مشخصات کتاب

سرشناسه : بهجت ، محمدتقی ، ‫1294 - 1388.

عنوان و نام پديدآور : ‫ استفتائات از محضر حضرت آیت الله العظمی بهجت مدظله العالی.

مشخصات نشر : ‫ قم ‫: دفتر حضرت آیه الله العظمی محمدتقی بهجت ‫ ، -1386

مشخصات ظاهری : ‫ 4ج.

شابک : ‫100000ریال ( دوره ) ؛ ‫ج.1 ‫: ‫ 978-964-96942-2-1 ؛ ‫ج.2 ٬ چاپ اول ‫: ‫ 978-964-969-423-8 ؛ ‫ج.3 ‫: ‫ 978-964-96942-4-5 ؛ ‫ ج.4 : ‫ 978-964-96942-5-2

يادداشت : ‫ج.2 ٬ 3 و 4 ( چاپ اول : تابستان 1386 ).

یادداشت : کتابنامه.

موضوع : فقه جعفری -- رساله عملیه

فتوا های شیعه-- قرن 14

شناسه افزوده : دفتر حضرت آیت الله العظمی محمد تقی بهجت

رده بندی کنگره : ‫ BP183/9 ‫ /ب87‮الف 5 1386

رده بندی دیویی : ‫ 297/3422

شماره کتابشناسی ملی : ‫ 1143900

تنظیم متن دیجیتال میثم حیدری

ص: 1

اشاره

اشاره

ص: 5

زمان معين براى خمس دادن

3396. شخص از چه زمانى بايد سال خمسى داشته باشد؟

ج. تاجر و كاسب و صنعت گر و مانند اينها از وقتى كه شروع به كاسبى مى كنند، يك سال كه بگذرد، بايد خمس آن چه را كه از خرج سالشان زياد مى آيد بدهند، و كسى كه شغلش كاسبى نيست، اگر اتفاقاً معامله اى بكند و منفعتى ببرد، بعد از آن كه يك سال از موقعى كه فايده برده بگذرد، بايد خمس مقدارى را كه از خرج مالش زياد آمده بدهد.

ملاك در روز اوّل سال خمسى

3397. اگر فردى در وسط روز اوّل سال خمسى مالى به او برسد، آيا اين مال جزو درآمد سال پيش است يا سال بعد؟

ج. مربوط به سال آينده است.

سال كسى كه درآمدى ندارد

3398. كسى كه درآمدى ندارد يا اگر دارد به مخارج او كفايت نمى كند، آيا لازم است سال خمسى قرار دهد؟

ج. لازم نيست.

ص: 7

كسى كه سال خمسى ندارد

3400. كسى كه سال خمسى ندارد و مى خواهد خمس اموالش را بدهد. آيا لازم است اوّلين سودى را كه به دست آورده، مبدأ سال خمسى خود قرار دهد و بقيه سودها و مخارج را با آن بسنجد؟ يا لازم نيست؛ بلكه فقط خمس اموالى را كه يقين دارد الآن خمس به آن ها تعلّق مى گيرد پرداخت كند و اموالى را كه شك دارد خمس به آن ها تعلق مى گيرد يا نه مصالحه نمايد و تاريخ مصالحه را اوّل سال خمسى خود قرار دهد؟

ج. وجه اخير صحيح است.

محاسبه خمس اموال قبل از رسيدن سال خمسى

3404. چند روز مانده به سر سال خمسى، خمس اموال را محاسبه كرده و پرداخته ام و همان موقع را سر سال خمسى جديد قرار داده ام، آيا حقوقى يا درآمدى كه در آن چند روز بعد به دستم مى رسد، جزو درآمد سال بعد است يا بايد حالا خمس آن را بدهم ؟

ج. اگر وقت وصول آن حقوق هم بعد از آن روز محاسبه بوده، جزو درآمد سال بعد است.

كسى كه فقط چند سال قبل خمس اموال خود را داده است

3407. شخصى خمس اموال خود را حساب كرده و پرداخته، ولى براى سال هاى بعد حساب خود را نگاه نداشته. بعد از چند سال مى خواهد اموال خود را حساب كند، آيا خمسى كه قبلاً پرداخت كرده كسر مى شود؟

ج. اگر از مخمّس خرج نموده، ظاهراً كسر نمى شود وگرنه اضافه شده ى بر اموال او خمس دارد.

تغيير سال خمسى

3411. آيا مى توان سال خمسى را تغيير داد؟ چگونه ؟

ج. مى توان آن را جلو انداخت و هر وقت تسويه حساب كرد، اوّل سال او حساب مى شود.

نحوه تعيين سال خمسى

3414. آيا تعيين سال خمسى به اختيار خود شخص است يا بايد ابتداى شروع به كسب را ابتداى سال خود قرار دهد؟

ج. بايد از اوّلين درآمد آن حساب كند. (مسئله ى 1384 رساله).

تعيين ساعت خمسى

3418. آيا در سال خمسى تعيين ساعت خمسى نيز لازم است ؟ و در صورت تعيين، اگر بعد از آن ساعت پولى به انسان برسد آيا جزو درآمد سال بعد محسوب مى شود؟

ج. مناسب است ساعت آن هم معين باشد؛ لكن گذشت كه روز تسويه حساب، اوّلين روز سال جديد است.

خرج و مئونه

3420. چه خرج هايى به عنوان مئونه به حساب مى آيد و خمس به آن ها تعلق نمى گيرد؟

ج. آن چه از منافع كسب در بين سال به مصرف خوراك، پوشاك، خريد اثاثيه، خريد منزل، جهيزيه دختر، عروسى، زيارت و مانند اينها مى رساند، در صورتى كه از شان او زياد نباشد و زياده روى هم نكرده باشد، خمس ندارد.

جنس زايد بر مئونه و مخارج زندگى

3421. اگر با پولى كه خمس ندارد يا خمس آن پرداخت شده، جنسى خريدارى شود كه اضافه بر مئونه بوده و از سال گذشته، آيا خمس دارد؟

ج. خمس ندارد؛ مگر مال التّجاره باشد كه به سود آن تعلّق مى گيرد.

مئونه بودن تلفن منزل

3422. آيا تلفن منزل جزو مايحتاج زندگى و مئونه حساب مى شود و خمس ندارد؟

ج. بله، جزو مئونه است.

پول واريز شده براى تلفن

3423. پول هايى جهت دريافت تلفن به حساب مخابرات پرداخت مى شود و سال از آن

ص: 14

مخارج تحصيل

3425. با توجّه به اين كه مخارج تحصيل اولاد بر پدر واجب نيست، آيا اگر پدرى مخارج تحصيل اولاد را بدهد، لازم است خمس آن مقدار از مخارج تحصيل را هم سر سال خمسى پرداخت نمايد؟

ج. گرچه مخارج تحصيل اولاد بر پدر واجب نيست، ولى اگر به مقدار شأن و حاجت بدهند از مئونه است.

