمندی خودشان نجات داده است هیچ بدی و گزند و غمی به آن ها نمی رسد در این حال کنیزی نزد امام علیه السلام آمد و به امام گفت: فلان شخص قریش دمِ در ایستاده است امام فرمود: «بگویید داخل بیاید» و به ما فرمود: «دیگر چیزی نگویید».

و بگو: «پروردگارا! مرا [در هر کار با صداقت وارد کن و با صداقت خارج ساز و از سوی خود حجتی یاری کننده برایم قرارده» (80)

* سبب نزول

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَ قُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصِيراً﴾؛ در روز فتح مکه و هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله می خواست وارد مکه شود نازل شد؛ ای محمد! بگو: «پروردگارا! مرا [در هر کار] با صداقت وارد کن و با صداقت خارج ساز و از سوی خود حجتی یاری کننده برایم قرار ده».

*شکر

1- امام صادق علیه السلام- ابوبصیر گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم آیا شکر حدی دارد که هرگاه بنده ای آن را انجام داد شاکر محسوب می گردد؟ فرمود «آری» عرض کردم: «آن چیست؟ فرمود: خداوند را در هر نعمتی که به او و خاندانش می رسد حمد می کند. اگرچه مالی که به او رسیده حقش را اداء کرده باشد خداوند متعال می فرماید پاک و منزه است کسی که این را مسخر ما ساخت وگرنه ما توانایی تسخیر آن را نداشتیم. (زخرف /13) و یا در جایی دیگر فرمود: پروردگارا! ما را در منزلگاهی پربرکت فرود آر و تو بهترین فرودآورندگانی! (مؤمنون/29) و در آیه ای دیگر فرمود: ﴿رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطانا نَصِيراً﴾.

* بیم

1- امام صادق علیه السلام- چون در تنگنای بیمناکی افتادی این آیه ﴿رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصِيرًا﴾ را بخوان.

ص: 323

2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿وَإِذَا أَشْرَفْتَ عَلَى قَرْيَة تُرِيدُ دُخُولَهَا فَقُلِ اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا أظلَّتْ وَ رَبَّ الْأَرْضِينَ السَّبْع وَ مَا أَقلَتْ وَ رَبَّ الشَّيَاطِين وَ مَا أَضَلَّتْ وَ رَبَّ الرِّيَاحِ وَ مَا ذَرَتْ وَ رَبَّ الْبِحَارِ وَ مَا جَرَتْ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَ هَذِهِ الْقَرْيَةِ وَ خَيْرَ مَا فِيهَا وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِيهَا اللَّهُمَّ يَسِّرْ لِي مَا كَانَ فِيهَا مِنْ وَجْهِ وَ وَفِّقَ لِي مَا كَانَ فِيهَا مِنْ يُسْرِ وَأَعِنِّى عَلَى حَاجَتِي يَا فَاضِيَ الْحَاجَاتِ وَ يَا مُجيب الدَّعَوَاتِ وَ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ و اجعل لي مِنْ لَدُنْكَ سُلطاناً نَصِيراً﴾. (1)

2- پیامبر صلی الله علیه و آله- وقتی یک آبادی در تیررس تو شد و خواستی در آن داخل شوی بگو: بار خدایا! پروردگار هفت آسمان و آن چه در زیر دارند و پروردگار هفت زمین و آن چه در بر دارند و پروردگار شیاطین و آن چه گمراه کنند پروردگار بادها و آن چه پراکنده سازند و پروردگار دریاها و آن چه روانه سازند، از تو خیر این آبادی و خیر هرچه در آن است را می خواهم و از شر آن و شر هرچه در آن است به تو پناه می برم بار خدایا! هر راهی را که در آن است بر من آسان کن، و هر همواری که دارد مرا بدان موفق کن و بر نیازم کمکم کن یا قاضی الحاجات و یا مجیب الدعوات مرا [در هر کار]، با صداقت وارد ،کن و با صداقت خارج ساز و از سوی خود حجتی یاری کننده برایم قرار ده»

مُجَاهِدِينَ وَ عَلَى مَنْ أَرَادَنِي وَأَرَادَهُمْ بِسُوءٍ مَنْصُورِينَ وَ وَفِّقْنِي لِإِقَامَةِ حُدُودِكَ وَ انْصُرْنِي عَلَى مَنْ تَعَدَّى مَحْدُودَكَ وَانْصر الْحَقِّ وأَرْهِقَ الْبَاطِلَ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً﴾. (1)

* مَوْلِدُ النَّبي صلی الله علیه و آله

1- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿لَمَّا وُلِدَ رَسُولُ اللَّهِ الْقِيَتِ الْأَصْنَامُ فِي الْكَعْبَةِ عَلَى وُجُوهِهَا فَلَمَّا أَمْسَى سَمِعَ صَيْحَةُ مِنَ السَّمَاءِ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً﴾. (2)

* فتح مَكَّةَ

1- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿فَارْتَجَتْ مَكَةُ مِنْ قَوْل أَصْحَابِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْباطِل كان زهوقاً﴾. (3)

2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿أَنَّهُ لَمَّا دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَجَدَ فِيهِ ثَلَاثَمِائَةِ وَسِتِّينَ صَنَمَا بَعْضُهَا مَشْدُودُ بِبَعْض فَقَالَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام أَعْطِنِي يَا عَلى القيم كَفَا مِنَ الْحَصَى فَقَبَضَ الْمُؤْمِنِينَ لَهُ كَفَاً مِنَ الْحَصَى فَرَمَاهَا بِهِ وَهُوَ يَقُولُ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا فَمَا بَقِيَ مِنْهَا صَنَمُ إِلَّا خَرَّ لِوَجْهِهِ ثُمَّ أَمَرَ بِهَا فَأُخْرِجَتْ مِنَ الْمَسْجِدِ فَكَسِرَتْ﴾. (4)

3- الرسول عصلی الله علیه و اله- ﴿عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ لِي جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ دَخَلْنَا مَعَ النَّبِيِّ مَكَّةَ وَفِي الْبَيْتِ وَ حَوْلَهُ ثَلَاثُمِائَة وَسِتّونَ صَنَما فَأَمَرَ بهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَأَلْقِيَتْ كُلَّهَا لِوُجُوهِهَا وَ كَانَ عَلَى الْبَيْتِ صَمْ طَوِيلُ يُقَالُ لَهُ هُبَلُ فَنَظَرَ النَّبِيُّ إِلَى عَلَى علیه السلام وَ قَالَ لَهُ: يَا عَلَى اللَّهِ تَرْكَبُ عَلَيَّ أَوْ أَرْكَبُ عَلَيْكَ لِألْقِيَ هُبَلَ عَنْ ظَهْرِ الْكَعْبَةِ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللهِ بَلْ تَرَكَبُنِي فَلَمَّا جَلَسَ عَلَى ظَهْرِى لَمْ أَسْتَطِعْ حَمْلَهُ لِنَقْلِ الرِّسَالَةِ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ بَلْ أَرْكَبُكَ فَضَحِكَ وَ نَزَلَ وَ طَاطَاً لِى ظَهْرَهُ وَاسْتَوَيْتُ عَلَيْهِ فَوَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ أَرَدْتُ أَنْ أَمْسِكَ السَّمَاءَ لَمَسَكْتُهَا بيَدِي فَأَلْقَيْتُ هُبَلَ عَنْ ظَهْرِ الْكَعْبَة فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى وَقُلْ جاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ﴾. (5)

ص: 326

کسانی که اراده ی بدی برای ما و آنان کرده اند پیروز گردان و مرا برای برپاداشتن حدودت موفق بدار و در برابر کسانی که به حدود تو تجاوز نموده اند یاریم کن و حق را یاری فرما و باطل را نابود گردان. ﴿إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً﴾.

* هنگام تولد پیامبر صلی الله علیه و آله

1- امام على علیه السلام- هنگامی که رسول خدا به دنیا آمد بتهایی که در کعبه بودند با صورت به زمین افکنده شدند و چون شامگاهان فرا رسید؛ آواز بلندی از آسمان شنیده شد که می گفت ﴿جاءَ الحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً﴾.

* فتح مکه

1- علی بن ابراهیم رحمه الله علیه- در روز فتح مکه شهر از سخن یاران رسول خدا که جملگی گفتند] ﴿جاءَ الحَقُّ وَزَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ كَانَ زَهُوقاً﴾ به لرزه درآمد.

2 پیامبر صلی الله علیه و آله- حضرت رسول هنگامی که وارد مسجد الحرام شد، متوجه گردید که در آن جا سیصدو شصت بت وجود دارد که بعضی از آن ها را به دیگری بسته اند به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: مقداری ریگ به من بده امیرالمؤمنین یک مشت به آن جناب داد و به طرف بت ها پاشید و فرمود: ﴿جاءَ الحَقُّ وَزَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً﴾، در این هنگام همه ی بت ها فرو ریختند و آن ها را از مسجد بیرون افکند.

3- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابوهریره گوید: جابر به من گفت همراه پیامبر صلی الله علیه و آله وارد مکه شدیم، حدود سیصدو شصت بت در خانه ی کعبه بود پیامبر صلی الله علیه و آله به آن ها امر فرمود و همه واژگونه به زمین افتادند ،برروی بام کعبه بتی بلند و بزرگ بود به نام هبل پیامبر صلی الله علیه و آله به علی ال نگاه کرد و فرمود: «ای علی! آیا تو بر روی دوش من می روی یا من بر دوش تو بروم و هبل را از بام کعبه به زمین اندازم؟ علی علیه السلام عرض کرد: ای رسول خدا! البته که شما بر دوش من بروید». امام علی علیه السلام فرمود: «وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله بر دوش من بالا رفت به خاطر سنگینی نبوت نتوانستم او را نگه دارم»، عرض کردم ای رسول خدا بهتر است من از دوش شما بالا بروم». پیامبر صلی الله علیه و آله خندید و پایین آمد و پشت خود را خم کرد من بر پشت او رفتم سوگند بر آن که دانه را شکافت و نسیم را خلق کرد اگر می خواستم در آن حال می توانستم آسمان را با دست خود بگیرم، سپس هبل را از بام کعبه به زمین انداختم و خداوند این آیه را نازل کرد ﴿جاءَ الحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً﴾.

ص: 327

4- الرّضا علیه السلام- ﴿دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ يَوْمَ فَتْحِ مَكَّةَ وَالْأَصْنَامُ حَوْلَ الْكَعْبَةِ وَكَانَتْ ثَلَاثَمِائَة وَ سِتِّينَ صَنَما فَجَعَلَ يَطْعَنُهَا بِمِحْصَرَة فِي يَدِهِ وَيَقُولُ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا. جاءَ الْحَقُّ وَمَا يُبْدِئُ الْبَاطِلَ وَمَا يُعِيدُ فَجَعَلَتْ تَكْبُ لِوَجْهِهَا﴾. (1)

5- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي مَرْيَمَ التَّقَفِيُّ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قَالَ انْطَلَقَ بِي رَسُولُ اللَّهِ حَتَّى أَتَى بِي إِلَى الْكَعْبَةِ فَصَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم عَلَى مَنْكِبي ثُمَّ قَالَ لِي انْهَضَ فَنَهَضْتُ فَلَمَّا رَأَى مِنِّي ضَعْفاً قَالَ اجْلِسْ فَنَزَلَ ثُمَّ قَالَ يَا عَلِيُّ اصْعَدْ عَلَى مَنْكِبِي فَصَعِدْتُ عَلَى مَنْكِبِهِ ثُمَّ نَهَضَ بِي رَسُولُ الله صلى الله عليه وآله وسلم فَلَمَّا نَهَضَ بِي خُيِّلَ لِي أَنْ لَوْ شِئْتُ لَئِلْتُ أَفْقَ السَّمَاءِ فَصَعِدْتُ فَوْقَ الْكَعْبَةِ وَ تَنَحَّى رَسُولُ اللهِ وَقَالَ لِي أَلْقِ صَمَهُمُ الْأَكْبَرَ وَكَانَ مِنْ نُحَاسِ مُوَلَّداً بأَوْتَادٍ مِنْ حَدِيدٍ فَقَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم عَالِجْهُ فَعَالَجَتُهُ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَقُولُ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا فَلَمْ أَزَلْ أَعَالِجُهُ حَتَّى اسْتَمْكَنْتُ مِنْهُ فَقَالَ لِي اقْذِفُهُ فَقَدَفْتُهُ فَتَكَسَّرَ وَ نَزَلْتُ مِنْ فَوْقَ الْكَعْبَةِ وَ انْطَلَقْتُ أَنَا وَ رَسُولُ اللَّهِ وَ خَشِينَا أَنْ يَرَانَا أَحَدٌ مِنْ قُرَيْشٍ وَ غَيْرِهِمْ ﴾. (2)

6- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبي بَصِير عَن الصَّادِقِِ علیه السلام أَنَّهُ كَانَ فِي الْمَسْجِدِ ثَلَاثُمِائَة وَسِتّونَ صَنَماً وَ قَالَ بَعْضُهَا فِيمَا يَزْعُمُونَ مَشَدُودُ بِبَعْضِهَا بِالرَّصَاصِ فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم كَفَا مِنْ حَصَى فَرَمَاهَا فِي عَامِ الفتح ثُمَّ قَالَ جَاءَ الحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً فَمَا بَقِي فِيهَا صَبْمُ إِنَّا خَرَ لِوَجْهِهِ فَأَمَرَ بِهَا فَأُخْرِجَتْ مِنَ الْمَسْجِدِ فَطْرِحَتْ فَكُسِرَت﴾. (3)

* الوِلَايَةُ

1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿خُطْبَةُ الرَّسُول يَوْمَ الْغَدِير وَ فِيهَا مَعَاشِرَ النَّاسِ لَا تَضِلُّوا عَنْهُ وَلَا تَنْفِرُوا مِنْهُ وَ لَا تَسْتَنْكِفُوا مِنْ وَلَايَتِهِ فَهُوَ الَّذِي يَهْدِي إِلَى الْحَقِ وَ يَعْمَلُ بِهِ وَيُزْهِقُ الْبَاطِلَ وَ يَنْهَى عَنْهُ﴾. (4)

* قِيَامُ القَائِمِ

1- الباقر علیه السلام- ﴿وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ قَالَ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ ذَهَبَتْ دَوْلَةُ الْبَاطِلِ﴾. (5)

ص: 328

4- امام رضا علیه السلام- پیغمبر اکرم هنگام فتح مکه وارد کعبه شد مشاهده کرد سیصدو شصت بت در اطراف کعبه آویزان است با عصایی که در دست داشت آن بت ها را بر زمین ریخت و این: آیه حق آمد و باطل نابود شد؛ زیرا باطل نابود شدنی است و آیه حق آمد و باطل کاری از آن ساخته نیست و نمی تواند آغازگر چیزی باشد و نه تجدید کننده ی آن (سبأ/49) را تلاوت کرد. و بت ها همه بر زمین ریخته شد.

5- امام علی علیه السلام- ابو مریم ثقفی از امام علی علیه السلام روایت نمود همراه رسول خدا راه افتاده تا به کعبه رسیدیم، پس به من فرمود بنشین من کنار کعبه نشستم رسول خدا بر روی شانه ی من رفت پس فرمود: «برخیز برخاستم و وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله ضعف و ناتوانی من در حمل ایشان را دید فرمود: بنشین» آن گاه پایین آمد و به من فرمود ای علی! تو بر روی شانه من برو». و من چنین کردم و رسول خدا از جا برخاست و ایستاد و من گمان می کردم اگر بخواهم می توانم به افق آسمان دست بزنم پس بر روی خانه کعبه رفتم رسول خدا عقب تر ایستاد و به من فرمود: «بت بزرگشان را بینداز بتی از جنس مس که با میخ های آهنین به زمین میخ کوب شده بود. پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود آن را تکان بده من آن را تکان می دادم و پیامبر صلی الله علیه و آله آیه ی ﴿جَاء الحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا﴾ را تلاوت می فرمود. من آنقدر بت را تکان دادم تا از جا کنده شد پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود آن را پایین بینداز بت را پایین انداختم و تکه تکه شد از بام کعبه پایین آمدم و همراه پیامبر صلی الله علیه و آله روانه شدیم در حالی که می ترسیدم کسی از قریش یا دیگران در آن حال ما را ببیند.

6- امام صادق علیه السلام- ابوبصیر نقل می کند امام صادق علیه السلام فرمود: سال فتح مکه، در مسجد الحرام سیصدو شصت بت وجود داشت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یک مشت شن برداشت و به طرف آن ها پرتاب کرد و آیه ﴿جاءَ الحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْباطِلَ كَانَ زَهُوقا﴾ را خواند، تمام بت ها به رو افتادند. حضرت دستور داد تمام بت ها را از مسجد خارج کردند و شکستند».

* ولایت

1- پیامبر صلی الله علیه و آله- خطبه ی رسول خدا در روز عید غدیر ای مردم از علی علیه السلام غافل نشوید و از او دور نگردید و از پذیرش ولایتش سر باز نزنید زیرا او کسی است که به حق راهنمایی کرده و خود عامل به آن است و باطل را نابود ساخته و از آن نهی می کند.

* قیام قائم

1 امام باقر علیه السلام- علیه السلام وَ قُلْ جاءَ الحَقُّ وَزَهَقَ الْباطِلُ وقتی که قائم صلى الله عليه وآله وسلم قیام کند، دولت باطل را از میان می برد.

ص: 329

* از بین رفتنی

1- امام صادق علیه السلام- گناهی از تعدّی، تجاوز و قطع رحم سزاوارتر به شتاب در کیفر آن، در دنیا از طرف خدا پیش از آخرت نيست. ﴿إِنَّ الْباطِلَ كَانَ زَهُوقاً﴾.

2- امام صادق علیه السلام- یعقوب بن یزید از یکی از شیعیان نقل می کند از امام صادق علیه السلام درباره ی بازی با شطرنج پرسیدم. فرمود شطرنج از جمله اعمال باطل است».

و از قرآن آن چه شفا و رحمت برای مؤمنان است نازل می کنیم ولی ستمکاران را جز خسران [و زیان] نمی افزاید. (82)

* شفا

1- امام صادق علیه السلام- شفاء تنها در علم قرآن است زیرا خداوند می فرماید: ﴿مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ﴾ یعنی برای اهل خود و هیچ شک و تردیدی در آن نیست و اهل آن، ائمه ی معصومین هستند همان کسانی که خداوند درباره ی آن ها فرموده است سپس این کتاب (آسمانی) را به گروهی از بندگان برگزیده خود به میراث دادیم. (فاطر/32)

* شفا از بیماری ها

1- امام صادق علیه السلام- اگر هر انسان مؤمنی از دردی رنج برد؛ آن گاه با اخلاص دست خود را بر موضع درد بکشد و بگوید: ﴿وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ لا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَساراً﴾، از آن درد هرچه که باشد عافیت می یابد و مصداق این امر در آیه نیز ذکر شده است: ﴿شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ﴾.

2- امام صادق علیه السلام- مردی به امام صادق علیه السلام از درد بی درمان شکوه کرد و به او فرمود: «همسر داری»؟ گفت: «آری» فرمود: از او یک درهم مهرش را به رضایتش بخواه با آن عسل بخر و با عسل آمیخته به آب باران قرآن بنویس و بنوش و برای آن گواه آورد که خدا فرموده است ﴿و نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ﴾.

3- امام صادق علیه السلام- عبدالله بن سنان نقل می کند از امام صادق علیه السلام درباره ی تعویذ عقرب و مار و تعویذ مجنون و سحر شده ای که عذاب می کشند پرسیدم. حضرت فرمود: «ای ابن سنان تعويذها و باطل کننده طلسم ها باید از قرآن باشد و اگر کسی به وسیله قرآن شفا نیابد، خداوند

ص: 331

وَ النَّشْرِ إِذَا كَانَتْ مِنَ الْقُرْآن وَ مَنْ لَمْ يَشْفِهِ الْقُرْآنُ فَلَا شَفَاهُ اللَّهُ وَ هَلْ شَيْءٍ أَبْلَغُ فِي هَذِهِ الْأَشْيَاءِ من القرآن اليْسَ اللهُ تَعَالَى يَقُولُ وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ أَلَيْسَ اللهُ يَقُولُ تَعَالَى ذِكْرَهُ وَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ لَوْ أَنْزَلْنا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خَاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ سَلُونَا تعلمكُمْ وتوقفكم على قوارع القرآن لِكُلِّ داء﴾. (1)

4- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿إِنَّ الْيَهُودَ أَنَتِ امْرَأَةٌ مِنْهُمْ يُقَالُ لَهَا عَبْدَهُ فَقَالُوا يَا عَبْدَهُ قَدْ عَلِمْتِ أَنَّ مُحَمَّد صلی الله علیه و آله قَدْ هَدَّ رَكْنَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَ هَدَمَ الْيَهُودِيَّةَ وَقَدْ غَالَى الْمَلَأُ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ بِهَذَا السَّمَ لَهُ وَهُمْ جَاعِلُونَ لَكِ جُعْدًا عَلَى أَنْ تَسُمِّيهِ فِي هَذِهِ الشَّاةِ فَعَمَدَتْ عَبْدَةُ إِلَى الشَّاةِ الشَّاةِ فَشَوَتْهَا ثُمَّ جَمَعَتِ الرَّؤسَاءَ فِي بَيْتِهَا وَ أَتَتْ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَقَالَتْ يَا مُحَمَّد قَدْ عَلِمْتَ مَا تُوَجِبْ لِي مِنْ حَقِّ الْجَوَارِ وَ قَدْ حَضَرَنِي رُؤَسَاءُ الْيَهُودِ فَزَيَّني بأَصْحَابِكَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ ۖ وَ مَعَهُ عَلَى اللَهِ وَ أبُو دُجَانَةَ وَ أَبُو أَيُّوبَ وَ سَهْلُ بْنُ حُنَيْفِ وَ جَمَاعَةً مِنَ الْمُهَاجِرِينَ فَلَمَّا دَخَلُوا وَأَخْرَجَتِ الشَّاةَ

سَدَتِ الْيَهُودُ آنَافَهَا بِالصُّوفِ وَ قَامُوا عَلَى أَرْجُلِهِمْ وَ تَوَكَّنُوا عَلَى عِصِهِمْ فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ اقْعُدُوا فَقَالُوا إِنَّا إِذَا زَارَنَا نَبِيُّ لَمْ يَقْعُدْ مِنَّا أَحَدٌ وَكَرِهْنَا أَنْ يَصِلَ إِلَيْهِ مِنْ أَنْفَاسِنَا مَا يَتَأْذَى بِهِ وَ كَذَبَتِ الْيَهُودُ عَلَيْهَا لَعْنَةُ اللَّهِ إِنَّمَا فَعَلَتْ ذَلِكَ مَخَافَةَ سَوْرَة السَّمِّ وَ دُخَانِهِ فَلَمَّا وُضِعَتِ الشَّاةُ بَيْنَ يَدَيْهِ تَكَلَّمَ كَتِفُهَا فَقَالَتْ مَهُ يَا مُحَمَّد لَا تَأْكُلْنِي فَإِنِّي مَسْمُومَةً فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم عَبْدَةَ فَقَالَ لَهَا مَا حَمَلَكِ عَلَى مَا صَنَعْتِ فَقَالَتْ قُلْتُ إِنْ كَانَ نَبَيَا لَمْ يَضُرَّهُ وَ إِنْ كَانَ كَاذِبَا أَوْ سَاحِرٍاً أَرَحْتُ قَوْمِي مِنْهُ فَهَبَطَ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ السَّلَامُ يُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِي يُسَمِّيهِ بِهِ كُل مُؤْمِنٍ وَ بِهِ عِزَّ كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ بِنُورِهِ الَّذِي أَضَاءَتْ بِهِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَ بِقُدْرَتِهِ الَّتِي خَضَعَ فَمَا كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدِ وَ انْتَكَسَ كُلُّ شَيْطَانِ مَرِيدٍ مِنْ شَرِّ السَّمَ وَالسِّحْرِ وَاللَّمَ بِسْم الْعَلِيُّ الْمَلِكِ الْفَرْدِ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَساراً فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وآله وسلم ذَلِكَ وَ أَمَرَ أَصْحَابَهُ فَتَكَلَّمُوا بِهِ ثُمَّ قَالَ كُلُوا ثُمَّ أَمَرَهُمْ أَنْ يَحْتَجِمُوا﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَى الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأَى بِجَانِبِهِ وَ إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ كانَ يَؤُساً﴾. (83)

ص: 332

دیگر او را شفا نمی دهد و آیا چیزی واضح تر از این امور در قرآن آمده است؟ مگر نه این که خداوند متعال می فرماید ﴿وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ﴾، آیا خداى تعالى نمی فرماید اگر این قرآن را بر کوهی نازل می کردیم می دیدی که در برابر آن خاشع می شود و از خوف خدا می شکافد (حشر /21) از ما بپرسید تا به شما آموزش دهیم و شما را به قوارع قرآن آگاه نماییم. [«قوارع القرآن» به آیاتی گویند که برای ایمنی از شر ،شیطان، خواندنش مفید است.].

4- پیامبر صلی الله علیه و آله یهودیان پیش زنی یهودی به نام عبده آمدند و گفتند می دانی که محمد سه پایه ی بنی اسرائیل را و آیین یهودی را ویران کرده است؟ اینک بزرگان یهود می خواهند با این زهر او را غافلگیر کنند و این زهر را فراهم آورده اند و برای تو جایزه ای قرار داده اند که گوشت این گوسفند را با آن زهرآلوده کنی و محمد را مسموم سازی» عبده آن گوسفند را زهرآلوده و سپس سرخ کرد و همه ی سران یهود را در خانه خود گرد آورد و خود به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت: «احترام مرا می دانی، سران یهود در خانه ی من آمده اند تو و برخی از یارانت هم خانه ی مرا زینت دهید. رسول خدا برخاست و در حالی که امیرالمؤمنین علی و ابودجانه و ابوایوب و سهل بن حنیف و تنی چند از مهاجران همراهش بودند به خانه ی عبده آمد. همین که ایشان آمدند و آن زن یهودی گوسفند زهرآلوده را حاضر کرد یهودیان جلو بینی های خود را با پارچه های پشمی بستند و به پا خاستند و بر عصاهای خود تکیه زدند. پیامبر صلی الله علیه و آله به آنان فرمود: «بنشینید». گفتند: هرگاه پیامبری به دیدار ما می آید هیچ کس از ما نمی نشیند و خوش نمی داریم که نفس ما به او برسد که مبادا ناراحت شود». و یهودیان که خدایشان لعنت کند دروغ می گفتند و این کار را از بیم تأثیر سم و بخاری که از آن برمی خاست کرده بودند. همین که گوسفند زهرآلوده را به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله نهادند شانه و کتف آن گوسفند سخن گفت: «ای احمد دست نگهدار و از من مخور که من زهرآلوده و مسمومم». پیامبر صلی الله علیه و آله عبده را و به او فرمود: چه چیز تو را وادار به این کار کرد؟ گفت با خود گفتم اگر پیامبر صلی الله علیه و آله باشد خواست زیانش نمی رساند و اگر جادوگر و دروغگو باشد قوم خود را از او خلاص می کنم در این هنگام جبریل فرود آمد و به پیامبر صلی الله علیه و آله گفت خداوند به تو سلام می رساند و می فرماید: «بگو به نام آن خدایی که همه ی مؤمنان نام او را می برند و به وسیله ی آن نام همه مؤمنان عزیز هستند و به نور آن خدایی که آسمان ها و زمین را روشن کرده و به قدرت او که هر گردنکش منحرفی و هر شیطان سرکشی در مقابل آن خاضع هستند مرا از شر سم و سحر و نیرنگ ها حفظ کن و به نام خداوند اعلی و یگانه مالک جهان که غیر از او خدایی نیست از قرآن آن چه شفا و رحمت برای مؤمنان است نازل می کنیم ولی ستمکاران را جز خسران [و زیان] نمی افزاید» پیامبر صلی الله علیه و آله این سخنان را گفت و به یاران خود هم فرمود تا آن را بخوانند آن گاه به ایشان فرمود از این بخورید و سپس دستور داد حجامت کنند.

