خدامیان آرانی، مهدی

تفسیر باران: نگاهی جدید به قرآن مجید، جلد هفتم (انبیاء تا فرقان) / مهدی خدامیان آرانی . قم: وثوق، 1393.

128 ص. (اندیشه سبز/57) 3 - 155 - 107 - 600 - 978 ISBN:

مندرجات:

جلد 1: حمد، بقره جلد 2: آل عمران، نساء جلد 3: مائده تا اعراف جلد 4: انفال تا هود جلد 5: یوسف تا نحل

جلد 6: اِسراء تا طهجلد 7: انبیاء تا فرقان جلد 8: شعراء تا روم جلد 9: لقمان تا فاطر جلد 10: یس تا غافر

جلد 11: فُصّلت تا فتحجلد 12: حجرات تا صفّ جلد 13: جمعه تا مرسلاتجلد 14: جزء 30 قرآن: (نبأ تا ناس).

فهرست نویسی بر اساس اطلاعات فیپا:

کتابنامه: ص. ]365[ - 366

1. قرآن - - تحقیق2. خداشناسی.الف.عنوان.

1393 ت 8 خ 4/4/65 BP

297/15

تفسیر باران، جلد هفتم (نگاهی نو به قرآن مجید)

دکتر مهدی خُدّامیان آرانی

ناشر : انتشارات وثوق

مجری طرح: موسسه فرهنگی هنری پژوهشی نشر گستر وثوق

آماده سازی و تنظیم: محمد شکروی

قیمت دوره 14 جلدی: 160 هزار تومان

شمارگان و نوبت چاپ : 3000 نسخه، چاپ اول ، 1393.

شابک : 3 - 155 - 107 - 600 - 978

آدرس انتشارات : قم ; خ، صفاییه ، کوچه 28 (بیگدلی) ، کوچه نهم، پلاک 159

تلفکس : 37735700 - 025همراه : 39 58 252 0912

Email:Vosoogh_m@yahoo.com www.Nashrvosoogh.com

شماره پیامک انتقادات و پیشنهادات : 30004657735700

مراکز پخش:

 تهران: خیابان انقلاب، خیابان فخر رازی، کوچه انوری، پلاک 13، انتشارات هاتف: 66415420

 تبریز: خیابان امام، چهارراه شهید بهشتی، جنب مسجد حاج احمد، مرکز کتاب رسانی صبا، 3357886

 آران و بیدگل: بلوار مطهری، حکمت هفت، پلاک 62، همراه: 09133631172

 کاشان: میدان کمال الملک، نبش پاساژ شیرین، ساختمان شرکت فرش، واحد 6، کلک زرین4464902

 کاشان: میدان امام خمینی، خ اباذر 2، جنب بیمه البرز، پلاک 32، انتشارات قانون مدار، 4456725

 اهواز: خیابان حافظ، بین نادری و سیروس، کتاب اسوه. تلفن: 2923315 - 2216648

 ص:2

انبیاء: آیه 105…81

انبیاء: آیه 108 - 106…82

انبیاء: آیه 111 - 109…83

انبیاء: آیه 112…83

حج: آیه 2 - 1…87

حج: آیه 7 - 3…88

حج: آیه 10 - 8…92

حج: آیه 13 - 11…93

حج: آیه 14…94

حج: آیه 15…94

حج: آیه 16…96

حج: آیه 17…98

حج: آیه 18…101

حج: آیه 22 - 19…103

حج: آیه 24 - 23…104

حج: آیه 25…107

حج: آیه 29 - 26…109

حج: آیه 31 - 30…117

حج: آیه 33 - 32…119

حج: آیه 35 - 34…122

حج: آیه 36…124

حج: آیه 37…126

حج: آیه 38…129

حج: آیه 40 - 39…130

حج: آیه 41…133

حج: آیه 44 - 42…135

حج: آیه 45…136

حج: آیه 46…137

حج: آیه 47…138

حج: آیه 48…138

حج: آیه 51 - 49…139

حج: آیه 54 - 52…140

حج: آیه 57 - 55…143

حج: آیه 59 - 58…145

حج: آیه 60…147

حج: آیه 62 - 61…149

حج: آیه 66 - 63…150

حج: آیه 69 - 67…151

حج: آیه 71 - 70…155

حج: آیه 72…156

حج: آیه 73…157

حج: آیه 77 - 74…159

حج: آیه 78…160

سوره مؤمنون

مؤمنون: آیه 9 - 1…165

مؤمنون: آیه 11 - 10…169

مؤمنون: آیه 16 - 12…170

مؤمنون: آیه 20 - 17…172

مؤمنون: آیه 22 - 21…174

مؤمنون: آیه 25 - 23…175

مؤمنون: آیه 30 - 26…

ص:4

مؤمنون: آیه 38 - 31…179

مؤمنون: آیه 41 - 39…181

مؤمنون: آیه 44 - 42…181

مؤمنون: آیه 49 - 45…182

مؤمنون: آیه 50…184

مؤمنون: آیه 52 - 51…185

مؤمنون: آیه 56 - 53…186

مؤمنون: آیه 61 - 57…187

مؤمنون: آیه 62…188

مؤمنون: آیه 67 - 63…189

مؤمنون: آیه 71 - 68…191

مؤمنون: آیه 72…193

مؤمنون: آیه 74 - 73…194

مؤمنون: آیه 77 - 75…195

مؤمنون: آیه 80 - 78…197

مؤمنون: آیه 83 - 81…199

مؤمنون: آیه 90 - 84…199

مؤمنون: آیه 92 - 91…201

مؤمنون: آیه 95 - 93…204

مؤمنون: آیه 98 - 96…207

مؤمنون: آیه 101 - 99…209

مؤمنون: آیه 111 - 102…213

مؤمنون: آیه 114 - 112…215

مؤمنون: آیه 116 - 115…216

مؤمنون: آیه 117…217

مؤمنون: آیه 118…217

سوره نور

نور: آیه 2 - 1…221

نور: آیه 3…222

نور: آیه 5 - 4…223

نور: آیه 10 - 6…226

نور: آیه 11…230

نور: آیه 20 - 12…237

نور: آیه 21…239

نور: آیه 22…240

نور: آیه 25 - 23…241

نور: آیه 26…242

نور: آیه 29 - 27…244

نور: آیه 31 - 30…245

نور: آیه 33 - 32…252

نور: آیه 34…256

نور: آیه 35…257

نور: آیه 38 - 36…266

نور: آیه 39…267

نور: آیه 40…268

نور: آیه 42 - 41…271

نور: آیه 43…273

نور: آیه 45 - 44…274

نور: آیه 46…275

نور: آیه 47…275

نور: آیه 54 - 48…276

نور: آیه 55…278

نور: آیه 57 - 56…281

ص:5

نور: آیه 59 - 58…282

نور: آیه 60…284

نور: آیه 61…285

نور: آیه 62…288

نور: آیه 63…289

نور: آیه 64…290

سوره فُرقان

فُرقان: آیه 3 - 1 …295

فُرقان: آیه 6 - 4 …297

فُرقان: آیه 10 - 7 …298

فُرقان: آیه 16 - 11 …301

فُرقان: آیه 19 - 17 …302

فُرقان: آیه 21 - 20 …305

فُرقان: آیه 24 - 22 …306

فُرقان: آیه 26 - 25 …308

فُرقان: آیه 29 - 27 …310

فُرقان: آیه 30 …312

فُرقان: آیه 31 …313

فُرقان: آیه 34 - 32 …314

فُرقان: آیه 40 - 35 …316

فُرقان: آیه 42 - 41 …319

فُرقان: آیه 44 - 43 …320

فُرقان: آیه 47 - 45 …322

فُرقان: آیه 49 - 48 …324

فُرقان: آیه 51 - 50 …325

فُرقان: آیه 52 …325

فُرقان: آیه 53…326

فُرقان: آیه 54 …327

فُرقان: آیه 56 - 55 …331

فُرقان: آیه 58 - 57 …332

فُرقان: آیه 59 …333

فُرقان: آیه 60 …335

فُرقان: آیه 62 - 61 …336

فُرقان: آیه 76 - 63 …341

فُرقان: آیه 77 …346

* پیوست های تحقیقی…349

* منابع تحقیق…365

* فهرست کتب نویسنده…367

* بیوگرافی نویسنده…368

ص:6

 

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و شماره آن در قرآن 21 می باشد.

2 - «انبیاء» به معنای «پیامبران» می باشد، در این سوره به زندگی 16 پیامبر اشاره شده است و به همین خاطر به این نام خوانده شده است.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: روز قیامت، حساب و کتاب در آن روز، پرهیز از بُت پرستی، نشانه های قدرت خدا، داستان پیامبران، امید و بیم، فروتنی و تواضع...

ص:10

 

از کنار آن می گذشتند و آن را به شوخی می گرفتند، دل های آنان شیفته دنیا بود و سرگرم دنیای خود شده بودند.

محمّد(صلی الله علیه وآله) برای مردم قرآن می خواند، گروهی از آنان به قرآن علاقه مند شده بودند و دوست داشتند تا قرآن را بشنوند، کافران آهسته به آنان می گفتند: «چرا می خواهید قرآن را بشنوید؟ محمّد انسانی مانند ما می باشد، شما که می دانید او جادوگر است پس چرا نزد او می روید؟ چرا به سخنش گوش می دهید».

تو از سخنی که آنان به یکدیگر می گفتند، باخبر هستی، هر سخنی که در زمین و آسمان گفته شود از آن آگاه می باشی که تو شنوا و دانا هستی، آنان قرآن تو را سحر و جادو خواندند، تو این سخن را شنیدی، به آنان مهلت دادی تا در طغیان خود سرگردان شوند، امّا روز قیامت عذاب سختی در انتظار آنان است.

* * *

دیده است که این سخنان را می گوید، اینها را خودش ساخته است. او یک شاعر است، اگر راست می گوید معجزه ای برای ما بیاورد، همان گونه که پیامبران قبل برای مردم معجزه می آوردند».

آری، امّت های قبل هم از پیامبران معجزه خواستند، وقتی پیامبران برای آن ها آن معجزه را آوردند، آنان باز ایمان نیاوردند، آن وقت بود که تو عذاب را نازل کردی و همه آنان را نابود کردی.

مردم مکّه از محمّد(صلی الله علیه وآله) تقاضای معجزه می کنند، آیا آنان پس از نزول معجزه ایمان خواهند آورد؟

تو از روی مهربانی، خواسته آنان را اجابت نکردی، زیرا اگر معجزه ای آسمانی فرا رسد و باز هم، از قبول حقّ خودداری کنند، عذاب آنان فوراً نازل می شود.

این یک قانون توست: دیدن معجزه، ورود به جهانِ شهود است، کسی که به جهان شهود وارد شود، اگر کفر بورزد، فوری به عذاب گرفتار می شود، تو می خواستی باز هم به آنان فرصت بدهی، شاید در آینده، به حقّ و حقیقت ایمان بیاورند و هدایت شوند.

اگر آنان می خواهند حقّ را بشناسند، معجزه قرآن برای آنان کافی است. هیچ کس نمی تواند سوره ای مانند قرآن بیاورد، این معجزه برای اثبات پیامبری محمّد(صلی الله علیه وآله) کفایت می کند.

* * *

کافران به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گفتند: «ای محمّد ! خدا بالاتر از آن است که یک انسان را به پیامبری بفرستد، اگر خدا می خواست پیامبر بفرستد، حتماً فرشته ای را می فرستاد».

تو از پیامبر خواستی تا به آنان چنین جواب دهد: «من اوّلین پیامبر خدا نیستم، قبل از من پیامبران زیادی بوده اند که از طرف خدا برای هدایت مردم آمده اند، آنان همه انسان بوده اند، از اهل ذکر سؤال کنید».

تو از کافران می خواهی تا از «اهل ذکر» سؤال خود را بپرسند، سؤال کافران این است: «آیا قبل از این، خدا انسانی را به پیامبری برگزیده است؟».

آن ها باید از اهل کتاب های آسمانی (یهودیان و مسیحیان) این سؤال را بپرسند.

وقتی کافران از یهودیان و مسیحیان این سؤال را بپرسند، جواب آنان معلوم است، در تورات و انجیل از پیامبران بزرگی نام برده شده است، همه این پیامبران، انسان بوده اند، خدا هرگز فرشتگان را برای پیامبری انتخاب نکرده است.

* * *

«از اهل ذکر سؤال کنید، اگر نمی دانید».

اینجا لازم است که درباره این جمله، سه نکته بنویسم:

* نکته اوّل

اهل سنّت می گویند این آیه درباره سؤال کردن نادان از دانا می باشد و این یک اصل کلّی است.

همیشه نادان باید از دانشمند سؤال کند.

ص:14

اگر برای مسلمانان سؤالی پیش آمد باید از اهل ذکر بپرسند. اهلِ ذکر هم همان یهودیان و مسیحیان هستند.

اهل سنّت معتقدند که اگر مسلمانی سؤالی داشت به حکم این آیه قرآن، باید به یهودیان و مسیحیان مراجعه کند و از آنان سؤال کند.

* نکته دوم

اگر یک مسلمان درباره خدا سؤال داشته باشد و به تورات و انجیل امروزی مراجعه کند، چه چیزی دستگیر او می شود؟

این اطلاعاتی است که درباره خدا در تورات و انجیل آمده است:

1 - خدا بر روی صندلی (کرسی) نشسته است، او لباسی دارد که مثل برف سفید است، گیسوی خدا مثل پشم پاک و تمیز است.(1)

2 - زیر پای خدا چیزی از یاقوت است.(2)

3 - خدا بر ابراهیم(علیه السلام) ظاهر شد و ابراهیم(علیه السلام) پای خدا را شستشو داد. (3)

4 - داوود(علیه السلام) که یکی از پیامبران است تصمیم گرفت مکانی برای سکونت خدا پیدا کند، وقتی آن مکان را پیدا کرد، خدا آن را پسندید و گفت: «من برای همیشه در اینجا ساکن خواهم بود».(4)

این نتیجه مراجعه من به تورات و انجیل امروزی است، پس آیا واقعاً من باید از یهودیان و مسیحیان سؤالات خود را بپرسم؟

* نکته سوم

آیه 7 این سوره، معنای دیگری هم دارد که از آن به «بطنِ قرآن» یاد می کنیم. «بطنِ قرآن» معنایی است که از نظرها پنهان است. در اینجا می خواهم درباره «بطن این آیه» سخن بگویم:

ص:15

مأمون، خلیفه عبّاسی بود، او دانشمندان را جمع کرد تا سؤالات خود را از امام رضا(علیه السلام) بپرسند. آن روز امام رضا(علیه السلام) رو به دانشمندان نمود و چنین فرمود:

__ آیا آیه 43 سوره نحل را خوانده اید؟

__ آری، خدا در آنجا می گوید: «از اهل ذکر بپرسید، اگر نمی دانید».

__ بدانید که اهل ذکر، ما خاندان پیامبر هستیم، سؤالات خود را از ما بپرسید.

__ اهلِ ذکر در این آیه، یهودیان و مسیحیان هستند، خدا در این آیه از ما می خواهد که سؤالات خود را از آنان بپرسیم.

__ شگفتا ! شما می گویید خدا از مسلمانان خواسته است تا از یهودیان و مسیحیان سؤال کنند، اگر این طور باشد آنان مسلمانان را به دین خود دعوت خواهند کرد !

آن روز همه حقیقت را فهمیدند، آری، «اهل ذکر»، آل محمّد(علیهم السلام) می باشند و مسلمانان سؤالات خود را باید از آنان بپرسند. معنایی که در اینجا ذکر شد، «بطن قرآن» می باشد.(5)

* * *

حکمت تو در این بود که بندگان برگزیده خود را به مقام پیامبری رساندی و آنان را الگوی همه قرار دادی. هیچ کدام از پیامبران، فرشته نبودند و عمر جاویدان نداشتند.

* * *

لَا تَرْکُضُوا وَارْجِعُوا إِلَی مَا أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَمَسَاکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْأَلُونَ (13) قَالُوا یَاوَیْلَنَا إِنَّا کُنَّا ظَالِمِینَ (14) فَمَا زَالَتْ تِلْکَ دَعْوَاهُمْ حَتَّی جَعَلْنَاهُمْ حَصِیدًا خَامِدِینَ (15)

کافران پیامبران تو را دروغگو می خواندند، پیامبران به آنان هشدار می دادند که از عذاب آسمانی بترسند، امّا آنان، پیامبران را مسخره می کردند. آنان به زندگی پر زرق و برق و خانه های خود دل بسته بودند و به آن فخر می فروختند.

وقتی آنان نشانه های عذاب تو را دیدند، پا به فرار گذاشتند، شاید نجات پیدا کنند، فرشتگانی که مأمور عذاب بودند به آن ها گفتند: «فرار نکنید ! به زندگی پر ناز و نعمت خود برگردید، ببینید که آن خانه ها چگونه نابود شد. به خانه هایتان برگردید شاید کسی از شما سؤال کند که چرا خانه هایتان ویران شده است، برگردید به آنان جواب بدهید».

آنان در جواب گفتند: «وای بر ما که کافر و ستمکار بودیم»، آنان وقتی عذاب را دیدند از خواب غفلت بیدار شدند، امّا دیگر دیر شده بود. آنان پیوسته «وای بر ما !» را زمزمه می کردند تا این که تو همه آن ها را ریشه کن کردی و صدای آنان را خاموش نمودی، آری، پشیمانی در وقتی که عذاب فرا رسد، هیچ سودی ندارد.

* * *

آسمان و زمین و آنچه بین آن هاست را بیهوده نیافریدی، آفرینش این جهان از روی حکمت بوده است تا دلیلی برای قدرت و عظمت تو باشد.

تو دوست داری تا بندگانت به این جهان نگاه کنند و در آن بیندیشند تا به قدرت تو پی ببرند و به یکتایی تو ایمان آورند و شکرگزار نعمت هایی باشند که تو به آنان عطا کرده ای.

* * *

من اینجا در کنجِ خانه نشسته ام، از عظمت جهان چه می دانم؟ فکر می کنم خواندن این ماجرا به من کمک کند:

روز عید فطر بود، همه نماز عید می خواندند، او هم می خواست نماز عید بخواند، امّا نمی دانست به کدامین سو نماز بخواند؟ قبله کجاست؟ کعبه کجاست؟

یاد سخن دوستش افتاد که به او گفته بود: «آنجا که رسیدی، کره زمین قبله توست، زمین را پیدا کن و به سمت آن نماز بخوان !».

او وضو گرفت و سپس از پنجره کوچکی به بیرون نگاه کرد، در جستجوی کره زمین بود. به راستی زمین کجاست؟

او زمین را سیّاره ای بسیار کوچک یافت که در دل منظومه شمسی در حرکت بود.

کهکشان راه شیری را دید، چشم او خیره ماند، او شکوه قدرت خدا را با تمام وجودش احساس کرد، قطرات اشک از چشمانش جاری شد. او در فضای بی انتها شناور بود و جز به بزرگی خدا نمی اندیشید.

به سوی سجّاده اش رفت تا نماز بخواند، او نمی دانست که در زمین، هزاران

ص:19

نفر از هموطنانش به او نگاه می کنند و نماز او را می بینند. نماز او در فضا، خاطره ای زیبا برای همه جوانان مالزی شد.

وقتی به زمین برگشت، چنین گفت: «هنگامی که از فضا به زمین نگاه کردم، قلبم به تپش افتاد و مبهوت شدم، وقتی کوچکی زمین را از بالا به تماشا می نشینی، عظمت پروردگارت را بیشتر درک می کنی، در فضا بیشتر به معجزه پروردگار در خلقت موجودات پی می بری».(6)

این سخنان نهمین مسلمانی است که به فضا سفر کرده است. دکتر «مظفّرشکوه» از کشور مالزی.

* * *

لحظه ای فکر می کنم، کره زمین با همه آن عظمت هایی که دارد; کوه ها، دریاها، اقیانوس ها، در مقابل خورشید ذرّه ای بیش نیست.

اکنون که این مطالب را دانستم، این آیه را یک بار دیگر می خوانم: «آسمان و زمین و آنچه بین آن هاست را بیهوده نیافریدم».

تو دوست داری من به عظمت آسمان ها و زمین بیندیشم، به فکر می روم که از کجا آمده ام و به کجا می روم و برای چه به اینجا آمده ام. بی جهت نیست که فکر کردن از هفتاد سال عبادت برتر است ! (7)

بارخدایا ! تو جهان هستی را بیهوده، خلق نکردی، تو از هر عیب و نقصی به دور هستی، از تو می خواهم مرا از آتش جهنّم در امان بداری.(8)

ص:20

که فرزند دارد، انسان یک روزی از بین می رود و فرزندش جای او را می گیرد. تو هرگز فرزند نداری، همیشه بوده و خواهی بود.(9)

اکنون با این بُت پرستان سخن می گویی، سخنی که آنان را به فکر فرو برد، شاید از خواب غفلت بیدار شوند: «ای مردم ! اگر می خواستم فرزندی برای خود انتخاب کنم، فرزندی مناسب با خود انتخاب می کردم، من چنین کاری نمی کنم».(10)

آری، اگر بر فرض تو می خواستی فرزندی برای خود بگیری، چرا باید سنگی صاف و سیاه را به فرزندی بگیری؟ چرا باید این سنگ ها که نه سخنی می گویند و نه کاری می کنند را به عنوان دختر خود انتخاب کنی؟

چرا این بُت پرستان قدری فکر نمی کنند؟ آیا آنان عظمت آسمان و جهان را نمی بینند، تو آسمان ها و این جهان با این عظمت را آفریدی، پس چرا باید سنگی بی خاصیت را به عنوان دختر خود انتخاب کنی؟

* * *

در این آیه واژه «لَهْوًا» ذکر شده است، بیشتر کسانی که قرآن را ترجمه کرده اند، این کلمه را به معنای «سرگرمی» گرفته اند و این آیه را این چنین ترجمه کرده اند: «اگر می خواستیم سرگرمی انتخاب کنیم، چیزی مناسب با خود انتخاب می کردیم».

آقای ابن قُتیبه در قرن سوم هجری زندگی می کرد، او واژه شناس معروفی است و در زمینه واژه های قرآن کتابی نوشته است که در نوع خود بی نظیر است. اسم کتاب او «غریبُ القرآن» است. او وقتی به این آیه می رسد، واژه «لَهْوًا» را «فرزند» معنا می کند.(11)

ص:22

با توجّه به سخن او ترجمه آیه چنین می شود: «اگر می خواستیم فرزندی برای خود انتخاب کنیم، فرزندی مناسب با خود انتخاب می کردیم».

* * *

عدّه ای می گویند در جهان دو خدا وجود دارد، امّا این عقیده باطلی است، تو خدای یکتا و یگانه ای، خدایی جز تو نیست، اگر در این جهان، چند خدا بود، جهان به تباهی کشیده می شد.

در همه اجزای این جهان هماهنگی کامل وجود دارد، این هماهنگی نشانه آن است که یک خدا این جهان را اداره می کند، زیرا اگر چند خدا در جهان بود، آنان هرگز نمی توانستند این یکپارچگی را پدید آورند و جهان از هم پاشیده می شد.

وقتی چند خدا در جهان باشد، لازم است که تصمیم های آنان مختلف باشد، خدا به کسی می گویند که از خود اراده مستقل دارد. اگر چند خدا در جهان بود، یکی می خواهد خورشید از مشرق طلوع کند، دیگری می خواهد خورشید از مغرب طلوع کند، اینجاست که جهان به هم می ریزد.

اکنون که من در جهان این نظم و هماهنگی را می بینم به یگانگی خدا پی می برم.

لا الهَ الا الله.

نیست خدایی جز الله.

* * *

بُت پرستان معتقد بودند که بُت ها شریک تو هستند و در مقابل آنان سجده می کردند و برای آنان قربانی می کردند.

اکنون در این آیه عقیده آنان را باطل اعلام می کنی و می گویی: «من از هر عیب و نقصی به دور هستم، من پروردگار عرش هستم، من از آنچه وصف می کنند، بالاتر هستم».

ص:25

* * *

در این قسمت سه نکته بیان شده است:

1 - آنان که می گویند تو شریک داری، تو را خوب نشناختند، این انسان است که برای کارهای بزرگ نیاز به کمک دارد و شریک می خواهد، قدرت تو بی پایان است، تو بی نیاز هستی و برای اداره جهان به هیچ کس نیاز نداری. نیازمند بودن، عیب و نقص است، تو هرگز نیازمند نیستی. تو شریک نداری.

2 - تو پروردگار عرش می باشی. منظور از «عرش»، در این آیه، علم و دانش توست. علم و دانش تو، همه زمین و آسمان ها را فرا گرفته است. هیچ چیز از علم تو پوشیده نیست. تو خود امور جهان را تدبیر می کنی و هیچ شریکی نداری.

3 - تو از آنچه دیگران وصف می کنند، بالاتر می باشی. گاهی من تصوّری از تو در ذهن خود می سازم، امّا آن تصوّر چیزی است که من آن را با عقل بشری خود ساخته ام، تو را به چیزی تشبیه کرده ام.

تو غیر از آن چیزی هستی که من در ذهن خود تصوّر می کنم، من هرگز نمی توانم تو را تصوّر کنم. تو بالاتر و والاتر از این هستی که به تصوّر ذهن انسان در آیی !

من فقط می توانم تو را با صفاتی که خودت در قرآن گفته ای، بشناسم. می دانم که تو بخشنده و مهربان هستی، شنونده و بینایی . از همه چیز باخبری، همیشه بوده ای و خواهی بود، پایان نداری همان گونه که آغاز نداشته ای...

من این صفات تو را در قرآن می خوانم و نسبت به تو شناخت پیدا می کنم،

ص:26

همه این ها که گفتم صفات توست، امّا ذات تو چگونه است؟ این را هرگز نمی توانم بفهمم، هرچه که در ذهن خودم برای ذات تو تصوّر کنم، باید بدانم که تو غیر از آن می باشی.(12)

* * *

کسانی که غیر تو را می پرستند، چه دلیلی برای این کار خود دارند؟ از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی به آنان چنین بگوید: «دلیل خود را بیاورید. خدایی جز الله نیست. یکتاپرستی پیام مشترک من و همه پیامبران پیشین است».

بیشتر کسانی که خدایان دروغین را می پرستند، در جهل و نادانی هستند، برای همین از حقّ روی برمی گردانند. آنان هیچ دلیلی برای عقیده خود ندارند، گرفتار جهالت خویش شده اند و حاضر نیستند سخن حقّ را بشنوند.(14)

آنان با این کار، خود را از سعادت و رستگاری محروم می کنند، کاش سخن پیامبر را می شنیدند و در آن فکر می کردند !

* * *

باشم.

کسی که تو از همه اعمال او راضی باشی، معصوم است و پاک. من که معصوم نیستم، طبیعی است ممکن است گناه داشته باشم.

اگر ملاک شفاعت این بود که تو از همه اعمال من راضی باشی، دیگر من نیاز به شفاعت نداشتم. شفاعت برای کسی است که تو از عمل او راضی نیستی، او گناهکار است.

ولی در روز قیامت، دو نوع گناهکار وجود خواهد داشت:

الف. گناهکاری که تو از دین او راضی و خشنود هستی. کسی که مسلمان است، امّا گناهکار است. او در روز قیامت شفاعت می شود.

ب. گناهکاری که کافر است و بُت پرست. تو از دین او راضی نیستی. او در روز قیامت، هرگز شفاعت نمی شود.

* * *

من به شفاعت محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) دل بسته ام، این قانون درباره شفاعت آن ها هم اجرا می شود، تو به آنان اجازه شفاعت می دهی و آنان مؤمنان گناهکار را شفاعت می کنند.

تو از عمل آن مؤمنان گناهکار ناراضی هستی، امّا از دین آنان خشنود هستی، برای همین شفاعت محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) شامل حال آنان می شود.

وای به حال کسی که تو از دین او ناراضی باشی ! هیچ کس او را شفاعت نخواهد کرد. بعد از آمدن دین اسلام، دیگر تو دین مسیح و دین یهود را قبول نمی کنی، همچنین کسی که از راه ولایت اهل بیت(علیهم السلام) دور مانده باشد از شفاعت بهره ای نمی برد.

ص:30

* * *

«فرشتگان از تو خشیّت دارند».

خشیّت، حالت عرفانی و معنوی باارزشی است، اگر این حالت در کسی باشد، سعی می کند از گناه دوری کند.

در زبان عربی برای مفهوم «ترس» دو واژه وجود دارد: «خوف» و «خشیّت». میان این دو واژه تفاوت دقیقی وجود دارد که من باید آن را بررسی کنم:

اگر من به جنگل بروم و ناگهان صدای غرّش شیری به گوشم برسد، ترس وجود مرا فرا می گیرد، زیرا خطری بزرگ مرا تهدید می کند، من سریع فرار می کنم.

امّا وقتی رانندگی می کنم، پلیس را می بینم که در همه جا، رفت و آمد را کنترل می کند. من از پلیس نمی ترسم. فقط حواس خود را جمع می کنم که مبادا جلوی چشم پلیس، تخلّف کنم، اگر پلیس ببیند که من با سرعت زیاد رانندگی می کنم مرا جریمه می کند. وقتی پلیس را می بینم بیشتر دقّت می کنم، در واقع من از سرانجام کار خودم می ترسم که نکند جریمه شوم.

در زبان عربی به ترس من از شیر جنگل «خوف» می گویند امّا برای آن حالتی که در مقابل پلیس دارم، «خشیّت» می گویند.(16)

پس «خشیّت» به معنای «خوف» نیست. فرشتگان از تو خشیّت دارند، آن ها مواظبند از مسیر حقّ خارج نشوند. فرشتگان از تو نمی ترسند !

پس من هم نباید از تو بترسم، تو خدای مهربان هستی، از پدر و مادر هم به من مهربان تری.

من باید از تو خشیّت داشته باشم، مبادا گناهی بکنم که به عذاب

ص:31

بشوم ! من باید از گناه خود بترسم.(17)

* * *

فرشتگان هرگز ادّعای مقام خدایی نکرده اند، بر فرض، هر فرشته ای بگوید: «من خدا هستم»، تو او را در آتش جهنّم می سوزانی، تو این گونه ستمکاران را کیفر می کنی.

* * *

ممکن نبود.

برای آرامش زمین از بالا هم ایمنی لازم است، تو بر آسمان سقفی زدی، تو دور زمین، جوّی قرار دادی که ضخامت آن به صدها کیلومتر می رسد، اگر این جوّ نبود، اشعّه های مرگ بار خورشید انسان را نابود می کرد. هر سال بیش از 26 هزار شهاب سنگ به جوّ زمین می رسند که هر کدام از آنان بیش از صد کیلوگرم وزن دارند، این شهاب سنگ ها وقتی به جوّ زمین می رسند، در اثر اصطکاک می سوزند و بسیار کوچک می شوند یا کلاً از بین می روند. اگر جوّ زمین نبود، شهاب سنگ ها خطر بزرگی برای انسان بود.

از دیگر نشانه های قدرت تو، خلقت روز و شب است، تو خورشید و ماه را آفریدی.

روز را برای تلاش و فعالیّت و شب را مایه آرامش بشر قرار دادی و برای حرکت خورشید و ماه، برنامه ریزی نمودی، میلیون ها سال است که خورشید و ماه در آسمان نورافشانی می کنند و با نظم و طبق برنامه، طلوع و غروب دارند.

این برنامه ای است که تو از روی علم و توانایی برای آن دو مشخّص کرده ای، همه این ها، نشانه های قدرت توست، فقط تو شایسته پرستش هستی، فقط تو را می پرستم و فقط از تو یاری می طلبم.(18)

ص:33

 

تو در این آیه جواب آنان را می دهی: «من به هیچ کس زندگی جاویدان نداده ام، آیا آنان که منتظر مرگ تو هستند، تا ابد زنده خواهند ماند؟ همه انسان ها سرانجام مرگ را تجربه می کنند، من شما را به این دنیا آوردم تا شما را با بیماری و سلامتی، فقر و ثروت، بلا و نعمت بیازمایم تا صبر یا بی تابی شما آشکار شود، شکر یا کفران شما هویدا گردد، سرانجام همه شما می میرید و در روز قیامت برای حسابرسی به پیشگاه من حاضر می شوید».

آری، آنان که برای محمّد(صلی الله علیه وآله) آرزوی مرگ می کنند، خودشان هم می میرند، همه انسان ها محکوم به مرگ و نابودی هستند، امّا دین محمّد(صلی الله علیه وآله) و قرآن او نابود نمی شود، تو این دین و این قرآن را بر او نازل کردی و خودت هم آن را حفظ می کنی، تا آسمان و زمین برپا باشد، دین محمّد(صلی الله علیه وآله) باقی خواهد ماند.

* * *

می پرستید، بُت هایی که فقط یک قطعه سنگ هستند، شما در مقابل این سنگ ها سجده می کنید و فرزندان خود را به پای آنان قربانی می کنید، این سنگ ها نمی توانند به شما سود و زیانی برسانند.

شما مرا مسخره می کنید و به من می خندید، در حالی که باید به خودتان بخندید و کار خود را مسخره کنید !

من خدایی را می پرستم که به هر کاری تواناست، امّا شما بُت هایی را می پرستید که از خودتان پست تر هستند، شما می توانید راه بروید، سخن بگویید، امّا خدایان شما هیچ کاری نمی توانند بکنند ! شما جان دارید و بت های شما بی جان هستند، آیا نباید به شما خندید که چنین بُت هایی را می پرستید؟

* * *

این سخن مرا به فکر واداشت، مردم آن روزگار بُت هایی را می پرستیدند که مردگانی بی جان بودند.

امروز من چه می کنم؟ آیا مطمئن هستم که پول، بُت من نشده است؟ آیا دنیا و زیبایی های آن، بُت من نشده اند؟

لحظه ای فکر کنم، آیا این موجودات بی جان نیستند که قلب مرا از آنِ خود کرده اند؟ مسابقه دنیاخواهی سال هاست که آغاز شده است و من هم در این مسابقه آمده ام، چه کنم، اسیر فرهنگ دنیاطلبی شده ام. امروز باید به خود بخندم ! ارزش خود من از بُتی که می پرستم، بالاتر است !

باید همچون ابراهیم(علیه السلام) تبری بر دست گیرم و این بُت ها را بشکنم...

* * *

ص:36

خود دور کنند، فرشتگان در آن روز به آنان هیچ مهلتی نمی دهند که لحظه ای بیاسایند، عذاب آنان همیشگی است.

* * *

تو به این مردم و پدران آنان نعمت های فراوان دادی، حتّی بعضی از آنان را عمر طولانی عطا کردی، امّا آنان به جای بندگی تو، دچار غرور و غفلت شدند و سر به طغیان و سرکشی نهادند. آیا آن ها نمی بینند که دنیا و نعمت های آن پایدار نیست؟

آنان وقتی ثروت و دارایی خود را می بینند، احساس پیروزی می کنند، آنان نمی دانند که این ثروت ها، مایه امتحان آنان است، تو به آنان فرصت داده ای و به زودی فرصتشان تمام می شود و مرگ به سراغشان می آید.

آیا آنان نمی بینند که تو از زمین و اهل آن کم می کنی؟ اقوام، ملّت ها، قدرت ها و حکومت ها می آیند و چند روزی روی این زمین جولان می دهند و پس از اتمام مهلتشان طومارشان برچیده می شود و از میان می روند.

تو حکمفرمای این جهان هستی، تو مرگ را برای همه تقدیر کرده ای، مرگ در انتظار همه آنان است، به راستی آیا تو پیروز هستی یا آنان؟

* * *

آری، وظیفه پیامبر این است که پیام مرا به آنان برساند، دیگر مهم نیست آنان ایمان می آورند یا نه. تو می خواهی با آنان اتمام حجّت کنی، تو انسان را آزاد آفریده ای و به او حقّ انتخاب داده ای، این کافران تصمیم گرفته اند که ایمان نیاورند، تو هم آنان را مجبور نمی کنی که ایمان آوردند، بلکه آنان را به حال خود رها می کنی.

آنان گوش هایی دارند که با آن سخن حقّ را نمی شنوند، آنان خود را به کری و کوری زده اند، وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) آنان را از عذاب می ترساند، سخن او را نمی شنوند، آنان راه دشمنی با حقّ را پیش گرفته اند و از عذابی که در انتظارشان است، غافل هستند.

تو به آنان نعمت های فراوان دادی، امّا آنان بندگی تو را نمی کنند، اگر نمونه ای از عذاب تو به آنان برسد، فریاد خواهند زد: «ای وای بر ما ! ما همه ستمگر بودیم»، امّا این اعتراف به گناه در آن وقت برای آنان سودی ندارد، وقتی عذاب فرا رسد، دیگر کار از کار گذشته است و فرصت آنان پایان یافته است، در آن لحظه پشیمانی هیچ سودی ندارد.

* * *

نعمت های آن بهره مند شوند و کافران را به جهنّم گرفتار می سازی.

در آن روز میزان های عدل را برای سنجش اعمال برپا می کنی، وقت حسابرسی به هیچ کس ظلم و ستمی نمی شود. اگر عملی به اندازه یک دانه خَردَل هم باشد، آن را به شمار می آوری که دانش تو برای حسابگری آن روز کفایت می کند.

* * *

خَردل گیاهی است که دانه های بسیار کوچکی دارد. در زبان عربی وقتی می خواهند کوچکی چیزی را مثال بزنند، می گویند: «آن چیز مثل دانه خردل است»، امّا زبان فارسی ما چنین می گویم: «آن چیز به اندازه سر سوزن است».

در روز قیامت من نتیجه همه کارهای خود را می بینم، هر چند کار من به اندازه سر سوزنی باشد !

* * *

خیلی ها در ترجمه این آیه واژه «میزان» را به معنای «ترازو» گرفته اند.

در یکی از کتب اهل سنّت چنین می خوانم: «در روز قیامت خدا ترازویی را به صحرای قیامت می آورد، این ترازو دو کفّه دارد، هر کفّه آن به اندازه آسمان و زمین است، خدا آن ترازو را بین بهشت و جهنّم قرار می دهد».(19)

«هِشام» یکی از یاران امام صادق(علیه السلام) بود، او مدّت ها در این آیه فکر کرد، آیا به راستی در قیامت اعمال انسان ها با ترازو سنجش می شود. او نزد امام صادق(علیه السلام)آمد و درباره این آیه سؤال کرد. امام فرمود: «منظور از ترازوها در این آیه پیامبران و امامان می باشند».(20)

آن روز هشام به این سخن خیلی فکر کرد...

ص:41

* * *

یک بار دیگر این آیه را می خوانم: «در آن روز میزان های عدل را برای سنجش اعمال برپا می کنم».

عدّه ای واژه «میزان» را به معنای «ترازو» گرفته اند، امّا «میزان» در اینجا به معنای «سنجش» است.

در روز قیامت، اعمال بندگان، سنجیده می شود، این سنجش از روی عدالت است.

ترازو، وسیله ای برای سنجش کالا می باشد، وقتی به مغازه می روم، وزن نخود و لوبیا و برنج را با ترازو سنجش می کنند.

یادم نمی رود وقتی برای اوّلین بار این دو کلمه را شنیدم: «میزان الحراره»، من آن روز این را فهمیدم: «ترازوی حرارت». خیلی فکر کردم، بعداً فهمیدم که منظور از «میزان الحراره» همان «دماسنج» می باشد. دماسنج، ترازو نیست، دو کفّه ندارد، امّا دما را با آن می سنجند.

در زبان عربی برای «سنجش» از واژه «میزان» استفاده می شود، البتّه هر چیزی وسیله سنجش خود را دارد.

در روز قیامت، ترازویی که دو کفّه بزرگ داشته باشد، وجود ندارد، اعمال پیامبران و امامان، ملاک سنجش هستند، اعمال ما با اعمال آنان سنجیده می شود. این معنای سنجش اعمال است. اگر الگوی عمل من، اعمال آنان باشد، رستگار می شوم، اگر الگوی عمل من از دیگران باشد، آن روز نجات پیدا نمی کنم.

* * *

ص:42

در آن روز، حسابرسی اعمال در نهایت درستی و به حقّ انجام می گیرد و به هیچ کس ظلم نمی شود. البتّه تو به همه چیز آگاه هستی و نیاز به این سنجش نداری. این سنجش از روی جهل و نادانی نیست، هیچ چیز از تو پنهان نیست و علم تو حدّ و اندازه ندارد، تو می خواهی خود انسان ها از اعمال خود باخبر شوند و خودشان نتیجه اعمال خود را به چشم ببینند.

آری، در آن روز کسانی که اعمال نیک آنان، بیشتر از گناهانشان باشد، رستگار می شوند و به بهشت می روند و از نعمت های زیبای آن بهره مند می شوند. امّا کسانی هم که کارهای نیک آنان از گناهانشان کمتر باشد، به عذاب گرفتار می شوند، آنان در دنیا از شیطان پیروی کردند و سخن تو را انکار کردند و با این کار، سرمایه وجودی خود را از دست دادند و به خود ضرر زدند.

* * *

تورات، حقّ را از باطل جدا می کرد و روشنی بخش دل ها بود. تورات پند و موعظه ای برای اهل تقوا بود.

اهل تقوا کسانی هستند که در آشکار و پنهان از گناه دوری می کنند و از عذاب من در هراسند، آنان از روز قیامت بیم دارند.

این قرآن هم کتاب پر برکتی است که من آن را بر بنده خود نازل کردم، چرا شما آن را انکار می کنید؟ چرا به قرآن که سخن من است ایمان نمی آورید؟

ص:44

آنان در گوش های خود پنبه می گذارند تا صدای او را نشنوند، آنان قرآن را سحر و جادو می خوانند و به محمّد(صلی الله علیه وآله) سنگ می زنند و بر سرش خاکستر می ریزند.

اکنون می خواهی برای محمّد(صلی الله علیه وآله) سرنوشت پیامبران را بیان کنی، از سختی های آنان یاد کنی و بگویی که چگونه آنان را یاری کردی و بر دشمنانشان پیروز نمودی.

ابتدا از ابراهیم(علیه السلام) سخن می گویی، تو قبل از آن که ابراهیم(علیه السلام)به بلوغ برسد، به او رشد فکری دادی، تو به شایستگی او دانا بودی و از این رو او را به پیامبری برگزیدی.

وقتی ابراهیم(علیه السلام) کوچک بود، پدرش از دنیا رفت، به همین خاطر عمویش، آذر او را بزرگ کرد، او عمویش را پدر خطاب می کرد.(21)

روزی او با عمویش، آذر و قومش چنین گفتگو کرد:

__ این مجسّمه هایی که شما می پرستید، چه هستند؟

__ این ها خدایان ما هستند، پدران ما این بُت ها را پرستش می کردند و ما هم از آنان پیروی می کنیم.

__ هم شما در گمراهی هستید و هم پدران شما در گمراهی آشکاری بوده اند.

__ ای ابراهیم ! آیا مطلب حقّی آورده ای یا با ما شوخی می کنی؟

__ البتّه که راست می گویم، خدای شما همان خدایی است که آفریننده آسمان ها و زمین است، من بر این مطلب گواهی می دهم. سخن من از روی دلیل است.

__ ما بُت های خود را می پرستیم.

ص:46

__ به خدا قسم، زمانی که نباشید من نقشه ای برای نابودی بُت های شما خواهم کشید.

* * *

نشویم.

__ ما شنیدیم که شخص جوانی به نام «ابراهیم»، از بُت های ما به بدی یاد می کرد.

__ باید او را دستگیر کنیم و در حضور مردم او را محاکمه کنیم، باید کسانی که دیده اند او از بُت ها بدگویی می کند، بر این ماجرا شهادت بدهند.

در شهر غوغایی به پا شد، زیرا یک جوان، بنیان دینی مردم را به هم ریخته بود و خدایان آنان را نابود کرده بود. بزرگان شهر نزد نمرود جمع شدند و ابراهیم(علیه السلام) را دستگیر کردند و او را برای محاکمه آوردند.

* * *

در این لحظه بود که همه به فکر فرو رفتند: چرا ما بُت هایی را می پرستیم که نمی توانند سخنی بگویند و از خود دفاع کنند؟ آنان نمی توانند بلا را از خود دفع کنند، پس چگونه می توانند بلا را از ما دور کنند؟

آری، با این پاسخ ابراهیم(علیه السلام) همه به فطرت خود بازگشتند. مردم رو به نمرود و بزرگان شهر کردند و گفتند: «شما ما را به عبادت این بُت ها دعوت کردید، شما به ما ستم کردید». سپس با شرمندگی سرهای خود را به زیر انداختند و گفتند: «ای ابراهیم ! تو می دانی که این بُت ها سخن نمی گویند».

ابراهیم(علیه السلام) از فرصت به دست آمده استفاده کرد و گفت: «آیا بُت هایی را می پرستید که نه می توانند به شما سودی برسانند و نه زیانی؟ شما خیال می کنید اگر دست از بُت پرستی بردارید به خشم بُت ها گرفتار می شوید، اما بُت ها هرگز نمی توانند به کسی ضرری برسانند. ای مردم! چرا خدای یکتا را نمی پرستید که به شما این همه نعمت داده است، چرا بُت های بی جان را می پرستید؟ ننگ بر شما و بر بُت های شما ! آیا جا ندارد که قدری فکر کنید و از خواب غفلت بیدار شوید».

* * *

ابراهیم(علیه السلام) پیامبر تو بود، او هرگز دروغ نمی گوید، او بُت ها را شکسته بود، مردم به او گفتند: «آیا تو بُت ها را شکسته ای»، آیا او به دروغ پاسخ داد؟

او چنین گفت: «آن بُت بزرگ، این کار را کرده است، اگر آنان سخن بگویند».

من باید در پاسخ او دقّت کنم. او از واژه «اگر» در سخن خود استفاده کرد، معنای سخن او چنین است: «اگر بُت ها سخن بگویند، آن بُت بزرگ این کار را کرده است. اگر بُت ها سخن نگویند، من این کار را کرده ام». معلوم است که

ص:49

این سخن دروغ نیست.(22)

* * *

کس تا به حال چنین آتشی ندیده بود، مردم همه جمع شدند تا سوخته شدن ابراهیم(علیه السلام) را تماشا کنند.

نمرود هم آمده است، او در جایگاه مخصوصی قرار گرفته است و از بالا منظره را می بیند. ابراهیم(علیه السلام) را از زندان بیرون آوردند، امّا او را چگونه در آتش بیندازند، این آتش آن قدر سوزنده است که نمی توان نزدیک آن شد.

اینجا بود که شیطان به شکل انسانی نزد آنان آمد و گفت: «از منجنیق استفاده کنید، ابراهیم را با منجنیق در آتش اندازید».

همه این فکر را پسندیدند، منجنیق را آوردند و می خواستند ابراهیم(علیه السلام) را در آن قرار بدهند، در این هنگام آذر عموی ابراهیم(علیه السلام) جلو آمد و به ابراهیم(علیه السلام)گفت:

__ ای ابراهیم ! دست از عقیده خود بردار !

__ این کار را نمی کنم.

اینجا بود که آذر دستش را بالا آورد و سیلی محکمی به ابراهیم(علیه السلام) زد، مأموران ابراهیم(علیه السلام) را داخل منجنیق گذاشتند. همه منتظرند تا نمرود دستور بدهد و ابراهیم(علیه السلام) را به داخل شعله ها پرتاب کنند.

* * *

در آسمان ها فرشتگان دست به دعا برداشتند و گفتند: خدایا ! آیا اجازه می دهی ابراهیم(علیه السلام) را به آتش بسوزانند. تو به آنان گفتی: وقتی او مرا بخواند من جوابش را می دهم و او را نجات می دهم.

ابراهیم(علیه السلام) در منجنیق نشسته بود، نگاه به آتشی می کرد که تا آسمان شعله می کشید، جبرئیل نزد او آمد و گفت:

ص:51

__ ای ابراهیم ! من جبرئیل هستم، خدا به من قدرت زیادی داده است، آیا به کمک من نیاز داری؟

__ به کمک تو نیازی ندارم، امّا به کمک خدای خود نیاز دارم.

جبرئیل در تعجّب از توکّل ابراهیم(علیه السلام) است، بی خود نیست که خدا او را به عنوان دوست خود برگزید. نمرود فرمان داد، فریاد و هیاهو همه جا را فرا گرفت، مأموران منجنیق را به سوی آتش نشانه گرفتند. ابراهیم(علیه السلام) دست به دعا برداشت: «خدایا ! من تو را به حقّ محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) می خوانم که مرا از این آتش نجات دهی».

ابراهیم(علیه السلام) به سوی آتش پرتاب شد، تو به آتش فرمان دادی: «ای آتش ! بر ابراهیم سرد باش». آتش سرد شد، جبرئیل را فرستادی تا ابراهیم(علیه السلام) را از هوا بگیرد و بر روی زمین قرار دهد، به قدرت تو آتش چنان سرد شد که ابراهیم(علیه السلام)سرمای شدیدی را احساس کرد و دندان هایش از شدّت سرما به هم می خورد.

سخن تو با آتش ادامه پیدا کرد: «بر ابراهیم بی گزند باش». اینجا بود که سرما برطرف شد، در وسط آتش، گلستان برای ابراهیم(علیه السلام) درست کردی و ابراهیم(علیه السلام) در آنجا نشسته بود و با جبرئیل سخن می گفت.

نمرود از بالای جایگاه خود نگاه کرد، ابراهیم(علیه السلام) را دید که آتش برای او گلستان شده است، اینجا بود که نمرود به آذر رو کرد و گفت: «به راستی چقدر ابراهیم نزد خدایش عزیز است !». سپس رو به اطرافیان خود کرد و گفت: «هر کس می خواهد خدایی برای خود انتخاب کند، باید خدای ابراهیم را انتخاب کند».

ص:52

آری، تو این گونه بندگان خوب خود را یاری می کنی، هر کس همچون ابراهیم(علیه السلام) از غیر جدا شود و فقط به تو دل ببندد، تو او را نجات می دهی، آن مردم برای نابودی ابراهیم(علیه السلام) نقشه کشیدند و آتشی با آن عظمت درست کردند، امّا تو آن آتش را برای ابراهیم(علیه السلام) گلستان کردی و آنان را ناکام ساختی.(23)

* * *

دادی، آری، تو نسل پر از خیر و برکت به ابراهیم(علیه السلام) عنایت کردی، از رحمت خاصّ خود به آنان عطا کردی و برای آنان نام نیک و مقام برجسته ای در میان همه امّت ها قرار دادی.

تو ابراهیم و اسحاق و یعقوب(علیهم السلام) را پیشوایان معنوی انسان ها قرار دادی که به فرمان تو، مردمِ زمان خود را هدایت می کردند، تو به آنان نیکوکاری، برپاداشتن نماز و پرداخت زکات را وحی کردی و آنان تو را عبادت می کردند.

* * *

به ابراهیم(علیه السلام) پسر دیگری به نام «اسماعیل» دادی، ولی نام او را در اینجا ذکر نمی کنی. علّت چیست؟

اسماعیل(علیه السلام) قبل از ابراهیم(علیه السلام) از دنیا رفت، در واقع تنها وارث ابراهیم(علیه السلام)، اسحاق بود، پس در اینجا از اسحاق نام بردی و اسماعیل را ذکر نکردی، آری، پیامبران بنی اسرائیل، همه از نسل اسحاق بودند.(25)

البتّه آخرین پیامبر تو از نسل اسماعیل است، وقتی نزدیک به 3500 سال از مرگ اسماعیل گذشت، محمّد(صلی الله علیه وآله) به دنیا آمد. اسماعیل قبل از وفاتش ازدواج کرد و چند فرزند از او به دنیا آمد، محمّد(صلی الله علیه وآله) از نسل او است.

ص:54

تبهکار بودند، تو لوط(علیه السلام) را در پناه رحمت خود قرار دادی که او بنده شایسته تو بود.

* * *

انبیاء: آیه 77 - 76 وَنُوحًا إِذْ نَادَی مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّیْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ (76) وَنَصَرْنَاهُ مِنَ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآَیَاتِنَا إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمَ سَوْء فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِینَ (77)

از نوح(علیه السلام) یادی می کنی، نوح(علیه السلام) تقریباً 2200 سال قبل از ابراهیم و لوط(علیهما السلام)زندگی می کرد.

نوح(علیه السلام) مردم زمان خود را به یکتاپرستی فرا خواند، امّا بیشتر آنان به او ایمان نیاوردند و پرستش بُت ها را ادامه دادند، سرانجام نوح(علیه السلام) تو را به یاری خواند و دست به دعا برداشت تا او را از دست آن مردم کافر نجات دهی، تو دعای او را مستجاب کردی، تو او و کسانی که به او ایمان آورده بودند را از بلای بزرگ نجات دادی، وقتی طوفان سهمگین فرا رسید او و یارانش را سوار بر کشتی نمودی و او را در برابر کافران یاری کردی، کافرانی که سخن نوح(علیه السلام) را دروغ خواندند، آنان مردمی تبهکار بودند و از این رو همه آن ها را غرق کردی. (نوح(علیه السلام) تقریباً 1200 سال بعد از آدم(علیه السلام) زندگی می کرد).

* * *

وَالطَّیْرَ وَکُنَّا فَاعِلِینَ (79) وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوس لَکُمْ لِتُحْصِنَکُمْ مِنْ بَأْسِکُمْ فَهَلْ أَنْتُمْ شَاکِرُونَ (80)

اکنون نام داوود(علیه السلام) و پسرش سلیمان(علیه السلام) را ذکر می کنی، تو آنان را به پیامبری برگزیدی تا مردم را به راه راست هدایت کنند.