پول واريز شده جهت حج و عمره و زيارت

3429. پولى كه جهت حج و عمره و يا زيارت مشاهد مشرفه واريز شده است، پس از رسيدن سال خمسى، جزو مئونه حساب مى شود؟

ج. بله جزو مئونه است و خمس ندارد.

ص: 16

خمس وسايل مستعمل

3430. آيا به وسايلى كه انسان قبلاً از آن ها استفاده كرده و مستعمل است، مانند كفش زمستانى، لباس هاى مختلف و لباس هاى كهنه اى كه قصد استفاده از آن ها را ندارد، خمس تعلق مى گيرد؟

ج. اگر سال بر آن ها بگذرد و قيمتى داشته باشد، احتياطاً خمس آن ها را بدهد.

پرداخت خمس اموال بدون اجازه ى شوهر

3431. زن مى داند كه شوهرش خمس نمى دهد، آيا مى تواند بدون اجازه ى شوهر، خمس چيزى را كه در خانه از مخارج سال اضافه آمده، بپردازد؟

ج. خير، نمى تواند مگر به اندازه ى مورد استفاده ى خود زن باشد.

خمس منزل اضافه بر منزل مورد نياز

3432. شخصى ساكن روستا است و در شهر خانه اى خريدارى كرده و يك اطاق آن را براى استفاده خود - براى مواقعى كه به شهر مى رود - اختصاص داده و بقيه را اجاره داده است، آيا به خانه مزبور خمس تعلق مى گيرد؟

ج. بله، تعلق مى گيرد؛ مگر اين كه داشتن خانه در شهر مورد نياز او بوده و به مال الاجاره آن در معيشت محتاج باشد.

ص: 17

خمس وسايل خريدارى شده از درآمد

3434. كسى از درآمد كارش وسايلى مانند ماشينِ سوارى، يخچال، تلويزيون يا لوازم زندگى ديگر كه در اين زمان مورد استفاده قرار مى گيرد تهيه مى كند؛ خمس اينها چگونه است ؟

ج. خمس، پس از اخراج لوازم سال است.

جزوات درسى

3438. جزوات درسى كه دانشجويان براى خود مى نويسند يا توسّط دانشگاه به صورت مجانى در اختيارشان قرار مى گيرد ممكن است بيش از يك سال بماند و از آن ها استفاده نشود. ولى در مقاطع فوق ليسانس حتماً مورد استفاده قرار مى گيرد، آيا به اين جزوات خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. خمس ندارد.

خمس مواد غذايى

3442. مواد غذايى كه به صورت كوپنى يا سهميه اى و ارزان تهيه مى شود، سر سال خمسى چگونه بايد قيمت آن ها را حساب كرد؟

ج. به قيمت فعلى بازار محاسبه شود.

خمس وسيله اى كه براى خريدن وسيله ديگر فروخته مى شود

3447. كسى بين سال خمسى چيزى را براى رفع احتياجات خود و خانواده اش خريدارى مى كند و بعد از سال خمسى آن را مى فروشد تا چيز ديگرى تهيه كند و يا وسيله بهتر از آن را بخرد اگر به آن وسيله ديگر هم نياز داشته باشد، آيا به پول فروش آن وسيله اوّل خمس تعلق مى گيرد؟

ج. خير، نمى گيرد.

فروش قسمتى از سرمايه كسب يا ابزار كار براى خريد خانه مورد نياز

3451. اگر كسى قسمتى از سرمايه كسب يا ابزار كار خود را براى خانه بفروشد آيا بايد خمس پول حاصل شده را بپردازد؟

ج. خير، لازم نيست.

خريدوفروش زمين براى تهيه خانه

3455. شخصى زمينى را براى ساختن خانه خريده و آن را فروخته تا خانه خريدارى كند، آيا به پول اين زمين خمس تعلق مى گيرد؟

ج. خير، خمس ندارد.

رهن كردن منزل و خمس رهن

3459. آنچه امروزه مرسوم است كه پولى به صاحب خانه مى دهند و در مقابل آن در خانه سكونت مى كنند و به آن رهن منزل مى گويند، در چه صورت صحيح است و آيا صاحب پول بايد پس از گذشت سال خمس آن پول را بپردازد؟

ج. در صورتى كه ضمن اجاره شرط قرضى كرده باشد و معامله متعارف باشد، اشكالى ندارد و اگر بدون اين پول نياز مسكن او تأمين نمى شود، اين قرض خمس ندارد؛ حتى اگر چند سال در دست صاحب منزل باقى بماند.

وام گرفتن براى تهيه خانه

3463. شخصى براى ساختن خانه مورد نياز خود مقدارى وام گرفته است، آيا با فرا رسيدن سال خمسى بايد خمس اين پول را بپردازد؟

ج. خير، خمس ندارد.

پس انداز و تجارت براى تهيه خانه

3467. اگر پولى را براى خريد خانه پس انداز كند و بعد از دو يا سه سال، آن را در تجارت اندازد كه از مجموع آن پول و درآمد حاصله ى آن مسكنى مناسب بخرد.

وظيفه ى خمس آن چيست ؟

ج. خمس ندارد.

3468. در مورد مسئله ى 1391 رساله ى حضرتعالى، چيزهايى كه در زندگى به آن احتياج دارد شامل خريد خدمت سربازى هم مى شود؟

ج. بله، مى شود.

خمس پول صرف شده در سنگ كارى و رنگ منزل براى افزايش اجاره بها

3471. اين جانب داراى خانه اى هستم كه آن را اجاره داده ام و براى افزايش اجاره بهاى آن، تعميراتى مانند: سنگ كارى و رنگ و... در آن انجام داده ام در حالى كه به اجاره بهاى آن براى مخارج زندگى نياز دارم، آيا به پولى كه صرف تعميرات و نوسازى كرده ام خمس تعلق مى گيرد؟

ج. خير.

خمس مال الاجاره

3475. فردى خانه اى را براى سكونت ساخته است ولى بعداً از مورد نياز خارج شده و آن را اجاره داده است. آيا به مال الاجاره خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. اگر مال الاجاره اش مورد احتياج در مئونه است، خمس ندارد وگرنه خمس دارد.

اتومبيل مسافركشى

3479. اين جانب داراى اتومبيل سوارى هستم كه با آن مسافركشى مى كنم و از اين طريق مخارج زندگى خود را تأمين مى كنم. آيا مخارجى كه اتومبيل مذكور دارد، مانند اصل اتومبيل جزو مئونه است و خمس ندارد؟

ج. بلى، جزو مئونه است و خمس ندارد.