هنگامی که به انسان [مغرور] نعمت می بخشیم [از حق] روی می گرداند و متکبرانه دور می شود و هنگامی که بدی به او می رسد [از همه چیز] مأیوس می گردد. (83)

ص: 333

قوله تعالى: ﴿قُلْ كُلِّ يَعْمَلُ عَلى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِيلاً﴾ (84)

بگو: «هرکس طبق روش و خلق و خوی خود عمل می کند و پروردگارتان کسانی را که راهشان هدایتبخش تر است بهتر می شناسد». (84)

5-1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿أَنَّهُ لَمَّا نَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَى كُلِّ يَعْمَلُ عَلى شَاكِلَتِهِ بَانَ السُّرُورُ بَيْنَ عَيْنَيْ أَبِي الدَّرْدَاءِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم مَا هَذَا السُّرُورُ يَا أَبَا الدَّرْدَاءِ فَقَالَ نَجَوْنَا وَ رَبِّ الْعِزَّةَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَكَيْفَ ذَلِكَ يَا أَبَا الدَّرْدَاءِ قَالَ إِذَا كَانَ كُلُّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ فَشَاكِلَتْنَا الذَّنْبُ وَ الْعِصْيَانُ وَ شَاكِلَتْهُ الْعَفْرُ وَالْغُفْرَانُ فَسُرَّ الْمُسْلِمُونَ حِينَئِذٍ سُرُوراً عَظِيمًا﴾. (1)

6-1- الصّادق علیه السلام- ﴿قَالَ صَالِحُ بْنُ الْحَكَم سُئِلَ الصَّادِقِ علیه السلام عَن الصَّلَاةِ فِي الْبَيعِ وَالْكَنَائِسِ فَقَالَ: صَلِّ فِيهَا قَالَ فَقُلْتُ وَ إِنْ كَانُوا يُصَلُّونَ فِيهَا أَصَلَّى فِيهَا قَالَ نَعَمْ أَمَا تَقْرَأ الْقُرْآنَ قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِيلًا صَلِّ إِلَى الْقِبْلَة وَدَعْهُمْ﴾. (2)

7-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنِ الْحَكَمِ بْنِ الْحَكَم قَالَ وَ سُئِلَ عَن الصَّلَاةِ فِي الْبَيْعِ وَالْكَنَائِسِ فَقَالَ: صَلَّ فِيهَا قَدْ رَأَيْتُهَا مَا أَنْطَفَهَا قُلْتُ أَ يُصَلَّى فِيهَا وَ إِنْ كَانُوا يُصَلُّونَ فِيهَا فَقَالَ نَعَمْ أَمَا تَقْرَأَ الْقُرْآنَ قُل كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِيلًا صَلِّ عَلَى الْقِبْلَة وَغَرَّبْهُمْ﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿وَ يَسْئلُونَكَ عَنِ الرُّوح قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلاً﴾ (85)

5-1- پیامبر صلی الله علیه و آله - هنگامی که كُلِّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ نازل شد شادی در چشمان ابوالدرداء آشکار ،گشت رسول خدا به وی فرمود: «ابوالدرداء شادیت به خاطر چیست؟ ابوالدرداء عرض کرد: ای رسول خدا سوگند به پروردگاری که دارای عزت است ما نجات یافتیم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ابوالدرداء! چگونه چنین است»؟ عرض کرد: ﴿كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شَاكِلَتِهِ﴾، روش ما (انسان ها) گناه و نافرمانی است و روش خداوند بخشایش و آمرزیدن مسلمانان با شنیدن این حرف به شدت خوشحال شدند.

6-1- امام صادق علیه السلام- صالح بن حکم گوید: از امام صادق علیه السلام پیرامون خواندن نماز در کلیسا و کنیسه (معبد یهودیان) سؤال شد حضرت فرمود: مانعی ندارد در آن جا نماز بگزار عرض کردم اگر مسیحیان و یهودیان در آن جا مشغول نماز خواندن باشند هم نماز بخوانم؟! فرمود: «آری! مگر قرآن نمی خوانی که می فرماید]: ﴿قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ به من هُوَ أهدى سَبِيلًا﴾، تو بر قبله ی خود نماز بخوان و ایشان را به حال خود واگذار».

7-1- امام صادق علیه السلام- حکم بن حکم گوید: از امام صادق علیه السلام درباره حکم نماز خواندن در کلیساها و کنیسه ها سؤال شد فرمود در آن جا نماز بخوان من آن جا را دیده ام و چقدر تمیز است»! آیا وقتی آن ها در آن جا نماز می خوانند من هم بخوانم؟ امام فرمود: «آری! حتی اگر در آن جا نماز بخوانند، پرسیدم: آیا نخوانده ای که خدا فرموده است؛ ﴿قُلْ كُلِّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ به من هُوَ أَهْدَى سَبِيلًا﴾؟ تو به سمت قبله نماز بخوان و آن ها را رها کن». و از تو درباره ی روح سؤال می کنند بگو: روح از فرمان پروردگار من است و از علم و دانش جز اندکی به شما داده نشده است». (85)

4-1- الصادقين علیهم السلام- ﴿عَنْ أَبِي بَصِيرِ عَنْ أَحَدِهِمَا علیه السلام قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ اللانه قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّ قَالَ الَّتِي فِي الدَّوَابِّ وَ النَّاسِ قُلْتُ وَمَا هِيَ قَالَ هِيَ مِنَ الْمَلَكُوتِ مِنَ الْقُدْرَة﴾. (1)

5-1- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَر علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ نَفَخْتُ- فِيهِ مِنْ رُوحِي كَيْفَ هَذَا النَّفْخُ فَقَالَ إِنَّ الرُّوحَ مُتَحَرِّك كَالرِّيحِ وَإِنَّمَا سُمِّيَ رُوحاً لِأَنَّهُ اشْتَقَ اسْمُهُ مِنَ الرِّيحِ وَإِنَّمَا أَخْرَجَهُ عَلَى لَفْظَةِ الرِّيحِ لِأَنَّ الرُّوحَ مُجَانِسُ لِلرِّيحِ وَإِنَّمَا أَضَافَهُ إِلَى نَفْسِهِ لِأَنَّهُ اصْطَفَاهُ عَلَى سَائِرِ الْأَرْوَاحِ كَمَا اصْطَفَى بَيْنَا مِنَ الْبُيُوتِ فَقَالَ بَيْنِي وَقَالَ لِرَسُول مِنَ الرَّسُل خَلِيلِي وَأَشْبَاءِ ذَلِكَ وَكُلُّ ذَلِكَ مَخْلُوقُ مَصْنُوعُ مُحْدَثُ مَرْبُوبُ مُدَبَّرُ﴾. (2)

6-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبي عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لِأَيِّ عِلَّةٍ إِذَا خَرَجَ الرُّوحُ مِنَ الْجَسَدِ وَجَدَ لَهُ مَسَا وَ حَيْثُ رَكَّبَتْ لَمْ يَعْلَمْ بِهِ قَالَ لِأَنَّهُ نَمَا عَلَيْهِ الْبَدَن﴾. (3)

7-1- الباقر علیه السلام- ﴿إِنَّ رُوحَ آدَمَ لَمَّا أُمِرَتْ أَنْ تَدْخُلَ فِيهِ فَكَرهَتْهُ، فَأَمَرَهَا أَنْ تَدْخُلَ كُرْهَا وَ تَخْرُجَ كُرْهاً﴾. (4)

8-1- الصّادق علیه السلام- عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَم أَنَّهُ سَأَلَ الصَّادِقِ قَالَ: ... وَسَاقَ الْحَدِيثَ الطَّوِيلَ إِلَى أَنْ قَال أَخْبِرْنِي عَن السَّرَاج إذا انْطَفَاً أَيْنَ يَذْهَبُ نُورُهُ قَالَ يَذْهَبُ فَلَا يَعُودُ قَالَ فَمَا أَنْكَرْتَ أَنْ يَكُونَ الْإِنْسَانُ مِثْلَ ذَلِكَ إِذَا مَاتَ وَ فَارَقَ الرُّوحُ الْبَدَنَ لَمْ يَرْجِعْ إِلَيْهِ أَبَداً كَمَا لَا يَرْجِعُ ضَوْءُ السِّراجِ إِلَيْهِ أَبَداً إِذَا انْطَفَاً قَالَ لَمْ تُصِبِ الْقِيَاسَ إِنَّ النَّارَ فِي الْأَجْسَامِ كَامِنَةُ وَ الْأَجْسَامَ قَائِمَةً بأَعْيَانِهَا كَالْحَجَر وَ الْحَدِيدِ فَإِذَا ضُرِبَ أَحَدُهُمَا بِالْآخَر سَطَعَتْ مِنْ بَيْنِهِمَا نَارُ يُقْتَبَسُ مِنْهَا سِرَاجُ لَهُ الضَّوْءُ فَالنَّارُ ثَابِتَةُ فِي أَجْسَامِهَا وَالضَّوْءُ ذَاهِبُ وَالرُّوحُ جِسْمُ رَقِيقَ قَدْ الْبسَ قَالَباً كثيفاً وَ لَيْسَ بِمَنْزِلَةِ السِّرَاحِ الَّذِي ذَكَرْتَ إِنَّ الَّذِي خَلَقَ فِي الرَّحِمِ جَنِينَا مِنْ مَاءٍ صَافِ وَ رَكَّبَ فِيهِ ضُرُوباً مُخْتَلِفَةً مِنْ عُرُوقٍ وَ عَصَب وَ أَسْنَانِ وَ شَعْرِ وَعِظَامٍ وَ غَيْرِ ذَلِكَ هُوَ يُحْيِيهِ بَعْدَ مَوْتِهِ وَ يُعِيدُهُ بَعْدَ فَنَائِهِ قَالَ فَأَيْنَ الرُّوحُ قَالَ فِي بَطْنَ الْأَرْضَ حَيْثُ مَصْرَعَ الْبَدَنِ إِلَى وَقْتِ الْبَعْثِ قَالَ فَمَنْ صلِبَ أَيْنَ رُوحُهُ قَالَ فِي كَفَّ الْمَلَكِ الَّذِي قَبَضَهَا حَتَّى يُودِعَهَا الْأَرْضِ قَالَ فَأَخْبِرْنِي عَنِ الرُّوحِ أَ

ص: 338

4-1- امام باقر علیه السلام- و امام صادق علیه السلام ابوبصیر نقل می کند یکی از دو امام علیهما السلام در پاسخ پرسش از همین آيه: ﴿وَيَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي﴾ فرمود: «روحی است که در دواب و در مردم است». گفتم آن چیست؟ فرمود از ملکوت و از قدرت است».

5-1- امام باقر علیه السلام- محمد بن مسلم گوید: «از امام باقر علیه السلام در مورد کلام خدای عزوجل: ﴿وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي﴾ (ص/72) سؤال کردم که این دمیدن چگونه بوده است؟ فرمود: «روح مانند باد در حرکت است و به این دلیل روح نامیده می شود چون نامش از ریح گرفته شده است برای این که از جنس آن است و خداوند روح را به خودش اضافه کرده روحم چون آن را بر ارواح دیگر برتری داده است، همان طور که خانه ای از خانه ها را برگزید و فرمود: خانه ام و به یکی از پیامبران ش فرمود: «خلیلم» و مانند این ها و همه آن ها آفریده و ساخته و پدیده و پرورده و تدبیر شده اند.

6-1- امام صادق علیه السلام- عبدالرحمن گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: «به چه علت وقتی روح از جسد و کالبد انسان خارج می شود درد و الم حس می شود ولی وقتی با آن ترکیب می گردد یعنی روح وارد بدن می شود چنین حسی انسان نمی کند؟ حضرت فرمود: «به خاطر آن که بدن با روح نمو کرده است».

7-1- امام باقر علیه السلام- هنگامی که به روح آدم فرمان داده شد تا به جسم او وارد شود اکراه داشت. پس خداوند به او فرمان داد از روی اکراه وارد شو و از روی اکراه نیز خارج شو».

8-1- امام صادق علیه السلام- هشام بن حکم از امام صادق علیه السلام پرسید .... حدیث طولانی را تا آن جا ادامه داد که گفت به من بگو وقتی چراغ خاموش می شود پرتویش کجا می رود»؟ فرمود: «می رود و برنمی گردد». گفت: «چرا نمی گویی آدمی هم مانند آن است و چون مرد و روح از بدنش جدا شد، هرگز به آن باز نگردد چنان که نور چراغ که خاموش شد هرگز به آن باز نمی گردد؟ فرمود: درست نسنجیدی آتش در درون جسم است و جسم قائم به اعیانش است، مانند سنگ و آهن، و هر گاه یکی بر روی دیگری زده شود از میان آن ها پرتوی بر می آید که چراغ از آن گرفته شده و روشن می گردد. پس خود آتش در جسم باقی می ماند و پرتوش می رود، ولی روح جسمی رقیق است که در کالبد تیره ای پوشیده است و مانند چراغ که تو گفتی نیست آن که او را در رحم از آب زلالی جنینی ساخته و در آن انواع گوناگون از رگ ها و پی و دندان ها و مو و استخوان ها و غیر این ها در هم بافته است هم او است که بعد از مرگ او را زنده می کند او است که بعد از مرگ او را زنده می کند و پس از نابودی اش بازمی گرداند». گفت: پس روح کجا است؟ فرمود: در درون زمین؛ آن جا که آرامگاه بدن تا

ص: 339

غَيْرُ الدَّمَ قَالَ نَعَمُ الرُّوحُ عَلَى مَا وَصَفْتُ لَكَ مَادَّتُهُ مِنَ الدَّمَ وَ مِنَ الدَّمَ رُطُوبَةُ الْجِسْمِ وَصَفَا: اللَّوْنِ وَحُسْنُ الصَّوْتِ وَ كَثرَةُ الصَّحِكِ فَإِذَا جَمَدَ الدَّمُ فَارَقَ الرُّوحُ الْبَدَنَ قَالَ فَهَلْ يُوصَفُ بِخِفَّة وَ ثِقَل وَ وَزْن قَالَ الرُّوحُ بِمَنْزلَة الرِّيحِ فِي الزَّقِّ إِذَا نُفِخَتْ فِيهِ امْتَلأَ الزَّقُ مِنْهَا فَلَا يَزِيدُ فِي وَرْنَ الزَّقِّ وَلُوجْهَا فِيهِ وَلَا يَنْقُصُهَا خَرُوجُهَا مِنْهُ كَذَلِكَ الرُّوحُ لَيْسَ لَهَا ثِقَلُ وَ لَا وَزْن﴾. (1)

9-1- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِى عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٌّ الثَّانِي العَلَيهِ قَالَ: أَقْبَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ذَاتَ يَوْمٍ وَ مَعَهُ الْحَسَنُ بْنُ عَلَى علیه السلام وَ سَلْمَانُ الْفَارِسِيُّ رَحِمَهُ اللَّهِ وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ مُتَكِى عَلَى يَدِ سَلْمَانَ فَدَخَلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِذْ أَقْبَلَ رَجُلُ حَسَنُ الْهَيْئَةِ وَالبَاسِ فَسَلَّمَ عَلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فَرَدَّ عَلَيْهِ السَّلَامَ فَجَلَسَ ثُمَّ قَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَسْأَلُكَ عَنْ ثَلَاثَ مَسَائِلَ إِنْ أَخْبَرْتَنِي بِهِنَ عَلِمْتُ أَنَ الْقَوْمَ رَكِبُوا مِنْ أَمْرِكَ مَا أَقْضِي عَلَيْهِمْ أَنَّهُمْ لَيْسُوا بِمَأْمُونِينَ فِي دُنْيَاهُمْ وَلَا فِي آخِرَتِهِمْ وَإِنْ تَكُنِ الْأُخْرَى عَلِمْتُ أَنَّكَ وَ هُمْ شَرَعَ سَوَاءٌ فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام سَلْنِي عَمَّا بَدَا لَكَ فَقَالَ أَخْبِرْنِي عَنِ الرَّجُلِ إِذَا نَامَ أَيْنَ تَذْهَبُ رُوحُهُ وَ عَنِ الرَّجُلِ كَيْفَ يَذْكُرُ وَ يَنْسَى وَ عَنِ الرَّجُلِ كَيْفَ يُشْبِهُ وَلَدُهُ الْأَعْمَامَ وَ الْأَحْوَالَ فَالْتَفَتَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام إلَى أَبي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْن عَلَى علیه السلام فَقَالَ يَا يَا مُحَمَّدٍ أَجِبْهُ فَقَالَ الله أمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ مِنْ أَمْرٍ الْإِنْسَانِ إِذَا نَامَ أَيْنَ تَذْهَبُ رُوحُهُ فَإِنَّ رُوحَهُ مُتَعَلَّقَةُ بِالرِّيحِ وَالرِّيحِ مُتَعَلَّقَةُ بِالْهَوَاءِ إِلَى وَقْتِ مَا يَتَحَرَكَ صَاحِبُهَا لِلْيَقَظَة فَإِنْ أَذِنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِرَةٌ تِلْكَ الرُّوحِ عَلَى صَاحِبِهَا جَذَبَتْ تِلْكَ الريح الرُّوحُ وَ جَذَبَتْ تِلْكَ الرِّيحُ الْهَوَاءَ فَرَجَعَتِ الرُّوحُ وَ أَسْكِنَتْ فِي بَدَنِ صَاحِبِهَا وَإِنْ لَمْ يَأْذَنِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِرَةٌ تِلْكَ الرُّوحِ عَلَى صَاحِبِهَا جَذَبَ الْهَوَاءُ الرِّيحَ فَجَذَبَتِ الرِّيحُ الرُّوحَ فَلَمْ تُرَدَّ عَلَى صَاحِبهَا إِلَى وَقْتِ مَا يُبْعَث﴾. (2)

10-1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ النَّوْفَلِيٌّ قَالَ: ... فَقَالَ [أَبُو عَبْدُ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام] إِنَ الْمُؤْمِنَ إِذَا نَامَ خَرَجَتْ مِنْ رُوحِهِ حَرَكَةُ مَمْدُودَةُ صَاعِدَةُ إِلَى السَّمَاءِ فَقُلْتُ لَهُ وَ تَصْعَدُ رُوحُ الْمُؤْمِن إِلَى السَّمَاءِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ حَتَّى لَا يَبْقَى مِنْهُ شَيْءٌ فِي بَدَنِهِ فَقَالَ لَا لَوْ خَرَجَتْ كُلُّهَا حَتَّى لَا يَبْقَى مِنْهُ شَيْءٌ إِذا لَمَاتَ قُلْتُ فَكَيْفَ يَخْرُجُ فَقَالَ أَ مَا تَرَى الشَّمْسَ فِي السَّمَاءِ فِي مَوْضِعِهَا وَ صَوْؤُهَا وَ شُعَاعُهَا فِي الْأَرْضِ فَكَذَلِكَ الرُّوحُ أَصْلُهَا فِي الْبَدَن وَ حَرَكَتُهَا مَمْدُودَة﴾. (3)

ص: 340

هنگام زنده شدن .است پرسید کسی که به دار رفته روحش کجا است؟ فرمود: «در دست فرشته ای که آن را گرفته تا او را در زمین بسپارد گفت به من بگو که آیا روح جز خون است»؟ فرمود: آری، روح بر طبق آن چه که وصف ،کردم ریشه و مایهاش از خون است و رطوبت بدن و خرمی رنگ و خوشی صدا و خنده بسیار همه از خون هستند و چون خون خشک شود، روح از بدن جدا شود».

9-1- امام علی علیه السلام از امام جواد علیه السلام روایت است روزی امیرالمؤمنین علیه السلام به همراه حسن بن علی علیه السلام و سلمان فارسی در حالی که امیرالمؤمنین بر دست سلمان تکیه داده بود، به مسجد الحرام آمدند که مردی خوش منظر و خوش ظاهر پیش آمده و به امیرالمؤمنین اسلام داد و امام علیه السلام سلام وی را پاسخ گفت و آن مرد نشسته و عرض کرد یا امیرالمؤمنین، سه مسأله را از شما می پرسم، اگر به آن ها پاسخ درست دادی، درخواهم یافت که این قوم در کار تو مرتکب اشتباهی شده اند که در دنیا و آخرت باعث رسوایی ایشان خواهد بود و چه در این دنیا و چه در آن دنیا در امان نخواهند بود. و اگر پاسخ درستی دریافت نکنم خواهم فهمید که هر دو از یک سنخ هستید و فرقی باهم ندارید» امام علیه السلام فرمود: «هرچه می خواهی بپرس» عرض کرد مرا آگاه کنید که چون مرد به خواب رود، جانش به کجا رود؟ و یک مرد چگونه به خاطر می آورد و دچار فراموشی می شود ؟ و این که چگونه انسان به عموها و دایی ها شباهت پیدا می کند؟ پس امیرالمؤمنین علیه السلام رو به طرف ابو محمد حسن بن على علیه السلام ابومحمد کرده و فرمود: ای ابو محمد پرسش های وی را پاسخ ده» امام حسن علیه السلام فرمود: «اما این که پرسیدی وقتی انسان می خوابد روحش به کجا می رود؟ بدان که روح به باد تعلق دارد و باد به هوا تعلق دارد، تا آن وقت که به خواب رفته برای بیدار شدن حرکت کند پس اگر خداوند عزوجل اجازه داد که روح به صاحبش برگردد آن هوا روح را جذب و باد هوا را جذب کرده و بدین ترتیب روح به بدن صاحبش بر می گردد. و اگر خدای عزوجل اجازه ندهد که آن روح به صاحبش برگردد هوا باد را جذب و باد روح را جذب نموده و دیگر به صاحبش برنمی گردد تا این که در روز قیامت مبعوث شود».

10-1- امام صادق علیه السلام- محمد بن قاسم نوفلی گوید: ... امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی مؤمن بخوابد از روحش حرکتی کشیده شده تا آسمان خارج می شود و آن چه را که روح مؤمن در ملکوت آسمان که جایگاه تقدیر و تدبیر است ببیند درست است و آن چه را در زمین ببیند، تخیلات واهی است به او گفتم آیا روح مؤمن به آسمان بالا می رود؟ فرمود: «آری». گفتم: «آیا تا آن جا که در بدنش چیزی نماند؟ فرمود: «نه، اگر همه اش خارج شود تا این که هیچ چیز در بدنش باقی نماند می میرد گفتم پس چگونه خارج می شود ؟ فرمود آیا نمی بینی خورشید در جای خود در آسمان است و نور و پرتویش در زمین؟ روح هم همین طور است، یعنی اصلش در بدن است و جنبش و حرکتش کشیده شود».

ص: 341

11-1- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنِ الثَّمَالِيُّ عَنْ أَبِي جَعْفَرَ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ تَفَرَّدَ فِي وَحْدَانِيَّتِهِ ثُمَّ تَكَلَّمَ بِكَلِمَة فَصَارَتْ نُوراً ثُمَّ خَلَقَ مِنْ ذَلِكَ النُّورِ مُحَمَّداً وَ عَلِيّاً وَ عِشْرَتَهُ الله ثُمَّ تَكَلَّمَ بِكَلِمَة فَصَارَتْ رُوحاً وَ أَسْكَنَهَا فِي ذَلِكَ النُّورِ وَأَسْكَنَهُ فِي أَبْدَائِنَا فَنَحْنُ رُوحُ اللَّهِ وَ كَلِمَتُهُ احْتَجَبَ بنَا عَنْ خَلْقِهِ فَمَا زِلْنَا فِي ظِلَّ عَرْشِهِ خِضْراء مُسَبِّحِينَ نُسَبِّحُهُ وَ نُقَدِّسُهُ حَيْثُ لَا شَمْسَ وَلَا قَمَرَ وَ لَا عَيْنَ تَطْرفَ ثُمَّ خَلَقَ شِيعَتَنَا وَإِنَّمَا سُمُّوا شِيعَةٌ لِأَنَّهُمْ خُلِقُوا مِنْ شُعَاعِ نُورِنَا﴾. (1)

12-1- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنْ سَعْدِ الْإِسْكَافِ قَالَ: أَتَى رَجُلٌ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبِ علیه السلام يَسْأَلُهُ عَن الرُّوحِ أ لَيْسَ هُوَ جَبْرَئِيلَ فَقَالَ لَهُ عَلى أَنه جَبْرَئِيلُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَالرُّوحَ غَيْرُ جَبْرَئِيلَ وَ كَرَ ذَلِكَ عَلَى الرَّجُل فَقَالَ لَهُ لَقَدْ قُلْتَ عَظِيماً مِنَ الْقَوْلِ مَا أَحَدٌ يَزْعُمُ أَنَّ الرُّوحَ غَيْرُ جَبْرَئِيلَ فَقَالَ لَهُ عَلَى علیه السلام إِنَّكَ ضَالُ تَرْوى عَنْ أَهْل الصَّلَال يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لِنَبِيِّهِ ۖ أَتَى أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالرُّوح والروح غَيْر الْمَلَائِكَة﴾. (2)

11-1- امام علی علیه السلام- از امام باقر علیه السلام روایت است امام علی علیه السلام - فرمود: «خداوند سبحان در وحدانیت خویش یکتا بود به کلمه ای تکلّم کرد و آن کلمه تبدیل به نور شد و از آن نور محمد و علی و عترتش را آفرید بعد تکلّم به کلمه دیگری کرد که به روحی تبدیل شد و آن روح را در آن نور قرار داد و آن را ساکن بدن های ما گردانید. از این روست که ما روح الله و كلمه خدا هستیم که در قالب ما از خلق خود در حجاب قرار گرفته است. آن زمان که نه خورشیدی، نه ماهی و نه چشمی بر هم زنی وجود داشت ما پیوسته در سایه عرش سبز در حال تسبیح و تقدیس بودیم، سپس خداوند شیعیان ما را آفرید و شیعه را به این نام نامیده اند، چون آن ها از شعاع نور ما آفریده شده اند».

12-1- امام علی علیه السلام- سعد اسکاف گوید: شخصی خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام آمد و از روح سؤال کرد که همان جبرئیل نیست؟ علی فرمود جبرئیل از ملائکه است و روح غیر جبرئیل است. این سخن را چندمرتبه برایش تکرار کرد آن مرد گفت سخن بزرگی را مدعی شدی هیچ کس نمی گوید روح غیر جبرئیل است امیرالمؤمنین علیه السلام به او فرمود: «تو گمراهی و از گمراهان نقل می کنی خداوند در قرآن به پیامبرش می فرماید: فرمان خدا [برای مجازات مشرکان و مجرمان] فرا رسیده است برای آن عجله نکنید منزه و برتر است خداوند از آن چه همتای او قرار می دهند (نحل/1) چنان که این آیه می فرماید روح غیر از ملائکه است».

3-2- الصّادق علیه السلام- ﴿وَ وَصَفَ الَّذِينَ لَمْ يُؤْتَوْا مِنَ اللَّهِ فَوَائِدَ الْعِلْمِ فَوَصَفُوا رَبَّهُمْ بِأَدْنَى الْأَمْثَالِ وَ شَبَّهُوهُ بِالْمُتَشَابِهِ مِنْهُمْ فِيمَا جَعَلُوا بِهِ فَلِذَلِكَ قَالَ وَ مَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا فَلَيْسَ لَهُ شِبْهُ وَ لَا مِثْلُ وَلَا عَدْلُ وَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى الَّتِي لَا يُسَمَّى بِهَا غَيْرُهُ وَ هِيَ الَّتِي وَصَفَهَا فِي الْكِتَابِ﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿وَلَئِنْ شِمْنا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ ثُمَّ لَا تَجِدُ لَكَ بِهِ عَلَيْنا وكيلاً﴾ (80)

1- الرضا علیه السلام- ﴿قَالَ الرِّضَا السُلَيْمَان فَأَخْبِرْنِي عَن الْمُرِيدِ أَهْوَ الْإِرَادَةُ أَوْ غَيْرُهَا؟ قَالَ سُلَيْمَانُ بَلْ هُوَ الْإِرَادَةُ. قَالَ الرِّضَا علیه السلام: فَالْمُرِيدُ عِنْدَكُمْ مُخْتَلِفٌ إِذْ كَانَ هُوَ الْإِرَادَةَ. قَالَ: يَا سَيِّدِي لَيْسَ الْإِرَادَةُ الْمُرِيدَ. قَالَ: فَالْإِرَادَةُ مُحْدَثَةٌ وَ إِلَّا فَمَعَهُ غَيْرُهُ افْهَمْ وَ زِدْ فِي مَسْأَلَتِكَ قَالَ: سُلَيْمَانُ فَإِنَّهَا اسْمُ مِنْ أَسْمَائِهِ. قَالَ الرَّضَا: هَلْ سَمَّى نَفْسَهُ بِذَلِكَ قَالَ سُلَيْمَانُ: لَا لَمْ يُسَمِّ نَفْسَهُ بِذَلِكَ قَالَ الرِّضَا علیه السلام: فَلَيْسَ لَكَ أَنْ تُسَمِّيَهُ بِمَا لَمْ يُسَمَّ بِهِ نَفْسَهُ قَالَ: قَدْ وَصَفَ نَفْسَهُ بِأَنَّهُ مُرِيد قَالَ الرِّضَا لَيْسَ صِفَتُهُ نَفْسَهُ أَنَّهُ مُرِيدُ إِخْبَاراً عَنْ أَنَّهُ إِرَادَةً وَ لَا إِخْبَاراً عَنْ أَنَّ الْإِرَادَةَ اسْمُ مِنْ أَسْمَائِهِ. قَالَ سُلَيْمَانُ: لِأَنَّ إِرَادَتَهُ عِلْمُهُ. قَالَ الرِّضَا يَا جَاهِلْ فَإِذَا عَلِمَ الشَّيْءَ فَقَدْ أَرَادَهُ. قَالَ سُلَيْمَانُ: أَجَلْ قَالَ: فَإِذَا لَمْ يُرِدْهُ لَمْ يَعْلَمْهُ قَالَ سُلَيْمَانُ أَجَلْ قَالَ: مِنْ أَيْنَ قُلْتَ ذَاكَ وَ مَا الدَّلِيلُ عَلَى أَنَّ إِرَادَتَهُ عِلْمُهُ وَ قَدْ يَعْلَمُ مَا لَا يُرِيدُهُ أَبَداً وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَوجِلٌ وَلَئِنْ شِئْنَا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ فَهُوَ يَعْلَمُ كَيْفَ يَذْهَبُ بِهِ وَ لَا يَذْهَبُ بِهِ أَبَداً قَالَ سُلَيْمَانُ لِأَنَّهُ قَدْ فَرَغَ مِنَ الْأَمْرِ فَلَيْسَ يَزِيدُ فِيهِ شَيْئاً. قَالَ الرِّضَا هَذَا قَوْلُ الْيَهُودِ فَكَيْفَ قَالَ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ. قَالَ سُلَيْمَانُ: إِنَّمَا عَلَى بِذَلِكَ أَنَّهُ قَادِرُ عَلَيْهِ. قَالَ: أَفَيَعِدُ مَا لَا يَفِي بِهِ فَكَيْفَ قَالَ: يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ وَ قَالَ عزوجل يَمْحُوا اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ وَ قَدْ فَرَغَ مِنَ الْأَمْرِ فَلَمْ يُحِرْ جَوَابًا ... ثُمَّ قَالَ سُلَيْمَانُ: فَإِنَّ الْإِرَادَةَ الْقُدْرَةُ. قَالَ الرَّضَا ال: وهُوَ عزّوجلَّ يَقْدِرُ عَلَى مَا لَا يُرِيدُهُ أَبَداً وَلَا بُدَّ مِنْ ذلك لِأَنَّهُ قَالَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى وَلَئِنْ شِئْنَا لَتَذْهَبَنَّ بِالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَفَلَوْ كَانَتِ الْإِرَادَةُ هِيَ الْقُدْرَةَ

ص: 344

3-2- امام صادق علیه السلام- و وصف مردم بی دانش که نمونه های پست برایش آوردند این گونه بود که او را با پست ترین امثال وصف کردند و تشبیه او را به چیزی که شبیه خودشان بود قرار دادند و از این رو فرمود: ﴿وَ ما أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا﴾؛ برایش مانند و شبیه و همتائی وجود ندارد؛ و بهترین نام هایی که شایسته ی دیگری نیست از آن او است و آن ها را در کتاب خود شرح داده است.