روزی را یاد می کنی که داوود و سلیمان(علیهما السلام) درباره موضوعی قضاوت کردند و تو شاهد قضاوت آنان بودی، ماجرا از این قرار بود: چوپانی گوسفندان خود را رها کرده بود و آن گوسفندان شب به باغ انگوری رفته بودند و به درختان آسیب رسانده بودند. آنان بین چوپان و باغدار قضاوت کردند.

تو حکم عادلانه و درست را به سلیمان(علیه السلام) فهماندی، تو به داوود و سلیمان(علیهما السلام) شایستگی قضاوت عطا کردی و به آنان علم فراوانی دادی.

* * *

باغدار همراه چوپان نزد داوود(علیه السلام) آمدند و ماجرا را تعریف کردند، گوسفندان باغ را از بین برده بودند، برگ و ساقه درختان انگور را خورده بودند. حکم داوود(علیه السلام) این بود: «چوپان باید همه گوسفندان خود را به باغدار بدهد».

در این هنگام سلیمان(علیه السلام) که نوجوانی بیش نبود رو به پدر کرد و گفت: «چوپان برای مدّت یک سال، گوسفندان خود را به باغدار بدهد».

داوود(علیه السلام) وقتی قضاوت فرزندش سلیمان(علیه السلام) را شنید، نظر او را پذیرفت و به همان حکم نمود.

* * *

اسم او ابن مُسکان و اهل کوفه بود. او این آیه را خواند و به فکر فرو رفت،

ص:57

داوود و سلیمان(علیهما السلام) هر دو پیامبر تو بودند و معصوم بودند، پس چرا قضاوت آنان با هم فرق داشت؟

آیا قضاوت داوود(علیه السلام) اشتباه بود؟

داوود(علیه السلام) پیامبر خدا بود، مگر می شود او خطا کند؟

ابن مُسکان سؤال خود را از افراد زیادی پرسید، کسی نتوانسته بود به او جواب قانع کننده ای بدهد. یک سال که او برای حجّ به مکّه و مدینه سفر کرده بود این سؤال را از امام صادق(علیه السلام)پرسید.

آن حضرت در جواب چنین فرمود: «داوود(علیه السلام) بر اساس قانونی که خدا بر پیامبران قبلی نازل کرده بود، حکم کرد. در آن لحظه خدا بر سلیمان(علیه السلام) آن حکم را وحی کرد. داوود و سلیمان(علیهما السلام) هر دو بر اساس حکم خدا قضاوت کردند».(26)

* * *

تو حکم خود را بر اساس حوادثی که اتّفاق می افتد بر پیامبران نازل می کنی، تا آن زمانی که این ماجرا پیش آمد، هیچ گلّه گوسفندی، باغ انگوری را از بین نبرده بود، به همین خاطر تو حکم آن را بیان نکرده بودی.

مگر درخت انگور با بقیّه درختان چه فرقی دارد؟

اگر من همه برگ و ساقه های درختی را قطع کنم، آن درخت برای همیشه خشک می شود، ریشه آن هم نابود می شود، بیشتر درختان مثل درخت سیب، زردآلو، آلوچه، گیلاس، توت، خرما و... این گونه هستند.

ولی اگر من همه برگ و ساقه های درخت انگور را قطع کنم، ریشه آن سالم می ماند، سال آینده برگ و ساقه می دهد و حتّی میوه بیشتری هم می دهد !

ص:58

برای همین است که باغداران در اسفند ماه به باغ انگور خود می روند و بیشتر ساقه ها را قطع می کنند و فقط چند ساقه را باقی می گذارند، اگر آن ها این کار را نکنند، درخت انگور اصلاً میوه نمی دهد !

وقتی آن ماجرا پیش آمد، حکم تو این بود: «اگر گوسفندانی به باغی بروند و برگ و ساقه درختان را بخورند، باید آن گوسفندان را به باغدار داد، زیرا همه زحمت او از بین رفته است و باغ او نابود شده است». این حکم درباره درختان سیب، زردآلو، آلوچه، گیلاس، توت، خرما و... بود. تا آن زمان چنین ماجرایی برای باغ انگور پیش نیامده بود.

داوود(علیه السلام) بر اساس سخن تو سخن گفت، او حکم تو را بیان کرد، سخن او حق بود.

در آن لحظه تو حکم درخت انگور را بر سلیمان(علیه السلام) نازل کردی، تو می خواستی این گونه مقام سلیمان(علیه السلام) را به پدر و اطرافیان نشان دهی، سلیمان(علیه السلام) نوجوانی بیش نبود، باید همه می فهمیدند که او پیامبر توست و تو،به او وحی نازل می کنی.

اینجا بود که سلیمان(علیه السلام) به پدر چنین گفت: ای پدر ! درست است که اکنون گوسفندان برگ ها و ساقه های درختان انگور را خورده اند، امّا درخت انگور از بین نمی رود، سال آینده ثمر بیشتری هم می دهد، امّا باغدار امسال ضرر کرده است، گوسفندان را برای یک سال به باغدار می دهیم تا از شیر و پشم آن ها استفاده کند. سال آینده وقتی باغ دوباره سبز شد و به بار نشست، گوسفندان را به چوپان باز می گردانیم.

داوود(علیه السلام) نظر پسرش را پسندید و بر اساس همان حکم کرد، داوود(علیه السلام) تو را

ص:59

سپاس گفت که به پسرش مقام پیامبری عطا کردی.

* * *

تو مقامی بس بزرگ به داوود(علیه السلام) عطا کردی، وقتی او ذکر تو را می گفت و «سبحان الله» می گفت، کوه ها و پرندگان با او همراه می شدند، این معجزه ای برای داوود(علیه السلام) بود و تو این معجزه شگفت را به او عطا کرده بودی.

تو آهن را در دست داوود(علیه السلام) نرم کردی و به او ساختن زره را آموختی تا بنی اسرائیل از آن زره ها استفاده کنند و جان خود را حفظ کنند، این نعمتی بود که به آنان دادی، آیا آنان شکرگزار تو خواهند بود؟

* * *

ماجرای نرم شدن آهن به دست داوود چیست؟

روزی تو به داوود(علیه السلام) چنین وحی کردی: «ای داوود ! تو بنده خوب من هستی، ولی از بیت المال استفاده می کنی و برای مخارج خود از آن بیت المال بهره می گیری، کاش به دست خود، کار می کردی و با مزد آن، روزگار را می گذراندی».

وقتی داوود(علیه السلام) این سخن را شنید، چهل روز گریست، او پیرمرد شده بود و برای او فراگرفتن یک شغل، کار آسانی نبود، اینجا بود که تو آهن را برای او نرم گرداندی، آهن که این قدر محکم است، وقتی به دست او می رسید، نرم می شد و او می توانست به راحتی به آن حالت بدهد، تو روش ساختن زره را به او یاد دادی و او شروع به ساختن زره کرد، او هر روز، یک زره می ساخت.

استادان زره ساز برای ساختن یک زره وقت زیادی صرف می کردند، آنان آهن را با زحمت زیاد در آتش سرخ می کردند و با وسایل مخصوصی آن را

ص:60

شکل می دادند، امّا داوود(علیه السلام) به معجزه تو با دست خود، آهن را به راحتی خم می کرد و به آن شکل می داد. او هزار زره ساخت و هر زره را به هزار درهم فروخت و از بیت المال بی نیاز شد.

* * *

أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ (83) فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَکَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرّ وَآَتَیْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِکْرَی لِلْعَابِدِینَ (84)

از ایّوب(علیه السلام) یاد می کنی، او به سختی های زیادی مبتلا شد، به سختی بیمار شد و همه فرزندان او از دنیا رفتند و ثروت و دارایی خود را از دست داد، او در همه حال شکر تو را به جا می آورد، روزی او تو را خواند و چنین گفت: «بارخدایا ! سختی ها و مشکلات به من رو آورده است، تو مهربان ترین مهربانان هستی».

آن وقت بود که تو دعای او را مستجاب کردی، همه سختی هایی را که داشت برطرف ساختی، تو این گونه به او مهربانی نمودی، این رحمتی از طرف تو بود تا پندی برای دیگران باشد. آری، مشکلات هر چقدر هم زیاد باشد، لطف تو از آن ها بزرگ تر است.

خوشا به حال کسی که امیدش به توست، هر کس ماجرای ایّوب(علیه السلام) را بشنود، دیگر به تو نمی گوید مشکلات بزرگی دارم بلکه به مشکلات می گوید خدای بزرگی دارم !

* * *

انبیاء: آیه 86 - 85 وَإِسْمَاعِیلَ وَإِدْرِیسَ وَذَا الْکِفْلِ کُلٌّ مِنَ الصَّابِرِینَ (85) وَأَدْخَلْنَاهُمْ فِی رَحْمَتِنَا إِنَّهُمْ مِنَ الصَّالِحِینَ (86)

اسماعیل بن حِزقیل، ادریس و ذَا الْکِفل(علیهم السلام) سه پیامبر دیگر تو بودند که با مشکلات و سختی های زیادی روبرو شدند، آن ها در راه تو صبر و شکیبایی کردند، تو هم رحمت خود را بر آنان نازل کردی، آنان از بندگان شایسته تو

ص:62

بودند.

* * *

مناسب است توضیح مختصری درباره این سه پیامبر بدهم:

1 - اسماعیل بن حِزقیل(علیه السلام): مردم به او «صادقُ الوَعد» می گفتند، یعنی درست پیمان. او با یکی از دوستان خود وعده داشت، پس سر قرار خود رفت ولی دوست او نیامد، او مدّت زیادی در آنجا منتظر ماند. به همین علّت او را به این نام خواندند.

او مردم را به یکتاپرستی فرا خواند و از بُت پرستی نهی کرد، امّا مردم او را شکنجه زیادی کردند و با بی رحمی، پوست سر و صورتش را کَندند، او در برابر همه این سختی ها، صبر کرد.(27)

2 - ادریس(علیه السلام): او پدربزرگ نوح(علیه السلام) بود و برای هدایت مردم تلاش زیادی کرد و در این راه با سختی های زیادی روبرو شد.

3 - «ذَا الْکِفل»(علیه السلام): او نیز یکی از پیامبران بود که پس از داوود(علیه السلام)زندگی می کرد، او مردم را به یکتاپرستی دعوت می کرد.(28)

* * *

او خواستی تا به سوی مردمی برود که در نینوا (در کشور عراق) زندگی می کردند. او به نینوا رفت و سی و سه سال، مردم را به یکتاپرستی دعوت کرد، در این مدّت فقط دو نفر به او ایمان آوردند، مردم با یونس(علیه السلام) تندی می کردند و او را تهدید به قتل نمودند، سرانجام یونس(علیه السلام) آنان را نفرین کرد و از تو خواست تا بر آنان عذاب را نازل کنی.

به یونس(علیه السلام) وحی کردی که طلوع آفتاب روز چهارشنبه، نیمه ماه، عذاب نازل می شود، یونس(علیه السلام) این زمان نزول عذاب را به دیگران خبر داد و او از دست مردم بسیار عصبانی بود که چرا فریب شیطان را خورده اند و به گمراهی افتاده اند، سپس او شهر را ترک کرد.

قبل از آن که عذاب فرا رسد، مردم تصمیم گرفتند توبه کنند، هنوز ساعتی به نزول عذاب مانده بود که صدای گریه آنان، همه جا را فرا گرفت، تو توبه آنان را پذیرفتی و عذاب را از آنان برداشتی که تو خدای بخشنده و مهربان هستی.(29)

شهر نینوا کنار رود فرات واقع شده بود، یونس به سوی فرات رفت. رود فرات رود بزرگی بود و کشتی ها به راحتی در آن رفت و آمد می کردند، یونس(علیه السلام) سوار کشتی شد. کشتی به سوی «خلیج فارس» حرکت کرد. وقتی کشتی به وسط دریا رسید. یونس(علیه السلام) به سمت دریا رفت، او گمان می کرد که تو بر او سخت نمی گیری.(30)

تو نهنگ بزرگی را بر اهل آن کشتی مسلّط کردی، آن ها فهمیدند که آن نهنگ، یکی از آنان را می خواهد، آن ها به قرعه رو آوردند و قرعه به نام یونس(علیه السلام)درآمد، آن ها یونس(علیه السلام)را به آب انداختند. یونس(علیه السلام) درون شکم نهنگ قرار

ص:64

گرفت. (بعضی از نهنگ ها بیش از 30 متر طول دارند و به راحتی می توانند انسانی را ببلعند).

یونس(علیه السلام) تقریباً یک هفته در شکم نهنگ باقی ماند، زنده ماندن یک انسان در شکم نهنگ به قدرت و اراده تو بود، تو به هر کاری که بخواهی توانا هستی.(31)

او در تاریکی ها گرفتار شده بود، شب بود و دل دریا هم تاریک بود و شکم نهنگ هم تاریک تاریک !

او در این تاریکی ها تو را خواند و گفت: «جز تو خدایی نیست، تو از هر عیب و نقصی به دور هستی، این من هستم که به خود ستم کردم».

تو صدای او را از دل دریا شنیدی، تو به بندگان خود نزدیک هستی، صدای آنان را می شنوی. تو دعای او را مستجاب کردی و او را از آن گرفتاری نجات دادی، تو این گونه مؤمنان را نجات می دهی.

نهنگ به ساحل آمد و یونس(علیه السلام) را به آنجا افکند. یونس(علیه السلام)بسیار ضعیف شده بود، مدّتی گذشت تا او سلامتی خود را بازیافت و به سوی قوم خود رفت، مردم با دیدن او بسیار خوشحال شدند و به او ایمان آوردند.

گویا یونس(علیه السلام) چهار هفته از قوم خود دور بود، یک هفته طول کشید تا به وسیله کشتی از نینوا به خلیج فارس برود، یک هفته هم در شکم نهنگ بود، یک هفته هم در ساحل خلیج فارس استراحت کرد تا سلامتی خود را به دست آورد، یک هفته هم طول کشید تا از ساحل خلیج فارس خود را به نینوا برساند.(32)

ص:65

* * *

چقدر خوب است وقتی من در تاریکی گناه و معصیت گرفتار آیم، در دل شب، در تاریکی سر به سجده گذارم و این گونه تو را بخوانم: «جز تو خدایی نیست، تو از هر عیب و نقصی به دور هستی، این من هستم که به خود ستم کردم». من هرگز نباید از رحمت و مهربانی تو ناامید شوم، گناه من هر چقدر بزرگ باشد، رحمت تو از گناه من بزرگ تر است.

* * *

* * *

پیامبرانی که در این سوره نام بردی، همواره برای انجام کارهای نیک پیش قدم می شدند و با اشتیاق و بیم، تو را می خواندند و همیشه در برابر تو فروتن و خاشع بودند.

در اینجا تو از میان همه ویژگی های پیامبران، از این سه ویژگی نام بردی. من هم باید تلاش کنم در این سه ویژگی از آنان پیروی کنم:

1 - باید در کارهای نیک پیش قدم شوم، وقتی می بینم زمینه کار خوبی فراهم است، زودتر از دیگران آن را انجام دهم.

2 - امید و بیم داشته باشم، هم به لطف تو امیدوار باشم و هم از گناهان خود بترسم، امید و بیم، مانند دو بال برای پرواز است، من با این دو بال می توانم در آسمان کمال و سعادت، اوج بگیرم.

3 - باید در مقابل تو فروتنی کنم، سر به روی خاک بنهم. باید همین الآن برخیزم، به جایی بروم که فقط زمین باشد و خاک ، آنگاه به سجده بروم، سجده ای بر روی خاک تا آنجا که بازو و زانوی من هم خاکی شود.

وقتی خاک بر صورت و اعضای بدن من می نشیند و در آن حالت تو را صدا می زنم، رحمت تو را به سوی خود جذب می کنم. این دستوری است که امام صادق(علیه السلام) به من داده است.(33)

وقتی این گونه به سجده می روم به فکر می افتم که سرانجام یک روز مرگ من فرا می رسد و بدن مرا میان خاک قرار می دهند، در سجده هستم و بوی خاک به مشامم می رسد...

تا فرصت دارم در مقابل تو فروتنی می کنم، به تو التماس می کنم که بر من

ص:67

رحم کنی. می دانم که به هر کس التماس بکنم، آبرویم می رود، امّا وقتی به تو التماس می کنم، آبرو پیدا می کنم !

* * *

چه کسی به این سؤال من پاسخ می دهد؟

* * *

روزی از روزها محمّدبن مسلم به امام صادق(علیه السلام) رو کرد و گفت:

__ در قرآن خوانده ام که «روح خدا» در ما دمیده شده است. مگر خدا روح دارد؟

__ خدا ابتدا، جسم آدم را از گِل آفرید، پس از آن «روح آدم» را خلق نمود، خدا این «روح» را بر همه مخلوقات خود برتری داد، در واقع روح انسان بود که سرآمد همه آفرینش شد. خدا این روح را در جسم آدم قرار داد.

__ یعنی این روح، قبل از خلقت آدم وجود نداشت. یعنی هزاران سال، خدا بود و این روح نبود، پس این روح، روح خدا نیست. این روح آدم است. اگر این روح، روح خدا بود، باید همیشه باشد، در حالی که این روح را خدا بعداً آفرید.

__ بله. همین طور است. خدا هرگز روح ندارد. او روحی را برای آدم خلق کرد و بعداً در جسم آدم قرار داد.

__ آقای من ! اگر این طور است پس چرا در قرآن آمده است که من از روح خود در آدم دمیدم؟ چرا خدا در قرآن می گوید: «و از روحم در آدم دمیدم».

__ من مثالی برای تو می زنم. آیا می دانی خدا در قرآن، از کعبه چگونه یاد می کند؟ او به ابراهیم(علیه السلام) می گوید: «خانه ام را برای طواف کنندگان آماده کن». معنای «خانه خدا» چیست؟ یعنی خانه ای که خدا آن را به عنوان خانه خود برگزیده است. همین طور خدا وقتی «روح آدم» را خلق کرد، این روح را برگزید، زیرا این روح خیلی باشکوه بود، برای همین خدا از آن این گونه

ص:69

تعبیر کرد.(34)

* * *

سخن امام صادق(علیه السلام) به پایان رسید، من اکنون می فهمم که معنای «روح خدا» چیست، من در این سخن فکر کردم، آری، خیلی چیزها را می توان به خدا نسبت داد، مثل خانه خدا، دوست خدا.

معلوم است که خانه خدا، غیر از ذاتِ خداست، خانه خدا را ابراهیم(علیه السلام) به دستور خدا ساخته است، خانه خدا ربطی به حقیقت و ذاتِ خدا ندارد.

حالا معنای «روح خدا» را بهتر می فهمم: روحی که خدا آن را آفریده است، روحی که خدا آن را خیلی دوست می دارد، روحی که گلِ سرسبد جهان هستی است. این روح، آفریده خداوند است.

خدا این روح را در آدم(علیه السلام) دمید، خدا جبرئیل را فرستاد، جبرئیل این روح را در مریم(علیها السلام) دمید.(35)

 ص:70

(همچنین از عیسی(علیه السلام) و محمد(صلی الله علیه وآله) با اشاره سخن گفتی و نامشان را ذکر نکردی).

این ترتیبی است که تو در این سوره از آنان نام برده ای، امّا ادریس(علیه السلام) از نظر زمانی زودتر از همه آن ها زندگی می کرد. (اگر من بخواهم آنان را به ترتیب زمان ذکر کنم، باید چنین بگویم: ادریس، نوح، ابراهیم، لوط، اسحاق، یعقوب، موسی، هارون، داوود، سلیمان، ایّوب، اسماعیل بن حِزقیل، ذَاالکِفل، یونس، زکریا، یحیی(علیهم السلام)).

همه این ها بندگان شایسته بودند، من به همه آنان و کتاب هایشان ایمان دارم و فرقی بین آن ها نمی گذارم، زیرا هدف همه آن ها یکی بوده است، آن ها می خواستند بشر را در پرتو یکتاپرستی و حقّ و عدالت هدایت کنند.

هیچ فرقی میان پیامبران نیست زیرا همه آنان دارای اصول مشترکی بوده اند، هرچند که شرایط زمان و مکان آن ها، باعث می شد، هرکدام به وظیفه خاصّی عمل کنند.

آری، پیامبران، همه یک امّت بودند و پیرو یک هدف. تو از آنان خواستی تا تو را عبادت کنند و مردم را به سوی تو بخوانند. در میان پیامبران هیچ اختلافی نبود، ادیان آسمانی، کلاس های بشر در طول تاریخ بوده اند و پیامبران، معلّمان این کلاس ها.

پیامبران مردم را به راه راست هدایت کردند، وقتی مردم سخنان آنان را شنیدند، دو گروه شدند، گروهی به آنان ایمان آوردند و گروهی هم آنان را تکذیب کردند.

اینجا بود که مردم دو گروه شدند: گروه مؤمنان و گروه کافران !

آری، کافران برای رسیدن به منافع مادی خود از پیامبران اطاعت نکردند و دشمنی با آنان را آغاز کردند، در روز قیامت همه آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو حاضر می شوند و تو سزای اعمال آنان را خواهی داد.

* * *

هر کس عمل نیکو انجام داده باشد و مؤمن باشد، سعی او بدون پاداش نمی ماند، تو اعمال نیک او را می نویسی و در روز قیامت به او پاداش می دهی و او را در بهشت جای می دهی. این سرگذشت گروه مؤمنان است.

امّا سرگذشت گروه کافران چه می شود؟

تو هرگز مردم شهری را بدون اتمام حجّت به عذاب گرفتار نساختی، ابتدا پیامبری را به سوی بزرگان و پیشوایان آنان فرستادی تا آنان را به طاعت و بندگی تو دعوت کنند، امّا آنان مخالفت کردند و بر تبهکاری خود اصرار ورزیدند، مردم آن شهر نیز از رهبران خود پیروی کردند و سخن پیامبر تو را دروغ خواندند، آن وقت بود که عذاب فرا رسید و همه آنان را نابود کردی و شهرشان را زیر و رو کردی.

برای مثال وقتی قوم نوح، سخنان نوح(علیه السلام) را قبول نکردند، آنان را به طوفان سختی گرفتار کردی و زمین را از وجود آنان پاک ساختی.

وقتی کافران عذاب تو را با چشم خود دیدند، پرده های غرور و غفلت از برابر چشمانشان کنار رفت، آنان آرزو کردند که ای کاش برای جبران این همه خطا بار دیگر به دنیا باز می گشتند ! امّا دیگر کار از کار گذشته است، آنان همه فرصت های خود را تباه کردند و با لجاجت سعادت را از خود دور کردند.

این قانون توست: وقتی کافران را به عذاب گرفتار می سازی، دیگر به آنان فرصت بازگشت نمی دهی، بازگشت آنان ممنوع است و دیگر راهی برای جبران ندارند.

ص:73

آری، عذاب جهنّم در انتظار آنان است، آنان برای همیشه در میان شعله های سوزان جهنّم گرفتار می شوند و راهی برای نجات خود نمی یابند.

* * *

«ذُوالقَرنَیْن» ساخت. بعد از این کار ذُوالقَرنَین، آن قوم وحشی تا سال های سال نتوانستند به مناطق جنوبی حمله کنند. (برای توضیح بیشتر درباره ذُوالقَرنَیْن به آیه 83 سوره کهف مراجعه شود).(37)

اکنون یأجوج و مأجوج دیگر پشت آن دیوار آهنین نیستند، با گذشت زمان آنان توانستند از آن دیوار عبور کنند و کم کم آنان هم به زندگی شهرنشینی رو آوردند. آن ها انسان هایی معمولی بودند.

در این آیه چنین می خوانیم: «روزی که یاجوج و ماجوج گشوده شوند و آنان از هر بلندی بشتابند».

منظور از این آیه، گشوده شدن قبرهای آن قوم است، وقتی که روز قیامت برپا شود، همه انسان ها زنده می شوند. در آن هنگام، قوم یاجوج و ماجوج سر از خاک برمی دارند، آنان جمعیّت بسیار زیادی هستند. منظره زنده شدن و آمدن آنان به صحرای قیامت، شگفت انگیز است، از این رو در این آیه نام آن ها ذکر شده است.

آنان از قبرهای خود سر برمی دارند و با عجله و شتاب برای حسابرسی در صف ها قرار می گیرند.(38)

* نظریّه دوم: انسان هایی عجیب و غریب !

این نظریّه، یأجوج و مأجوج را انسان معمولی نمی داند. هر کدام از آنان، هزار فرزند به دنیا می آورند. آنان پشت کوه «قاف» زندگی می کنند و قبل از قیامت از بلندی ها به سوی مردم دنیا هجوم می آورند و همه را قتل عام

ص:75

می کنند.(39)

ذوالقَرنَین دیواری آهنین ساخت و آنان را تا روز قیامت در آنجا زندانی کرد. طبق این نظریّه، ذوالقَرنَین، کوروش نیست. همچنین سدّی که ذوالقرنین ساخت، دیوار آهنین تنگه «داریال» در کوه های قفقاز نمی باشد.

این نظریّه می گوید: «ذوالقَرنَین و یاجوج و ماجوج، ماجرایی عجیب است که به زندگی معمولی انسان ها شباهت ندارد».

این پایان سخن درباره این دو نظریّه بود.

به نظر می رسد که نظریّه اوّل به واقعیّت نزدیک تر باشد.

* * *

اگر این بُت ها، خدا بودند، هرگز به سوی جهنّم برده نمی شدند، کافران با چشم خود می بینند که فرشتگان بُت ها را به سوی جهنّم می برند تا در آتش سوزان جهنّم بسوزانند.

در آن روز، کافران و بُت ها برای همیشه در آتش جهنّم خواهند بود و هیچ راه نجاتی برای آنان نخواهد بود.

کافران در جهنّم فریادها و ناله های دردناک دارند، فریاد می زنند شاید کسی به آنان کمک کند و آنان را از آتش برهاند، امّا هیچ کس به آنان پاسخ نمی دهد و هیچ سخنی که مایه امید آنان باشد نمی شنوند و امیدشان ناامید می شود.

* * *

هیچ ترسی بالاتر از ترس جهنّم نیست، آنان وقتی وارد بهشت می شوند می دانند که هرگز از بهشت بیرون نمی روند، پس دیگر از جهنّم نمی ترسند، آرامش کامل دارند.

فرشتگان به دیدار آنان می آیند و به آنان می گویند: «امروز، روز آسایش همیشگی شماست، این همان روزی است که خدا به شما وعده داده بود». در زیر درختان بهشت، نهرها جاری است، همسرانی پاک و پاکیزه در انتظار مؤمنان می باشند، مؤمنان برای همیشه از نعمت های آن بهره مند خواهند شد.

آری، نعمت های دنیا به زودی از بین می روند، به زودی هیچ اثری از اموال و ثروت نخواهد بود، امّا نعمت بهشت، جاودان است و هرگز پایانی ندارد.

آیا کسی می تواند از بهشت تو سخن بگوید و آن را توصیف کند؟ هرگز.

«شنیدن کی بود مانند دیدن ».

تو بهشت را محلّ زندگی واقعی بندگان خوب قرار داده ای و آنان در آنجاست که معنای زندگی را می فهمند.

 ص:78

من به فکر فرو رفتم، شنیده بودم که قبل از قیامت، خدا همه ستارگان را نابود می کند، به آن پیرمرد گفتم: «نابود کردن چنین ستاره ای، کار ساده ای نیست، خدا چگونه این ستاره را در روز قیامت نابود خواهد کرد؟».

پیرمرد لحظاتی سکوت کرد و سپس از من کاغذ و قلمی طلبید و بعد شروع به نوشتن کرد. مدّتی گذشت. نوشتن او تمام شد، او تا پایین آن صفحه مطالبی نوشته بود. او شروع به خواندن نوشته خود کرد، خاطره دوران کودکی خود را در آن کاغذ نوشته بود.

وقتی او خاطره خود را برایم خواند به من گفت: «خوب نگاه کن من چه می کنم».

او شروع به لوله کردن آن کاغذ نمود، بالای کاغذ را گرفت و به آرامی آن را لوله نمود، بعد به من گفت:

__ آیا این کار برای من زحمتی داشت؟

__ نه. کار ساده ای بود.

__ این نوشته ها را من نوشتم، بعد آن کاغذ را لوله کردم. خدا هم این جهان با عظمت را آفرید و هر وقت که بخواهد آن را این گونه به هم می پیچد. به همین سادگی !

* * *

در این آیه چنین می گویی: «روزی که آسمان را همانند در هم پیچیدن صفحه نامه ها، در هم می پیچم، من جهان را از هیچ آفریدم، بار دیگر آن را به هیچ بازمی گردانم و همه آفریده های خود را نابود می کنم. این وعده من است و البتّه آن را انجام خواهم داد».

ص:80

در زمان قدیم وقتی می خواستند نامه محرمانه و مهمّی بنویسند، کاغذ آن را لوله می کردند و سپس مقداری گِل نرم روی آن لوله قرار می دادند و روی آن گِل را مُهر آهنی می زدند. علامت مخصوصی بر روی آن گِل ثبت می شد. وقتی نامه به دست صاحب آن می رسید، نگاه به مُهر آن می کرد، اگر مُهر آن سالم بود، می فهمید که کسی نامه را باز نکرده است.

تو در این آیه، نابود کردن آسمان ها را به لوله کردن نامه مثال زدی، وقتی من نامه ای را می نویسم، به راحتی می توانم کاغذ آن را لوله کنم، این کار هیچ زحمتی برای من ندارد، وقتی تو بخواهی آسمان با این عظمت را نابود کنی، به آسانی این کار را انجام می دهی. تو فقط اراده می کنی و یک جمله می گویی: «نابود شو !». همه آسمان ها و زمین در یک لحظه نابود می شوند و جهان، هیچ می شود و فقط تو باقی می مانی.

* * *

ظهور مهدی(علیه السلام)، آن وعده بزرگ توست، سرانجام او ظهور می کند و در سرتاسر جهان، حکومت عدل و داد را برپا می کند.(42)

تو به وعده ات وفا می کنی و مهدی(علیه السلام) از کنار کعبه ظهور می کند، تو جبرئیل را نزد مهدی(علیه السلام) می فرستی، جبرئیل به مهدی(علیه السلام) می گوید: «ای سرور و آقای من ! اکنون دعای شما مستجاب شده است».(43)

اینجاست که مهدی(علیه السلام) شکر تو را به جا می آورد و می گوید: «خدا را حمد و ستایش می کنم که به وعده خود وفا کرد و ما را وارثِ زمین قرار داد».(44)

بعد از آن مهدی(علیه السلام) به کعبه، خانه یکتاپرستی تکیه می زند و می گوید: «من ذخیره و یادگار خدا و حجّت او هستم».(45)

سپس، یارانش با او بیعت می کنند و برای ریشه کن کردن ظلم و ستم، حرکت خود را آغاز می کنند.

* * *

بگوید: «ای مردم ! خدا به من وحی کرده است که شما را به یکتاپرستی دعوت کنم، آیا شما این سخن را باور می کنید؟ آیا دست از بُت پرستی برمی دارید؟ آیا خدای یگانه را می پرستید؟».

* * *

عَلَی مَا تَصِفُونَ (112)

محمّد(صلی الله علیه وآله) مردم مکّه را به رستگاری فرا می خواند، امّا آن مردم با او دشمنی می کردند، او را جادوگر و دروغگو و دیوانه خطاب می کردند. محمّد(صلی الله علیه وآله)دست به دعا برداشت و چنین گفت: «بارخدایا ! بین من و بین این مردم، خودت به حقّ حکم کن».

کافران به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گفتند: «ما تو را به حال خود رها نمی کنیم، یارانت را آن قدر شکنجه می کنیم تا به بُت پرستی بازگردند، ما نمی گذاریم مردم به تو ایمان بیاورند، اگر لازم باشد، تو را به قتل می رسانیم، تو هیچوقت نمی توانی از دست ما فرار کنی».

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به آن کافران چنین بگوید: «خدای من، خدای مهربانی است، من از او یاری می طلبم».

و تو او را یاری کردی، درست در زمانی که کافران فکر آن را نمی کردند، گروهی از مردم مدینه مسلمان شدند و برای دین اسلام در آن شهر تبلیغ کردند، تعداد مسلمانان در مدینه زیاد شد، آنان به مکّه آمدند و مخفیانه با پیامبر پیمان بستند که همچون جان خود از پیامبر دفاع کنند.

پس از مدّتی، پیامبر به لطف تو توانست به سلامت به مدینه هجرت کند و در آنجا حکومت اسلامی را تشکیل دهد و بعد از هشت سال، با ده هزار نفر به مکّه بازگشت و همه بُت ها را در هم کوبید و بُت پرستی را در سرزمین حجاز ریشه کن کرد.(46)

ص:84

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مدنیّ» است و سوره شماره 22 قرآن می باشد.

2 - بر هر مسلمان واجب است که یک بار در عمر خود به سفر «حجّ» برود و دور کعبه طواف کند و مراسم حجّ را به جا آورد، در این سوره از این مراسم و اهمیت آن سخن به میان آمده است

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: روز قیامت، زنده شدن انسان ها در آن روز، سرگذشت قوم لوط، و قوم شعیب(علیهما السلام)، اشاره ای به ماجرای ابراهیم و موسی(علیهما السلام) حجّ و سابقه تاریخی آن از زمان ابراهیم(علیه السلام)، قربانی کردن در حج، نماز، زکات، توکّل...

ص:86

خود را از یاد می برند، مادری که به نوزادش شیر می دهد، هیچ گاه نوزاد خود را فراموش نمی کند، امّا حادثه روز قیامت آن قدر هولناک است که مادران نوزادان خود را فراموش می کنند. هر زن حامله ای از ترس و وحشت، جنین خود را سقط می کند، همه انسان ها می میرند، جهان نابود می شود.

مدّتی می گذرد، آن وقت تو اراده می کنی تا قیامت را برپا کنی، همه انسان ها زنده می شوند و برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، آن روز جهنّم شعله می کشد و انسان ها دچار وحشت و اضطراب می شوند. هر کس به آنان نگاه کند، تصوّر می کند که آنان مست شده اند، امّا آنان مست نیستند، عذاب آن روز شدید است و از ترس، عقل و هوش خود را از دست داده اند. روز قیامت، پنجاه سال (به سال های قیامت) طول می کشد، تشنگی، وحشت و اضطراب، مردم را فرا می گیرد.

در آن روز، مؤمنان در سایه رحمت تو هستند و از این وحشت در امان هستند، این وعده ای است که تو به آنان داده ای.

* * *

هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ کُلِّ زَوْج بَهِیج (5) ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ یُحْیِی الْمَوْتَی وَأَنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْء قَدِیرٌ (6) وَأَنَّ السَّاعَةَ آَتِیَةٌ لَا رَیْبَ فِیهَا وَأَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ (7)

سخن از قیامت است، محمّد(صلی الله علیه وآله) مردم را از عذاب آن روز ترساند، امّا مردم به پنج گروه تقسیم شدند و تو از آیه 3 تا آیه 16 این سوره، از آن ها یاد می کنی:

1 - کافرانی که از شیطان پیروی می کنند.

2 - کافرانی که دیگران را به کفر دعوت می کنند.

3 -کسانی که ایمان آورده اند، امّا در شک و تردید می باشند.

4 - مؤمنانی که ایمان واقعی آورده اند و هرگز در ایمانشان شک نمی کنند.

5 - منافقانی که در آرزوی شکست اسلام هستند.

در این آیات، درباره هر کدام از این پنج گروه سخن می گویی:

* * *

اکنون از گروه اوّل یاد می کنی، آنان بدون آن که دلیلی داشته باشند، روز قیامت را تکذیب می کنند، آنان می گویند: «وقتی مرگ به سراغ ما آمد و بدن ما در قبر پوسید، دیگر هرگز زنده نمی شویم، وقتی استخوان های ما پوسید چگونه ممکن است بار دیگر زنده شویم».

این انسان ها از هر شیطان طغیانگری پیروی می کنند، آنان با پیروی از شیطان، خود را از سعادت محروم می کنند، این قانون است: هر کس، ولایت شیطان راپذیرفت، شیطان او را گمراه می کند و او را به آتش سوزان جهنّم رهنمون می شود.

ص:89

* * *

آنان از شیطان پیروی می کنند و قیامت را باور ندارند، به راستی چرا آنان به خلقت خود و جهان نمی نگرند؟

همه انسان ها از نسل آدم(علیه السلام) هستند، تو آدم(علیه السلام) را از خاک آفریدی، نسل او را از نطفه آفریدی. آن نطفه در رحم مادر، تبدیل به خون شد و سپس به پاره گوشتی تبدیل شد.

انسان ابتدا پاره گوشتی بیش نیست و آفرینش او کامل نیست، تو به آن شکل می دهی، دست و پا و صورت و... برای او خلق می کنی.

پس از آن، تو روح انسانی را در آن دمیدی، این ها نشانه قدرت توست. جنین هایی را که تو بخواهی زندگی این دنیا را تجربه کنند، نزدیک نه ماه در رحم مادر نگه می داری و جنین هایی را نیز سقط می کنی.

وقتی زمان تولّد فرا رسید، انسان به صورت نوزادی ناتوان به دنیا می آید، تو او را رشد می دهی و به او روزی می دهی تا به سنّ بلوغ می رسد. تو راه خوب و بد را به او نشان می دهی، او یا مؤمن می شود یا کافر.

گروهی از انسان ها قبل از آن که به سنّ پیری برسند، از دنیا می روند، گروهی هم آن قدر عمر می کنند تا بسیار ضعیف و ناتوان می شوند.

به راستی این ضعف و ناتوانی و پژمردگی انسان نشانه چیست؟

این دنیا دیگر جای زندگی او نیست و باید از اینجا منتقل شود و به دنیای دیگری برود.

* * *

آنان که می گویند: «وقتی استخوان های ما پوسید چگونه ممکن است بار

ص:90

دیگر زنده شویم»، به داستان خلقت انسان فکر کنند، تو آدم(علیه السلام) را از خاک آفریدی، وقتی تو بتوانی از خاک، آدم(علیه السلام) را خلق کنی، پس می توانی از استخوان پوسیده، انسان را دوباره بیافرینی !

وقتی تو قدرت داری انسان را از نطفه و سپس از قطره کوچک خونی بیافرینی، پس می توانی استخوان های پوسیده را بار دیگر زنده کنی !

چرا آنان به طبیعت نگاه نمی کنند؟ هر سال فصل زمستان زمین مرده است و گیاهی سبز نیست، فصل بهار که فرا می رسد، باران رحمت نازل می شود و زمین به حیات و شکوفایی می رسد و انواع گیاهان زیبا و سرور آفرین می رویند.

کسی که قدرت دارد از خاک مرده، این همه گیاهان را سبز کند، می تواند از همین خاک، مردگان را زنده کند !

چرا آنان چشم خویش را بر عجایب این دنیا بسته اند؟

در زمستان، درختان چوبی خشکیده به نظر می آیند، چه کسی از این چوب، میوه های خوشمزه و زیبا بیرون می آورد؟ چه کسی دانه گندم را سبز می کند و کشتزاری را چنان پدیدار می سازد؟ دانه گندم در دل خاک است، وقتی بهار فرا می رسد، جوانه می زند و از دل خاک سر برمی آورد و رشد می کند. این ها همه نمونه هایی از قدرت توست.

آری، وعده تو حقّ است، تو مردگان را در روز قیامت زنده می کنی و تو بر هر کاری که بخواهی، توانایی، روز قیامت سرانجام فرا می رسد، هیچ شکّ و تردیدی در آن نیست، تو مردگان را از قبرها برمی انگیزی و آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند تا نتیجه اعمال خود را ببینند، تو مؤمنان را

ص:91

در بهشت مهمان می کنی و کافران را به آتش جهنّم گرفتار می سازی. این وعده توست، تو همیشه به وعده خود عمل می کنی.

* * *

* * *

برسانند و نه ضرری ! پناه بردن به بُت ها، گمراهی آشکار است.

امّا طاغوت و انسان های بت گونه که ادّعای خدایی می کنند، ضررشان بیش از نفعشان است، ممکن است طاغوت ها قدری بر ثروت آنان بیفزایند و به ظاهر زندگی آنان بهتر شود، امّا اطاعت از طاغوت، آتش سوزان جهنّم را در پی دارد، آنان با پیروی از طاغوت، خود را از سعادت محروم می کنند.

به راستی که این طاغوت ها، چه بد یار و یاور و چه بد همدمی هستند، هر کس آنان را به یاری بگیرد و با آنان همدم شود، به آتش جهنّم گرفتار می شود.

* * *

گروه پنجم منافقانی هستند که آرزوی شکست اسلام را دارند. در مدینه گروهی از آنان با مؤمنان زندگی می کردند.

منافقان اصلاً ایمان نیاورده بودند، امّا به دروغ می گفتند ما ایمان آورده ایم، آنان در شکّ و تردید نبودند، بلکه بُت ها را می پرستیدند و به ظاهر نماز هم می خواندند.

آنان همیشه آرزوی شکست اسلام را داشتند، منتظر بودند تا کافران با سپاه خود به مدینه حمله کنند و اسلام را نابود کنند، آنان از روی خشم و بی ایمانی گمان می کردند که تو پیامبرت را در دنیا و آخرت یاری نمی کنی.

تو به پیامبر وعده پیروزی بر کافران را دادی، پیامبر نیز این وعده را به یاران خود داد. آن منافقان این سخن را شنیدند، آن ها عصبانی شدند.

تو به آنان می گویی: «اگر می توانید وسیله ای فراهم کنید و به آسمان بروید و نگذارید من یاری خود را برای محمّد(صلی الله علیه وآله)بفرستم. آیا شما فکر می کنید این خشم شما مانع پیروزی محمّد(صلی الله علیه وآله) می شود؟ هرگز ! هر چقدر شما عصبانی باشید، من پیامبرم را یاری می کنم و به وعده ام وفا می کنم، به زودی او را بر همه دشمنانش هدایت آنان فرستاد».(47)

آنان از پیشرفت اسلام غصّه می خورند و از شدّت عصبانیّت نمی دانند چه کنند، به آنان چنین می گویی: «از شدّت غصّه دق کنید و بمیرید».(48)

منافقان هرچه بیشتر در مسیر نفاق پیش روند، تو هم آن ها را بیشتر به خودشان واگذار می کنی، آنان بیشتر در گرداب نفاق فرو می روند و در نتیجه در روز قیامت به آتش سوزان جهنّم گرفتار می شوند.

* * *

ص:95

از پنج گروه برایم سخن گفتی، من با نتیجه اعمال هر کدام از آنان آشنا شدم:

1 - کافری که از شیطان پیروی می کند، جهنّم در انتظار اوست.

2 - کافری که دیگران را به کفر دعوت می کند، در دنیا به خواری گرفتار می شود و در آخرت در آتش سوزان جهنّم می سوزد.

3 - کسی که فقط به زبان ایمان می آورد و سرانجام به کفر بازمی گردد، بهره ای از دنیا نمی برد و در آخرت هم نتیجه کفر خود را می بیند.

4 - مؤمنی که به تو ایمان واقعی می آورد، در بهشت جای خواهد گرفت.

5 - منافقی که از پیروزی و پیشرفت اسلام در خشم است، روز به روز خشمش بیشتر می شود، زندگی او در این دنیا، با غم و اندوه همراه است و در آخرت به آتش جهنّم گرفتار می شود.

* * *

بارخدایا ! از تو می خواهم تا به من ایمان واقعی عنایت کنی، ایمانی که با نفاق همراه نباشد و شکّ و تردید به آن خدشه ای وارد نکند، از تو می خواهم تا به قلب من، یقین عطا کنی، می دانم که هیچ چیز با ارزش تر از یقین نیست.

* * *

اوّلین مرحله هدایت است، هدایتی است که برای همه انسان ها می باشد.

پس از آن، برای کسانی که هدایت اوّل را پذیرفتند و راه حقّ را برگزیدند، هدایت دیگری قرار می دهی. تو زمینه کمال بیشتر را برای آنان فراهم می کنی، به این هدایت، «هدایت دوم» می گویند.

این اراده و قانون توست: هر کس هدایت اوّل را پذیرفت، شایستگی ورود به مرحله بعدی هدایت پیدا می کند. تو به او راه کمال را نشان می دهی، کاری می کنی که لحظه به لحظه به تو نزدیک تر شود، تو دست او را می گیری و به بهشت خویش رهنمونش می سازی.

در اینجا مثالی ساده می نویسم: همه می توانند به مدرسه بروند و درس بخوانند، اگر کسی به دبستان نرفت و درس نخواند، در آینده نمی تواند به دانشگاه برود. فقط کسی می تواند به دانشگاه برود (و بعداً پزشک، مهندس و... شود) که دیپلم گرفته باشد.

مدرسه رفتن، مثال هدایت اوّل است که برای همه فراهم است، دانشگاه رفتن مثال هدایت دوم است که فقط برای عدّه ای فراهم است.

آری، هدایت دوّم مخصوص کسانی است که تو بخواهی آنان را از این هدایت بهره مند کنی، آنان کسانی هستند که از هدایت اوّل به خوبی بهره برده اند.

ص:97

1 - مسلمانان 2 - یهودیان 3 - صابئان

4 - مسیحیان 5 - مَجُوس 6 - بُت پرستان (مُشرِکان).

این شش گروه در این دنیا با هم اختلاف دارند، هر کدام خود را بر حقّ می دانند، تو در روز قیامت، در میان آنان داوری می کنی و حقّ را از باطل جدا می نمایی، تو به هر چیزی آگاه هستی.

وقتی عیسی(علیه السلام) به پیامبری مبعوث شد، همه ادیان قبلی باطل شد، مردم باید از عیسی(علیه السلام) پیروی می کردند، همچنین وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) به پیامبری مبعوث شد، همه ادیان قبلی از اعتبار ساقط شد و همه باید دین اسلام را بپذیرند. این قانون توست.

پس از ظهور اسلام تو ادیان دیگر را قبول نمی کنی و اگر کسی (پس از اسلام) دین دیگری را انتخاب کرده باشد، مجازات می شود.

در اینجا از شش گروه نام بردی، من مسلمانان، یهودیان، مسیحیان و بُت پرستان را می شناسم، امّا درباره «صابئان» و «مجوس» باید بیشتر تحقیق کنم.

* * *

صابئان چه کسانی هستند؟

آنان پیرو مذهبی آسمانی هستند، پیامبر آنان، یحیی(علیه السلام) است. یحیی(علیه السلام) بعد از زمان موسی(علیه السلام) و قبل از زمان عیسی(علیه السلام) به پیامبری مبعوث شد.

آنان به آب اهمیّت زیادی می دهند، همچنین آنان به ستارگان احترام می گذارند. آنان خود را بر حقّ می دانند و بر دین خود باقی مانده اند.

* * *

ص:99

مجوس چه کسانی هستند؟

به پیروان «زرتشت»، مجوس می گویند. کتاب مقدّس آنان «اوستا» است، این کتاب در حمله اسکندر مقدونی به ایران از بین رفت. در زمان ساسانیان این کتاب بازنویسی شد. در این فاصله، این دین دچار انحرافات زیادی شد.

زرتشتیان امروز به دو خدا اعتقاد دارند:

الف. خدای نیکی و نور که به آن «اهورامزدا» می گویند.

ب. خدای بدی و تاریکی که آن را «اهریمن» می نامند.

همچنین آنان به آتش احترام ویژه ای می گذارند، هر کجا آنان باشند، آتشکده ای هم وجود دارد، از این رو بعضی ها آنان را «آتش پرست» می خوانند.

کسی را که پیرو این دین است، «مجوسی» می نامند، به مجموعه پیروان این دین، «مجوس» می گویند.

* * *

از حضرت علی(علیه السلام) درباره مجوس سؤال شد، ایشان فرمودند: «خدا بر آنان کتابی نازل کرد و پیامبری برای هدایت آنان فرستاد».(49)

امام سجاد(علیه السلام) درباره آنان می فرماید: «این سنّت پیامبر است: با مجوس مانند اهلِ کتاب رفتار کنید».(50)

به کسانی که پیرو کتاب آسمانی هستند، اهل کتاب گفته می شود (یهودیان، مسیحیان).

مجوس مانند مسیحیان هستند، مسیحیان عیسی(علیه السلام) را به عنوان یکی از سه خدا باور دارند و او را «خدایِ پسر» می دانند، این عقیده، کفر است ! امّا با این

ص:100

حال، ما آنان را اهل کتاب می دانیم، مجوس هم به دو خدا (خدای نور و خدای تاریکی) معتقدند، امّا این دلیل نمی شود آنان را اهل کتاب ندانیم !

* * *

از این آیه استفاده می شود که اهل کتاب چهار گروه می باشند: یهودیان، صابئان، مسیحیان و مجوس. اکنون سؤالی به ذهن من می رسد: تفاوت اهل کتاب با بُت پرستان چیست؟

اهل کتاب می توانند به صورت مسالمت آمیز در کنار مسلمانان زندگی کنند و جِزیِه بدهند.

جزیه، مالیاتی است که آنان به مسلمانان پرداخت می کنند. اهل کتاب می توانند بر دین خود باقی بمانند و به آیین های خود عمل کنند، امّا بُت پرستان حقّ چنین کاری ندارند.

بُت پرستان یا باید مسلمان شوند یا خود را برای جنگ آماده کنند. اسلام هرگز اجازه نمی دهد بُت پرستی و دین های کفرآمیز دیگر در جامعه وجود داشته باشد.

* * *

پنج گروه در مقابل مسلمانان قرار گرفته اند: یهودیان، صابئان، مسیحیان، مجوس و بُت پرستان.

این پنج گروه، حقّ را می دانند، تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را با معجزه قرآن فرستادی، در قرآن از باطل شدن همه ادیان سخن گفتی، بُت پرستی را گمراهی خواندی، تو اعلام کردی که همه باید پیرو قرآن شوند. از همه انسان ها خواستی اگر در قرآن شک دارند، یک سوره مانند آن را بیاورند.

اگر کسی می توانست یک سوره مانند قرآن بیاورد، معلوم می شد که قرآن دروغ است. انسان ها تا به حال یک سوره مانند قرآن نیاورده اند، پس معلوم می شود همه آن ادیان باطل هستند.

تو با معجزه قرآن باطل بودن دینِ پنج گروه را آشکار کردی، آنان حقّ را می دانند، امّا آن را انکار می کنند، مشکل این است که آنان حاضر نیستند در مقابل حقّ تواضع و فروتنی کنند، در حقیقت آنان نمی خواهند از فرمان تو اطاعت کنند، آنان در مقابل تو تکبّر میورزند، تو اعلام کرده ای با ظهور اسلام، همه ادیان از اعتبار ساقط است، امّا آنان سخن تو را قبول نمی کنند.

حکایت این انسان عجیب است، همه موجودات در مقابل تو تسلیم هستند، این انسان است که فرمان تو را اطاعت نمی کند.

* * *

هر کس که در آسمان ها و زمین است، تو را سجده می کند، خورشید، ماه، ستارگان، کوه ها، درختان، جنبندگان و بسیاری از مردم تو را سجده می کنند. عدّه ای هم هستند که معصیت و نافرمانی می کنند و تو را سجده نمی کنند، آنان یقیناً به عذاب گرفتار می شوند و هر کس که به عذاب تو گرفتار شود، خوار و

ص:102

ذلیل می شود و هیچ کس نمی تواند چنین کسی را عزیز کند.

آری، وقتی تو کسی را خوار و بی ارزش کنی، او هرگز عزیز نمی شود، تو به هر کاری که بخواهی توانا هستی.

تو کسانی را که در مقابل عظمت تو سر به سجده می نهند، عزیز می کنی و در روز قیامت آنان را در بهشت مهمان می کنی، امّا کافران را به عذاب جهنّم گرفتار می سازی، آنان در جهنّم فریاد و ناله برمی آورند و هیچ کس آنان را یاری نمی کند، فریادهای آنان بی جواب می ماند. فرشتگان تو، صدای آنان را می شنوند و هیچ پاسخی به آنان نمی دهند، آنان طعم ذلّت و خواری را می چشند، این ذلّت برای آنان سخت تر از آتش جهنّم است.

* * *

بارها در قرآن از تسبیح و حمد موجودات بی جان سخن گفته ای، آسمان، زمین، ماه، خورشید، درختان، کوه ها... همه تو را حمد و ستایش می کنند. آنان از همه قوانین تو در آفرینش فرمان برداری می کنند، این معنای سجده آنان است که در قرآن از آن سخن گفته ای.(51)

هر موجودی به اندازه درجه وجودی خود، دارای شعور است و در دنیای خود و به زبان خود، تو را ستایش می کند و تو را به پاکی می ستاید، ولی من از درک حقیقت آن ناتوانم.

* * *

حَدِید (21) کُلَّمَا أَرَادُوا أَنْ یَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمّ أُعِیدُوا فِیهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِیقِ (22)

پیروان ادیان دیگر همواره با مسلمانان دشمنی می کنند و درباره دین حقّ با آنان بحث و ستیز می کنند.

مؤمن کسی است که دین تو را (که همان اسلام است) پذیرفته است، کافر کسی است که به دین اسلام کفر ورزیده است. میان مؤمن و کافر همواره دشمنی و ستیز است.