خمس ماشين سوارى كسى كه سال خمسى نداشته است

3480. كسى كه سال خمسى نداشته و ماشين سوارى و لوازم زندگى خريدارى كرده، آيا به اين وسايل خمس تعلّق مى گيرد؟ و اگر خمس دارد، آيا قيمت فعلى را بايد بپردازد يا قيمت خريد را؟

ج. به ذيل مسئله ى 1415 رساله رجوع شود و در صورت تعلق، قيمت فعلى را بايد حساب كرد.

خمس كپسول آتش نشانى و تاير زاپاس و يخ شكن اتومبيل

3481. آيا به كپسول آتش نشانى و تاير زاپاس و يخ شكن كه براى اتومبيل شخصى خود خريدارى كرده ام و ممكن است در طول سال مورد استفاده قرار نگيرد، خمس تعلق مى گيرد؟

ج. خير.

ص: 30

خمس وسيله كسب و كار

3483. آيا به ماشينى كه مربوط به كسب و كار انسان است خمس تعلق مى گيرد؟

ج. خير.

فروش ماشين و صرف در موارد ديگر

3487. اگر بنا بر نياز، اتومبيل سوارى را بفروشد و پول آن را قبل از سال خمسى در موارد ديگر مصرف كند، آيا خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. خمس ندارد.

خمس مهريه زن

3492. اگر مرد مهريه زنش را از پول و مالى كه خمس به آن تعلّق گرفته است و خمس آن پرداخت نشده، بپردازد تكليف زن چيست ؟ اگر از درآمد سالش بپردازد چه طور؟

ج. در صورت دوم كه خمس ندارد و در صورت اوّل اصلاً زن نبايد خمس (15) آن مال را قبول كند و اگر قبول كرد، بايد در اوّل خمس آن را بپردازد.

حساب كردن مهريه زن به عنوان قرض و كسر آن از درآمد سال

3493. سال خمسى شخصى فرا رسيده، آيا مى تواند مهريه همسر خود را كه عندالمطالبه بايد بپردازد جزو قرض حساب كند و از موجودى كسر كند؟ در صورتى كه زن بين سال خمسى مهريه خود را مطالبه كند چه طور؟

ج. خير، نمى تواند آن را از موجودى كسر كند؛ مگر تا قبل از سال خمسى آن را بدهد و يا بداند در سال آينده زن مطالبه مى كند و او بدون ذخيره نمى تواند پرداخت كند.

خمس از مهريه همسر

3494. شخصى بين سال خمسى، مهريه ى همسر خود را مى پردازد و سپس از او قرض مى كند تا با آن كسب و كار كند آيا بايد خمس مبلغ مذكور را بپردازد؟

ج. خير.

ص: 34

پول تهيه شده براى عروسى پسر

3496. كسى براى مصرف عروسى پسرش پول تهيّه كرده و پيش از تكميل مراسم، سال به سر رسيده است، آيا خمس به اين پول تعلّق مى گيرد؟

ج. در صورتى كه از واجبات عرفيه باشد و به آن نياز داشته باشد، خمس ندارد.

حكم جهيزيّه ى خريدارى شده با مال غير مخمّس

3500. اگر پدرى جهيزيه ى دختر را از مال خمس نداده تهيه كرده باشد و خمس آن را نپردازد، آيا پرداخت خمس آن بر دختر لازم است ؟

ج. بله، پرداخت آن واجب است اگر بعد از تعلّق خمس خريده باشد نه از درآمد سال.

فروش جهيزيّه

3504. فردى مقدارى از جهيزيّه دخترش را جمع آورى كرده و كنار گذاشته است. پس از چهار سال هنوز دختر ازدواج نكرده كه وى نياز پيدا مى كند مقدارى از آن را بفروشد و بابت قرض خود بدهد. آيا پس از فروش آن مقدار، خمس آن مقدار به وى تعلّق مى گيرد؟

ج. در فرض سؤال خمس ندارد.

وصول حقوق ماه بعد از سال خمسى

3506. سال خمسى اين جانب بيستم آذرماه است و حقوق آذرماه اين جانب بعد از اين تاريخ وصول مى شود و در ماه بعد مصرف مى شود. آيا به آن خمس تعلّق مى گيرد يا خير؟

ج. حقوق ذكر شده از درآمد سال وصول است.

مخارج مختلف كسب

3507. كاسبى در محلّ كسب ملك شخصى يا اجاره اى، مخارجى مى كند كه بعضى مربوط به كسب مى شود و بعضى مربوط به كاسب، (مانند: تلفن، آب، برق و تهويه هوا) و بعضى مخارج اثرى در كسب ندارد. (مانند: بنايى، كارگرى، تعميرات، مثل سنگفرش و...) اگر همه اينها خمس دارد چگونه قيمت گذارى كند؟ در حالى كه بعضى ناياب شده و چندين برابر، قيمت پيدا كرده است؛ مانند تلفن و وسايل تهويه.

ج. آنچه شروط كسب بوده يا مخارج مورد نياز و مطابق شأن بوده در مئونه است و غير آن ها خمس دارد.

خمس جوايز مسابقات

3508. آيا جوايز مسابقات، خمس دارد؟

ج. در زايد بر مئونه، على الاحوط خمس دارد.

ص: 38

گذاشتن حقوق در اختيار خانواده

3510. آيا به پسرى كه نزد پدر و مادر است و حقوق خود را در اختيار آنان مى گذارد، خمس تعلق مى گيرد؟

ج. اگر هر چه دارد را به آن ها مى بخشد، خمس ندارد.

كمك هزينه ى دانشگاه

3515. آيا به كمك هزينه اى كه از سوى دانشگاه به دانشجويان داده مى شود، خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. اگر به صورت قرض نباشد در زايد بر خرج سال، خمس دارد؛ على الاحوط.

پولى كه وزارتخانه در قبال تعهد دانشجو، به عنوان مقرّرى به دانشجو مى دهد

3520. اين جانب در خارج از كشور به تحصيل اشتغال دارم و هر شش ماه از طرف وزارت علوم، مبلغى به عنوان مقرّرى ارزى به حسابم واريز مى شود. اين مقرّرى در مقابل تعهدى است كه به وزارتخانه مربوطه داده ام تا پس از فراغت از تحصيل، دو برابر مدت تحصيل در اختيار آن ها باشم، آيا مبلغ اضافى اين پول، متعلّق خمس است ؟

ج. بله، خمس دارد.

دستمزدى كه مسلمان از غير مسلمان و... مى گيرد

3523. دستمزدى كه شخص مسلمان از غير مسلمان (مسيحى، زرتشتى و...) يا مسلمانى كه خمس نمى پردازد، مى گيرد چه حكمى دارد؟

ج. خمس ندارد. (به مسئله 1408 رساله مراجعه شود.)