و اگر بخواهیم آن چه را بر تو وحی فرستاده ایم از یادت می بریم؛ سپس کسی را نمی یابی که در برابر ما از تو دفاع کند. (86)

1- امام رضا علیه السلام- علم حضرت فرمود: بگو ببینم آیا مرید همان اراده است یا غیر اراده است؟ سلیمان گفت مرید» همان اراده است فرمود: پس بنا به عقیده شما مرید نیز مختلف است چون او خود اراده است سلیمان که باز فرو مانده بود گفت نه سرورم اراده مرید نیست». حضرت رضا علیه السلام فرمود: پس اراده محدث است نه ،قدیم و گرنه لازم می آید با او دیگری .باشد. درست توجه کن و سخن خود را ادامه بده سلیمان گفت: «اراده» اسمی است از اسمای خدا حضرت رضا علیه السلام فرمود: «آیا این نام را خودش برای خویش گذاشته؟ سلیمان گفت: «نه به این نام خود را ننامیده است». فرمود: پس تو می توانی اسمی که خودش نگذاشته به او نسبت دهی سلیمان گفت: «خویشتن را به این توصیف نموده که مرید است». حضرت رضا علیه السلام فرمود: این که خود را توصیف نموده مرید است، دلیل نمی شود که منظورش این باشد که اراده است یا منظورش این باشد که اراده اسمی از اسم های اوست» سلیمان گفت: «اراده خدا علم خدا .است حضرت رضا علیه السلام فرمود: نادان! پس وقتی چیزی را دانست آن را اراده کرده است» گفت «آری» فرمود: پس وقتی چیزی را اراده نکرد، آن را نمی داند»؟. سلیمان گفت: همین طور است» فرمود از کجا چنین ادعایی را می کنی؟ و چه دلیل داری که اراده خدا، علم اوست با این که خداوند چیزهایی را می داند که هرگز اراده آن ها را نخواهد کرد. دلیل این مطلب این آیه قرآن است ﴿وَ لَئِنْ شِتْنا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ﴾، خداوند می داند چگونه وحی را از میان ببرد ولی هرگز نبرده است سلیمان گفت: چون کار را تمام کرده و فارغ شده، چیزی اضافه نخواهد کرد امام رضا علیه السلام فرمود: این عقیده ی یهودیان است اگر چنین عقیده ای صحیح باشد چگونه در قرآن می فرماید: مرا بخوانید تا [دعای] شما را بپذیرم (غافر /60). سلیمان گفت: «منظورش این است که قادر به این کار است» فرمود: پس وعده می دهد ولی وفا نمی کند. پس چگونه می فرماید: او هرچه بخواهد در آفرینش می افزاید. (فاطر/1) و آن جناب عزوجل فرموده: خداوند هرچه را بخواهد محو و هرچه را بخواهد اثبات می کند و ام الکتاب [لوح محفوظ] نزد اوست! (رعد/39) با این که کار را تمام کرده باشد این آیات دیگر معنی ندارد سلیمان در جواب فرو ماند. ... سلیمان گفت: «اراده همان قدرت است حضرت رضا علیه السلام فرمود: خداوند قدرت دارد بر چیزی که هرگز اراده آن را نکرده است. باید هم چنین باشد، زیرا می فرماید: ﴿و لَئِنْ شِئْنا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ﴾، اگر اراده همان

ص: 345

كَانَ قَدْ أَرَادَ أَنْ يَذْهَبَ بِهِ لِقُدْرَتِهِ فَانْقَطَعَ سُلَيْمَانُ قَالَ الْمَأْمُونُ عِنْدَ ذَلِكَ يَا سُلَيْمَانُ هَذَا أَعْلَمُ هاشمى ثُمَّ تَفَرقَ الْقَوْمُ﴾. (1)

2- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَن ابْنِ عَبَّاس أَنَّهُ قَالَ: قَدِمَ وَقَدْ الْيَمَن عَلَى رَسُولِ اللَّهُ فَقَالُوا: أَبَيْتَ اللَّعْنَ فَقَالَ رَسُولُ الله: سُبْحانَ اللَّهِ، إِنَّمَا يُقَالُ هَذَا لِلْمَلِكِ وَ لَسْتُ مَلِكاً، أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الله علیه السلام. فَقَالُوا: إِنَّا لَا نَذَعُوكَ بِاسْمِك قال: فَأَنَا أَبُو الْقَاسِمِ. فَقَالُوا: يَا أَبَا الْقَاسِمِ، إِنَّا قَدْ خَبَأْنَا لَكَ خَبِيئاً. فَقَالَ: سُبْحانَ اللَّهِ، إِنَّمَا يُفْعَلُ هَذَا بِالْكَاهِنِ، وَالْكَاهِنُ وَالْمُتَكَهَّنُ وَالْكِهَانَةُ فِي النَّارِ. فَقَالَ لَهُ أَحَدُهُمْ فَمَنْ يَشْهَدُ لَكَ أَنَّكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَضَرَبَ بِيَدِهِ إِلَى حَفْنَة حَصاً فَأَخَذَهَا فَقَالَ: هَذَا يَشْهَدُ أَنِّي رَسُولُ اللَّهِ . فَسَبِّحْنَ فِي يَدِهِ فَقُلْنَ: نَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ. فَقَالُوا لَهُ: أَسْمِعْنَا بَعْضَ مَا أُنْزِلَ عَلَيْكَ فَقَرَأَ وَالصَّافَاتِ صَفَا حَتَّى انْتَهَى إِلَى قَوْلِهِ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ فَإِنَّهُ لَسَاكِنُ مَا يَنبضُ مِنْهُ عِرْقُ وَ إِنَّ دُمُوعَهُ لَتَسْقُهُ إِلَى لِحْيَتِهِ، فَقَالُوا لَهُ إِنَّا نَرَاكَ تَبْكِي أَ مِنْ خَوْفِ الَّذِي بَعَثَكَ تَبْكِي؟ قَالَ: بَلْ مِنْ خَوْفِ الَّذِي بَعَثَنِي أَبْكِي إِنَّهُ بَعَثَنِي عَلَى طَرِيق مِثْل حَدَّ السَّيْفِ، إن زَغْتُ عَنْهُ هَلَكْتُ ثُمَّ قَرَأَ وَلَئِنْ شِئْنَا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ ثُمَّ لَا تَجِدُ لَكَ بِهِ عَلَيْنَا وَكِيلاً ﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿إِلّا رَحْمَةٌ مِنْ رَبِّكَ إِنَّ فَضْلَهُ كَانَ عَلَيْكَ كَبِيراً﴾ (87)

1- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿فِي قَوْلِهِ تَعَالَى إِنَّ فَضْلَهُ كانَ عَلَيْكَ كَبِيراً قَالَ: يُريدُ حَيْثُ جَعَلَكَ سَيِّدَ وَلدِ آدم و ختم بِكَ النَّبِيِّينَ وَ أَعْطَاكَ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيراً﴾. (88)

1- الرّضا علیه السلام- ﴿عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْن عَلِيِّ بْنِ فَضَّالِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ إِنَّ أَوَّلَ خَلْقِ اللَّهِ [مَا خَلَقَ اللَّهُ] عزَّ و جلَ لِيُعَرِّفَ بِهِ خَلْقَهُ الْكِتَابَةَ حُرُوفُ الْمُعْجَم ... ثُمَّ قَالَ ال إنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى أَنْزَلَ هَذَا الْقُرْآنَ بِهَذِهِ الْحُرُوفِ الَّتِي يَتَدَاوَلُهَا جَمِيعُ الْعَرَبِ ثُمَّ قَالَ قُلْ لَيْنِ

ص: 346

قدرت باشد، پس باید ارادهی از بین بردن وحی را نموده باشد چون قدرت از بین بردن آن را دارد. سلیمان نتوانست حرفی بزند مأمون گفت سلیمان این آقا داناترین فرد بنی هاشم است. بعد مجلس به هم خورد و متفرق شدند.

2- پیامبر صلی الله علیه و آله- از ابن عباس رحمه الله علیه روایت است هیئتی از یمن نزد رسول خدا آمدند و به پیامبر صلی الله علیه و آله گفتند: «از لعن و نفرین به دور باشی پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «سبحان الله! این کلام را به پادشاهان می گویند و من پادشاه نیستم من محمّد بن عبدالله هستم. گفتند: «ما نمی توانیم تو را به نامت صدا کنیم پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «من ابوالقاسم هستم گفتند ای ابوالقاسم ما برای تو چیزی را مخفی کرده ایم تا بگویی که آن چیست پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «سبحان الله! این کارها را برای کاهنان انجام می دهند کاهن و پیشگو و رمّال همگی جایگاهشان در آتش است». یکی از آن ها به پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: چه کسی شهادت می دهد که تو رسول خدا هستی؟ پیامبر صلی الله علیه و آله دست بر زمین برد و مشتی ریگ برداشت و فرمود این ها گواهی می دهند من پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هستم، ریگ ها در دست او ذکر و تسبیح را آغاز کردند و گفتند «گواهی می دهیم تو پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هستی» گفتند: یکی از آن سخنان را که بر تو نازل می شود برایمان «بخوان». پیامبر صلی الله علیه و آله خواند: «وَ الصَّافَاتِ صَفًّا ... شهاب ثاقبٌ» (صافات/110) پیامبر صلی الله علیه و آله چنان آرام و بی حرکت بود که حتی نبضش هم نمی زد و اشک هایش آرام آرام بر روی صورت می ریخت پرسیدند تو را گریان می بینیم! آیا از ترس آن که تو را مبعوث کرده می گریی؟ فرمود: البته» که از ترس آن که مرا مبعوث کرده است می گریم، او مرا بر راهی چون لبه ی تیغ فرستاده که اگر ذره ای از آن منحرف شوم، هلاک خواهم شد. پس خواند: ﴿وَ لَئِن شِئنَا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ ثُمَّ لَا تَجِدُ لَكَ بِهِ عَلَيْنَا وَكِيلًا﴾.

مگر رحمتی از سوی پروردگارت [شامل حالت گردد] که فضل پروردگارت بر تو بزرگ بوده است. (87)

1- ابن عباس رحمه الله علیه- إِنَّ فَضْلَهُ كَانَ عَلَيْكَ كَبِيرًا، یعنی این که تو را سید فرزندان آدم و خاتم پیامبران قرار داده و مقام محمود را به تو عطا کرده است.

بگو: «اگر انس و جن دست به دست هم دهند که همانند این قرآن را بیاورند همانند آن را نخواهند آورد هرچند [در این کار] پشتیبان یکدیگر باشند». (88)

1- امام رضا علیه السلام- حسن بن علی بن فضال نقل می کند امام رضا علیه السلام فرمود: اولین چیزی که خداوند آفرید تا به خلق خود بشناساند نوشتن حروف الفباء بود .... خدا این قرآن را با این حروف

ص: 347

اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالحِنُّ عَلى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضِ ظهيراً﴾. (1)

2- العسكري علیه السلام- ﴿ذلك الكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدى لِلْمُتَّقِينَ قَالَ الْإِمَامُ علیه السلام كَذَّبَتْ قُرَيْسُ وَ الْيَهُودُ بِالْقُرْآنِ وَ قَالُوا سِحْرُ مُبِينٌ تَقَولَهُ فَقَالَ عزوجل المذلِكَ الْكِتَابُ أَيْ يَا مُحَمَّدُ هَذَا الْكِتَابُ الَّذِي أَنْزَلْتُهُ عَلَيْكَ وَ هُوَ بِالْحُرُوفِ الْمُقَطَّعَةِ الَّتِي مِنْهَا أَلِفُ وَلَامُ وَ مِيمٌ وَ هُوَ بِلْغَتِكُمْ وَ حُرُوفِ هِجَائِكُمْ فَأْتُوْا بِمِثْلِهِ إِنْ كُنتُمْ صَادِقِينَ فَاسْتَعِينُوا [ وَ اسْتَعِينُوا] عَلَى ذَلِكَ بِسَائِرِ شُهَدَائِكُمْ ثُمَّ بَيَّنَ أَنَّهُمْ لَا يَقْدِرُونَ عَلَيْهِ بِقَوْلِهِ قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيراً ﴾. (2)

3- الكاظم علیه السلام- ﴿قَالَ عزوجل فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا أَمْ لَمْ تَأْتُوا يَا أَيُّهَا الْمُقَرَّعُونَ بِحُجَّةَ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ لَنْ تَفْعَلُوا أَمْ وَ لَا يَكُونُ هَذَا مِنْكُمْ أَبَداً فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ أَيْ حَطَبُهَا وَالْحِجَارَةُ تُوقَدُ تَكُونُ عَذَاباً عَلَى أَهْلِهَا أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ الْمُكَذِّبِينَ بِكَلَامِهِ وَ بَنَبِيِّهِ النَّاصِينَ الْعَدَاوَةَ لِوَلِيهِ وَ وَصِيِّهِ قَالَ فَاعْلَمُوا بِعَجْزِكُمْ عَنْ ذَلِكَ أَنَّهُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ وَلَوْ كَانَ مِنْ قِبَلِ الْمَخْلُوقِينَ لَقَدَرْتُمْ عَلَى مُعَارَضَتِهِ فَلَمَّا عَجَزُوا بَعْدَ التَّقْريع والتَحَدَّى قَالَ اللهُ قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيراًً﴾. (3)

4- الصّادق علیه السلام- ﴿أَنَّ ابْنَ أَبِي الْعَوْجَاءِ وَ ثَلَاثَةَ نَفَرٍ مِنَ الدَّهْرِيَّةِ اتَّفَقُوا عَلَى أَنْ يُعَارِضَ كُلُّ وَاحِدِ مِنْهُمْ رُبعَ الْقُرْآنِ وَ كَانُوا بِمَكَّةَ عَاهَدُوا عَلَى أَنْ يَجِينُوا بِمُعَارَضَتِهِ فِي الْعَامِ الْقَابِلِ فَلَمَّا حَالَ الْحَوْلُ وَ اجْتَمَعُوا فِي مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ أَيْضاً قَالَ أَحَدُهُمْ إِنِّى لَمَّا رَأَيْتُ قَوْلَهُ وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي ماءَكِ وَيَا سَماءُ أَقْلِعِي وَغِيضَ الماءُ كُفِفْتُ عَنِ الْمُعَارَضَةِ وَقَالَ الْآخَرُ وَ كَذَا أَنَا لَمَّا وَجَدْتُ قَوْلَهُ فَلَمَّا اسْتَيْأَسُوا مِنْهُ خَلَصُوا نَجِيًّا أَبِسْتُ مِنَ الْمُعَارَضَةِ وَكَانُوا يُسِرُّونَ بِذَلِكَ إِذْ مَرَّ عَلَيْهِمُ الصَّادِقُ علیه السلام فالتفت إلَيْهِمْ وَ قَرَأَ عَلَيْهِمْ قُل لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلى أَنْ يَأْتُوا بمثل هذا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ فَبُهلواً﴾. (4)

ص: 348

نازل کرد که در همه ی عرب متداول بود و سپس فرمود: ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْحِنُ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيراً﴾.

2- امام عسکری علیه السلام- آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد و مایه ی هدایت پرهیزکاران است. (بقره/2-1) قریش و یهود قرآن را تکذیب نموده گفتند «سحری است که از خود ساخته است». خداوند می فرماید: ﴿المذلِكَ الْكِتابُ﴾ [اى محمد] این کتاب را که بر تو نازل کردیم ترکیبی از همان حروف تک تک است از قبیل الف لام میم و به زبان مادری شماست و این همان حروف اصلی زبان شماست اگر راست می گویید مانند آن را بیاورید می توانید برای این کار از دیگر همفکران خود کمک بگیرید بعد خداوند به وسیله ی این آیه اعلام می کند که قدرت برآوردن مانند قرآن را ندارند: ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيراً﴾.

3- امام کاظم علیه السلام- سپس خداوند عزوجل فرمود: «فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا؛ یعنی ای ستیزه جویان با حجت های پروردگار جهانیان اگر نیاورید! وَ لَنْ تَفْعَلُوا؛ یعنی هرگز نخواهید توانست چنین کنید ﴿فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ﴾؛ یعنی هیزم آن آتش از انسان و سنگ می باشد، شعله ور می شود و دوزخیان را عذاب می کند که برای کافران آماده شده است (بقره /24) کسانی که کلام خدا و پیامبرش را دروغ می شمارند و با حضرت علی علیه السلام او و وصی او آتش دشمنی می افروزند پس بدانید که از آوردن چنین سوره ای ناتوانید؛ چراکه این کتاب از سوی خدای متعال است و اگر از سوی آفریدگان او بود یارای ستیز با آن را داشتید پس از آن که در مقابل سرزنش قرآن و مبارز طلبی آن ناتوان شدند خداوند عزوجل فرمود: ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيراً﴾.

4- امام صادق علیه السلام- ابن ابی العوجاء و دو سه نفر دیگر از طبیعی مذهبان دهریون) با یکدیگر اتحاد کردند که هر کدام در مقابل قرآن یک چهارم از خودشان بنویسند. این ها در مکه اجتماع کردند قرار شد سال دیگر در همین محل نوشته های خود را بیاورند سال بعد در مقام ابراهیم علیه السلام اجتماع نمودند یکی از آن ها گفت: من وقتی رسیدم به این آیه ای زمین، آبت را فرو بر و ای آسمان خودداری کن و آب فرو نشست (هود/44) دست از مبارزه برداشتم دیگری گفت: «من نیز وقتی به این آیه رسیدم هنگامی که برادران از او مأیوس شدند به کناری رفتند و با هم به نجوا پرداختند. (یوسف/ 80) از مبارزه مأیوس شدم این حرف ها را آهسته می گفتند که کسی متوجه نشود در همین موقع امام صادق علیه السلام رد شد و این آیه را خواند قُل لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ، از شنیدن این آیه از زبان امام صادق علیه السلام مبهوت شدند.

ص: 349

5- الرّضا علیه السلام- [عن الرّضا علیه السلام] ﴿أَنَّهُ ذَكَرَ الْقُرْآنَ يَوْمًا فَعَظَمَ الْحُجَّةَ فِيهِ وَ الْآيَةَ الْمُعْجِزَةَ فِي نَظْمِهِ﴾. (1)

6- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿قَوْلُهُ ظَهِيراً أَي مُعِيناً﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَلَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلِ فَأَبَى أَكْثَرُ الناس إلّا كُفُوراً﴾. (89)

1- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ أَبي جَعْفَر علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عزوجل فَأَبِي أَكْثَرُ النَّاسِ إِلَّا كُفُوراً قَالَ نَزَلَتْ فِي وكَايَة على علیه السلام﴾. (3)

2- الباقر علیه السلام- ﴿عن أبي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: فَأَبِي أَكْثَرُ النَّاسِ إِلَّا كُفُوراً قَالَ: بوَلَايَة عَلِيٌّ يَوْمَ أَقَامَهُ رَسُولُ اللَّهِ ﴾. (4)

3- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ أَبي حَمْزَةَ الثَّمَالِيِّ قَالَ سَمِعْتُ [سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَر علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِي هَذَا الْقُرْآنِ [قَالَ] يَعْنِي وَ لَقَدْ ذَكَرْنَا عَلِيّا فِي كُلِّ الْقُرْآنِ وَ هُوَ الذِّكْرُ ﴾. (5)

قوله تعالى: ﴿وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً﴾ (90)

قوله تعالى: ﴿أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلِ وَعِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهَارَ خِلالَهَا تفجيراً﴾ (91)

* النُّزُولُ

على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿قَوْلُهُ وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِي عَبْدِ اللَّهِ بْن أَبِي أُمَيَّةَ أَخِي أَمِّ سَلَمَةَ وَ ذَلِكَ أَنَّهُ قَالَ هَذَا لِرَسُولِ اللَّهِ بِمَكَّةَ قَبْلَ الْهَجْرَةَ فَلَمَّا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ إِلَى فَتح مَكَةَ اسْتَقْبَلَ عَبْدَ اللَّهِ بْن أَبي مَيَّةَ فَسَلَّمَ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَلَمْ يَرُدَّ السَّلَامَ عَلَيْهِ فَأَعْرَضَ عَنْهُ وَ لَمْ يُجِبُهُ بِشَيْءٍ وَكَانَتْ أَخْتُهُ أُمُّ سَلَمَةَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَدَخَلَ إِلَيْهَا وَ قَالَ يَا أُخْتِي إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَدْ قَبلَ إِسْلَامَ النَّاسِ كُلِّهِمْ وَ رَدَّ إِسْلَامِي فَلَيْسَ يَقْبَلُنِي كَمَا قَبلَ غَيْرِي فَلَمَّا دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ عَلَى أَمَّ سَلَمَةَ قَالَتْ بأَبي أَنْتَ وَأَمَّى يَا رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم سَعِدَ بِكَ جَمِيعُ النَّاسِ إِلَّا أَخِي مِنْ بَيْنِ قُرَيْشِ وَ الْعَرَبِ رَدَدْتَ إِسْلَامَهُ وَ قَبِلْتَ إِسْلَامَ النَّاسِ كُلِّهِمْ إِنَّا أَخِی

ص: 350

5- امام رضا علیه السلام- امام رضا علیه السلام از قرآن یاد کرد و حجّت های قرآنی و آیات آن و معجزه بودن نظم آن را بزرگ شمرد.

6- علی بن ابراهیم رحمه الله علیه- ظهیراً یعنی پشتیبان و یاور.

ما در این قرآن به صورت های گوناگون برای مردم از هرچیز نمونه ای آوردیم [و همه ی معارف در آن جمع است] اما بیشتر مردم جز کفر و انکار را ابا داشتند. (89)

1- امام باقر علیه السلام- فَأَبَى أَكْثَرُ النَّاسِ إِلا كُفُورًا، درباره ی ولایت علی علیه السلام نازل شده است.

2- امام باقر علیه السلام- فَأَبي أَكْثَرُ النَّاسِ إِلَّا كُفُوراً، یعنی به ولایت علی در آن روزی که پیامبر صلی الله علیه و آله [دست] او را بلند کرد.

3- امام باقر علیه السلام- ابو حمزه ثمالی گوید از امام باقر علیه السلام درباره ی سخن خداوند: ﴿وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِي هذَا الْقُرْآنِ﴾ پرسیدم فرمود: یعنی علی ای را در کل قرآن ذکر کردیم و آن همان ذکر است».

و گفتند: «ما هرگز به تو ایمان نمی آوریم تا این که چشمه ی جوشانی از این سرزمین [خشک و سوزان] برای ما خارج سازی. (90)

یا باغی از نخل و انگور از آن تو باشد و در لابه لای آن نهرها جاری سازی. (91)

* سبب نزول

1- علی بن ابراهيم رحمه الله علیه- وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً؛ این آیه درباره ی عبدالله بن ابی امیه برادر ام سلمه بود او این حرف را به پیامبر صلی الله علیه و آله قبل از هجرت زده بود، وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای فتح مکه خارج شد عبدالله بن ابی امیه به استقبال پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و بر آن جناب سلام کرد اما ایشان جواب او را نداده و از او اعراض نمود خواهرش ام سلمه با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بود. عبدالله پیش خواهر خود آمد و گفت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله صلى الله عليه وآله وسلم اسلام همه ی مردم را پذیرفت ولی اسلام مرا نپذیرفت و به من توجهی مانند دیگران نکرد وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پیش ام سلمه آمد. عرض کرد: پدر و مادرم فدایت باد به وسیله ی تو تمام مردم به سعادت رسیدند جز برادر من؛ از میان قریش و عرب اسلام همه را پذیرفتی ولی از او نپذیرفتی فرمود: «امّ سلمه! برادرت مرا چنان تکذیب کرد که هیچ کس آن طور تکذیب ننموده است؛ اوست که این حرف را زد؛ او همان

ص: 351

فَقَالَ رَسُولُ الله صلی الله علیه و آله يا أم سَلَمَةَ إِنَّ أَخَاكِ كَذَّبَنِي تَكْذِيباً لَمْ يُكَذِّبُنِي أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ هُوَ الَّذِي قَالَ صلى الله عليه وآله وسلم أَمَّ لِي لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً إِلَى قَوْلِهِ كِتاباً نَقْرَؤُهُ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا رَسُولَ اللَّهِ أَلَمْ تَقُلْ إِنَّ الْإِسْلَامَ يَجُبُّ مَا كَانَ قَبْلَهُ قَالَ نَعَمْ فَقَبِلَ رَسُولُ اللَّهِ لَكَ إِسْلَامَهُ﴾. (1)

2- العسكرى علیه السلام- ﴿أبي مُحَمَّدِ الْعَسْكَرِى علیه السلام أَنَّهُ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ هَلْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يُنَاظِرُ الْيَهُودَ وَ الْمُشْرِكِينَ إِذَا عَاتَبُوهُ وَ يُحَاجُّهُمْ قَالَ بَلَى مِرَارًا كَثِيرَةً مِنْهَا مَا حَكَى اللَّهُ تَعَالَى مِنْ قَوْلِهِمْ وَقَالُوا مَا هَذَا الرَّسُول يَأْكُلُ الطَّعَامَ وَ يَمْشِي فِي الْأَسْواقِ لَوْ لا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مَلَكٌ إِلَى قَوْلِهِ رَجُلًا مَسْحُوراً، وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هَذَا الْقُرْآنُ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الْقَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ، وَ قَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً إِلَى قَوْلِهِ كِتَابَاً نَقْرَؤُهُ ثُمَّ قِيلَ لَهُ فِي آخِرِ ذَلِكَ لَوْ كُنْتَ نَبيَّاً كَمُوسَى علیه السلام لَنَزَلْتَ عَلَيْنَا الصَّاعِقَةَ فِي مَسْأَلَتِنَا إِلَيْكَ لِأَنَّ مَسْأَلَتَنَا أَشَدُّ مِنْ مَسَائِلِ قَوْم مُوسَى علیه السلام لِمُوسَى قَالَ وَ ذَلِكَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم كَانَ قَاعِداً ذَاتَ يَوْمٍ بِمَكَّةَ بِفِنَاءِ الْكَعْبَةِ إِذَا اجْتَمَعَ جَمَاعَةُ مِنْ رُؤَسَاءِ قُرَيْشٍ مِنْهُمُ الْوَلِيدُ بْنُ الْمُغِيرَةِ الْمَخْرُومِيُّ وَأَبُو الْبَخْتَرِيِّ بْنُ هِشَامٍ وَأَبُو جَهْلِ بْن هِشَامِ وَالْعَاصِ بْنُ وَائِلِ السَّهْمِيُّ وَعَبْدَ اللَّهِ بْنُ أَبِي أُمَيَّةَ الْمَحْرُومِيُّ وَكَانُ مَعَهُمْ جَمْعُ مِمَّنْ يَلِيهُمْ كَثِيرُ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فِي نَفَرٍ مِنْ أصْحَابه ... فَأَتَوْهُ بِأَجْمَعِهِمْ فَابْتَدَأَ عَبْدِ اللَّهِ بْن أبي أُمَيَّةَ الْمَحْرُومِيُّ فَقَالَ يَا مُحَمَّد لَقَدِ ادَّعَيْت دَعْوَى عَظِيمَةً وَ قُلْتَ مَقَالَا هَائِلًا زَعَمْتَ أَنَّكَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ مَا يَنْبَغِي لِرَبِّ الْعَالَمِينَ وَ خَالِقِ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ أَنْ يَكُونَ مِثْلُكَ رَسُولَهُ بَشَراً [بَشَر] مِثْلُنَا تَأْكُلُ كَمَا نَأْكُلُ وَ تَمْشِي فِي الْأَسْوَاقِ كَمَا نَمْشِي فَهَذَا مَلِكِ الرُّومِ وَ هَذَا مَلِكُ الْفُرْسِ لَا يَبْعَثَانِ رَسُولًا إِلَّا كَثِيرَ مَالَ عَظِيمَ حَالَ لَهُ قُصُورُ وَ دُورٌ وَ فَسَاطِيطُ وَ خِيَامُ وَ عَبِيدُ وَخُدَّامُ وَ رَبُّ الْعَالَمِينَ فَوْقَ هَؤُلَاءِ كُلَّهُمْ وَهُمْ عَبِيدُهُ وَلَوْ كُنْتَ نَبِيَا لَكَانَ مَعَكَ مَلَكُ يُصَدِّقُكَ وَ نُشَاهِدُهُ بَلْ لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يَبْعَثَ إِلَيْنَا نَبِيَّاً لَكَانَ إِنَّمَا يَبْعَثُ إِلَيْنَا مَلَكَا لَا بَشَراً مِثْلَنَا مَا أَنْتَ يَا مُحَمَّدُ إِلَّا مَسْحُوراً وَ لَسْتَ بِنَبَيٍّ ... فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم هَلْ بَقِيَ مِنْ كَلَامِكَ شَيْءٍ قَالَ بَلَى لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً بمَكَّةَ هَذِهِ فَإِنَّهَا ذَاتِ أَحْجَارٍ وَعِرَة وَ جِبَالِ تَكْسَحُ أَرْضَهَا وَ تَحْفِرُهَا وَتُجْرِى فِيهَا الْعُيُونَ فَإِنَّنَا إِلَى ذَلِكَ مُحْتَاجُونَ ... فَقَالَ رَسُولُ اللهِ وَأَمَّا قَوْلُكَ لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً إِلَى آخِرِ مَا

ص: 352

کسی است که به من گفت ﴿لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعًا ... كِتاباً نَقْرَؤُهُ امّ سلمه﴾ عرض کرد پدر و مادرم فدایت مگر نفرمودی اسلام سوابق قبل را از کفر و معصیت محو می کند و از میان می برد» فرمود: «آری» و [این گونه] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اسلام او را پذیرفت.