تو در روز قیامت مؤمنان را در بهشت جای می دهی و کافران را در آتش جهنّم گرفتار می سازی، در جهنّم بر بدن کافران، لباسی از آتش می پوشانند و از بالای سرشان، آب جوشان روی آنان ریخته می شود، این آب جوشان به اندام آنان نفوذ می کند، درون شکم و پوست بدنشان با آن آب گداخته می شود.

برای آنان گرزهای آهنین آماده شده است، هر وقت بخواهند از جهنّم فرار کنند تا از غم و سختی های آنجا رهایی یابند، فرشتگان با آن گرزها بر سرشان می زنند و آنان را برمی گردانند و به آنان می گویند: «این عذاب سوزان را بچشید».

* * *

إِلَی صِرَاطِ الْحَمِیدِ (24)

از سرانجام کافران برایم گفتی، اکنون از سرانجام مؤمنان سخن می گویی: تو کسانی را که ایمان آورده اند و کارهای نیک انجام داده اند را در بهشت جای می دهی، همان بهشتی که زیر درختان آن، نهرهای آب جاری است، آنان در بهشت به زیورهای طلا و مروارید آراسته می شوند و لباس هایشان از ابریشم است.

چرا تو به مؤمنان این نعمت های زیبا را می دهی؟

بهشت، نتیجه اعمال خود آنان است، آنان در دنیا قرآن را خواندند و از آن پند گرفتند و به واسطه آن هدایت شدند، به راستی که قرآن، زیباترین سخن ها می باشد، هر کس که از هدایت قرآن بهره بگیرد، بهشت جایگاه او خواهد بود.

تو انسان ها را آزاد آفریدی و برای هدایت آن ها، قرآن را فرستادی. قرآن راه حق و باطل را برای همه مشخّص کرد. تو با قرآن، راه مستقیم را که همان راه پسندیده است به همه نشان دادی. مؤمنان این راه را در پیش گرفتند و به سعادت و رستگاری رسیدند.(52)

* * *

راه قرآن همان راه شایسته ای است که مؤمن به آن هدایت شده است. راه پیامبر، همان راه قرآن است، همان طور که راه امامت، ادامه راه پیامبر است.(53)

پس از پیامبر، علی(علیه السلام) و یازده امام بعد از او را برای هدایت مردم برگزیدی، تو انسان ها را بدون امام رها نمی کنی، برای جانشینی پس از پیامبر، برنامه

ص:105

داری.

دوازده امام را از گناه و زشتی ها پاک گردانیدی و به آنان مقام عصمت دادی و وظیفه هدایت مردم را به دوش آنان نهادی و از مردم خواستی تا از آنان پیروی کنند.

امروز راه مهدی(علیه السلام) راهی است که مرا به سعادت می رساند، پیروی از مهدی(علیه السلام)، همان راه شایسته توست.(54)

ص:106

کنم، نباید عطر بزنم، باید از لذّت های دنیایی چشم بپوشم، نباید با همسر خود رابطه ای داشته باشم، نباید مو و ناخن خود را کوتاه کنم، می خواهی من در این سفر از دنیا چشم بپوشم و فقط به تو توجّه کنم و در سفر حج، مرگ را تجربه کنم، این فلسفه این سفرِ زیباست.

وقتی من از این سفر باز می گردم، دیگر نباید از مرگ بترسم، زیرا یک بار به اختیار خود مرگ را تجربه کرده ام، از این دنیا دل کنده ام، از لذّت های دنیا چشم پوشی کرده ام، مهمان مهربانی های تو شده ام، دور خانه زیبایت طواف کرده ام و به دریای رحمت تو وصل شده ام، دیگر از چه بترسم؟

* * *

هیچ کس حقّ ندارد مزاحم حاجیان خانه تو شود، خانه تو در وسط مسجدالحرام واقع شده است، تو مسجدالحرام را برای همه یکسان قرار دادی، کسی که در مکّه زندگی می کند با کسی که از راه دور به آنجا می آید، هیچ تفاوتی ندارد، آنجا خانه توست، همه بندگان تو برای عبادت در آنجا با هم برابرند، هیچ کس امتیاز ویژه ای ندارد.

کافرانی که راه را بر حاجیان می بندند به عذاب سختی گرفتار می کنی، آتش جهنّم در انتظار کسی است که نمی گذارد حاجیان به مکّه بروند یا مانع می شود حاجیان داخل مسجدالحرام شوند.

تو هر کس را که بخواهد در آن سرزمین به دیگران تجاوز و ستمی کند، به عذاب سختی گرفتار می سازی و آتش سوزان جهنّم جایگاه او خواهد بود.

* * *

در اینجا دو نکته، درباره این آیه می نویسم:

ص:108

* نکته اوّل: مکّه، سرزمین مقدّسی است، آنجا حرم توست، هرگونه گناه و معصیت در آنجا، کیفر شدیدتری دارد، برای همین است که امام صادق(علیه السلام)یاران خود را از سکونت و زندگی در شهر مکّه نهی می کرد.

وقتی کسی برای مدّت طولانی در آن شهر می ماند، ممکن است به هر دلیل، به گناه آلوده شود و کیفر او بیشتر خواهد بود، زیرا هم گناه کرده است و هم احترام حرم خدا را حفظ نکرده است.(55)

* نکته دوم: وقتی علی(علیه السلام) به حکومت رسید، شخصی را به عنوان فرماندار مکّه تعیین کرد. علی(علیه السلام) به او فرمان داد تا مردم مکّه از حاجیان بهای اجاره نگیرند، زیرا قرآن می گوید: «کسی که در مکّه زندگی می کند با کسی که از راه دور به آنجا می آید، هیچ تفاوتی ندارد».(56)

* * *

به راستی چگونه شد که ابراهیم(علیه السلام) از فلسطین به مکّه رفت؟

ابراهیم(علیه السلام) با ساره ازدواج کرده بود، سال های سال بود که تو به ابراهیم(علیه السلام)فرزندی نمی دادی. ساره از این موضوع بسیار ناراحت بود، او پیر شده بود و هیچ زنی در سنّ و سال او، دیگر بچّه دار نمی شد.

ساره کنیزی داشت به نام «هاجر»، هاجر زنی مؤمن بود، خود ساره از ابراهیم(علیه السلام) خواست تا او را به همسری انتخاب کند تا شاید تو به او فرزندی بدهی. ابراهیم(علیه السلام) پیشنهاد ساره را پذیرفت. مدّتی گذشت و تو به ابراهیم(علیه السلام) و هاجر، فرزندی به نام «اسماعیل» دادی.

وقتی اسماعیل به دنیا آمد، محبّت ابراهیم(علیه السلام) به هاجر و اسماعیل، روز به روز زیادتر می شد، ساره از ابراهیم(علیه السلام)خواست تا هاجر و اسماعیل را از فلسطین به جای دیگری ببرد.

اینجا بود که به ابراهیم(علیه السلام) وحی کردی تا اسماعیل و هاجر را به مکّه ببرد، تو برای آنان «براق» را فرستادی و ابراهیم(علیه السلام) آنان را به مکّه برد. براق، مرکبی بهشتی بود، چیزی شبیه اسب بهشتی ! براق دو بال داشت و با سرعت برق پرواز می کرد و می توانست تمام دنیا را در یک چشم به هم زدن بپیماید.(57)

ابراهیم(علیه السلام) به مکّه آمد و اسماعیل و هاجر را آنجا ساکن کرد و خودش به فلسطین نزد ساره (همسر اوّلش) بازگشت، پس از مدّتی تو به ابراهیم(علیه السلام) و ساره فرزندی به نام «اسحاق» دادی.

اکنون از من می خواهی به یاد بیاورم زمانی که ابراهیم(علیه السلام) به مکّه آمد، کعبه زیر خاک ها مدفون شده بود، (اصل کعبه را آدم(علیه السلام) با کمک جبرئیل ساخته بود). باد شدیدی وزید، خاک ها را کنار زد و ابراهیم(علیه السلام)پایه های کعبه را دید. تو این گونه

ص:110

محلّ کعبه را نشان او دادی و ابراهیم(علیه السلام) خانه تو را بازسازی کرد.

بعد از آن با ابراهیم(علیه السلام) چنین سخن گفتی:

* * *

ای ابراهیم ! چیزی را شریک من قرار مده و خانه ام را برای طواف کنندگان و نمازگزاران از هر آلودگی پاک گردان.

ای ابراهیم ! مردم را به حجّ دعوت کن تا پیاده یا سوار بر شترهای لاغر تیزرو از هر کجا به اینجا بیایند.

آنان را دعوت کن تا برای به دست آوردن پاداشی که برایشان آماده کرده ام حاضر شوند و در روز عید قربان و سه روز پس از آن، برای من قربانی کنند و نام مرا هنگام ذبح قربانی خود بر زبان آورند و هم خودشان از گوشت قربانی بخورند و هم به فقیران و نیازمندان بدهند.

پس از آن که قربانی خود را ذبح کردند، آلودگی ها را از خود دور کنند (موی سرشان را بتراشند یا آن را کوتاه کنند و ناخن بگیرند) و به نذرهای خود وفا کنند و سپس دور خانه ام طواف کنند.

* * *

سخن تو به پایان رسید، ابراهیم(علیه السلام) بر روی سنگی ایستاد و همه مردم را به سوی کعبه فرا خواند، آن روز در اطراف کعبه کسی زندگی نمی کرد، امّا صدای ابراهیم(علیه السلام) به گوش اهل ایمان رسید، حتّی کسانی که هنوز به دنیا نیامده بودند، صدای او را شنیدند و به او «لبّیک» گفتند، برای همین است که مؤمنان وقتی به این دنیا می آیند، این گونه مشتاق زیارت کعبه هستند و برای سفر حجّ لحظه شماری می کنند.(58)

ص:111

سنگی که ابراهیم(علیه السلام) بر روی آن ایستاد در نزدیکی کعبه قرار دارد و نام آن «مقام ابراهیم» است.

این سنگ همواره در کنار کعبه است تا همه بدانند که کعبه، یادگار ابراهیم(علیه السلام)است، کعبه، میراث اوست.

اکنون می فهمم چرا از ما می خواهی وقتی به مکّه رفتیم، پشت مقام ابراهیم نماز بخوانیم، با این کار، ثابت می کنیم ما پیرو ابراهیم(علیه السلام) هستیم.(59)

* * *

سفر حجّ باشکوه ترین عبادتی است که در دین اسلام وجود دارد، هر سال در ایّام حج، میلیون ها مسلمان از سرتاسر جهان به شهر مکّه می آیند تا در این مراسم شرکت کنند.

در اینجا به سه عمل حجّ اشاره می کنی:

1 - قربانی.

2 - تراشیدن موی سر یا کوتاه کردن آن.

3 - طواف نساء.(60)

این سه عمل، اهمیّت ویژه ای دارد، برای همین در اینجا فقط این ها را ذکر کردی، کسی که می خواهد حاجی بشود باید اعمال زیادی را انجام دهد.

تو در سوره بقره در آیات 196 تا 203 اعمال حجّ را ذکر کردی، پیامبر در سال دهم هجری همراه با مسلمانان به حجّ رفت و حجّ ابراهیمی را به آنان آموزش داد.

در اینجا اعمال حجّ را به صورت خلاصه می نویسم:

من باید در ماه ذی القَعده یا ذی الحَجّه به مکّه سفر کنم و دو مرحله زیر را

ص:112

انجام دهم:

1 - عُمره: قبل از رسیدن به مکّه، در مکان های مخصوصی که به آن «میقات» می گویند، باید لباس احرام به تن کنم و سپس به مکّه بروم. وقتی به مکّه رسیدم، دور کعبه طواف کنم (طواف یعنی هفت بار دور کعبه بچرخم) و پس از آن نماز طواف بخوانم. سپس بین کوه صفا و مروه را هفت بار رفت و آمد کنم. سپس، مقداری از موی سر خود را کوتاه کنم. اکنون من می توانم لباس معمولی خود را به تن کنم.(61)

2 - حجّ: باید در شهر مکّه بمانم تا روز نهم ذی الحجّه که روز عرفه است فرا رسد. آن روز باید از شهر مکّه خارج شوم و به سرزمین عرفات بروم.

این اعمال مثل امتحانی است که سه مرحله دارد، من باید سه مرحله را پشت سر بگذارم:

مرحله اوّل: سرزمین عرفات.

مرحله دوم: سرزمین مشعر.

مرحله سوم: سرزمین منا.

وقتی این مراحل را انجام دادم، بار دیگر به مکّه باز خواهم گشت. وقتی از مکّه بیرون می روم بعد از 6 کیلومتر، به سرزمین منا می رسم، امّا از آن عبور می کنم، سپس حدود 500 متر راه می روم که به ابتدای سرزمین مشعر می رسم. باید از مشعر هم عبور کنم، وقتی از سرزمین مشعر بیرون آمدم باید 4 کیلومتر دیگر بروم تا به سرزمین عرفات برسم. برای اعمال حجّ باید به این

ص:113

ترتیب عمل کنم: اعمال عرفات، اعمال مشعر، اعمال منا، اعمال مکّه. (ولی وقتی من از مکّه خارج می شوم موقعیّت جغرافیایی این سه منطقه به این صورت است: منا، مشعر، عرفات. مهم این است که من باید خود را به عرفات برسانم، وقتی حدود 21 کیلومتر از مکّه دور شدم به عرفات می رسم).

روز نهم ذی الحجّه (که همان روز عرفه است) از ظهر تا غروب باید در عرفات بمانم. به راستی عرفات کجاست؟ همان جایی که جبرئیل، آدم(علیه السلام) را به آنجا برد و به او گفت که به گناه خود اعتراف کن ! آری، آنجا جایی است که گناهان بزرگ انسان بخشیده می شود. شنیده ام که همه پیامبران بزرگ اعمال حجّ را انجام داده اند.

راستی چرا باید از شهر مکّه خارج شوم و به عرفات بروم؟ من باید از این شهر بیرون بروم و اعمالی را انجام دهم تا روح من از همه آلودگی ها پاک شود و شایستگی بیشتری برای طواف کعبه پیدا کنم.

وقتی آفتاب روز نهم غروب کرد و شب دهم فرا رسید، پس از آن باید به مرحله دوم که همان مشعر است بروم و شب را آنجا بمانم. آن شب با تو مناجات می کنم. آن شب، شب شگفت انگیزی است، این سرزمین، صحرای محشر و روز قیامت را به یاد من می اندازد، همه مردم با لباس های سفید به اینجا آمده اند.

وقتی صبح روز دهم ذی الحجّه (که همان روز عید قربان است) فرا رسید، باید به سرزمین «مِنا» بروم. به راستی چرا آنجا را سرزمین منا می گویند؟ منا به معنای آرزوست. وقتی آدم(علیه السلام)به آن سرزمین رسید، جبرئیل گفت: «ای آدم ! هرچه می خواهی آرزو کن». آری، در این سرزمین، آرزوهای من برآورده

ص:114

می شود.

در منا ابتدا به «جمرات» می روم، آنجا به صورت نمادین، شیطان را سنگ می زنم، شنیده ام که ابراهیم(علیه السلام) در خواب دید که باید پسر خود را در راه خدا قربانی کند، او اسماعیل را همراه گرفت تا به قربانگاه برود، وقتی به این مکان رسیدند شیطان به شکل انسانی ظاهر شد و نزد اسماعیل رفت و خواست تا او را وسوسه کند، ابراهیم(علیه السلام) به اسماعیل دستور داد تا او را سنگ بزند، پس همه حاجیان وقتی به منا می آیند اوّل به جایگاه شیطان سنگ می زنند.

بعد از آن باید به قربانگاه بروم و گوسفندی را قربانی کنم (البتّه می توانم قربانی کردن را در روز یازدهم یا دوازدهم یا سیزدهم انجام دهم، نکته مهم این است: تا زمانی که قربانی نکرده ام، نمی توانم از احرام بیرون بیایم).

پس از آن که قربانی کردم، موی سرم را می تراشم (اگر زنی به سفر حجّ برود باید مقدار کمی از موی سر خود را کوتاه کند).

شبِ یازدهم و دوازدهم را در سرزمین منا می مانم و روز یازدهم و دوازدهم نیز برای سنگ زدن به شیطان اقدام می کنم.

بعد از ظهر روز دوازدهم به شهر مکّه باز می گردم و بار دیگر طواف کعبه را انجام می دهم و نماز آن را می خوانم و سعی صفا و مروه را انجام می دهم. در پایان، باید طواف نساء را انجام دهم و نماز آن را بخوانم.

این مجموعه اعمالی است که باید در این سفر انجام دهم و آن وقت است که من «حاجی» شده ام.

* * *

در آیه 29 به حاجیان فرمان می دهی که وقتی قربانی خود را ذبح کردند،

ص:115

آلودگی ها را از خود دور کنند.

وقتی حاجی در لباس احرام است نمی تواند موی بدنش یا ناخنش را کوتاه کند، ممکن است کسی روزها در لباس احرام باشد، موی بدن و ناخنش بلند شود. او باید صبر کند، وقتی روز عید قربان، قربانی خود را ذبح کرد، آن وقت می تواند مو و ناخنش را کوتاه کند.

این آیه، معنای دیگری هم دارد که از آن به «بطنِ قرآن» یاد می کنیم. «بطنِ قرآن» معنایی است که از نظرها پنهان است: به راستی حاجی چگونه می تواند آلودگی روح خود را پاک کند؟

چگونه گناهان خود را از خود دور کند؟

یکی از یاران امام صادق(علیه السلام) نزد آن حضرت رفته بود و درباره این آیه از آن حضرت سؤال کرد.

امام صادق(علیه السلام) در پاسخ به او فرمود: «منظور این است که حاجی به دیدار امام برود».(62)

آری، وقتی حاجی به زیارت امام معصوم می رود، آلودگی های روح او پاک می شود.

رسم است که حاجیان بعد از سفر حجّ به زیارت امامان می روند، آری، امام مرده و زنده ندارد، وقتی من از مکّه به مدینه بروم، چهار امام را در قبرستان بقیع زیارت می کنم.

زیارت، تجدید پیمان با ولایت و امامت

ص:116

زیارت، یعنی این که من در راه راست هستم !

ممکن است کسی نماز بخواند، امّا منافق باشد، کسانی که در روز عاشورا، امام حسین(علیه السلام) را شهید کردند، نماز می خواندند و حجّ هم به جا آورده بودند، بعضی از آنان، چندین بار حجّ رفته بودند، امّا راه را گم کردند.

مهم این است که انسان راه را گم نکند !

زیارت، نشان می دهد که راه را صحیح انتخاب کرده ام، برای همین است که این قدر ثواب دارد.

پذیرش امامت، همانند ریشه درخت است، ممکن است کسی همه شاخه های یک درخت را نابود کند، امّا وقتی ریشه آن سالم است، بار دیگر آن درخت رشد می کند و شاخه و برگ می دهد.

امان از وقتی که ریشه خراب شده باشد !

کسی که ولایت ندارد، ریشه ندارد، نمازها و روزه های او، همانند شاخ و برگ درختی است که ریشه اش تباه شده است، به زودی نابود می شود و از بین می رود.

* * *

الرِّیحُ فِی مَکَان سَحِیق (31)

تو برای سفر حج، این برنامه ها را قرار دادی، هر کس برنامه های تو را بزرگ بدارد، تو به او ثواب زیادی می دهی و آن ثواب و پاداش برای او بهتر است.

یکی از برنامه های حجّ این است که حاجی نباید حیوانات وحشی را شکار کند و نباید از گوشت آنان بخورد. این قانون توست. امّا ذبح کردن چهارپایان (گوسفند، بز، گاو و شتر) برای او حلال است و او می تواند از گوشت آنان بخورد، البتّه بعضی گوشت چهارپایان (چه برای حاجی چه برای غیر حاجی) حرام است، مثلاً اگر هنگام ذبح کردن گوسفند یا گاوی، نام بُتی را بر زبان آورند، خوردن گوشت آن حرام است.

حاجی در این سفر باید از پلیدی ها و از سخنان باطل و دروغ دوری کند، او باید حجّ را با اخلاص کامل انجام دهد و برای تو شریکی قرار ندهد.

در زمان پیامبر عدّه ای از بُت پرستان، بُت ها را شریک خدا می دانستند و در مقابل بُت ها سجده می کردند، با این حال حجّ هم انجام می دادند، اکنون اعلام می کنی: هر کس بُت پرست باشد، حجّ او پذیرفته نیست.

اکنون برای بُت پرستان مثالی می زنی تا من سرنوشت آنان را به خوبی درک کنم:

تو انسان را در اوج کمال و رشد آفریدی و به او استعدادهای فراوانی دادی و او در اوج آسمان است. آسمان مثالی برای اوج استعدادهای انسان است.

انسان در این آسمان است، وقتی او به بُت پرستی رو می آورد، از اوج آسمان به زمین سقوط می کند، او گرفتار یکی از این دو سرنوشت می شود:

الف. او هنوز به زمین نرسیده است که گرفتار لاشخوران می شود و آن ها بدن

ص:118

او را پاره پاره می کنند.

ب. طوفان مرگباری از راه می رسد و او را در گوشه ای دوردست می اندازد که هیچ کس از او خبر ندارد.

آری، بُت پرست همه استعدادهای خود را نابود می کند و راه سقوط را در پیش می گیرد، شیطان در کمین اوست، یا او را در میانه راه نابود می کند و یا او را به جایی می افکند که امیدی به نجات او نیست.

* * *

را قربانی کنم.

به راستی فلسفه این امر چیست؟ چرا تو دوست داری بهترین شترها را قربانی کنم؟

باید ماجرای ابراهیم(علیه السلام) را یک بار دیگر بخوانم...

ابراهیم(علیه السلام) در حسرت داشتن فرزند بود، او بارها از تو خواست تا به او پسری بدهی. سرانجام دعای او را مستجاب کردی و به او اسماعیل را دادی. تو می دانستی ابراهیم(علیه السلام) مانند همه پدرها، خیلی به پسرش علاقه دارد و او را بیشتر از جانش دوست می دارد.

امّا نباید این پسر، بُت او شود، تو اراده کردی او را امتحان کنی. به او فرمان دادی تا پسرش را در راه تو قربانی کند.

ابراهیم(علیه السلام) با پسرش چنین سخن گفت: پسرم ! باید به قربانگاه برویم. آنان به سوی سرزمین «مِنا» حرکت نمودند. اسماعیل به پدر گفت:

__ مگر ما به قربانگاه نمی رویم تا در راه خدا قربانی کنیم؟

__ آری، پسرم.

__ پس چرا قربانی با خود برنداشتی، گوسفندی و یا شتری !

__ ای عزیز دلم ! تو همان قربانی من هستی، خدا به من دستور داده است که تو را در راه او قربانی کنم.

__ ای پدر ! آنچه خدا به تو فرمان داده است انجام بده.

آنان به قربانگاه رسیدند، ابراهیم(علیه السلام) «بسم الله» گفت و کارد را بر گلوی پسر کشید; امّا کارد گلوی اسماعیل را پاره نکرد، دوباره کارد را کشید، زیر گلوی اسماعیل سرخ شد. صدایی در آسمان طنین انداز شد که ای ابراهیم تو از این

ص:120

امتحان سربلند بیرون آمدی. جبرئیل آمد و گوسفندی به همراه آورد و آن را به ابراهیم(علیه السلام)داد تا آن را قربانی کند.(64)

از آن به بعد، این حکایت، همیشه برای دوستان تو هست، آنان باید آماده باشند تا از هرچه به آن علاقه دارند، دل بکنند.

دنیا و ثروت دنیا، شیفتگی عجیبی دارد، دل انسان را اسیر خود می کند، تو از حاجی می خواهی تا بهترین شترها را خریداری کند و در راه تو قربانی کند، وقتی او این کار را بکند، دلش از بیماری عشق به دنیا شفا می گیرد. این رازی است که در قربانی حجّ نهفته است، هر کس قربانی گران تری خریداری کند به تو نزدیک تر می شود و کار او شباهت بیشتری به ابراهیم(علیه السلام)دارد. تو دوست داری حاجیان همه شبیه ابراهیم(علیه السلام) عمل کنند، از همه وابستگی ها دل بکنند و فقط تو را بپرستند.

* * *

مناسب می بینم در اینجا دو نکته را بنویسم:

* نکته اوّل

در آیه 32 شتری که برای خدا قربانی می شود به عنوان یکی از «شعائر الله» ذکر شده است.

«شعائر» به معنای «نشانه ها» می باشد.

در زمان قدیم وقتی شترهایی را برای قربانی انتخاب می کردند آن ها را از بقیّه شترها با نشانه ای در کوهانشان جدا می کردند. به همین علّت به آن شترها، «شعائر» می گفتند. هر کس به آن شترها نگاه می کرد، با همان نگاه اوّل می فهمید که آن ها برای قربانی حجّ انتخاب شده اند.

ص:121

نکته مهم این است که «شعائر الله» معنای وسیعی دارد، تمام برنامه هایی که در دین اسلام ذکر شده است و انسان را به یاد خدا می اندازد، «شعائر الله» است و بزرگداشت آن، نشانه تقوای دل ها می باشد. سفر حجّ و قربانی آن، یکی از آن برنامه ها می باشد.

نماز، روزه، مسجد و... همه از «شعائر الله» می باشند و من با بزرگداشت آن ها می توانم رضایت خدا را کسب کنم.

* نکته دوم

در آیه 33 از کعبه به عنوان «خانه کهن» یاد شده است.

وقتی آدم(علیه السلام) که از بهشت رانده شد، در سرزمین مکّه هبوط کرد، او بر روی کوه صفا هبوط کرد، همان کوهی که فقط 130 متر با کعبه فاصله دارد. آدم(علیه السلام)گریه کرد و توبه نمود، اینجا بود که خدا جبرئیل را فرستاد و او آدم(علیه السلام) را به پایین کوه صفا برد، جبرئیل به جایی رفت که در آنجا کعبه باید ساخته شود و در آنجا کعبه را ساخت و در کنار آن، خیمه ای برای آدم و حوّا(علیهما السلام)برپا کرد.

به امر خدا، هفتاد هزار فرشته از آسمان نازل شدند و دور کعبه طواف کردند.

بعد از آن، آدم(علیه السلام) نیز به طواف خانه خدا پرداخت و این گونه است که تو رحمت خود را بر آدم(علیه السلام) نازل کردی و او را پیامبر خود قرار دادی و بعد هم ابراهیم(علیه السلام)را مأمور کردی تا از فلسطین به مکّه بیاید و این خانه را آباد کند.

آری، کعبه، کهن ترین معبد جهان است.

* * *

الُْمخْبِتِینَ (34) الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَالصَّابِرِینَ عَلَی مَا أَصَابَهُمْ وَالْمُقِیمِی الصَّلَاةِ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ (35)

در هر امّتی، آیینی برای قربانی کردن، مشخّص کردی و از آنان خواستی تا هنگام ذبح چهارپایانی که تو روزیِ آن ها کردی، نام تو را ذکر کنند.

منظور تو از آیین قربانی کردن این بود که مردم به تو نزدیک شوند و تو را یاد کنند، تو خدای یگانه هستی و خدایی جز تو نیست، همه باید تسلیم فرمان تو باشند.

تو آیین قربانی مسلمانان را در روز عید قربان (دهم ذی الحجّه) در سرزمین «مِنا» انتخاب می کنی.

* * *

حاجیان واقعی چه کسانی هستند؟

آیا این که من به مکّه بروم و دور خانه تو طواف کنم، سعی صفا و مروه به جا آورم، قربانی کنم و... کفایت می کند؟

هدف از این برنامه های حج، چیست؟

حج، کارگاه آموزش فروتنی است. من در این سفر به صورت عملی می آموزم که در مقابل تو فروتنی کنم، هرچه فرمان داده ای، بدون چون و چرا اطاعت کنم.

تو در اینجا از پیامبر می خواهی تا کسانی را که فروتنی می کنند به بهشت مژده دهد.

به راستی فروتنان چه کسانی هستند؟

آنان چهار ویژگی دارند. وقتی من حجّ به جا آوردم و درس فروتنی را فرا

ص:123

گرفتم، باید این چهار ویژگی را کسب کنم:

1 - وقتی نام تو را می شنوم و تو را یاد می کنم، قلبم از شدّت اشتیاق به طپش درآید.

2 - در مقابل سختی ها و مشکلات، شکیبایی کنم. وقتی بدانم که بلاهایی که به من می رسد، حکمت و مصلحتی دارد، دیگر بی تابی نمی کنم و به رضای تو خشنود می شوم.

3 - نماز برپا دارم، وقتی صدای اذان را می شنوم، از کار خود دست کشم و به نماز بایستم. از دنیای خاکی دل برکنم و به معراج یاد تو بیایم.

4 - از هر آنچه که به من داده ای، به دیگران انفاق کنم و نیازمندان را فراموش نکنم، این تو هستی که به من علم و دانش یا ثروت و دارایی داده ای، پس خود را صاحب دارایی هایم ندانم.

خدایا ! خودت یاریم کن تا در زندگی همواره این چهار ویژگی را داشته باشم.

* * *

بهره می برند.

قربانی کردن شتر چگونه است؟

وقتی گوسفندی را می خواهند ذبح کنند، او را رو به قبله بر زمین می خوابانند، نام تو را بر زبان می آورند، سپس چهار رگ اصلی گلوی او را می بُرّند.

امّا ذبح شتر به این صورت بسیار سخت است ! برای همین است که شتر را ذِبح نمی کنند، بلکه آن را «نَحر» می کنند. در پایین گردن شتر، یک فرورفتگی وجود دارد، وقتی شتر رو به قبله ایستاده است، نام تو را بر زبان جاری می کنند و به آن فرورفتگی با چاقو ضربه ای می زنند. این کار را «نحر» می گویند. شتر همان طور که ایستاده است، خون زیادی از او خارج می شود، پس از چند دقیقه شتر بر روی زمین می افتد.

به حاجیان دستور می دهی، وقتی در قربانگاه، شتر ایستاده است، نام تو بر زبان جاری کنند و آن را «نحر» کنند، وقتی شتر بر روی زمین افتاد و جان داد، از گوشت آن بخورند و گوشت آن را به فقیران آبرومند و نیازمندانی که گدایی می کنند، بدهند. تو چهارپایان (گوسفند، بز، شتر، گاو) را برای انسان ها آفریدی تا از آن بهره مند شوند، شاید شکر تو را به جا آورند.

* * *

لازم است در اینجا به دو نکته اشاره کنم:

1 - مستحب است حاجی گوشت قربانی را سه قسمت کند، یک قسمت را برای مصرف خود و خانواده اش بردارد، یک قسمت را به فقیران نیازمندی که گدایی نمی کنند، بدهد و قسمت دیگر را به فقیرانی که گدایی می کنند، بدهد.

ص:125

حاجی می تواند همه گوشت قربانی را به نیازمندان بدهد، چنانچه در زمان ما چنین مرسوم است، در قربانگاه گوشت قربانی را تمیز می کنند و آن را با آب می شویند، سپس آن را داخل یخچال هایی قرار می دهند و بعداً به کشورهای مسلمان فقیر ارسال می کنند. هزینه این کار را قبلاً از حاجی می گیرند.

2 - لازم نیست که حاجی حتماً خودش قربانی را ذبح یا نحر کند، او می تواند به کسی دیگر نیابت بدهد تا او این کار را برای او انجام بدهد. امروزه معمولاً این گونه اقدام می کنند.

* * *

تو چهارپایان را در اختیار ما قرار دادی تا ما بتوانیم آن را قربانی کنیم و تو را به بزرگی یاد کنیم که ما را به اسلام هدایت کردی. تو نیکوکاران را به بهشت بشارت می دهی و از ما می خواهی همواره اعمال نیک انجام دهیم تا سعادتمند شویم.

* * *

گوشت قربانی را به نیازمندان می دهم، امّا خون آن به روی زمین می ریزد، پس چرا تو در این آیه برایم می گویی که خون قربانی را نمی خواهی !

در روزگار جاهلیّت، مردم اعمال حجّ را انجام می دادند، حّج آنان با خرافات آمیخته شده بود، وقتی قربانی خود را می کشتند، نام بُت ها را بر زبان می آوردند و خون آن قربانی را برمی داشتند و به دیوار کعبه می پاشیدند !

تو این کار را باطل اعلام می کنی، در هنگام قربانی کردن فقط باید نام تو را بر زبان آورم و هرگز خون قربانی را مقدّس نشمارم.

* * *

از کوچه ای عبور می کردم، دیدم درِ خانه ای عدّه ای جمع شده اند، یک ماشین گران قیمت در وسط کوچه است و یک گوسفند را هم آورده اند، قصّاب جلو آمد و گوسفند را رو به قبله خواباند و «بسم الله» گفت و او را ذبح کرد.

در این هنگام صاحب ماشین جلو آمد، مقداری از خون گوسفند را برداشت و به اطراف ماشین مالید.

من از این کار او تعجّب کردم، بعداً فهمیدم که او به خرافه ای باور دارد، او امروز این ماشین را خریده است و گوسفندی را قربانی کرده است و خیال می کند اگر خون آن را به ماشینش بمالد، از خطر تصادف در امان می ماند،

ص:127

رسم غلطی است و یادگار روزگار جاهلیّت است، همه باید از این گونه خرافات دوری کنند.

عدّه ای هم تصوّر می کنند که خون ریختن به تنهایی رفع بلا می کند، از قصّاب می خواهند گوسفندی را به منزل یا درِ خانه آنان بیاورد و آن گوسفند را آنجا ذبح کند. آنان با این کار به قصّاب مزدی می دهند، وقتی قصّاب گوسفند را ذبح کرد، آن را به مغازه اش می برد و گوشتش را می فروشد.

در واقع آنان فقط خون گوسفندی را ریخته اند و فکر می کنند کار ثوابی انجام داده اند و بلا از آنان دور می شود.

این گونه خون ریختن هیچ فضیلتی ندارد، این ریشه در سنّت روزگار جاهلیّت دارد، خون ریختن، چیز خوبی نیست، مهم این است که گوشت این قربانی به فقیران و نیازمندان برسد، خدا این را دوست دارد، وقتی نیازمندان از گوشت آن می خورند، خدا خوشحال می شود.

ص:128

باید صبر کنند تا زمان وعده تو فرا برسد، تو از مؤمنان در برابر دشمنانشان دفاع می کنی، پیروزی مؤمنان حتمی است.

اگر کافران چند روزی از قدرت بیشتری بهره مند می باشند، دلیل بر آن نیست که تو آنان را دوست داری، آری، تو هرگز خیانتکاران ناسپاس را دوست نمی داری، قدرت و نعمت هایی که در دست آنان است، برای امتحان آن ها است، تو به کافران مهلت می دهی و وقتی مهلت آنان به پایان رسید، از آنان انتقام می گیری.

* * *

می کنم».

* * *

وقتی این آیه نازل شد، پیامبر از مسلمانان خواست برای جنگ با کافران آماده شوند. این گونه بود که جنگ «بدر» روی داد.

پیامبر همراه با مسلمانان به سرزمین «بدر» رفتند و با کافران جنگ نمودند، تو فرشتگان را برای یاری مسلمانان فرستادی و آنان در این جنگ پیروز شدند.

مسلمانان هفتاد نفر از دشمنان خود را به قتل رساندند، افرادی مثل «ابوجهل» که سال های سال مسلمانان را در مکّه شکنجه می کردند به سزای اعمالشان رسیدند.

آری، تو وعده داده بودی که مسلمانان را یاری کنی و آنان را بر دشمنانشان پیروز کنی، تو به وعده ات وفا کردی.

* * *

فلسفه جهاد چیست؟ چرا تو به مؤمنان اجازه دادی دست به شمشیر ببرند؟

اگر افراد با ایمان دست روی دست بگذارند، چه اتّفاقی می افتد؟

در تاریخ بشری همیشه این گونه بوده است: اگر ستمگران و طاغوت فرصت پیدا کنند، محل های عبادت مسلمانان را نابود می کنند، آنان در هر زمانی با یکتاپرستی و با دین تو دشمنی نموده اند.

تو به وسیله مؤمنان ستمگران را به جای خود نشاندی و مانع شدی آنان به هدف خود برسند.

آری، اگر طاغوت فرصت پیدا می کرد، همه کنیسه ها و صومعه ها و کلیساهاو

ص:131

مسجدها را از بین برده بود.

تو از چهار محلّ عبادت نام می بری:

* کنیسه: محلّ عبادت یهودیان است.

* صومعه: محلّ عبادت مسیحیان است که در خارج از شهر ساخته می شود و افرادی که به آنجا می رفتند، تا آخر عمر در آنجا عبادت می کردند.

* کلیسا: محلّ عبادت مسیحیان است که برای همه مردم و داخل شهرها ساخته می شد.

* مسجد: محلّ عبادت مسلمانان است که در آن بیش از اماکن دیگر عبادت می شود.

قبل از ظهور عیسی(علیه السلام)، هر کنیسه ای محلّ عبادت تو بود و آنجا خانه یکتاپرستی بود، پس از آمدن عیسی(علیه السلام)، دین یهود باطل شد و دین عیسی(علیه السلام)، دین حقّ شد و صومعه ها و کلیساها، محلّ عبادت مؤمنان واقعی بود.

با ظهور محمّد(صلی الله علیه وآله)، دین مسیح(علیه السلام) هم باطل شد و از آن پس، فقط مساجد محلّ عبادت مؤمنان واقعی شد.

در واقع با ظهور اسلام تو فقط به نمازی که در مسجد خوانده می شود، نظر رحمت داری، تو فقط این دین را از مردم می پذیری، تو دوست داری مردم پیرو کامل ترین و آخرین دین تو باشند.

در هر زمانی، مؤمنان آن زمان باید با کافران و ستمکاران مبارزه کنند تا محلّ عبادت و دین تو باقی بماند. تو به مسلمانان دستور جهاد دادی، زیرا اگر آنان به جنگ کافران نمی رفتند و دست روی دست می گذاشتند، آن کافران مساجد مسلمانان را ویران می کردند و دین اسلام نابود می شد

ص:132

* * *

جهاد در راه دین تو سختی های زیادی دارد، باید از جان گذشت و به میدان مبارزه آمد، تو قدرت داری که طاغوت ها و کافران را نابود کنی، امّا به مؤمنان دستور جهاد می دهی تا استعدادهای مؤمنان شکوفا شود. تو می خواهی سرمایه های وجودی مؤمنان بارور شود و لیاقت و شایستگی هر کدام، رشد کند، آنان حقیقت خودشان را نشان دهند و راستگویان از دروغگویان جدا شوند.

کسانی هستند که ادّعا می کنند اهل ایمان هستند، امّا وقتی سخن از جنگ می شود، ترس به دل هایشان می نشیند و میدان را خالی می کنند. امّا گروه دیگری از جان مایه می گذارند و حاضرند جان خود را فدای دین تو کنند، آنان در این امتحان سرفراز بیرون می آیند. آنان مؤمنان واقعی هستند.(65)

هر کس دین تو را یاری کند، تو او را یاری می کنی، تو خدای توانا و قدرتمند هستی و هیچ کس نمی تواند تو را شکست بدهد.

* * *

* * *

یکی از یاران امام باقر(علیه السلام) این آیه را خواند، او دوست داشت بداند که قرآن در این آیه درباره چه کسانی سخن گفته است؟ او با خود فکر کرد که خوب است سؤال خود را از امام باقر(علیه السلام)بپرسد، او باور داشت که امام باقر(علیه السلام) بهترین کسی است که می تواند قرآن را تفسیر کند.

امام باقر(علیه السلام) در جواب او چنین فرمود: «این آیه درباره مهدی(علیه السلام) و یاران او است، خدا فرمانرواییِ شرق و غرب زمین را به آن ها می دهد. در آن روزگار، اسلام دین همه مردم دنیا می شود و همه ظالمان و ستمگران به دست آنان نابود می شوند، هیچ ظلم و ستمی روی زمین نخواهد بود، زیرا آنان امر به معروف و نهی از منکر می کنند».(66)

آری، در این آیه تو از روزگار ظهور مهدی(علیه السلام) سخن گفتی، این وعده ای است که به همه مؤمنان دادی که سرانجام، حکومت زمین به دست بندگان خوب تو می رسد، تو همیشه به وعده ات وفا می کنی.

* * *

چند آیه قبل درباره جنگ «بدر» بود، تو به پیامبر اجازه دادی تا با بُت پرستان جنگ کند، پیامبر موفّق شد تا بُت پرستی را در سرزمین حجاز ریشه کن کند. جنگِ آن روز پیامبر، آغاز یک راه بود، پایان آن، زمان ظهور مهدی(علیه السلام) است که در سرتاسر دنیا، ندایِ اذان به گوش خواهد رسید.

آری تو در این چند آیه از آغاز و پایان یک راه مقدّس سخن گفتی، مهدی(علیه السلام)همان کسی است که می آید و جهان را پر از عدل و داد می کند.

ص:134

سخن می گویی: «ای محمّد ! اگر این مردم تو را تکذیب می کنند، عجیب نیست، زیرا پیش از این نیز با دیگر پیامبران من چنین کردند. قوم نوح، قوم عاد، قوم ثَمود، قوم ابراهیم، قوم لوط، قوم مَدین، این ها هم پیامبران خود را دروغگو خطاب کردند، فرعونیان نیز موسی(علیه السلام) را دروغگو دانستند، این قانون من است، من به کافران مهلت می دهم، سپس آنان را به عذابی سخت گرفتار می سازم. آنان پیامبران مرا دروغگو خطاب کردند، نتیجه این کارشان، عذابی سخت و هولناک بود».

* * *

رها شدند.

بعضی از آنان در دو مکان خانه ساخته بودند، زمستان در یک جا بودند و تابستان در جایی دیگر. وقتی عذاب تو فرا رسید، خانه ای که در آنجا سکونت داشتند بر سرشان خراب شد، امّا خانه ای که در مکان دیگری ساخته بودند، سالم باقی ماند، پس از مرگ آنان، چقدر خانه های باشکوه و زیبا بی صاحب ماند !

* * *

فرصت را از دست بدهد، تو خدای یگانه ای، همه چیز در اختیار توست، قدرت تو حدّ و اندازه ندارد، هیچ کس نمی تواند از حکومت تو فرار کند. وقتی مهلت کافران به پایان رسید، عذاب دردناک بر آنان فرو می فرستی و آنان را نابود می کنی و سپس در روز قیامت آنان را دوباره زنده می کنی تا برای حسابرسی به پیشگاه تو حاضر شوند، در آن روز هم آتش جهنّم در انتظار آنان است.

* * *

نعمت های زیبای آن بهره مند می شوند.

امّا سرانجام کافران چه خواهد بود؟

کافرانی که قرآن را سحر و جادو خواندند و برای نابودی دین تو تلاش کردند به آتش جهنّم گرفتار می سازی.

* * *

می کردند. افراد شیطان صفت در گفتار پیامبران شبهه و دسیسه ایجاد می کردند تا شاید مؤمنان را منحرف کنند، امّا تو این دسیسه ها را بی اثر می ساختی و آیات خود را استوار می گرداندی و تو بر همه چیز دانا هستی و کارهای تو از روی حکمت است.

دشمنان اسلام با سخنان خود می خواستند مسلمانان را در شکّ و تردید بیندازند، به راستی که آنان از حقّ و حقیقت به دور افتاده اند.

کسانی که اهل علم و دانش بودند به راحتی حقّ را تشخیص می دادند، آنان می دانستند که این آیات از طرف توست، آنان به قرآن تو ایمان داشتند و دل های آنان مطمئن بود، تو مؤمنان را به راه راست هدایت می کنی.

* * *

وقتی آیه ای بر پیامبر نازل می شد، دشمنان قرآن به آن آیه گوش می کردند تا شبهه و سؤالی پیدا کنند و آن را به مسلمانان بگویند. آنان با این کار می خواستند اعتقاد مسلمانان به قرآن را تضعیف کنند.

برای مثال این ماجرا را نقل می کنم:

آیه 98 سوره انبیاء نازل شد، ترجمه آن آیه چنین است: «به زودی شما و آنچه شما می پرستید هیزم جهنّم می شوید».

معنای این آیه روشن است، قرآن با بُت پرستان سخن می گوید، در روز قیامت همه بُت ها به جهنّم انداخته می شوند و در آتش سوزانده می شوند.

کافران وقتی این آیه را شنیدند، نزد مسلمانان آمدند و گفتند:

ص:141

__ ای مسلمانان ! آیا قبول دارید که قرآن می گوید هر آنچه غیر خدا پرستیده شود، هیزم جهنّم خواهد شد.

__ آری. این آیه قرآن است.

__ ای مسلمانان ! همه ما می دانیم که مسیحیان عیسی را می پرستند، پس عیسی هم هیزم جهنّم خواهد بود.

مسلمانان به فکر فرو می رفتند، عدّه ای به شک می افتادند، این سخنان دسیسه های دشمنان قرآن بود، امّا تو این دسیسه ها را بی اثر ساختی و آیات خود را استوار گرداندی.

در آیه 98 سوره انبیاء روی سخن تو با بُت پرستان است، نه با مسیحیان !

هر کس آیات قبل آن را بخواند، این را می فهمد، وقتی تو با بُت پرستان سخن می گویی، وقتی می گویی: «به زودی شما و آنچه شما می پرستید هیزم جهنّم می شوید»، معلوم است که منظور تو از این سخن، بُت ها می باشد، تو بت ها را همراه با بُت پرستان در جهنّم می سوزانی.

امّا برای این که حقّ را بیشتر آشکار کنی، دو آیه دیگر بر پیامبر نازل کردی، هر کس این دو آیه را بخواند، یقین می کند که منظور تو از این سخن، بُت ها می باشد.

من این دو آیه را در اینجا ذکر می کنم:

* آیه اوّل: در آیه 101 سوره انبیاء چنین گفتی: «کسانی که در دنیا از نعمت ایمان بهره مند شده بودند، از آتش جهنّم فاصله ای بسیار دور دارند».

ص:142

عیسی(علیه السلام) پیامبر تو بود و به تو ایمان داشت، او هرگز به جهنّم نمی رود، درست است عدّه ای او را به عنوان خدا می پرستند، امّا خود عیسی(علیه السلام) از این کار بیزار است.

*آیه دوم: در آیه 116 سوره مائده ماجرای روز قیامت را نقل کردی، در روز قیامت تو به عیسی(علیه السلام) می گویی: ای عیسی ! آیا تو به مردم گفتی که به جای پرستش من، تو و مادرت را بپرستند؟

عیسی(علیه السلام) در پاسخ می گوید: «بارخدایا ! من هرگز حقّ ندارم آنچه را که شایسته من نیست، بگویم، به آنان گفتم: خدایی را بپرستید که پروردگار من و پروردگار شماست، من تا آن زمان که در میان مردم بودم، مراقب و گواه آنان بودم و هنگامی که مرا از میان آنان برگرفتی، تو خود مراقب اعمال آن ها بودی و تو بر همه چیز ناظر و گواهی».

این نشان می دهد که عیسی(علیه السلام) به تو ایمان داشت و خود را بنده تو می دانست، پس از او، عدّه ای منحرف شدند و او را پرستیدند و این تقصیر عیسی(علیه السلام)نیست.(67)

* * *

مُهِینٌ (57)

تو حقانیّت قرآن را آشکار می کنی و به سؤال ها و ابهام های کافران جواب می دهی، امّا آن کافران لجوج هرگز به قرآن ایمان نمی آورند، آنان همواره در شکّ و تردید خواهند بود تا روز عذاب آنان برسد یا قیامت ناگهان فرا رسد، روز قیامت روزی است که آنان نمی توانند گذشته خود را جبران کنند، آنان آتش سوزان جهنّم را خواهند دید.

آن روز، حکومت و فرمانروایی از آن توست، تو میان انسان ها داوری می کنی، مؤمنانی که کارهای شایسته انجام داده اند را در بهشتی که سرشار از نعمت است جای می دهی، امّا کافرانی را که قرآن تو را تکذیب کردند، به عذاب خفّت آوری گرفتار می سازی.(68)

 ص:144

جایگاهی از بهشت منزل می دهم که از آن خشنود شوند، من خدای دانا و بردباری هستم».

همه می فهمند که مهاجران مقامی بس بزرگ نزد تو دارند، فرقی نمی کند که آنان شهید شوند یا به مرگ طبیعی از دنیا بروند، تو آنان را در بهترین مکان های بهشتی جای می دهی.

تو این گونه انسان ها را به مهاجرت دعوت می کنی و فضیلت مهاجران را بیان می نمایی.

* * *

این آیه فقط برای مسلمانان آن زمان نیست، این آیه برای من هم هست. برای همه زمان ها و مکان ها می باشد.

من وطن خود را دوست دارم، به وطن خود عشق میورزم، به این آب و خاک وابسته ام، اصل من اینجاست، امّا اگر وطن من آماج سیاهی ها و تاریکی ها شود و من نتوانم شرایط را تغییر دهم چه باید بکنم؟ آیا باید بمانم و مغلوب سیاهی ها شوم؟ وقتی ماندن در وطن، مرا از تو دور می کند، وظیفه من چیست؟

من باید «مهاجرت» کنم، از خانه و کاشانه ام کوچ کنم، مهاجر شوم. برای آرمان بلند خویش از زادگاه خود دل بر کنم و جدا شوم. از همه وابستگی ها رهایی یابم و راهیِ سرزمینی دیگر شوم، در راه تو، از تاریکی ها بگریزم و به سوی روشنایی بروم.

آری، عشق به زیبایی ها و خوبی ها بالاتر از عشق به وطن است، زندگی معنوی مهم تر از زندگی مادی است. نباید به خاطر عشق به وطن، تن به ذلّت

ص:146

دهم و اسیر تاریکی ها شوم، وطن دوستی تا جایی نیکوست که ماندن در وطن، به عقاید و اهداف عالی ضربه ای وارد نکند.

* * *

دشمن هم به عدالت رفتار کنند، اگر دشمن زیاده روی کرد و بار دیگر به آنان ظلم کرد تو مسلمانان را یاری می کنی.

آری، وقتی گروهی از ستمکاران به مسلمانان ظلم می کنند مسلمانان می توانند ستمگران را به اندازه همان ظلمی که کرده اند، کیفر کنند.

اگر ستمگران بار دیگر ستم کنند، تو مسلمانان را یاری می کنی و به آنان اجازه می دهی آنان را مجازات کنند.

البتّه اگر ستمگران واقعاً پشیمان شدند و توبه کردند، بهتر است که مسلمانان از آنان بگذرند و آنان را عفو کنند، که تو خدای بخشنده و آمرزنده می باشی و گناه بندگان خود را می بخشی، تو عفو و بخشش را دوست داری و بندگانت را به آن امر می کنی.

 ص:148

نعمت دهد.

تو این جهان را آفریدی، زمین و آسمان را خلق کردی، ماه و خورشید، شب و روز، کوه ها، نهرها، باران، میوه ها و... تو همه این ها را آفریدی.

آیا این بُت ها چیزی را خلق کرده اند؟ آنان خودشان آفریده شده اند.

تو به انسان نعمت های مادی و معنوی زیادی داده ای، هیچ کس نمی تواند نعمت هایی که به انسان ها داده ای را شمارش کند. به راستی بُت ها چه نعمتی به انسان ها داده اند که عدّه ای آن ها را می پرستند؟

* * *

من چگونه تو را حمد و ستایش کنم، چگونه شکرگزار تو باشم، هرگز نمی توانم نعمت های تو را شمارش کنم.

تو هر آنچه روی زمین است برای انسان آفریدی، دریاها را هم در اختیار او قرار دادی، تو کشتی ها را در دریاها به حرکت درآوردی تا انسان از آن بهره مند شود.

این آسمانی که من می بینم پر از ستارگان و سیّارات است، آسمان را در جای خودش نگاه می داری تا بر زمین نیفتد، نظام ستارگان را بر اساس جاذبه ها و دافعه ها به گونه ای تنظیم کردی که هر ستاره و سیّاره ای در مدار خود می چرخد، همه این ها برای آسایش زندگی انسان است. تو با بندگان خود مهربان و بخشنده هستی.

تو به انسان نعمت حیات دادی و او را آفریدی، او در این دنیا مدّتی زندگی می کند وقتی عمرش به پایان رسید تو او را می میرانی، روز قیامت که فرا رسد، او را دوباره زنده می کنی تا نتیجه کارهای خود را ببیند.

این ها گوشه ای از نعمت هایی است که تو به انسان دادی امّا انسان بسیار ناسپاس است و شکر نعمت های تو را به جا نمی آورد.

* * *

یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیَما کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ (69)

یهودیان در شهر مدینه زندگی می کردند، چند نفر از بزرگان آنان نزد محمّد(صلی الله علیه وآله) آمدند و گفتند: «ای محمّد ! تو می گویی پیامبر خدا هستی و قرآن، کتاب خداست، پس چرا این قدر قرآن تو با تورات اختلاف دارد؟ مگر می شود خدا در تورات یک حکمی بدهد، سپس در قرآن بر خلاف آن حکم بدهد؟».

منظور آنان از این سخن چه بود؟

شنیده ام که در تورات فقط یک روز، روزه واجب است. اسم اوّلین ماه سال آنان، «تِشرین» می باشد. یهودیان روز دهم این ماه را روزه می گیرند، پس در تورات فقط روزه آن روز، واجب است، امّا در قرآن، روزه سی روز در ماه رمضان، واجب شده است.