حساب خمس مغازه دارى كه هم بدهى دارد و هم طلب و هم پول نقد

3526. مغازه دارى هنگام حساب سال خود، مقدارى بدهى و مقدارى طلب و مقدارى پول نقد و مقدارى جنس در مغازه (سرمايه) دارد؛ تكليف خمس او چيست ؟

ج. طلب هايى كه دارد اگر قبل از سال خمسى، موعد آن رسيده و به راحتى قابل وصول است، خمس دارد و الّا فلا و پول نقد هم كه نقش سرمايه ندارد خمس دارد و سرمايه اگر به حدّ شأن و نياز براى زندگى باشد، خمس ندارد و بدهى ها كسر نمى شود؛ مگر آن چه مجبور به ذخيره براى اداى آن است.

مقدور نبودن رسيدگى به حساب در ابتداى سال خمسى

3527. شخصى داراى مغازه اى است و براى او ممكن نيست سر سال به حساب خود رسيدگى كند، تكليف خمس او چيست ؟

ج. بايد به حاكم شرع رجوع و با او مصالحه كند.

مغازه دارى كه درآمدش اندك است

3528. مغازه دارى كه درآمد مغازه اش بيشتر از هزينه زندگى او نيست، آيا بايد سال خمسى داشته باشد؟

ج. اگر چيزى زايد ندارد، خمس ندارد.

ص: 43

مغازه دارى كه جنس نسيه خريده است

3530. مغازه دارى مقدارى جنس به صورت نسيه خريدارى كرده و هنوز پول آن را نپرداخته و سال خمسى او فرا رسيده است، حساب خمس او چگونه است ؟

ج. پس از خريد، جزو سرمايه او است، كه در حدّ شأن او خمس ندارد.

خمس سرمايه

3533. آيا تخميس سرمايه بايد از آغاز كسب باشد يا بعد از گذشتن سال محاسبه مى شود؟

ج. اصل سرمايه خمس ندارد؛ ولى واجب است خمس سودى كه از آن ها مى برد بدهد.

خمس اتومبيل و تراكتور

3534. گفته شده است به ماشينى كه مربوط به كسب و كار انسان است خمس تعلق مى گيرد و بايد خمس آن را بدهد در حالى كه اين فرد آن قدر ندارد كه خمس آن ماشين يا تراكتور را بدهد و اگر بخواهد به نحو اقساط هم بدهد كه به امرار معاش وى لطمه و صدمه وارد مى شود چه كار كند؟

ج. به آن ماشين يا تراكتور خمس تعلق نمى گيرد.

پولى كه براى خريدن ماشين پس انداز مى شود

3535. شخصى براى تأمين مخارج زندگى و امرار معاش يك ماشين يا تراكتور از پس انداز درآمدش مى خرد و اگر بخواهد خمس اين پس انداز را پرداخت كند نمى تواند آن ماشين را بخرد، آيا مى تواند خمس پرداخت نكند؟

ج. بله، آن پس انداز خمس ندارد.

ص: 45

خمس تلفن محل كسب

3537. آيا تلفن محل كسب در حكم سرمايه است و خمس دارد؟

ج. در حكم سرمايه يا آلات كسب است و خمس ندارد.

تبيين معنى «خمس نداشتنِ سرمايه مطابق شأن»

3541. منظور از اين جمله: «سرمايه مطابق شأن، خمس ندارد» چيست ؟

ج. منظور، شأن زندگى و مخارج خانه و خانواده ى او است نه شأن كسب و كارش، مگر اين كه كمتر از آن موجب شود كه كسبى انتخاب كند كه سبب مهانت و خوارى او باشد، مانند اينكه سبب شود تاجر، ميوه فروشى جزئى كند كه در اين صورت هم خمس ندارد.

ملاك احتساب سرمايه براى سال بعد

3545. اگر كسى 15 سرمايه ى غير مورد نياز خود را به صورت جنس خمس بدهد، سال بعد مى تواند همان مقدار جنس را ملاك قرار دهد يا ملاك قيمت آن است ؟

ج. ميزان در وجوب خمس، صدق عنوان ربح (سود) و فايده است.

وسايلى كه از درآمد سرمايه خمس داده نشده (غير مخمَّس) خريدارى شده اند

3548. اشخاصى كه سرمايه كسب آن ها غير مخمَّس بوده و از درآمد آن لوازم زندگى مورد نياز خود را خريدارى كرده اند، آيا به اين لوازم زندگى خمس تعلق مى گيرد؟

ج. اصل سرمايه ى كسب براى امرار معاش در حدّ شأن خمس ندارد.

ص: 49

خمس زيورآلاتى كه شوهر خريده و سال خمسى ندارد

3549. اگر مقدارى طلا و زيورآلات را شوهر براى زن خريدارى كرده باشد، در حالى كه حساب سال ندارد و خمس آن ها را نيز نمى دهد. آيا بر زن واجب است خمس آن ها را بدهد؟

ج. اگر زايد بر شأن او نباشد خمس ندارد، مگر اين كه علم داشته باشد كه شوهر آن ها را به ذمّه نخريده؛ بلكه با مالى كه قبلاً خمس به آن تعلّق گرفته بوده است معاوضه كرده است.

عدم تعلّق خمس به طلاى خريدارى شده براى همسر

3550. طلايى كه مرد براى زن خود مى خرد، آيا بايد خمس اش را بدهد؟

ج. اگر براى تزيين او باشد و مناسب شأن، خمس ندارد.

نگهدارى زيورآلات به عنوان ذخيرۀ مالى

3551. اگر طلا و زيورآلاتى كه زنان خريدارى مى كنند به عنوان زينت استفاده نشود؛ بلكه به عنوان ذخيرۀ مالى نگهدارى شود، چه حكمى دارد؟

ج. آن مقدار كه سال بر آن ها گذشته، خمس دارد.

ص: 50

فروش زيورآلات

3553. خانمى مقدارى طلا و زيورآلات خريدارى كرده و از آن استفاده كرده است و بعد از چند سال آن ها را مى فروشد. آيا به محض فروش بايد خمس آن ها را بپردازد؟

ج. اگر در اين چند سال مورد استفاده يا در معرض استفاده بوده، به محض فروش خمس ندارد.

پرداختن خمس

3556. آيا طلا يا پولى كه يك بار خمس آن داده شده، دوباره خمس دارد؟

ج. خير، ندارد.

ص: 52

ملاك در تعلق خمس به زيور آلات

3557. تا چه مقدار زيورآلات زنان متعلّق خمس نمى باشد؟

ج. تا مقدارى كه زايد بر شأن او نباشد.

تعلّق خمس به سكّه ى بهار آزادى

3558. اگر سكّه ى بهار آزادى يك سال بماند، آيا خمس به آن تعلّق مى گيرد؟

ج. از جهت تعلّق خمس با اموال ديگر فرق ندارد.

خمس طلا و هدايايى كه بعد از طلاق زن از او پس مى گيرد

3559. شخصى زنى را براى خود عقد كرده و پس از مدتى او را طلاق مى دهد و طلا و هدايايى كه به او داده پس مى گيرد، با توجه به اين كه اينها را در سال قبل خريدارى كرده، آيا خمس دارد؟

ج. خير خمس ندارد؛ مگر تا سال آينده بدون استفاده بماند و زايد بر مئونه باشد.