2- امام عسکری علیه السلام- از امام عسکری علیه السلام روایت است به پدرم حضرت امام هادی علیه السلام عرض کردم آیا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با یهودیان و مخالفین وقتی بر او اعتراض می کردند مناظره هم کرده است»؟ فرمود: آری چندین مرتبه از آن جمله این آیه است که خداوند از قول آن ها نقل می کند و گفتند چرا این پیامبر صلی الله علیه و آله غذا می خورد و در بازارها راه می رود؟ نه سنت فرشتگان را دارد [و نه روش شاهان را] چرا فرشته ای بر او نازل نشده ... شما تنها از مردی مجنون پیروی می کنید! (فرقان) و این آیه: چرا این قرآن بر مرد بزرگ و ثروتمندی از این دو شهر مکه) و (طائف نازل نشده است؟! (زخرف/31) و آیه ی دیگر ﴿وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً تا كِتاباً نَقْرَؤُه﴾ بالأخره در آخر این قسمت گفت: ند اگر تو پیامبر صلی الله علیه و آله هستی مانند موسی علیه السلام آسمان را بر سر ما فرود آور درصورتی که پیامبر صلی الله علیه و آله باشی باید صاعقه ای از آسمان ما را فرا گیرد چون درخواست ما از تقاضای قوم موسی بزرگتر و شدیدتر است آن ها می گفتند ما می خواهیم با چشم خدا را ببینیم. پدرم فرمود: «این جریان ها موقعی اتفاق افتاد که روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله کنار خانه ی کعبه با اصحاب خود نشسته بود و برای آن ها آیات قرآن و دستورات پروردگار را می خواند در این موقع گروهی از سران قریش از قبیل؛ ولید بن مغیره- مخزومی و ابوالبختری پسر هشام و ابوجهل و عاص بن وائل سهمی و عبدالله بن ابی امیه مخزومی و گروهی از پیروان آن ها اجتماع نمودند ... تمام آن ها پیش پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند ابتدا عبدالله بن اب-امی-ه ی مخزومی شروع به سخن کرده گفت ای محمد ادعای بزرگی کرده ای و سخن دشوار می گویی خود را پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می دانی با این که شایسته نیست خداوند و آفریننده جهان [شخصی] مانند تو را سفیر و پیامبر صلی الله علیه و آله خود قرار دهد یک انسان که مانند ما می خورد و می آشامد و در کوچه و بازار راه می رود فرمانروایان روم و پادشاهان ایران اگر بخواهند پیکی بفرستند قطعاً شخصی را انتخاب می کنند که موقعیتی داشته باشد و دارای ثروت .باشد قصرهای بلند و باغ های زیبا و غلام و کنیز فراوان خداوند از تمام این فرمانروایان بزرگتر و با قدرت تر است این ها همه بنده اویند از آن گذشته اگر تو پیامبر صلی الله علیه و آله می بودی به همراهت فرشته ای می فرستاد تا تو را تصدیق نماید و ما او را می دیدیم اگر خداوند تصمیم داشت برای ما پیامبر صلی الله علیه و آله ی بفرستد حتماً فرشته و ملکی را می فرستاد نه یک آدم مثل خودمان تو مردی هستی که جن زده ای و عقل خویش را از دست دادهای نه پیامبر صلی الله علیه و آله و سفیر خدا... پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: دیگر حرفی نداری؟ گفت: «چرا ما هرگز به تو ایمان نمی آوریم تا این که چشمه ی جوشانی از این سرزمین [خشک و سوزان برای ما خارج سازی چون اینجا سرزمین سخت و خشک و کوهستانی است زمین آن را پر خاک و قابل شخم و کشت کنی و نهرها و جویبار در آن به وجود آوری، ما احتیاج به چنین چیزها داریم.... آن گاه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اما» سخن تو که گفتی ایمان نمی آورم مگر این که از زمین چشمه ساری خارج کنی ... تو با این سخنان خود مطالبی را از محمد رسول خدا خواسته ای

ص: 353

قُلْتَهُ فَإِنَّكَ اقْتَرَحْتَ عَلَى مُحَمَّدِ رَسُولِ اللَّهِ أَشْيَاءَ مِنْهَا مَا لَوْ جَاءَكَ بِهِ لَمْ يَكُنْ بُرْهَانَا لِنُبُوَّتِهِ وَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَرْتَفِعُ أَنْ يَعْتَنِمَ جَهْلَ الْجَاهِلِينَ وَ يَحْتَجَّ عَلَيْهِمْ بِمَا لَا حُجَّةَ فِيهِ وَ مِنْهَا مَا لَوْ جَاءَكَ بِهِ كَانَ مَعَهُ هَلَاكُكَ وَ إِنَّمَا يُؤْتَى بِالْحُجَجِ وَالْبَرَاهِينِ لِيُلْزِمَ عِبَادَ اللَّهِ الْإِيمَانَ بِهَا لَا لِيَهْلِكُوا بِهَا فَإِنَّمَا اقْتَرَحْتَ هَلَاكَكَ وَ رَبُّ الْعَالَمِينَ أَرْحَمْ بِعِبَادِهِ وَ أَعْلَمُ بِمَصَالِحِهِمْ مِنْ أَنْ يُهْلِكَهُمْ بِمَا يَفْتَرِحُونَ وَ مِنْهَا الْمُحَالُ الَّذِي لَا يَصِحُ وَ لَا يَجُوزُ كَوْنُهُ وَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِينَ يُعَرِّفُكَ ذَلِكَ وَ يَقْطَعُ مَعَاذِيرَكَ وَ يَضِيقُ عَلَيْكَ سَبِيلُ مُخَالَفَتِهِ وَ يُلْجِنُّكَ بِحُجَجِ اللَّهِ إِلَى تَصْدِيقِهِ حَتَّى لَا يَكُونَ لَكَ عِنْدَ ذَلِكَ مَحِيدُ وَ لَا مَحِيصٌ وَ مِنْهَا مَا قَدِ اعْتَرَفْتَ عَلَى نَفْسِكَ أَنَّكَ فِيهِ مُعَانِدُ مُتَمَرِّدُ لَاتَقْبَلُ حُجَّةً وَ لَا تُصْغِي إِلَى بُرْهَانَ وَ مَنْ كَانَ كَذَلِكَ فَدَوَاؤُهُ عَذَابُ اللَّهِ النَّازِلُ مِنْ سَمَائِهِ أَوْ فِى جَحِيمِهِ أَوْ بِسُيُوفِ أَوْلِيَائِهِ وَ أمَّا قَوْلُكَ يَا عَبْدَ الله لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً بِمَكَّةَ هَذِهِ فَإِنَّهَا ذَاتُ حِجَارَة وَصُحُور و جِبَالِ تَكْسَحُ أَرْضَهَا وَتَحْفِرُهَا وَ تُجْرِى فِيهَا الْعُيُونَ فَإِنَّنَا إِلَى ذَلِكَ مُحْتَاجُونَ فَإِنَّكَ سَأَلَت هَذَا وَ أَنْتَ جَاهِلُ بدَلَائِلِ اللَّهِ يَا عَبْدَ اللَّهِ أَرَأَيْتَ لَوْ فَعَلْتَ هَذَا كُنتَ مِنْ أَجَلٍ هَذَا نَبِيَا قَالَ لَاقَالَ أَرَأَيْتَ الطَّائِفَ الَّتِى لَكَ فِيهَا بَسَاتِينُ أَمَا كَانَ هُنَاكَ مَوَاضِعُ فَاسِدَةٌ صَعْبَةً أَصْلَحْتَهَا وَذَلَلْتَهَا وَ كَسَحْتَهَا وَ أَجْرَيْتَ فِيهَا عُيُونَا اسْتَنْبَطْتَهَا قَالَ بَلَى قَالَ وَ هَلْ لَكَ فِيهَا فِي هَذَا نُظرا، قَالَ بَلَى قَالَ أَفَصِرت بذلكَ أَنْتَ وَهُمْ أَنْبِيَاءُ قَالَ لَا قَالَ فَكَذَلِكَ لَا يَصِيرُ هَذَا حُجَّةً لِمُحَمَّدِ لَوْ فَعَلَهُ عَلَى نُبُوَّتِهِ فَمَا هُوَ إِلَّا كَقَوْلِكَ لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَقُومَ وَ تَمْشِيَ عَلَى الْأَرْضِ أَوْ حَتَّى تَأكُلَ الطَّعَامَ كَمَا يَأْكُلُ النَّاسِ﴾. (1)

3- العسكرى علیه السلام- ﴿هَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ فِي ظُلَلٍ مِنَ الْغَمَامِ وَالْمَلَائِكَةُ وَقُضِيَ الْأَمْرُ وَإِلَى الله تُرْجَعُ الْأُمُورُ قَالَ الْإِمَامُ لَمَّا بَهَرَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ بِآيَاتِهِ وَقَدْ رَدَّ مَعَاذِيرَهُمْ بِمُعْجِزَاتِهِ أَبَى بَعْضُهُمُ الْإِيمَانَ وَ اقْتَرَحَ عَلَيْهِ الاقْتِرَاحَاتِ الْبَاطِلَةَ وَ هِيَ مَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَ عِنَبِ فَتُفَجَّرَ الْأَنْهَارَ خِلالَهَا تَفْجِيراً أَوْ تُسْقِطَ السَّماءَ كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفاً أَوْ تَأْتِيَ بِالله وَ الْمَلائِكَةِ قَبِيلًا وَسَائِرُ مَا ذُكِرَ فِي الْآيَةِ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَى يَا مُحَمَّد هَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا أَنْ يَأْتِيَهُمُ اللهُ فِي ظُلَلٍ مِنَ الْغَمام وَ المَلائِكَةَ وَقُضِيَ الْأَمْرُ﴾. (2)

ص: 354

که بعضی از آن ها در صورت انجام دلیلی بر نبوت نیست و مقام پیامبر صلی الله علیه و آله بالاتر از آن است که تحت تاثیر نادانی نادانان قرار گیرد و احتیاج و استدلال نماید به چیزی که دلیل نیست بعضی دیگر درصورت انجام موجب هلاک تو می شود با این که احتیاج و استدلال با دلیل و برهان برای راهنمایی مردم و ایمان آن ها است نه برای کشتن و نابود کردن ایشان تو نابودی خود را می خواهی خداوند مهربان تر از این است به بندگان خود و مصالح ایشان را بهتر می داند که آن ها را از بین ببرد طبق خواسته ی تو. بعضی از خواسته های تو محال و امکان ندارد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله تو را آشنا می کند و بهانه هایت را از بین می برد و راه را بر مخالفت تو می بندد و با استدلال تو را مجبور به تصدیق نبوتش می نماید تا چاره ای از قبول آن نداشته باشی. بعضی دیگر از خواسته هایت به این دلیل است که دشمنی می ورزی و عناد و تمرد داری و دلیل و برهان نمی پذیری کسی که چنین باشد معالجه او به وسیله ی عذاب خداست که او را در جهنم یا به وسیله ی شمشیر دوستان خود معذب نماید. این که گفتی ما هرگز به تو ایمان نمی آوریم تا این که چشمه جوشانی از این سرزمین [خشک و سوزان] برای ما خارج سازی در مكّه چون سرزمین سنگلاخ و کوهستانی است و این سرزمین را به جای سنگ انباشته از خاک کنی و نهرها در آن جاری سازی چون ما نیازمند به چنین چیزهایی هستیم تو چنین درخواستی می کنی با این که نسبت به دلایل خدا جاهلی بگو ببینم اگر چنین کاری انجام دهم با همین کار، من پیامبر صلی الله علیه و آله می شوم»؟ گفت: «نه! مگر طائف که خود در آن جا چندین باغ داری زمین های سنگلاخ نداشته که تو خود آن ها را آباد کرده ای و زیر کشت آورده ای و جوی در آن جاری کرده ای. جواب داد: «چرا»! فرمود: «آیا غیر تو دیگران نیز چنین کارهایی نکرده اند»؟ جواب داد: «چرا» فرمود: «تو و آن ها با چنین کاری پیامبر صلی الله علیه و آله شده اید»؟ جواب داد: «نه» فرمود: «اگر این کار را من هم انجام بدهم دلیل بر نبوتم نمی شود». آن سخن تو مثل این است که بگویی؛ من به تو ایمان نمی آورم مگر از جای حرکت کنی و مثل مردم روی زمین راه بروی یا بگویی؛ مگر مانند مردم غذا بخوری».

3- امام عسکری علیه السلام- آیا [پیروان فرمان شیطان]، پس از این همه نشانه ها و برنامه های روشن انتظار دارند که خداوند و فرشتگان در سایه هایی از ابرها به سوی آنان بیایند و دلایل تازه ای در اختیارشان بگذارند؟ با این که چنین چیزی محال است و همه چیز انجام شده و همه کارها به سوی خدا باز می گردد. (بقره / 210) امام علی علیه السلام فرمود: وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برکفار و مشرکین غلبه یافت با دلایل خود و عذر و بهانه ی آن ها را با معجزات خویش رد کرد، بعضی از آن ها از آوردن ایمان امتناع ورزیدند و تقاضای انجام کارهای باطلی را نمودند که در این آیه می فرماید: یا باغی از نخل و انگور از آن تو باشد و نهرها در لابه لای آن جاری کنی. یا قطعات (سنگ های) آسمان را- آن چنان که می پنداری- بر سر ما فرود آری یا خداوند و فرشتگان را در برابر ما بیاوری. (اسراء/90-92) و بقیه ی چیزهایی که در آیه ذکر شده است. خداوند می فرماید: «[ای محمد!] آیا [پیروان فرمان شیطان پس از این همه نشانه ها و برنامه های روشن] انتظار دارند که خداوند و فرشتگان در سایه هایی از ابرها به سوی آنان بیایند. (بقره/210)

ص: 355

4- الباقر علیه السلام- ﴿أَبِي الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرَ علیه السلام فِي قَوْلِهِ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً أَىٰ عَيْناً أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةَ أَيْ بُسْتَانُ مِنْ نَخِيلَ وَعِنَبٍ فَتُفَجَّرَ الْأَنْهَارَ خِلالَهَا تَفْجِيراً مِنْ تِلْكَ الْعُيُونِ أَوْ تُسْقِطَ السَّماءَ كَما زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفاً وَ ذَلِكَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ إِنَّهُ سَيَسْقُطُ مِنَ السَّمَاءِ كِسَفْ لِقَوْلِهِ وَإِنْ يَرَوْا كِسْفاً مِنَ السَّماءِ ساقطاً يَقُولُوا سَحابٌ مَرْكُومٌ وَقَوْلِهِ أَوْ تَأْتِيَ بِالله وَ المَلائِكَةِ قَبِيلا و الْقَبِيلُ الْكَثِيرُ أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتُ مِنْ زُخْرُفِ المُزَعْرَفُ بالذَّهَب أو ترقى في السَّماءِ وَلَنْ نُؤْمِنَ لِرَقِيكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتاباً نَقْرَؤُهُ يَقُولُ مَنَّ اللَّهُ إِلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي أُمَيَّةَ أَنَّ مُحَمَّدَا صَادِقُ وَأَنِّي أَنَا بَعَثْهُ وَ يَجِي مَعَهُ أَرْبَعَةُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ يَشْهَدُونَ أَنَّ اللهَ هُوَ كَتَبَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ قُل سُبْحَانَ رَبِّي هَل كُنتُ إِلَّا بَشَراً رَسُولا ﴾. (1)

5- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَتْ قُرَيْسُ يَا مُحَمَّدٌ شَتَمْتَ الْآلِهَةَ وَ سَفِهْتَ الْأَحْلَامَ وَ فَرَّقْتَ الْجَمَاعَةَ فَإِنْ طَلَبْتَ مَالًا أَعْطَيْنَاكَ أَو الشَّرَفَ سَوَّدْنَاكَ أَوْ كَانَ بكَ عِلَّةٌ دَاوَيْنَاكَ فَقَالَ لَيْسَ شَيْءٌ مِنْ ذَلِكَ بَلْ بَعَثَنِي اللَّهُ إِلَيْكُمْ رَسُولًا وَ أَنْزَلَ كِتَابَا فَإِنْ قَبلْتُمْ مَا جِئْتُ بِهِ فَهُوَ حَظُكُمْ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ إِنْ تَرُدُّوهُ أَصْبِرُ حَتَّى يَحْكُمَ اللَّهُ بَيْنَنَا قَالُوا فَسَلْ رَبَّكَ أَنْ يَبْعَثَ مَلَكاً يُصَدِّقُكَ وَيَجْعَلَ لَنَا كُنُوراً وَ جَنَانَا وَ قُصُوراً مِنْ ذَهَب أَوْ يُسْقِطَ عَلَيْنَا السَّمَاءَ كَمَا زَعَمْتَ كِسْفاً أَوْ تَأْتِيَ بِاللَّهِ وَ المَلائِكَةِ قَبِيلًا فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنِ أُمَيَّةَ الْمَخْرُومِيُّ وَ اللَّهِ لَا أَؤْمِنُ بِكَ حَتَّى تَتَّخِذَ سُلَّما إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ تَرْقَى وَ أَنَا أَنْظُرُ فَقَالَ أَبُو جَهْلِ إِنَّهُ أَبَى إِلَّا سَبَ الْآلِهَةِ وَ شَتْمَ الْآبَاءِ وَإِنِّي أَعَاهِدُ اللَّهَ لَأَحْمِلَنَّ حَجَرَا فَإِذَا سَجَدَ ضَرَبْتُ بِهِ رَأْسَهُ فنْصَرَفَ النَّبِيُّ حَزيناً فَنَزَلَ وَ قَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لنا الآيَاتِ﴾. (2)

6- الباقر علیه السلام- ﴿خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فِي غَزْوَةِ الْفَتْحِ فَصَامَ وَ صَامَ النَّاسُ حَتَّى نَزَلَ كُرَاعَ الْغَمِيمِ فَأَمَرَ بِالْإِفْطَارِ فَأَفْطَرَ وَ أَفْطَرَ النَّاسُ وَصَامَ قَوْمُ فَسُمُوا الْعُصَاةَ لِأَنَّهُمْ صَامُوا ثُمَّ سَارَا حَتَّى نَزَلَ مَرَّ الظُّهْرَانِ وَ مَعَهُ نَحْوُ مِنْ عَشَرَة آلَافِ رَجُل وَنَحْوُ مِنْ أَرْبَعِمِائَة فَارِسِ وَ قَدْ عَمِيَتِ الْأَخْبَارُ عَنْ قُرَيْشٍ فَخَرَجَ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ أَبُوسُفْيَانَ وَ حَكِيمُ بْنُ حِرَامٍ وَ

ص: 356

4- امام باقر علیه السلام- ﴿حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الأَرْضِ يَنبُوعًا﴾؛ یعنی چشم های أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ؛ يعني باغ و بوستانی. ﴿مِّن نَّخِيلَ وَعِنَبِ فَتُفَجِّرَ الأَنْهَارَ خِلالَا تَفْجِيرًا﴾؛ یعنی از آن چشمه ها. ﴿أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاء كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفاً﴾؛ پیامبر صلی الله علیه و آله به آن ها فرموده بود: «پاره ای از آسمان سقوط خواهد کرد». و خداوند فرمود: آن ها چنان لجوجند که اگر ببینند قطعه سنگی از آسمان [برای عذابشان] سقوط می کند می گویند: «این ابر متراکمی است»! (طور /44) و آیه: ﴿أَوْ تَأْتِيَ بِالله وَ المَلائِكَةِ قَبِيلا﴾؛ و القبيل؛ یعنى كثير و زياد، ﴿أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِّن زُخْرُفٍ﴾ (اسراء/93) یعنی مُزيّن به طلا، ﴿أَو تَرقَى فِي السَّمَاءِ وَلَن نُّؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَقْرَؤُهُ﴾ (اسراء/93) در آن نوشته شده از سوی خدا به عبدالله بن ابی امیه: محمد راستگوست و من او را مبعوث کرده ام و همراه او چهار تن از ملائکه می آیند تا شهادت دهند، خدا این نامه را نوشته است و خداوند عزوجل نازل فرمود: ﴿قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنتُ إِلا بَشَرًا رَّسُولًا﴾ (اسراء/93)

5- پیامبر صلی الله علیه و آله- قریش به رسول خدا گفتند: خدایان ما را دشنام می دهی و بر آیین و دین ما خرده می گیری و ما را به سفاهت و نادانی نسبت می دهی و بین جمع ما جدایی انداخته ای اگر واقعاً این کارها را برای رسیدن به مال دنیا انجام می دهی ما حاضریم هرچه بخواهی در اختیارت بگذاریم؛ اگر طالب ریاست ،هستی ما تو را رئیس و سرور خود می کنیم اگر گرفتار بیماری شده ای ما برایت طبیب خواهیم آورد و معالجه ات می کنیم فرمود هیچ کدام از این ها نیست خداوند مرا برانگیخته و پیامبرم نموده و به من کتاب داده اگر مرا به نبوت بپذیرید در دنیا و آخرت بهره مند خواهید شد. اگر نپذیرفتید، صبر می کنم تا خداوند بین من و شما حاکم شود». گفتند: «حالا که چنین کاری را نمی کنی از خدایت بخواه فرشته ای را بفرستد تا نبوّت تو را گواهی نماید و برای ما باغستان ها و گنج ها و قصرهایی از طلا به وجود آورد پس آسمان را بر سر ما خراب کن همان طور که مدعی هستی اگر خدایت بخواهد می تواند چنین کند ما به خدا ایمان نخواهیم آورد؛ مگر خداوند با ملائکه در جلوی ما بیایند. عبدالله بن امیه مخزومی گفت: به خدا قسم من به تو ایمان نمی آورم مگر این که به وسیله ی نردبانی به آسمان بالا روی به طوری که تو را مشاهده کنم ابوجهل گفت: او جز ناسزا گفتن به خدایان ما و نسبت های ناروا به اجدادمان کار دیگری نمی کند من با خدا پیمان می بندم که هروقت به سجده رفت سنگی بزرگ بر دوش حمل می کنم و بر سر او می زنم. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از آن ها جدا شد و محزون گردید از برخوردی که آن ها داشتند خداوند این آیات را در همین مورد نازل فرمود: ﴿وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً﴾.

6- امام باقر علیه السلام- رسول خدا در غزوه ی فتح خارج شد و او و مردم روزه گرفتند تا آن که در کراع الغمیم فرود آمد و به افطار و گشودن روزه فرمان داد. او روزه اش را گشود و مردم نیز به تبعیت از او روزه شان را گشودند ولی گروهی روزه داری کردند و به همین خاطر (عصاه)، نافرمانان نامیده شدند؛ چرا که آن ها بر خلاف فرمان رسول خدا روزه گرفتند بعد از آن پیامبر صلی الله علیه و آله راه پیمود تا آن که فرود آمد و بر ظهران گذشت و حدود ده هزار مرد و حدود چهار صد زن سوار جنگاور او را همراهی می کردند. با این حال اخبار از قریش پوشیده گشت. در آن شب ابوسفیان و حکیم بن حزام و بدیل بن ورقاء در پی آگاهی از اخبار خارج شدند از دیگر سو عباس بن عبدالمطلب نیز برای دیدار با رسول خدا خارج شد و

ص: 357

ابوسفیان بن حارث و عبدالله بن ابی امیّه را که در ثنیهٔ العقاب با او مواجه شده بودند را همراه خود ساخت. رسول خدایی در خیمه اش بود و آن ،روز زیادبن اسید پاسبانی او را بر عهده داشت. هنگامی که زیاد با آنان رودررو شد، گفت تو ای ابوالفضل، به سوی خیمه برو ولی شما دو نفر، بازگردید». به این ترتیب عباس به حضور رسول خدا رسید و بر او سلام کرد سپس گفت: «پدر و مادرم به فدایت! این پسرعموی تو است که توبه کرده است و به همراه پسر عمه ات به حضورت رسیده است». پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «مرا به آن دو هیچ نیازی نیست پسر عمویم آبرویم را درید و اما پسر عمه ام، او همان کسی بود که در مکه می گفت هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد مگر آن که از زمین برای ما چشمهای خارج سازی بعد از خروج عباس اُمّ سلمه با پیامبر صلی الله علیه و آله صحبت کرد و گفت پدر و مادرم به فدایت، پسر عمویت توبه کرده و آمده است تا بدبخت ترین مردم به واسطه تو نباشد و برادرم، پسر عمه و داماد توست و به یقین نباید به واسطه تو بدبخت و مفلوک «باشد و ابوسفیان بن حارث پیامبر صلی الله علیه و آله را ندا داد برای ما همان گونه باش که بنده صالح گفت: امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست! (یوسف/92) پیامبر صلی الله علیه و آله او را فراخواند و اسلامش را از او پذیرفت و بعد از او با عبدالله بن ابی امیه نیز چنین کرد.

یا قطعات [سنگ های] آسمان را آنچنان که می پنداری بر سر ما فرود آری! یا خداوند و فرشتگان را در برابر ما بیاوری (92)

1- امام باقر علیه السلام- در روایت ابوالجارود آمده است امام باقر علیه السلام درباره ی این آیه: ﴿أَوْ تُسْقِطَ السَّماءَ كَما زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفاً﴾ فرمود و جریان چنین است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: در آینده آسمان بر سر شما فرو می ریزد؛ به خاطر این کلام خداوند متعال آن ها چنان لجوجند که اگر ببینند قطعه سنگی از آسمان برای عذابشان سقوط می کند می گویند این ابر متراکمی است»! (طور /44) و آيه: ﴿أَوْ تَأْتِيَ بِالله وَ المَلائِكَةِ قَبِيلًا؛ قَبِيلًا﴾؛ یعنی بسیار».