روزه یهودیان، یک شبانه روز کامل است، آنان به مدّت بیست و چهار ساعت از خوردن و آشامیدن خودداری می کنند، امّا مسلمانان از اذان صبح تا غروب آفتاب روزه می گیرند.

به راستی چرا حکم روزه در تورات با قرآن تفاوت دارد؟

اکنون این آیه را بر محمّد(صلی الله علیه وآله) نازل می کنی: «ای محمّد ! من برای هر امّتی، آیین عبادی ویژه ای قرار دادم تا به آن عمل کنند».

آری، تو برای هر امّتی برنامه ای مخصوص قرار دادی و در آن زمان، آن برنامه کامل بود، امّا وقتی زمان عوض شد و شرایط دگرگون شد، تو برنامه ای

ص:152

دیگر را جایگزین کردی. تو بهتر می دانی چه حکمی را نازل کنی، تو از روی مصلحت، برنامه ای را تغییر می دهی.

زمان موسی(علیه السلام) صلاح را آن می دانستی که مردم فقط یک روز روزه بگیرند و یک شبانه روز از غذا خوردن پرهیز کنند، وقتی دین اسلام آمد، دین یهود را باطل کردی، از همه خواستی تا از بهترین و آخرین دین تو پیروی کنند، تو در این دین فرمان دادی تا مردم یک ماه کامل فقط روزها، روزه بگیرند.

* * *

آیا بزرگان یهودیان این سخن پیامبر را قبول می کنند؟

آنان نشانه های محمّد(صلی الله علیه وآله) را در تورات خوانده اند ولی نمی خواهند حقّ را قبول کنند زیرا منافع آنان به خطر می افتد، آنان شیفته دنیا و زیبایی های آن شده اند، می دانند اگر ایمان بیاورند دیگر از ریاست خبری نیست. آنان حقّ را می شناسند و نباید با محمّد(صلی الله علیه وآله) بحث و ستیز کنند.

اکنون به محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین می گویی: «ای محمّد ! مردم را به سوی من دعوت کن، بدان که تو بر راه راست قدم برمی داری، اگر آنان با تو جدل و ستیز کردند، به آنان بگو: خدا از اعمال شما آگاهی کامل دارد و او در روز قیامت درباره آنچه اختلاف داشتید، داوری می کند».

آری، روز قیامت که فرا رسد همه برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، در آن روز یهودیان سزای این دشمنی های خود را می بینند، آنان حقّ را شناختند و آن را انکار کردند و راه کفر را پیمودند، سزای آنان چیزی جز آتش جهنّم

ص:153

نیست.

* * *

اکنون تو را شکر می کنم که پیرو آخرین دین تو هستم، دین اسلام که کامل ترین دین هاست. می دانم که تو برای هدایت انسان ها، پیامبران زیادی فرستادی و هر کدام مردم را به یکتاپرستی فرا خواندند.

موسی(علیه السلام) دین یهود و کتاب تورات را آورد، عیسی(علیه السلام) دین مسیح و انجیل را آورد و محمّد(صلی الله علیه وآله) هم دین اسلام و قرآن را برای بشریّت به ارمغان آورد.

تو در قرآن حکم جدیدی می آوری که بر خلاف تورات یا انجیل است، این حکم، نشانه دروغ بودن قرآن نیست، بلکه نشانه کامل بودن دین اسلام است، زیرا رشد انسان ها، زمینه ساز نازل شدن حکم جدید بوده است.

 ص:154

باخبر هستی و راز دل آنان را می دانی و به نیازهای آنان آگاهی. وقتی من در نیمه شب در جای خلوتی تو را صدا می زنم، تو صدایم را می شنوی.(69)

تو از آنچه در آسمان و زمین است باخبر هستی، این جهان و همه حوادث آن در «کتاب علم» تو ثبت شده است. تو از همه چیز آگاه هستی، این آگاهی برای تو آسان است.

بُت پرستان به جای پرستش تو به پرستش بُت ها رو آورده اند و هیچ دلیلی برای پرستش بُت ها ندارند. آنان می گویند: «خدا این بُت ها را شریک خود قرار داده است». امّا این سخن، باطل است. آنان به دروغ این سخن را به تو نسبت می دهند، تو هیچ شریکی نداری، تو خدای یگانه و بی نیاز هستی.

آنان گرفتار جهل و نادانی شده اند، به خود ظلم می کنند، سرمایه های وجودی خویش را تباه می کنند و فکر می کنند که این بُت ها آنان را یاری خواهند کرد. این خیالی باطل است، وقتی عذاب تو فرا رسد، هیچ کس آنان را یاری نخواهد کرد.

* * *

ببیند. کافران آن قدر عصبانی می شدند که نزدیک بود از شدّت خشم به محمّد(صلی الله علیه وآله) حملهور شوند.

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به آنان چنین بگوید: «آیا می خواهید شما را به عذابی بدتر از این خبر دهم؟ آن آتش سوزان جهنّم است که خدا به کافران وعده داده است و به راستی که جهنّم بدترین جایگاه است».

* * *

قطعه های سنگ و چوب بی جان را می پرستید، شما و بُت های شما، هر دو ناتوان هستید».

تو آسمان ها و زمین را خلق نمودی، هزاران موجود زنده در دریا و خشکی آفریدی. تنها تو شایسته پرستش هستی، امّا این انسان چقدر جاهل و نادان است، او پرستش تو را رها می کند و بُت ها را می پرستد، بُت هایی که نمی توانند مگسی را بیافرینند.

* * *

امروزه علم و دانش پیشرفت کرده است و اختراعات زیادی در سطح جهانی صورت گرفته است، امّا هیچ کدام از اختراعات انسان نمی توانند تولیدمثل کنند، تولیدمثل مگس عجیب است، اگر در ابتدای فصل تابستان دو مگس را در شرایط مناسب قرار دهیم، با فرا رسیدن پاییز، تعداد آنان به بیش از سیصد هزار میلیارد مگس می رسد.(با توجّه به این که عمر متوسّط مگس، سه هفته است).(70)

چشم مگس از چهار هزار واحد تشکیل شده است، هر کدام از این واحدها، یک دوربین پیچیده است، در واقع مغز مگس، هر لحظه، چهارهزار تصویر از مجموع این واحدها دریافت می کند و آن تصویرها را پردازش می کند و فرمان مناسب را به اعضای بدن مگس ارسال می کند. امروزه دانشمندان برای ساختن بهترین دوربین های فیلمبرداری، تلاش می کنند از چشم مگس الگو بگیرند.

حسّ بویایی مگس بسیار قوی است، او از فاصله دور بوی غذای خود را تشخیص می دهد. کف پای مگس چسبناک است و به راحتی می تواند روی

ص:158

دیوار، سربالایی راه برود.(71)

دانشمندان حشره شناس می گویند ساختمان مغز و سیستم اعصاب مگس از مجهّزترین هواپیماها پیچیده تر است.

* * *

آینده آنان را می دانی.

کسانی که فرشتگان و عیسی(علیه السلام) و عُزَیر را فرزندانِ تو می دانند، در گمراهی هستند، هرگز فرشتگان و عیسی(علیه السلام) و عُزَیر چنین سخنی نگفته اند، آنان بارها به بندگی تو اعتراف کرده اند.

تو در این دنیا به کسانی که این سخنان باطل را گفته اند، مهلت دادی، در روز قیامت همه آنان را زنده می کنی و آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند. آن روز تو آنان را به خاطر این سخنان کفرآمیز به عذاب گرفتار می سازی.

من باید یکتاپرست باشم و فقط تو را بپرستم و فقط از تو یاری بطلبم، به من فرمان می دهی تا نماز بخوانم و در مقابل عظمت تو به رکوع و سجود بروم و کارهای نیک و شایسته انجام دهم تا رستگار و سعادتمند شوم.

* * *

در دین بر آنان سخت نگرفتی. احکام دین اسلام با فطرت پاک انسان هماهنگ و سازگار است و سبب رشد و کمال انسان می شود، برای مثال اگر مسلمانی به مسافرت رفت، روزه را از او برداشتی و به او فرمان دادی تا نماز را شکسته بخواند.

دین اسلام، ادامه دین ابراهیم(علیه السلام) است، دین ابراهیم(علیه السلام) هم اسلام بود، ابراهیم(علیه السلام)، پدر معنویِ مسلمانان است، هر کس پیرو ابراهیم(علیه السلام) باشد، فرزند معنوی او حساب می شود.

تو کسانی را که پیرو دین اسلام هستند در کتاب های آسمانی قبل و در قرآن، مسلمان نامیدی، تو این نام را برای آنان انتخاب کردی.

تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را به پیامبری فرستادی تا پیام تو را به مؤمنان برساند، سپس از مؤمنان خواستی تا این پیام را به دیگران برسانند، تو از آنان خواستی تا به سخن محمّد(صلی الله علیه وآله) گوش فرا دهند و آن را به دیگران و نیز کسانی که محمّد(صلی الله علیه وآله) را ندیدند، منتقل کنند. مؤمنان در هر زمانی وظیفه دارند تا پیام قرآن و اسلام را برای نسل بعد از خود بگویند.

در پایان این سوره از مؤمنان می خواهی تا نماز را به پا دارند و زکات بدهند و در همه کارها به تو توکّل کنند و از غیر تو یاری نطلبند که تو یار و یاور آنان هستی و تو بهترین یاری کننده می باشی.(73)

ص:161

 

 

ص:162

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 23 قرآن می باشد.

2 - در این سوره از ویژگی های مومنان واقعی سخن به میان آمده است و برای همین آن را با نام «مؤمنون» می خوانند، آیه اول این سوره می گوید: «مؤمنان رستگار شدند».

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: ویژگی های مؤمنان، نشانه های قدرت خدا در جهان، اشاره ای به مراسم حجّ، نماز، زکات، امر به معروف و نهی از منکر، اشاره ای به سرگذشت مردمی که گرفتار عذاب آسمانی شدند...

ص:164

مؤمنان هنگامی که نماز می خوانند، فروتن هستند. آنان توجّه دارند چه می خوانند و با چه کسی مناجات می کنند و خود را ذرّه ای در برابر عظمت تو می یابند و با تمام وجود، تواضع و خشوع می کنند.

* ویژگی دوم: پرهیز از بیهودگی

مؤمنان از هر گونه کار لغو و بیهوده دوری می کنند، آنان در زندگی به دنبال هدفی مشخّص هستند و آن هدف، رضایت توست، همه کارهای خود را با توجّه به آن هدف می سنجند، آنان از گناهان دوری می کنند، زیرا می دانند گناه، آنان را از هدف دور می کند.

انسانی که در زندگی هدف بزرگی ندارد، به بیهودگی رو می آورد، خودش هم احساس بیهودگی می کند. فرهنگ غرب از جهت مادی به انسان همه چیز می دهد، امّا انسان را به پوچی می رساند، برای همین است که روز به روز، آمار خودکشی در غرب بیشتر می شود.

مؤمن هدفی مقدّس را برای خود انتخاب کرده است، همه کارهای او رنگ و بوی تو را دارد، شاید او کاری به ظاهر کوچک انجام دهد، امّا این کار کوچک با عشقی بزرگ انجام شده است و این است که به کار او ارزش می دهد، او در جستجوی رضایت توست.

چقدر تفاوت است بین انسانی هایی که کارهای بزرگ را با احساس بیهودگی انجام می دهند و سرانجام به خودکشی می رسند و بین انسان هایی که کارهای کوچک خود را نیز با عشقی بزرگ انجام می دهند و سرانجام آرامش را تجربه می کنند. آرامش فقط در گرو ایمان به توست.

* ویژگی سوم: پرداخت زکات

مؤمنان از آنچه که به آنان داده ای، به دیگران انفاق می کنند و زکات پرداخت می نمایند، آنان نیازمندان را فراموش نمی کنند. آنان می دانند که از خود چیزی

ص:166

ندارند، این تو هستی که به آنان علم و دانش یا ثروت و دارایی داده ای، آنان خود را صاحب دارایی های خود نمی دانند، وقتی آنان به دیگران کمک می کنند، جلوه مهربانی تو می شوند.(74)

* ویژگی چهارم: پاکدامنی

مؤمنان از هر گونه آلودگی جنسی دوری می کنند و هرگز دامن خود را به گناه آلوده نمی کنند. آمیزش جنسی مردان فقط با همسر یا کنیزشان جایز است، زنان هم فقط با شوهر خود می توانند رابطه جنسی داشته باشند. اگر کسی با مراعات قانون تو، آمیزش جنسی داشته باشد، هیچ ملامت و سرزنشی بر او نیست. کسی که از قانون تو پا فراتر گذارد، طغیان و سرکشی کرده است.

* ویژگی پنجم: امانت داری

مؤمنان هرگز در امانت خیانت نمی کنند، اگر کسی نزد آنان چیزی را به امانت گذاشت از آن به خوبی محافظت می کنند و هنگامی که صاحب امانت آن را درخواست کرد به او تحویل می دهند.

* ویژگی ششم: وفای به عهد

مؤمنان به عهد و پیمانی که با دیگران بسته اند، پایبندند و هرگز آن را فراموش نمی کنند.

* ویژگی هفتم: مواظبت بر نماز

مؤمنان نماز خود را در اوّل وقت می خوانند، آداب و شرایط نماز را مراعات می کنند. آنان می دانند که نماز، معراج دل انسان است، با خواندن نمازهای پنج گانه (صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء) دل خود را از آلودگی های دنیا پاک می کنند و با تو به مناجات می پردازند.

این هفت ویژگی مؤمنانی بود که تو وعده دادی آنان سعادتمند می شوند، جالب است که ویژگی اوّل و ویژگی آخر آن ها درباره نماز است: «فروتنی در

ص:167

نماز، مواظبت بر نماز». این اهمیّت ویژه نماز را می رساند، نماز انسان را از بدی ها و زشتی ها بازمی دارد، نماز ستون دین است، نماز معراج مؤمن است.

* * *

ویژگی چهارم مؤمنان، پاکدامنی بود، در دین اسلام بر عفّت و پاکدامنی تأکید زیاد شده است و بی بندوباری جنسی و زنا به عنوان گناهان بزرگ معرّفی شده است.

در اینجا لازم است چند نکته بنویسم:

1 - زنا و داشتن رابطه نامشروع جنسی باعث می شود تا پیوندهای خانوادگی گسسته شود و جامعه به تباهی برسد.

در جامعه ای که زنا رواج دارد، میل و رغبت به ازدواج کمتر می شود، آمار طلاق زیاد می شود و روز به روز بر تعداد فرزندان نامشروع اضافه می شود.

سلامت جامعه به سلامتی خانواده بستگی دارد، اگر نهاد خانواده آسیب ببیند، جامعه روی سعادت را نخواهد دید. زنا، نهاد خانواده را نابود می کند.

2 - اگر کسی با مراعات قانون دین، آمیزش جنسی داشته باشد، هیچ ملامت و سرزنشی بر او نیست. کسی که از قانون تو پا فراتر گذارد، طغیان و سرکشی کرده است.

در دین مسیحیّت، ازدواج نکوهش شده است و تجرّد را فضیلت بزرگی برای انسان می دانند، مقام های روحانی این دین ازدواج نمی کنند. آنان اعتقاد دارند رابطه جنسی اگر چه با همسر باشد، خلاف ارزش های انسانی است.

امّا در اسلام، ازدواج پیمان مقدّسی است، این سخن پیامبر است: «ازدواج، سنّت و شیوه من است، هر کس ازسنّت من دوری کند، از من نیست». در سخنان بزرگان دین آمده است که ازدواج باعث می شود نصف دین مسلمان حفظ شود.(75)

ص:168

وقتی مرد یا زن، ازدواج (دائم یا موقّت) می کنند، می توانند با هم رابطه جنسی داشته باشند و این امر، هرگز در اسلام، مخالف ارزش های انسانی معرّفی نشده است. غریزه جنسی برای بقای نسل انسان است و اگر به صورت صحیح و با حفظ حرمت ها ارضا شود، زمینه آرامش روحی و روانی انسان را فراهم می سازد.

3 - مرد مسلمان می تواند با همسر یا کنیزِ خود رابطه جنسی داشته باشد.

منظور از «کنیز» چیست و چرا در آیه 7 این سوره از «کنیز» سخن به میان آمده است؟

اگر زن غیر مسلمانی در جنگ اسیر شود، به مجرّد اسارت، رابطه زناشویی او با شوهرش قطع می شود و او باید «عدّه» نگاه دارد، «عدّه» یعنی سپری شدن زمانی برای این که معلوم شود او باردار است یا نه. عدّه این زنان یک بار حالت زنانگی (پریود) است، اگر معلوم شد که باردار است باید تا زمان زایمان صبر کند.

به هر حال، زن غیر مسلمانی که در جنگ اسیر شده است، بعد از گذشت زمان «عدّه» می تواند به عنوان کنیز به مرد مسلمانی داده شود.

به راستی فلسفه این قانون چیست؟

درباره زن شوهردارِ غیر مسلمان که در جنگ اسیر شده است، سه کار می توان کرد:

الف. او را به محیط کفر بازگرداند که مشخّص است این کار سبب تقویت کفر می شود و بر خلاف اصول تربیتی اسلام است.

ب. در میان مسلمانان باشد و هرگز ازدواج نکند. این راه حل ظالمانه است و مفاسدی را به دنبال دارد.

ج. رابطه او با شوهر سابقش قطع شود و بعد از گذشت زمان «عدّه» اگر

ص:169

مسلمان شد از نو ازدواج نماید، اگر در کفر خود باقی ماند، به عنوان کنیز به مسلمانی داده شود. اسلام این راه حل را برگزیده است.

* * *

اکنون برایم از نعمت های خود سخن می گویی تا معرفت و شناخت من به تو بیشتر شود و من هم راه مؤمنان را بپیمایم، مؤمنان راه ایمان به تو را انتخاب کردند چون به معرفت و شناخت بهتر رسیده بودند.

اگر من در خلقت خود فکر کنم به آن معرفت می رسم. آدم(علیه السلام) را از خاک آفریدی، فرزندان او را از نطفه آفریدی، نطفه از غذاهایی که انسان می خورد، تشکیل می شود، همه غذاهای انسان، ریشه اش به خاک برمی گردد. تو نطفه انسان را در رحم مادر (که جایگاه مطمئنی بود) قرار دادی.

سپس آن نطفه به خون، بعد به پاره گوشت، سپس آن را تبدیل به استخوان کردی و آن استخوان ها را با گوشت پوشاندی. پس از آن روح در آن دمیدی و این گونه انسان را آفریدی، آفرین بر تو باد که تو بهترین آفرینندگان هستی !

این آغاز زندگی انسان است و سرانجام او، مرگ است، همه انسان ها مرگ را تجربه می کنند، آن ها در روز قیامت زنده می شوند و برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، خوبان به بهشت می روند و کافران به عذاب جهنّم گرفتار می شوند.

* * *

در آیه 13 برای خلقت انسان هفت مرحله ذکر شده است:

1 - خاک: موادی که اسپرم پدر و تخمک مادر را تشکیل می دهند در خاک می باشند.

2 - نطفه: پدر و مادر از میوه ها و غذاها می خورند و اسپرم پدر و تخمک مادر شکل می گیرد، اسپرم پدر با تخمک مادر ترکیب می شود و نطفه به وجود می آید.

3 - خون: نطفه کم کم به صورت خون بسته شده ای به دیواره رحم آویزان می شود و رشد می کند.

ص:171

4 - پاره گوشت: بعد از چهل روز، نطفه تبدیل به پاره گوشت کوچکی می شود.

5 - سلّول های استخوانی: در این مرحله آن پاره گوشت دچار تغییراتی اساسی می شود و همه سلّول های آن به سلّول های استخوانی تبدیل می شود و استخوان ها شکل می گیرد.

6 - روییدن گوشت: در این مرحله گوشت اعضای بدن روییده می شود و رگ های کوچک و بزرگ شکل می گیرد.

7 - دمیده شدن روح: جنین انسان چهارماهه که شد، روح انسانی در آن دمیده می شود و این جنین به رشد خود ادامه می دهد و پنج ماه بعد به دنیا می آید.

* * *

از آن بهره می گیرد، کوه های بلند، برف را در خود ذخیره می کنند و در فصل بهار و تابستان با ذوب شدن آن، نهرها جاری می شود. آب، نعمت بزرگی از سوی توست، اگر تو بخواهی می توانی این نعمت را از انسان بگیری.

به برکت آب برای انسان باغ هایی از درختان خرما و انگور پدید آوردی که در آن باغ ها، میوه های بسیار است و انسان از آن می خورد.

برای اوّلین بار درخت زیتون را در طور «سینا» رویاندی که از آن روغن به دست می آمد و هم میوه آن، غذایی بود که مردم از آن استفاده می کردند، (بعدها انسان ها درخت زیتون را از طور سینا به مکان های دیگر بردند و آن را کاشتند).

* * *

در اینجا فقط از میوه خرما، انگور و زیتون نام بردی، چه رازی در این کلام توست؟ من باید درباره این سه میوه بیشتر بدانم:

1 - زیتون

تمام املاح و ویتامین هایی که بدن نیاز دارد در زیتون یافت می شود، همچنین روغن آن برای سوخت و ساز بدن ارزش زیادی دارد و کالری زیادی تولید می کند. مصرف زیتون، بهترین راه برای پیشگیری از سکته های قلبی و مغزی است.

2 - خرما

خرما به خون سازی بدن کمک زیادی می کند، املاح و ویتامین های زیادی دارد و قند سالم را در اختیار بدن قرار می دهد. خرما به آرامش فکری و اعصاب کمک بزرگی می کند.

3 - انگور

کسانی که انگور مصرف می کنند، سیستم دفاعی بدنشان، بسیار قوی خواهد

ص:173

بود. انگور خون را صاف می کند، از سرطان جلوگیری می کند. در طبیعت فقط یک چیز به شیر مادر شباهت دارد و آن هم انگور است. انگور داروخانه طبیعی است.

* * *

روز بی هوش روی زمین می افتاد و خون از صورت او جاری می شد.(79)

او به مردم چنین می گفت: «ای مردم ! خدای یکتا را بپرستید که خدایی غیر از او نیست، چرا بُت ها را می پرستید، آیا از عذاب خدا نمی ترسید؟».

صاحبان قدرت و ثروت که منافع خود را در خطر می دیدند به مردم گفتند: «ای مردم ! نوح انسانی مانند شماست، او می خواهد بر شما برتری جوید و بر شما ریاست کند، اگر خدا می خواست پیامبری به سوی ما بفرستد، حتماً یکی از فرشتگان را برای ما می فرستاد. ما از نیاکان خود چنین چیزهایی که او می گوید نشنیده ایم».

گروهی دیگر گفتند: «ای مردم ! نوح دیوانه است. اگر مدّتی صبر کنید بر سر عقل می آید و دست از این سخنان برمی دارد».

* * *

خواندند، یاریم کن».

اینجا بود که تو به او چنین وحی کردی:

ای نوح ! با راهنمایی من یک کشتی بساز ! وقتی که فرمان من برای غرق کردن کافران فرا رسید، آب از تنور می جوشد. این علامت طوفان است. تو از هر نوع حیوانی، یک جفت همراه خود بگیر و اهل خودت را غیر از کسانی که وعده عذاب به آنان داده شده است، سوار کشتی کن. ای نوح ! درباره کسانی که به خود و دیگران ظلم کردند با من سخن مگو، به زودی همه آنان در طوفان غرق می شوند.

ای نوح ! وقتی تو و کسانی که ایمان آورده اند، سوار بر کشتی شوید، طوفان فرا می رسد، شما در آن هنگام بگویید: «ستایش خدایی را که ما را از دست ستمکاران نجات داد».

ای نوح ! وقتی طوفان کافران را نابود کرد، چنین بگو: «بارخدایا ! مرا بر مکانی پربرکت فرود آور که تو بهترین مهمان نوازان هستی».

* * *

به راستی در داستان نوح(علیه السلام) نشانه هایی از قدرت تو نهفته است، این قانون توست، تو انسان را آزاد آفریدی، راه خوب و بد را نشانش می دهی، او باید راه خود را انتخاب کند، به کسانی که راه کفر را برمی گزینند مهلت می دهی، در عذاب آنان شتاب نمی کنی. تو با فرستادن پیامبران انسان ها را امتحان می کنی، عدّه ای در این امتحان قبول می شوند و عدّه ای هم مردود. این دنیا، محلّ امتحان انسان ها می باشد و آخرت هم محلّ پاداش ها و کیفرها. تو مؤمنان را در بهشت جای می دهی و کافران را به عذاب جهنّم گرفتار می سازی.

ص:177

* * *

تو جبرئیل را فرستادی تا نوح(علیه السلام) را در ساختن کشتی راهنمایی کند، نوح(علیه السلام)و یارانش برای ساختن کشتی زحمت زیادی کشیدند. وقتی کار ساختن کشتی به پایان رسید، تو به قدرت خود، حیوانات را مطیع او قرار دادی و او از هر حیوانی، یک جفت انتخاب نمود، غذای کافی هم برای حیوانات آماده شد.(80)

نوح(علیه السلام) در انتظار فرا رسیدن وعده تو بود. تو به او گفته بودی که هر وقت از تنور خانه ات، آب جوشید بدان که زمان وعده من فرا رسیده است.

زن نوح(علیه السلام) از کافران بود و به او ایمان نیاورده بود، یک روز زن نوح(علیه السلام) برای پختن نان سراغ تنور رفت دید که از تنور آب می جوشد.

بیشتر اوقات داخل تنور آتش وجود دارد، معمولاً هیچ رطوبتی، داخل تنور نیست، زن نوح(علیه السلام) از دیدن این منظره تعجّب کرد، به نوح(علیه السلام) خبر داد، نوح(علیه السلام)فوراً کنار تنور آمد. فهمید که وعده تو فرا رسیده است، نوح(علیه السلام) به یاران خود خبر داد که هرچه سریع تر سوار کشتی شوند.(81)

سه پسر نوح(علیه السلام) و یک دختر او همراه با مؤمنان سوار بر کشتی شدند، نوح(علیه السلام)، همسر خود را سوار کشتی نکرد چون او کافر بود. نوح(علیه السلام)، پسر دیگری هم داشت که نامش کنعان بود، کنعان منافق بود، به ظاهر ادّعای ایمان می کرد، امّا ایمان او واقعی نبود. او سوار بر کشتی نشد، او به گفته پدر ایمان نداشت.

وقتی نوح(علیه السلام) سوار کشتی شد، باران سیل آسا از آسمان بارید، رودها طغیان کردند، آب روی زمین بالا آمد و کشتی بر روی آب قرار گرفت. نوح(علیه السلام) از بالای کشتی پسرش کنعان را دید که از دامنه کوهی بالا می رود، گاهی می افتد

ص:178

و گاهی بلند می شود.

نوح(علیه السلام) کنعان را صدا زد و گفت:

__ پسرم ! بیا با ما سوار کشتی شو و با کافران مباش !

__ من به بالای کوه پناه می برم، این کوه می تواند مرا از غرق شدن نجات دهد.

کنعان خیال می کرد که آن کوه می تواند او را نجات بدهد، او از روی لجاجت سخن پدر را نپذیرفت، همین طور که او از کوه بالا می رفت، موجی سهمگین آمد و نوح(علیه السلام) دیگر او را ندید، او در آب ها غرق شد.(82)

نوح(علیه السلام) زمام کشتی را به تو سپرده بود و طوفان، کشتی را به هر سو می برد، هفت روز گذشت. به زمین وحی کردی که آب ها را فرو ببرد و آسمان باران را قطع کند.(83)

آب ها در زمین فرو رفت و کشتی بر کوه «جُودی» قرار گرفت و نوح(علیه السلام) و پیروانش زندگی جدید را روی زمین آغاز کردند.(84)

* * *

افْتَرَی عَلَی اللَّهِ کَذِبًا وَمَا نَحْنُ لَهُ بِمُؤْمِنِینَ (38)

پس از قوم نوح(علیه السلام)، مردم دیگری را روی زمین پدید آوردی و برای هدایت آنان پیامبری فرستادی، گویا تو در اینجا از قوم «هود» سخن می گویی که حضرت هود(علیه السلام) پیامبر آنان بود.(85)

قوم هود جمعیّت زیادی داشتند و دارای ثروت فراوانی بودند و همه بُت پرست بودند. هود(علیه السلام) با آنان چنین سخن گفت: «ای مردم ! فقط خدای یگانه را بپرستید که غیر از او برای شما خدایی نیست. چرا بُت ها را می پرستید، آیا از روز قیامت نمی ترسید؟».

رهبران جامعه وقتی فهمیدند که هود(علیه السلام) مردم را از بُت پرستی نهی می کند، موقعیّت و ریاست خود را در خطر دیدند، آنان به قیامت باور نداشتند، تو به آنان نعمت فراوانی داده بودی، امّا آنان به جای شکرگزاری با پیامبر تو دشمنی کردند.

آنان به مردم چنین گفتند:

این مرد که می گوید پیامبر خدا هستم، مانند شما انسان است، از آنچه شما می خورید، می خورد و از آنچه می نوشید، می نوشد. چگونه ممکن است او فرستاده خدا باشد؟

آیا شما می خواهید از انسانی مانند خود اطاعت کنید؟ اگر شما از او اطاعت کنید زیانکار هستید، او به شما وعده می دهد که وقتی مُردید و تبدیل به خاک و استخوان شدید، دوباره زنده می شوید و از قبر بیرون می آیید؟ چنین چیزی امکان ندارد که انسان پس از مرگ، زنده شود.

غیر از این زندگی دنیا چیزی در کار نیست، پیوسته گروهی از ما می میرند و

ص:180

نسل دیگری جای آنان را می گیرد، ما هرگز بعد از مرگ، زنده نمی شویم !

این مردی که خود را پیامبر معرّفی کرده است، دروغگویی بیش نیست، او سخنان دروغ به خدا نسبت می دهد، ما هرگز به او ایمان نمی آوریم.

* * *

پس از نابودی آنان، اقوام دیگری را پدید آوردی (قوم ثمود، قوم لوط و قوم مَدیَن و ...).

تو برای هر قوم و ملّتی، دوره و زمان معیّنی را قرار دادی و راه ایمان و راه گمراهی را برای آنان بیان کردی و به آنان حقّ انتخاب دادی، تو هیچ کس را مجبور به ایمان نمی کنی، آنان در آن مهلتی که به آنان داده ای، آزاد هستند، می توانند راه خوب یا بد را انتخاب کنند، سرانجام زمان آن ها سپری می شود و وقتی زمان مرگ آنان فرا رسید، حتّی یک ساعت هم نمی توانند مرگ خود را عقب یا جلو بیندازند. تو زمان مرگ آنان را قبلاً مشخّص کرده ای، وقتی آن زمان فرا برسد، مرگ آنان را درمی یابد.

آری، تو پیامبران را یکی پس از دیگری فرستادی، هر زمانی که پیامبری برای هدایت قومی می آمد، آن قوم او را دروغگو خطاب می کردند، تو هم آن کافران را یکی پس از دیگری نابود کردی و داستان آنان را مایه عبرت دیگران قرار دادی، هیچ کس از آنان را باقی نگذاشتی و فقط داستان آنان باقی مانده است، پس بر آن گروهی که ایمان نمی آورند، نفرین باد !

آنان در این دنیا به عذاب تو گرفتار شدند و در آخرت هم آتش سوزان جهنّم نصیب آنان خواهد شد و از رحمت تو دور خواهند بود.

* * *

عَالِینَ (46) فَقَالُوا أَنُؤْمِنُ لِبَشَرَیْنِ مِثْلِنَا وَقَوْمُهُمَا لَنَا عَابِدُونَ (47) فَکَذَّبُوهُمَا فَکَانُوا مِنَ الْمُهْلَکِینَ (48) وَلَقَدْ آَتَیْنَا مُوسَی الْکِتَابَ لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ (49)

موسی(علیه السلام) و برادرش هارون را با معجزات و دلیل های آشکار به سوی فرعون و پیروان او فرستادی، امّا فرعون و پیروانش ایمان نیاوردند و تکبّر ورزیدند، زیرا آنان مردمی خودخواه و مغرور بودند.

موسی و هارن(علیهما السلام) با آنان سخن گفتند و راه سعادت و رستگاری را نشان دادند، امّا آنان گفتند: «آیا به دو نفر که مثل خودمان انسانی معمولی هستند، ایمان بیاوریم؟ موسی و هارون(علیهما السلام) از قوم بنی اسرائیل هستند، همان قومی که سال های سال است که بردگان ما هستند».

آری، فرعون و فرعونیان موسی و هارون(علیهما السلام) را تکذیب کردند و ایمان نیاوردند و سرانجام همه آنان هلاک شدند. تو به آنان مهلت دادی تا شاید ایمان بیاورند و سرانجام یک شب به موسی(علیه السلام) فرمان دادی تا قوم بنی اسرائیل را از مصر حرکت دهد. موسی(علیه السلام) با یارانش حرکت کردند و به رود نیل رسیدند، فرعون و سپاه بزرگ او نیز به دنبال آنان آمدند تا آنان را قتل عام کنند.

تو از موسی(علیه السلام) خواستی عصای خود را به آب بزند، وقتی موسی(علیه السلام) این کار را کرد، رود نیل شکافته شد و موسی(علیه السلام) و یارانش از آن عبور کردند.

فرعون از پشت سر رسید، دید که رود نیل شکافته شده است، همراه با سپاهش وارد شکاف آب شد، وقتی آخرین نفر سپاه او وارد آب شد، به

ص:183

دستور تو، رود نیل به حالت اوّلش بازگشت و آن ها در آب غرق شدند.

بعد از آن موسی(علیه السلام) با بنی اسرائیل به سوی فلسطین حرکت کردند، آنان باید به سمت شمال صحرای سینا می رفتند. تو موسی(علیه السلام) را به کوه طور (که در جنوب صحرای سینا بود) دعوت کردی و کتاب تورات را به او دادی تا شاید قوم بنی اسرائیل هدایت شوند.

* * *

مدّتی گذشت، کسانی که منافع خود را در خطر می دیدند، تصمیم گرفتند تا عیسی(علیه السلام) را به قتل برسانند، تو به مریم(علیها السلام) الهام کردی تا همراه با فرزندش از بیت المقدس بیرون رود، تو آنان را به سرزمینی که آرامش و امنیّت و آب جاری داشت، راهنمایی کردی و شرّ دشمنان را از آنان دور کردی. (گویا آن سرزمین، شهر ناصره می باشد که در صد و پنجاه کیلومتری شمال بیت المقدس واقع شده است).

* * *

میان پیامبران هیچ اختلافی نبود، ادیان آسمانی، کلاس های بشر در طول تاریخ بوده اند و پیامبران معلّمان این کلاس ها.

پیامبران مردم را به راه راست هدایت کردند، وقتی مردم سخنان آنان را شنیدند، عدّه ای راه کفر را برگزیدند و دین حقّ را نپذیرفتند و اختلاف ایجاد کردند و هر گروهی به راهی رفت، آری، هر گروهی به آنچه خود دارد و پسندیده است، دلخوش می شود.

این ویژگی انسان است که راه و رسم خود را دوست می دارد و آن را زیبا می پندارد و به آن دلخوش می شود. این حالت از خودخواهی و خودپسندی سرچشمه می گیرد.

* * *

آنان نازل شود.

کافران به ثروت و فرزندان خود دل خوش کرده اند و ثروت زیاد را نشانه حق بودن خود می دانند. وقتی به آنان ثروت بیشتر و فرزند می دهی، تصوّر می کنند که تو آنان را دوست داشته ای و خواسته ای که خیر و خوبی به آنان برسانی.

امّا زهی خیال باطل ! آنان از قانون تو بی خبرند، این قانون توست: اگر کسی راه گمراهی را در پیش بگیرد، تو مال و ثروت او را زیاد می کنی و او را به دنیا مشغول می کنی. او آن چنان غرق دنیا می شود که دیگر توبه را فراموش می کند.

تو کافران را از راهی که متوجّه نمی شوند، آرام آرام به دام می اندازی و آنان را مرحله به مرحله، از رحمت خود دور می کنی. آنان تو را فراموش می کنند و پس از آن تو به یکباره به عذاب گرفتارشان می کنی.

* * *

خوبان را در بهشت جای می دهی، آنان در بهشت در کمال آرامش، زندگی جاودانه خواهند داشت.

آنان کسانی هستند که در این دنیا از تو خشیّت دارند و از عذاب روز قیامت می ترسند. خشیّت، حالت معنوی با ارزشی است، اگر این حالت در کسی باشد، سعی می کند وظیفه خود را به درستی انجام بدهد و از گناه دوری می کند.

آنان به قرآن تو ایمان می آورند و هرگز به تو شرک نمیورزند. آنان تو را اطاعت می کنند و اعمال نیکو و شایسته انجام می دهند، امّا نگران هستند که شاید اعمال آنان در روز قیامت پذیرفته نشود.(86)

آنان از روزی که برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، هراس دارند، اگر بهترین اعمال نیک را هم انجام دهند، هرگز مغرور نمی شوند بلکه از کمی زاد و توشه خود برای روز قیامت نگران هستند، آنان در انجام خوبی ها از دیگران پیشی می گیرند.

* * *

اکنون برایم می گویی که به اندازه توانایی هایی که دارم از من انتظار داری !

هرگز بیش از اندازه توانم چیزی از من نمی خواهی !

این قانون توست: «به هر کس استعدادی داده ای و متناسب با همان استعداد از او انتظار داری».

همه انسان ها نتیجه عمل نیک و بد خود را خواهند دید، اعمال هر کس در کتابی که نزد فرشتگان توست، ثبت می شود، این کتاب، همان پرونده اعمال است.

پرونده اعمال به قدر کافی گویا می باشد و نیاز به توضیح ندارد، همه جزئیّات در آن به روشنی نوشته شده است. در روز قیامت همه برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند و در آن روز به اندازه سر سوزنی به کسی ظلم نمی شود.

* * *

بی خبری می باشد، این غفلت و بی خبری، گناه بزرگ آنان است، آنان به غیر از غفلت، کارهای ناشایسته و زشت دیگری هم انجام می دهند، زیرا آنان به روز قیامت ایمان ندارند. آنان به گناهان رو می آورند تا آن لحظه که مرگشان فرا رسد. فرشته مرگ آنان را از همه لذّت ها و خوشی هایشان جدا می کند. وقتی آنان عذاب تو را می بینند ناگاه به زاری می افتند و ناله سر می دهند.

آری، روز قیامت هم که فرا رسد، فرشتگان زنجیرهای آهنین بر گردن آن ها می اندازند و آن ها را به سوی جهنّم می برند، آن روز صدای ناله آنان بلند می شود.(87)

فرشتگان به آنان می گویند: «امروز ناله و زاری نکنید که ما شما را یاری نمی کنیم، آیا به یاد دارید که در دنیا، سخنان خدا برای شما خوانده می شد، شما با تکبّر روی برمی گرداندید و بر کفر خود می افزودید و پنهانی از قرآن، بدگویی می کردید و کلام خدا را مسخره می کردید».

آن روز، روز ناامیدی کافران است، روز حسرت و پشیمانی، روزی که دیگر پشیمانی سودی ندارد.

ص:190

آنان قرآن را انکار می کنند و می گویند: «خدا هرگز کتابی را به انسانی نازل نمی کند»، مگر نمی دانند که تو پیش از این نیز، پیامبران را با کتاب برای هدایت مردم فرستادی؟ به موسی(علیه السلام)تورات دادی و به عیسی(علیه السلام) انجیل !

آنان محمّد(صلی الله علیه وآله) را به خوبی می شناسند و به او لقب «محمّد امین» داده اند، در درستکاری و امانت داری او شکّی ندارند. محمّد(صلی الله علیه وآله) از خودِ آنان است، سال هاست که او را می شناسند.

آنان می گویند محمّد(صلی الله علیه وآله) دیوانه است، چرا آنان چنین سخن می گویند؟ آنان می دانند که محمّد(صلی الله علیه وآله) برای آنان سخنان حکیمانه می گوید، محمّد(صلی الله علیه وآله) حقّ را برای آنان آورده است. آنان این را می دانند، ولی بیشتر آنان منافع خود را در بُت پرستی می بینند، برای همین از حقّ روی گردان هستند.

آنان از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهند تا به اعتقادات آنان احترام بگذارد و بدگویی بت ها را نکند، آنان حاضر هستند به محمّد(صلی الله علیه وآله) ایمان بیاورند به شرط آن که بت ها شریک تو باشند، امّا آیا چنین چیزی ممکن است؟

خواسته آنان این است که بُت ها شریک تو باشند، امّا اگر تو از خواسته آنان پیروی کنی، آسمان ها و زمین و آنچه در آن است تباه می شود.

شریک شدن بُت ها یعنی چه؟

یعنی این که بُت ها همانند تو، خدایی بکنند و در اداره جهان دخالت نمایند! آخر مگر این بت ها، جان دارند !! مگر می شود این جهان چند خدا داشته باشد؟

این یک حقیقت است: «اگر در این جهان، چند خدا باشد، جهان به تباهی کشیده می شود».

ص:192

وقتی چند خدا در جهان باشد، طبیعی است که هر کدام تصمیمی برای خود می گیرند.

به چه کسی خدا می گویند؟

خدا کسی است که اراده مستقل دارد.

اگر چند خدا در جهان باشد، یکی می خواهد خورشید از مشرق طلوع کند، دیگری می خواهد خورشید از مغرب طلوع کند، اینجاست که جهان به تباهی کشیده می شود.

تو قرآن را برای آنان فرستادی، در این قرآن آنان را پند و اندرز دادی، امّا آنان همواره از پند و اندرز روی برمی گردانند و خود را از سعادت محروم می کنند.

* * *

نیست؟ تو روزی دهنده اصلی هستی.

* * *

هر کس می خواهد به سوی تو بیاید، باید به سوی مهدی(علیه السلام)رو کند، فقط از راه او می توان به تو رسید. هر کس با او بیگانه باشد، هرگز به مقصد نخواهد رسید.(90)

* * *

جهنّمیان را می شنوند، گرزهای آتشین و زنجیرهایی از آتش و... وحشتی بر دل آنان می آید که گفتنی نیست.(91)

کافران در آن لحظه توبه می کنند، امّا توبه در آن لحظه فایده ای ندارد، آنان به التماس می افتند و با ذلّت و خواری می گویند: «ما هرگز کار بدی انجام ندادیم». فرشتگان در جواب به آنان می گویند: «دروغ نگویید که امروز سخن دروغ سودی ندارد، زیرا خدا به کارهای شما آگاه است».(92)

ص:196

اگر انسان به جهان آفرینش فکر کند، به روز قیامت ایمان می آورد، جهان صحنه مردن و زنده شدن است، تو همان خدایی هستی که به موجودات، هستی و حیات می بخشی و سپس آنان را نابود می کنی، رفت و آمدِ روز و شب، نشانه ای از قدرت توست. چرا انسان در این نشانه ها فکر نمی کند؟

* * *

من باید قدری فکر کنم، این تو هستی که دانه و هسته را می شکافی و از آن جوانه سبز بیرون می آوری تا گیاهی سرسبز شود. تو زنده را از مرده و مرده را از زنده پدید می آوری، فقط تو شایسته پرستش هستی. از دانه مرده، گیاه تر و تازه به وجود می آوری، از گیاه سرسبز، دانه می آفرینی. تو انسان را از نطفه ای به وجود می آوری و سپس از این انسان، باز نطفه می آفرینی تا نسل انسان ادامه پیدا کند. تو آفریدگار این جهان هستی و قدرت تو، بی انتهاست، پس چرا انسان ها از حقّ روی گردان می شوند؟

تو با قدرت خود، صبح و روشنی را از تیرگی شب آشکار کردی و شب را مایه آرامش بشر قرار دادی و برای حرکت خورشید و ماه، برنامه ریزی نمودی، میلیون ها سال است که خورشید و ماه در آسمان نورافشانی می کنند و با نظم و طبق برنامه، طلوع و غروب دارند.

تو در آسمان ها، ستارگان را برای راهنمایی بشر قرار دادی تا در تاریکی های خشکی و دریا به وسیله آن، راه خود را پیدا کنند، تو نشانه های قدرت خود را برای کسانی که اهل تحقیق و اندیشه اند، بیان می کنی.(93)

ص:198

* * *

تَعْلَمُونَ (84) سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ (85) قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ (86) سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ (87) قُلْ مَنْ بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْء وَهُوَ یُجِیرُ وَلَا یُجَارُ عَلَیْهِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (88) سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ فَأَنَّی تُسْحَرُونَ (89) بَلْ أَتَیْنَاهُمْ بِالْحَقِّ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ (90)

در کتاب طبیعت، هزاران آیه و نشانه قدرت وجود دارد، کافی است که انسان چشم باز کند و به این آیه ها دقّت کند، هر کس که با فطرت پاک خود به آسمان ها و زمین بنگرد، هدفمندی جهان هستی را متوجّه می شود و می فهمد که این جهان خالق دانا و توانا دارد، خدایی یگانه و مهربان !

آری، تو به همه انسان ها، نور عقل و فطرت داده ای تا بتوانند راه سعادت را پیدا کنند.

اکنون سه سؤال را بیان می کنی که باید از انسان ها پرسید و فطرت آنان، پاسخ آن را به خوبی می داند:

* سؤال اوّل: «این زمین و آنچه در آن است، از آنِ کیست؟».

انسان ها به فطرت خود جواب می دهند: «زمین و هرچه در آن است، از آنِ خداست».

پس چرا عدّه ای حقّ را انکار می کنند و پند نمی گیرند؟

* سؤال دوم: «هفت آسمان و عرش با عظمت را چه کسی آفریده است».

آنان در پاسخ می گویند: «خداوند آن را آفریده است».

ص:200

پس چرا آنان بُت ها را شریک تو قرار می دهند و از عذاب روز قیامت نمی ترسند؟

* سؤال سوم: «فرمانروای بزرگی که اختیار همه چیز در دست اوست، کیست؟ آن فرمانروایی که به بی پناهان پناه می دهد و خود بی نیاز از حمایت دیگران است؟».

آنان می گویند: «آن فرمانروای بزرگ، خداست».

پس چرا عدّه ای از انسان ها فریب می خورند و راه گمراهی را برمی گزینند و بُت ها را می پرستند؟ چرا حقّ را باطل می پندارند و از آن دوری می کنند؟

تو قرآن را که پیام حقّ است برای انسان ها فرستادی ولی آنان بر سخن دروغ خود اصرار کردند و حقّ را انکار کردند. روز قیامت حقّ است، آنان که قیامت را افسانه می پندارند، دروغ می گویند، روزی که برای حسابرسی به پیشگاه تو زنده شوند و فرشتگان آنان را به سوی آتش جهنّم ببرند، می فهمند که سخن باطلی گفته اند و خود را از سعادت محروم کرده اند.

* * *

این اعتقاد باطلی بود که از پدران خود به آنان رسیده بود، تو هرگز فرزندی نداری، کسانی که برای تو فرزندی قرار می دهند، دروغ می گویند، این سخن کفر بزرگی است که بر زبان می آورند. مقام تو بالاتر از این است که فرزند داشته باشی.

این انسان است که نیاز به فرزند دارد، زیرا عمرش محدود است و برای ادامه نسل خود، محتاج تولّد فرزند است، از طرف دیگر، قدرت انسان محدود است، او در هنگام پیری و ناتوانی، نیازمند کسی است که کمکش کند، انسان محتاج عاطفه و محبّت است، پس دوست دارد فرزندی در کنارش باشد تا به او انس گیرد، امّا تو بی نیاز از همه این ها هستی.

* اعتقاد دوم: آنان بُت ها را شریک تو می دانستند و در مقابل بُت ها به سجده می افتادند.

تو خدای یکتا و یگانه ای، خدایی جز تو نیست، اگر در این جهان، چند خدا بود، جهان به تباهی کشیده می شد.

در همه اجزای این جهان هماهنگی کامل وجود دارد، این هماهنگی نشانه آن است که یک خدا این جهان را اداره می کند، زیرا اگر چند خدا در جهان بود، آنان هرگز نمی توانستند این یکپارچگی را پدید آورند و جهان از هم پاشیده می شد.

اگر در این جهان خدایان دیگری وجود داشتند، هر کدام هر آنچه را خلق کرده بود به تصرّف خود در می آورد، همچنین هر خدایی برای گسترش

ص:202

قلمرو حکومت خود، سعی می کرد بر دیگری برتری جوید و این سبب از هم گسستگی جهان می شد.

در جهان همواره نظم و هماهنگی برقرار است و این نشانه یگانگی خدا است.

لا اله الا الله.

نیست خدایی جز الله.

* * *

تو از این نسبت های ناروایی که بُت پرستان به تو می دهند پاک و منزّه هستی، تو هرگز فرزند و شریک نداری. تو از هر عیب و نقصی به دور هستی، تو بر پنهان و آشکار جهانیان آگاهی داری، تو برتر و والاتر از این هستی که شریک داشته باشی.(94)

ص:203

 

روز، هفتاد نفر از گردن کشان آنان کشته می شوند.

محمّد(صلی الله علیه وآله) هنوز در مکّه است، چند سال دیگر باید صبر کند، تو در عذاب دشمنان شتاب نمی کنی، این قانون توست، به آنان مهلت می دهی، امّا وقتی مهلتشان تمام شد به آنان رحم نمی کنی و آنان سزای ستم های خود را می بینند.

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا چنین دعا کند: «بارخدایا ! من امید دارم که وعده هایی را که به این کافران داده ای نشان من بدهی، بارخدایا ! مرا در میان آن قوم ستمکار وامگذار !».(95)

آری، تو می توانی آن عذابی را که به کافران وعده دادی به محمّد(صلی الله علیه وآله) نشان بدهی.

* * *

تو از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا امروز برای استقامت و پایداری یاران خود دعا کند، جنگ «بدر» در سال دوم هجری واقع خواهد شد، هنوز محمّد(صلی الله علیه وآله) در مکّه است و به مدینه هجرت نکرده است، امّا تو از او می خواهی به یارانش بگوید: «در آن روز استوار باشید و مرا در میان کافران تنها رها نکنید».

چند سال گذشت و روز جنگ بدر فرا رسید، سپاه مکّه نهصد نفر بودند و همه نوع امکانات نظامی داشتند، امّا مسلمانان 313 نفر بودند و فقط 20 شمشیر داشتند !

تعدادی از مسلمانان وقتی شنیدند که لشکری بزرگ به سوی آنان آمده است، ترس وجود آنان را فرا گرفت، عدّه ای به فکر تسلیم شدن افتادند. اینجا

ص:205

بود که مقداد از جا بلند شد و گفت: «ما به تو ایمان آورده ایم، اگر به ما دستور دهی که میان آتش برویم یا روی تیغ های بیابان راه برویم، این کار را می کنیم، ما در همه حال تو را همراهی می کنیم».

وقتی مقداد این سخن را گفت، لبخند بر لب های پیامبر نشست و در حقّ مقداد دعا کرد. سپس یکی از یاران پیامبر بلند شد و گفت: «ای پیامبر ! ما به تو ایمان آورده ایم، به خدا اگر دستور دهی که وارد دریا شویم، این کار را می کنیم، بدان که ما تا پای جان تو را یاری می کنیم».(96)

اینجا بود که همه مسلمانان روحیّه گرفتند، این اثر دعای پیامبر در چند سال قبل بود: «بارخدایا ! مرا در میان آن قوم ستمکار وامگذار». اگر تو مسلمانان را یاری نمی کردی و به آنان قوّت قلب نمی دادی، آنان پیامبر را در آن شرایط سخت تنها می گذاشتند و پیامبر اسیر کافران می شد و آنان پیامبر را به قتل می رساندند.

مسلمانان تصمیم گرفتند تا پای جان، پیامبر را یاری کنند. آنان برای جنگ آماده شدند. وقتی جنگ آغاز شد، تو فرشتگان را به یاریشان فرستادی و آنان بر کافران پیروز شدند. در آن روز هفتاد نفر از بزرگان مکّه کشته شدند. آری، این همان وعده تو بود، تو از کافران انتقام گرفتی، یکی از کسانی که در آن روز کشته شد، ابوجهل بود، او مسلمانان زیادی را شکنجه داده بود و بارها پیامبر را اذیّت و آزار کرده بود.

* * *

ص:206

شیطان تلاش می کند تا من وظیفه خود را خوب تشخیص ندهم. باید به هوش باشم، جهاد خوب است، امّا در چه زمانی؟ اگر زمانی که باید صبر کنم، دست به شمشیر ببرم، دچار وسوسه شیطان شده ام !

وقتی تاریخ را می خوانم می بینم که «توّابین» در راه حسین(علیه السلام) کشته شدند، آنان با شمشیر خود قیام کردند، امّا دیر اقدام کردند. وقتی حسین(علیه السلام) آنان را به یاری طلبید در خانه های خود ماندند، آنان به وظیفه خود عمل نکردند، چند سال بعد از شهادت حسین(علیه السلام) دست به شمشیر بردند، امّا آن وقت زمان مناسبی برای این کار نبود، خون همه آنان هدر رفت و هیچ نتیجه ای نداد.

مسلمان واقعی می داند که در چه زمانی، چه کاری انجام دهد. قدرت تشخیص وظیفه، بزرگ ترین نعمت است.

ص:208

هرگز.