خمس وسايل زينتى

3560. آيا به وسايل زينتى داخل منزل - مثل گل، گلدان، قاب عكس و لوستر و دكورها

ص: 53

پرداخت طلاى همسر و قسمتى از اثاث منزل بابت قيمت خانه مورد نياز

3562. شخصى منزل مورد نياز خود را خريدارى كرده و بابت پرداخت پول آن قسمتى از اثاث منزل و طلاى همسر خود را به فروشنده داده است. آيا بايد خمس اثاث منزل و طلاى همسر را بدهد؟

ج. خير، خمس ندارند.

ص: 54

خمس سهام

3563. اداره اى اقدام به تأسيس شركتى تحت عنوان شركت چند منظوره ى بعثت نموده است و به مقدار سهام افراد، خود اداره هم سهام خريده است و به صورت اقساط از خود افراد كسر مى گردد و تا زمانى كه كلّ سهام خريدارى شده از حقوق كسر نگردد، فرد نمى تواند مقدار سرمايه گذارى شده ى اداره ى مذكور را برداشت نمايد.

1) آيا سرمايه اى كه آن اداره گذاشته به صورت هبه است و خمس ندارد؟

2) سود حاصله چه طور؟

ج. اگر هبه باشد، بنا بر احوط در زايد بر مئونه سنه خمس دارد، ولى در فرض سؤال قرض است كه به صورت اقساط ادا مى كند و اگر به عنوان سرمايه اى است كه در معيشت به آن نياز دارد، اصل سرمايه خمس ندارد؛ ولى سود آن سر سال در زايد بر مئونه خمس دارد.

سهام

3564. مقدارى سهم از يك كارخانه خريده ام و هر سال مقدارى سود به آن تعلّق مى گيرد كه مقدارى از آن به صورت نقدى است و بقيّه سود به صورت افزايش سهام است. آيا

ص: 55

خمس پولى كه براى بيمه پرداخت مى شود

3566. آيا پولى كه انسان براى بيمه مى پردازد، جزو خرج و مئونه سال او است يا بايد خمس آن را بپردازد؟

ج. ظاهراً خمس ندارد.

پول بيمه تصادف

3570. پولى كه بيمه، بابت تصادف اتومبيل و مانند آن و خسارات مربوط به آن پرداخت مى كند، اگر از خرج سال اضافه بيايد، آيا خمس به آن تعلّق مى گيرد؟

ج. در مفروض سؤال، خمس دارد.

مراد از هبه و هديه اى كه خمس دارد

3572. اين كه فرموده ايد هبه و بخشش (مثل هديه و جايزه و...)، بنا بر احتياط خمس دارد آيا مراد هديه و بخششى است كه چيز كم و كوچكى به حساب نيايد يا اين كه فرق نمى كند، چه كم باشد چه زياد؟ در صورت اوّل (كه مراد هبه و هديه زياد و ارزشمند است) اگر هبه و هديه اى كه كم ارزش است به تدريج ارزشمند شود چه طور؟

ج. فرق نمى كند، مگر سيره ى قطعيه بر خلاف آن باشد.

بخشش مال خمس نداده به همسر

3573. مردى مال متعلّق خمس را به زنش مى بخشد. تكليف خمس آن مال چيست ؟ كدام يك بايد آن را بپردازد؟

ج. اگر شرط نكرده كه زن خمس آن را بدهد، ظاهر حال اين است كه مرد ضمان خمس را به ذمّه گرفته كه از مال ديگر بپردازد، ولى اگر زن بداند كه او خمس آن را نمى پردازد بر زن واجب است بدهد.

كادويى كه نياز ندارد

3574. اگر كادويى دريافت كرده كه فعلاً به آن كادو نياز ندارد؛ بلكه در آينده، مثلاً دو سال ديگر مورد احتياج مى شود، آيا بايد خمس اين كادو را بدهد؟

ج. در صورت نياز خمس ندارد، اگر آن موقع نمى تواند تهيه كند.

ص: 58

كسى كه مرجع او خمس هبه و هديه را واجب نمى دانسته

3576. فردى مقلّد مرجع تقليدى بوده است كه قايل بوده هبه و هديه خمس ندارد. وى با توجه به اين فتوا، همين طور خمس هبه را نمى داده است. مرجع تقليد مذكور فوت مى كند. آيا پس از فوت وى، ذمّه مقلّد مذكور به خمس مشغول است ؟

ج. اشتغال ذمه به خمس ندارد ولى در صورت بقاى عين آن و رجوع به مرجعى كه قايل به خمس است، به وظيفه ى فعليه عمل مى كند.

خريد هديه براى بعد از سال خمسى

3580. اگر اوّل سال خمسى شخصى، اوّل فروردين باشد و در اسفند اجناسى خريدارى كند تا ايّام عيد به بستگانش هديه بدهد، آيا به اين اجناس خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. اگر نمى تواند، آن مقدار را از ارباح سال آينده بدهد و راهش اين است كه - مثل جهيزيه و فيش حجّ -، آن ها را از قبل تحصيل كند خمس ندارد، ولى اگر در آن مورد مصرف نشد، بايد خمس همه را بدهد.

ملاك شأنيت در هديه دادن

3584. كسى قبل از رسيدن سال خمسى اش براى فرزندان زير يازده ساله اش خانه اى تهيه كرده و به آن ها هديه كرده است مى فرمايند اگر شرايط شغلى و شأنى اين فرد مناسب با تهيه خانه براى فرزندان زير يازده سال نباشد، لازم است خمس قيمت فعلى ساختمان را بپردازد يا اگر نمى تواند دستگردان كرده و به تدريج بپردازد. حال سؤال بنده اين است ملاك شأنيت چيست ؟ مثالى بزنيد براى كسى كه شأنيت تهيه خانه براى فرزندان زير يازده سال خود را دارد تا مسئله روشن شود؟

ج. ملاك شأنيت، خود آن شخص و شأنيت خانوادگى او است.

خمس هديه اى كه به طفل داده مى شود

3588. اگر ولىّ طفل مقلد مجتهدى باشد كه خمس هديه را واجب نمى داند، آيا پرداخت خمس هديه اى كه به بچه مى دهند بر ولىّ واجب است ؟

ج. خير، واجب نيست.

ص: 62

درخت كارى

3589. كشاورزى كه درخت كارى مى كند و بعد از پنج سال قطع مى كند و بعضى چوب ها براى پختن غذا و لوازم گرم كننده لازم مى شود. آيا بر اينها خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. آن چوب ها خمس ندارد، اگر در سالى كه سود حاصل شده صرف شود.