2- امام صادق علیه السلام- عبدالله بن امیه به رسول خدا گفت: «من به تو ایمان نمی آورم مگر این که خدا و ملائکه را به ما نشان دهی یا خانه ای از طلا داشته باشی یا نردبانی باشد که از آن به آسمان بروی. اگر این ها را هم انجام بدهی معلوم نیست تو را تصدیق بکنم یا نه! حضرت از پیش آن ها رفت و آن ها مشغول صحبت شدند. ابوجهل گفت: فردا اگر او را در مسجد ببینم سنگ بزرگی را بر سرش می اندازم» فردا حضرت به مسجد آمد و نماز خواند. ابوجهل سنگی را برداشت قریش نیز تماشا می کردند خواست که سنگ را پرتاب کند، لرزه ای بر اندامش افتاد. مردم گفتند: «چه شد»؟ گفت اشخاصی را دیدم مثل کوه که تمام بدنشان از آهن پوشیده بود و اگر حرکت می کردم مرا می گرفتند».

ص: 358

3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿قَالَتْ قُرَيْسُ يَا مُحَمَّدَ تُخْبِرُنَا عَنْ مُوسَى وَ عِيسَى وَ عَادٍ وَ ثَمُودَ فَأْتِ بآيَة حَتَّى نُصَدِّقَكَ فَقَالَ أَيَّ شَيْءٍ تُحِبُّونَ أَنْ آتِيَكُمْ بِهِ قَالُوا اجْعَلْ لَنَا الصَّفَا ذَهَبَاً وَابْعَثْ لَنَا بَعْضَ مَوْتَانَا حَتَّى نَسْأَلَهُمْ عَنْكَ وَ أَرنَا الْمَلَائِكَةَ يَشْهَدُونَ لَكَ أَوِ ائْتِنَا بِاللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ قَبِيلًا فَقَالَ فَإِنْ فَعَلْتُ بَعْضَ مَا تَقُولُونَ أَتُصَدِّقُونَى قَالُوا وَاللَّهِ لَئِنْ فَعَلْتَ لَنَتَبعَنَكَ أَجْمَعِينَ فَقَام الله يَدْعُو أَنْ يَجْعَلَ الصَّفَا ذَهَبَاً فَجَاءَهُ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ إِنْ شِئْتَ أَصْبَحَ الصَّفَا ذَهَبَاً وَلَكِنْ إِنْ لَمْ يُصَدِّقُوا عَذَبْتُهُمْ وَإِنْ شِئْتَ تَرَكْتُهُمْ حَتَّى يَتُوبَ تَائِبُهُمْ فَقَالَ بَلْ يَتُوبُ تَائِبُهُمْ فَنَزَلَ وَأَقْسَمُوا بِالله جَهْدَ أَيَّانِهِمْ لَئِنْ جَاءَهُمْ نَذِيرٌ﴾. (1)

4- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وقوله أَو تَأْتِيَ بِالله والملائكة قبيلا والقبيل أى الكبير﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتُ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرقى فِي السَّماءِ وَ لَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتاباً نَقْرَؤُهُ قُل سُبْحانَ رَبِّي هَل كُنتُ إِلَّا بَشَراً رَسُولاً﴾. (93)

1- العسكري علیه السلام- ﴿أبي مُحَمَّدِ الْعَسْكَري أَنَّهُ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ علیه السلام هَلْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يُنَاظِرُ الْيَهُودَ وَ الْمُشْرِكِينَ إِذَا عَاتَبُوهُ وَ يُحَاجُهُمْ قَالَ بَلَى مِرَارًا كَثِيرَةً مِنْهَا مَا حَكَى اللَّهُ تَعَالَى مِنْ قَوْلِهِمْ وَ قالُوا ما هِذَا الرَّسُول يَأْكُلُ الطَّعَامَ وَ يَمْشِي فِي الْأَسْواقِ لَوْ لَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مَلَكٌ إِلَى قَوْلِهِ رَجُلًا مَسْحُوراً وَ قالُوا لَوْ لَا نُزِّلَ هَذَا الْقُرْآنُ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الْقَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً إِلَى قَوْلِهِ كِتاباً نَقْرَؤُهُ ثُمَّ قِيلَ لَهُ فِي آخِر ذَلِكَ لَوْ كُنْتَ نَبيّاً كَمُوسَى علیه السلام لَنَزَّلْتَ عَلَيْنَا الصَّاعِقَةَ فِي مَسْأَلَتِنَا إِلَيْكَ لِأَنَّ مَسْأَلَتَنَا أَشَدُّ مِنْ مَسَائِلِ قَوْمٍ مُوسَى علیه السلام لِمُوسَى قَالَ وَ ذَلِكَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم كَانَ قَاعِداً ذَاتَ يَوْمٍ بِمَكَّةَ بفِنَاءِ الْكَعْبَة إِذَا اجْتَمَعَ جَمَاعَةُ مِنْ رُؤَسَاءِ قُرَيْشَ مِنْهُمُ الْوَلِيدُ بْنُ الْمُغِيرَة الْمَخْرُومِيُّ وَأَبُو الْبَخْتَرِى بْنُ هِشَامٍ وَ أَبُو جَهْلِ بْنُ هِشَامِ وَالْعَاصِ بْنُ وَائِلِ السَّهْمِيُّ عَبْدِ اللَّهِ بْنُ أَبِي أُمَيَّةَ الْمَحْرُومِيُّ وَ كَانَ مَعَهُمْ جَمْعُ مِمَّنْ يَلِيهِمْ كَثِيرُ وَ رَسُولُ اللَّهِ فِي نَفَر مِنْ أَصْحَابِهِ ... فَأَتَوْهُ بِأَجْمَعِهِمْ فَابْتَدَأَ عَبْدُ اللَّهِ بْن أبي أُمَيَّةَ الْمَحْرُومِيُّ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ لَقَدِ

ص: 359

3- پیامبر صلی الله علیه و آله - قریش گفتند: ای محمد تو به ما اطلاع داده ای که موسی علیه السلام ظلم دارای عصایی بود که آن را به سنگ زد و دوازده چشمه باز شد و به ما می گویی عیسی علیه السلام مرده را زنده می کرد و خودت اطلاع می دهی که ثمود دارای ناقه و شتری ،بودند خودت نیز نشانه ای مانند آن ها بیاور تا تصدیقت کنیم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: چه چیز مایلی برایت بیاوریم؟ گفتند: «کوه صفا را برای ما به صورت طلا درآور و بعضی از مرده های ما را زنده کن تا از آن ها پرسش هایی بکنیم که آیا ادعای تو صحیح است یا باطل و ملائکه را به ما نشان بده تا گواهی برای تو بدهند یا خدا را برای ما بیاور و فرشتگان را دسته دسته بیاور» پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر بعضی از خواسته های شما را برآورم مرا تصدیق می کنید»؟ گفتند «آری به خدا قسم اگر بیاوری همه ی ما پیرو تو خواهیم شد مسلمانان نیز تقاضا کردند پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این تقاضاها را برآورد تا مشرکان مسلمان شوند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از جای حرکت کرده شروع به دعا کرد که خداوند صفا را طلا نماید جبرئیل بر او نازل شده و گفت: «اگر بخواهی صفا طلا خواهد شد ولی اگر تصدیق نکردند آن ها را عذاب خواهم کرد و اگر آن ها را رها کنی هر کدام توبه نمایند توبه ی آن ها را می پذیرم. پیامبر صلی الله علیه و آله گفت نه باشد تا توبه نمایند و این آیه نازل شد «آنان با نهایت تأکید به خدا سوگند خوردند که اگر پیامبری انذار کننده به سراغشان آید. (فاطر/42).

4- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿أَوْ تَأْتِيَ بِالله وَ المَلائِكَةِ قَبِيلًا﴾، القَبِيلُ يعني بسيار.

یا برای تو خانه ای [پر نقش و نگار] از طلا باشد یا به آسمان بالا روی و حتی اگر به آسمان روی ایمان نمی آوریم مگر آن که نام های [از سوی خدا] بر ما فرود آوری که آن را بخوانیم بگو منزه است پروردگارم از این سخنان بی معنا مگر من جز انسانی فرستاده [از سوی خدا] هستم»؟! (93)

1- امام عسکری علیه السلام- از امام عسکری علیه السلام روایت است که به پدرم امام هادی علیه السلام عرض کردم: «آیا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با یهودیان و مخالفین وقتی بر او اعتراض می کردند مناظره هم کرده است؟ فرمود: آری چندین مرتبه از آن جمله این آیه است که خداوند از قول آن ها نقل می کند: «و گفتند: «چرا این پیامبر صلی الله علیه و آله غذا می خورد و در بازارها راه می رود؟! [نه سنت فرشتگان را دارد و نه روش شاهان را] چرا فرشته ای بر او نازل نشده ... شما تنها از مردی مجنون پیروی می کنید (فرقان) و این آیه ی دیگر: چرا این قرآن بر مرد بزرگ و ثروتمندی از این دو شهر (مکه و طائف) نازل نشده است؟! (زخرف/31) ﴿وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً﴾ بالاخره در آخر این قسمت گفتند: «اگر تو پیامبری مانند موسی علیه السلام آسمان را بر سر ما فرود آور در صورتی که پیامبر صلی الله علیه و آله باشی باید صاعقه ای از آسمان ما را فرا گیرد چون درخواست ما از تقاضای قوم موسی علیه السلام بزرگتر و شدیدتر است آن ها می گفتند ما می خواهیم با چشم خدا را ببینیم» پدرم فرمود: این جریان ها موقعی اتفاق افتاد که روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله کنار خانه کعبه با اصحاب خود نشسته بود و برای آن ها آیات قرآن و دستورات پروردگار را می خواند. در این موقع گروهی از سران قریش از قبیل؛ ولید بن مغیره مخزومی و ابوالبختری

ص: 360

ادَّعَيْتَ دَعْوَى عَظِيمَةً وَ قُلْتَ مَقَالًا هَائِلًا زَعَمْتَ أَنَّكَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِينَ ... مَا أَنْتَ يَا مُحَمَّدُ إِلَّا مَسْحُوراً وَ لَسْتَ بِنَبَيٍّ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم هَلْ بَقِيَ مِنْ كَلَامِكَ شَيْءٍ فَقَالَ بَلَى لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً بِمَكَّةَ هَذِهِ فَإِنَّهَا ذَاتُ أَحْجَارٍ وَعِرَةً وَ جِبَال تَكْسَحُ أَرْضَهَا وَ تَحْفِرُهَا وَ تُجْرِى فِيهَا الْعُيُونَ فَإِنَّنَا إِلَى ذَلِكَ مُحْتَاجُونَ أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلَ وَ عِنَبٍ فَتَأكُلُ مِنْهَا وَتُطْعِمُنَا فَتُفَجِّرَ الْأَنْهَارَ خِلالَها خِلَالَ تِلْكَ النَّخِيلَ وَ الْأَعْنَابِ تَفْصِيراً أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاءَ كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفاً فَإِنَّكَ قُلْتَ لَنَا وَ إِنْ يَرَوْا كِسْفاً مِنَ السَّمَاءِ سَاقِطاً يَقُولُوا سَحابٌ مَرْكُومٌ فَلَعَلَّنَا نَقُولُ ذَلِكَ ثُمَّ قَالَ أَوْ تَأْتِيَ بِاللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ قَبِيلَا تَأْتِي بِهِ وَ بِهِمْ وَهُمْ لَنَا مُقَابِلُونَ أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتُ مِنْ زَخْرُفَ تُعْطِينَا مِنْهُ وَتُغْنِينَا بِهِ فَلَعَلَّنَا نَطْغَى فَإِنَّكَ قُلْتَ لَنَا كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَى أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى ثُمَّ قَالَ أَوْ تَرْقَى فِي السَّمَاءِ أَنْ تَصْعَدَ فِي السَّمَاءِ وَ لَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيَّكَ أَى لِصْعُودِكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتاباً نَقْرَؤُهُ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ إِلَى عَبْدِ اللهِ بْن أبي أُمَيَّةَ الْمَخْزُومِيَّ وَ مَنْ مَعَهُ بِأَنْ آمِنُوا عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَإِنَّهُ رَسُولِى فَصَدَّقُوهُ فِي مَقَالِهِ فَإِنَّهُ مِنْ عِنْدِي ثُمَّ لَا أَدْرِى يَا مُحَمَّدُ إِذَا فَعَلْتَ هَذَا كُلَّهُ أَؤْمِنُ بكَ أَوْ لَا أَؤْمِنُ بك... فقال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم وَأَمَّا قَوْلُكَ يَا عَبْدَ اللَّهِ أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتُ مِنْ زَخْرُفَ وَ هُوَ الذَّهَبُ أَ مَا بَلَغَكَ أَنَّ لِعَظِيم مِصْرَ بُيُوتاً مِنْ زُخْرُفَ قَالَ بَلَى قَالَ أَفَصَارَ بِذَلِكَ نَبِيَا قَالَ لَا قَالَ فَكَذَلِكَ لَا تُوجِبْ لِمُحَمَّدِ لَوْ كَانَتْ لَهُ نُبُوَّةٌ وَ مُحَمَّدُ لَا يَغْتَنِمُ جَهْلَكَ بِحُجَجِ اللَّهِ وَأَمَّا قَوْلُكَ يَا عَبْدَ

لا اللَّهِ أَوْ تَرقى فِي السَّماءِ ثُمَّ قُلْتَ وَ لَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتاباً نَقْرَؤُهُ يَا عَبْدَ اللَّهِ الصُّعُودُ إِلَى السَّمَاءِ أَصْعَبُ مِنَ النُّزُولِ عَنْهَا وَ إِذَا اعْتَرَفْتَ عَلَى نَفْسِكَ أَنَّكَ لَا تُؤْمِنُ إِذَا صَعِدْتَ فَكَذَلِكَ حُكْمُ النُّزُولِ ثُمَّ قُلْتَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتاباً نَقْرَؤُهُ ثُمَّ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ لَا أَدْرِى أَؤْمِنُ بِكَ أَوْ لَا أَؤْمِنُ بِكَ فَأَنْتَ يَا عَبْدَ اللَّهِ مُقِرٌّ بأنَّكَ تُعَانِدُ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَيْكَ فَلَا دَوَاءَ لَكَ إِلَّا تَأدِيبُهُ عَلَى يَدِ أَوْلِيَائِهِ الْبَشَرِ أَوْ مَلَائِكَتِهِ الزَّبَانِيَة وَ قَدْ أَنْزَلَ اللهُ عَلَى حِكْمَةَ جَامِعَةً لِبُطْلَانِ كُلِّ مَا اقْتَرَحْتَهُ فَقَالَ تَعَالَى قُلْ يَا مُحَمَّدُ سُبْحَانَ رَبِّ هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَراً رَسُولًا مَا أَبْعَدَ رَبِّي عَنْ أَنْ يَفْعَلَ الْأَشْيَاءَ عَلَى مَا تَفْتَرحُهُ الْجُهَالُ بِمَا يَجُورُ وَ بِمَا لَا يَجُوزُ وَ هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَراً رَسُولًا لَا يَلْزَمُنِي إِلَّا إِقَامَةُ حُجَّةَ اللَّهِ الَّتِي أَعْطَانِي وَلَيْسَ لِى أَنْ آمُرَ

ص: 361

پسر هشام و ابوجهل و عاص بن وائل سهمی و عبدالله بن ابی امیه مخزومی و گروهی از پیروان آن ها اجتماع نمودند، تمام آن ها پیش پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند ابتدا عبدالله بن ابی امیه مخزومی شروع به سخن کرده گفت: «ای محمد! ادعای بزرگی کرده ای و سخن دشوار می گویی خود را پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می دانی ... تو ساحر ماهر باشی پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «دیگر حرفی نداری»؟ گفت چرا هرگز ایمان به تو نخواهیم آورد، مگر از زمین مکه چشمه ساری برآوری چون این جا سرزمین سخت و خشک و کوهستانی است، زمین آن را پر خاک و قابل شخم و کشت کنی و نهرها و جویبارها در آن به وجود آوری، ما احتیاج به چنین چیزهایی داریم یا لا اقل خودت باغی داشته باشی پر از انگور و خرما که خود بخوری و به ما نیز بدهی از میان باغ و بین درختان خرما و انگور نهرها و جویبارها جاری .باشد. یا چنان چه مدعی هستی، آسمان را بر سر ما فرود آری زیرا خود در قرآن می گویی آن ها چنان لجوجند که اگر ببینند قطعه سنگی از آسمان [ برای عذابشان] سقوط می کند می گویند این ابر متراکمی است!» (طور/44) تو این کار را بکن شاید ما هم همین حرف را بزنیم یا خدا و ملائکه را پیش ما بیاوری، طوری که در مقابل و روبروی ما باشند و یا انباری از جواهر و طلا و نقره داشته باشی و به ما بدهی تا بی نیاز و ثروتمند شویم. شاید چنان چه خود می گویی سر به طغیان و سرکشی برداریم زیرا در قرآن خود می گویی چنین نیست که شما می پندارید به یقین انسان طغیان می کند از این که خود را بی نیاز ببیند! (علق/67) باز دنباله سخن خود را چنین ادامه داد یا به آسمان برآیی تازه ما برای این بالا رفتن به آسمان به تو ایمان نخواهیم آورد مگر نام های از جانب خداوند بیاوری که مضمونش این باشد ای عبد الله بن امیه مخزومی با همراهان خود به محمد بن عبد الله بن عبدالمطلب ایمان بیاورید. او پیامبر صلی الله علیه و آله من است گفتارش را بپذیرید که من او را فرستاده ام تازه بعد از تمام این کارها که انجام دهی اطمینان ندارم که به تو ایمان خواهم آورد یا خیر. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: « ... اما این گفته ات که یا خانه ای از طلا داشته باشی مگر نشنیده ای که عزیز مصر خزانه هائی از طلا داشت آیا با داشتن این خزانه های طلا پیامبر صلی الله علیه و آله می شد؟ جواب داد: «نه» فرمود: «پس اگر محمد نیز خانه های پر از طلا می داشت، موجب نبوتش نمی شد هرگز محمد از نادانی تو برای آوردن دلیل استفاده نمی کند. اما این سخن تو که به آسمان بالا روی و اضافه کردی که این بالا رفتن به آسمان سبب ایمان آوردن به تو نمی شود مگر این که فرود آیی و نامه ای از جانب خدا بیاوری که آن نامه را بخوانیم وقتی خود اعتراف می کنی که در صورت بالا رفتن به آسمان ایمان نمی آوری پس پایین آمدن از آسمان نیز همین حکم را خواهد داشت. بعد گفتی، مگر این که فرود آیی و نام های بیاوری تا آن را بخوانیم و باز هم نمی دانم ایمان خواهم آورد یا نه تو خود اعتراف می کنی که در مورد حجت خدا عناد و دشمنی داری بیماری تو را دوایی نیست مگر این که به وسیله دوستان خدا ادب گردی و یا به شراره های جهنم سپرده شوی. خداوند بر من علم و اطلاعی جامع عنایت کرده که تمام خواسته های تو را باطل می نمایم. خداوند فرموده است ای محمد، بگو ﴿سُبْحانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَراً رَسُولًا﴾؛ مگر من جز انسان پیامبر صلی الله علیه و آله هستم. هرگز خداوند کارها را طبق خواسته و نظر نادانان انجام نخواهد داد چه جایز باشد و چه غیر جایز، مگر من جز انسان پیامبرم و مرا غیر آن دلائلی که خدا در اختیارم گذاشته الزامی نیست. هرگز در حدی

ص: 362

عَلَى رَبِّي وَلَا أَنْهَى وَلَا أَشِيرَ فَأَكُونَ كَالرَّسُولِ الَّذِي بَعَثَهُ مَلِكَ إِلَى قَوْمٍ مِنْ مُخَالِفِيهِ فَرَجَعَ إِلَيْهِ يَأْمُرُهُ أَنْ يَفْعَلَ بِهِمْ مَا اقْتَرَحُوهُ عَلَيْهِ﴾. (1)

2- الباقر علیه السلام- ﴿أبى الْجَارُودِ عَنْ أَبي جَعْفَر علیه السلام فِي قَوْله ... أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ الْمُزَخْرَفُ بِالذَّهَبِ أَوْ تَرْقِي فِي السَّمَاءِ وَلَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيَّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتاباً نَفْرَؤُهُ يَقُولُ مَنَّ اللَّهُ إِلَى عَبْدِ اللَّهِ بْن أَبِي أُمَيَّةَ أَنَّ مُحَمَّدَ الله صَادِقُ وَ أَنِّي أَنَا بَعَثْتُهُ وَ يَجِيءُ مَعَهُ أَرْبَعَةُ مِنَ الْمَلَائِكَة يَشْهَدُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ كَتَبَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ قُلْ سُبْحانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَرًا رَسُولًا﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ ما مَنَعَ النَّاسَ أَنْ يُؤْمِنُوا إِذْ جَاءَهُمُ الهدى إلا أن قالُوا أَبَعَثَ اللهُ بَشَراً رَسُولاً﴾ (94)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿عن الْمُفَضَّل أَنَّهُ كَتَبَ إِلَى أَبي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجَاءَهُ هَذَا الْجَوَابُ مِنْ أبي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَّا بَعْد ... وَ أَخْبرُكَ أَنَّى لَوْ قُلْتُ إِنَّ الصَّلَاةَ وَ الزَّكَاةَ وَ صَوْمَ شَهْرٍ رَمَضَانَ وَ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ وَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ وَالْمَشْعَرَ الْحَرَامَ وَالطَّهُورَ وَالِاغْتِسَالَ مِنَ الْجَنَابَةِ وَ كُلَّ فَرِيضَة كَانَ ذَلِكَ هُوَ النَّبِيِّ الَّذِي جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ رَبِّهِ لَصَدَقْتْ لِأَنَّ ذَلِكَ كُلَّهُ إِنَّمَا يُعْرَفُ بِالنَّبِيِّ وَ لَوْ لَا مَعْرِفَةً ذَلِكَ النَّبِيِّ وَ الْإِيمَانُ بِهِ وَ التَسْلِيمُ لَهُ مَا عُرِفَ ذَلِكَ فَذَلِكَ مِنْ مَنْ اللَّهِ عَلَى مَنْ يَمُنُّ عَلَيْهِ وَ لَوْلَا ذَلِكَ لَمْ يَعْرِفُ شَيْئاً مِنْ هَذَا فَهَذَا كُلُّهُ ذَلِكَ النَّبِيُّ وَأَصْلُهُ وَ هُوَ فَرْعُهُ وَهُوَ دَعَانِي إِلَيْهِ وَ دَلَّنِي عَلَيْهِ وَ عَرَّفَنِيهِ وَ أَمَرَنِي بِهِ وَ أَوْجَبَ عَلَيَّ لَهُ الطَّاعَةَ فِيمَا أَمَرَنِي بِهِ لَا يَسَعُنِي جَهْلُهُ وَ كَيْفَ يَسَعُنِي جَهْلُ مَنْ هُوَ فِيمَا بَيْنِي وَ بَيْنَ اللَّهِ وَ كَيْفَ يَسْتَقِيمُ لِي لَوْ لَا أَنِّي أَصِفُ أَنَّ دِينِي هُوَ الَّذِي أَتَانِي بِهِ ذَلِكَ النَّبِيُّ أَنْ أَصِفَ أَنَّ الدِّينَ غَيْرُهُ وَ كَيْفَ لَا يَكُونُ ذَلِكَ مَعْرِفَةَ الرَّجُل وَ إِنَّمَا هُوَ الَّذِي جَاءَ بِهِ عَنِ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنْكَرَ الدِّينَ مَنْ أَنْكَرَهُ بِأَنْ قَالُوا أَبَعَثَ اللَّهُ بَشَراً رَسُولًا ثُمَّ قَالُوا أَبَشَرُ يَهْدُونَنَا فَكَفَرُوا بِذَلِكَ الرَّجُلَ وَ كَذَّبُوا بِهِ وَ قَالُوا لَوْ لَا أُنزِلَ عَلَيْهِ مَلَكٌ فَقَالَ اللَّهُ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْكِتابَ الَّذِي جَاءَ بِهِ مُوسَى نُوراً وَ هُدَى لِلنَّاسِ ثُمَّ قَالَ فِي آيَةٍ أُخْرَى وَلَوْ أَنْزَلْنَا مَلَكاً لَقُضِيَ الْأَمْرُ ثُمَّ لَا يُنْظَرُونَ وَلَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَكاً جَعَلْنَاهُ رَجُلًا إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى إِنَّمَا أَحَبَّ

ص: 363

نیستم که به خدا امر و نهی کنم و برایش صلاحدید نمایم در این صورت مانند آن پیکی هستم که پادشاهی او را پیش دشمنان خود بفرستد و پیک به پادشاه بگوید باید آن چه دشمنان مایلند انجام دهی».

2- امام باقر علیه السلام- أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ؛ یعنی خانه ای آراسته با طلا. ﴿أو ترقى في السَّماءِ وَ لَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتاباً نَقْرَؤُه﴾ نامه ای از جانب خدا بیاوری که نوشته باشد نامه از جانب خداست برای عبدالله بن ابی امیه محمد صلی الله علیه و آله راست می گوید من او را مبعوث کرده ام و با او چهار ملائکه بیایند و شهادت دهند که این نامه از خداست خداوند این آیه را در رد او نازل نمود: ﴿ قُل سُبْحانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَراً رَسُولًا﴾.