این سخنی است که او از روی حسرت بارها می گوید، امّا هیچ فایده ای ندارد، او دیگر به دنیا باز نمی گردد، فرصت او تمام شده است، تو به اندازه کافی به او فرصت دادی، امّا به خودش ستم کرد و سرمایه وجودی خویش را تباه کرد و اکنون وقت مرگ اوست.

بعد از مرگ چه اتّفاقی برای آنان می افتد؟

اوّلین مرحله، «برزخ» است. از زمان مرگ تا روزی که قیامت برپا شود، آنان در برزخ هستند، سپس آنان در روز قیامت برای حسابرسی زنده می شوند و به پیشگاه تو می آیند.

* * *

در این آیه از «برزخ» سخن گفتی. برزخ چیست؟

وقتی انسان می میرد، روح او از جسمش جدا می شود، جسم او را داخل قبر می گذارند و پس از مدّتی این بدن می پوسد و از بین می رود. امّا روح انسان چه می شود؟

روح انسان به دنیایی می رود که به آن «عالَم برزخ» می گویند. برزخ، مرحله ای است که بین این دنیا و قیامت وجود دارد.

در زبان عربی به چیزی که بین دو شیء فاصله می اندازد، برزخ می گویند. وقتی من به مسجد می روم، می بینم که صف های مردان و زنان را با پرده ای جدا کرده اند. به این پرده، برزخ می گویند.

اکنون فهمیدم که چرا به مرحله ای که بین دنیا و آخرت است، برزخ می گویند.

ص:210

* * *

انسان در برزخ چه می کند؟ زندگی در آنجا چگونه است؟

بدن انسان، داخل قبر است، این روح انسان است که به برزخ می رود و در آنجا زندگی می کند.

در برزخ، خدا برای هر انسانی، جسمی که مانند جسم او در این دنیا است قرار می دهد، هر کس در آنجا او را ببیند، می فهمد که او کیست.

این جسم از این دنیایِ خاکی نیست، وزن ندارد، فضایی را اشغال نمی کند، جسمی است که لطافت دارد و مناسب با برزخ و شرایط آنجا می باشد.

درک ویژگی های برزخ برای ما ممکن نیست، کودکی که در رحم مادر است، نمی تواند ویژگی های این دنیا را درک کند، او باید به دنیا بیاید تا این دنیا را بفهمد، همین طور ما هم الآن نمی توانیم برزخ را درک کنیم.

در برزخ باغ های زیبا وجود دارد که همانند بهشت است. مؤمنان به آن باغ های زیبا می روند و از نعمت های بیشمار آن بهره می برند، در آنجا از میوه های آن باغ ها می خورند و از نوشیدنی های آن می نوشند.(97)

آن باغ ها، بهشت نیست، زیرا هر کس وارد بهشت شود، دیگر از آن خارج نمی شود، کسی که در برزخ به آن باغ ها می رود، قبل از قیامت از آن خارج می شود.

همچنین در برزخ قبر کافر به گودالی از آتش تبدیل می شود، کافر در آن گودال ها در آتش می سوزد و به سختی عذاب می شود.

این آتش از جنس آتش دنیا نیست، اگر قبر کافری شکافته شود، آتشی دیده نمی شود، این آتش از جنس برزخ است.(98)

ص:211

* * *

وقتی تو بخواهی روز قیامت را برپا کنی به اسرافیل دستور می دهی تا در صور خود بدمد. صور اسرافیل، ندای ویژه ای است که اسرافیل آن را در جهان طنین انداز می کند. اسرافیل دو ندا دارد: در ندای اوّل، مرگ انسان هایی که روی زمین زندگی می کنند، فرا می رسد. این دنیا به پایان می رسد. همچنین برزخ نیز نابود می شود، روح و جسم لطیف کسانی که در برزخ هستند، از بین می رود. (باغ ها و گودال های آتش در برزخ نیز نابود می شوند).

آری، همه موجودات از بین می روند، فرشتگان هم نابود می شوند. سپس تو جان عزرائیل را هم می گیری. فقط و فقط تو باقی می مانی.

هر وقت که بخواهی قیامت را برپا کنی، ابتدا اسرافیل را زنده می کنی، او برای بار دوم در صور خود می دمد و فرشتگان زنده می شوند، انسان ها هم زنده می شوند و قیامت برپا می شود.

در روز قیامت، جسم خاکی هر انسانی به حالت اوّل باز می گردد. یعنی همین جسمی که در قبر پوسیده شده است، این جسم شکل اوّل خود را پیدا می کند و روح انسان هم بار دیگر خلق می شود و به این جسم دمیده می شود و انسان سر از قبر خود بیرون می آورد.

* * *

در روز قیامت هر کس به فکر نجات خود است، همه، رابطه خویشاوندی را فراموش می کنند. انسان ها در دنیا به پیوندهای خانوادگی خود افتخار می کردند، امّا در آن روز، دیگر این حرف ها به کار نمی آید.

برادر، برادر را از یاد می برد، مادر فرزندش را فراموش می کند. آنان چنان در

ص:212

وحشت فرو می روند که از حال یکدیگر نمی پرسند.

* * *

درباره این آیه، دو نکته باید بنویسم:

* نکته اوّل: روزی پیامبر در مسجد نشسته بود، او به یارانش رو کرد و فرمود: «در روز قیامت همه پیوندهای خویشاوندی از بین می رود، امّا پیوند خویشاوندی با من در آن روز باقی می ماند».(99)

این افتخاری است که خدا به پیامبر داده است، پیامبر برای دین خدا در دنیا زحمت زیادی کشید، خدا اراده کرده است که این گونه از او تقدیر کند.

در روز قیامت، کسانی که از نسلِ پیامبر باشند (به شرط آن که اهل ایمان باشند) به این پیوند خود افتخار خواهند کرد.

* نکته دوم: این آیه شرح حال انسان ها در صحرای قیامت است، همان وقتی که همه از خاک برخاسته اند و ترس و اضطراب همه را فرا گرفته است، امّا وقتی کافران به جهنّم رفتند، از حال یکدیگر می پرسند، در آیه 27 سوره «صافات» چنین می خوانیم: «آن ها به یکدیگر رو می کنند و از یکدیگر سؤال می کنند». مؤمنان نیز در بهشت با یکدیگر سخن می گویند.

* * *

ضَالِّینَ (106) رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ (107) قَالَ اخْسَئُوا فِیهَا وَلَا تُکَلِّمُونِ (108) إِنَّهُ کَانَ فَرِیقٌ مِنْ عِبَادِی یَقُولُونَ رَبَّنَا آَمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنْتَ خَیْرُ الرَّاحِمِینَ (109) فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِیًّا حَتَّی أَنْسَوْکُمْ ذِکْرِی وَکُنْتُمْ مِنْهُمْ تَضْحَکُونَ (110) إِنِّی جَزَیْتُهُمُ الْیَوْمَ بِمَا صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفَائِزُونَ (111)

روز قیامت، روز سنجش اعمال است، در آن روز، حسابرسی اعمال در نهایت درستی و به حقّ انجام می گیرد و به هیچ کس ظلم نمی شود.

کسانی که کارهای نیک آنان، بیشتر از گناهانشان باشد، رستگار می شوند و به بهشت می روند و از نعمت های زیبای آنجا بهره مند می شوند.

امّا کسانی که کارهای نیک آنان از گناهانشان کمتر باشد، به عذاب گرفتار می شوند، آنان در دنیا از شیطان پیروی کردند و سخن تو را انکار کردند و با این کار، سرمایه وجودی خود را از دست دادند و به خود ضرر زدند. آنان برای همیشه در جهنّم خواهند بود.

شعله های سوزان جهنّم، صورت آنان را می سوزاند و آنان روسیاه و بدچهره می شوند، آنان در میان آتش ها فریاد و ناله سرمی دهند و انتظار دارند تو آنان را نجات بدهی.

تو به آنان چنین می گویی:

__ آیا شما نبودید که وقتی قرآن من برای شما خوانده می شد، آن را دروغ می شمردید؟

__ بارخدایا ! به سبب گناهانی که انجام دادیم، بدبختی بر ما چیره شد و ما

ص:214

قومی گمراه بودیم. خدایا ! ما را از این جهنّم نجات بده و به دنیا بازگردان، اگر ما به اعمال بدِ گذشته برگشتیم، آن وقت ما را مجازات کن.

__ بروید در این آتش گم شوید و دیگر با من سخن مگویید ! آیا به یاد دارید که بندگان مؤمن مرا مسخره می کردید و به آنان می خندیدید؟ مگر آنان چه می گفتند؟ آنان با من مناجات می کردند و می گفتند: «خدایا ! ما ایمان آوردیم، ما را ببخش و بر ما مهربانی کن که تو مهربان ترین مهربانان هستی»، چرا آنان را مسخره می کردید؟ با مسخره کردن آنان، از یاد من غافل شدید. من به آنان به پاس صبرشان، پاداش نیک دادم و آنان رستگار شدند و در بهشت من جای گرفتند.

بعد از این سخن، دیگر آن کافران نمی توانند با تو سخن بگویند، آنان در آتش جهنّم می سوزند و ناله و فریاد سر می دهند.(100)

* * *

__ شما چند سال روی زمین زندگی کردید؟

__ فقط به اندازه یک روز یا قسمتی از یک روز. از آنان که می توانند بشمارند، بپرس !

__ اگر شما نسبت دنیا و آخرت را می دانستید، می فهمیدید که جز زمانی کوتاه در دنیا نبودید.

آن وقت است که آنان به حسرت بزرگی گرفتار می شوند، آنان می فهمند که با خوش گذرانی دنیا (که لحظه ای بیش نبوده است)، عذاب جاودان را برای خود خریده اند. این حسرت، بزرگ ترین عذاب برای آنان است. آنان می توانستند با اطاعت و بندگی خدا در دنیا، سعادت ابدی را از آنِ خود کنند.

* * *

* واژه اوّل: عرش

عرش به معنای «تخت» است، تو تختی نداری که بر روی آن بنشینی و به آفریده های خود فرمان بدهی ! تو بالاتر از این هستی که بخواهی در مکانی و جایی قرار بگیری !

منظور از «عرش»، در اینجا، علم و دانش توست. علم و دانش تو، همه زمین و آسمان ها را فرا گرفته است. هیچ چیز از علم تو پوشیده نیست.

آری، تو به همه جهان تسلّط داری و از همه چیز باخبری.

* واژه دوم:

«کریم» به معنای «خوب و پسندیده» می باشد، فرمانروایی تو بر جهان، پر از خوبی و خیر است و در آن بیهودگی و نابسامانی وجود ندارد.

* * *

الرَّاحِمِینَ (118)

این آیه آخر سوره است، تو از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا وظیفه خود را به خوبی انجام دهد و پیام تو را به کافران برساند و منتظر نباشد که حتماً آنان ایمان بیاورند.

تو انسان ها را آزاد آفریده ای و هیچ کس را مجبور به ایمان آوردن نمی کنی، مهم این است که حقّ به انسان ها برسد و آن را بشناسند، پس از آن، دیگر اختیار با خود آن هاست.

وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) وظیفه خود را انجام داد، باید خود را به رحمت تو بسپارد و چنین دعا کند: «بارخدایا ! مرا ببخش و بر من رحم کن که تو بهترین رحم کنندگان هستی».(101)

ص:218

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مدنیّ» است و سوره شماره 24 قرآن می باشد.

2 - در آیه 35 این سوره آیه ای زیبا بیان شده است که چنین می گوید: «خدا نور آسمان ها و زمین است». به همین جهت این سوره را سوره نور می خوانند.

3 - این سوره از پاکدامنی زنان و حجاب و عفّت آنان، سخن می گوید. عدّه ای به یکی از همسران پیامبر تهمت ناروایی زدند، در این سوره به آن ماجرا اشاره شده است و پاکدامنی همسر پیامبر بیان شده است.

ص:220

روز بر تعداد فرزندان نامشروع اضافه می شود.

سلامت جامعه به سلامتی خانواده بستگی دارد، اگر نهاد خانواده آسیب ببیند، جامعه روی سعادت را نخواهد دید. زنا، نهاد خانواده را از هم می پاشد.

تو می خواهی جامعه به فساد و تباهی کشیده نشود، برای همین دستور می دهی اگر زنی که شوهر ندارد، زنا کند به او صد تازیانه بزنند.

اگر مردی که زن ندارد، زنا کند او را صد تازیانه بزنند. (اگر مردی که زن دارد یا زنی که شوهر دارد، زنا کند، حکم آنان، اعدام است. البتّه باید مرد یا زن به همسر خود دسترسی داشته باشد و بتواند از او بهره جنسی ببرد، پس اگر مردی به مسافرت رفت و در آنجا مرتکب زنا شد، مجازاتش اعدام نیست، همچنین اگر زنی شوهرش به مسافرت رفت و آن زن مرتکب زنا شد، حکمش اعدام نیست).

* * *

از مسلمانان می خواهی که در اجرای این حکم تو، مهربانی بی جا از خود نشان ندهند و دلشان برای زناکاران نسوزد، مبادا دلسوزی سبب شود حکم تو اجرا نشود. اگر آنان به تو و روز قیامت ایمان دارند، باید دلشان برای سلامتی جامعه بسوزد، اگر زنا در جامعه ای ریشه بدواند، آن جامعه روی سعادت را نمی بیند.

مجازات زناکاران باید در آشکار و در مقابل چشم دیگران باشد تا برای دیگران درس عبرت باشد.

* * *

إِلَّا زَان أَوْ مُشْرِکٌ وَحُرِّمَ ذَلِکَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ (3)

این قانون توست: اگر زنی به زنا مشهور شد مؤمنان نباید با او ازدواج کنند، همچنین اگر مردی به زنا مشهور شد، نباید به او زن بدهند، ازدواج با زناکار، ننگی برای مؤمن است.

مرد زناکار فقط باید با زن زناکار یا زن مشرک ازدواج کند، همچنین زن زناکار فقط باید با مرد زناکار یا مرد مشرک ازدواج کند. (مشرک همان بُت پرست است، کسی که خدا را به یگانگی قبول ندارد).

آری، مؤمن حقّ ندارد با زناکار ازدواج کند، امّا اگر زناکار واقعاً توبه کند و از این کار زشت دست بردارد، ازدواج با او اشکالی ندارد.

* * *

این قانون تو برای مجازات کسی است که به دیگران تهمت زنا می زند. به تهمت زننده باید هشتاد تازیانه زد و دیگر گواهی او قبول نمی شود و او فاسق و تبهکار است و عذاب سختی در روز قیامت در انتظار اوست.

تو به گواهی و شهادت دادن مسلمان اهمیّت زیادی دادی، اگر کسی وصیّت کرد باید کسی را گواه بگیرد و اگر زنی از شوهرش طلاق گرفت باید دو نفر گواه باشند(در هنگام طلاق باید دو نفر به عنوان شاهد وجود داشته باشند و به آن طلاق گواهی بدهند، این حکم اسلام است).

کسی که به زن یا مردی تهمت زنا زد و نتوانست چهار شاهد بیاورد، دیگر گواهی و شهادت او پذیرفته نمی شود و نباید به سخن او توجّهی نمود، البتّه اگر او از تهمت زدن توبه کرد و به جبران گذشته پرداخت و اعمال و رفتار خود را اصلاح نمود، عفو و بخشش تو شامل حال او می شود که تو خدای بخشنده و مهربان هستی.

* * *

زنا، گناه بزرگی است و تو مجازات آن را بیان کردی، امّا برای اجرای این مجازات، شرایط سختی قرار داده ای.

اکنون سؤالی مطرح می شود: چگونه ثابت می شود کسی زنا کرده است؟

زنا به یکی از دو روش زیر ثابت می شود:

* روش اوّل: اعتراف کردن: وقتی که خود زناکار، چهار بار به گناه زنا اعتراف کند، گاهی پیش می آید که زناکار از گناه خود پشیمان می شود و

ص:224

تصمیم می گیرد تا در این دنیا، مجازات شود و از عذاب جهنّم نجات پیدا کند. او خودش چنین تصمیمی می گیرد و نزد قاضی می رود و چهار بار به گناه خود اعتراف می کند، او حقّ ندارد نام طرف مقابل خود را بیان کند، اعتراف او فقط برای خود او قبول است و بعد از چهاربار اعتراف، مجازات می شود.

* روش دوم: شهادت دادن: وقتی چهار نفر زناکار را در حال زنا ببینند و آن چهار شاهد نزد قاضی بیایند و با هم شهادت بدهند که فلان شخص زنا کرده است.

آن چهار نفر باید به صورت دقیق و جزئی، عمل جنسی زناکار را گزارش بدهند. اگر چهار نفر نزد قاضی بیایند و بگویند: «دیدیم که زناکار با زنی در یک بستر خوابیده بودند»، این سخن آنان پذیرفته نمی شود و به این چهار نفر هشتاد تازیانه می زنند.

اگر سه نفر آنان نزد قاضی آمدند و شهادت دادند و نفر چهارم روز بعد آمد، باید هر چهار نفر را هشتاد تازیانه بزنند. شهادت باید در یک مجلس باشد.

اگر چهار نفر با هم آمدند و گفتند: «ما به چشمان خود دیدیم که فلان مرد با فلان زن، زنا می کرد، ما عمل جنسی آنان را به صورت دقیق دیدیم»، در این صورت است که شهادت آنان قبول می شود و مرد و زن زناکار مجازات می شوند. البتّه اگر ثابت بشود که مرد زن را مجبور به زنا کرده است، فقط مرد مجازات می شود.

* * *

ص:225

وقتی این مطلب را خواندم به این سؤال رسیدم: چرا اسلام این قدر در شرایط اثبات زنا سخت گرفته است؟

هرچه فکر می کنم می بینم چنین چیزی بسیار کم اتّفاق می افتد: این که مرد و زنی زنا کنند و چهار نفر، این کار آنان را به صورت دقیق و جزئی ببینند.

گویا هدف اسلام چیز دیگری است، اسلام می خواهد که زنا علنی و آشکار نباشد.

اسلام نمی خواهد انسان ها را زود مجازات کند، اسلام درِ توبه را باز گذاشته است، گناهکاران می توانند از گناه خود توبه کنند و خدا گناه آنان را می بخشد.

آری، اگر جامعه به سوی بی بندوباری جنسی پیش رفت، وقت مجازات فرا می رسد. اگر وضع جامعه به جایی رسید که مرد و زن آشکارا زنا کنند، باید آنان را مجازات سختی کرد.

* * *

این قانون توست: «اگر کسی به زنی پاکدامن تهمت زنا بزند، باید چهار شاهد بیاورد، اگر این کار را نکند، هشتاد تازیانه می خورد».

گاهی پیش می آید که مردی به زنِ خود تهمت زنا می زند و چهار شاهد هم ندارد، در اینجا چه باید کرد؟

آیا باید سخن مرد را به این دلیل که شوهر آن زن است، پذیرفت و زن را مجازات کرد؟ احتمال دارد که آن مرد، دروغ بگوید. از طرف دیگر، اگر به سخن مرد هیچ توجّهی نشود، این زندگی زناشویی دیگر زندگی واقعی نیست.

راه حل چیست؟

در این آیه تو قانون خود را بیان می کنی:

* * *

اگر مرد به زن خود تهمت زنا زد و چهار شاهد آورد و آنان شهادت دادند، زن مجازات می شود، امّا اگرمرد نتوانست چهار شاهد بیاورد، او همراه با همسرش نزد قاضی می روند.

قاضی از آنان می خواهد که هر دو رو به روی هم بایستند و سپس این دو مرحله را اجرا می کند:

* مرحله اوّل:

مرد چهار بار می گوید: «به خدا قسم ! در این نسبت زنا که به همسرم دادم، راستگو هستم»، بعد یک بار می گوید: «اگر دروغگو باشم، لعنت خدا بر من

ص:227

باشد».

* مرحله دوم:

وقتی سخن مرد تمام شد، قاضی از زن می خواهد تا یکی از این سه گزینه را انتخاب کند:

1 - سکوت

زن سکوت کند و این نشانه آن است که مرد راستگو بوده است و در آن صورت، زن مجازات می شود.

2 - اعتراف

زن اعتراف به گناه خود می کند، در این صورت هم او مجازات می شود.

3 - انکار

زن سخن مرد را انکار می کند. او چهار بار می گوید: «به خدا قسم، شوهر من در نسبت زنا که به من داده است، دروغ می گوید». بعد یک بار می گوید: «اگر شوهرم راستگو باشد، لعنت خدا بر من».

بعد از انکار زن، قاضی حکم به جدایی این زن و شوهر می دهد، آنان برای همیشه از هم جدا می شوند و دیگر هرگز نمی توانند با هم ازدواج کنند. مرد به جرم تهمت زدن، هشتاد تازیانه نمی خورد، زن هم به جرم زنا مجازات نمی شود.

به این نوع جدایی زن و شوهر «لِعان» می گویند. (لِعان، یعنی دور کردن از خود. مرد این گونه زن را از خود دور می کند).

ص:228

زن از آن تاریخ، باید «عدّه» نگاه دارد.

«عدّه» یعنی سپری شدن زمانی برای این که معلوم شود او باردار است یا نه. عدّه او این است که سه بار حالت زنانگی (پریود) ببیند و پاک شود، اگر معلوم شد که باردار است باید تا زمان زایمان صبر کند. پس از آن می تواند با مرد دیگری ازدواج کند.

اگر آن زن باردار بود، وقتی بچّه به دنیا آمد، هیچ کس حقّ ندارد آن بچّه را «حرام زاده» بخواند ولی این بچّه به آن مرد نسبت داده نمی شود و از او ارث نمی برد.

اگر کسی به آن بچّه بگوید: «تو حرام زاده ای، تو زنا زاده ای»، باید هشتاد تازیانه بخورد.(102)

* * *

این قانون تو، نمونه ای از لطف و رحمت توست، که تو توبه پذیر هستی و همه قانون های تو از روی حکمت است. اگر این لطف و رحمت تو نبود، کارِ جامعه به مشکل برمی خورد. تو مصلحت زن و شوهر را در این قانون مراعات کردی.

اگر این قانون تو نبود، وقتی مردی به خانه می آمد و همسرش را در حال زنا می دید و شاهدی هم نداشت، با این درد بی درمان چه می کرد؟

تو راه را برای او باز گذاشتی.

اگر این قانون تو نبود، وقتی زنی گرفتار شوهر بی ایمانی می شد و آن شوهر

ص:229

به او تهمت زنا می زد، چه می کرد؟

تو این گونه او را از مجازات زنا نجات دادی، همچنین او را از دست این مردِ نامرد آزاد کردی، او بدون طلاق، از شوهرش جدا می شود.

اگر آن مرد پشیمان هم بشود، هرگز نمی تواند با این زن ازدواج کند.

ص:230

مشربه هم بروند.(103)

من از استاد خود تشکّر کردم. از او خواستم تا برایم از این موضوع بیشتر بگوید. او برایم گفت که پیامبر در میان نخلستان های مدینه، باغی داشت، وقتی پیامبر با «ماریه» ازدواج کرد، ماریه را به مشربه برد. بعد از مدّتی خدا به پیامبر و ماریه، پسری داد، پیامبر نام او را «ابراهیم» نهاد و به او علاقه زیادی داشت.

آن باغ به «مشربه امّ ابراهیم» مشهور شد، یعنی «باغ مادر ابراهیم»، چون ماریه که مادر ابراهیم بود، در آنجا زندگی می کرد.

یک سال و نیم از عمر ابراهیم گذشت، او بیمار شد و از دنیا رفت.

مشربه مکان مقدّسی است، پیامبر حدود یک ماه در آنجا زندگی کرد، در آنجا پیامبر شب ها به نماز می ایستاد. آنجا مناجات های پیامبر را به یاد دارد.

* * *

در مدینه با چند نفر از دوستان خود سخن گفتم، قرار شد با هم به مشربه برویم، عصر روز جمعه بود، ماشین گرفتیم و حرکت کردیم، راننده شماره همراه خود را به ما داد و گفت:

__ من شما را نزدیک مشربه پیاده می کنم و برمی گردم، هر وقت که خواستید برگردید به من زنگ بزنید.

__ برای چه؟

__ اگر پلیس مرا ببیند که کسی را برای زیارت مشربه برده ام، مرا جریمه سنگینی می کند.

تعجّب کردم امّا چیزی نگفتم. به مشربه رسیدیم، راننده ما را پیاده کرد و

ص:232

سریع رفت. ما ماندیم و یک دیوار سیمانی بلند !

جلو رفتیم تا به در بسته ای رسیدیم، چیزی پیدا نبود، من به یکی از دوستان گفتم مرا بلند کند تا از سرِ دیوار داخل را ببینم. او مرا بلند کرد، نگاه کردم، داخل آنجا یک زمین صاف بود که در وسط آن مقداری سنگ ریخته شده بود، در آنجا قبلاً مسجد کوچکی بوده است که وهابی ها آن را خراب کرده بودند و دور آن را دیوار کشیده بودند.

در همین هنگام صدای آژیر ماشین پلیس به گوشمان خورد، پلیس آمد و ما را از آنجا دور کرد. ما به خیابان رفتیم، وقتی کمی از آنجا دور شدیم به راننده زنگ زدیم، او ما را سوار ماشین کرد و به هتل برگرداند.

آن شب خیلی فکر کردم، چرا امام صادق(علیه السلام) از شیعیان خود می خواهد به مشربه بروند؟ چرا وهابی ها این قدر به زیارت آنجا حسّاس هستند؟ چرا آنان با یاد و نام «ماریه» مخالف هستند؟ مگر ماریه، همسر پیامبر نبود؟ چه رازی در این میان است؟

تصمیم گرفتم وقتی به ایران بازگشتم در این باره تحقیق کنم...

* * *

من به سال هشتم هجری سفر کردم و به ماجرای «اِفْک» رسیدم !

«اِفک» یعنی تهمت بزرگ !

عدّه ای به ماریه، همسر پیامبر تهمت زنا زدند.

ماریه، همسر مظلوم پیامبر ! ماریه، زنی که به او ظلم کردند، به او حسودی کردند.

پیامبر تا خدیجه(علیها السلام) زنده بود با زن دیگری ازدواج نکرد، خدیجه(علیها السلام) بانوی

ص:233

بزرگواری بود که برای پیامبر دو پسر آورد، قاسم و عبدالله. امّا این دو پسر در کودکی از دنیا رفتند.(104)

پنج سال از نبوّت پیامبر گذشت و خدا به پیامبر و خدیجه(علیها السلام)، دختری داد که نام او را فاطمه(علیها السلام) نهادند، پیامبر دخترش را بسیار دوست می داشت. در سال دهم بعثت خدیجه(علیها السلام) از دنیا رفت.

پیامبر بعد از آن با چند زن ازدواج کرد، یکی از آنان عایشه بود، امّا هیچ کدام از آنان برای پیامبر فرزندی نیاوردند. سال ششم هجری فرا رسید. پیامبر نامه ای به پادشاه مصر فرستاد و او را به اسلام دعوت کرد. پادشاه مصر دعوت پیامبر را نپذیرفت امّا به رسم آن روزگار، هدیه هایی برای پیامبر فرستاد، یکی از آن هدیه ها، کنیزی بود که ماریه نام داشت. پادشاه مصر ماریه را همراه با خدمتکاری به مدینه فرستاد. ماریه به مدینه آمد، پیامبر او را به حال خود گذاشت، ماریه آیات قرآن را شنید و در آن فکر کرد و سرانجام مسلمان شد. ماریه کنیز پیامبر بود و خدا چنین اراده کرده بود که به ماریه و پیامبر، پسری عطا کند. آری، تنها پسر پیامبر (بعد از رسالت پیامبر)، از همین ماریه بود.(105)

پیامبر به ماریه علاقه زیادی داشت و همین باعث شد که عایشه به ماریه حسد بورزد.

برای این که ماریه از دست حسادت عایشه راحت باشد، پیامبر ماریه را از شهر مدینه به مشربه برد و محلّ زندگی او را در آنجا قرار داد.

مشربه، همان باغ پیامبر بود و در اطراف مدینه واقع شده بود و در وسط آن، اتاقی برای سکونت بود.

ص:234

سرانجام سال هشتم هجری فرا رسید و ماریه حامله شد، اینجا بود که آتش حسد در دل عایشه روشن شد.

امان از حسد !

راست گفته اند که حسد آتشی است که ایمان فرد را می سوزاند.

عایشه فکرهای شیطانی کرد، گویا او با خود چنین گفت: «پیامبر چندین سال زودتر از ماریه با من ازدواج کرد، چرا من از او حامله نشدم، بر فرض که من نازا هستم، در این سال ها پیامبر چند زن دیگر هم داشته است، امّا هیچ کدام از پیامبر حامله نشدند، حالا چطور شده است که ماریه از پیامبر حامله شده است؟».

شیطان عایشه را وسوسه کرد تا آنجا که او را واداشت که به ماریه نسبت زنا بدهد. پادشاه مصر همراه با ماریه، خدمتکاری را فرستاده بود، آن خدمتکار در مدینه ماند و در کارهای ماریه او را کمک می کرد، عایشه به این نتیجه رسید بچّه ای که در رحم ماریه است از پیامبر نیست، بلکه از آن، خدمتکار است و ماریه زنا کرده است !

* * *

این فکر تا زمانی که در ذهن عایشه بود، یک بدگمانی بود، امّا افسوس که عایشه این فکر را به زبان آورد و برای اطرافیان خود نقل کرد، خبر دهان به دهان گشت، مسلمانان که تا چند روز پیش از خوشحالی پیامبر، خوشحال بودند، شگفت زده شدند، عدّه ای این سخن را باور کردند، آنان نیز شریک جرم شدند.

عایشه گرفتار حسادت زنانه شده بود، امّا منافقان چرا به این مسأله دامن

ص:235

زدند؟

این همان «اِفْک» بود، «اِفک» یعنی تهمت بزرگ !

کسانی که این ماجرا را با آب و تاب نقل کردند، منافقان بودند. عدّه ای هم آن را انکار کردند، آخر چگونه می شود که ناموس پیامبر زنا کند؟ این خبر به گوش پیامبر رسید و از این ماجرا بسیار ناراحت شد. مدّتی گذشت و تو حقیقت را آشکار کردی، آن خدمتکار اصلاً نمی توانست با هیچ زنی رابطه جنسی برقرار کند، او اصلاً عضو جنسی نداشت، به همین علّت، شاه مصر او را به عنوان خدمتکار همراه ماریه فرستاده بود.

ماجرایی پیش آمد و یکی از مسلمانانی که مورد اعتماد پیامبر بود به مشربه رفت و به صورت کاملاً اتّفاقی فهمید که آن خدمتکار، عضو جنسی مردانه ندارد. آن فرد نزد پیامبر آمد و آنچه را که دیده بود، بیان کرد و گفت: «من به مشربه رفتم... آن خدمتکار به بالای درخت خرمایی رفت، من پایین درخت بودم و به او نگاه می کردم، بادی وزید و لباس او کنار رفت...». اینجا بود که همه فهمیدند که عایشه به ماریه تهمت زده است.

پس از آن، خداوند جبرئیل را فرستاد تا آیات 11 تا 20 این سوره را برای پیامبر بخواند، در این آیات به پاکدامنی ماریه اشاره شده است و از کسانی که این تهمت بزرگ را باور کردند و در جامعه نقل کردند، نکوهش شده است.

* * *

وقتی از این ماجرای تاریخی باخبر شدم، فهمیدم که چرا وهابی ها می خواهند نام و یاد «ماریه» از خاطره ها محو شود. اکنون فهمیدم که چرا امام صادق(علیه السلام) از شیعیان خواسته است تا هر وقت به مدینه رفتند، به مشربه هم

ص:236

بروند.

مشربه، سند ظلمی است که عایشه به همسر دیگرِ پیامبر روا داشت !

مشربه و ماجرای ماریه، سخن های نهفته زیادی دارد، خیلی حرف ها را می توان فهمید.

اهل سنّت می گویند عایشه از «اهل بیت» است !

این شعار آنان است، آنان به عایشه قداستی عجیب داده اند و سخنان او را در دین و اعتقادات خود، محور می دانند.

قرآن می گوید: «اهل بیت کسانی هستند که از هر گناهی به دور هستند».

چگونه می شود که عایشه از اهل بیت باشد در حالی که به ماریه آن نسبت ناروا را داده است؟

هر کس ماجرای ماریه را بداند، می فهمد که عایشه گناهکار بوده است و هرگز نمی تواند از «اهل بیت» باشد. اهل بیت، فاطمه و علی و حسن و حسین(علیهم السلام) هستند.

ماجرای ماریه و مشربه او، حقیقتی است که وهابی ها می خواهند آن را از خاطره ها پاک کنند. آیا آنان موفّق خواهند شد؟ (106)

* * *

اکنون تو این آیات را نازل می کنی، تو می دانی که مؤمنان واقعی از این ماجرا ناراحت هستند و بسیار غصّه می خورند، آنان با خود می گویند چرا باید ناموس پیامبر این گونه مورد تهمت قرار گیرد. اکنون با آنان چنین سخن می گویی: «کسانی که آن تهمت بزرگ را به آن بانوی پاکدامن زدند، گروهی از شما بودند، امّا این ماجرا، برای شما خیری داشت و آن این که منافقان شناخته

ص:237

شدند. هر کس به اندازه تهمتی که زده است مجازات می شود و کسی که فتنه اصلی زیر سر او بوده است، سهمش از مجازات بیشتر خواهد بود».

آری، شناخته شدن منافقان، نعمت بزرگی برای مؤمنان بود و به آنان هشیاری سیاسی و اجتماعی داد، این ماجرا به آنان این درس را داد که نباید از شایعات پیروی کنند.

* * *

آنان که چنین تهمتی را زدند، چرا چهار شاهد برای اثبات سخن خود نیاوردند؟ اکنون که چهار شاهد نیاوردند، پس نزد تو دروغگویند و شایسته عذاب می باشند.

گروهی از مسلمانان زود باور بودند و آن شایعه را باور کردند، اگر لطف و رحمت تو نبود به خاطر این که آن شایعه را منتشر کردند، به عذاب بزرگی گرفتار می شدند.

آری، گناه آنان بزرگ بود، زیرا آن شایعه را پذیرفتند و سخنی را که به آن یقین نداشتند، دهان به دهان گفتند و گمان کردند که این کارشان، ساده و بی اهمیّت است، در حالی که این کار، نزد تو گناهی بسیار بزرگ بود.

چرا وقتی آنان این دروغ بزرگ را شنیدند، نگفتند: «سزاوار نیست که ما در این موضوع سخن بگوییم». چرا آنان نگفتند: «شگفتا ! این یک تهمت بسیار ناروا می باشد».

آری، تو پاک و منزّهی از این که نسبت به آبروی مؤمنان بی تفاوت باشی !

تو مسلمانان را پند و موعظه می کنی و به آنان می گویی: «اگر ایمان دارید، دیگر چنین کاری را تکرار نکنید». تو این گونه آیات خود را برای مردم بیان می کنی که تو خدای دانا هستی و همه کارهای تو از روی حکمت است.

در جامعه افرادی هستند که دوست دارند درباره مؤمنان شایعه های زشت را رواج بدهند، آنان منافقان هستند. تو آنان را در دنیا و آخرت به عذاب دردناکی گرفتار می کنی، سرانجام مرگ سراغ آنان می آید و آنان عذاب تو را می بینند و در روز قیامت هم در آتش سختی گرفتار می شوند. تهمت زدن به زنان و مردان پاکدامن گناه بزرگی است، تو از بزرگی این گناه باخبر هستی و

ص:239

دیگران نمی دانند.

اگر فضل و رحمت تو نبود، مجازات شدیدی دامن گیر کسانی می شد که آن شایعه را باور کرده بودند، امّا تو خدای مهربان هستی و آن مؤمنان را بخشیدی، زیرا آنان فریب منافقان را خورده بودند و از روی جهالت و نادانی این تهمت را باور کردند. آنان از عمل خود پشیمان شدند و به درگاه تو توبه کردند و عهد کردند که دیگر زودباور نباشند، پس تو آنان را بخشیدی.

امّا منافقان را هرگز نمی بخشی و آنان را به عذاب گرفتار می سازی، زیرا آنان در این کار به دنبال بهره های سیاسی و اجتماعی خود بودند، آنان می خواستند مقام پیامبر و جایگاه او را خراب کنند و از این راه به دین او ضربه بزنند، آنان هرگز از کار خود پشیمان نشدند، بلکه در دل آرزو کردند که کاش بار دیگر زمینه چنین شایعه ای پیش بیاید تا بتوانند ضربه ای اساسی به آبروی پیامبر بزنند.

آری، شرط توبه این است که انسان از عمل خود پشیمان شود، اگر آن منافقان واقعاً پشیمان شوند و به درگاه تو رو کنند، تو آنان را هم می بخشی.

* * *

برای مؤمنان شد که همواره مواظب باشند مبادا فریب شیطان را بخورند.

اکنون از مؤمنان می خواهی تا از وسوسه های شیطان پیروی نکنند، زیرا شیطان انسان را به زشت کاری و گناه فرمان می دهد، اگر فضل و رحمت تو نبود، هیچ انسانی از گناه و معصیت پاک نمی شد، این تو هستی که درِ توبه را به روی بندگان خود باز گذاشتی و توبه آنان را می پذیری.

آری، هر کس واقعاً از گناه خود توبه کند و به درگاه تو رو نماید، تو گناهان او را می بخشی، این قانون توست: انسان باید به اختیار خودش تصمیم بگیرد توبه کند و گذشته اش را جبران کند. تو گناهان چنین انسانی را می بخشی و روح او را از آلودگی ها پاک می گردانی، امّا اگر کسی اصلاً از کردار خود پشیمان نبود و بر گناه خود اصرار ورزید، تو توبه او را نمی پذیری.

تو شنوا و دانا هستی و از راز دل آنان باخبری، وقتی بنده تو از کردار خود پشیمان شد، تو پشیمانی او را می فهمی، به همین خاطر به او توفیق توبه و جبران گذشته را می دهی.

* * *

(فقیرانی که بعضی از آنان با ثروتمندان خویشاوند بودند، فقیرانی که از مکّه به مدینه مهاجرت کرده بودند). آنان انسان های بدی نبودند، قصد ضربه زدن به آبروی اسلام و پیامبر را نداشتند، از روی جهل و نادانی فریب منافقان را خوردند.

وقتی این ماجرا پیش آمد، ثروتمندانی که به آن فقیران کمک می کردند، از این کار آنان بسیار ناراحت شدند و سوگند یاد کردند که دیگر به آنان کمک نکنند.

اکنون تو این آیه را نازل می کنی و از آن ثروتمندان می خواهی که خطا و اشتباه فقیران را نادیده بگیرند و به آنان کمک کنند. آری، ثروتمندان نباید در حقّ خویشاوندان و فقیران و مهاجران کوتاهی کنند، آن ها باید عفو داشته باشند، آیا آن ثروتمندان دوست ندارند تو آنان را ببخشی؟ معلوم است که آنان در جستجوی بخشش تو هستند، پس باید از خطای دیگران چشم پوشی کنند. تو خدای بخشنده و مهربان هستی، گناه آن فقیران و نیازمندان را بخشیدی، ثروتمندان هم باید آنان را ببخشند و بار دیگر به آنان کمک کنند.

* * *

کسانی که به زنان پاکدامن و بی خبر از توطئه ها، تهمت می زنند، در دنیا و آخرت از رحمت تو دور هستند و عذاب بزرگی در انتظار آنان است.

قانون تو این است: «اگر کسی به زنی تهمت زنا زد و چهار شاهد نیاورد، باید به تهمت زننده هشتاد تازیانه بزنند»، گاهی آن تهمت زننده از قانون فرار می کند، امّا روز قیامت هرگز نمی تواند از عذاب تو فرار کند، او نمی تواند گناه خود را انکار کند، زیرا در آن روز به قدرت تو، زبان و دست ها و پاهای آن ها به آنچه انجام دادند، گواهی می دهد.

آن روز معلوم می شود که با زبان به چه کسی تهمت زدند؟ با دست به کدام زن پاکدامن اشاره کردند و به او تهمت زدند؟ با پا به کدام مجلس رفتند و دور هم جمع شدند و آبروی زنان پاکدامن را بردند؟

در آن روز تو کیفر اعمالشان را بر اساس حقّ و به طور کامل می دهی، در آن روز می فهمند که تو خدای عادل هستی و حقّ را از باطل آشکار می کنی و به هیچ کس ظلم نمی کنی.

* * *

با اهل فحشا ازدواج کنند.

آری، زنان پلید برای مردان پلید می باشند و مردان پلید هم برای زنان پلید می باشند.

زنان پاک برای مردان پاکند و مردان پاک برای زنان پاکند، مردان و زنان پاکدامن از نسبت هایی که پلیدها به آنان می دهند، برکنارند، برای آنان آمرزش و روزیِ نیک خواهد بود، تو آنان را در روز قیامت وارد بهشت می کنی و از نعمت های زیبای خودت به آنان روزی می دهی.(108)

ص:244

اجتماعی اسلام آشنا شوند.

وقتی من به خانه دوستم رفتم و اتّفاقاً درِ خانه او باز بود، نباید بدون اجازه وارد شوم، باید صبر کنم، اگر به من اجازه داد، می توانم وارد خانه شوم.

اگر کسی در خانه نبود، هرگز نباید وارد خانه شوم، همچنین اگر دوستم عذر مرا خواست و به من اجازه ورود به خانه اش را نداد، باید سخن او را بپذیرم و برگردم، این رفتار برای من شایسته تر و بهتر است که تو به همه رفتار بندگان خود آگاهی داری.

البتّه بعضی از ساختمان ها جنبه عمومی دارد، مثل مغازه، فروشگاه، رستوران...، وقتی من در این مکان ها، کاری دارم و یا می خواهم چیزی از آنجا تهیّه کنم، نیاز نیست اجازه بگیرم، زیرا مغازه و فروشگاه و رستوران، «اماکن عمومی» محسوب می شوند.

این قانون توست، هر کسی باید در خانه خود احساس امنیّت کند، خانه هر کس، حریم خصوصی اوست، نباید بدون اجازه به حریم خصوصی کسی وارد شد. همسر، خواهر و دختر یک مسلمان، ناموس او هستند و در خانه او زندگی می کنند، هیچ کس نباید بدون اجازه وارد خانه یک مسلمان شود.

تو به همه کارهای آشکار و پنهان انسان ها آگاه هستی، کسانی را که بدون اجازه به حریم خصوصی دیگران وارد می شوند، عذاب خواهی کرد.

اگر کسی بدون اجازه وارد خانه مسلمانی شد تا به ناموس او نگاه کند، مسلمان حقّ دارد با او برخورد شدید کند و از ناموسش دفاع کند.

* * *

فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَی لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ (30) وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَی جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آَبَائِهِنَّ أَوْ آَبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الاِْرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلَی عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (31)

اکنون درباره نگاه کردن مرد و زن به یکدیگر سخن می گویی، از مردان می خواهی تا چشم خود را از نگاه ناروا به زنان بپوشانند و بر میل جنسی خود مسلّط باشند که این امر، برای آنان بهتر و شایسته تر است و تو بر آنچه آنان انجام می دهند دانا هستی.

مرد باید شرمگاه خود را از نگاه مردان و زنان (چه زنان مَحرم مثل مادر، خواهر و چه زنان نامحرم) حفظ کند، مرد فقط در مقابل همسرش لازم نیست شرمگاه خود را بپوشاند.

به زنان فرمان می دهی تا آنان نیز چشم خود را از نگاه ناروا به مردان بپوشانند و بر میل جنسی خود مسلّط باشند. زن باید شرمگاه خود را از نگاه زنان و مردان (چه مردان مَحرم مثل پدر، برادر، چه مردان نامحرم) حفظ کند، زن فقط در مقابل شوهرش لازم نیست شرمگاه خود را بپوشاند.

** *

ص:247

تو از مردان و زنان نمی خواهی که چشم خود را ببندند، در جامعه مرد و زن با هم ارتباط دارند و از این گریزی نیست، تو از آنان می خواهی نگاه ناورا به هم نداشته باشند، به یکدیگر خیره نشوند، از نگاه تیز بپرهیزند. نگاهی که از روی هوس و شهوت باشد، حرام است، این نگاه مقدّمه ای برای فسادهای بعدی می شود.

تو می دانی که جامعه ای که در آن نگاه شهوت آمیز رواج داشته باشد، به تباهی کشیده می شود، شیطان وسوسه خود را از راه نگاه ناروا آغاز می کند.

آری، نگاه ناروا، گذرگاه ورود به منجلاب فساد جنسی است. نگاه آلوده، تخم شهوت را در دل بارور می سازد و انسان را به گناه می کشاند.

* * *

این چشم می تواند مرا به تباهی بکشاند، امّا همین چشم می تواند مرا نزد تو عزیز و محترم کند. اگر من از نامَحرم چشم فرو بندم، تو به من پاداش بزرگی می دهی، در روز قیامت همه چشم ها گریان هستند، امّا در آن روز چشمی که به نامحرم نگاه آلوده نکرده است، گریان نخواهد بود.(109)

اگر من نگاهم به نامحرمی افتاد و به احترام سخن تو، نگاهم را به زمین انداختم، تو پاداشی بس بزرگ به من می دهی.

شاید فرشتگان از این پاداش تو تعجّب کنند و بگویند: «این ثواب بسیار زیادی است، امّا چرا باید این کار کوچک، این همه ثواب داشته باشد» !

آری، فرشتگان نمی دانند که چشم از نامحرم پوشیدن چقدر عظمت دارد، فرشتگان شهوت نداردند، آن ها نمی دانند وقتی جوانی که در اوج شهوت است، به خاطر تو نگاه از نامحرم برمی گیرد، چه کار بزرگی انجام داده است !

ص:248

* * *

اکنون از «حجاب» سخن می گویی و از زنان می خواهی تا زینت های خود را از دید مردان نامحرم بپوشانند و با روسری یا مقنعه، خود را بهتر بپوشانند و هنگام راه رفتن، توجّه مردان را به خود جلب نکنند.

این خواسته های تو از زنان مؤمن است، برای روشن شدن این سخن تو، باید این سه نکته را بنویسم:

* نکته اوّل: زینت

زینت های زنان به دو دسته تقسیم می شود:

الف. زینتی که آشکار است، وقتی زنِ مسلمان در جامعه حضور پیدا می کند، صورت و دست ها او (تا مچ دست آشکار است)، بر زن واجب نیست تا صورت و دست های خود را تا مچ بپوشاند، آری، هر چند که صورت زن، زیبایی دارد، اما این زینت و زیبایی، پوشاندن آن، واجب نیست، البتّه اگر زنی این زینت ها را بپوشاند، اشکال ندارد.(110)

ب. زینتی که معمولاً زنان مسلمان آن را می پوشانند، مثل گردنبند، گوشواره.

در اینجا از زنان می خواهی تا این زینت ها را از دید مردان نامحرم بپوشانند.

* نکته دوم: حجاب

زنان در زمان پیامبر معمولاً از چهار لباس استفاده می کردند که در اینجا به آن اشاره می کنم:

1 - آنان لباسی همانند شلوار کوتاه زیر لباس خود می پوشیدند و به آن «سروال» می گفتند.

2 - آنان پیراهن بلندی به تن می کردند که بدن آنان را می پوشاند، امّا

ص:249

سینه آنان آشکار بود. به این پیراهن، «قمیص» می گفتند.

آنان این پیراهن بلند را از سر می پوشیدند، طبیعی است که یقه آن پیراهن گشاد بود تا بتوانند هنگام پوشیدن، سر را از آن عبور دهند.

3 - آنان وقتی می خواستند به بیرون خانه بیایند، نوعی روسری به سر می انداختند و به آن «خِمار» می گفتند.

آنان دامنه روسری خود را پشت شانه های خود می انداختند و برای همین گردن و مقداری از سینه آنان نمایان بود، همچنین گوشواره و گردنبند آنان نیز آشکار بود. در واقع آنان با آن روسری فقط موهای خود را می پوشاندند.

4 - آنان لباس دیگری داشتند که از روسری بزرگتر و از چادر کوتاه تر بود و به آن «جِلباب» می گفتند.

وقتی آنان می خواستند از خانه بیرون بیایند، آن را بر روی سر می انداختند خود را با آن می پوشاندند، البتّه این لباس، گردن و قسمت بالای سینه آنان را نمی پوشاند.

اکنون می توان تصوّر کرد که زنان مدینه چگونه در بیرون از خانه ظاهر می شدند، اگر من یکی از آنان را می دیدم، چهره، گوش، گوشواره، گردن، بالای سینه، گردنبند را می توانستم به راحتی ببینم.

تو این آیه را نازل می کنی و از زنان می خواهی تا دامنه روسری خود را تا روی سینه پایین آورند، با این کار، گردن، گردنبند، بالای سینه، گوش و گوشواره آنان پوشیده می شد.

پس از نزول این آیه، زنان مسلمان به وظیفه خود آشنا شده بودند، تو از آنان خواسته بودی که اعضای بدن خود در مقابل نامحرم بپوشانند، البتّه آنان

ص:250

می توانستند گردیِ صورت و دو دست (از انگشتان تا مچ) را نپوشانند.(111)

* نکته سوم: پرهیز از عشوه گری

در آن روزگار رسم بود که زنان «خلخال» به پا می کردند. خلخال، حلقه هایی از طلا یا نقره بود که برای زینت از آن استفاده می شد، عدّه ای از زنان وقتی به بیرون خانه می رفتند از روی عشوه گری و برای این که توجّه مردان را به خود جلب کنند، پاهای خود را محکم به زمین می زدند و صدای خلخال ها به گوش مردان می رسید.

تو از زنان مؤمن خواستی تا هنگام راه رفتن، پای خود را به زمین نزنند تا صدای خلخالی که به پا دارند به گوش نامحرم نرسد.

امروزه کمتر زنی از خلخال استفاده می کند، امّا سخن تو برای همه زمان ها می باشد، هدف تو از این سخن این است: زنان نباید به گونه ای در جامعه حاضر شوند که توجّه مردان را به خود جلب کنند.

آری، هر چیزی که توجّه مردان را به خود جلب کند و نگاه ها را برانگیزد و زمینه فساد را فراهم کند، حرام است. زن نباید با عشوه گری در جامعه ظاهر شود، عطر تندی که یک زن می زند و به خیابان می آید، کفش های پاشنه بلندی که صدای آن توجّه مردان را به خود جلب می کند و...

* * *

سخن از این به میان آمد که زن باید در مقابل مردان نامحرم خود را بپوشاند. زن در مقابل چه کسانی می تواند مثلاً روسری از سر بردارد؟

من در اینجا مردانی که به زن محرم هستند را در سه گروه ذکر می کنم:

1 - شوهر، پدر، پدرشوهر، پسر، برادر، پسرِبرادر، پسرِخواهر.

ص:251

2 - پسرِ شوهر. (مثلاً اگر مردی که پسری دارد، از همسرش طلاق بگیرد و بعد آن مرد با زنِ دیگری ازدواج کند. آن زن به آن پسر محرم است).

3 - مردانی که میل جنسی ندارند (مردی که بیمار است و اصلاً غریزه شهوت ندارد، مردی که بسیار پیر شده است). همچنین پسر بچّه ای که نمی داند غریزه جنسی چیست.(112)

4 - محرم بودن عمو و دایی نیز از این آیه فهمیده می شود.(113)

* * *

اکنون که سخن از پوشش زن است، سؤالی به ذهن می رسد، آیا زن باید در مقابل زنان دیگر پوشش خود را حفظ کند؟

پاسخ این است: زنان می توانند در مقابل زنان دیگر پوشش خود را بردارند، البتّه آنان باید شرمگاه خود را از نگاه هر انسان دیگری (به غیر از شوهر) حفظ کنند.

نکته دیگر این که زنان مسلمان نباید زیبایی های مخفی خود را به زنان کافر نشان بدهند، زیرا زنان کافر ویژگی های زنان مسلمان را برای شوهران خود بیان می کنند.

همچنین زنان می توانند در مقابلِ کنیزان خود، پوشش خود را بردارند. کنیز، زنِ کافری است که در خانه مسلمانان زندگی می کند. اسلام از زنان مسلمان خواسته است که در مقابل زنانِ کافر، پوشش خود را برندارند، کنیز گرچه کافر است، امّا چون زیر سلطه مسلمانان است، اشکال ندارد که زنان مسلمان در مقابل او پوشش خود را بردارند.

* * *

ص:252

در پایان آیه از همه مؤمنان (زن و مرد) می خواهی تا به درگاه تو رو کنند و از گناهان خود توبه کنند تا رستگار شوند.

* * *

در جامعه ای که زنان با عشوه گری و بی حجابی، همواره غریزه جنسی مردان را شعلهور می سازند، طلاق و فساد زیاد می شود و زن به ابزاری برای هوسرانی مردان بی بندوبار تبدیل می شود.

تجربه جهان غرب نشان می دهد که با برهنگی زنان، طلاق رشد می کند و زندگی زناشویی از هم می پاشد. در بسیاری از موارد، شخصیّت زنان به اندازه یک عروسک یا یک کالای بی ارزش سقوط می کند، ارزش های والای انسانی او فراموش می شود و تنها افتخار او، زیبایی ظاهرش می شود.

اسلام می خواهد احساسات و عواطف جنسی فقط در خانواده و به صورت سالم شکل بگیرد و کانون خانواده سالم بماند که سلامتی جامعه به سلامتی این کانون بستگی دارد.