زمينى كه با پول خمس داده نشده خريده شده است

3590. زمينى را كه با پول غير مخمّس خريده شده خمس دارد يا نه ؟ در صورت تعلّق گرفتن خمس، آيا قيمتِ خريد، ملاك است يا قيمت فعلى، آيا تفاوتى بين اين كه آن را بعداً خرج كرده يا نكرده وجود دارد؟

ج. اگر زايد بر مئونه است به قيمت فعلى خمس دارد و چنانچه مئونه باشد، بايد با حاكم شرع مصالحه كند.

خمس ميوه اى كه در پايان سال خمسى زمان چيدن آن نرسيده است

3591. ميوه ها و زراعت هايى كه سر سال خمسى، وقت چيدن آن ها نرسيده است، آيا بايد خمسشان داده شود؟

ج. براى آن ها مى تواند سال شمسى جداگانه قرار دهد و زايد بر مئونه را تخميس مى كند. (مسئله 1385 رساله)

ص: 63

عدم تعلّق خمس به درختان غرس شده پس از خريد باغ

3593. مردى زمينى با مقدارى درخت ميوه جهت امرار معاش خريدارى كرده، خمس آن را مى دهد. بعد مقدارى ديگر درخت ميوه در آن غرس مى كند، آيا خمس درختان غرس شده - در صورتى كه بابت خريد نهال درخت پولى نپرداخته و خود شخصاً آن ها را كاشته و به عمل آورده است - لازم است ؟

ج. اگر داخل در سرمايه و مئونه است، خمس ندارد.

باغى كه به علت تعميرات، ارزش آن چند برابر شده

3596. كشاورزى در باغى كه خريدارى كرده ديوار مى گذارد، و نهر آن را آسفالت مى كند و علف هاى هرز فراوانى كه داشته از بين مى برد؛ به علت اين كارها، ارزش باغ چند برابر مى شود آيا ارزش اضافى خمس دارد؟

ج. اگر داخل سرمايه و مئونه است، خمس ندارد.

ترقّى قيمت زمين كشاورزى

3600. كشاورزى زمين هايى را براى كشاورزى خريده، آيا اصل زمين و ترقّى قيمت آن خمس دارد؟

ج. مادامى كه نفروشد و ثمن را نگيرد خمس ندارد، پس از فروختن هم اگر خود ثمن مانند مثمن داخل در سرمايه است، خمس ندارد.

خمس بذر گندم

3604. اين جانب هر ساله مقدار مشخصى بذر گندم كشت مى كنم، آيا هر سال بايد خمس آن را بپردازم ؟

ج. در زايد بر مئونه خمس دارد و مئونه آن مقدار است كه در زندگى به كشت آن نياز داريد.

خمس زمين هاى كشاورزى

3607. آيا زمين هاى كشاورزى كه پول فروش محصول آن به اندازه مايحتاج و مخارج زندگى صاحب آن مى باشد خمس دارد؟ كيفيت خمس آن چگونه است ؟

ج. آن زمين ها خمس ندارند.

باغ مورد استفاده خود كه بعضى سال ها ميوه آن فروخته مى شود

3610. شخصى باغى براى استفاده خود و خانواده اش خريدارى كرده است، در بعضى سال ها به طور اتفاقى ميوه آن بيش از مصرف خانواده او بوده و به فروش مى رسد، آيا اين باغ خمس دارد؟

ج. خير، خمس ندارد.

عدم تعلّق خمس به ارزش اضافه شده زمينِ مخروبه آباد شده

3615. فردى زمين مخروبه اى را خريدارى مى كند و با دسترنج خود آن را آباد مى كند و درخت ميوه يا زراعت در آن مى كارد، آيا ارزش اضافى آن كه به خاطر آباد كردن و درخت كاشتن در آن ايجاد مى شود، خمس دارد؟

ج. اگر از طريق آن امرار معاش مى كند، خمس ندارد.

ص: 70

نحوه محاسبه خمس گوسفندان

3616. شخص گوسفنددار براى پرداخت خمس گوسفندان خود آيا بايد قيمت آن ها را حساب كند يا محاسبه به تعداد نيز صحيح است ؟

ج. اگر سرمايه ى مورد نياز او بوده كه اصلاً خمس ندارد وگرنه قيمت را حساب مى كند با فرض اختلاف گوسفندها در قيمت.

خمس پول فروش گاوهايى كه از زاد و ولد يك گاو حاصل شده اند

3617. كشاورزى يك گاو داشته كه با زاد و ولد افزايش پيدا كرده و پس از حدود پنج سال، چهار گاو شده است. سپس آن ها را فروخته و براى مخارج جهيزيه دخترش هزينه كرده است. پس از آن يك گاو شيرده خريده كه گوساله آن بزرگ شده، حكم خمس آن را بيان فرماييد؟

ج. در مورد اوّل اگر مورد نياز معيشت او بوده يا از اوّل به نيّت مخارج جهيزيه بوده، خمس ندارد و در مورد دوم هم اگر زايد بر مئونه سال نباشد، خمس ندارد.

موقع پرداخت خمس گاو و گوسفندى كه بيش از يك سال عمر دارند

3618. گاو و گوسفندى كه بيش از يك سال عمر دارند، اگر در بين سال خمسى فروخته شوند چه موقع متعلّق خمس واقع مى شوند؟

ج. اگر زايد بر مئونه باشد، خمس دارد نسبت به سال قبل، و اگر مئونه بوده و يا سر سال نمى توانسته بفروشد، هرچه سر سال خمسى آينده زياد آمد خمس دارد.

ص: 71

كسر كردن قيمت علوفه مصرف شده در زمستان از نموّ گوسفندان

3620. آيا صاحبان گوسفند مى توانند قيمت علوفه مصرف شده در زمستان را، از نموّ گوسفندان كسر كنند و خمس باقيمانده را بپردازند؟

ج. خير، نمى توانند، اگر علوفه را از رنج سال قبل تهيه كرده اند.

خمس گوسفندى كه شير نمى دهد

3624. شخصى گوسفندى را براى استفاده از شير آن خريدارى مى كند ولى گوسفند مزبور شير نمى دهد تا اين كه سال خمسى مالك آن مى رسد. آيا به گوسفند مذكور در صورتى كه از درآمد بين سال خريدارى شده باشد خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. در فرض مسئله خمس ندارد، اگر به نحوى جهت مئونه بودن در آن باقى است.

خمس گاو و گوسفند شير ده

3628. كسى كه گاو شيرده دارد و آن را از درآمد سال خريده است، آيا به آن خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. اگر مورد نياز است، خمس ندارد.