تنها چیزی که بعد از آمدن هدایت مانع شد مردم ایمان بیاورند، این بود که [از روی نادانی و بی خبری] گفتند آیا خداوند بشری را به عنوان رسول فرستاده است»؟! (94)

1- امام صادق علیه السلام- مفضل نقل می کند نامه ای برای امام صادق علیه السلام نوشتم در جواب نامه این مطالب از طرف امام صادق علیه السلام آمده بود ... توجه داشته باش که اگر گفتم نماز و زکات و روزه ی ماه رمضان و حج و عمره و مسجد الحرام و خانه ی خدا و مشعر الحرام و طهارت و غسل جنابت و هر واجبی پیامبر صلی الله علیه و آله است که این دستورات را از جانب خدا آورده حرف صحیحی زده ام زیرا تمام این دستورات به وسیله ی پیامبر صلی الله علیه و آله شناخته شده است. اگر معرفت پیامبر صلی الله علیه و آله و ایمان به او و تسلیم نسبت به فرمانش نباشد این دستورات شناخته نخواهد شد این موهبتی است از خدا بر کسانی که چنین نعمتی را دارند پس تمام این ها اصل و فرع او پیامبر صلی الله علیه و آله است. مرا دعوت به دین نمود راهنمایی کرد و شناساند و امر به این دستورات نمود و فرمانبرداری را به من واجب کرد که شناختن او برایم لازم ،شد چگونه ممکن است نشناسم کسی را که واسطه ی بین من و خداست، چگونه می توانم بگویم؛ دین غیر پیامبر صلی الله علیه و آله است با این که او دین را از جانب خدا برایم آورده و چطور این شناختن شخص نیست با این که همان شخص دین را از جانب خدا آورده منکر دین کسی است که منکر پیغمبر باشد گفتند آیا بشرهایی [مثل ما] می خواهند ما را هدایت کنند؟! (تغابن /6) منکر او شدند و تکذیب نموده گفتند: چرا فرشته ای بر او نازل نشده. (انعام/8). خداوند فرمود: بگو چه کسی کتابی را که موسی آورد نازل کرد؟ کتابی که برای مردم نور و هدایت بود». (انعام/91) در آیه ی دیگر می فرماید ولی اگر فرشته ای بفرستیم، [و موضوع جنبه حسی و شهود پیدا کند کار تمام می شود یعنی اگر مخالفت کنند دیگر به آن ها مهلت داده نخواهد شد و همه هلاک می شوند و اگر او را فرشته ای قرار می دادیم حتماً وی را به صورت انسانی در می آوردیم (انعام/89) خداوند می خواهد به وسیله ی مردان شناخته شود و با پیروی از

ص: 364

أنْ يُعرف بالرِّجَال وَ أَنْ يُطَاعَ بِطَاعَتِهِمْ فَجَعَلَهُمْ سَبِيلَهُ وَ وَجْهَهُ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ غَيْرَ ذَلِكَ لَا يُسْتَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُون﴾. (1)

2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبي عَبْدِ الله علیه السلام: قالُوا أَبَعَثَ اللَّهُ بَشَراً رَسُولاً قَالُوا: إِنَّ الْجِنَّ كَانُوا فِي الْأَرْضِ قَبْلَنَا، فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَيْهِمْ مَلَكاً، فَلَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يَبْعَثَ إِلَيْنَا لَبَعَثَ اللَّهُ مَلَكًا مِنَ الْمَلَائِكَةِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ وَ مَا مَنَعَ النَّاسَ أَنْ يُؤْمِنُوا إِذْ جَاءَهُمُ اهْدِى إِلا أَنْ قالُوا أَبَعَثَ اللَّهُ بَشَراً رَسُولاً﴾. (2)

3- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَ قَوْلُهُ وَ مَا مَنَعَ النَّاسَ أَنْ يُؤْمِنُوا إِذْ جَاءَهُمُ الْهُدَى إِلا أَنْ قالُوا أَبَعَثَ الله بَشَراً رَسُولاً قَالَ: قَالَ الْكُفَّارُ: لِمَ لَمْ يَبْعَثِ اللَّهُ إِلَيْنَا الْمَلَائِكَةُ؟ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ لَوْ بَعَثْنَا إِلَيْهِمْ مَلَكَا لَمَا آمَنُوا وَ لَهَلَكُوا وَلَوْ كَانَتِ الْمَلَائِكَةُ فِي الْأَرْضِ يَمْشُونَ مُطْمَئِنِّينَ لَنَزَّلْنَا عَلَيْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ مَلَكاً رَسُولاً﴾. (3)

قوله تعالى: ﴿قُلْ لَوْ كَانَ فِي الْأَرْضِ مَلائِكَةٌ يَمْشُونَ مُطْمَئِيِّينَ لَنَزَّلْنَا عَلَيْهِمْ مِنَ السَّماءِ مَلَكاً رَسُولاً﴾ (95)

1- الباقر علیه السلام- ﴿عن جابر عَنْ أَبي جَعْفَر قَالَ: كَانَ بَيْنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم جَالِسًا وَعِنْدَهُ جَبْرَئِيلُ إِذْ حَانَتْ مِنْ جَبْرَئِيلَ نَظِرَةٌ قِبَلَ السَّمَاءِ فَانْتَقِعَ لَوْتُهُ حَتَّى صَارَ كَأَنَّهُ كُرْكُمْ ثُمَّ لَاذَ برَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَنَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ إِلَى حَيْثُ نَظَرَ جَبْرَئِيلُ اللهِ فَإِذَا شَيْءٌ قَدْ مَلَأَ بَيْنَ

بَيْنَ الْخَافِقَيْنِ مُقْبلًا حَتَّى كَانَ كَقَابِ الْأَرْضِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ إِنِّى رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكَ أَخَيْرُكَ أَنْ تَكُونَ مَلِكاً رَسُولًا أَحَبُّ إِلَيْكَ أَوْ تَكُونَ عَبْداً رَسُولًا فَالْتَفَتَ رَسُولُ اللَّهِ إِلَى جَبْرَئِيلَ وَ قَدْ رَجَعَ إِلَيْهِ لَوْنُهُ فَقَالَ جَبْرَئِيلُ بَلْ كُنْ عَبْداً رَسُولًا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ بَلْ أَكُونُ عَبْداً رَسُولًا فَرَفَعَ الْمَلَكُ رِجْلَهُ الْيُمْنَى فَوَضَعَهَا فِي كَبدِ السَّمَاءِ الدُّنْيَا ثُمَّ رَفَعَ الْأَخْرَى فَوَضَعَهَا فِي الثَّانِيَةِ ثُمَّ رَفَعَ الْيُمْنَى فَوَضَعَهَا فِي الثَّالِثَةِ ثُمَّ هَكَذَا حَتَّى انْتَهَى إِلَى السَّمَاءِ السَّابِعَةِ كُلُّ سَمَاءِ خُطْوَهُ وَكُلَّمَا ارْتَفَعَ صَغُرَ حَتَّى صَارَ آخِرَ ذَلِكَ مِثْلَ الصِّرِّ فَالْتَفَتَ رَسُولُ الله إلَى جَبْرَئِيلَ فَقَالَ لَقَدْ رَأَيْتُ مِنْكَ ذُعْراً وَ مَا رَأَيْتُ شَيْئاً كَانَ أَذْعَرَ لِي مِنْ تَغَيُّر لَوْنِكَ فَقَالَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ لَا تَلْمْنِي أَ تَدْرِى مَنْ هَذَا قَالَ لَا قَالَ هَذَا إِسْرَائِيلُ حَاجِبُ الرَّبِّ وَ لَمْ يَنْزِلْ

ص: 365

آن ها اطاعت او را کرده باشند و راه آن مردان را راه خویش قرار داده جز این از کسی نمی پذیرد از او نمی توان بازخواست کرد مردم مورد بازخواست قرار می گیرند».

2- امام صادق علیه السلام- قَالُواْ أَبَعَثَ اللهُ بَشَرًا رَّسُولًا؛ یعنی گفتند: جن پیش از ما در زمین بود، خداوند برای آن ها فرشته ای فرستاد پس اگر می خواست برای ما هم پیامبر صلی الله علیه و آله ی بفرستد، قطعاً ملکی از ملائکه را مبعوث می کرد و این معنی کلام خداست که فرموده است: ﴿وَ مَا مَنَعَ النَّاسَ أَن يُؤْمِنُوا إِذْ جَاءَهُمُ الهُدَى إِلا أَن قَالُوا أَبَعَثَ اللَّهُ بَشَرًا رَّسُولًا﴾.

3- على بن ابراهيم رحمه الله علیه-﴿ وَ مَا مَنَعَ النَّاسَ أَن يُؤْمِنُوا إِذْ جَاءهُمُ الهُدَى إِلا أَن قَالُوا أَبَعَثَ اللَّهُ بَشَرًا رَّسُولًا﴾؛ کفار گفتند: چرا خداوند برای ما ملائکه ای را به عنوان پیامبر صلی الله علیه و آله مبعوث نمی کند»؟ خداوند می فرماید: اگر ملائکه را بر آن ها نازل کنیم ایمان نمی آورند و هلاک می شوند. اگر در زمین ملائکه ساکن بودند پیامبری از ملائکه برای آن ها می فرستادیم [حتی] اگر در روی زمین فرشتگانی زندگی می کردند و با آرامش گام برمی داشتند ما فرشته ای را به عنوان رسول بر آن ها می فرستادیم چرا که رهنمای هر گروهی باید از جنس خودشان باشد]. (اسراء/95)

بگو: « [آری] اگر در روی زمین فرشتگانی [زندگی می کردند، و] با آرامش گام بر می داشتند ما فرشته ای را از آسمان به عنوان رسول بر آن ها می فرستادیم»؛ [چراکه رهنمای هر گروهی باید از جنس خودشان باشد] (95)

1- امام باقر علیه السلام- از جابر رحمه الله علیه روایت است که امام باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا نشسته بود و جبرئیل نزد ایشان بود. ناگاه نگاه جبرئیل به آسمان افتاد و چنان رنگ از رخسارش پرید که رخش همچون زعفران شد و به رسول خدا پناه برد رسول خدا به جایی که جبرئیل نگاه کرده بود نگریست. ناگاه دید فرشته ای کران تا کران آسمان را پُر کرد و آن قدر پیش آمد که به نزدیکی زمین رسید و گفت: ای محمّد خداوند مرا نزد تو فرستاده تا مخیرت کنم و بپرسم دوست می داری پادشاهی رسول باشی یا بنده ای رسول؟ رسول خدا به جبرئیل نگاه کرد. او که رنگ به رخسارش برگشته بود عرض کرد: «بنده ای رسول .باش رسول خدا فرمود: «بندهای رسول هستم». ناگاه آن فرشته پای راستش را در میان آسمان دنیا گذاشت و پای دیگرش را برداشت و در آسمان دوم گذاشت و پای چپش را بلند کرد و در آسمان سوم گذاشت و به همین ترتیب رفت تا به آسمان هفتم رسید. او هر آسمانی را یک گام کرد و هر چه بالاتر می رفت کوچک تر می شد تا سرانجام همچون قناری کوچک شد. رسول خدا به جبرئیل فرمود: دیدم به هراس افتادی و رنگ رخسارت چنان دگرگون شد که حالی هراسناک تر از آن ندیده بودم عرض کرد ای پیغمبر خدا سرزنشم مکن، آیا می دانی این چه کسی بود»؟ فرمود: «نه». عرض کرد او اسرافیل پرده دار پروردگارم بود، از زمانی که خداوند آسمان ها

ص: 366

مِنْ مَكَانِهِ مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَلَمَّا رَأَيْتُهُ مُنْحَطَاً ظَنَنْتُ أ أَنَّهُ جَاءَ بِقِيَامٍ السَّاعَةِ فَكَانَ الَّذِي رَأَيْتَ مِنْ تَغَيُّر لَوْنِى لِذَلِكَ فَلَمَّا رَأَيْتُ مَا اصْطَفَاكَ اللَّهُ بِهِ رَجَعَ إِلَيَّ لَوْنِي وَ نَفْسِي أَ مَا رَأَيْتَهُ كُلَّمَا ارْتَفَعَ صَغُرَ إِنَّهُ لَيْسَ شَيْءٌ يَدْنُو مِنَ الرَّبِّ إِلَّا صَغُرَ لِعَظَمَتِهِ إِنَّ هَذَا حَاجِبِ الرَّبِّ وَ أَقْرَبُ خَلْقَ اللَّهِ مِنْهُ وَاللَّوْحُ بَيْنَ عَيْنَيْهِ مِنْ يَاقُوتَةِ حَمْرَاءَ فَإِذَا تَكَلَّمَ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَتَعَالَى بِالْوَحْيِ ضَرَبَ اللَّوْحَ جَبينَهُ فَنَظَرَ فِيهِ ثُمَّ أَلْقَى إِلَيْنَا نَسْعَى بِهِ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ لَأَدْنَى خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْهُ وَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهُ تِسْعُونَ حِجَابَا مِنْ نُور يُقْطَعُ دُونَهَا الْأَبْصَارُ مَا يُعَدُّ وَ لَا يُوصَفَ وَإِنِّي لَأَقْرَبُ الْخَلْقِ مِنْهُ وَ بَيْنِي وَبَيْنَهُ مَسِيرَةٌ

ألف عام﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿قُلْ كَفَى بِالله شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيراً ﴾. (96)

1- الباقر علیه السلام- ﴿عنه فِي قَوْلِهِ تَعَالَى قُلْ كَفى بالله شَهِيداً الْآيَةَ قَالَ إِيَّانَا عَنَى﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَمَنْ يَهْدِ اللهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ هُمْ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِهِ وَ نَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلى وُجُوهِهِمْ عُمْياً و بُكَما وَصُما مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ كُلَّما خَبَتْ زِدْنَاهُمْ سَعِيراً﴾. (97)

قوله تعالى: ﴿ذالِكَ جَزاؤُهُمْ بِأَنَّهُمْ كَفَرُوا بِآيَاتِنا وَ قالُوا أَ إِذا كُنَّا عِظاماً وَ رفاتاً أَ إِنَّا لَمبْعُوثُونَ خَلْقاً جَدِيداً﴾. (98)

قوله تعالى: ﴿أَ وَ لَرَيَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَالْأَرْضَ قَادِرٌ عَلَى أَنْ يَخلُقَ مِثْلَهُمْ وَ جَعَلَ لَهُمْ أَجَلاً لا رَيْبَ فِيهِ فَأَبَى الظَّالِمُونَ إِلَّا كُفُوراً﴾. (99)

و زمین را آفریده او از جایگاه خود پایین نیامده بود وقتی دیدم فرود آمده گمان کردم آمده تا قیامت را به پا کند اگر دیدی رنگ رخسارم دگرگون شد به این خاطر بود اما وقتی مقامی را دیدم که خداوند برایت برگزیده رنگ به رخسارم بازگشت و جان .گرفتم مگر ندیدی هر چه بالاتر می رفت کوچکتر می شد؟ هیچ چیزی نیست که به پروردگار نزدیک شود جز آن که در برابر عظمت او کوچک شود. او پرده دار پروردگار و نزدیکترین آفریده به او بود. لوح از یاقوت سرخ و میان چشمانش است، وقتی پروردگار تبارک و تعالی با وحی سخن می گوید آن لوح را به پیشانیاش می زند و او در آن می نگرد و سپس وحی را به ما می رساند و ما با آن سوی آسمان ها و زمین می شتابیم او نزدیکترین آفریده به خداوند رحمان است میان او و خداوند نود حجاب از نور هست که دیده ها در ورای آن ها چنان ناتوان اند که وصف نشود من نزدیکترین آفریده به او هستم و میان من و او هزار سال راه هست».

بگو: «همین بس که خداوند میان من و شما گواه باشد، چراکه او نسبت به بندگانش آگاه و بیناست». (96)

1- امام باقر علیه السلام- قُلْ كَفى بالله شهيداً، منظور، ما هستیم.

هرکس را خدا هدایت کند هدایت یافته [ی واقعی] اوست و کسانی را که به سبب اعمالشان گمراه سازد سرپرستانی [هدایت کننده] غیر خدا برای آن ها نخواهی یافت و روز قیامت آن ها را بر صورت هایشان محشور می کنیم در حالی که نابینا و گنگ و کرند جایگاهشان دوزخ است؛ هر زمان آتش آن فرونشیند شعله ی سوزانی بر آنان می افزاییم (97)

این کیفر آن هاست، به خاطر این که نسبت به آیات ما کافر شدند و گفتند: «آیا هنگامی که ما استخوان های پوسیده و خاک های پراکنده ای شدیم آیا بار دیگر آفرینش تازه ای خواهیم یافت»؟! (98)

آیا نمی دانند خدایی که آسمان ها و زمین را آفریده قادر است مثل آنان را بیافریند و به زندگی جدید بازشان گرداند؟ و برای آنان سرآمدی قطعی- که شکی در آن نیست- قرار داده؛ اما ستمکاران، جز کفر و انکار را ابا داشتند. (99)

2-1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿يَا ابْنَ مَسْعُودٍ يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانُ الصَّابِرُ عَلَى دِينِهِ مِثْلُ الْقَابِض عَلَى الْجَمْرَةِ بِكَفِّهِ يَقُولُ لِذَلِكَ الزَّمَانِ إِنْ كَانَ فِي ذَلِكَ الزَّمَانِ ذِتْباً وَإِنَّا أَكَلَتْهُ الذَّتْبُ [النَّتَابَ] يَا ابْنَ مَسْعُودٍ عَلَمَاؤُهُمْ وَ فُقَهَاؤُهُمْ خَوَنَةٌ فَجَرَةُ أَلَا إِنَّهُمْ أَشْرَارُ خَلْق اللَّهِ وَكَذَلِكَ أَتْبَاعُهُمْ وَمَنْ يَأْتِيهِمْ وَيَأْخُذُ مِنْهُمْ وَيُحِبُّهُمْ وَيُجَالِسُهُمْ وَيُشَاوِرُهُمْ أَشْرَارُ خَلْقِ اللهَ يُدْخِلُهُمْ نَارَ جَهَنَّمَ صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يُرْجِعُونَ، وَنَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلى وُجُوهِهِمْ عُمْياً وبكاً وَ صُمَّا مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ كُلَّما خَبَتْ زِدْنَاهُمْ سَعِيراً كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَيْرَها لِيَذُوقُوا الْعَذَابَ. وَإِذَا أُلْقُوا فِيها سَمِعُوا لَهَا شَهِيقاً وَ هِيَ تَفُورُ تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ كُلَّما أَرَادُوا أَنْ يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمَّ أُعِيدُوا فِيهَا وَ قِيلَ لَهُمْ ذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ هُمْ فِيها زَفِيرٌ وَ هُمْ فِيهَا لا يَسْمَعُونَ يَدَّعُونَ أَنَّهُمْ عَلَى دِينِي وَسُنَّتِي وَ مِنْهَاجِي وَ شَرَائِعِي إِنَّهُمْ مِنِّى بِرَاءُ وَ أَنَا مِنْهُمْ بَرِىء﴾. (1)

3-1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿أبو ذَرِّ فِي خَبَر عَنِ النَّبِيِّ يَا أَبَا ذَرِّ يُؤْتَى بِجَاحِدِ عَلِيٌّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى أَبْكَمَ يَتَكَبُكَبُ فِي ظُلُمَاتِ الْقِيَامَة يُنَادِى يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهُ وَ فِي عُنُقِهِ طَوْقُ مِنَ النَّارِ﴾. (2)

4-1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿رَوَى أَنَسُ قَالَ: إِنَّ رَجُلًا قَالَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ كَيْفَ يُحْشَرُ الْكَافِرُ عَلَى وَجْهِهِ يَوْمَ الْقِيَامَة قَالَ إِنَّ الَّذِي أَمْشَاهُ عَلَى رِجْلَيْهِ قَادِرُ أَنْ يُمْشِيَهُ عَلَى وَجْهِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ﴾. (3)

5-1- ﴿تفسيرصُم الكاظم الْإِمَامُ مُوسَى بْنُ جَعْفَر علیه السلام في تفسير صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَرْجِعُون ... ثُمَّ قَالَ صُم ... يَعْنِي يَصُفُونَ فِي الْآخِرَة فِي عَذَابَهَا يَعْنِي يَصُمُونَ فِي الْآخِرَةِ فِي عَذَابَهَا، بُكُمُ ... يَبْكَمُونَ بَيْنَ أَطْبَاقَ نِيرَانِهَا، عُمْنُ ... يَعْمَوْنَ هُنَاكَ وَ ذَلِكَ نَظِيرُ قَوْلِهِ: وَ نَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى وُجُوهِهِمْ عُمْياً وَ بُكْماً وَصُمَّا مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ كُلَّما خَبَتْ زِدْنَاهُمْ سَعِيراً ﴾. (4)

6-1- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿عَنْ عَلِيٍّ بن سُلَيْمَانَ بْن رُشَيْدِ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قَالَ: يُحْشَرُ الْمُرْجِيَّةُ عُمْيَاناً إِمَامُهُمْ أَعْمَى فَيَقُولُ بَعْضٍ مَنْ يَرَاهُمْ مِنْ غَيْرِ أُمَّتِنَا مَا تَكُونُ أُمَّةً مُحَمَّدٍ ! رِ إِلَّا عمْيَاناً فَأَقُولُ لَهُمْ لَيْسُوا مِنْ أُمَّةٍ مُحَمَّدِ لِأَنَّهُمْ بَدلُوا فَبُدِّلَ مَا بِهِمْ وَ غَيَّرُوا فَغَيرَ مَا بِهِمْ ﴾. (5)

ص: 369

2-1- پیامبر صلی الله علیه و آله- ای پسر مسعود! زمانی خواهد آمد که صبر کننده بر دین، مانند کسی است که آتش را در دست نگهداشته است مگر کسی گرگ باشد و گرنه گرگ ها او را می خورند. پسر مسعود علما و فقهای آن ها خائن و فاجرند آن ها بدترین خلق خدایند همچنین پیروان ایشان و کسانی که نزد ایشان می روند و از آن ها [فتوی] می گیرند به آنان محبت می ورزند و با آنان مجالست و مشورت می کنند و آنان که اشرار خلق هستند آن ها را به دوزخ می کشانند. آن ها کران، گنگ ها و کورانند لذا [از راه خطا] باز نمی گردند! (بقره/18) هرگاه پوست های تنشان [در آن] بریان گردد [و بسوزد] پوست های دیگری به جای آن قرار می دهیم تا کیفر [الهی] را بچشند. (نساء/59) و هنگامی که در آن افکنده شوند صدای وحشتناکی از آن می شنوند، و این درحالی است که پیوسته می جوشد نزدیک است (دوزخ) از شدت غضب پاره پاره شود. (ملک/ 78) از غم و اندوه های دوزخ خارج شوند، آن ها را به آن بازمی گردانند و [به آنان گفته می شود]: بچشید عذاب سوزان را (حج/22) برای آنان در آن [دوزخ] ناله های دردناکی است و چیزی نمی شنوند. (انبیاء/ 100) آنان ادعا می کنند که بر دین و سنت و راه و روش من هستند آنان از من به دور و من از آنان بیزارم.

3-1- پیامبر صلی الله علیه و آله- ابوذر در خبری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: «ای اباذر منکر مرا روز قیامت می آورند کور و لال است و در تاریکی های روز قیامت سرنگون می شود. فریاد می زند افسوس بر من از کوتاهی هایی که در اطاعت فرمان خدا کردم. (زمر/56).

4-1- پیامبر صلی الله علیه و آله- آنس بن مالک گوید: شخصی عرض کرد: «ای پیامبر خدا صلی الله علیه و آله! چگونه کافر روز قیامت بر صورتش محشور می شود ؟ فرمود همان کسی که در دنیا او را بر روی دو پا راه می برد، می تواند روز قیامت او را بر صورتش راه ببرد.

5-1- امام كاظم علیه السلام- ﴿صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَرْجِعُون﴾ (بقره /18) صُمٌ ؛ یعنی روز قیامت در عذاب آن روز، کَر می شوند. بگم؛ یعنی در میان لایه های دوزخ، گنگ می شوند. عُمي؛ یعنی در آن جا نابینا می گردند و این آیه مانند آیه ﴿وَ نَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلى وُجُوهِهِمْ عُمياً وَ بُكْماً وَصُمَّا مَأْواهُمْ جهنم كُلَّما خَبَتْ زِدْنَاهُمْ سَعِيراً﴾ می باشد.

6-1- امام علی علیه السلام - علی بن سلیمان در حدیثی مرفوع از امام علی علیه السلام روایت نمود: «مرجئه کور محشور می شوند و امام آن ها هم از آن ها کورتر می باشد گروهی از غیرمسلمانان روز قیامت هنگامی که آن ها را مشاهده کنند می گویند امّت محمد کور هستند». من به آن ها می گویم: این ها امت محمدی نیستند، زیرا آن ها در دین تغییراتی دادند و لذا صورت آن ها تغییر کرده است».

ص: 370

بُدَيْلُ بْنُ وَرْقَاءَ هَلْ يَسْمَعُونَ خَبَراً وَ قَدْ كَانَ الْعَبَّاسِ بْن عَبْدِ الْمُطَّلِبِ خَرَجَ يَتَلَقَّى رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم وَ مَعَهُ أَبُو سُفْيَانَ بْنُ الْحَارِثِ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي أُمَيَّةَ وَ قَدْ تَلَقَّاهُ بِثَنِيَّةِ الْعِقَابِ. وَ رَسُولُ اللَّهِ فِي قُبَّتِهِ وَ عَلَى حَرَسِهِ يَوْمَئِذٍ زِيَادُ بْنُ أَسِيدٍ فَاسْتَقْبَلَهُمْ زِيَادُ فَقَالَ أَمَّا أَنْتَ يَا أَبَا الْفَضْلِ فَامْضِ إِلَى الْقِبْلَةِ وَأَمَّا أَنْتُمَا فَارْجِعَا فَمَضَى الْعَبَّاسُ حَتَّى دَخَلَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ فَسَلَّمَ عَلَيْهِ وَقَالَ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّى هَذَا ابْنُ عَمِّكَ قَدْ جَاءَ تَائِباً وَ ابْنُ عَمَّكَ قَالَ لَا حَاجَةَ لِي فِيهِمَا إِنَّ ابْنَ عَمَّى انْتَهَكَ عِرْضِي وَ أَمَّا ابْنُ عَمَّتِي فَهُوَ الَّذِي يَقُولُ بِمَكَّةَ لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّىٰ تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً فَلَمَّا خَرَجَ الْعَبَّاسُ كَلَّمَتْهُ أُمُّ سَلَمَةَ وَ قَالَتْ بِأَبِي أَنْتَ وَ أَمَى ابْنُ عَمِّكَ قَدْ جَاءَ تَائِباً لَا يَكُونُ أَشْقَى النَّاس بک وَ أَخِي ابْنُ عَمَّتِكَ وَ صِهْرُكَ فَلَا يَكُونَنَّ شَقِيّاً بكَ وَ نَادَى أَبُوسُفْيَانَ بْنُ الْحَارِثِ النَّبِي كُنْ لَنَا كَمَا قَالَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ لا تَثْرِيبَ عَلَيْكُمُ فَدَعَاهُ وَ قَبلَ مِنْهُ وَ دَعَا عَبْدَ اللَّهِ بْنِ أَبِي أُمَيَّةَ فَقَبلَ مِنْهُ﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿أَوْ تُسْقِطَ السَّماءَ كَما زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفاً أَوْ تَأنَ بالله والملائكة قبيلاً﴾ (92)

1- الباقر علیه السلام- ﴿أبي الْجَارُود عَنْ أَبِي جَعْفَر علیه السلام فِي قَوْله ... أَوْ تُسْقِطَ السَّماءَ كَما زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفاً وَ ذَلِكَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ إِنَّهُ سَيَسْقُطُ مِنَ السَّمَاءِ كِسَفَ لِقَوْلِهِ وَإِنْ يَرَوْا كِسْفاً مِنَ السَّماءِ ساقطاً يَقُولُوا سَحابٌ مَرْكُومٌ وقَوْلِهِ أَوْ تَأْتِيَ بالله والملائِكَةِ قَبِيلا والقبيل الكثير﴾. (2)

2- الصّادق علیه السلام- ﴿قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْن أُمَيَّةَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم إِنَّا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَأتِيَنَا بِاللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ قَبِيلًا أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتُ مِنْ زُخْرُفَ أَوْ تَرْقِيَ فِي السَّمَاءِ وَ لَنْ نُؤْمِنَ لِرَقِيِّكَ وَ اللَّهِ لَوْ فَعَلْتَ ذَلِكَ مَا كُنتُ أَدْرى أ صَدَقْتَ أَمْ لَا فَانْصَرَفَ النَّبِيُّ ثُمَّ نَظَرُوا فِي أُمُورِهِمْ فَقَالَ أَبُو جَهْلِ لَئِنْ أَصْبَحْتُ وَ هُوَ قَدْ دَخَلَ الْمَسْجِدَ لَأَطْرَحَنَّ عَلَى رَأْسِهِ أَعْظَمَ حَجَرٍ أَقْدِرُ عَلَيْهِ فَدَخَلَ رَسُولٌ اللهِ الْمَسْجِدَ فَصَلَّى فَأَخَذَ أَبُو جَهْلِ الْحَجَرَ وَ قُرَيْسُ تَنْظُرُ فَلَمَّا دَنَا لِيَرْمِي بِالْحَجَرِ مِنْ يَدِهِ أخَذَتْهُ الرِّعْدَةَ فَقَالُوا مَا لَكَ قَالَ رَأَيْتُ أَمْثَالَ الْجِبَالَ مُتَقَنِّعِينَ فِي الْحَدِيدِ لَوْ تَحَرَّكْتُ أَخَذُونِي﴾. (3)

ص: 371

2- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿إِذْ قَدِمَ عَلَيْهِ يَهُودِى مِنْ أَهْلِ يَثْرِبَ قَدْ أَقَرَّ لَهُ مَنْ فِي يَشْرِبَ مِنَ الْيَهُودِ أَنَّهُ أَعْلَمُهُمْ وَ كَذَلِكَ كَانَتْ آبَاؤُهُ مِنْ قَبْلُ قَالَ وَ قَدِمَ عَلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ فِي عِدَّةَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ فَلَمَّا انْتَهَوْا إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَعْظَمِ بِالْكُوفَةِ أَنَاخُوا رَوَاحِلَهُمْ ثُمَّ وَقَفُوا عَلَى بَابِ الْمَسْجِدِ وَأَرْسَلُوا إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ أَنَّا قَوْمُ مِنَ الْيَهُودِ قَدِمْنَا مِنَ الْحِجَازِ وَلَنَا إِلَيْكَ حَاجَةٌ فَهَلْ تَخْرُجُ إِلَيْنَا أَمْ نَدْخُلُ إِلَيْكَ قَالَ فَخَرَجَ إِلَيْهِمْ وَهُوَ يَقُولُ سَيَدْخُلُونَ وَ يَسْتَأْنِفُونَ بِالْيَمِينِ فَمَا حَاجَتُكُمْ فَقَالَ لَهُ عَظِيمُهُمْ يَا ابْنَ أَبِي طَالِب مَا هَذِهِ الْبِدْعَةُ الَّتِي أَحْدَثْتَ فِي دِينَ مُحَمَّدٍ فَقَالَ لَهُ وَأَيَّةُ بِدْعَةٍ فَقَالَ لَهُ الْيَهُودِيُّ زَعَمَ قَوْمُ مِنْ أَهْلِ الْحِجَارَ أَنَّكَ عَمَدْتَ إِلَى قَوْمَ شَهدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَلَمْ يُقِرُّوا أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُهُ فَقَتَلتَهُمْ بِالدُّخَانِ فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فَنَشَدَتكَ بالتّسْع الْآيَاتِ الَّتِي أَنْزِلَتْ عَلَى مُوسَى علیه السلام بِطُورِ سَيْنَاءَ وَ بِحَقِّ الْكَنَائِس الْخَمْسِ الْقُدْسِ وَ بِحَقِّ السَّمْتِ الدَّيَّانِ هَلْ تَعْلَمُ أَنَّ يُوشَعَ بْنَ نُونِ أَتِيَ بِقَوْمٍ بَعْدَ وَفَاةِ مُوسَى شَهِدُوا أنْ لَا إِلَهَ إِلَّا الله ولَمْ يُقروا أنَّ مُوسَى رَسُولُ اللهِ فَقَتلَهُمْ بِمِثْل هَذِهِ الْقَتْلَةَ فَقَالَ لَهُ الْيَهُودِئُ نَعَمْ أَشْهَدُ أَنَّكَ نَامُوسُ مُوسَى ﴾. (1)

3- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿يَا ابْنَ سَلَام ... وَأَمَّا التَّسْعَةُ آتَيْنَا مُوسَىٰ تِسْعَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿قالَ لَقَدْ عَلِمْتَ ما أَنزَلَ هؤلاءِ إِلَّا رَبُّ السَّماواتِ وَالْأَرْضِ بَصَائِرَ وَإِنِّي لَأَظُنُّكَ يا فِرْعَوْنَ مَثْبُوراً﴾ (102)

1- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿أَنَّ عَلِيّا علیه السلام قَالَ فِي عَلِمْتَ وَ اللَّهِ مَا عَلِمَ عَدُوٌّ اللَّهِ وَلَكِنَّ مُوسَى الَّذِي عَلِمَ فَقَالَ لَقَدْ عَلِمْتَ﴾. (3)

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَإِنِّي لَأَظُنُّكَ يا فِرْعَوْنُ مَثْبُوراً أَي هَالِكاً تَدْعُو بالثبور﴾. (4)

3- الرضا علیه السلام ﴿عن أبي الحسن الرضا علیه السلام ذكر قول الله يا فِرْعَوْنُ يَا عَاصِي﴾. (5)

ص: 374

2- امام علی علیه السلام- فردی یهودی از اهل یثرب به دیدار امیرمؤمنان رفت که هر یهودی در يثرب اعتراف می کرد که او داناترین ایشان است و پیش از او پدرانش نیز چنین بودند. او به همراه عده ای از خانواده اش به دیدار حضرت رفت و چون به مسجد جامع کوفه رسیدند شتران خود را خوابانیده و جلوی درب مسجد ایستادند و کسی را به محضر امیرمؤمنان علیه السلام فرستادند که به ایشان بگوید: «ما گروهی از یهود هستیم و از سرزمین حجاز آمده و سؤالی از شما داریم شما نزد ما می آیی یا ما به حضورت برسیم؟ امام علیه السلام در حالی که می گفت: «به زودی ایشان داخل دین اسلام شده و با من بیعت خواهند کرد خطاب به آن ها فرمود: «سؤال شما چیست؟

بزرگشان عرض کرد ای پسر ابوطالب به این چه بدعتی است که در دین محمدی به وجود آورده ای؟ حضرت فرمود: «کدام بدعت»؟ یهودی عرض کرد گروهی از اهل حجاز گمان می کنند که شما نزد گروهی رفتی که گواهی می دادند خدایی جز خدای یگانه نیست ولی اقرار به پیامبری محمد نمی کردند و شما ایشان را به وسیله ی خفه کردن با دود، به قتل رساندی»! امیرمؤمنان به او فرمود: تو را به معجزات نه گانه ای که در طور سینا بر موسی علیه السلام نازل شد و به حق کنیسه های مقدس پنجگانه و به حق خدای بی نیاز و حسابرس سوگند می دهم آیا می دانی که بعد از وفات موسی علیه السلام گروهی را نزد یوشع بن نون جانشین حضرت موسی آوردند که گواهی می دادند خدایی جز خدای یگانه نیست ولی اقرار به پیامبری موسی علیه السلام نمی کردند و یوشع نیز آن ها را همین گونه به قتل رساند؟ یهودی به ایشان عرض کرد آری گواهی می دهم که تو مَحرم اسرار موسی علیه السلام هستی».