وقتی زن با حجاب در جامعه ظاهر می شود، جامعه به ارزش های وجودی او توجّه می کند و انرژی زن صرف کمالاتی مانند علم و هنر می شود و دیگر او همه انرژی خود را صرف ظاهر و زیبایی نمی کند.

چقدر تفاوت است بین جامعه ای که به زن به چشم یک کالای جنسی نگاه می شود و جامعه ای که در سایه حجاب به زن نگاه آلوده ندارد و او را انسانی می داند که در مسیر رشد و کمال قرار دارد.

* * *

عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ (32) وَلْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ نِکَاحًا حَتَّی یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَالَّذِینَ یَبْتَغُونَ الْکِتَابَ مِمَّا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ فَکَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِیهِمْ خَیْرًا وَآَتُوهُمْ مِنْ مَالِ اللَّهِ الَّذِی آَتَاکُمْ وَلَا تُکْرِهُوا فَتَیَاتِکُمْ عَلَی الْبِغَاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَمَنْ یُکْرِهُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِکْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَحِیمٌ (33)

از حجاب سخن گفتی تا جامعه صحنه هوس بازی نشود، اکنون از ازدواج سخن می گویی، تو غریزه جنسی را باعث بقای نسل قرار دادی و اگر این غریزه به صورت صحیح و با حفظ حرمت ها ارضا شود، زمینه آرامش روحی و روانی انسان را فراهم می سازد.

آری، در دین اسلام، ازدواج پیمان مقدّسی است. این سخن پیامبر است: «ازدواج، سنّت و شیوه من است، هر کس از سنّت من روی برگرداند، از من نیست». «کسی که ازدواج می کند، نصف دین خود را حفظ کرده است».(114)

به پدران و مادران فرمان می دهی تا به موقع، برای ازدواج پسر و دختر خود اقدام کنند و به آنان کمک کنند تا همسر شایسته انتخاب کنند.

همچنین دستور می دهی اگر کسی برده یا کنیزی دارد و می داند آن برده یا کنیز می تواند مسئولیّت زندگی مشترک را به عهده بگیرد، اسباب ازدواج آن ها را فراهم کند.

کسی که می خواهد ازدواج کند، اگر از فقر می ترسد به او وعده می دهی که هر کس ازدواج کند تو از فضل و لطف خویش او را بهره مند می سازی که رحمت تو وسیع است و تو به حال بندگان خود دانا هستی.

ص:254

* * *

گاهی انسان با تمام تلاشی که می کند، وسیله ازدواجش فراهم نمی شود و ناچار است بدون همسر زندگی کند، در این صورت او باید تقوا و عفّت خود را حفظ کند تا تو او را از فضل و رحمت خود از دیگران بی نیاز کنی و به او کمک کنی تا بتواند ازدواج کند.

مؤمنان در هیچ شرایطی نباید به گناه آلوده شوند، آنان باید به احترام فرمان تو، صبر کنند که تو آنان را حتماً یاری می کنی و از دست وسوسه های شیطان نجاتشان می دهی و به یاری تو، دامن آنان به گناه آلوده نمی شود.

* * *

از آن جهت که بردگان به دلیل وابسته بودن به صاحبان خود نمی توانستند ازدواج کنند و برای ازدواج کردن نیاز به استقلال داشتند تا بتوانند مسئولیّت یک زندگی مشترک را بپذیرند. پس در اینجا از روشی برای آزادی بردگان و استقلال آنان سخن می گویی.

در روزگار پیامبر در میان مسلمانان، برده هایی زندگی می کردند، تو برای آزاد کردن بردگان راه های مختلف قرار دادی، مثلاً اگر کسی یک روز، عمداً روزه خود را می خورد کفّاره آن را شصت روزه یا آزاد کردن یک برده قرار دادی.

در اینجا از روش «مکاتبه» سخن می گویی.

روش «مکاتبه» این گونه بود: برده با صاحب خود یک قرارداد می نوشت. طبق آن قرارداد، برده باید مبلغی به صاحب خود می داد، او متعهّد می شد که این مبلغ را به صورت قسط پرداخت نماید.

ص:255

اینجا بود که صاحب برده، آن برده را آزاد می کرد، آن برده شروع به کار می کرد و قسط های خود را پرادخت می کرد تا وقتی که او همه بدهی خود را به صاحب خود می داد. این قرارداد را «مکاتبه» می گفتند.

ازدواج نیاز به استقلال مالی دارد، برده ای که می خواهد ازدواج کند بهتر است آزاد شود و کار و کسبی راه بیندازد تا بتواند زندگی زناشویی خود را اداره کند.

بردگان نزد مسلمانان می آمدند و درخواست می کردند که با روش «مکاتبه» آزاد شوند، تو از مسلمانان می خواهی که بررسی کنند، اگر آنان واقعاً قدرت پرداخت قسط های خود را دارند، با درخواست آنان موافقت کنند و حتّی به آنان مقداری پول بدهند تا بتوانند با آن سرمایه کار و تلاش خود را فراهم کنند.

* * *

سخن از بردگان به میان آمد، اکنون درباره کنیزان سخن می گویی، وقتی پیامبر به مدینه هجرت کرد، بعضی افراد، کنیزان خود را مجبور به زنا می کردند تا از این راه پول به دست بیاورند، آن کنیزان خواستار پاکدامنی بودند، امّا صاحبانشان از آنان می خواستند تن به زنا بدهند، این نشان می دهد که مردم در روزگار جاهلیّت چقدر گرفتار سقوط اخلاقی شده بودند که اثرات آن حتّی تا سال های اوّلیّه ظهور اسلام باقی مانده بود.

اکنون تو در این آیه این کار را حرام اعلام می کنی و به این وضع ننگین پایان می دهی.

تو با آن مردم چنین سخن می گویی: شما خود را برتر از کنیزان می دانید و

ص:256

کنیزان و بردگان را انسان های عقب افتاده می دانید، اگر کنیزان علاقه به فحشا هم داشتند، شما باید مانع آنان می شدید، اکنون که کنیزان شما خواستار پاکدامنی هستند، چرا این کار زشت را می کنید؟ شما که این همه ادّعا دارید و خود را بهتر از آنان می دانید، پس چرا آنان را مجبور به فحشا می کنید؟

اگر کسی کنیزان خود را به فحشا مجبور کند، گناه این کار با اوست و کنیزان گناهی ندارند، زیرا آنان مجبور به این کار شده اند. تو آن کنیزان را عذاب نمی کنی، تو خدای مهربان هستی و به هیچ کس ظلم نمی کنی.

* * *

اگر من همین الآن، داخل اتاقی بروم که پنجره ای ندارد، آنجا تاریک است، آیا من می توانم بگویم تو در آن اتاق نیستی؟ اگر تو نور هستی، پس هرجا که تاریکی هست، تو نباید باشی !

معلوم است که تو همه جا هستی ! این سخن قرآن است: «شما هر کجا که باشید، خدا با شما هست».(116)

باز فکر می کنم، به این نتیجه می رسم که نور، خودش یک آفریده است و صفات آفریده ها را دارد، هر نوری ناگزیر روزی خاموش می شود، چطور تو می توانی نور باشی؟

آیا کسی می تواند جواب مرا بدهد؟ چرا در قرآن، تو خود را «نور» معرّفی می کنی؟

باید مطالعه کنم، سخنان اهل بیت(علیهم السلام) را بخوانم، حتماً پاسخ سؤال خود را خواهم یافت.

* * *

اسم او عبّاس شامی بود، از شام (سوریه) به مدینه آمده بود تا از امام رضا(علیه السلام)همین سؤال را بپرسد.(117)

او رو به امام رضا(علیه السلام) کرد و گفت:

__ آقای من ! معنای یک آیه برای من معمّا شده است، آیا به من کمک می کنید؟

__ کدام آیه را می گویی؟

ص:259ص:

__ قرآن در سوره نور، آیه 35 می گوید: «خدا نور آسمان ها و زمین است».(118)

__ منظور این است که خدا، هدایت کننده اهل آسمان ها و اهل زمین به سوی روشنایی ها و زیبایی ها می باشد. فرشتگان که در آسمان ها هستند، خدا آن ها را به سوی کمال و خوبی ها هدایت می کند، همچنین این خداست که انسان ها را به خوبی ها هدایت می کند.(119)

* * *

وقتی این پاسخ امام رضا(علیه السلام) را می خوانم، احساس کسی را دارم که گمشده اش را یافته است، نمی دانم چگونه از تو تشکّر کنم که تفسیر واقعی این آیه را به من آموختی.

آری، اگر هدایت تو نباشد، هیچ کس نمی تواند به سعادت و رستگاری برسد. وقتی که شبی تاریک، در بیابان راه را گم می کنم، به دنبال نوری می گردم تا بتوانم راه را پیدا کنم، در آن تاریکی، فقط نور می تواند مرا راهنمایی و هدایت کند. وقتی نوری را از دور می بینم، به سوی آن می روم، زیرا می دانم در آنجا کسی هست که می تواند به من کمک کند.

تو هدایت کننده همه جهان می باشی، همه نیازمند هدایت تو هستند. اکنون دیگر معنای این آیه را می دانم، من فهمیدم که تو هدایت کننده آفریده ها می باشی، برای همین به تو، نور گفته می شود، امّا حقیقت تو از نور نیست، چون هیچ کس نمی تواند ذات تو را درک کند.

ص:260

* * *

در ادامه سخن خود، مثال نورِ خود را بیان می کنی و از «فانوس» سخن می گویی.

در روزگار قدیم برای روشن کردن مسجد از «فانوس» استفاده می کردند، فانوس را از سقف آویزان می کردند و داخل آن، چراغ می گذاشتند، نور چراغی که داخل فانوس بود، فضای مسجد را روشن می کرد، البتّه گاهی به خودِ چراغ هم، فانوس می گفتند.

در این آیه سخن از چراغدان است نه چراغ. به فضایی که در آن چراغ بزرگی قرار داده می شود تا کشتی ها در شب به ساحل هدایت شوند، «فانوس دریایی» می گویند، این نشان می دهد که فانوس به معنای «جایگاه چراغ» استفاده می شود.

شاید بتوان گفت که امروزه «لوستر» جایگزین «فانوس» شده است، لوسترهای امروزی چراغ هایی دارند که با برق روشن می شوند، امّا فانوس ها با چراغ هایی که با روغن می سوخت، روشنایی می دادند.

اکنون که معنای «فانوس» روشن شد، درباره چراغ روغنی که داخل فانوس می گذاشتند، توضیحی می دهم: چراغ برای افروخته شدن نیاز به این داشت که فتیله آن همواره در روغن باشد.

فتیله با آتش افروخته می شد، به کمک فتیله، روغن کم کم می سوخت و روشنایی می داد.

ص:261

بهترین و گران ترین روغن برای این کار، روغن زیتون بود. برای این که باد، شعله فتیله را خاموش نکند، روی شعله، حبابی شیشه ای قرار می دادند که بالای آن باز بود و هوا را عبور می داد.

اکنون که این نکته را دانستم، سخن تو را می خوانم:

* * *

نور تو، همانند فانوسی است که در وسط آن، چراغی قرار دارد. آن چراغی که دارای حبابی درخشنده است و همچون ستاره ای می درخشد.(120)

این چراغ با روغنی افروخته می شود که در نوع خود بی نظیر است، زیرا این روغن از میوه درخت زیتون گرفته شده است.

درختی که از میوه آن، این روغن تهیّه شده است درختی پربرکت بوده است و در وسط باغ قرار داشته است و نه در طرف شرق یا غرب باغ. درختی که در سمت شرق باغ باشد، صبح در سایه است، درختی که در سمت غرب باغ باشد، عصر در سایه است و روغن میوه آن، خوب و زلال نیست، امّا درختی که این روغن از میوه آن گرفته شده است، در وسط باغ بوده است و به مقدار کافی از آفتاب بهره برده است، برای همین این روغن، آن قدر زلال و صاف است که نزدیک است خود به خود نور بدهد، هر چند آتش به آن نرسد.

این ویژگی های این چراغ است، معلوم است که نور چنین چراغی دو برابر است !

تو هر کس را که بخواهی به نورِ خود هدایت می کنی و این گونه برای مردم

ص:262

مثال ها را بیان می کنی و تو به همه چیز دانا هستی.

* * *

قرآن، نورِخدا را به فانوس مثال زد، من آن مثال را فهمیدم، حالا باید بدانم «نور خدا» چیست؟

به مطالعه و بررسی خود ادامه می دهم، به نکته ای عجیب می رسم، کمتر آیه ای در قرآن پیدا کردم که این قدر درباره آن، حدیث از اهل بیت(علیهم السلام) نقل شده باشد.

من پانزده حدیث در تفسیر این آیه پیدا کردم که همه آن ها به یک نکته اشاره داشتند.

واقعاً برایم جالب بود، پانزده حدیث از اهل بیت(علیهم السلام) در تفسیر یک آیه !

همه این احادیث یک مطلب را به من می گفتند: «منظور از نورِ خدا همان نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) است».

در این احادیث از چهارده معصوم نام برده شده است، محمّد، علی، فاطمه، حسن، حسین... مهدی(علیهم السلام).(121)

من به تحقیق خود ادامه دادم...

* * *

تو خدای یگانه هستی، هیچ شریکی نداری، تو بودی و هیچ آفریده ای با تو نبود، زمین و آسمان ها نبود، هیچ چیز نبود.

پس از آن تو اراده کردی تا جهان را خلق کنی، ابتدا حقیقتی را آفریدی که

ص:263

مخلوق و آفریده تو بود، آن حقیقت، نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) بود، حقیقت ولایت بود.

آن نور، اوّلین آفریده تو بود، آن روزی که تو آن نور را آفریدی، هنوز زمین و آسمان ها را خلق نکرده بودی، آن نور تو را حمد و ستایش می کرد.

آن نور بود و تو ! هیچ آفریده دیگری نبود، چهارده هزار سال بعد از آن، تو عرش خود را آفریدی، آن وقت بود که آن نور را در عرش خود قرار دادی.(122)

این سخن درباره خلقت نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) است، هزاران سال بعد، زمین آفریده شد و بعد از سال های سال، تو جسم آنان را آفریدی، من از آفرینش نورِ محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)سخن می گویم، نوری که جسم نبود.

آن نور، سالیان سال، در عرش تو و ملکوت تو بود، آن نور در آنجا عبادت تو را می نمود، بعد از آن تو اراده کردی و آن نور به این دنیا منتقل شد و در جسم محمّد، علی، فاطمه، حسن، حسین(علیهم السلام) تا مهدی(علیه السلام) قرار گرفت، چهارده معصوم پاک.

تو آن نور را نورِ خودت قرار دادی، آن نور، آفریده تو بود. فکر می کنم با مثالی، مطلب روشن تر بشود:

تو کعبه را خانه خودت قرار دادی !

«خانه خدا».

معنای «خانه خدا» چیست؟

ص:264

یعنی خانه ای که تو آن را به عنوان خانه خود انتخاب کرده ای و به آن شرافت و عظمت دادی و آن را باشکوه قرار دادی.

نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)، نور توست، یعنی تو آن نور را آفریدی و آن را به عنوان نور خود برگزیدی، به آن شرافت و عظمت دادی. تو خود نور نداری، نور، یک آفریده است، تو نمی توانی نور باشی، تو از هرچه به ذهن بشر بیاید، بالاتری. تو نور نداری زیرا ویژگی های آفریده های خود را نداری، امّا نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) را به عنوان نور خودت انتخاب کردی.

تو دوست داشتی تا بندگانت به وسیله آنان هدایت شوند و به کمال برسند، پس آن ها را به این دنیا آوردی، آنان را از ملکوت خود به این دنیا آوردی، آنان را از بزمِ مخصوص خود به این ظلمتکده منتقل نمودی تا دست همه را بگیرند و به سوی تو راهنمایی کنند.

آنان آمده اند تا راه تو را نشان انسان ها دهند، آمده اند تا این دنیای تاریک را با نور خود روشن کنند، آمده اند دستگیری کنند و همه را به سعادت و رستگاری برسانند، آمده اند تا خداجویان در این دنیا، بی یار و یاور نباشند و راه را گم نکنند.

وقتی این مطالب را دانستم، مثال آن فانوس را خوب می فهمم:

تو در جهان، این فانوس را قرار دادی، همه می توانند از نور آن استفاده کنند و در پرتو آن هدایت شوند، چراغی که در این فانوس است، هیچ گاه خاموش نمی شود، نور آن درخشنده است.

ص:265

تو در هر زمانی، امامی قرار دادی، بعد از محمّد(صلی الله علیه وآله)، علی(علیه السلام)را برای هدایت انسان ها برگزیدی.

امروز هم مهدی(علیه السلام) امام زمان من است، او نماینده تو روی زمین است. اگر به سوی او بروم، به هدایت رهنمون می شوم و سعادت دنیا و آخرت را از آنِ خود می کنم.(123)

مهدی(علیه السلام) نورِ تو در آسمان ها و زمین است، او مایه هدایتِ همه است، رهبری است که همه را به سوی تو راهنمایی می کند، اگر هدایتِ او نباشد، هیچ کس نمی تواند به سعادت و رستگاری برسد.

هر کس می خواهد به سوی تو بیاید، باید به سوی مهدی(علیه السلام)رو کند، فقط از راه او می توان به تو رسید. هر کس با او بیگانه باشد، هرگز به مقصد نخواهد رسید.(124)

آری، مهدی(علیه السلام) همانند آن فانوس درخشان است که در این آیه درباره اش سخن گفتی.

* * *

در قسمت آخر این آیه چنین می گویی: «من هر کس را که بخواهم به نورِ خود هدایت می کنم».

تو همه انسان ها را هدایت می کنی، پیام و سخن خود را به آنان می رسانی، راه خوب و بد را نشان می دهی، این اوّلین مرحله هدایت است، هدایتی که برای همه انسان ها است.

ص:266

پس از آن، برای کسانی که مرحله اوّل هدایت را پذیرفتند و راه حقّ را برگزیدند، هدایت دیگری قرار می دهی و زمینه کمال بیشتر را برای آنان فراهم می کنی، این دوّمین مرحله هدایت است و همان هدایت به نورِ خودت است. این همان هدایت به نور ولایت اهل بیت(علیهم السلام) است.

* * *

بخواهی، روزیِ بیشمار می دهی.

* * *

وقتی جبرئیل برای پیامبر این آیات را خواند، پیامبر این آیات را برای مردم خواند، مردم به فکر فرو رفتند، به راستی تو از کدام خانه ها سخن می گویی؟

یکی از مسلمانان از پیامبر پرسید: «ای پیامبر ! این خانه ها کدامند؟». پیامبر در جواب فرمود: «منظور از آن خانه ها، خانه های پیامبران است».

در این میان یکی بلند شد و با دست به خانه علی و فاطمه(علیهما السلام) اشاره کرد و گفت:

__ ای پیامبر ! آیا این خانه هم از آن خانه ها می باشد؟

__ آری. خانه علی و فاطمه(علیهما السلام) از بهترین آن خانه ها می باشد.(125)

آن روز همه فهمیدند که تو خانه ولایت را محترم داشته ای و اراده کردی تا خانه ولایت با عظمت باشد.

* * *

انجام می دهد و فکر می کند که کارهای او نیک است، امّا چنین نیست، شیطان کارهای او را برایش زیبا جلوه داده است، روز قیامت که فرا رسد، او برای حسابرسی به پیشگاه تو می آید، آن روز حقیقت را می فهمد و تو به حساب او خیلی سریع رسیدگی می کنی.

کافر در بیابان خشک و سوزانِ زندگی به جای آب دنبال سراب می رود و از تشنگی جان می دهد، امّا مؤمن در پرتو ایمان، چشمه زلال هدایت را می یابد و به سعادت می رسد.

* * *

ببینم، قطب نما را هم نمی بینم، من چه کنم؟

من به این مثال تو فکر می کنم، تو در اینجا از دریا و تاریکی آن سخن گفتی، فقط فانوس دریایی می تواند مرا نجات بدهد !

برای اوّلین بار که فانوس دریایی را در ساحل دریای سرخ دیدم، مدّت ها به آن نگاه کردم، آن شب، شبی رؤیایی برای من بود، من از مکّه برگشته بودم، به شهر «جدّه» آمده بودم تا با هواپیما به ایران پرواز کنم، به من خبر دادند که پرواز، بیست ساعت تأخیر دارد، من به ساحل دریا رفتم. برای اوّلین بار، فانوس دریایی را دیدم. نورش از کیلومترها دورتر، دیده می شد، همه کشتی ها با نور آن راهنمایی می شدند.

آن شب به فکر فرو رفتم، این دنیا دریای بزرگی است، انسان هم بر کشتی زندگی خود سوار است، تو برای او یک فانوس دریایی قرار داده ای تا با نورِ آن ،انسان هدایت شود.

تو به انسان اختیار داده ای، هر کس به سوی این فانوس دریایی بیاید، از طوفان و غرق شدن نجات پیدا می کند، امّا اگر کسی لجاجت کند و به سوی این فانوس نیاید راه به جایی نخواهد برد، ساحل نجات فقط اینجاست.

نور حقیقی در زندگی انسان، نور نبوّت و امامت است، نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) است، بدون آن، زندگی انسان تیره و تاریک خواهد بود.

* * *

اکنون جمله آخر این آیه را می خوانم: «هر کس که من نوری برای او قرار

ص:270

ندهم، در آخرت هم نوری برای او نخواهد بود».

منظور تو از این سخن چیست؟

امام صادق(علیه السلام) در تفسیر این سخن تو چنین فرمود: «هر کس که خدا در این دنیا امامی برای او قرار نداد، در آخرت هم امامی نخواهد داشت تا او را به بهشت راهنمایی کند».(126)

آری، در روز قیامت کسانی می توانند به بهشت بروند که حجّت و نماینده تو را شناخته اند و از او پیروی کرده اند، تو در هر زمانی برای مردم حجّت و نماینده ای قرار دادی و از مردم خواستی تا از او اطاعت کنند. هر کس امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلیّت مرده است.

بعد از وفات پیامبر، تو علی(علیه السلام) را به عنوان امام معرّفی کردی، در روز غدیر خُمّ، مسلمانان با علی(علیه السلام) بیعت کردند و فهمیدند که علی(علیه السلام) جانشین پیامبر است، امّا عدّه ای بر پیمان خود ثابت قدم نماندند، آنان از ولایت علی(علیه السلام) روی برگرداندند و با او مخالفت کردند، آنان با ولایت دشمنی کردند، هر کس در این دنیا از امام زمان دوری کند، در روز قیامت امامی ندارد تا او را به بهشت راهنمایی کند.

امروز مهدی(علیه السلام) امام زمان من است، من از او پیروی می کنم، تو این توفیق را به من دادی تا قلب من با ولایت او آشنا شود، در پرتو ولایت او، قلب من روشن است.

ص:271

درکی از تو دارند، البتّه درک و شعور آنان قابل مقایسه با درک انسان نیست، تو انسان را با درک و آگاهی بالایی آفریدی، امّا به موجودات دیگر به اندازه ظرفیّت خودشان، بهره ای از درک و شعور دادی، آنان با همان شعور مخصوص خود دعا می کنند و تو را ستایش می کنند.

فرمانروایی آسمان ها و زمین از آنِ توست، تو با قدرت خود روز قیامت را برپا می کنی، همه انسان ها را زنده می کنی و آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو حاضر می شوند.

* * *

چرا در اینجا از «پرندگان» نام بردی؟ در پرندگان کدام ویژگی ای وجود دارد که نامشان را جداگانه می آوری؟

خلقت پرندگان پُر از اسرار و شگفتی است، ویژگی های آنان چشم و دل هر انسان عاقلی را به سوی خود جذب می کند. پرندگان بر خلاف قانون جاذبه بر فراز آسمان ها پرواز می کنند.

بعضی از آنان به صورت دسته جمعی از قارّه ای به قارّه دیگر مهاجرت می کنند، آگاهی عجیب آنان در پیش بینی هوا و اطّلاع دقیقشان از جغرافیای زمین بسیار عجیب است، آنان هرگز راه خود را گم نمی کنند، همه این ها نشانه هایی از قدرت توست.

در اینجا از پرندگان نام بردی تا مرا با درس مهمّی از درس های توحید آشنا کنی.

* * *

در این آیه از تسبیح و دعای موجودات سخن گفتی، در آیاتِ دیگر قرآن از

ص:273

حمد و سجده آنان یاد کردی.

موجودات جهان، چهار عبادت دارند که قرآن از آن ها سخن گفته است:

1 - تسبیح: همه موجودات می دانند که کمبود دارند و به تو نیاز دارند، وقتی موجودی نقص های خود را می فهمد، تو را از آن نقص ها پاک می داند. در واقع، او درک می کند که کمبود دارد و برای ادامه حیاتش به تو نیاز دارد و تو بی نیاز هستی. این معنای تسبیح اوست.

2 - دعا: آنان در وجود خود به تو نیاز دارند، این نیاز را احساس می کنند، این معنای دعای آن ها است. (منظور از کلمه «نماز موجودات» در این آیه همین دعای آن هاست).

3 - حمد: وقتی موجودی، وجود خود را درک می کند، می فهمد که تو این وجود را به او داده ای و تو او را آفریده ای. او درک می کند که وجود او از تو سرچشمه گرفته است، این معنای حمد اوست.(128)

4 - سجده: کسی که به سجده می رود، می خواهد تواضع و فروتنی خود را نشان بدهد، موجوداتی که در آسمان ها و زمین هستند، تسلیم فرمان قوانینی هستند که تو در این جهان قرار دادی، آنان در برابر فرمان تو، فروتن هستند، این معنای سجده آنان است.(129)

* * *

تو ابرها را در آسمان به حرکت در می آوری و آنان را به هم پیوند می دهی و بعد آن ها را متراکم می سازی. تو از لابه لای ابرها، قطرات باران را فرو می فرستی، همچنین از ابرهایی که در آسمان همچون کوه ها انباشته شده اند، دانه های تگرگ نازل می کنی، این تگرگ به هر کس که تو بخواهی زیان می رساند و به باغ ها و محصولات کشاورزی آسیب می رساند، تو از هر کس که بخواهی زیان تگرگ را دور می کنی، مهار ابر و باران و همه این جهان در دست توست، سود و زیان، مرگ و زندگی هم در دست توست.

تو با قدرت خود از ابر، رعد و برق ایجاد می کنی، برقی که گاهی نورش آن قدر شدید است که ممکن است به بینایی چشم انسان آسیب برساند. این نشانه قدرت توست، ابر از ذرّات آب تشکیل شده است، امّا تو از این ذرّات آب، رعد و برقی می آفرینی که می تواند همه چیز را بسوزاند.

در هر دقیقه در دنیا حدود شش هزار رعد و برق کوچک و بزرگ اتّفاق می افتد، رعد و برق های بزرگ می توانند در یک لحظه، گرمای 30 هزار درجه سانتیگراد تولید کنند، گرمایی که تقریباً پنج برابر گرمای سطح خورشید است !!

برقی که در رعد و برق تولید می شود می تواند به 100 میلیون ولت برسد !

* * *

تو خدایی هستی که شب و روز را آفریده ای، روز را از پی شب و شب را از پی روز پدیدار می کنی، برای اهل بصیرت، پیدایش شب و روز، نشانه ای از قدرت توست.

تو همه جنبندگان را از آب آفریدی، با این که همه آن ها از یک چیز آفریده شده اند، امّا تنوّع زیادی دارند، گروهی از آنان بر روی شکم خود می خزند، گروهی روی دو پا و گروهی هم بر روی چهارپا راه می روند. تو هرچه را بخواهی می آفرینی و بر هر کاری توانا هستی.

* * *

نور: آیه 46 لَقَدْ أَنْزَلْنَا آَیَات مُبَیِّنَات وَاللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ إِلَی صِرَاط مُسْتَقِیم (46)

قرآن را برای انسان ها فرستادی، این قرآن، آیاتی بسیار روشن دارد که مردم می توانند به آسانی آن را درک کنند، تو همه انسان ها را هدایت می کنی، پیام و سخن خود را به آنان می رسانی و راه خوب و بد را نشان می دهی، این اوّلین مرحله هدایت است، هدایتی که برای همه انسان ها می باشد.

پس از آن، برای کسانی که مرحله اوّل هدایت را پذیرفتند و راه حقّ را انتخاب کردند، هدایت دیگری قرار می دهی و زمینه کمال بیشتر را برای آنان فراهم می کنی، این دوّمین مرحله هدایت است، تو آنان را به راه راست، هدایت می کنی، راه راست همان راه اطاعت از پیامبر و امام است.

* * *

مِنْهُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ وَمَا أُولَئِکَ بِالْمُؤْمِنِینَ (47)

سخن از راه راست به میان آمد، راه راست، پیروی از راه نبوّت و امامت است، مؤمنان می دانند که اگر بخواهند به رستگاری برسند، باید از پیامبر و امام اطاعت کنند، امّا منافقان چنین نیستند، منافقان می گویند: «به خدا ایمان آوردیم و از پیامبر اطاعت می کنیم»، امّا وقت عمل از این سخن خود روی برمی گردانند، آنان ایمان نیاورده اند.

* * *

آوردی.

منافقان کسانی بودند که هر وقت دین برای آنان نفع مادّی داشت، ادّعای ایمان می کردند، امّا اگر می فهمیدند دین برای آنان سودی ندارد، از ایمان دست برمی داشتند.

وقتی یکی از آن منافقان با مسلمانی اختلاف پیدا می کرد، آن مسلمان می گفت: «بیا با هم نزد پیامبر برویم تا او میان ما قضاوت کند»، اگر پیامبر حقّ را به مسلمان می داد، آن منافق سخن پیامبر را نمی پذیرفت، امّا اگر پیامبر به نفع او حکم می داد، سخن پیامبر را با اشتیاق می پذیرفت.

آیا دل هایشان بیمار بود؟ آیا دچار شک و تردید شده بودند؟ آیا می ترسیدند که تو و پیامبرت در حقّ آنان ظلم و ستم کنی؟ تو و پیامبر هرگز به کسی ظلم نمی کنید، این منافقان هستند که به خود ظلم می کنند، از پذیرش حقّ روی برمی گردانند و سرمایه های وجودی خویش را تباه می کنند.

آری، منافقان تسلیم سخن و قضاوت پیامبر نبودند، امّا به راستی مؤمنان چگونه بودند؟ وقتی مؤمنان به حکم تو و حکم پیامبر تو فراخوانده شدند، چنین گفتند: «حکم خدا را شنیدیم و اطاعت می کنیم»، این مؤمنان به سعادت رسیدند، آری، هر کس از تو و پیامبرت اطاعت کند و از تو بیم داشته باشد و تقوا پیشه کند، به رستگاری می رسد.

مؤمنان از پیامبر تو با تمام وجود اطاعت می کردند و حاضر بودند جان خویش را فدای پیامبر کنند، امّا منافقان در لحظه های حسّاس پیامبر را تنها می گذاشتند، آنان نزد پیامبر می آمدند و به نام تو سوگندهای سخت یاد می کردند که پیامبر را یاری کنند، آنان چنین می گفتند: «ای پیامبر ! به خدا

ص:278

قسم، هر وقت تو فرمان بدهی ما برای مقابله با دشمن به میدان مبارزه می رویم».

تو از پیامبر خواستی تا به آن منافقان چنین بگوید: «این قدر قسم بیهوده نخورید، اگر راست می گویید در عمل، اطاعت خود را نشان بدهید، بدانید که خدا بر همه کارهای شما آگاهی دارد، از فرمان خدا و فرمان من که پیامبر او هستم اطاعت کنید».

وقتی زمان جنگ فرا می رسید، منافقان به یاری پیامبر نمی آمدند و به عهد خود وفا نمی کردند، آنان مسئول کارهای خود بودند، پیامبر وظیفه خود را انجام داد، اگر منافقان از پیامبر اطاعت می کردند، هدایت می یافتند و رستگار می شدند، پیامبر وظیفه ای جز پیام رسانی آشکار نداشت، او هیچ کس را مجبور به ایمان نمی کند، او فقط حقّ و باطل را برای مردم بیان می کند، این مردم هستند که باید به اختیار خود، راه خود را انتخاب کنند.

آری، این که عدّه ای از کسانی که اطراف پیامبر بودند، منافق باشند، نشانه شکست تلاش پیامبر نیست. پیامبر وظیفه ای جز رساندن پیام نداشت، او وظیفه اش را به خوبی انجام داد و تو به او پاداش می دهی.

* * *

منافقان در مدینه از هر فرصتی برای ضربه زدن به اسلام استفاده می کردند، پیامبر علی(علیه السلام) را به عنوان جانشین خود معرّفی کرد، منافقان روز عید غدیر با علی(علیه السلام) بیعت کردند، امّا تو می دانستی که آنان بر سر این پیمان خود باقی نمی مانند، تو از نیّت آنان آگاه بودی. تو می دانستی که بعد از پیامبر ظلم و ستم به اهل بیت(علیهم السلام) آغاز می شود.

منافقان منتظر بودند تا پیامبر از دنیا برود تا نقشه های خود را عملی کنند، آنان پس از رحلت پیامبر، به خانه علی(علیه السلام) حمله کردند، درِ خانه او را آتش زدند، دست های او را بستند و او را به مسجد بردند تا با ابوبکر بیعت کند. آنان راهی را آغاز کردند که سرانجامش شهادت حسین(علیه السلام) در کربلا بود، کسانی به خلافت رسیدند که برای حکومت چند روزه دنیا، امامان را یکی پس از دیگری به شهادت رساندند...

تو همه این وقایع را می دانستی، برای همین، اکنون تو از وعده ای بزرگ سخن می گویی.

تو به مؤمنانی که عمل نیک انجام دادند، وعده می دهی که حکومت زمین را نصیب آنان کنی. تو قبل از این، حکومت را به کسانی همچون سلیمان(علیه السلام) داده بودی.

این وعده توست، مؤمنان سرانجام روی زمین به حکومت می رسند و دین اسلام را همان طور که تو می پسندی در همه زمین پابرجا و استوار خواهند ساخت، در آن روز، ترس مؤمنان به امنیّت و آرامش تبدیل می شود، آنان فقط تو را می پرستند و هیچ شریکی برای تو قرار نمی دهند. در آن روزگار هر کس راه کفر را در پیش گیرد، تبهکار است و روی خوشی و سعادت را نمی بیند.

ص:280

* * *

اسم او، ابن سَنان بود، او نزد امام صادق(علیه السلام) آمد تا درباره این آیه سؤال کند، او می خواست بداند منظور تو از «مؤمنان» در این آیه چه کسانی می باشند؟ تو از چه کسانی سخن می گویی؟

امام صادق(علیه السلام) رو به او کرد و فرمود: «منظور خدا در این آیه ظهور مهدی(علیه السلام)می باشد».(130)

آری، این وعده توست، سرانجام مهدی(علیه السلام) ظهور می کند و بر سرتاسر جهان حکومت می کند، او و یارانش، عدل و داد را در همه جا می گسترانند و همه مردم جهان، مسلمان می شوند.

* * *

دوست دارم بدانم وقتی مهدی(علیه السلام) ظهور می کند، دنیا چگونه خواهد بود و تو به بندگانت چه نعمت هایی می دهی؟

در آن روزگار، از ظلم و ستم هیچ خبری نیست، فقر از میان می رود، مردم دیگر فقیری را نمی یابند تا به او صدقه بدهند.(131)

فرشتگان همواره بر انسان ها سلام می کنند; با آن ها معاشرت دارند و در مجالس آن ها شرکت می کنند، دل های مردم آن قدر پاک می شود که می توانند فرشتگان را ببینند.(132)

تو آن روز، دست رحمت خویش را بر سر مردم می کشی و عقل همه انسان ها کامل می شود.(133)

تو قوای بینایی و شنوایی مردم را زیاد می کنی تا آنجا که مردم بدون هیچ واسطه ای، در هر کجای دنیا که باشند می توانند مهدی(علیه السلام) را ببینند و کلام او را

ص:281

بشنوند.(134)

در هیچ جای دنیا، شخص بیماری دیده نمی شود و همه در سلامت کامل زندگی می کنند.(135)

هیچ اختلافی در سرتاسر دنیا به چشم نمی خورد و مردم از هر قبیله و قومی که باشند در صلح و صفا با هم زندگی می کنند.(136)

روزگار ظهور، شکوه زیبایی ها و روز نعمت ها می باشد، اکنون من تو را سپاس می گویم که مرا مشتاق آن روزگار کرده ای، من چشم به راه آمدن مهدی(علیه السلام) هستم تا او را یاری کنم.

* * *

سهل انگاری پدر و مادر در این زمینه سبب شده است تا فرزندان، منظره هایی را ببینند و سلامت روحی و اخلاقی آنان، دچار آسیب شود، عمل به این قانون سبب حفظ عفّت در خانواده می شود.

تو فرزندان را به دو گروه تقسیم می کنی:

* گروه اوّل: فرزندان نابالغ

تا وقتی پسر یا دختر به سنّ بلوغ نرسیده است، می تواند بیشتر وقت ها به اتاق خصوصی پدر و مادر بیاید، امّا او باید در سه وقت حتماً اجازه بگیرد:

الف. قبل از نماز صبح.

ب. نزدیک ظهر که پدر و مادر در اثر گرما لباس از تن بیرون می آورند.

ج. بعد از نماز عشاء.

این سه وقت آنان نباید بدون اجازه وارد اتاق خصوصی پدر و مادر بشوند. جز این سه وقت، اجازه لازم نیست، زیرا اگر هر رفت و آمدی نیاز به اجازه داشته باشد، زندگی مشکل می شود.

* گروه دوم: فرزندان بالغ

وقتی پسر و دختر به سنّ بلوغ رسیدند، برای وارد شدن به اتاق خصوصی پدر و مادر باید حتماً اجازه بگیرند، برای وارد شدن به اتاق غیر خصوصی، اجازه لازم نیست.

تو این گونه احکام خود را برای انسان ها بیان می کنی که تو به همه چیز آگاه هستی و همه قوانین تو از روی حکمت است.

* * *

اگر یک آقا، خدمتکارِ مرد دارد، آن خدمتکار می تواند غیر از این سه وقت،

ص:284

بدون اجازه وارد اتاق خصوصی آن آقا بشود. اگر یک خانم، خدمتکارِ زن دارد، آن خدمتکار به غیر این سه وقت می تواند بدون اجازه وارد اتاق آن خانم بشود. طبیعی است اگر زن و شوهری با هم زندگی می کنند، خدمتکار مرد یا خدمتکار زن هرگز نباید بدون اجازه وارد اتاق خصوصی آن ها شود.

* * *

* * *

اجازه صاحبخانه به آن ها غذا بدهم.

امّا این یازده خانه کدام است؟

1 - خانه همسر و خانه فرزندان (که در واقع خانه خودم محسوب می شود).

2 - خانه پدر

3 - خانه مادر

4 - خانه برادر

5 - خانه خواهر

6 - خانه عمو

7 - خانه عمه

8 - خانه دایی

9 - خانه خاله

10 - خانه ای که کلیدش در اختیار من است. گاهی بعضی از افراد به خاطر ارتباط نزدیک و اعتمادی که به من دارند، مثلاً وقتی به مسافرت می روند کلید خانه خود را به من می دهند. وقتی من به آن خانه می روم، می توانم بدون اجازه صاحبخانه از غذایی که در آن خانه است، بخورم.

11 - خانه دوست. منظور از دوست، کسی که با من آشنا می باشد، نیست، دوست کسی است که در دوستی اش با من صادقانه رفتار می کند، اگر کسی دوست من است، هرگز از این که من در خانه اش غذا بخورم، ناراضی نیست، این یازده خانه بود که تو در این آیه از آن ها نام بردی، من می توانم خودم به این خانه ها بروم و بدون اجازه از غذای آنان بخورم، همچنین می توانم افراد نابینا، شل و بیمار را به آن خانه ها ببرم و بدون اجازه صاحبخانه به آنان

ص:287

غذا بدهم.(137)

نکته مهم این است که من نمی توانم بدون اجازه صاحب این خانه ها، غذا را از خانه آنان بیرون ببرم، فقط می توانم به قدر نیاز غذا بخورم یا به بیمار و کور و.. به اندازه ای که گرسنگی آن ها برطرف شود، غذا بدهم. من نباید اسراف کنم.

* * *

از من می خواهی وقتی وارد خانه خودم می شوم به خانواده خودم سلام کنم، وقتی من به خانواده ام سلام می کنم، در واقع به خودم سلام کرده ام، خودم از آثار این سلام بهره مند می شوم.

تو دوست داری حتّی اگر خانواده در خانه نبودند، هنگام ورود به خانه، سلام کنم.

«سلام» یکی از نام های توست، مایه برکت زندگی من می شود. «سلام» یعنی من برای خانواده ام آرزوی سلامتی و آرامش می کنم !

در اینجا این جمله زیبا را به من یاد می دهی تا هنگام ورود به خانه ام بگویم: «سلامی از طرف خدا ! سلامی پر از برکت و نیکویی».

تو این گونه سخنان خود را برایم بیان می کنی، شاید من از آن ها پند بگیرم.

* * *

من چقدر افرادی را دیده ام که در جامعه به همه مهربانی می کنند، امّا دریغ از یک سلام که به همسر و فرزندان خود داشته باشند ! چرا بعضی ها این طور تربیت شده اند که چیزهای زیبا و خوب را برای غریبه ها می گذارند و خانواده خود را از خوبی ها محروم می کنند ! به دیگران لبخند می زنند و سلام می کنند،

ص:288

امّا وقتی وارد خانه می شوند، اخم می کنند، آنان فرزندان خود را از سلام محروم می کنند.

کاش آنان با این سخن تو آشنا بودند، کاش همه وقتی وارد خانه خود می شدند، چنین می گفتند:

سلامی از طرف خدا !

سلامی پر از برکت و نیکویی !

به راستی اگر مسلمانان به این دستور عمل می کردند، زندگی آنان زیبا می شد، وقتی مردی وارد خانه می شود و این جمله را می گوید، همه خستگی زن برطرف می شود و عشق و نشاط جایگزین آن می شود.

چرا ما این قدر با قرآن تو فاصله داریم ! چرا قرآن را می خوانیم، امّا معنای آن را نمی فهمیم، چرا به قرآن تو عمل نمی کنیم. قرآن، کتاب زندگی است، افسوس که ما آن را برای زندگی نمی خوانیم.

* * *

چیز از پیامبر اطاعت کنند و در کارهای مهم بدون اجازه او از جمعیّت جدا نشوند.

آری، کسانی که به تو و پیامبر تو ایمان آوردند کسانی هستند که وقتی پیامبر فرمان جهاد می داد به یاری او می آمدند، اگر کسی مشکلی داشت و نمی توانست به جهاد بیاید، نزد پیامبر می آمد و اجازه می گرفت و پیامبر هم دقّت می کرد و اگر مصلحت می دید به او اجازه می داد، تو از پیامبر خواسته بودی تا در اجازه دادن دقّت کند، مبادا با اجازه دادن به گروه زیادی، لشکر اسلام تضعیف شود.

برخی از کسانی که با اجازه پیامبر به جهاد نمی آمدند، کار دنیایی را بر جهاد مقدّم کرده بودند، تو از پیامبر خواستی تا برای آنان طلب بخشش کند که تو بخشنده و مهربان هستی.

* * *

پیامبر مردم را فرا می خواند، همه نزد او جمع می شدند، سپس پیامبر به آنان خبر می داد که باید برای مقابله با دشمن به جهاد بروند، مؤمنان با تمام وجود آمادگی خود را اعلام می کردند، امّا منافقان پشت سر دیگران مخفی می شدند و یکی پس از دیگری فرار می کردند، آنان به گونه ای فرار می کردند که پیامبر آنان را نبیند، امّا تو که آنان را می دیدی و از حال آنان باخبر بودی، آنان به خیال خود، جانشان را نجات داده بودند، امّا نمی دانستند که تو آنان را به بلای سختی در این دنیا گرفتار می کنی و در روز قیامت هم عذاب دردناکی در انتظارشان است.

* * *

نمی ماند.

سوم: روز قیامت حقّ است، تو همه انسان ها را زنده می کنی، آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، تو آنان را از حقیقت کارهایشان باخبر می کنی، خوبان را به بهشت می بری و بدان را گرفتار جهنّم می کنی.

وقتی من بدانم تو به تمام کردار من آگاهی داری، سعی می کنم از گناه دوری کنم، آری، تو به هر چیز دانا هستی.(138)

ص:292

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 25 قرآن می باشد.

2 - «فُرقان» به معنای «جداکننده حق از باطل» می باشد، قرآن کتابی است آسمانی که حق را از باطل جدا می کند. در آیه اوّل قرآن به عنوان «فرقان» یاد شده است و به همین خاطر این سوره را به این نام خوانده اند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: توحید، نبوّت، حق و باطل، روز قیامت، نعمت های خدا، عظمت جهان آفرینش...

ص:294

چیزی که در این جهان وجود دارد، آفریده توست، تو این جهان و هر چه در آن است را آفریدی و زمان نابودی آن را نیز مشخّص کردی.

اگر من چیزی را بسازم، نمی دانم چه زمانی نابود خواهد شد، دیگر اختیار آن از دست من خارج می شود، اگر ساختمانی را بسازم، نمی دانم آن ساختمان کی خراب می شود، شاید زلزله ای بیاید و ساختمان با خاک یکسان شود، اختیارِ وجود و نابودی آن ساختمان در دست من نیست !

ولی وقتی تو چیزی را آفریدی، از همان ابتدا زمان نابودی آن را هم مشخّص می کنی، آفریده تو هرگز نمی تواند از قدرت تو خارج شود، تو هر لحظه به آفریده های خود تسلّط داری.

لحظه ای فکر می کنم، کره زمین با همه آن عظمت هایی که دارد; کوه ها، دریاها، اقیانوس ها، در مقابل خورشید ذرّه ای بیش نیستند. می توان یک میلیون و سیصد هزار زمین را در خورشید جای داد. کهکشان راه شیری که سیّاره زمین و منظومه شمسی در آن می باشد، 200 میلیارد برابر بزرگ تر از حجم خورشید است.

قطر کهکشان راه شیری 100 هزار سال نوری است، امّا تو کهکشان دیگری هم را خلق کرده ای که قطر آن 6 میلیون سال نوری است، دانشمندان به آن کهکشان «آی. سی 1011» می گویند.

قطر این کهکشان 60 برابر کهکشان راه شیری است و در آن صد هزار میلیارد ستاره وجود دارد.

این کهکشان بیش از یک میلیارد سال نوری از زمین فاصله دارد، نور می تواند در یک ثانیه هفت بار زمین را (از روی خط استوا) دور بزند، این نور

ص:296

با این سرعت، یک میلیارد سال طول می کشد تا از آن کهکشان به زمین برسد !

این تنها گوشه ای از جهان هستی است، تو همه این ها را آفریدی، زمان نابودی آن ها را هم می دانی، وجود همه این ها در دست قدرت توست.

* * *

تو چنین خدایی هستی که جهانی با این عظمت آفریدی، به راستی که کافرانی که خدایان دروغین را می پرستند در جهل و نادانی هستند، کافران بت هایی را می پرستند که قطعه ای از سنگ یا چوب هستند، آن بُت ها توانِ آفریدن چیزی را ندارند بلکه خودشان هم آفریده شده اند.

کسی شایسته پرستش است که به مخلوقات خود سود می رساند و به آنان نعمت، ارزانی می دارد، خدا کسی است که می آفریند، می میراند و بار دیگر زنده می کند. این بُت ها اختیار سود و زیانی برای خویش ندارند، نه می توانند بیافرینند، نه می توانند بمیرانند و نه می توانند بار دیگر زنده کنند، به راستی چرا کافران در مقابل این بُت ها سر به سجده می برند و آن ها را پرستش می کنند؟

* * *

خواند و آنان را به یکتاپرستی دعوت کرد، امّا قرآن را دروغ خواندند و گفتند: «این قرآن چیزی جز افسانه نیست، محمّد این سخنان را از پیش خودش ساخته است و گروهی هم او را یاری کرده اند»، این سخن بُت پرستان درباره قرآن ظلمی بزرگ است، آنان به محمّد(صلی الله علیه وآله)نسبتی ناروا دادند.

آن بُت پرستان سخن دیگری هم درباره قرآن می گفتند، آنان به مردم چنین می گفتند: «این سخنانی که محمّد می گوید، همان افسانه های گذشتگان است که در کتاب ها نوشته شده است، هر صبح و شام، پیروان محمّد این سخنان را برای او می خوانند و او این سخنان را حفظ می کند، سپس نزد شما می آید و آن سخنان را بازگو می کند».

این چه سخن یاوه ای است که آنان درباره قرآن می گویند؟

این قرآن ساخته ذهن بشر نیست، زیرا در آن دانش ها، تاریخ اقوام پیشین، قوانین مناسب با نیاز بشر ذکر شده است، همچنین اسراری از جهان در قرآن بیان شده است، چگونه ممکن است ذهن بشری چنین چیزهایی را درک کند؟ این قرآن، سخن توست، تو که از اسرار آسمان ها و زمین آگاهی داری، می توانی چنین سخن بگویی.

بُت پرستان قرآن را دروغ خواندند، امّا تو راه توبه را به روی آنان باز می گذاری، تو خدای بخشنده و مهربان هستی، اگر آنان توبه کنند و به سوی تو بازگردند، تو گناه آنان را می بخشی.

* * *

کَنْزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْهَا وَقَالَ الظَّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَسْحُورًا (8) انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الاَْمْثَالَ فَضَلُّوا فَلَا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا (9) تَبَارَکَ الَّذِی إِنْ شَاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْرًا مِنْ ذَلِکَ جَنَّات تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهَارُ وَیَجْعَلْ لَکَ قُصُورًا (10)

دوست دارم بدانم چه چیز مانع ایمان آوردن بُت پرستان به محمّد(صلی الله علیه وآله)می شد؟ راز ایمان نیاوردن آنان چه بود؟

آنان دو سخن مهم داشتند:

* سخن اوّل

آنان دوست داشتند تو فرشتگان را به عنوان پیامبر به زمین بفرستی، سؤال آنان این بود که چرا تو انسانی را به پیامبری فرستاده ای؟ اگر تو فرشته ای را به پیامبری می فرستادی، حتماً آنان به او ایمان می آوردند !

سخن آنان این بود: «این دیگر چه پیامبری است که غذا می خورد و مثل مردم عادی، در کوچه و بازار راه می رود؟ محمّد ما را از عذاب روز قیامت می ترساند، چرا فرشته ای با او نازل نشده است تا دلیل راستگویی او باشد و آن فرشته ما را از عذاب بترساند؟».

آنان از حکمت تو بی خبرند که چنین سخنی می گویند، حکمت تو در این بود که بندگان برگزیده خود را به مقام پیامبری برسانی و آنان را الگوی همه قرار دهی، کسی که می خواهد الگوی انسان ها باشد باید از جنس خود آن ها باشد، یوسف(علیه السلام)، پیامبر تو بود و وقتی زنی نامحرم او را به سوی خود فراخواند، تقوا پیشه کرد و برای همه انسان ها، الگوی عملی تقوا شد، اگر یوسف(علیه السلام)، فرشته بود، هرگز غریزه شهوت نداشت و تقوای او، برای انسان،

ص:299

الگو نبود.

* سخن دوم

اگر واقعاً تو می خواستی انسانی را به پیامبری بفرستی، چرا محمّد(صلی الله علیه وآله) را برگزیدی؟ محمّد(صلی الله علیه وآله) که هیچ گنجی از طلا ندارد، او باغی که میوه های متنوّع داشته باشد، ندارد. او همچون ما ثروتمند نیست. آنان فکر می کردند که ثروت دنیا، نشانه ارزش انسان نزد توست.

این بُت پرستان وقتی می دیدند گروهی به محمّد(صلی الله علیه وآله) ایمان آورده اند با خود می گفتند که محمّد(صلی الله علیه وآله) آنان را جادو کرده است، آنان به پیروان محمّد(صلی الله علیه وآله)می گفتند: «شما از مردی جادوگر پیروی می کنید».(139)

آن بُت پرستان چه سخنان ناروایی را درباره پیامبر تو گفتند، آنان حقّ را شناختند و آن را انکار کردند، آنان فهمیدند که قرآن، معجزه توست، محمّد(صلی الله علیه وآله)به آنان گفت: «اگر می توانید یک سوره مانند قرآن بیاورید»، چرا آنان یک سوره مانند قرآن نیاوردند؟

آنان با این سخنان نتوانستند مانع رشد اسلام شوند، بلکه خود را از راه سعادت محروم کردند، آنان راه را به روی خود بستند و دیگر نمی توانند راه راست را پیدا کنند.

تو حقّ و باطل را برای همه آشکار می کنی، این قانون توست، تو به همه انسان ها اختیار دادی، کافران به اختیار خود تصمیم گرفتند از حقیقت رو برگردانند و برای همین از راه هدایت باز ماندند.

تو خدای بزرگواری هستی، اگر بخواهی می توانی به محمّد(صلی الله علیه وآله) ثروتی بهتر از آنچه کافران گفتند، عطا کنی، تو می توانی به او باغ هایی بدهی که از زیر

ص:300

درختان آن، نهرهای آب جاری است و می توانی به او قصرهای باشکوه بدهی. آن کافران تصوّر می کنند که شخصیّت انسان به ثروت اوست، امّا چنین نیست، داشتن ثروت زیاد و باغ و قصرهای باشکوه با هدف پیامبر سازگاری ندارد، پیامبر آمده است تا انسان ها را تربیت کند، تو چنین اراده کردی که او ثروت زیادی نداشته باشد، تو این را برای هدف او بهتر دانستی.