ص: 74

پرداخت خمس اموال قبل از حج يا بعد از حج

3629. شخصى كه وجوهات شرعى و مظالم عباد و كفارات در مالش هست و مى خواهد به حج برود، آيا مى تواند فقط مخارج حج را تخميس كند و به حج برود و پس از مراجعت، خمس تمام اموال خود را بدهد. آيا حج او صحيح است ؟

ج. ظاهراً مى تواند و حج او صحيح است و براى رفع اشكال در استطاعتش از ناحيه دين به حاكم شرع مراجعه و مصالحه كرده و براى پرداخت آن مهلت بگيرد.

عمره رفتن كسى كه خمس اموال خود را نداده است

3630. شخصى كه اموال خود را تخميس نكرده و خمس نداده و عازم سفر عمره است، آيا مى تواند مخارج عمره را تخميس كند و بدون تخميس بقيه اموال به عمره برود؟ و آيا عمره وى بدين صورت صحيح است ؟ و در صورت عدم صحت، آيا راه حلى براى اين موارد وجود دارد؟

ج. ظاهراً مى تواند و عمره اش صحيح است.

خمس پول و اموالى كه حجاج با خود مى برند

3631. حجاجى كه مبلغى از درآمد سال خمسى خود را همراه دارند و در همان سفر

ص: 75

خمس كسى كه براى حج اجير شده و پولش را بعداً مى گيرد

3633. كسى كه براى حجّ اجير شده است كه مال الاجاره اش را شش ماه پس از حج بگيرد. آيا آن پول از درآمد سال وصول است يا سال قرارداد اجاره ؟

ج. از درآمد سال وصول است.

نحوه محاسبه خمس فيش حج

3637. شخصى در سال هاى گذشته از درآمد همان سال براى حج يا عمره ثبت نام كرده است. چنانچه بخواهد خودش مشرف شود يا فيش حج را به ديگرى واگذار كند، خمس آن را چگونه حساب كند؟

ج. اگر خودش بخواهد برود، خمس ندارد.

نحوه محاسبه خمس عينى كه به ارث رسيده و متعلق خمس است

3641. عينى كه متعلّق خمس است و به ارث رسيده، آيا براى پرداخت خمس بايد قيمت فعلى آن حساب شود يا وقت اشتغال ذمّه ميّت را بايد ملاك قرار داد؟

ج. بايد قيمت فعلى حساب شود.

خمس زمين موروثى كه قبل از پرداخت خمس تقسيم شده است

3642. زمينى است موروثى كه به آن خمس تعلق گرفته و قبل از پرداخت خمس تقسيم شده است، الآن وظيفه چيست ؟

ج. بايد هر كسى خمس سهم الارث خود را بدهد.

خمس ارث

3643. پدرم سال خمسى نداشته است، آيا ما بايد قبل از تقسيم ارث خمس بدهيم يا بعد از تقسيم، هر كس هر طور خواست عمل نمايد؟

ج. اگر تعلق خمس به آن مال معلوم باشد، بايد خمس آن را قبل از تقسيم بدهيد.

خمس ارث تقسيم نشده بين وراث و سود حاصل از آن

3644. ارث باقى مانده از پدرم تعدادى موتور لنج است كه هنوز تقسيم نشده است و

ص: 79

خمس زمين موروثى كه به باغ تبديل شده

3646. شخصى كه حساب سال نداشته است، زمين موروثى خود را به صورت باغ در آورده تا از ميوه ى آن استفاده كند. پس از چند سال مقدارى محصول باغ اضافه بر احتياج او شده است اكنون مى خواهد حساب سال قرار دهد، خمس اين باغ چگونه است ؟

ج. همان خمس مازاد بر نياز واجب است.

خمس مال ميتى كه وارث صغير دارد

3650. ميتى خمس بدهكار است و داراى وارث صغير مى باشد، آيا بايد خمس او پرداخت شود يا بايد صبر كرد تا وارث او كبير شود؟

ج. بايد خمس او پرداخته شود و دين بر وصيّت و ارث مقدّم است.

ميّتى كه عمداً خمس نمى داده

3654. كسى كه فوت كرده و عمداً خمس نمى داده است. آيا ورثه نسبت به پرداخت خمس اموال وى وظيفه دارند؟

ج. بايد ورثه، خمس اموال او را بدهند، چه عين مال موجود باشد يا خمس به ذمّه اش آمده باشد. اگر چه در معاملات خود او در زمان حيات، حتى هبه اش بعيد نيست كه خمس بر طرف معامله اش واجب نباشد، مانند معاملات با مستحلّ خمس.

پس انداز براى سرمايه

3656. پولى را كه انسان براى جمع كردن سرمايه پس انداز مى كند و راه ديگرى براى جمع كردن آن ندارد، خمس دارد؟

ج. خمس ندارد.

خمس پس انداز براى دريافت وام

3657. مقدارى پول در يك صندوق قرض الحسنه گذاشته ام تا پس از گذشت مدتى به من وام بدهند و سال خمسى ام رسيده است، آيا به اين پول خمس تعلق مى گيرد؟

ج. خمس ندارد ولى از جهت ربا، اصل گذاشتن پول در آن صندوق بايد بر وجه شرعى باشد.

پول پس انداز شده جهت قرعه كشى

3658. آيا پولى كه در حساب بانك براى قرعه كشى وجود دارد، خمس دارد؟

ج. اگر سال او برسد، خمس دارد.

سرمايه پس انداز شده

3659. پولى كه خمس آن داده شده است اگر به عنوان سرمايه در بانك گذاشته شود، آيا

ص: 83

پس انداز توسّط زن

3661. اگر مقدارى از پولى را كه شوهر براى خرجى خانه به زن مى دهد پس انداز كند.

1) آيا خمس به آن تعلّق مى گيرد؟

2) سر سال خمسى شوهر حساب مى شود يا زن ؟

ج. حكم اموال شوهر را دارد، مگر آن چه به عنوان نفقه ى واجب زوجه باشد كه ملك خود او است و در هر دو صورت، زايد بر خرج سالِ هر كدام باشد، خمس دارد.

خمس نفت ذخيره شده براى زمستان

3665. به علّت شرايط محيطى، تابستان هر سال مقدارى نفت براى سوخت زمستان تهيه مى كنم. آيا لازم است خمس آن را در موقع حساب سال بپردازم ؟

ج. اگر ناچار از ذخيرۀ آن هستيد جزو مئونه است و خمس ندارد.

تعلق گرفتن خمس به پول قرضى

3668. اگر كسى مقدارى پول به شخصى قرض دهد و او پس از يك سال آن را برگرداند، آيا خمس به اين پول تعلق مى گيرد؟

ج. اگر سر سال به راحتى مى توانست وصول كند خمس دارد وگرنه جزو درآمد سال وصول است.

كسر نمودن مبلغ سود داده شده ى وام از اموال خمسى

3669. در صورتى كه ما وام بگيريم و سود را نيز پرداخت نماييم، در اين صورت آيا مبلغ سود داده شده را از اموال خمسى مى توانيم كسر نماييم، به طورى كه با كسر نمودن سود داده شده از بقيه اى اموال خمس بدهيم ؟ البتّه اين در صورتى است كه با وام تجارت و كسب نموده باشيم.