3- پیامبر صلی الله علیه و آله- ای ابن سلام ... آتينا موسى تِسْعَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ؛ به موسی نُه معجزه ی آشکار دادیم.

[موسی] گفت تو می دانی این معجزات را جز پروردگار آسمان ها و زمین نفرستاده؛ در حالی که مایه ی روشنی دل هاست و من گمان می کنم، ای فرعون تو [به زودی] هلاک خواهی شد» (102)

1- امام علی علیه السلام- به خدا سوگند دشمن خدا فرعون نمی دانست که این آیات را پروردگار آسمان ها و زمین فرستاده است بلکه این موسی علیه السلام بود که این حقیقت را می دانست و گفت: «لَقَدْ عَلِمْتُ».

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَإِنِّي لَأَظُنُّكَ يَا فِرْعَونُ مَثْبُورًا﴾ يعنی هلاک شده و واویلاگویان.

3- امام رضا علیه السلام- يَا فِرْعَونُ؛ یعنی ای عاصی.

ص: 375

قوله تعالى: ﴿فَأَرادَ أَنْ يَسْتَفِزَّهُمْ مِنَ الْأَرْضِ فَأَغْرَقْنَاهُ وَ مَنْ مَعَهُ جَمِيعاً﴾ (103)

1- الباقر علیه السلام- ﴿فَأَرادَ أَنْ يَسْتَفِزَّهُمْ مِنَ الْأَرْضِ أَرَادَ أَنْ يُخْرِجَهُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَقَدْ عَلِمَ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ أَنَّ مَا أَنْزَلَ تِلْكَ الْآيَاتِ إِلَّا الله﴾. (1)

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿فَأَرادَ يَعْنِي فِرْعَوْنَ أَنْ يَسْتَفِزَّهُمْ مِنَ الْأَرْضِ أَنْ يُخْرِجَهُمْ مِنْ مِصْر﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ قُلْنَا مِنْ بَعْدِهِ لِبَنِي إِسْرَائِيلَ اسْكُنُوا الْأَرْضَ فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ جِئْنَا بِكُمْ لَفِيفاً﴾ (104)

1- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿أنَّ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَمَّا قَتَلُوا أَنْبِيَاءَهُمْ وَكَفَرُوا وَكَانُوا اثْنَيْ عَشَرَ سِبْطَا تَبَرَأَ سِبْطُ مِنْهُمْ مِمَّا صَنَعُوا وَاعْتَذَرُوا وَ سَأَلُوا اللَّهَ أَنْ يُفَرِّقَ بَيْنَهُمْ وَبَيْنَهُمْ فَتَحَ اللَّهُ لَهُمْ نَفَقَا فِي الْأَرْضِ فَسَارُوا فِيهِ حَتَّى خَرَجُوا مِنْ وَرَاءِ الصِّينِ فَهُمْ هُنَالِكَ حُنَفَاءَ مُسْلِمِينَ يَسْتَقْبلُونَ قِبْلَتَنَا قَالَ ابْنُ جُرَيْجٍ قَالَ ابْنُ عَبَّاسِ فَذَلِكَ قَوْلُهُ وَقُلْنَا مِنْ بَعْدِهِ لَبَنِي إِسْرَائِيلَ اسْكُنُوا الْأَرْضَ فَإِذا جَاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ جِئْنَا بِكُمْ لَفِيفاً وَ وَعْدُ الْآخِرَةِ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ علیه السلام قَالَ ابْنُ عَبَّاس سَارُوا فِي السَّرَب سَنَةً وَ نِصْفاً﴾. (3)

2- الباقر علیه السلام- ﴿عن أبي جَعْفَرَ علیه السلام فِي قَوْلِهِ فَإِذا جَاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ جِئْنَا بِكُمْ لَفِيفاً يَعْنِي جَمِيعاً﴾. (4)

3- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿جِئْنَا بِكُمْ لَفِيفاً أَي مِنْ كُلِّ نَاحِيَة﴾. (5)

قوله تعالى: ﴿وَ بِالْحَقِّ أَنْزَلْنَاهُ وَبِالْحَقِّ نَزَلَ وَ ما أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا مُبَشِّراً وَ نَذِيراً﴾. (105)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ صَبَاحِ الْمَدَائِنِي عَنِ الْمُفَضَّلَ أَنَّهُ كَتَبَ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجَاءَهُ هَذَا الْجَوَابُ مِنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّى أوصِيكَ وَ نَفْسِي بِتَقْوَى اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ ... فَأَخْبَرُكَ حَقَائِقَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اخْتَارَ الْإِسْلَامَ لِنَفْسِهِ دِيناً وَ رَضِيَ مِنْ خَلْقِهِ فَلَمْ يَقْبَلْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بهِ وَ بِهِ بَعَثَ أَنْبِيَاءَهُ وَ رُسُلَهُ ثُمَّ قَالَ وَ بِالْحَقِّ أَنْزَلْنَاهُ وَبِالْحَقِّ نَزَلَ فَعَلَيْهِ وَ بِهِ بَعَثَ أَنْبَيَاءَهُ وَ رُسُلَهُ وَ نَبِيَّةَ مُحَمَّداً، فَأَفْضَلُ الدِّينِ مَعْرِفَةُ الرُّسُل وَ وَلَايَتُهُم﴾. (6)

ص: 376

پس [فرعون] تصمیم گرفت آنان را از آن سرزمین براند؛ ولی ما او و تمام کسانی را که با او بودند، غرق کردیم. (103)

1- امام باقر علیه السلام- فَأَرَادَ أَن يَسْتَفِزَّهُم مِّنَ الأَرْضِ؛ یعنی خواست، آن ها را از زمین بیرون کند و فرعون و قوم او می دانستند که این آیات را جز خدا هیچ کس دیگری نازل نکرده است.

2- علی بن ابراهیم رحمه الله علیه- فَأَرَادَ؛ یعنى فرعون أَن يَسْتَفِزَّهُم مِّنَ الأَرْضِ؛ که آنان را از مصر اخراج کند.

و بعد از آن به بنی اسرائیل گفتیم: در این سرزمین ساکن شوید؛ اما هنگامی که وعده ی آخرت فرارسد همه ی شما را دسته جمعی [به آن دادگاه عدل] می آوریم.

1- ابن عباس رحمه الله علیه- ابن جریح گوید: هنگامی که بنی اسرائیل پیغمبران یه خود را کشتند و کافر شدند و دوازده سبط بودند یک سبط آن ها از آن چه مرتکب شدند بیزاری جستند و پوزش خواستند و از خدا خواستند آن ها را از دیگران جدا کند و خدا شکافی در زمین برای آن ها گشود تا از پشت چین درآمدند و آنان در آن جا هستند یگانه پرست و مسلمان و رو به قبله ی ما دارند و ابن جریج گوید، ابن عباس رحمه الله علیه گفت: این است کلام خدا: ﴿وَ قُلْنَا مِنْ بَعْدِهِ لِبَنِي إِسْرَائِيلَ اسْكُنُوا الْأَرْضَ فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ جِئْنَا بِكُمْ لَفِيفاً﴾ وعده ی آخرت عیسی بن مریم علیه السلام است. ابن عباس رحمه الله علیه گفت: «در آن شکاف یکسال و نیم راه رفتند».

2- امام باقر علیه السلام- فَإِذَا جَاء وَعْدُ الآخِرَةِ جِئْنَا بِكُمْ لَفِيفًا؛ یعنی همگی.

3- علی بن ابراهيم علیه السلام- جِئْنَا بِكُمْ لَفِيفًا؛ یعنی از هرطرف و سمت وسو.

و ما آن (قرآن) را به حق نازل کردیم و به حق نازل شد و تو را، جز بشارت دهنده و بیم دهنده، نفرستادیم. (105)

1- امام صادق علیه السلام- مفضل نامه ای به امام صادق علیه السلام نوشت و ایشان در جواب مرقوم فرمود: من تو و خود را به تقوی و فرمانبرداری خدا سفارش می کنم ... خداوند اسلام را به عنوان دین برای خود و مردم پذیرفت جز این راه از کسی چیزی نمی پذیرد بر همین آئین انبیا و پیامبران را فرستاده است سپس فرمود: ﴿و بِالْحَقِّ أَنزَلْنَاهُ وَبِالْحَقِّ نَزَلَ﴾ و بر آن و به آن پیامبران و فرستادگان و پیامبرش محمد را مبعوث کرد. مهمترین قسمت دین شناخت انبیا و ولایت آن ها است.

ص: 377

قوله تعالى: ﴿وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَ نَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلاً﴾. (106)

1- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي جَعْفَر علیه السلام فِي قَوْلِهِ ... عَلَى مُكْثٍ أَيْ عَلَى مَهْل﴾. (1)

قوله تعالى: ﴿قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لَا تُؤْمِنُوا إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذا يُتلى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً﴾ (107)

قوله تعالى: ﴿وَيَقُولُونَ سُبْحانَ رَبَّنا إِنْ كَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولاً﴾ (108)

و قرآنی [بر تو نازل کردیم] که [آیات] آن را از هم جدا کردیم، تا آن را به تدریج و با آرامش بر مردم بخوانی؛ و به یقین آن را ما نازل کردیم. (106)

1- امام صادق علیه السلام- عَلَى مُكْثٍ؛ یعنی به تدریج و بافاصله.

بگو: «خواه به آن ایمان بیاورید، یا نیاورید، کسانی که پیش از آن به آن ها دانش داده شده، هنگامی که قرآن بر آنان خوانده می شود سجده کنان به خاک می افتند». (107)

و می گویند: «منزّه است پروردگار ما که وعده اش به یقین انجام شدنی است». (108)

2-2- الصّادق علیه السلام- ﴿عَنْ إِسْحَاقَ بْن عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَجُلُ بَيْنَ عَيْنَيْهِ قَرْحَةُ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَسْجُدَ عَلَيْهَا قَالَ يَسْجُدُ مَا بَيْنَ طَرَفِ شَعْرِهِ فَإِنْ لَمْ يَقْدِرْ سَجَدَ عَلَى حَاجِبِهِ الْأَيْمَنِ فَإِنْ لَمْ يَقْدِرْ فَعَلَى حَاجِبِهِ الْأَيْسَرِ فَإِنْ لَمْ يَقْدِرْ فَعَلَى دَقِنِهِ قُلْتُ عَلَى دَقِنِهِ قَالَ نَعَمْ أَ مَا تَقْرَأَ كِتَابَ الله عزوجل يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً﴾. (1)

3-2- الرّضا علیه السلام- ﴿وَ إِنْ كَانَ عَلَى جَبْهَتِكَ عِلَّةً لَا تَقْدِرُ عَلَى السُّجُودِ مِنْ أَجْلِهَا فَاسْجُدْ عَلَى قَرْنِكَ الْأَيْمَنِ فَإِنْ تَعَذَّرَ عَلَيْهِ فَعَلَى قَرْنِكَ الْأَيْسَرِ فَإِنْ لَمْ تَقْدِرْ عَلَيْهِ فَاسْجُدْ عَلَى ظَهْرِ كَفَّكَ فَإِنْ لَمْ تَقْدِرْ عَلَيْهِ فَاسْجُدْ عَلَى ذَقِنِكَ يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذَا يُعَلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً إِلَى قَوْلِهِ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعاً﴾. (2)

4-2- على بن إبراهيم علیه السلام - ﴿إِذا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً قَالَ الْوَجْهُ﴾. (3)

5-2- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمُ الْقُرْآنُ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً أَي يَسْقُطُونَ عَلَى وُجُوهِهِمْ ساجدين﴾. (4)

قوله تعالى: ﴿وَ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعاً﴾. (19)

1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿يَا أَبَاذَر مَنْ أُوتِيَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَا يَبْكِيهِ لَحَقِيقُ أَنْ يَكُونَ قَدْ أُوتِيَ عِلْمَ مَا لَا يَنْفَعُهُ لِأَنَّ اللَّهُ نَعَتَ الْعُلَمَا، فَقَالَ جَلَّ وَ عَزَّ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً وَيَقُولُونَ سُبْحانَ رَبَّنَا إِنْ كَانَ وَعْدُ رَبَّنَا لَمَفْعُولًا وَ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعاً يَا أَبَاذَرِّ اللَّهُ مَن اسْتَطَاعَ أَنْ يَبْكِيَ فَلْيَبْكِ وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَلْيُشْعِرْ قَلْبَهُ الْحُزْنَ وَلْيَتَبَاكَ إِنَّ الْقَلْبَ الْقَاسِيَ بَعِيدُ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ يَا أَبَاذَرَ اللهُ يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لَا أَجْمَعُ عَلَى عَبْدِ خَوْفَيْنِ وَ لَا أَجْمَعُ لَهُ أَمْنَيْنِ فَإِذَا أَمِنَنِي فِي الدُّنْيَا أَخَفْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ إِذَا خَافَنِي فِي الدُّنْيَا آمَنْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَا أَبَاذَرِّ إِنَّ الْعَبْدَ لَيُعْرَضُ عَلَيْهِ ذُنُوبُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَيَقُولُ أَمَا إِنِّي كُنْتُ مُشْفِقاً فَيُغْفَرُ لَهُ يَا أَبَاذَرِّ اللَّهُ إِنَّ الرَّجُلَ لَيَعْمَلُ الْحَسَنَةَ فَيَتَكِلُ عَلَيْهَا وَ يَعْمَلُ الْمُحَقِّرَاتِ حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهَ وَ هُوَ عَلَيْهِ غَضْبَانُ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَيَعْمَلُ السَّيِّئَةَ فَيَفْرَقُ مِنْهَا فَيَأْتِي اللَّهَ عَزّوجل آمِناً يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَا

ص: 380

2-2- امام صادق علیه السلام- اسحاق بن عمار گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم بین دو چشم مردی زخمی دارد و نمی تواند بر آن سجده کند او چه باید کند؟ فرمود باید بر آن قسمتی که نزدیک موی سر است سجده کند و اگر نتوانست بر روی ابروی راست و اگر نتوانست، بر روی ابروی چپ و اگر نتوانست بر روی چانه اش سجده کند عرض کردم: «بر روی چانه اش»؟! فرمود: «آری! آیا نخوانده ای که خداوند می فرماید: ﴿يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا﴾؟!

3-2- امام رضا علیه السلام- هرگاه در پیشانیت بیماری و علتی وجود دارد که به خاطر آن نمی توانی سجده کنی در این صورت به طرف راست پیشانیت سجده کن و هرگاه برسمت راست پیشانیت نیز نمی توانی سجده کنی برطرف چپ پیشانیت سجده کن یا سمت چپ پیشانی خود را بر زمین گذار و اگر بر آن نیز نمی توانی سجده کنی بر پشت دست خود سجده کن و هرگاه بر آن نیز نتوانستی سجده کنی پس چانه خویش را بر زمین گذار برای این که خداوند عزوجل در قرآن مجید فرموده است: ﴿إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّدا﴾.

4-2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا؛ یعنی بر روی چهره و صورت.

5-2- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿إِذا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً﴾؛ با چهره های خود بر زمین می افتند و سجده می کنند.

آن ها بی اختیار به خاک می افتند و گریه می کنند [و این آیات، همواره] بر خشوعشان می افزاید (109)

1- پیامبر صلی الله علیه و آله- ای اباذر هرگاه به کسی عملی داده شود که او را به گریه نیارد، حقیقتاً به او دانشی بی سود داده شده است. چرا که خداوند علما را چنین مدح می کند؛ ﴿إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً وَيَقُولُونَ سُبْحانَ رَبَّنا إِنْ كَانَ وَعْدُ رَبَّنَا لَفْعُولًا وَ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعا﴾ ای ابوذر هر که می تواند گریه کند بگرید و هر که نمی تواند گریه کند در دل همواره محزون باشد و حالت گریه بر خود گیرد چرا که آدم سنگدل از خدای متعال دور است، ولی نمی فهمد ای ابوذر خداوند می فرماید که برای یک بنده دو بیم و خوف را جمع نمی کنم و نیز وی را دو امن و راحت نمی بخشم اگر در دنیا از خوف من در امان و فارغ باشد، در قیامت گرفتار بیمش سازم و اگر در دنیا از من بترسد از خوف در قیامت در امانش بدارم ای ابوذر مردی که به کارهای خوب خودش تکیه دارد و دلگرم است و به نظر خود گناهان صغیره و کوچکی انجام می دهد و آن ها را تا دم مرگ رها نمی کند در روز قیامت خداوند بر او خشمگین خواهد بود نیز مرد دیگری که گناه مرتکب می شود ولی بعداً آن ها را ترک می کند در قیامت در امان خواهد بود. ای ابوذر! اگر کسی به قدر هفتاد پیغمبر [عمل صالح] دارد باید آن ها را به چیزی ،نشمرد و همواره در اضطراب باشد که نکند در قیامت نجات نیابد. ای ابوذر آن گاه که بنده گنهکاری را در قیامت می آورند و گناهانش را در برابر

ص: 381

أَبَاذَرِّ إِنَّ الْعَبْدَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيَدْخُلُ بِهِ الْجَنَّةَ فَقُلْتُ وَكَيْفَ ذَلِكَ بأَبي أَنْتَ وَ أَمِّى يَا رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ يَكُونُ ذَلِكَ الذَّنْبُ نُصْبَ عَيْنَيْهِ تَائِباً مِنْهُ فَاراً إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَتَّى يَدْخُلَ الْجَنَّةَ يَا أبَاذَرِّ الْكَيْسُ مَنْ دَانَ نَفْسَهُ وَ عَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ وَ الْعَاجِرُ مَن اتَّبَعَ نَفْسَهُ وَ هَوَاهَا وَ تَمَنَّى عَلَى اللَّهِ عَزَوجِلَ الْأَمَانِي يَا أَبَاذَرِّ إِنَّ أَوَّلَ شَيْءٍ يُرْفَعُ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ الْأَمَانَةُ وَالْخُشُوعُ حَتَّى لَا تَكَادَ تَرَى خَاشِعاً﴾. (1)

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- ﴿وَ يَخِرُونَ لِلْأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعاً وَ هُمْ قَوْمُ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ آمَنُوا بِاللهِ﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿قُل ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمانَ أَيَا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الحُسْنَى وَ لا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَ لا تُخَافِتْ بِها وَابْتَغِ بَيْنَ ذَالِكَ سَبِيلاً﴾. (110)

* الدُّعَاءُ

1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿يَا عَلِيُّ أَمَانُ لِأُمَّتِي مِنَ السَّرَقَ قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ أَيَّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى إِلَى آخِرِ السُّورَةِ﴾. (3)

دیده اش می نهند می گوید من در دنیا همواره بر این گناه خود ترسان بودم در نتیجه همین سخن اوست که بخشیده می گردد. ای ابوذر گاه بنده ای گناه می کند و بهشت می رود». پرسیدم: «چگونه ای رسول خدا فرمود گناهش همواره در برابر چشمش است از آن توبه می کند و به سوی حق باز می گردد تا به بهشت می رود ای ابوذر زیرک کسی است که نفس را پست گرداند و برای پس از مرگ کوشش کند؛ نیز عاجز کسی است که از هوای نفس پیروی کند و از خدا آرزوها طلبد. ای ابوذر اول چیزی که از این امت برداشته شود امانت و خشوع است آن سان که یک نفر خاشعی به چشم نخورد».

2- على بن إبراهيم رحمه الله علیه- وَ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعًا، و آن ها قوم و گروهی از اهل کتاب بودند که به خدا ایمان آوردند.

بگو الله را بخوانید یا رحمان را هر کدام را بخوانید [ذات پاکش یکی است و] بهترین نام ها برای اوست و نمازت را زیاد بلند یا زیاد آهسته نخوان و در میان آن دو راهی [معتدل] انتخاب کن. (110)

* دعا

1- پیامبر صلی الله علیه و آله- ای علی این بیان الهى: ﴿قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَيَّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الحسنى ...﴾ تا آخر سوره برای امتم موجب ایمنی از دزد است.

غَيْرَ مُنْطَقَ وَ بِالشَّخْصِ غَيْرَ مُجَسَّدِ وَ بِالتَّشْبِيهِ غَيْرَ مَوْصُوفِ وَ بِاللَّوْنِ غَيْرَ مَصْبُوعَ مَنْفِى عَنْهُ الْأَقْطَارُ فَبَعَدَ عَنْهُ الْحُدُودُ مَحْجُوبُ عَنْهُ حِسُّ كُلَّ مُتَوَهُم مُسْتَتِرُ غَيْرُ مَسْتُورٍ فَجَعَلَهُ كَلِمَةً تَامَّةً عَلَى أَرْبَعَة أَجْزَاء مَعاً لَيْسَ مِنْهَا وَاحِدُ قَبْلَ الْآخَرَ فَأَظْهَرَ مِنْهَا ثَلَاثَةً أَسْمَاءٍ لِفَاقَةِ الْخَلْقِ إِلَيْهَا وَحَجَبَ مِنْهَا وَاحِداً وَ هُوَ الِاسْمُ الْمَكْنُونُ الْمَخْرُونُ فَهَذِهِ الْأَسْمَاءُ الَّتِي ظَهَرَتْ فَالظَّاهِرُ هُوَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ سَخَّرَ سُبْحَانَهُ لِكُلِّ اسْمٍ مِنْ هَذِهِ الْأَسْمَاءِ أَرْبَعَةَ أَرْكَان فَذَلِكَ اثْنَا عَشَرَ رَكْناً ثُمَّ خَلَقَ لِكُلِّ رَكُن مِنْهَا ثَلَاثِينَ اسْمَا فِعْلًا مَنْسُوباً إِلَيْهَا فَهُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمُ الْعَلِيمُ الْخَبِيرُ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ الْحَكِيمُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ الْمُقْتَدِرُ الْقَادِرُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْبَارِئُ الْمُنْشِئُ الْبَدِيعُ الرَّفِيعُ الْجَلِيلُ الْكَرِيمُ الرَّازِقُ الْمُحْيِي الْمُمِيتُ الْبَاعِثُ الْوَارِثُ فَهَذِهِ الْأَسْمَاءُ وَ مَا كَانَ مِنَ الْأَسْمَاءِ الْحُسْنَى حَتَّى تَتِمَّ ثَلَاثَ مِائَة وَ سِتِّينَ اسْمَا فَهِيَ نِسْبَةُ لِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ الثَّلَاثَةِ وَ هَذِهِ الْأَسْمَاءُ الثَّلَاثَةُ أَرْكَانُ وَ حَجَبَ الِاسْمَ الْوَاحِدَ الْمَكْنُونَ الْمَخْرُونَ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ الثَّلَاثَةَ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ أَيَّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى﴾. (1)

3-1- الرضا علیه السلام- ﴿عَن ابْنِ سِنَانِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَن الرِّضَا هَلْ كَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَارِفاً بنَفْسِهِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ الْخَلْقَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ يَرَاهَا وَيَسْمَعُهَا قَالَ مَا كَانَ مُحْتَاجاً إِلَى ذَلِكَ لِأَنَّهُ لَمْ يَكُنْ يَسْأَلُهَا وَ لَا يَطْلُبُ مِنْهَا هُوَ نَفْسُهُ وَ نَفْسُهُ هُوَ قُدْرَتُهُ نَافِدَةُ فَلَيْسَ يَحْتَاجُ أَنْ يُسَمِّيَ نَفْسَهُ وَ لَكِنَّهُ اخْتَارَ لِنَفْسِهِ أَسْمَاءَ لِغَيْرِهِ يَدْعُوهُ بِهَا لِأَنَّهُ إِذَا لَمْ يُدْعَ بِاسْمِهِ لَمْ يُعْرَفْ فَأَوَّلُ مَا اخْتَارَ لِنَفْسِهِ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ لِأَنَّهُ أَعْلَى الْأَشْيَاءِ كُلَّهَا فَمَعْنَاهُ اللَّهُ وَ اسْمُهُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ هُوَ أَوَّلُ أَسْمَائِهِ عَلَا عَلَى كُلِّ شَيْءٍ﴾. (2)

4-1- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وآله وسلم أَنَّهُ كَانَ يَأْمُرُ كَاتِبَهُ أَنْ يَكْتُبَ بِاسْمِكَ اللَّهُمَّ فَلَمَّا نَزَلَتْ بِسْمِ الله مجراها أَمَرَ أَنْ يَكتب بسم اللهِ فَلَمَّا نَزَلَتْ قُلِ اُدْعُوا اَللّهَ أَوِ اُدْعُوا اَلرَّحْمنَ أَمَرَ أَنْ یَکْتُبَ بِسْمِ اَللَّهِ فَلَمَّا نَزَلَتْ إِنَّهُ مِنْ سُلَيْمانَ وَ إِنَّهُ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ أَمَرَ بِكِتَابَتِهِ تَامَّا﴾. (3)

ص: 384

رنگ نشده بود و گوشه و کنارها از او برده شده و اندازه ها از او دور شده بود و حس و شعور هر صاحب توهمی از او پوشیده بود بدون این که خدا پوششی ظاهری داشته باشد سپس آن نام را کلمه تمام و سخن کاملی گردانید که مشتمل بود بر چهار جزء که هر یک از آن اجزاء نامی است با هم که یکی از آن ها پیش از دیگری نبود پس سه نام از آن نام ها را ظاهر گردانید به جهت احتیاج خلائق به آن ها و یک نام از آن نام ها را محجوب و مستور ساخت و آن نامی است پوشیده و مخزون به این نام های سه گانه که ظاهر ساخت و آن نام های ظاهر شده عبارتند از «الله» و «تبارک» و «سبحان» بودند که برای هر نامی از این نام ها چهار رکن را مسخر گردانید پس آن چه مذکور شده دوازده رکن می شود. بعد از آن از برای هر رکنی از این رکن های دوازده گانه سی نام را آفرید که هر یک از آن ها دلالت می کند بر فعلی از افعال او که به آن رکن ها منسوبند و مجموع سیصد و شصت نام می شود و آن رحمان است و رحیم و ملک و قدوس و خالق و باری و مصور و حی و قیوم- که نه چرت و نه خواب او را نمی گیرد- و علیم و خبیر و سمیع و بصیر و حکیم و عزیز و جبار و متکبر و علی و عظیم و مقتدر و قادر و سلام و مؤمن و مهیمن و باری و منشی و بدیع و رفیع و جلیل و کریم و رازق و محیی و ممیت و باعث و وارث. پس این نام ها و دیگر نام های نیکوی خدا تا آن که سیصدو شصت نام تمام شود همه به این نام های سه گانه منسوب هستند و این نام های سه گانه ارکانند و آن یک نام مکنون و مخزون به واسطه این نام های سه گانه و ظهور و کفایت این ها محجوب شده و این معنی کلام خدای متعال است: ﴿قُلِ ادْعُوا اللهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَيَّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى﴾.