* * *

آنان امروز قیامت را انکار می کنند، امّا وقتی جهنّم را ببینند، پشیمان می شوند، آن وقت دیگر پشیمانی سودی ندارد. فرشتگان غُل و زنجیر به دست و پای آنان می بندند و آنان را در گوشه تنگ و تاریکی از جهنّم جای می دهند، آن وقت است که صدای آه و ناله آنان بلند می شود و آرزوی مرگ می کنند.

فرشتگان به آنان می گویند: «امروز یک بار آرزوی مرگ نکنید، بلکه مرگ بسیار طلب کنید، بدانید عذاب شما یکی دو روز نیست، شما برای همیشه در عذاب خواهید ماند».

این کافران چرا با خود چنین می کنند؟ چرا راه کفر را در پیش می گیرند و خود را از سعادت محروم می کنند؟

کفر بهتر است یا ایمان؟ جهنّم بهتر است یا بهشت؟

کدام بهشت؟

بهشتی که تو به اهل تقوا وعده دادی. همان بهشتی که پاداش اعمال نیک آنان است.

تو در روز قیامت اهل تقوا را در بهشت جای می دهی و آنان در آنجا برای همیشه از نعمت های زیبای تو بهره مند می شوند، هر آنچه را که بخواهند برایشان فراهم است، این وعده ای است که بر عهده توست و هرگز وعده تو دروغ نیست.

* * *

سُبْحَانَکَ مَا کَانَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِکَ مِنْ أَوْلِیَاءَ وَلَکِنْ مَتَّعْتَهُمْ وَآَبَاءَهُمْ حَتَّی نَسُوا الذِّکْرَ وَکَانُوا قَوْمًا بُورًا (18) فَقَدْ کَذَّبُوکُمْ بِمَا تَقُولُونَ فَمَا تَسْتَطِیعُونَ صَرْفًا وَلَا نَصْرًا وَمَنْ یَظْلِمْ مِنْکُمْ نُذِقْهُ عَذَابًا کَبِیرًا (19)

روز قیامت تو با قدرتت به بُت ها اجازه می دهی تا سخن بگویند. تو به بُت ها می گویی: «آیا شما بندگان مرا گمراه کردید یا خودشان گمراه شدند؟».

آنان در جواب می گویند: «خدایا ! تو پاک و منزّهی از این که شریک داشته باشی ! برای ما سزاوار نبود که جز تو کسی را سرپرست خود بگیریم، تو به این کافران و پدرانشان نعمت های فراوانی دادی و آنان غرق در خوشی ها و لذّت ها شدند، آنان به جای آن که شکرگزار تو باشند، تو را فراموش کردند و جماعتی تبهکار شدند».

آن وقت است که تو به بُت پرستان چنین می گویی: «شما می گفتید این بت ها شریک من هستند، دیدید و شنیدید که بُت ها سخن شما را انکار کردند، اکنون نمی توانید عذاب را از خود برطرف سازید، شما نمی توانید کسی را به یاری بطلبید، امروز هر کس از شما که ستم روا داشت به عذاب بزرگی گرفتار می شود».

* * *

در آن روز بُت ها به پیروان خود می گویند: «شما ما را نمی پرستیدید، شما هوس و خیالات خود را می پرستیدید ! ما کجا شما را به پرستش خود دعوت کردیم؟ خدا میان ما و شما گواه است که ما از این که شما ما را می پرستیدید، بی خبر بودیم، ما موجودات جامدی بودیم».(140)

ص:303

آن وقت است که بُت پرستان به پوچی کار خود پی می برند، در روز قیامت، همه انسان ها، نتیجه اعمال خویش را می یابند، آن روز معلوم می شود که فقط تو شایسته پرستش هستی و تو خدای یگانه ای !

کسانی که بُت ها را پرستش کرده اند، به عذاب گرفتار می شوند و بندگان خوب تو به بهشت می روند، همه بُت ها در آن روز نابود می شوند و آن وقت است که بُت پرستان ناامید می شوند، آنان فکر می کردند که بُت ها می توانند به آنان سودی برسانند و از خطرها نجاتشان بدهند، امّا وقتی می بینند که این بت ها، نابود می شوند، امیدشان از دست می رود.

آنان در دنیا با چه شور و عشقی، این بُت ها را می پرستیدند، آن وقت که بت های آنان نابود می شوند، می فهمند که چقدر ضرر کرده اند، آنان سرمایه های وجودی خویش را در پای بُت ها ریختند و اکنون آن بُت ها، هیچ شده اند، آنان به خود ظلم کردند.

کاش آنان تو را می پرستیدند که هرگز نابود نمی شوی، تو پایان نداری، تو یگانه و بی نیازی !، تو همواره بوده ای و برای همیشه خواهی بود.(141)

* * *

چگونه ممکن است که بُت های بی جان در روز قیامت سخن بگویند؟ آیا قطعه ای که از چوب یا سنگ تراشیده شده است، می تواند سخن بگوید؟

روز قیامت، روز شگفتی ها است، در آن روز اعضای بدن انسان هم سخن می گویند و بر اعمال و رفتار انسان شهادت می دهند. گناهکاران به اعضای بدن خود می گویند: «چرا بر ضدّ ما گواهی دادید؟» آن ها پاسخ می دهند: «خدایی که تمام موجودات را گویا می سازد، ما را نیز گویا کرد».(142)

ص:304

آری، تو بر هر کاری توانا هستی، در آن روز، اراده می کنی که به بُت ها قدرت سخن گفتن دهی.

* * *

می خواستی می توانستی به او ثروت زیادی بدهی. بُت پرستان تصوّر می کنند که شخصیّت انسان به ثروت اوست، امّا هرگز چنین نیست، ثروت زیاد نشانه امتحان توست نه نشانه محبّت تو !

داشتن ثروت زیاد با هدف مقدّس محمّد(صلی الله علیه وآله) سازگاری ندارد، تو محمّد(صلی الله علیه وآله)را فرستادی تا مردم را به سوی تو هدایت کند، این که او ثروتمند نباشد، برای این هدف بهتر است. تو صلاح کار بندگان خود را می دانی.

* * *

تو صفات و ویژگی های مخلوقات را نداری، اگر تو یکی از این صفات را می داشتی، یقیناً می شد تو را درک کرد و می شد تو را با چشم دید، امّا دیگر تو نمی توانستی همیشگی باشی، گذر زمان تو را هم دگرگون می کرد.

تو یگانه ای ! هیچ صفتی از صفات مخلوقات خود را نداری، از این رو هرگز نمی توان تو را حس کرد و یا تو را دید. در دنیا و آخرت هیچ کس نمی تواند تو را با چشمِ سر ببیند.

* * *

بُت پرستان دو خواسته داشتند، یکی دیدار تو بود، دیگری دیدار فرشتگان. فرشتگان را می توان با چشم دید، سرانجام روزی می آید که آنان فرشتگان را می بینند و به آرزوی خود می رسند.

روز قیامت که فرا رسد، بُت پرستان فرشتگان را می بینند، امّا در آن روز، فرشتگان به مُجرمان هیچ بشارت و خبر خوشی نمی دهند، بُت پرستان می بینند که فرشتگان به سوی آنان می آیند تا آنان را به جهنّم ببرند، آنان فریاد بر می آورند: «ما را امان دهید».(143)

* * *

بُت پرستان در دنیا بُت ها را می پرستند و گاهی برای بُت های خود، حیوانی را قربانی می کنند و گوشت آن را به بیچارگان می دهند، آنان خیال می کنند که این کارها، در روز گرفتاری برایشان مفید خواهد بود، امّا همه کارهای آنان محکوم به فنا و نابودی است.

آنان در مقابل بُت ها سجده می کنند و باور دارند این سجده ها برای آنان مفید است، امّا این گمراهی شدید است، آنان از راه حقّ دور افتاده اند و اعمالشان

ص:307

تباه می شود.

روز قیامت به بررسی اعمال آنان می پردازی و همه آن کارها را تباه می کنی، آنان چشم باز می کنند و می بینند هیچ اثری از کارهای آنان باقی نمانده است، همه کارهایشان همچون ذرّات غبار در هوا پراکنده و نابود می شوند، آن وقت است که امید آنان ناامید می شود.

این حال بُت پرستان و کافران است، امّا در روز قیامت، مؤمنان به پاداش کارهای خود می رسند، تو آنان را در بهشت جای می دهی و به راستی که آنان در بهترین منزلگاه و نیکوترین جایگاه خواهند بود.

* * *

این ابر چیست که تو در اینجا از آن سخن می گویی؟

بعضی ها درباره این «ابر» چنین نوشته اند: «وقتی قیامت بر پا می شود، همه ستارگانی که در آسمان هستند، منفجر می شوند، در اثر انفجار آن ها، فضای آسمان پر از گَرد و غبار می شود، زمین از گَرد و غبار پوشیده می شود، منظور از ابر، همان گَرد و غبارها هستند که آسمان دنیا را می پوشانند».(144)

من در کتاب ها به جستجوی بیشتر می پردازم، به این سخن می رسم: «اگر مظلومی که به او ظلم شده است، نفرین کند، هفت آسمان گشوده می شود، نفرین او به بالای غمام می رسد و خدا به او می گوید: به خدا قسم تو را یاری می کنم...».(145)

من به این سخن فکر می کنم و به سه نکته می رسم:

نکته اوّل: قبل از قیامت هم «غَمام» وجود دارد، لازم نیست که ستارگان منفجر شوند و گَرد و غبار ایجاد شود تا غمام به وجود آید، همین الآن هم که ستارگان در آسمان وجود دارند، «غَمام» هست.

نکته دوم: غَمام بالای هفت آسمان وجود دارد. دعای مظلوم از هفت آسمان عبور می کند، سپس به غمام می رسد. پس معلوم می شود غمام ربطی به انفجار ستارگان ندارد، همه ستارگان در آسمان اوّل می باشند، انفجار آن ها در روز قیامت، غباری را در آسمان اوّل ایجاد می کند، این غبار ربطی به بالای آسمان هفتم ندارد.

نکته سوم: منظور از غمام، ابرهای معمولی که من در آسمان دنیا می بینم، نیست. این ابرها که باران از آن ها نازل می شود، در همین آسمان دنیا می باشند، امّا غمام چیزی است که در بالای آسمان هفتم است.

ص:309

* * *

الآن دیگر وقت آن است که معنای واژه «غمام» را در زبان عربی بررسی کنم. این واژه در اصل به چیزی که مانعِ دید شود، گفته می شود. از آن جهت که ابرها مانع دیده شدن خورشید و آسمان می شوند، به آن ها «غمام» می گویند.

بعد از هفت آسمان، دنیای ملکوت آغاز می شود، دنیایی که هیچ انسانی غیر از محمّد(صلی الله علیه وآله) آن را درک نکرده است. شبی که محمّد(صلی الله علیه وآله) به معراج رفت، از هفت آسمان عبور کرد و سپس به این حجاب ها رسید، حجاب هایی که از نور بود.(146)

اکنون که می دانم واژه «غمام» در اصل چیزی است که مانعِ دید می شود، می توانم معنای این آیه را بفهمم: پس از آسمان هفتم، حجاب هایی وجود دارد، به این حجاب ها، «غمام» می گویند، زیرا این حجاب ها، مانع دیده شدن دنیای ملکوت می شوند.

پس «غمام»، گَرد و غباری که از انفجار ستارگان ایجاد می شود، نیست ! همچنین «غمام» ابرهای باران زا نیستند، بلکه حجاب های بالای آسمان هفتم است که از دیده ها پنهان است، روز قیامت که فرا رسد، پرده ها از جلوی چشم انسان ها کنار می رود، همه نگاه می کنند، تو در آن روز آسمان و حجاب های بالای آن را می شکافی و فرشتگان را فرو می فرستی، آن روز همه می توانند فرشتگان را ببینند. آری، روز قیامت هم فرمانروایی از آنِ توست.

* * *

خَلِیلًا (28) لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلاِْنْسَانِ خَذُولًا (29)

روز قیامت، روز پشیمانی کسانی است که به خود ظلم کردند، کسانی که راه کفر و گناه را می پیمایند در روز قیامت انگشت ندامت به دندان می گزند و می گویند: «ای کاش راه پیامبر را پیش گرفته بودیم، ای کاش از پیامبر پیروی می کردیم».

فرشتگان به سویشان می آیند تا آن ها را به سوی جهنّم ببرند، آن وقت است که هر یک از آن ها می گوید: «وای بر من ! کاش فلان مرد کافر را به دوستی برنمی گزیدم، من پیام قرآن را شنیدم، امّا رفیق بد، مرا گمراه کرد، او شیطانِ من شد و شیطان همیشه به انسان ضرر می زند».(147)

آری، رفیق بد می تواند انسان را از سعادت و رستگاری دور کند، من باید به هوش باشم، مبادا فریب چنین دوستی را بخورم، باید بدانم که پشیمانی در روز قیامت، هیچ سودی ندارد.

ص:311

بعضی ها فقط برای ثواب آن را خواندند و هرگز در پیام های آن اندیشه نکردند، قرآن را خواندند ولی معنای آن را نفهمیدند.

بعضی ها قرآن را فقط برای مهریه عروس، بالای سر مسافر، سوگند یاد کردن، و کتاب استخاره... خواستند.

بعضی ها وقتی خواستند قرآن را معنا کنند، آن قدر سخنان دیگران را گفتند که در این میان، خودِ قرآن گم شد، آنان آن قدر احتمالات مختلف را گفتند که آیات قرآن، بی معنا جلوه کرد.

بعضی ها برای مردم سخنرانی کردند و از شعر و خواب و تاریخ، سخن ها گفتند، امّا تفسیر یک آیه از قرآن را برای مردم نگفتند.

بعضی ها کتاب های بیشماری را که انسان ها نوشته بودند، خواندند، امّا یک بار کتاب تو را مطالعه نکردند !

بعضی ها وقتی خواستند قرآن تو را معنا کنند، تا توانستند واژه های فلسفی را به زبان آوردند و نتیجه سخنانِ آنان این شد که قرآن برای مردم نامفهوم جلوه کرد، حال آن که تو قرآن را برای یادگیری، آسان ساخته بودی.

بعضی ها قرآن را حفظ کردند امّا روش زندگی آنان با قرآن بیگانه است.

اکنون که این مطالب را دانستم از تو می خواهم یاریم کنی تا من این گونه نباشم...

* * *

پیامبر برای مردم مکّه قرآن می خواند و آنان را به یکتاپرستی دعوت می کرد، امّا گروهی از آنان با او دشمنی می کردند، اکنون تو او را دلداری می دهی و به او می گویی: «ای محمّد ! فقط تو نیستی که با دشمنیِ مخالفان روبرو شده ای، این سرنوشت همه پیامبران بوده است که با دشمنان شیطان صفت درگیر شده اند، بدان که تو بی یاور نیستی، من راهنما و یاور تو هستم و این تو را کفایت می کند».

آری، تو از پیامبران خواستی تا مردم را به راه راست دعوت کنند، طبیعی است، کسانی که در گمراهی بودند با پیامبران دشمنی می کردند. گمراهان از روی لجاجت حاضر به ایمان آوردن نبودند، پیامبران هم که هرگز با کافران دوست نمی شدند، پس میان کافران و پیامبران همواره دشمنی بوده است، این یک قانون است: «هرگز پیروان هدایت با پیروان گمراهی، دوست نمی شوند».

این همان «تبرّا» می باشد.

* * *

دین، هم اصول دارد و هم فروع. تولّا و تبرّا، از فروع دین است.

تولّا، یعنی با دوستان خدا، دوست بودن !

تبرّا، یعنی با دشمنان خدا، دشمن بودن ! یعنی شیطان گریزی !

تبرّا، یعنی بی رنگی تمام جاذبه ها و جلوه های شیطانی در زندگی من !

تبرّا، یعنی بریدن از همه پلیدی ها و پیوستن به همه خوبی ها !

* * *

بِمَثَل إِلَّا جِئْنَاکَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِیرًا (33) الَّذِینَ یُحْشَرُونَ عَلَی وُجُوهِهِمْ إِلَی جَهَنَّمَ أُولَئِکَ شَرٌّ مَکَانًا وَأَضَلُّ سَبِیلًا (34)

تو در شب قدر همه قرآن را به قلب پیامبر نازل کردی، این نزول به صورت رسمی نبود، بلکه مخصوص خود پیامبر بود.

آن نزولی که جنبه رسمی داشت و مردم با آن روبرو بودند، نزول تدریجی قرآن بود، یعنی قرآن در مناسبت های مختلف، یک آیه یا چند آیه نازل می شد و پیامبر آن را برای مردم می خواند.

بُت پرستان مکّه همواره به دنبال بهانه بودند. آنان شنیده بودند که تو تورات و انجیل را یکباره بر موسی و عیسی(علیهما السلام)نازل کردی، بنابراین وقتی می دیدند که قرآن به صورت آیات جداگانه بر محمّد(صلی الله علیه وآله) نازل می شود به او می گفتند: «اگر این قرآن از طرف خداست، چرا آن را یکجا و به صورت کتابی کامل بر تو نازل نمی کند؟».

تو قرآن را در مناسبت های مختلف بر پیامبر نازل کردی تا او با فرشته وحی در ارتباط باشد و این ارتباط دائمی، قلب او را قوی تر و اراده اش را نیرومندتر سازد. تو قرآن را به ترتیبی روشن و نظمی دقیق فرستادی.

اگر همه برنامه های اسلام (نماز، روزه، زکات، جهاد و....) یکجا نازل می شد، عمل به آن برای مردمی که به بُت پرستی عادت کرده بودند، کار سختی بود، همین سبب می شد تا آنان به سوی اسلام متمایل نشوند.

تو می خواستی آن مردم قدم به قدم، راه هدایت را بپیمایند، آری، قرآن تو، برنامه زندگی است نه صرفاً کتابی برای مطالعه ! تو اراده کرده بودی تا آن مردم با این کتاب، زندگی خود ر

ص:315

بُت پرستان درباره قرآن بهانه جویی کردند و تو پاسخ سؤال آنان را دادی، تو،به هر سؤال بهانه جویانه آنان، پاسخی نیکو و کامل می دهی تا حقیقت آشکار شود.

این کسانی که بهانه جویی می کنند، حقّ را شناخته اند ولی از ایمان آوردن به آن روبرمی گردانند، تو در این دنیا به آنان فرصت می دهی، امّا در روز قیامت، عذاب سختی در انتظارشان است، فرشتگان آنان را با صورت بر زمین می کشانند و آنان را به سوی جهنّم می برند، در آن روز، آنان بدترین جایگاه را دارند و گمراه ترین مردم هستند.

* * *

کردند را بیان می کنی.

تو تورات را به موسی(علیه السلام) نازل کردی و برادرش هارون(علیه السلام) را یاور او قرار دادی و به آنان نشانه های روشنی دادی و از آنان خواستی به سوی فرعون و فرعونیان بروند.

وقتی فرعون و فرعونیان سخنان موسی و هارون(علیهما السلام) را شنیدند ایمان نیاوردند و همه نشانه ها و معجزات تو را انکار کردند، تو هم سرانجام آنان را نابود کردی.

تو برای هدایت قوم نوح که بُت ها را می پرستیدند، نوح(علیه السلام)را فرستادی، امّا آنان پیامبر تو را دروغگو خواندند و گفتند: «هیچ پیامبری از طرف خدا نیامده است». سرانجام تو نوح(علیه السلام)و یارانش را نجات دادی و کافران را در طوفان غرق کردی و آنان را سبب عبرت برای همگان قرار دادی، آری، تو برای ستمکاران عذاب سختی را در جهنّم آماده کرده ای.

* * *

تو برای قوم «عاد»، قوم «ثمود» و اصحاب «رَسّ» و نسل هایی که بین آنان بودند، پیامبری از میان خودشان فرستادی، امّا آنان پیامبر خود را تکذیب کردند، تو برای آنان سخن ها گفتی و حجّت را بر آنان تمام کردی، امّا وقتی این ها سودی نبخشید، همه را هلاک کردی.

* * *

درباره قوم عاد و قوم ثمود سخنانی شنیده ام، پس هود(علیه السلام) را برای قوم «عاد»

ص:317

فرستادی امّا آنان سخن او نپذیرفتند. تو هود(علیه السلام) و یارانش را نجات دادی و آن مردم را گرفتار تندبادهای سهمگین کردی و همه آنان از بین رفتند.

قوم «ثَمود» هم پیامبری صالح(علیه السلام) را انکار کردند و شتر او را که معجزه ای آسمانی بود، کشتند، تو صالح(علیه السلام) و مؤمنان را نجات دادی و سپس زلزله ای ویرانگر، شهر آنان را با خاک یکسان کرد و همه نابود شدند.

امّا اصحاب «رَسّ» چه کسانی بودند؟

«رسّ» به معنای چاه می باشد، آنان درخت پرست بودند، درخت صنوبری را می پرستیدند، تو پیامبری را برای هدایت آنان فرستادی، امّا آنان چاه عمیقی کندند و پیامبر خود را در آن چاه انداختند و سر چاه را بستند تا آن پیامبر شهید شد. اینجا بود که تو از زمین آتشی برافروختی و صاعقه ای از آسمان فرستادی و آنان را نابود کردی.(148)

* * *

از قوم لوط سخن می گویی، تو لوط(علیه السلام) را برای هدایت آنان فرستادی امّا با او دشمنی کردند، وقتی که موعظه های لوط(علیه السلام)هیچ سودی نبخشید، لوط(علیه السلام) و دخترانش را نجات دادی و بارانی از سنگ های آسمانی را بر سر آن مردم ریختی و همه را نابود کردی.

ویرانه های شهر قوم لوط بر سر راه مکّه به شام (سوریه) بود، وقتی مردم مکّه به شام می رفتند، معمولاً این خرابه ها را می دیدند، اکنون چنین سؤال می کنی: «آیا آنان این خرابه ها را ندیدند؟».

ص:318

جواب این سؤال روشن است، آنان این ویرانه ها را دیدند، ولی چون به روز قیامت ایمان نداشتند، از آن عبرت نگرفتند و بر گمراهی خود باقی ماندند.

* * *

از فرعونیان، قوم نوح، قوم عاد، قوم ثمود، اصحاب رَسّ و قوم لوط سخن گفتی، تو به کسانی که راه کفر را برگزیده بودند و محمّد(صلی الله علیه وآله) را اذیّت و آزار می کردند، این هشدار را می دهی: «هر چقدر قدرت و توانایی و ثروت داشته باشید، نمی توانید در مقابل عذاب من کاری کنید، من به شما مهلت می دهم، امّا وقتی مهلت شما به پایان رسید، عذاب خود را بر شما می فرستم و پیامبران خود و مؤمنان را نجات می دهم».

* * *

گمراهی خود می خوانند، این چه سخنی است که آنان می گویند؟

تو در عذاب این کافران شتاب نمی کنی، به آنان مهلت می دهی، امّا وقتی عذاب تو را ببینند، خواهند فهمید که چه کسی گمراه است، وقتی که مرگ آنان فرا رسد و فرشتگان پرده از چشمان آنان برگیرند و آنان جهنّم و آتش سوزان آن را ببینند، از این سخن خود پشیمان می شوند، امّا آن وقت دیگر پشیمانی سودی ندارد.

* * *

ندارند، امّا تو به این مردم سرمایه های ارزشمند دادی و آنان می توانند از این سرمایه ها بهره ببرند و به سعادت ابدی برسند، امّا سخن حقّ را نمی شنوند و فکر نمی کنند و به دنبال شهوت ها و هوس های خود می روند و از چهارپایان گمراه تر می شوند.

* * *

تو در وجود انسان، خشم، غضب، علاقه به خویشتن، علاقه به ثروت، شهوت و... قرار دادی، این ها برای ادامه حیات انسان لازم است، امّا تو نعمت عقل را هم به انسان دادی تا او بتواند غریزه ها را کنترل کند، اگر این غرایز از اندازه تجاوز کنند، انسان را به تباهی می کشانند.

انسانی که غریزه های خود را کنترل نمی کند، بُت پرست است، او بُتی را که درونش جای دارد می پرستد. او هوسش را می پرستد.

پیروی از هوس، سرچشمه کفر و بی ایمانی است، او سخن حقّ را می شنود، حقّ را تشخیص می دهد، امّا به آن ایمان نمی آورد و هلاکت و بدبختی را برای خود به ارمغان می آورد.(149)

ص:321

با قدرت خود چنین حالتی را در آسمان پدیدار می سازی، اگر بخواهی می توانی همواره آسمان را در این حالت حفظ کنی، امّا تو می دانی که درختان به آفتاب نیاز دارند، به همین خاطر پس از آن ها خورشید طلوع می کند.

آری، این حالت آسمان نشانه آن است که به زودی خورشید طلوع می کند. با طلوع خورشید، آرام آرام، این حالت را از آسمان می گیری و آفتاب جای آن را می گیرد.

تو شب را همچون پوششی قرار دادی تا انسان در آن آرام گیرد و خواب را مایه راحتی و آرامش او و روز را هنگام حرکت و کار و تلاش قرار دادی.

* * *

«بین الطّلوعَین» یعنی چه؟

بین دو طلوع !

طلوع سپیده و طلوع خورشید.

بین الطّلوعَین، بهترین وقت ها می باشد، هوا تاریک نیست و آفتاب هم انسان را اذیّت نمی کند، مانند کسی که در سایه نشسته است، کسی که در سایه است، آفتاب او را اذیّت نمی کند و در تاریکی هم نیست، او می تواند اطراف خود را ببیند.

در زبان عربی به حالت آسمان در موقع بین الطلوعَین، «ظِلّ» می گویند.

در این وقت، تو روزیِ بندگانت را تقسیم می کنی، این وقت برکتی عجیب و صفای ویژه ای دارد، افراد موفّق سعی می کنند این وقت را در خواب نباشند.

ص:323

* * *

چرا «بین الطّلوعَین» از نعمت های بزرگ توست؟

بعد از شب، روز آرام آرام فرا می رسد، ابتدا سپیده می زند، پس از آن «بین الطلوعَین» فرا می رسد و بعد خورشید طلوع می کند، اگر قرار بود بعد از شب، به صورت ناگهانی، خورشید در آسمان ظاهر شود، چه اتّفاقی می افتاد؟ به راستی بعد از خنکی شب، فرارسیدنِ ناگهانی آفتاب سوزان با بدن انسان و گیاهان چه می کرد؟

این ها همه نعمت های توست که من از آن غافل هستم، این تنها گوشه ای از نعمت های بیشمار توست، من چگونه می توانم شکرگزار تو باشم؟

* * *

کافران به او می گفتند: «ما به تو ثروت زیادی می دهیم، تو را به عنوان رئیس خود انتخاب می کنیم، تو از نکوهش بُت ها دست بردار، هر چه بخواهی به تو می دهیم».

تو به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گویی که سخن آنان را نپذیرد و برای هدایت مردم، تلاش بسیار کند، با آیات قرآن آنان را پند و موعظه کند و آنان را از گمراهی برهاند.

* * *

شیرین؟

آب بیشتر رودها شیرین می باشد، این رودها از کوه ها سرچشمه گرفته و به سوی دریا می روند، وقتی رود بزرگی به دریا می رسد، آب شور دریا را عقب می راند و در دهانه خود، محدوده ای درست می کند که آب آن، شیرین است. این آب شیرین با آب شور دریا مخلوط نمی شود و این از عجایب قدرت خدا می باشد.

همچنین در اقیانوس «اطلس» جریان آب شیرینی وجود دارد که آن را «گلف استیریم» می نامند، این جریان بزرگ آب از سواحل آمریکای مرکزی حرکت می کند و به سواحل اروپای شمالی می رسد و هرگز با آب اطراف خود مخلوط نمی شود. طول این جریان حدود 7 هزار کیلومتر و عرض آن 150 کیلومتر و عمق آن 800 متر می باشد.

در واقع در وسط اقیانوس اطلس (که آب آن شور است)، این جریان آب شیرین وجود دارد و این آب شیرین با آب شور اقیانوس مخلوط نمی شود.

* * *

* * *

روابط خویشاوندی انسان به دو روش است:

* رابطه نَسَبی: رابطه ای که از طریق زاد و ولد به وجود می آید.

برای مثال این روابط را ذکر می کنم:

1 - رابطه پدر با دخترش.

2 - رابطه مادر با پسرش.

3 - رابطه پدربزرگ با دخترِ دخترش.

4 - رابطه پدربزرگ با دخترِ پسرش.

5 - رابطه مادربزرگ با پسرِ دخترش.

6 - رابطه مادربزرگ با پسرِ پسرش.

7 - رابطه برادر و خواهر با یکدیگر.

8 - رابطه عمو با دخترِبرادر.

9 - رابطه عمّه با پسرِ برادر.

10 - رابطه دایی با دخترِخواهر.

11 - رابطه خاله با پسرِخواهر و...

* رابطه سَبَبی: رابطه ای که از طریق ازدواج حاصل می شود.

برای مثال این رابطه ها را ذکر می کنم:

1 - رابطه مادر با شوهر دخترش. (هر زنی به دامادش محرم است).

2 - رابطه پدر با زنِ پسر. (هر مردی به عروسش محرم است).

ص:328

3 - رابطه پسر با زنِ پدر. (اگر مردی پسری داشته باشد و آن مرد، زن دیگری اختیار کند، آن پسر به آن زن محرم است).

4 - رابطه دختر با شوهر مادر. (اگر زنی دختری داشته باشد، سپس آن زن از شوهر اوّلش جدا شود و بعد با مرد دیگری ازدواج کند، آن دختر با شوهر مادرش محرم است).

5 - رابطه مرد با دختر همسرش (اگر زنی با مردی ازدواج کند و از آن مرد، دختری داشته باشد، سپس از شوهر اوّلش طلاق بگیرد و با مرد دیگری ازدواج کند، این مرد با آن دختر محرم است).

6 - رابطه زن با پسر شوهرش (اگر مردی از زن اوّل خود پسری داشته باشد، سپس با زن دیگری ازدواج کند، پسر او با این زن دوم، محرم است).

نکته مهم این است که تو برای همه این رابطه هایی که ذکر شد، احترام زیادی قرار دادی و ازدواج میان این افرادی که این رابطه های نَسَبی و سَبَبَی را دارند، حرام کردی.

برای مثال: عمو نمی تواند با دخترِبرادر ازدواج کند. زن نمی تواند با دامادش ازدواج کند، حتّی اگر دخترش از دامادش طلاق بگیرد. مرد نمی تواند با عروسش ازدواج کند، حتّی اگر پسرش از همسرش جدا شود.

تو انسان را از نطفه ای آفریدی و برای او این رابطه ها را تعیین کردی و از انسان خواستی تا حرمت این روابط را حفظ کند.

* * *

ص:329

در این آیه از «نَسَب» و «صِهْر» سخن گفتی.

می دانم که «نَسَب» همان رابطه های نَسَبی است. همچنین منظور از «صِهْر» همان رابطه سَبَبی است.

در زبان عربی، به داماد «صِهر» می گویند. میان عرب ها، مهم ترین رابطه سبَبَی، رابطه زن با دامادش می باشد.

برای همین تو در این اینجا از رابطه های سبَبَی به عنوان «صِهْر» سخن گفتی. منظور تو از واژه «صِهْر» همه رابطه های سبَبَی است.

ص:330

دشمنی با محمّد(صلی الله علیه وآله) با هم متّحد شده بودند، آنان از هدایتی که تو برایشان فرستاده بودی، گریزان بودند.

محمّد(صلی الله علیه وآله) آنان را به بهشت بشارت می داد و از عذاب روز قیامت می ترساند، وظیفه او این بود که پیام تو را به آنان برساند، او فقط مأمور به وظیفه بود، نه ضامن نتیجه !

تو از او خواستی تا قرآن را برای مردم بخواند و آنان را به سوی حقّ راهنمایی کند، اگر در این میان، عدّه ای از قبول حقّ سر باز زدند و راه گمراهی را برگزیدند، هرگز محمّد(صلی الله علیه وآله)مسئول آنان نیست، آنان به اختیار خود راه شیطان را انتخاب کرده اند و سزای آن را هم خواهند دید.

* * *

فُرقان: آیه 58 - 57 قُلْ مَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْر إِلَّا مَنْ شَاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إِلَی رَبِّهِ سَبِیلًا (57) وَتَوَکَّلْ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَسَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَکَفَی بِهِ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِیرًا (58)

به راستی چرا آنان به محمّد(صلی الله علیه وآله) ایمان نمی آوردند؟ شاید خیال می کردند که محمّد(صلی الله علیه وآله) از آنان انتظار پاداش دارد.

ولی این خیال باطلی بود !

محمّد(صلی الله علیه وآله) هرگز از آنان چنین انتظاری نداشت، او آنان را به یکتاپرستی دعوت می کرد، او رسالت خویش را انجام می داد و به دنبال پول و ثروت دنیا نبود.

ص:332

تو در اینجا از او می خواهی تا به مردم چنین بگوید: «من هیچ مزدی از شما نمی خواهم، اجر من همین بس که هر کس بخواهد راهی به سوی خدا پیش گیرد، راهنمایی کنم».

سپس از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به تو توکّل کند، تو خدایی هستی که هرگز نابود نمی شوی، همیشه هستی.

این مردمی که بُت ها را می پرستند، نمی دانند که سرانجام این بُت ها نابود می شوند و آن وقت است که بُت پرستان ناامید می شوند، امّا اگر کسی تو را بپرستد، هرگز امیدش ناامید نمی شود، زیرا تو هرگز نابود نمی شوی.

از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا تو را تسبیح و ستایش کند و چنین بگوید:

«سبحان الله: تو هیچ نقصی نداری، همه عیب ها و نقص ها از تو دور است».

«الحمد لله: همه خوبی ها از آنِ توست، تو سرچشمه همه خوبی ها هستی، ستایش مخصوص توست».

تو خدای دانا هستی، از همه رفتارهای بندگانت باخبری، از نیازهای آنان اطّلاع داری، کارهای خوب و بد آنان را می دانی، فقط تو شایسته پرستش هستی، بُت ها از هیچ چیز خبر ندارند. تو در روز قیامت به خوبان پاداش بهشت می دهی و بدها را به کیفر می رسانی.

* * *

فُرقان: آیه 59 الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّام ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِیرًا (59)

بُت پرستان مکّه برای نابودی اسلام تلاش های زیادی می کردند، آنان

ص:333

مسلمانان را شکنجه می دادند و محمّد(صلی الله علیه وآله) را هم تهدید به قتل می نمودند، تو از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا نگران تهدیدها و کارشکنی آنان نباشد، چون تو پشتیبان او هستی، تو همان خدایی هستی که آسمان ها و زمین و آنچه را که بین آن هاست در شش مرحله آفریدی و سپس بر «عرش» خود قرار گرفتی.

تو خدای «رحمان» هستی و بر همه چیز آگاهی داری، انسان تنها باید از تو حاجت خویش را بطلبد که تو راز دل او را می دانی.

* * *

پس از آن که آسمان ها و زمین را آفریدی، بر «عرش» قرار گرفتی، «عرش» به معنای «تخت» است. تو بر تخت پادشاهی خود قرار گرفتی.

تو جسم نیستی تا بخواهی بر روی تختِ پادشاهی خودت بنشینی، منظور از «تخت» در این آیه، علم و دانش توست. علم و دانش تو، همه زمین و آسمان ها را فرا گرفته است. هیچ چیز بر تو پوشیده نیست. تو تختی نداری که بر روی آن بنشینی و به آفریده های خود فرمان بدهی، تو بالاتر از این هستی که بخواهی در مکانی و جایی قرار گیری. پس معنای صحیح این قسمت آیه چنین است: «تو بعد از آفرینش زمین و آسمان ها، به تدبیر امور جهان پرداختی».

تو آن خدای مهربان و بخشنده می باشی که به تدبیر جهان پرداختی.

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) و پیروان او می خواهی تا حاجت های خود را از تو بخواهند، فقط تو را صدا بزنند و گدایی درگاه تو را بنمایند، فقط تو می توانی حاجت های آنان را بدهی و آنان را به آرزویشان برسانی.

* * *

ص:334

گروهی از مردم که قلب های پاک داشتند، سخن پیامبر را پذیرفتند و ایمان آوردند و راه هدایت را برگزیدند و رستگار شدند. ولی گروهی که دل های آنان با گناه سیاه شده بود، وقتی سخنان پیامبر را شنیدند، آن را انکار کردند و راه کفر را برگزیدند.

مهم این است که تو زمینه هدایت را برای همه فراهم می کنی، راه خوب و بد را نشان همه می دهی، بعد از آن دیگر، اختیار با انسان ها می باشد، آنان باید خود راه را انتخاب کنند.

اگر من می بینم که در هر زمانی، عدّه ای پیامبران تو را دروغگو شمردند، باید بدانم اشکال در برنامه تو نبوده است، حکایت آن زمین است که با باریدن باران، تبدیل به شوره زار شد، عیب از باران نیست، عیب از زمینی است که باران بر آن باریده است.

وقتی دل کسی شیفته دنیا و لذّت ها و شهوت های دنیا شد، سخن حقّ در آن اثر نمی کند، چنین انسانی برای این که بتواند به لذّت ها و خوشی های دنیا ادامه دهد، راه کفر را انتخاب می کند و از حقّ نفرت پیدا می کند و روز به روز نفرت او بیشتر می شود.

* * *

اکنون وقت آن است که تو خودت را معرّفی می کنی تا آنان با تو و مهربانی های تو آشنا شوند:

تو خدای پر خیر و برکت هستی که در آسمان ستارگان را آفریدی و خورشید را چراغ روز و ماه را در شب تابان قرار دادی.(151)

شب و روز را آفریدی، پیدایش شب و روز که از گردش زمین به دور خود پدیدار می شود، نشانه روشنی از قدرت توست، نظم دقیقی که در این طلوع و غروب خورشید قرار داده ای، شگفت انگیز است.

کسانی هستند که می خواهند نشانه های قدرت تو را یاد کنند و شکر تو را به جا آورند، تو برای آنان شب و روز را پشت سر هم پدیدار می کنی، آنان این گونه به عظمت و بزرگی تو پی می برند، در شب و روز به نماز می ایستند و تو را عبادت می کنند.

* * *

از ماه و خورشید و ستارگان سخن گفتی، مناسب می بینم درباره این نشانه های عظمت تو قدری بنویسم:

تو ماه را در آسمان آفریدی، شب ها زمین را با نور آن روشن می کنی، همچنین جزر و مدّ آب دریاها به خاطر ماه است.

اگر جزر و مدّ نبود، آب دریاها راکد می ماند و دریاها تبدیل به مرداب می شد و هیچ موجود زنده ای نمی توانست در آن زنده بماند، جزر و مدّ سبب حرکت و جریان آب دریا می شود.

در هنگام شب که آب دریا بالا می آید، آب شیرینی که در دهانه رودخانه است بار دیگر وارد رودخانه می شود و کشاورزان با آن آب، مزارع خود را

ص:337

سیراب می کنند.

ماه با گرانش خود، کارِ هزاران تلمبه آب قوی را انجام می دهد و باعث آبیاری مزارع می گردد. همچنین امروزه در برخی از کشورها از جزر و مدّ دریا، برق تولید می کنند.

* * *

تو خورشید را آفریدی تا گرما و نور را به زمین ارزانی دارد، حرارت سطح خورشید به شش هزار درجه سانتیگراد می رسد، حرارت در عمق آن به چهارده میلیون درجه می رسد.

خورشید در هر ثانیه، چهار میلیون تُن از وزن خود را به انرژی تبدیل می کند. با این وجود خورشید می تواند بیش از 5 میلیارد سال دیگر نورافشانی کند.

از سطح خورشید شعله هایی زبانه می کشد که گاهی ارتفاع یکی از این شعله ها به 160 هزار کیلومتر می رسد، یعنی ارتفاع آن ده برابر قطر زمین می شود (قطر کره زمین سیزده هزار کیلومتر است).

* * *

در اینجا خورشید را با سه ستاره مقایسه می کنم:

1 - از جهت حجم: در آسمان ستارگان زیادی آفریدی، خورشید یک ستاره است و یک میلیون و سیصد هزار برابر زمین است، امّا تو ستاره ای آفریدی که هشت میلیارد برابر خورشید است. (ستاره وی. یو.)

2 - از جهت نور: در آسمان ستاره ای آفریده ای که 40 میلیون بار از خورشید درخشان تر است.

ص:338

دانشمندان آن ستاره را به نام «ال. بی. وی 20-1896» می شناسند.

3 - از جهت گرما: ستاره ای را خلق کرده ای که دمای عمق آن تقریباً هزار و پانصد برابر دمای عمق خورشید است. (ستاره اچ.دی 62166).

* * *

به مجموعه ستارگان، کهکشان گفته می شود، در آسمان میلیون ها کهکشان وجود دارد. هر کهکشان میلیون ها ستاره دارد.

کشور آمریکا در 1357 شمسی، سفینه ای به آسمان پرتاب کرد، آن ها نام این سفینه را «ویجر اوّل» گذاشتند. این سفینه توانست از سیّاره «مشتری» و «زُحل» عبور کند و رهسپار مرزهای خارجی منظومه خورشیدی شود. در واقع 35 سال طول کشید تا این سفینه این مسیر را طی کند. این سفینه با سرعت شصت و شش هزار کیلومتر در ساعت به پیش می رفت.

در شهریور 1391 این سفینه از منظومه خورشیدی خارج شد و به جایی رسید که از آنجا خورشید، مانند نقطه ای کوچک به نظر می آمد. پس از آن، این سفینه رهسپار کهکشان زرّافه شد. نام علمی این کهکشان «اِن.جی.سی 1502» می باشد.(152)

تجهیزاتی که در این سفینه وجود دارد می تواند 43 سال کار کند، وقتی سال 1400 هجری شمسی فرا برسد، دیگر این سفینه نمی تواند اطّلاعاتی به زمین مخابره کند، امّا می تواند به مسیر خود ادامه دهد.

درون این سفینه لوحی از جنس طلا قرار دارد که پیام دوستی مردم زمین را بیان می کند، همچنین اطّلاعات دیجیتالی زیادی در این سفینه وجود دارد: آثار فرهنگی بزرگان، نمونه های از صدا و تصویر موجودات روی زمین و...

ص:339

چقدر زمان می برد تا این سفینه بتواند خود را به کهکشان زرّافه برساند؟

اگر تغییری در مسیر حرکت این فضاپیما روی ندهد، تقریباً 40 هزار سال دیگر از کنار یکی از ستارگان کهکشان زرّافه عبور خواهد کرد. یعنی اگر همه چیز درست پیش برود و بر فرض در آنجا موجود زنده ای باشد، 40 هزار سال دیگر این اطّلاعات به دست او خواهد رسید !!

* * *

دورترین کهکشانی که تاکنون کشف شده است، کهکشان «تار عنکبوت» نام دارد، این کهکشان ده میلیارد سال نوری از زمین فاصله دارد و با سرعت هزار کیلومتر در ثانیه در حال حرکت در فضا می باشد.

نور می تواند در یک ثانیه هفت بار زمین را (از روی خط استوا) دور بزند، این نور وقتی از آن ستارگان جدا می شود، ده میلیارد سال طول می کشد تا به زمین برسد.

وقتی من با تلسکوپ های قوی به این کهکشان نگاه می کنم، چه می بینم؟

من دارم به ده میلیارد سال قبل نگاه می کنم ! نور ستارگانی که من می بینم ده میلیارد سال قبل، از کهکشان جدا شده است و اکنون به زمین رسیده است !

امشب آن ستارگان در چه وضعیّتی هستند؟ آیا کم نور شده اند؟ آیا پرنور شده اند؟

هیچ کس جز تو نمی داند.

من باید ده میلیارد سال صبر کنم تا نورِ امشب آن ستارگان به من برسد.

شاید امشب آن ستارگان نابود شده اند، امّا من ده میلیارد سال دیگر می توانم این را بفهمم !

ص:340

* * *

بارخدایا ! من دوست دارم بندگان خوب تو را بشناسم، برایم از ویژگی های آنان بگو ! من می خواهم همانند آنان زندگی کنم، می خواهم زندگی من، جلوه بندگی تو باشد.

* * *

برایم سیزده ویژگی بندگان خوب خودت را ذکر می کنی:

* ویژگی اوّل:

آنان هرگز غرور و تکبّر ندارند، همواره فروتن هستند و با تواضع بر روی زمین گام برمی دارند.

* ویژگی دوم:

آنان مظهر صبر و تحمّل هستند. جاهلان به آنان دشنام می دهند و سخنان ناروا می گویند، امّا مؤمنان با بزرگواری برخورد می کنند و با صفا و محبّت پاسخ آنان را می دهند و هرگز مقابله به مثل نمی کنند.

* ویژگی سوم:

بندگان خوب تو با اخلاص تو را عبادت می کنند، شب ها به نماز می ایستند و در مقابل بزرگی تو به سجده می روند. در تاریکی شب که هیچ کس آنان را نمی بیند، روح و جان خود را با نام و یاد تو روشن می کنند.

* ویژگی چهارم:

آنان از عذاب روز قیامت می ترسند، از این که شیطان آنان را فریب دهد، نگرانند، از تو می خواهند تا آنان را از عذاب جهنّم نجات دهی، زیرا جهنّم جایگاه و منزلگاه بدی است، آنان از شعله های آتش جهنّم در هراسند و شب ها از ترس آن، اشک می ریزند.

ص:342

* ویژگی پنجم:

آنان به نیازمندان کمک می کنند و از مال و ثروت خود به فقیران می بخشند، البتّه آنان در این کار، اسراف نمی کنند همان گونه که بخل نمیورزند، آنان جانب اعتدال را مراعات می کنند.

* ویژگی ششم:

آنان هرگز خدایی غیر از تو را نمی پرستند، آنان یکتاپرست هستند، از شرک و بُت پرستی بیزارند. آنان از شرکِ پنهان که همان ریا و خودنمایی است، دوری می کنند. آنان می دانند که تو فقط کاری را قبول می کنی که در آن اخلاص باشد، آری، تو کاری را که بوی ریا و خودنمایی داشته باشد نمی پذیری.

* ویژگی هفتم:

آنان هرگز خون بی گناهی را نمی ریزند، انسانی که تو کشتن او را حرام کرده ای را نمی کشند، (فقط جهت اجرای عدالت، کسی را که جنایتی کرده است قصاص می کنند).

* ویژگی هشتم:

هرگز زنا نمی کنند، آنان می دانند که زنا سبب می شود پیوندهای خانوادگی از هم گسسته شود و جامعه را به تباهی کشاند.

از شرک، قتل و زنا سخن به میان آمد، هیچ گناهی از این سه گناه، بزرگ تر نیست، هر کس به این سه گناه آلوده شود در روز قیامت به عذاب سختی گرفتار خواهد شد.

عذاب چنین گناهکارانی دوبرابر خواهد بود و برای همیشه در آتش جهنّم با

ص:343

ذلّت و خواری، خواهند ماند، البتّه اگر گناهکاری که این سه گناه را انجام داده است، توبه کند و گذشته خود را با اعمال نیک جبران کند، تو او را می بخشی و گناهان او را به لطف و کرم خود به نیکی ها تبدیل می کنی که تو خدای بخشنده و مهربانی هستی.

آری، هر کس از رویِ پشیمانی، توبه کند و عمل نیک انجام دهد، آگاهانه به سوی تو آمده است و توبه اش واقعی است و تو از گناهش می گذری و به او پاداش نیک عطا می کنی.

* ویژگی نهم:

سخن از ویژگی های بندگان خوب تو بود، ویژگی نهم آنان این است که در مجالس باطل شرکت نمی کنند، آنان در مجلس گناه حاضر نمی شوند، اگر در جایی بودند و دیدند گناهانی مانند تهمت، شراب، موسیقی گناه آلود و... آغاز شد، از جا برمی خیزند و آنجا را ترک می کنند.(153)

* ویژگی دهم:

وقتی آنان با امور بیهوده و ناپسند روبرو می شوند، با بزرگواری از آن می گذرند و از آن چشم پوشی می کنند. آری، آنان از هرگونه کار لغو و بیهوده پرهیز می کنند، آنان در زندگی به دنبال هدف مشخّصی هستند و آن هدف، رضایت توست، همه کارهایشان را با توجه به آن هدف می سنجند، همه کارهای آنان رنگ و بوی تو را دارد.

* ویژگی یازدهم:

آنان وقتی قرآن و سخنان تو را می شنوند در مقابل آن، بی تفاوت و بی اعتنا نیستند، آنان مانند کوران و کران نیستند که گویی حقّ را ندیده اند و نشنیده اند.

ص:344

آنان وقتی سخن تو را می شنوند، در برابر آن خشوع و فروتنی می کنند و با تمام وجود به سخن تو گوش فرا می دهند و به ایمان و آگاهی آنان افزوده می شود.

* ویژگی دوازدهم:

آنان از تو می خواهند تا همسران و فرزندان آنان را مایه روشنی چشمانشان قرار دهی. آنان برای تربیت خانواده خود، همه تلاش خود را می کنند و از تو می خواهند تا خانواده و نسل آنان را مایه آبروی آنان قرار دهی. آنان از ابراهیم(علیه السلام) آموخته اند تا برای نسل خود دعا کنند.(154)

آنان هنگام دعا فقط به فکر خود و زمان خود نیستند، دعای آنان فراتر از زمان و مکان است، برای نسل خود طلب هدایت و رحمت می کنند.

* ویژگی سیزدهم:

بندگان خوبت از تو می خواهند تا آنان را رهبر و راهنمای پرهیزکاران قرار دهی تا دیگران از آنان الگو و سرمشق بگیرند. آنان از تو ثروت و مال دنیا را نمی خواهند، زیرا می دانند وقتی مرگ سراغشان بیاید، باید ثروت و دارایی خود را بگذارند و با دست خالی روانه قبر شوند. اگر کسی بتواند مردم را هدایت کند و آنان را به سوی تو فرا بخواند، بزرگ ترین ثروت را به دست آورده است.

بندگان خوب تو چنین آرزویی دارند و از تو می خواهند تا در تاریکی های زمین، آن ها را چراغ هدایت مردم قرار دهی. اگر کسی بتواند یک نفر را به راه راست هدایت کند، مانند این است که همه مردم جهان را هدایت کرده است و آنان را از مرگ حتمی نجات داده است.

ص:345

خوشا به حال کسانی که به گونه ای زندگی می کنند که سخن و کردارشان، سبب هدایت دیگران به راه راست می شود و در روز قیامت به ثوابی بس بزرگ می رسند.(155)

* * *

بندگان خوب تو در این دنیا، این سیزده ویژگی را دارند و در قیامت هم تو،به آنان پاداش می دهی، آنان را در بهترین قصرهای بهشت جای می دهی، زیرا آنان در این دنیا در راه بندگی تو صبر و استقامت کردند و سختی ها را تحمّل نمودند. تو پاداش صبر آنان را می دهی.

هنگامی که آنان وارد بهشت می شوند، فرشتگان به استقبالشان می آیند و به آنان سلام می کنند و خوش آمد می گویند. آنان برای همیشه در بهشت خواهند بود و به راستی که بهشت تو بهترین جایگاه و منزلگاه است.

* * *

خوب بندگی تو را می کنند و در مقابل عظمت تو به سجده می روند و تو را می خوانند، تو هم به آنان پاداش بزرگی می دهی و آنان را در بهشت جای می دهی.

ولی گروهی از انسان ها تو را از یاد می برند و راه کفر را برمی گزینند، تو برای هدایت آنان، قرآن را فرستادی، امّا آنان قرآن را دروغ پنداشتند، تو در این دنیا به آنان فرصت دادی، شاید توبه کنند و به سوی حقّ بیایند، آنان به گمراهی خود ادامه می دهند و سرانجام به عذاب تو گرفتار می شوند.

روز قیامت، روز عذاب حتمی آنان است، آنان هیچ راه نجاتی نخواهند داشت، فرشتگان زنجیرهای آهنین بر گردن آن ها می اندازند و به سوی جهنّم می برند و برای همیشه در آتش سوزان خواهند بود.(157)

ص:347

ص:348

11. لَوْ أَرَدْنا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْواً: أی ولدا. و یقال: امرأة. و أصل اللهو: النکاح. و قد ذکرت هذا فی کتاب تأویل المشکل: غریب القرآن ج 1 ص 243.

12. فما وقع وهمک علیه من شیء فهو خلافه، لا یشبهه شیء، ولا تدرکه الأوهام: الکافی ج 1 ص 82، التوحید ص 106، الفصول المهمّة ج 1 ص 137، بحار الأنوار ج 3 ص 266، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 561.

13. در سوره مائده: آیه 118-116 از سؤالی (که خدا از عیسی علیه السلام در روز قیامت می پرسد) سخن به میان آمده است، این آیه نشان می دهد که عیسی(ع) می تواند خدا باشد، چرا که او هم مورد سؤال واقع می شود.

14. قانون وسنّت خدا این است که انسان را آزاد آفرید، به او حق انتخاب داد و راه حق و باطل را به او نشان داد، پس شناساندن حق، کار خداست، انتخاب حق یا انکار آن، کار انسان است. این قانون با ظاهر این آیه سازگاری ندارد، زیرا این آیه می گوید: اکثر مردم حق را نمی دانند و از آن اعراض می کنند، در حالی که سنّت خدا این بود که همه باید حق را بدانند، بعد آن را قبول یا انکار کنند.