3-1- امام رضا علیه السلام- ابن سنان گوید: از امام رضا پرسیدم آیا خدای عزوجل پیش از آن که مخلوق را بیافریند به ذات خود شناسایی داشت؟ فرمود: «آری» عرض کردم: «آن را می دید و می شنید؟ [خودش نام خود را م یگفت و خودش می شنید]؟ فرمود نیازی به آن نداشت زیرا نه از آن پرسشی داشت و نه خواهشی او خودش بود و خودش. او قدرتش نفوذ داشت نیازی نداشت که ذات خود را نام ببرد ولی برای خود نام هایی برگزید تا دیگران او را به آن نام ها بخوانند زیرا اگر او به نام خود خوانده نمی شد شناخته نمی شد و نخستین اسمی که برای خود برگزید، علی عظیم بود زیرا او برتر از همه چیز است معنای او الله است. [یعنی کلمه الله دال است و ذات خدا مدلول] و اسم او علی عظیم است که اولین نام های اوست و برتر از همه چیز است [پس کلمه ی الله به اعتبار ذات است و اسماء دیگر به اعتبار صفات].

4-1- پیامبر صلی الله علیه و آله - در روایت است که پیامبر صلی الله علیه و آله به کاتب مخصوص خود دستور می داد که [در ابتدای نامه ها] باسمك اللهم بنویسد؛ هنگامی که آیه به نام خدا بر آن سوار شوید! (هود/41) نازل شد دستور فرمود که بسم الله بنویسد؛ چون آیه: ﴿قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ﴾ نازل شد، دستور فرمود که بسم الله الرَّحمنِ بنویسد و هنگامی که آیه این نامه از سلیمان است و چنین می باشد: به نام خداوند بخشنده مهربان. (نمل/30) نازل شد دستور فرمود که بِسمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ را به طور کامل بنویسد.

ص: 385

5-1- أمير المؤمنين علیه السلام- ﴿نَحْنُ الاسْمُ الْمَخْزُونُ الْمَكْنُونُ نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى الَّتِى إِذَا سُئِلَ اللَّهُ جَلَّ بِهَا أَجَابَ نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْمَكْتُوبَةُ عَلَى الْعَرْشِ وَلِأَجْلِنَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَالْعَرْشِ وَ الْكُرْسِيَّ وَالْجَنَّةَ وَالنَّارَ وَ مِنَّا تَعَلَّمَتِ الْمَلَائِكَةُ التَّسْبِيحَ وَالتَّقْدِيسَ وَالتَّوْحِيدِ وَ التَّهْلِيلَ وَالتَّكْبِيرَ وَ نَحْنُ الْكَلِمَاتِ الَّتِي تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ فَتَابَ عَلَيْهِ﴾. (1)

5-1- امام على علیه السلام- ما امامان نام پوشیده و نهان خدا هستیم مائیم اسماء الحسنی که چون خداوند عزوجل به آن نام ها خوانده شود اجابت کند؛ مائیم نام های نوشته شده بر عرش الهی و خداوند عزوجل به خاطر ما آسمان، زمین، عرش، تختِ فرمانروایی بهشت و جهنم را آفریده است؛ و فرشتگان، تسبیح، تقدیس، توحید، تهلیل و تکبیر را از ما فرا گرفته اند و مائیم آن کلماتی که آدما از پروردگارش دریافت کرد و خدا به واسطه ی آن کلمات توبه او را پذیرفت.

8-2- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي جَعْفَر علیه السلام فِي قَوْلِهِ وَلا تَجْهَرُ بِصَلاتِكَ وَ لَا تُخَافِتْ بِهَا قَالَ نَسَخَتْهَا فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ﴾. (1)

9-2- الباقر علیه السلام- ﴿الْحَلَبِى عَنْ بَعْض أَصْحَابِنَا عَنْهُ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَر علیه السلام لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَا بُنَيَّ عَلَيْكَ بِالْحَسَنَةِ بَيْنَ السَّيِّئَتَيْنِ تَمْحُوهُمَا قَالَ وَكَيْفَ ذَلِكَ يَا أَبَتِ قَالَ مِثْلُ قَوْل اللَّهِ وَلا تَجْهَرُ بِصَلَاتِكَ وَ لا تُخَافِتْ بِها لَا تَجْهَرُ بِصَلَاتِكَ سَيِّئَةً وَ لَا تُخَافِتْ بِهَا سَيِّئَةً وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا حَسَنَة﴾. (2)

10-2- الصّادق علیه السلام- ﴿وَ سَأَلَ مُحَمَّدُ بْنُ عِمْرَانَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ: لِأَيِّ عِلَّة يُجْهَرُ فِي صَلَاة الْجُمُعَة وَ صَلَاةِ الْمَغْرِب وَصَلَاةِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةَ وَصَلَاةِ الْغَدَاةِ وَسَائِرُ الصَّلَوَاتِ الظُّهْرُ وَالْعَصْرُ نَا يُجْهَرُ فِيهِمَا وَلِأَيِّ عِلَّة صَارَ التَّسْبِيحُ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأَخِيرَتَيْن أَفْضَلَ مِنَ الْقِرَاءَةِ قَالَ لِأَنَّ النَّبِي لَمَّا أَسْرِيَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ كَانَ أَوَّلَ صَلَاةِ فَرَضَ اللَّهُ عَلَيْهِ الظُّهَرُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فَأَصَافَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ الْمَلَائِكَةَ تُصَلَّى خَلْفَهُ وَ أَمَرَ نَبِيَّهُ اللَّهِ أَنْ يَجْهَرَ بِالْقِرَاءَةِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ فَضْلَهُ ثُمَّ فَرَضَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْعَصْرَ وَلَمْ يُضِفْ إِلَيْهِ أَحَداً مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ أَمَرَهُ أَنْ يُخْفِيَ الْقِرَاءَةَ لِأَنَّهُ لَمْ يَكُنْ وَرَاءَهُ أَحَدُ ثُمَّ فَرَضَ عَلَيْهِ الْمَغْرِبَ وَأَضَافَ إِلَيْهِ الْمَلَائِكَةَ وَ أَمَرَهُ بِالْإِجْهَارِ وَكَذَلِكَ الْعِشَاءُ الْآخِرَةُ فَلَمَّا كَانَ قُرْبَ الْفَجْرِ نَزَلَ فَفَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ الْفَجْرَ وَ أَمَرَهُ بِالْإِجْهَارِ لِيُبَيِّنَ لِلنَّاسِ فَضْلَهُ کما بَيَّنَ لِلْمَلَائِكَةِ فَلِهَذِهِ الْعِلَّة يُجْهَرُ فِيهَا وَصَارَ التَّسْبِيحَ أَفْضَلَ مِنَ الْقِرَاءَة فِي الْأَخِيرَتَيْنِ لِأَنَّ النَّبِيِّ صلى الله عليه وآله وسلم لَمَّا كَانَ فِي الْأَخِيرَتَيْن ذَكَرَ مَا رَأَى مِنْ عَظَمَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَدَهِشَ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ فَلِذَلِكَ صَارَ التَّسْبِيحُ أَفْضَلَ مِنَ الْقِرَاءَة﴾. (3)

11-2- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبي جَعْفَر علیه السلام فِي رَجُل جَهَرَ فِيمَا لَا يَنْبَغِى الْجَهْرُ فِيهِ أَوْ أخْفَى فِيمَا لَا يَنْبَغِي الْإِخْفَاءُ فِيهِ فَقَالَ أَى ذَلِكَ فَعَلَ مُتَعَمِّداً فَقَدْ نَقَضَ صَلَاتَهُ وَ عَلَيْهِ الْإِعَادَةُ وَإِنْ فَعَلَ ذَلِكَ نَاسِياً أَوْ سَاهِياً أَوْ لَا يَدْرِى فَلَا شَيْءَ عَلَيْهِ وَقَدْ تَمَّتْ صَلَاتُه﴾. (4)

12-2- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ جَابِرٍ عَن أَبي جَعْفَر قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ تَفْسِير هَذِهِ الْآيَة فِي قَوْلِ اللَّهِ وَلا تَجْهَرْ بِصَلاتِكَ وَ لا تُخَافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا قَالَ لَا تَجْهَرُ بِوَلَايَةَ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ الصَّلَاةُ وَلَا بِمَا

ص: 388

8-2- امام باقر علیه السلام- از امام محمد باقر روایت است که فرمود: آیه: ﴿وَ لَا تَجْهَرُ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بها﴾، به وسیله ی آیه: ﴿فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ﴾ نسخ شد.

9-2- امام باقر علیه السلام- حلبی از برخی شیعیان نقل می کند امام باقر علیه السلام به امام صادق علیه السلام فرمود: «فرزندم بر تو باد انجام کار نیک و حسنه میان دو گناه که آثار آن گناهان را از میان می برد. [امام صادق علیه السلام] پرسید پدرجان این چگونه ممکن است؟ فرمود: مثل خداوند عزوجل که فرمود: ﴿وَ لاَ تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَ لاَ تُخَافِتْ بِهَا لاَ تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ﴾؛ سيئه و گناه. وَ لَا تُخَافِتْ بِهَا؛ هم سيئه و گناه است. ﴿وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا﴾؛ حسنه و کار نیک است.

10-2- امام صادق علیه السلام- محمد بن عمران از امام صادق علیه السلام پرسید به چه جهت در نماز جمعه و نماز مغرب و عشا و نماز صبح قرائت بلند خوانده می شود و در سایر نمازها آهسته علت تسبیحات اربعه در رکعات آخر افضل از قرائت است؟ حضرت علیه السلام فرمود: زیرا رسول خدا که به معراج برده شد، اولین نمازی که از جانب خداوند بر او واجب شد نماز ظهر بود و خداوند فرشتگان را در آن نماز با وی شرکت داد که با آن حضرت نماز را به جماعت گزاردند و فرشتگان اقتدا کردند و خداوند بر رسولش فرمان داد قرائت را بلند بخواند تا فضلش بر آن ها آشکار شود سپس وقت نماز عصر رسید و کسی با آن حضرت نبود و به فرادی نماز گزارد و خداوند امر فرمود آهسته بخواند چون کسی به او اقتدا ننموده بود، آن گاه نماز مغرب را بر او مقرر فرمود و فرشتگان را فرمان داد تا به او اقتدا کنند و حضرت را امر فرمود که قرائت را بلند بخواند و همچنین نماز عشاء پس هنگامی که نزدیک طلوع فجر و صبح صادق شد به زمین بازگشت و با مردم به نماز صبح ایستاد و خداوند به او امر فرمود که قرائت را بلند ادا کند تا بزرگی و فضلش بر همگان روشن شود همان طور که برای فرشتگان آشکار شد، و از این جهت است که آن ها بلند خوانده می شود و تسبیحات اربعه در رکعت سوم و چهارم از آن جهت افضل است که رسول خدا در دو رکعت آخر عظمت و بزرگی خداوندش را مشاهده کرد و دلش تپید و به تسبیح پروردگارش زبان گشود و گفت: «سبحان الله و الحمد لله ولا إله إلا الله و الله اكبر» و از این رو تسبیح پروردگار در رکعت های اخیر افضل از قرائت گردید».

11-2- امام باقر علیه السلام- زراره از امام باقر علیه السلام نقل می کند درباره ی مردی که بلند بخواند نماز را در جایی که سزاوار است آهسته بخواند یا در حالی که شایسته نیست آهسته بخواند آهسته بخواند، فرمود: «اگر از روی فراموشی یا سهو یا ندانستن باشد باکی بر او نیست و نماز بی تردید صحیح و تمام است».

12-2- امام باقر علیه السلام- جابر گوید: تفسیر این آیه: ﴿وَ لا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَ لَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِیلا﴾، را از امام باقر علیه السلام پرسیدم، فرمود: «یعنی ولایت علی را آشکار نکن و این همان نماز است، همچنین آن اکرامی که من در حق او مقدر کرده ام را آشکار نکن تا من زمان آن را به تو بگویم و این

ص: 389

أَكْرَمْتُهُ بهِ حَتَّی آمرک بهِ و ذَلِكَ قَوْلُهُ وَلا تَجْهَرُ بِصَلاتِكَ وَ أمَّا قَوْلُهُ وَلَا تُخَافِتْ بِها فَإِنَّهُ يَقُولُ وَلَا تَكْتُمْ ذَلِكَ عَلِيّاً يَقُولُ أَعْلِمْهُ مَا أَكْرَمَتُهُ بهِ فَأَمَّا قَوْلُهُ وَابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا يَقُولُ تَسْأَلْنِي أَنْ آذَنَ لَكَ أَنْ تَجْهَرَ بِأَمْرِ عَلَى بوَلَايَتِهِ فَأَذِنَ لَهُ بِإِظْهَارِ ذَلِكَ يَوْمَ غَدِيرٍ خُمٌ فَهُوَ قَوْلُهُ يَوْمَئِذٍ اللَّهُمَّ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيُّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَآلَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ﴾. (1)

13-2- الباقر علیه السلام- ﴿عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثَّمَالِيُّ عَنْ أَبي جَعْفَر قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَوجل وَلَا تَجْهَرْ بِصَلاتِكَ وَ لا تُخَافِتْ بِها وَابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا قَالَ تَفْسِيرُهَا وَ لَا تَجْهَرْ بِوَلَايَة عَلَى اللَّهِ وَ لَا بِمَا أَكْرَمْتُهُ بِهِ حَتَّى نَأْمُرَكَ بِذَلِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِها لَا تَكْتُمْهَا عَلِيّاً وَ أَعْلِمْهُ مَا أَكْرَمْتُهُ بِهِ وَأَمَّا قَوْلُهُ وابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا فَإِنَّهُ يَعْنِي اطلب إِلَى وَسَلْنِي أَنْ آذَنَ لَك أَنْ تَجْهَرَ بِوَلَايَةِ عَلَى علیه السلام وَادْعُ النَّاسَ إِلَيْهَا فَأَذِنَ لَهُ يَوْمَ غَدِيرٍ خُم﴾. (2)

قوله تعالى: ﴿وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَدًا وَ لَمْ یَکُن لَّهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُن لَّهُ وَلِیٌّ مِّنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیرَا﴾ (111)

* كُلّياتُها

1- ابن عباس رحمه الله علیه- ﴿إِنَّ النَّبِي كَانَ يُعْلِمُ أَهْلَهُ هَذِهِ الْآيَةَ وَ مَا قَبْلَهَا﴾. (3)

2- الباقر علیه السلام- ﴿مُحَمَّدِ بْن مُسْلِمٍ من مُسْلِم أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا جَعْفَر عَنْ رَكُودِ الشَّمْسِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ مَا أَصْغَرَ جتَكَ وَ أَعْضَلَ مَسْأَلَتَكَ وَإِنَّكَ لَأَهْلُ لِلْجَوَاب إِنَّ الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ جَذَبَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَك بَعْدَ أَنْ أَخَذَ بِكُلِّ شُعَاعِ مِنْهَا خَمْسَةُ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مِنْ بَيْنِ جَاذِبِ وَدَافِعِ حَتَّى إِذَا بَلَغَتِ الْجَوَّ وَ جَازَتِ الْكُوَّةَ قَلْبَهَا مَلَك النور ظَهْرَ الْبَطْنِ فَصَارَ مَا يَلِي الْأَرْضِ إِلَى السَّمَاءِ وَ بَلَغَ شُعَاعُهَا تُخُومَ الْأَرْضِ فَعِنْدَ ذَلِكَ نَادَتِ الْمَلَائِكَةُ سُبْحَانَ الله وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ الْحَمْدُ للهِ الَّذِي لَم يَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ كَبَّرَهُ تَكْبِيرًا فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَحَافِظُ عَلَى هَذَا الْكَلَامِ عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ فَقَالَ نَعَمْ حَافِظُ عَلَيْهِ كَمَا تُحَافِظُ عَلَى

ص: 390

معنی کلام خداوند است که می فرماید: ﴿وَ لاَ تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ﴾. اما این که می فرماید: ﴿وَ لَا تُخَافِتْ بِهَا﴾؛ یعنی این اکرام را از علی پنهان نکن و اکرام را که برایش مقدر کرده ام به او بگو و او را آگاه کن. اما این که می فرماید: ﴿وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا﴾؛ یعنی از من بخواه که به تو اجازه دهم امر ولایت علی علیه السلام را آشکار کنی که در روز غدیر خم خداوند این اجازه را به پیامبر صلی الله علیه و آله داد و او در آن روز به خداوند متعال عرض کرد: خدایا هر کس که من مولای او هستم پس این علی مولای اوست خدایا هرکس که او را دوست بدارد دوست بدار و با دشمنان او دشمن باش».

13-2- امام باقر علیه السلام- ابوحمزه ثمالی گوید: از امام باقر علیه السلام درباره ی [این] آیه: ﴿وَلا تَجْهَرُ بِصَلاتِكَ وَ لَا تُخَافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا﴾ پرسیدم فرمود: «تفسیر آن این گونه است؛ ولایت علی ام کرامتی را که در حق او روا داشته ام پیش از آن که به تو دستور دهیم، آشکار مکن. وَ لا تُخَافِتْ بِهَا؛ یعنی اما آن را از علی پنهان نکن و او را از کرامتی که در حقش کرده ام، آگاه ساز. اما ﴿وَ ابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا﴾؛ به این معناست که از من بخواه که اجازه دهم ولایت علی علیه السلام را آشکار کنی، سپس مردم را به آن دعوت کن پس در روز غدیرخم این اجازه را به وی داد».

و بگو حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که نه فرزندی اختیار کرده و نه شریکی در حکومت دارد و نه به خاطر ضعف و ذلت حامی و سرپرستی برای اوست و او را بسیار بزرگ بشمار! (111)

* کلیات آیه

1- ابن عباس رحمه الله علیه- پیامبر صلی الله علیه و آله این آیه و آیه ی قبلش را به خانواده ی خویش آموزش می داد.

2- امام باقر علیه السلام- محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام درباره ی توقف و رکود خورشید پرسید، حضرت فرمود: ای محمد چقدر جثه تو کوچک و سؤالت مشکل است البته تو شایستگی و اهلیت پاسخ آن را داری همانا وقتی آفتاب طلوع می کند هفتاد هزار فرشته آن را به بالا می کشند در حالی که هر شعاع آن را پنجاه هزار فرشته جذب کننده و دفع کننده (در دو جهت) گرفته اند تا وقتی آفتاب به جو می رسد و از خط نصف النهار بگذرد در این هنگام فرشته ای که مأمور نور است آفتاب را پشت و رو می کند یعنی جهت تابش خورشید را به هر وضعی بوده تغییر داده و به سوی دیگر می کند و طرفی از خورشید که روی به زمین داشته به جانب آسمان متوجه می شود و آفتاب به اطراف و حدود عرش می تابد و در آن هنگام ملائکه ندا سر می دهند؛ ﴿سبحان الله و لا إله إلا الله و الحَمدُ لله الذي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً وَلَيَكُنْ لَهُ شَريكٌ فِي المَلكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَكَبْرُهُ تكبيراً﴾ بعد از سخن امام محمد بن مسلم عرض کرد: فدایت شوم آیا در وقت زوال آفتاب بر خواندن این کلام محافظت کنم؟ حضرت فرمود: آری بر آن محافظت کن، چنان که چشم خود

ص: 391

فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ صَارَتِ الْمَلَائِكَةُ مِنْ وَرَائِهَا یُسَبِّحُونَ اللَّهَ فِی فَلَکِ الْجَوِّ إِلَی أَنْ تَغِیبَ﴾. (1)

3- الرسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَنْ حَمَّادِ بْن عُثْمَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَتَى النَّبِيِّ رَجُلٌ فَقَالَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ الْغَالِبُ عَلَى الدَّيْنُ وَ وَسْوَسَةُ الصَّدْرِ فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ قُلْ تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتَ وَ الحمد لله الذي وَيَتَّخِذُ صَاحِبَةً وَلَا وَلَداً وَلَيَكُنْ لَهُ شَرِيك في الملك واريَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّل و كَبَّرَهُ تَكْبِيراً قَالَ فَصَبَرَ الرَّجُلُ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ مَرَّ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وآله وسلم فَهَتَفَ بِهِ فَقَالَ مَا صَنَعْتَ فَقَالَ أَدْمَنْتُ مَا قُلْتَ لِي يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَضَى اللَّهُ دَيْنِي وَأَذْهَبَ وَسْوَسَةَ صَدْرِى﴾. (2)

4- السجاد علیه السلام- ﴿عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبي جَعْفَرِ علیه السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلُ مِنْ خُرَاسَانَ إِلَى عَلِيَّ بْن الْحُسَيْنِ علیه السلام فَقَالَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ حَجَجْتُ وَ نَوَيْتُ عِنْدَ خُرُوجِي أَنْ أَقْصِدَكَ فَإِنَّ بِي وَجَعَ الطَّحَالَ وَ أَنْ تَدْعُوَ لِى بِالْفَرَجَ فَقَالَ لَهُ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه السلام قَدْ كَفَاكَ اللَّهُ ذَلِكَ وَ لَهُ الْحَمْدُ فَإِذَا أَحْسَسْتَ بِهِ فَاكْتُبْ هَذِهِ الْآيَةَ بِزَعْفَرَانِ بِمَاءِ زَمْزَمَ وَاشْرَبُهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَدْفَعُ عَنْكَ ذَلِكَ الْوَجَعَ قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ أَيَّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ لَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَ لَا تُخَافِتْ بها وابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلًا وَ قُلِ الحَمدُ لله الَّذِي ليَتَّخِذُ وَلَداً وَ لَيَكُنْ لَهُ شَرِيكَ فِی الْمُلْکِ وَلَمْ یَکُن لَّهُ وَلِیٌّ مِّنَ الذُّلَّ وَکَبِّرْهُ تَکْبِیرًا﴾. (3)

5- الرّسول صلی الله علیه و آله- ﴿عَن السَّكُونِي عَنْ جَعْفَر بْن مُحَمَّدِ عَنْ أَبِيهِ اللهِ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ وَقَدْ فَقَدَ رَجُلًا فَقَالَ مَا أَبْطَأَ بِكَ عَنَّا فَقَالَ السُّقْمُ وَ الْعِيَالَ فَقَالَ أَلَا أَعْلَمُكَ بِكَلِمَاتِ تَدْعُو بِهِنَّ يُذْهِبِ اللَّهُ عَنْكَ السُّقْمَ وَيَنْفِي عَنْكَ الْفَقْرَ تَقُولُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ الْحَمْدُ لله الَّذِي لَم يَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي المُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَليّ مِنَ الذُّلُّ وَ كَبُرْهُ تَكْبيراً﴾. (4)

6- الصادق علیه السلام- ﴿عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْن سِنَانِ قَالَ: شَكَوْتُ إِلَى أَبي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَ لَا أَعَلِّمُكَ شَيْئاً إذَا قُلْتَهُ قَضَى اللَّهُ دَيْنَكَ وَ أَنْعَشَكَ وَأَنْعَشَ حَالَكَ فَقُلْتُ مَا أَحْوَجَنِي إِلَى ذَلِكَ فَعَلَّمَهُ هَذَا الدُّعَا ، قُلْ فِي دُبُرِ صَلاة الفجر تَوَكَّلْتُ عَلَى الحَيِّ الْقَيُّوم الَّذِي لَا يَمُوتُ وَالْحَمْدُ للهِ الَّذِي لَوْ يَتَّخِذُ

ص: 392

را محافظت می کنی و چون زوال آفتاب شد ملائکه در حالی که تسبیح خداوند می گویند از پشت آن مدد می کنند و آفتاب را در فلک جو حرکت می دهند تا غروب کند.

3- پیامبر صلی الله علیه و آله- حماد بن عثمان از امام صادق علیه السلام روایت می کند که فرمود: «مردی خدمت رسول خدا آمده عرض کرد ای پیغمبر خدا قرض و وسوسه در دل بر من غالب گشته [دستوری] برای رفع هر دو به من بدهید. پس پیغمبر به او فرمود: بگو ﴿تَوَكَّلْتُ عَلَى الحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ وَ الحَمْدُ لله الذي لَم يَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَكَبِّرْهُ تكبيراً﴾. مدتی بر این جریان گذشت پس روزی آن مرد بر پیغمبر صلى الله عليه وآله وسلم گذر کرد آن حضرت علیه السلام او را صدا زد و فرمود: چه کردی؟ عرض کرد: ای رسول خدا آن چه به من فرمودی بدان ادامه دادم و خدا دین مرا ادا کرد و وسوسه ی خاطرم را نیز از میان برد.

4- امام سجاد علیه السلام- جابر نقل می کند امام باقر علیه السلام فرمود مردی از خراسان نزد امام سجاد علیه السلام آمد و عرض کرد: ای پسر رسول خدا من حج را به جا آوردم و هنگام بیرون آمدنم [از مکه] آهنگ دیدار شما کردم چرا که از درد طحال رنج می برم و می خواهم که دعا فرمایی تا گشایشی برای من حاصل شود و بهبودی پیدا کنم. امام سجاد علیه السلام به او فرمود: خداوند مشکل تو را حل خواهد نمود و ستایش مخصوص خداوند است، هرگاه درد آن را احساس کردی این آیه را با زعفران و آب زمزم بنویس و آن را بنوش که خداوند متعال آن درد را از تو دور خواهد ساخت؛ ﴿قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ أَيَّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ لا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَ لَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلاً وَ قُلِ الحَمْدُ لله الذي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَريكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَكَبَّرَهُ تَكْبيراً﴾.

5- پیامبر صلی الله علیه و آله- سکونی از امام صادق علیه السلام و ایشان از پدرش روایت امی کند که فرمود: «یکی از یاران، مدتی از نزد پیامبر صلی الله علیه و آله غایب بود حضرت وقتی او را دید از او پرسید: «چه چیز تو را از ما دور کرده است؟ عرض کرد بیماری و اهل و عیال» فرمود: «می خواهی کلماتی به تو بیاموزم چون خدا را با آن کلمات بخوانی و دعا کنی بیماری و فقر را از تو دور کند؟ بگو: ﴿لا حَولَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ العَلِيِّ العَظِيمِ، تَوَكَّلْتُ عَلَى الحَيِّ الَّذِي لاَيَمُوتُ وَ الحَمدُ للهِ الَّذِي لَمَ يَتَخِذَ وَلَداً وَ لَم يَكُن لَهُ شَرِيدٌ في الملكِ ولَم يَكُن لَهُ وَلِيُّ مِنَ الذُّلِّ وَكَبَّرهُ تَكبِيراً﴾.

6- امام صادق علیه السلام- عبدالله بن سنان گوید: به امام صادق علیه السلام شکایت کردم، فرمود: «می خواهی دعایی به تو بیاموزم که با خواندن آن قرض و دینت ادا شود و حال خود و زندگی ات نیکو بشود»؟ عرض کردم: «چقدر به این دعا احتیاج دارم» فرمود: «بعد از نماز صبح بگو: ﴿تَوَكَّلْتُ عَلَى

ص: 393

وَلَداً وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكَ في الملكِ وَلَيَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَكَبْرَهُ تَكْبِيراً اللهم إني أعوذ بك من إِنِّي أَعُوذُ البؤس والفقر و مِنْ غَلَبة الدين والسقم وأسألك أن تُعينَنِي عَلَى أَدَاءِ حَقَّكَ إِلَيْكَ وَإِلَى النَّاس﴾. (1)