در جواب باید گفت: آن کسی که حق را می شناسند ولی چون از این علم خود فایده ای نمی برند، پس علم از آنان نفی شده است. به عبارت دیگر، چون آنان به مقتضی علم خود عمل نمی کنند، علم از آنان نفی شده است.

نمونه این مطلب در سوره بقره آیه 113 می باشد. در آنجا چنین می خوانیم: (کذلک قال الذین لایعلمون مثل قولهم). در تفسیر روح المعانی ج 1 ص 360 چنین می خوانیم: (واما القول بانهم الیهود و اعید قولهم مثل قول النصاری و نفی عنهم العلم حیث لم ینتفعوا به).

15. لایشفعون الا لمن ارتضی الله دینه: الامالی للصدوق ص 56، التوحید ص 408، کمال الدین ص 76، بحار الأنوار ج 8 ص 32، جامع احادیث الشیعة ج 14 ص 344، تفسیر الصافی ج 3 ص 336، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 423.

16. إنّ الأصل الواحد فی هذه المادّة هو ما یقابل الأمن، ویعتبر فی الخوف توقّع ضرر مشکوک والظنّ بوقوعه: التحقیق فی کلمات القرآن ج 3 ص 139، الخشیة: إنّ الأصل الواحد فی هذه المادّة هو المراقبة والوقایة مع الخوف، بأن یراقب أعماله ویتّقی نفسه مع الخوف والملاحظة: التحقیق فی کلمات القرآن ج 3 ص 61.

17. ریشه خ ش ی و مشتقات آن در قرآن 48 بار تکرار شده و اما ریشه خ و ف در قرآن 124 بار آمده است. مفهوم خوف بیش از دو برابر مفهوم خشیّت تکرار شده است. شاید بتوان گفت کسانی که از خدا می ترسند دو برابر کسانی هستند که از خدا خشیّت دارند. زیرا مقام خشیّت مقامی است که فقط کسانی به آن می رسند که معرفت و شناخت بهتری به خدا پیدا کرده اند.

18. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 13 ص 216، جامع البیان ج 17 ص 28، تفسیر الثعلبی ج 6 ص 273، تفسیر السمعانی ج 3 ص 378، زاد المسیر ج 5 ص 240، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 273، روح المعانی ج 17 ص 37.

19. روح المعانی ج 9 ص 52.

20. ونضع الموازین... قال: هم الانبیاء و الاوصیاء: التوحید ص 268، معانی الاخبار ص 31، بحار الأنوار ج 7 ص 249، تفسیر الصافی ج 2 ص 181، البرهان ج 3 ص 820.

ص: 350

21. وأما ما ذکر فی القرآن من إبراهیم وأبیه آذر وکونه ضالا مشرکا فلا یقدح فی مذهبنا...: بحار الانوار ج 35 ص 156، کما انه ذکر نسب ابراهیم کذا: ابراهیم بن تارخ، راجع: مناقب آل ابی طالب ج 1 ص 135، بحار الانوار ج 15 ص 106، روض الجنان ج 13 ص 88، تفسیر المحیط ج 1 ص 536، تاریخ الطبری ج 1 ص 162، الکامل فی التاریخ لابن الاثیر ج 1 ص 94، قصص الانبیاء لابن کثیر ج 1 ص 167.

22. انما قال فعله کبیرهم هذا ان نطق، وان لم ینطق فلم یفعل کبیرهم هذا شیئا...: تفسیر القمی ج 2 ص 71، تفسیر الصافی ج 3 ص 345، البرهان ج 3 ص 823، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 431.

23. وجاء ابوه فلطمه لطمة وقال له: ارجع عما انت علیه...: تفسیر القمی ج 2 ص 71، تفسیر الصافی ج 3 ص 345، البرهان ج 3 ص 823، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 431.

24. فآمن له لوط و خرج مهاجرا الی الشام هو و سارة و لوط: الکافی ج 8 ص 370، مراة العقول ج 26 ص 555، البرهان ج 3 ص 825، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 439.

25. اسماعیل مات قبل ابراهیم و ان ابراهیم کان حجه لله قائما...: کامل الزیارات ص 138، مختصر بصائر الدرجات ص 177، بحار الأنوار ج 13 ص 390، البرهان ج 3 ص 720.

26. فحکم داوود بما حکمت به الانبیاء من قبله و اوحی الله عز و جل الی سلیمان...: الکافی ج 5 ص 302، وسائل الشیعة ج 29 ص 278، جامع احادیث الشیعة ج 26 ص 350، تفسیر الصافی ج 3 ص 348، البرهان ج 3 ص 831.

27. اسماعیل بن ابراهیم قبل از مرگ ابراهیم از دنیا رفت و به مقام پیامبری نرسید، پس اسماعیل که در اینجا نام او برده شده است، اسماعیل صادق الوعد است. مراجعه کنید: اسماعیل مات قبل ابراهیم و ان ابراهیم کان حجه لله قائما...: کامل الزیارات ص 138، مختصر بصائر الدرجات ص 177، بحار الأنوار ج 13 ص 390، البرهان ج 3 ص 720.

28. إنّ ذا الکفل منهم و کان بعد سلیمان بن داوود و کان یقضی بین الناس کما کان یقضی داوود...: تفسیر مجمع البیان ج 7 ص 107، بحار الأنوار ج 13 ص 405، قصص الانبیاء ص 215.

29. هذا شوال دخل علیکم و قد دخل علیکم و قد اخبرکم یونس نبیکم...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 132، تفسیر الصافی ج 2 ص 423، البرهان ج 3 ص 61، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 324.

30. برای فهم این عبارت فظن ان نقدر علیه به این روایت امام رضا(ع) توجه شود: ذهب مغاضباً لقومه (فظنّ) بمعنی استیقن (ان لن نقدر علیه) ای: لن نضیّق علیه...: عیون اخبار الرضا ج 1 ص 179، الاحتجاج ج 2 ص 221، بحار الأنوار ج 11 ص 82، التفسیر الصافی ج 3 ص 352، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 450.

31. مکث یونس فی بطن الحوت تسع ساعات: تفسیر القمی ج 1 ص 319، البرهان ج 3 ص 58، بحار الأنوار ج 14 ص 383.

32. کم غاب یونس عن قومه حتی رجع... قال: اربعه اسابیع، سبعاً فی ذهابه الی البحر...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 135، التفسیر الصافی ج 2 ص 426، البرهان ج 3 ص 63، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 327، بحار الأنوار ج 14 ص 398.

33. مکارم الأخلاق ص 346 ، بحار الأنوار ج 95 ص 159.

34. روح اختاره الله واصطفاه وخلقه إلی نفسه وفضّله علی جمیع الأرواح، فأمر فنفخ منه فی آدم: التوحید

ص: 351

للصدوق 170، معانی الأخبار ص 17، بحار الأنوار ج 4 ص 11، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 11، إنّ الله تبارک وتعالی أحد صمد، لیس له جوف، وإنّما الروح خلقٌ من خلقه...: التوحید للصدوق ص 171، بحار الأنوار ج 3 ص 228 و ج 4 ص 13، تفسیر العیّاشی ج 2 ص 316.

35. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 13 ص 255، التفسیر الأصفی ج 2 ص 790، التفسیر الصافی ج 3 ص 354، البرهان ج 3 ص 839، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 369، جامع البیان ج 5 ص 11، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 440، تفسیر الثعلبی ج 3 ص 419، تفسیر السمعانی ج 3 ص 406، معالم التنزیل ج 3 ص 267، زاد المسیر ج 5 ص 266، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 106، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 297، الدر المنثور ج 4 ص 355، فتح القدیر ج 4 ص 7.

36. فَجَمِیع السُّودَانِ حَیْثُ کَانُوا من حَام و جَمِیعُ التُّرْک وَ السَّقَالِبَةِ وَ یَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ وَ الصِّینِ مِنْ یَافِثَ حَیْثُ کَانُوا وَ جَمِیعُ الْبِیضِ سِوَاهُمْ مِنْ سَام...: علل الشرایع ج 1 ص 32، بحار الأنوار ج 6 ص 314، ج 59 ص 60، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 362، قصص الانبیاء ص 89.

37. المیزان ج 14 ص 326- 331.

38. طبق این نظریه: جمله (من کل حدب ینسلون) را این گونه باید تفسیر کرد: قوم یاجوج و ماجوج، در قسمت شمالی کره زمین (بالای کوه های قفقاز) زندگی می کردند، آن نقطه زمین، کوه های بلندی دارد. قبرهای آن مردم، بیشتر بر دامنه کوه ها و تپه ها قرار دارد. روز قیامت که بر پا شود، آنان از قبرهای خود برمی خیزند و برای حساب کتاب به عرصه قیامت می آیند.

39. بحار الأنوار ج 57 ص 335: الناس ولد آدم ما خلا یاجوج و ماجوج، عند خروج یاجوج و ماجوج ارسل الله جبرئیل فرفع من الأرض القرآن...: بحار الأنوار ج 57 ص 38، روح المعانیج 18 ص 19، فتح القدیر ج 3 ص 480، ق، جبل محیط بالدنیا وراء یاجوج و ماجوج: بحار الأنوار ج 7 ص 45، تفسیر القمی ج 2 ص 323.

40. در زبان عربی به کسی که از چاه آب می کشد، «وارد الماء» می گویند، یعنی او به آب وارد شده است. اکنون این سؤال را می پرسم: آیا کسی دلو را داخل چاه می اندازد، داخل آب می شود؟ اگر او می خواست داخل آب بشود، دیگر طناب به چاه نمی انداخت! او بالای چاه می ایستد و دلو را در چاه می اندازد. در زبان عربی به او می گویند: «او وارد آب شده است»، در حالی که او داخل آب نشده است.

قرآن در سوره یوسف آیه 19 چنین می گوید: (وجائت سیارة فارسلوا واردهم فادلی دلوه): برادران یوسف، یوسف را در چاه انداختند. کاروانی از راه رسید، آن کاروان کسی را برای آوردن آب فرستادند، او بر لب چاه آمد و دلو خود را در چاه انداخت، یوسف در آن دلو نشست و از چاه بالا آمد.

قرآن از کسی دلو را داخل چاه انداخت به عنوان «وارد» یاد می کند، او وارد آب شد امّا داخل آب نشد، او فقط تا نزدیک آب آمد.

اکنون که معنای واژه ورود را در زبان عربی فهمیدم، آیه 71 این سوره را معنا می کنم: قرآن می گویی همه انسان ها نزدیک جهنّم می آیند، خدا مؤمنان را نجات می دهد، آنان هرگز داخل جهنّم نمی شوند، امّا کافران داخل جهنّم می شوند و در آتش آن می سوزند.

خلاصه این سخنان، چنین است:

* ورود به جهنّم یعنی: نزدیک جهنّم آمدن.

ص: 352

* دخول به جهنّم یعنی: داخل شدن به جهنّم و سوختن در آتش آن.

41. امروزه به آن ستاره وی. یو می گویند، در زمان قدیم به آن کلب اکبر می گفتند.

42. ان الارض یرثها عبادی الصالحون: قال: القائم (ع) و اصحابه: تفسیر القمی ج 2 ص 77، التفسیر الصافی ج 3 ص 357، البرهان ج 3 ص 848، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 464، بحار الأنوار ج 9 ص 224.

43. فیقول له جبرئیل: یا سیدیّ ، قولک مقبول ، وأمرک جائز...: مختصر بصائر الدرجات ص 182.

44. فیمسح یده علی وجهه ویقول: الحمد لله الذی صدقنا وعدّه وأورثنا الأرض...: بحار الأنوار ج 53 ص 6.

45. فإذا خرج أسند ظهره إلی الکعبة واجتمع إلیه ثلاثمئة وثلاثة عشر... فاوّل ما ینطق به...: کمال الدین ص 331، بحار الأنوار ج 52 ص 192.

46. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 13 ص 255، التفسیر الأصفی ج 2 ص 794، جامع البیان ج 17 ص 143، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 446، تفسیر الثعلبی ج 6 ص 306، تفسیر السمعانی ج 3 ص 414، معالم التنزیل ج 3 ص 272، زاد المسیر ج 5 ص 275، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 112، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 297، فتح القدیر ج 3 ص 431، روح المعانی ج 17 ص 108.

47. فَلْیَنْظُرْ أی فلیتفکر هَلْ یُذْهِبَنَّ کَیْدُهُ ما یَغِیظُ أی هل یذهب کیده و غیظه من نصر الله لرسوله؟ و الاستفهام إنکاریّ أی فلن یذهب صنعه ذلک: ارشاد الاذهان ج 1 ص 339.

48. سوره آل عمران آیه 119

49. قد انزل الله علهیم کتابا وبعث البهم نبیا رسولا حتی کان لهم ملک سکر ذات لیلة...: التوحید ص 306، وسائل الشیعة ج 15 ص 128، بحار الأنوار ج 14 ص 461، جامع احادیث الشیعة ج 20 ص 395.

50. سنوا بهم سنه اهل الکتاب...: من لایحضره الفقیه ج 2 ص 53، وسائل الشیعة ج 15 ص 127، مستدرک الوسائل ج 14 ص 106، بحار الأنوار ج 14 ص 463.

51. سنوا بهم سنه اهل الکتاب...: من لایحضره الفقیه ج 2 ص 53، وسائل الشیعة ج 15 ص 127، مستدرک الوسائل ج 14 ص 106، بحار الأنوار ج 14 ص 463.

52. وَ هُدُوا إِلی صِراطِ الْحَمِیدِ أی المحمود جدا، و إضافة صِراطِ إلیه قیل بیانیة: روح المعانی ج 9 ص 131.

53. هدوا الی صراط الحمید، فقال: هو والله هذا الامر الذی انتم علیه: المحاسن ج 1 ص 169، بحار الأنوار ج 65 ص 92، التفسیر الصافی ج 3 ص 369، البرهان ج 3 ص 866، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 480.

54. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 13 ص 307، التفسیر الأصفی ج 2 ص 802، التفسیر الصافی ج 3 ص 369، البرهان ج 3 ص 866، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 480، جامع البیان ج 17 ص 178، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 454، تفسیر الثعلبی ج 7 ص 13، تفسیر السمعانی ج 3 ص 431، معالم التنزیل ج 3 ص 281، زاد المسیر ج 5 ص 286، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 121، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 360، الدر المنثور ج 4 ص 350، فتح القدیر ج 3 ص 445، رور الآلوسی ج 17 ص 137.

55. کل ظلم یظلم به الرجل نفسه بمکة... فانّی اراه الحادا وذلک کان ینهی ان یسکن الحرم: علل الشرایع ج 2 ص 445، بحار الأنوار ج 96 ص 80، التفسیر الصافی ج 3 ص 372، البرهان ج 3 ص 869، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 482.

56. مرّ اهل مکّه الا یأخذوا من ساکن، أجراً: بحار الأنوار ج 97 ص 59، نهج البلاغة ج 3 ص 128، مستدرک الوسائل ج 9 ص 358، بحار الأنوار ج 33 ص 497، جامع احادیث الشیعة ج 10 ص 100، التفسیر الصافی ج

ص: 353

3 ص 371.

57. إنّ الله سخّر لی البراق وهی دابّة من دواب الجنّة لیست بالطویل ولا بالقصیر ، فلو أنّ الله أذن لها لجالت الدنیا والآخرة فی جریة واحدة...: مسند زید بن علی علیه السلام ص 497، عیون أخبار الرضا ج 1 ص 35، بحار الأنوار ج 18 ص 316، التفسیر الأصفی ج 1 ص 670، التفسیر الصافی ج 3 ص 167، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 100، إنّ اشتقاق البراق من البرق لسرعته...: عمدة القاری ج 15 ص 126، الدیباج علی مسلم ج 1 ص 194، شرح أُصول الکافی ج 12 ص524.

58. لما فرغ ابراهیم(ع) من بناء البیت امره الله ان یوذّن فی الناس بالحج...: تفسیر القمی ج 2 ص 83، التفسیر الصافی ج 3 ص 373، البرهان ج 3 ص 870، بحار الأنوار ج 12 ص 116، جامع احادیث الشیعة ج 10 ص 18.

59. واتّخذوا من مقام ابراهیم مصلّی، یعنی بذلک رکعتی طواف الفریضة: تهذیب الأحکام ج 5 ص 138، جامع أحادیث الشیعة ج 11 ص 388.

60. ولیطوفوا بالبیت العتیق، قال: طواف النساء: الکافی ج ص 512، تهذیب الاحکام ج 5 ص 253، وسائل الشیعة ج 13 ص 299، جامع احادیث الشیعة ج 12 ص 175، التفسیر الصافی ج 3 ص 377، تفسیر جوامع الجامع ج 2 ص 557.

61. کسانی که در غیر ایّام حجّ به مکّه می روند، «عُمره مُفرده» به جا می آورند، البتّه آنان در پایان باید طواف نساء ونماز آن را انجام دهند.

62. (ثم لیقضوا تفثهم) لقاء الامام... فقال: صدق ذریح و صدقت، ان للقرآن ظاهرا و باطنا...: الکافی ج 4 ص 549، معانی الاخبار ج 2 ص 340، وسائل الشیعة ج 14 ص 321، بحار الأنوار ج 24 ص 360، جامع احادیث الشیعة ج 12 ص 155.

63. ذلِکَ أی الأمر ذلک أو امتثلوا ذلک وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ أی البدن الهدایا کما روی عن ابن عباس و مجاهد و جماعة...و تعظیمها أن تختار حسانا سمانا غالیة الأثمان: المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج9، ص: 144

64. فأضجعه عند الجمرة الوسطیِ وأخذ المُدیَة فوضعها علی حلقه، ثمّ رفع رأسه إلی السماء، ثمّ انتحی علیه، فقلبها جبرئیل عن حلقه...: الکافی ج 4 ص 208، جامع أحادیث الشیعة ج 10 ص 349، التفسیر الصافی ج 6 ص 195، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 426، وراجع: تاریخ الیعقوبی ج 1 ص 27.

65. انفال: آیه 17

66. الذین ان مکّناهم... هذه الایة لال محمد، المهدی واصحابه یملّکهم الله مشارق الارض و مغاربها...: بحار الأنوار ج 24 ص 165، البرهان ج 3 ص 892، مکیال المکارم ج 1 ص 252.

67. هذا کقولهم علی ما فی بعض الروایات عند سماع قراءته علیه الصلاة و السلام (إِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جهنّم) إن عیسی عُبد من دون الله تعالی و الملائکة علیهم السلام عبدوا من دون الله تعالی فَیَنْسَخُ اللَّهُ ما یُلْقِی الشَّیْطانُ أی فیبطل ما یلقیه من تلک الشبه و یذهب به بتوفیق النبی صلّی الله علیه و سلّم لرده: روح المعانی ج 9 ص 165.

68. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 13 ص 331، التفسیر الأصفی ج 2 ص 813، التفسیر الصافی ج 3 ص 387، البرهان ج 3 ص 897، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 517، جامع البیان ج 17 ص 252، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 466، تفسیر الثعلبی ج 7 ص 28، تفسیر السمعانی ج 3 ص 450، معالم التنزیل ج 3 ص 295، زاد المسیر ج 5 ص 302، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 136، تفسیر البحر المحیط ج

ص: 354

6 ص 344، فتح القدیر ج 3 ص 463، روح المعانی ج 17 ص 175.

69. نحل: آیه 21-19

70. آمار دقیق آن ها این رقم است: 000،000،200،923،325

71. نوعی مگس بسیار ریز در کشور تایلند کشف شده است که به سختی می توان آن را با چشم غیرمسلح دید، این مگس همه اندام های مگس معمولی را دارا می باشد.

72. بیشتر مفسران بر این عقیده هستند جهاد در این آیه به معنای لغوی آن می باشد. معنای لغوی آن: تلاش کردن است. در این آیه جهاد به معنای اصطلاحی (مبازره و جنگ با دشمنان) نیست: (أکثر المفسرین حملوا الجهاد هاهنا علی جمیع أعمال الطاعة و قالوا حق الجهاد أن یکون بنیة صادقة خالصة لله تعالی:مجمع البیان ج 7 ص 172).

73. و قیل معناه لیکون الرسول شهیدا علیکم فی إبلاغ رسالة ربه إلیکم و تکونوا شهداء علی الناس بعدّه بأن تبلغوا إلیهم ما بلغه الرسول إلیکم: مجمع البیان ج 7 ص 154.

74. (الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ)، علی بن إبراهیم، قال: ممّا علّمناهم، یُنبئون، وممّا علّمناهم من القرآن یتلون: تفسیر القمّی ج 1 ص 30، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 26، البرهان ج 1 ص 100.

75. من سنتی التزویج، فمن رغب عن سنی فلیس منی: مستدرک الوسائل ج 14 ص 152، وراجع: الکافی ج 5 ص 496، وسائل الشیعة ج 20 ص 21، من تزوج فقد احرز نصف دینه: الکافی ج 5 ص 329، وسائل الشیعة ج 20 ص 17، مستدرک الوسائل ج 14 ص 154، الامالی للطوسی ص 518، مکارم الاخلاق ص 196، بحار الأنوار ج 100 ص 219.

76. مریم: آیه 63

77. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 14 ص 343، التفسیر الأصفی ج 2 ص 820، التفسیر الصافی ج 3 ص 397، جامع البیان ج 18 ص 21، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 477، تفسیر الثعلبی ج 7 ص 41، تفسیر السمعانی ج 3 ص 470، معالم التنزیل ج 3 ص 306، زاد المسیر ج 5 ص 319، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 151، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 370، فتح القدیر ج 3 ص 479، روح المعانی ج 18 ص 23.

78. کان هو و ولده و من تبعه ثمانین نفسا: علل الشرایع ج 1 ص 30، بحار الأنوار ج 11 ص 322، البرهان ج 3 ص 105.

79. نالت الشیعة و الوثوب علی نوح بالضرب المبرح: کمال الدین ص 133، بحار ج 11 ص 326، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 421.

80. فادخل من کل جنس من اجناس الحیون زوجین فی السفینة: تفسیر القمی ج 1 ص 327، التفسیر الصافی ج 2 ص 444، البرهان ج 3 ص 107، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 356.

81. فقام الیه مسرعا حتی جعل الطبق علیه وختمه بخاتمه...: الکافی ج 8 ص 282، بحار الأنوار ج 11 ص 335، تفسیر العیاشی ج 2 ص 147، التفسیر الصافی ج 2 ص 443.

82. قال: یا بنی تصغیر ابن، صغّره للشفقة: التفسیر الصافی ج 3 ص 5، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 274، هو تصغیر

ص: 355

لطف ومرحمة: امّت اع الأسماع ج 3 ص 152، بنی تصغیر ابن، وهو تصغیر لطف ومرحمة: تحفة الأحوذی ج 7 ص 370، قال یا بنی صغّره للشفقة، ویسمّی النحاة مثل هذا تصغیر التحبیب: روح المعانی ج 12 ص 18، خاطبه أبوه بقوله: یا بنی تصغیر التحبیب والتقریب والشفقة: تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 281.

83. لبثوا فیها سبعة ایام و لیالیها وطافت بالبیت اسبوعاً...: الکافی ج 8 ص 281، التفسیر الصافی ج 2 ص 450، البرهان ج 3 ص 103، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 366.

84. هود: آیه 49-25

85. بعضی ها معتقدند که در این آیات، قرآن از قوم ثمود سخن می گوید، امّا قرآن این گروه را بعد از قوم نوح ذکر می کند و از نظر زمانی، قوم عاد مقدم بر قوم ثمود بودند. امّا در مورد عذاب قوم عاد، در اینجا از صیحه نام برده شده است و در سوره الحاقه آیه 6 و 7 از تند باد و طوفانی که هفت شبانه روز طول کشید، نام برده شده است، گویا عذاب قوم عاد با صیحه آسمانی شروع شده است و طوفان هفت روز آنان را در هم کوبیده است.

86. یخافون ان تردّ علیهم اعمالهم... و یرجون ان یقبل لهم: الامالی للمفید ص 196، بحار الأنوار ج 67 ص 392.

87. رعد: آیه 5

88. عن الصراط لنلکبون، قال: عن ولایتنا اهل البیت: بحار الأنوار ج 24 ص 22، الغدیر ج 2 ص 311، البرهان ج 4 ص 31.

89. السلام علی الأئمّة الدعاة، والقادة الهداة، والسادة الولاة، والذادة الحماة...: عیون أخبار الرضا ج 1 ص 305، من لا یحضره الفقیه ج2 ص 609، تهذیب الأحکام ج 6 ص 95، وسائل الشیعة ج 14 ص 309، المزار لابن المشهدی ص 523، بحار الأنوار ج 99 ص 127، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص 298.

90. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا داعِیَ اللّهِ وَرَبّانِیَّ آیاتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ...: الاحتجاج ج 2 ص 316، بحار الأنوار ج 53 ص 171 و ج 91 ص 2 و ج 99 ص 81.

91. فانظر فیرفع حجب الهاویه فیراها بما فیها من بلایا...: بحار الأنوار ج 6 ص 190، البرهان ج 1 ص 580.

92. نحل: آیه 29-28

93. انعام آیه 96-95

94. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 14 ص 31، التفسیر الأصفی ج 2 ص 830، التفسیر الصافی ج 3 ص 480، البرهان ج 4 ص 33، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 419، جامع البیان ج 18 ص 64، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 488، تفسیر الثعلبی ج 7 ص 54، تفسیر السمعانی ج 3 ص 488، معالم التنزیل ج 3 ص 316، زاد المسیر ج 5 ص 332، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 166، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 386، فتح القدیر ج 3 ص 496، روح المعانی ج 17 ص 27.

95. بعضی ها این آیه را این گونه ترجمه کرده اند: مرا در این عذاب ها با گروه ستمکاران قرار مده، (ترجمه مکارم شیرازی). اگر چنین ترجمه با عبارت (لاتجعلنی مع القوم الظالمین) مناسب است. امّا در این آیه چنین می خوانیم: (لاتجعلنی فی القوم الظالمین)، یعنی مرا در میان قوم ستمگر قرار مده. در واقع پیامبر از این که در جنگ بدر، یارانش او را رها کنند و او اسیر کافران بشود به خدا پناه می برد.

96. ثم قال: اشیروا علیّ، فقام سعد بن معاذ فقال: بابی انت و امی یا رسول الله، کانک قد اردتنا...: تفسیر القمی ج

ص: 356

1 ص 259، بحار الأنوار ج 19 ص 248، البرهان ج 2 ص 0، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 125.

97. فاذا قدم علیهم القادم عرفهم بتلک الصورة التی کانت فی الدنیا: بحار الأنوار ج 6 ص 229، الامالی للطوسی ص 419.

98. در بعضی روایات به این نکته اشاره شده است که قبر کافر، گودالی از آتش می شود و کافر در آن آتش تا روز قیامت می سوزد، این مربوط به برزخ است، زیرا وقتی ما سر قبر کافر می رویم، آتشی نمی بینیم: (یسلط الله علیه حیات الارض...: بحار الأنوار ج 6 ص 226).

99. کل سبب و نسب منقطع یوم القیامة إلا سببی و نسبی:وسائل الشیعة ج 14 ص 21، الحدائق الناضرة ج 23 ص 154، سعدا السعود ص 256، روض الجنان ج 14 ص 250.

100. غلبت علینا شقوتنا، قال: باعمالهم شَقوا: التوحید للصدوق ص 356، بحار الأنوار ج 5 ص 157، التفسیر الصافی ج 3 ص 411، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 566.

101. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 14 ص 31، التفسیر الأصفی ج 2 ص 834، التفسیر الصافی ج 3 ص 413، البرهان ج 4 ص 40، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 493، تفسیر الثعلبی ج 7 ص 59، تفسیر السمعانی ج 3 ص 495، معالم التنزیل ج 3 ص 320، زاد المسیر ج 5 ص 337، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 385.

102. وان قذفه احد جلد حد القاذف...: جامع احادیث الشیعة ج 22 ص 362، التفسیر الصافی ج 3 ص 421، البرهان ج 4 ص 51، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 581.

103. ثم ائت مشربه أم ابراهیم فصل فیها وهی مسکن رسول الله و مصلاه: الکافی ج 4 ص 560، کامل الزیارات ص 68، وسائل الشیعة ج 14 ص 354، بحار الأنوار ج 19 ص 120.

104. ثم ولد فی الاسلام عبد الله فسمی الطیب و الطاهر...: بحار الأنوار ج 22 ص 166.

105. کانت ماریة بیضاء جعدّة جمیلة: الاصابة ج 8 ص.311

106. اما الخاصة رووا أنّها نزلت فی ماریة القبطیة و ما رمتها به عائشه: تفسیر القمی ج 2 ص 99، التفسیر الصافی ج 3 ص 423، بحار الأنوار ج 22 ص 155، البرهان ج 4 ص 52، حتی سولت لهما و لابویهما انفسهما بان یقذفوا ماریة بانها حملت بابراهیم من جریح: البرهان ج 4 ص 54، اما قضیة جریح مع امیرالمومنین و ارسال رسول الله لیقتله، ذکره السید المرتضی... وهذا یعطی ان الحدیث من مشاهیر الاخبار: البرهان ج 4 ص 55.

107. ...یکفهم عن إساءته بأنفسهم أی بأبناء جنسهم و أهل ملتهم النازلین منزلة أنفسهم کقوله تعالی: وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ و قوله سبحانه: ثُمَّ أَنْتُمْ هؤُلاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَکُمْ...: روح المعانی ج 9 ص 314.

108. در اینجا دو نکته را ذکر می کنیم:

***

نکته اوّل: شواهدی از کتب اهل سنّت.

در کتب شیعه این مطلب ذکر شده است که ماجرای افک مربوط به ماریه می باشد که در پیوست های قبلی روایات را ذکر کردم.

اهل سنت بر این باور هستند که ماجرای افک در مورد عائشه است. آنان می گویند: چند نفر به عائشه نسبت زنا دادند.

 ص: 357

اکنون می خواهم سه مطلب از کتب اهل سنّت ذکر کنم که موافق روایات شیعه است و نشان می دهد ماجرای افک درباره ماریه بوده است.

__ روایت اوّل

حاکم نیشابوری چنین می گوید: (عن عایشة قالت: اهدیت ماریة إلی رسول الله ومعها ابن عم لها قالت: فوقع علیها وقعة فاستمرت حاملا...: المستدرک ج 4 ص 39).

عایشه می گوید: ماریه به همراه پسر عمویش به رسول خدا اهداء گردیده بود، خدا به پیامبر و ماریه، فرزندی عطا کرد. پیامبر ماریه را همواره با پسر عمویِ ماریه در «مشربه أمّ ابراهیم» نهاد. اهل افک گفتند که چون پیامبر به فرزند نیاز داشت، فرزند غیر را به خود نسبت داد.

عائشه می گوید: پیامبر به من گفت: آیا ابراهیم شبیه من نیست؟ من از روی حسادت گفتم: شباهتی ندارد. و بعد از آن، تهمت های ناروای مردم (نسبت به ماریه) به گوش پیامبر رسید....

در این مطلب، عایشه به دو نکته اشاره می کند:

الف. اهل افک تهمت زنا به ماریه زدند.

ب. عایشه از روی حسادت حاضر نشد بگوید که ابراهیم، شبیه رسول خدا می باشد.

__ روایت دوم

مسلم نیشابوری چنین می گوید: (عن انس أنّ رجلا کان یتهم بأم ولد رسول الله...: صحیح مسلم ج 8 ص 119).

انس بن مالک می گوید: در میان مردم شایعه های پخش شده بود و به مردی تهمت می زدند که فرزند پیامبر از آنِ اوست، وقتی تهمت مذکور به گوش پیامبر رسید علی را فرستاد که گردن متهم را بزند. حضرتش رفت و چون او را مجبوب (کسی که آلت مردان نداشته باشد) یافت دست از او برداشت.

__ روایت سوم

ابن سعد در مورد حسادت عایشه به ماریه چنین می گوید: (عن عائشة قالت ما غرت علی امرأة إلا دون ما غرت علی ماریة وذلک أنها کانت جمیلة من النساء جعدة...: الطبقات الکبری ج 8، ص 212 ج 213).

عایشه می گوید: حسادتم به ماریه بیش از حسادتم به تمامی زنان بود به خاطر اینکه او زن زیبایی بود. رسول خدا از او خیلی خوشش می آمد و پیامبر ماریه را در ابتدای اسیر شدنش در منزل حارثه بن نعمان جای داد و ماریه کنیز ما بود رسول خدا نیز اکثر روزها و شبها نزد او بود... سپس خدا به او فرزند روزی کرد و ما را از فرزند محروم کرد.

***

نکته دوم: بررسی نظر اهل سنّت

بیان کردم که علمای شیعه ماجرای افک را مربوط به ماریه می داند، امّا اهل سنت بر این باور هستند که ماجرای افک در مورد عائشه است. آنان می گویند: چند نفر به عائشه نسبت زنا دادند.

اکنون می خواهم اصل ماجرایی را که اهل سنت نقل کرده اند، بررسی کنم:

یخاری یکی از دانشمندان بزرگ اهل سنّت است، او ماجرای افک را مربوط به عائشه می داند و در کتاب خود از عائشه چنین نقل می کند: (ودنونا من المدینة قافلین آذن لیلة بالرحیل فقمت حین آذنوا بالرحیل...:

ص: 358

صحیح بخاری ج 6 ص 5 حدیث 1175، صحیح مسلم ج 8، ص 116).

ترجمه حدیث به این شرح است: عائشه می گوید: «در یکی از جنگها که همراه پیامبر بودم... من از کاروان عقب ماندم... یاران پیامبر، هودج مرا بر شتر گذاشتند و حرکت کردند، چون من بسیار لاغر بودم و سنگین نبودم، آن ها خیال کردند داخل هودج خود هستم... شب فرا رسید، شب را در آن بیابان ماندم، صبح صفوان مرا دید، شتر خود را خواباند، من سوار شتر او شدم تا به پیامبر رسیدیم... این موجب شد تا عبدالله بن ابی سلول ما را به تهمتی بزرگ متهم کند. وارد مدینه شدیم مردم در پیرامون آن تهمت سخن می گفتند، امّا من غافل بودم... مدّت یک ماه گریه کردم....تا این که خدا آیه افک را نازل کرد».

اکنون بررسی این سخن را آغاز می کنیم و چهار سؤال مطرح می کنیم:

__ سؤال اوّل

این ماجرا در کدام جنگ و چه سالی اتفاق افتاده است؟

بخاری می گوید: حدیث افک در غزوه مریسیع اتفاق افتاده است: صحیح البخاری ج 5 ص 56.

ولی بخاری در ادامه ماجرای افک چنین نقل می کند: وقتی رسول خدا فرمودند مردی به همسر من اهانت کرده و تهمتی زده سعد بن معاذ بلند شد و عرضه داشت یا رسول الله! اگر این فرد از قبیله اوس باشد گردن او را می زنیم...: صحیح البخاری ج 3، ص 156.

نکته مهم این است: سعد بن معاذ در جنگ قریظه یعنی قبل از جنگ مریسیع و قبل از واقعه افک از دنیا رفته بود!!

__ سوال دوم

بخاری در ادامه ماجرای افک، اسم افرادی به عنوان تهمت زنندگان ذکر شده است که باور کردن آن بسیار سخت است: کسی از اهل افک نام برده نشد جز حسان بن ثابت و مسطح بن اثاثه و حمنة دختر جحش. صحیح بخاری ج 5 ص 56.

چگونه می توان پذیرفت که حسان بن ثابت، شاعر مخصوص پیامبر، به همسر ممدوحش چنان تهمتی بزند؟

چگونه می توان پذیرفت که مسطح بن اثاثة، که زیر سایه لطف ابوبکر زندگی می کرد، به عائشه که دختر ابوبکر است نسبتی ناروا بدهد؟

__ سوال سوم

ترمذی می گوید که بعد از نزول آیات افک، رسول خدا بر 3 نفر یعنی حسان و حمنة و مسطح، حد قذف جاری کرد: عایشه می گوید زمانی که آیه در برائت من نازل شد رسول خدا منبر رفت و ماجرا را یاد کرد و آیه را خواند پس زمانی که از منبر پایین آمد امر کرد آن دو مرد و یک زن را آوردند و بر آن ها حد جاری کرد: سنن ترمذی، ج 5، ص 17.

سؤال ما این است که در کدام حدیث، غیر از همین حدیث عایشه، آمده است که رسول خدا بر افراد مذکور حد خدا را جاری کرده باشد؟ تازیانه زدن پیامبر به این سه نفر، چیزی نیست بر دیگران مخفی بماند. چرا چنین حادثه ای را هیچ کس دیگر نقل نکرده است؟

__ سوال چهارم

 ص: 359

عایشه در ماجرای افک نقل کرد که من چون لاغر و سبک بودم وقتی هودج رابرداشتند متوجه نشدند که من در آن نیستم و جامانده ام و در نقلهای دیگر معارض با آن وجود دارد که نشان می دهد از عائشه هنگام ازداوج با رسول خدا چاق بوده است: از عایشه نقل شده است که گفت: زمانی که تصمیم گرفتند که من با پیامبر ازدواج کنم مرا با خیار و رطب چاق کردند پس آنقدر چاق شدم که مردم از چاقی من تعجب کردند: الاحاد و المثانی ج 5 ص 397.

این دو چگونه با هم سازگار است ابتدای ازدواج با رسول خدا اینقدر چاق باشد و بعد از مدّتی اینگونه لاغر که نبودن او در هودج احساس نشود، مگر اینکه بگویید رسول خدا او را آنقدر سختی داده که این قدر لاغر شده است!!

این چهار سوالی بود که درباره سخن عائشه به ذهن می رسد. با توجه به این سوالات، معلوم می شود ماجرای افک مربوط به عائشه نبوده است.

شما می توانید برای اطلاعات بیشتر به سایت موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر مراجعه کنید.

109. کل عین باکیة یوم القیامه غیر ثلاث... عین غضت عن محارم الله: الکافی ج 2 ص 80، ثواب الاعمال ص 177، وسائل الشیعة ج 7 ص 75.

110. ان ابن عباس و من تابعه ارادوا تفسیر ما ظهر منها، بالوجه و الکفین، و هذا هو المشهور عند الجمهور... اخرج ابن جریر عن عطاء فی قوله تعالی:(الا ما ظهر منها)، قال الکفان و الوجه...: اضواء البیان ج 5 ص 514، جامع البیان ج 7 ص 157، البته روایتی هم داریم که به این شرح است: الا ما ظهر منها، قال: الزینة الظاهرة: الکحل و الخاتم: الکافی ج 5 ص 521، وسائل الشیعة ج 20 ص 201، اما تفسیر (ما ظهر منها) به وجه و کفین، مطابق با احتیاط است.

111. سُئِلَ عَمَّا تُظْهِرُ الْمَرْأَةُ مِنْ زِینَتِهَا قَالَ الْوَجْهَ وَ الْکَفَّیْنِ: قرب الاسناد ص 82، وسائل الشیعة ج 20 ص 202، (دقت کنید: روایت استثناء قدمان، مرسل است: قَالَ الْوَجْهُ وَ الْکَفَّانِ وَ الْقَدَمَانِ: الکافی ج 5 ص 521، وسائل الشیعة ج 20 ص 201).

112. هو الشیخ الکبیر الفانی الذی لاحاجه له فی النساء و الطفل الذی لم یظهر علی عورات النساء: تفسیر القمی ج 2 ص 102، بحار الأنوار ج 101 ص 33، البرهان ج 4 ص 62.

113. در این آیه، محرم بودن عمو و دایی به صورت مستقیم ذکر نشده است، وقتی زنی به پسرخواهرش محرم است، یعنی آن پسر هم به خاله اش محرم است. همچنین این آیه می گوید: زن به پسربرادرش محرم است، یعنی مرد به عمه اش محرم است. وقتی ثابت شد مرد به عمه و خاله خود محرم است، پس زن هم به عمو و دایی خود محرم است، زیرا عمو و دایی برای زن همانند عمه و خاله برای مرد می باشند.

پس من از این آیه می فهمم که یک مرد، به خاله و عمه خود محرم است.

114. من سنتی التزویج، فمن رغب عن سنی فلیس منی: مستدرک الوسائل ج 14 ص 152، وراجع: الکافی ج 5 ص 496، وسائل الشیعة ج 20 ص 21، من تزوج فقد احرز نصف دینه: الکافی ج 5 ص 329، وسائل الشیعة ج 20 ص 17، مستدرک الوسائل ج 14 ص 154، الامالی للطوسی ص 518، مکارم الاخلاق ص 196، بحار الأنوار ج 100 ص 219.

115. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 14 ص 115، التفسیر الأصفی ج 2 ص

ص: 360

847، التفسیر الصافی ج 3 ص 343، جامع البیان ج 18 ص 179، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 512، ج 7 تفسیر الثعلبی ص 89، تفسیر السمعانی ج 3ص 529، زاد المسیر ج 5 ص 357، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 414.

116. سوره حدید: 4.

117. عباس بن هلال الشامی، روی عن الرضا: رجال الطوسی ص 361.

118. سوره نور: 35.

119. (اللَّهُ نُورُ السَّمَ_وَ تِ وَالاَْرْضِ)، فقال: هاد لأهل السماء وهاد لأهل الأرض: الکافی ج 1 ص 115، التوحید للصدوق ص 155، معانی الأخبار ص 15، بحار الأنوار ج 4 ص 15.

120. وقیل المشکاه: القندیل: روح المعانی ج 7 ص 225. در فرهنگ دهخدا قندیل را «فانوس» معنا کرده است.

121. نحن المشکاة فیها والمصباح محمد (یهدی الله لنوره من یشاء) یهدی الله لولایتنا من احب: بحار الأنوار ج 4 ص 23، مجمع البیان ج 7 ص 251، البرهان ج 4 ص 72.

122. کان الله ولا شیء غیره، فاوّل ما ابتدأ من خلق خلقه أن خلق محمّداً...: بحار الأنوار ج 3 ص 307، اوّل ما خلق الله نور نبیّک یا جابر: کشف الخفاء ج 1 ص 265، روح المعانی ج 1 ص 51، ینابیع المودّة ج 1 ص 56، بحار الأنوار ج 15 ص 24، یا محمّد، إنّی خلقتک وعلیّاً نوراً، یعنی روحاً بلا بدن، قبل أن أخلق سماواتی وأرضی وعرشی وبحری: الکافی ج 1 ص 440، بحار الأنوار ج 54 ص 65، کنّا عند ربّنا لیس عنده أحدٌ غیرنا، فی ظلّة خضراء، نسبّحه ونقدّسه ونهلّله ونمجّده: الکافی ج 1 ص 441، بحار الأنوار ج 15 ص 24 و ج 54 ص 196.

123. السلام علی الأئمّة الدعاة، والقادة الهداة، والسادة الولاة، والذادة الحماة وأهل الذکر، واوّل ی الأمر، وبقیّة الله وخیرته وحزبه، وعیبة علمه، وحجّته وصراطه ونوره، ورحمة الله وبرکاته: عیون أخبار الرضا ج 1 ص 305، من لا یحضره الفقیه ج2 ص 609، تهذیب الأحکام ج 6 ص 95، وسائل الشیعة ج 14 ص 309، المزار لابن المشهدی ص 523، بحار الأنوار ج 99 ص 127، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص 298.

124. اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا داعِیَ اللّهِ وَرَبّانِیَّ آیاتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا بابَ اللّهِ وَدَیّانَ دینِهِ: الاحتجاج ج 2 ص 316، بحار الأنوار ج 53 ص 171 و ج 91 ص 2 و ج 99 ص 81.

125. ما البیوت؟ فقال رسول الله: بیوت الانبیاء واومأ بیده الی بیت فاطمه الزهراء ابنته: البرهان ج 4 ص 76.

126. (ومن لم یجعل له نورا): ای من لم نجعل له اماما فی الدنیا...: بحار الأنوار ج 4 ص 80، بحار الأنوار ج 23 ص 325.

127. «صلی» در اینجا معنای لغوی «دعا» را دارد: روح المعانی ج 9 ص 381.

128. اسرا، آیه 44.

129. رعد آیه 15.

130. (من بعد خوفهم امنا)، قال: عنی به ظهور القائم...: البرهان ج 4 ص 90، تفسیر کنز الدقائق ج 9 ص 339.

131. لا یجد الرجل منکم یومئذ موضعاً لصدقّته ولا لبرّه ، لشمول الغنی جمیع المؤمنین: الإرشاد ج 2 ص 384، بحار الأنوار ج 2 ص 384، یطلب الرجل منکم من یصله... فلا یجد أحداً یقبل منه: الإرشاد ج 2 ص 381، بحار الأنوار ج 52 ص 337.

132. إذا قام القائم ، یأمر الله الملائکة بالسلام علی المؤمنین والجلوس معهم فی مجالسهم...: دلائل الإمامة ص 455.

ص: 361

133. إذا قام قائمنا وضع الله یده علی رؤوس العباد ، فجمع بها عقولهم...: الکافی ج 1 ص 25، کمال الدین ص 674، الخرائج والجرائح ج 1 ص 24.

134. إنّ قائمنا إذا قام ، مدّ الله عزّ وجلّ لشیعتنا فی أسماعهم وأبصارهم ...: الکافی ج 8 ص 241، بحار الأنوار ج 52 ص 336.

135. ولا یمرض ، ویقول الرجل لغنمه ولدوابه: اذهبوا وارعوا...: الملاحم والفتن ص 203، کتاب الفتن للمروزی ص 354.

136. لیرفع عن الملل والأدیان الاختلاف ، ویکون الدین کلّه واحداً...: مختصر بصائر الدرجات ص 180، بحار الأنوار ج 53 ص 4.

137. وقیل: کانوا یدخلون علی الرجل لطلب الطعام فإذا لم یکن عنده ما یطعمهم ذهب بهم إلی بیوت آبائهم و أمهاتهم أو إلی بعض من سماهم الله تعالی فی الآیة الکریمة فکانوا یتحرجون من ذلک و یقولون: ذهب بنا إلی بیت غیره و لعل أهله کارهون لذلک...: روح المعانی ج 9 ص 408.

138. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 14 ص 176، التفسیر الأصفی ج 2 ص 860، التفسیر الصافی ج 3 ص 452، جامع البیان ج 18 ص 236، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 527، ج 7 تفسیر الثعلبی ص 116، تفسیر السمعانی ج 3 ص 555، معالم التنزیل ج 3 ص 360، زاد المسیر ج 5 ص 378، روح المعانی ج 18 ص 228.

139. جعل بعضهم مَسْحُوراً بمعنی ساحرا کمستور بمعنی ساتر، و عن أبی عبیدة أن مسحورا بمعنی جعل له سحر أو ذا سحر...: روح المعانی ج 15 ص 90.

140. یونس، آیه 29-28

141. لا تصحبه الأوقات، ولا تضمنه الأماکن، ولا تأخذه السنات، ولا تحدّه الصفات... حجب بعضها عن بعض لیعلم أن لا حجاب بینه وبینها غیرها...: التوحید للصدوق ص ص 34، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 135، بحار الأنوار ج 4 ص 228 و ج 54 ص 43، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 39.

142. سوره فصّلت، آیه 21 و 22.

143. هی کلمة تقولها العرب عند لقاء عدو موتور و هجوم نازلة هائلة یضعونها موضع الاستعاذة حیث یطلبون من الله تعالی أن یمنع المکروه فلایلحقهم...: روح المعانی ج 10 ص 7.

144. تفسیر آسان، ج 14 ص 209، تفسیر نمونه ج 15 ص 81.

145. والمظلوم تفتح له ابواب السماء و یرفع فوق الغمام...: مستدرک الوسائل ج 5 ص 275.

146. فلمّا وصلت إلی السماء السابعة وتخلّف عنّی جمیع من کان معی من ملائکة السماوات وجبرئیل علیه السلام والملائکة المقرّبین ...: الیقین ص 435، المحتضر ص 253، بحار الأنوار ج 18 ص 398، من الحجاب إلی الحجاب مسیرة خمسمئة عام...: المحتضر ص 25، بحار الأنوار ج 18 ص 338.

147. أو من تمام کلام الظرالم علی أنه سمی خلیله شیطان من تما من تمام کلام الظالم علی أنه سمی خلیله شیطانا بعد وصفه بالإضلال الذی هو أخص الأوصاف الشیطانیة: روح المعانی ج 10 ص 14.

148. فاتخذوا انابیب طوالا من رصاص، واسعة الافواه، ثم ارسلوها فی قرار العین... وارسلوا فیها نبیهم...: علل الشرایع ج 1 ص 42، بحار الأنوار ج 56 ص 112، التفسیر الصافی ج 4 ص 15، البرهان ج 4 ص 135.

ص: 362

149. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 14 ص 205، التفسیر الأصفی ج 2 ص 869، التفسیر الصافی ج 4 ص 16، البرهان ج 4 ص 137، جامع البیان ج 19 ص 23، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 540، تفسیر الثعلبی ج 7 ص 133، تفسیر السمعانی ج 4 ص 21، زاد المسیر ج 6 ص 16، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 219، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 456، الدر المنثور ج 5 ص 72، فتح القدیر ج 4 ص 77، روح المعانی ج 19 ص 23.

150. الظل ما بین طلوع الفجر الی طلوع الشمس: تفسیر القمی ج ص 115، التفسیر الصافی ج 4 ص 17، البرهان ج 4 ص 139، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 22.

151. و أخرج ابن جریر و ابن المنذر عن مجاهد أنها النجوم: روح المعانی ج 19 ص 41.

152. این کهکشان 3750 سال نوری از ما فاصله دارد.

153. فی قوله تعالی: (والذین لایشهدون الزور)، قال: هو الغناء: الکافی ج 6 ص 436، وسائل الشیعة ج 17 ص 318، بحار الأنوار ج 66 ص 261.

154. بقره آیه 124.

155. (مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْس أَوْ فَساد فِی الأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعاً) ؟ قال: من أخرجها من ضلال إلی هدی فکأنما أحیاها...: المحاسن ج 1 ص 232، الکافی ج 2 ص 210، وسائل الشیعة ج 16 ص 187، مستدرک الوسائل ج 12 ص 239، الامالی للطوسی ص 226، بحار الانوار ج 2 ص 16، جامع احادیث الشیعة ج 14 ص 462، تفسیر العیاشی ج 1 ص 313، البرهانج 2 ص 281، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 619.

156. المعنی ما خلقکم سبحانه و له إلیکم حاجة إلا أن تسألوه فیعطیکم و تستغفروه فیغفر لکم: روح المعانی ج 10 ص 54.

157. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 44، جامع البیان ج 19 ص 70، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 548، تفسیر السمعانی ج 4 ص 37، معالم التنزیل ج 3 ص 379، زاد المسیر ج 6 ص 29، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 230، الدر المنثور ج 5 ص 82، فتح القدیر ج 4 ص 90.

ص: 363

ص: 364

58 . الحدائق الناضرة.

59 . حلیة الأبرار.

60 . الخرائج والجرائح .

61 . خزانة الأدب.

62 . الخصال .

63 . الدرّ المنثور.

64 . دعائم الإسلام.

65 . دلائل الإمامة .

66 . روح المعانی.

67 . روض الجنان

68 . زاد المسیر.

69 . زبدة التفاسیر.

70 . سبل الهدی والرشاد.

71 . سعد السعود .

72 . سنن ابن ماجة .

73 . السیرة الحلبیّة .

74 . السیرة النبویّة .

75 . شرح الأخبار.

76 . تفسیر الصافی.

77 . الصحاح.

78 . صحیح ابن حبّان .

79 . عدّة الداعی.

80 . علل الشرائع .

81 . عوائد الأیّام.

82 . عیون أخبار الرضا .

83 . عیون الأثر.

84 . غایة المرام.

85 . الغدیر.

86 . الغیبة .

87 . فتح الباری.

88 . فتح القدیر.

89 . الفصول المهمّة.

90 . فضائل أمیر المؤمنین.

91 . فقه القرآن .

92 . الکافی .

93 . الکامل فی التاریخ .

94 . کتاب الغیبة .

95 . کتاب من لا یحضره الفقیه .

96 . الکشّاف عن حقائق التنزیل.

97 . کشف الخفاء.

98 . کشف الغمّة.

99 . کمال الدین.

100 . کنز الدقائق .

101 . کنز العمّال.

102 . لسان العرب .

103 . مجمع البیان.

104 . مجمع الزوائد.

105 . المحاسن .

106 . المحبَّر .

107 . المحتضر.

108 . مختصر مدارک التنزیل.

109 . المزار .

110 . مستدرک الوسائل

111 . المستدرک علی الصحیحین .

112 . المسترشد.

113 . مسند أحمد .

114 . مسند الشامیّین .

115 . مسند الشهاب .

116 . معانی الأخبار .

117 . معجم أحادیث المهدی(عج) .

118 . المعجم الأوسط .

119 . المعجم الکبیر .

120 . معجم مقاییس اللغة .

121 . مکیال المکارم.

122 . الملاحم والفتن.

123 . مناقب آل أبی طالب.

124 . المنتظم فی تاریخ الاُمم.

125 . منتهی المطلب.

126 . المهذّب .

127 . مستطرفات السرائر .

128 . النهایة فی غریب الحدیث. 129 . نهج الإیمان .

130 . الوافی .

131 . وسائل الشیعة.

132 . ینابیع المودّة.

ص:366