ج. در صورت مشروعيّتِ گرفتن و دادن سود و اينكه از مئونه ى تجارت باشد مورد تخميس، باقيمانده از ربح مى شود.

خمس وام ازدواج

3670. آيا وام ازدواج خمس دارد؟

ج. خير، ندارد.

ص: 87

بدهى كه اقساط آن چند سال طول مى كشد

3672. كسى بدهى اقساطى دارد و اقساط آن چند سال طول مى كشد، آيا مى تواند همه ى بدهى را از درآمد سال كسر كند؟

ج. خير، نمى تواند.

خمس پولى كه قرض مى گيريم

3676. شخصى پولى را قرض گرفته و سر سال خمسى قرض گيرنده مقدارى از آن يا همه ى آن در دست قرض گيرنده موجود است، آيا خمس دارد و شخص مقروض بايد خمس آن را بدهد؟

ج. خير، پول قرض گرفته شده خمس ندارد.

دريافت قرض از كسى كه معتقد به پرداخت خمس نيست

3680. اگر از شخصى پولى را به عنوان قرض الحسنه بگيريم و آن شخص معتقد به پرداخت خمس نيست، آيا گيرنده ى قرض حقّ تصرّف در اين مبلغ را دارد؟

ج. اگر نداند كه در داخل اين، پول حرام يا خمس هست، بر او حلال است.

دين پرداخت شده در سال خمسى جزو خرج و مئونه آن سال حساب مى شود

3683. كشاورزانى هستيم كه مى خواهيم با وامى كه از دولت به ما داده مى شود، چاه عميق حفر كنيم و به صورت قسطى، سال به سال وام آن را بپردازيم و سال خمسى نيز داريم، آيا اين چاه و موتور آب آن جزو سرمايه زراعت است كه بين هر سال كه اقساط وام را مى دهيم سر سال بايد آن را حساب نموده و خمس آن را بدهيم، يا پس از تمام شدن اقساط، مجموع آن را حساب نموده، خمس آن را بدهيم يا اينكه به آن خمس تعلّق نمى گيرد؟

ج. ظاهر اين است كه در هر سالى هر چه از بدهكارى پرداخت شود، مستثنى مى گردد و داخل مئونه آن سال مى شود و سرمايه ى مورد نياز هم خمس ندارد.

كسر بدهى

3686. شخصى كه مقروض است و زمان پرداخت آن، بعد از سال مالى است، آيا مى تواند در حساب سال، آن مقدار قرض را كسر كند و باقيمانده را حساب نمايد؟

ج. چون در بين سال ادا نكرده نمى تواند كسر كند، مگر مثل مسئله قبلى باشد.

پول قرض يا بورسيه به دانشجو

3690. پولى را كه دانشگاه ها به دانشجويان به عنوان قرض يا بورسيّه مى دهند كه بعداً به تدريج پس گرفته مى شود با گذشت سال، خمس دارد؟

ج. مال قرضى خمس ندارد و امّا حقوقى كه به دانشجو داده مى شود، اگر صرف مئونه نشود، خمس دارد.

كمك و قرض به داماد مستحق و خمس آن

3694. آيا جهت كمك به داماد مستضعف مى توان به او قرض داد و آيا به اين پول خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. قرض دادن مانعى ندارد، بلكه پسنديده است؛ ولى اگر سر سال خمسى، مى تواند به راحتى از او بگيرد، خمس دارد.

پول وديعه

3697. شخصى مبلغى پول از كسى گرفته تا براى او كارى انجام دهد و سال خمسى او (شخص پول گيرنده) فرا رسيده، در حالى كه مقدارى از پول ها باقى مانده و هنوز در مقابل آن كار نكرده است، آيا به اين پول خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. اگر به عنوان وديعه در دست او است و مالك آن نيست، بر او خمس واجب نيست وگرنه با ساير شرايط، واجب است هر چند كار آن را انجام نداده باشد.

خمس وامى كه براى سرمايه قرار دادن گرفته مى شود

3701. شخصى از صندوق قرض الحسنه وام گرفته و به عنوان سرمايه قرار داده است. آيا بايد خمس وام را بپردازد يا اين كه تا تمام وام بازپرداخت نشده است خمس ندارد؟

ج. اصلاً سرمايه ى مورد نياز زندگى خمس ندارد.

خمس ترقّى قيمت

3703. آيا زياد شدن قيمت خمس دارد؟ و اگر از تورّم باشد چه حكمى دارد؟

ج. اگر در عرف به آن سود صدق مى كند، خمس دارد؛ بعد از فروش و عدم مصرف در مئونه ديگر.

مال ارزانى كه قيمت آن بالا مى رود

3704. مال ارزانى اضافه قيمت پيدا مى كند و صاحبش با فروش آن تجارت مى كند. آيا به اين زيادتى خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. اين زيادتى منفعت است و در زايد بر مئونه متعلّق خمس است.

ارزى كه به قيمت آزاد فروخته مى شود

3705. ارزى كه به قيمت دولتى خريدارى شده و سپس به قيمت آزاد فروخته مى شود، آيا تفاوت قيمت دولتى و آزاد متعلّق خمس مى باشد؟ و اگر سر سال خمسى فروخته نشود و در سال آينده اين تبديل صورت گيرد، آيا متعلّق خمس خواهد شد؟

ج. اگر بين سال خمسى خريدوفروش شود، در مازاد بر مئونه ى سر سال خمس دارد و اگر تا سال خمسى باقى مانده و نفروخته، اگر جزو سرمايه ى كسبى است كه درآمد آن صرف مئونه مى شود خمس ندارد و در غير اين صورت خمس دارد.

ص: 97

نحوه احتساب خمس در صورت گران شدن قيمت ها در سال بعد

3707. گاهى خمس جنسى را مى دهيم و سال بعد، قيمت همان جنس زيادتر مى شود.

آيا زيادتى خمس دارد؟

ج. اگر خود جنس تفاوتى نكرده و زيادى براى تورّم و كاهش ارزش پول باشد، زيادتى خمس ندارد و اگر زيادتى به غير از تورّم باشد، در غير تكميل مورد نياز سرمايه خمس دارد.

تبيين معناى «پرداخت خمس اجناس به قيمت روز»

3710. آنچه در رساله هاى عمليّه آمده است: «خمس اجناس را بايد با قيمت روز پرداخت» منظور از قيمت روز چيست ؟ قيمتى كه مى توان مانند اين جنس را از بازار خريد يا قيمتى كه جنس موجود ارزش دارد؟

ج. يعنى قيمتى كه نوع معاملات فعلى مربوط به آن جنس، بر طبق آن است.

خمس مالى كه افزايش قيمت پيدا كرده

3714. اگر جنسى با كوپن يا غيره خريدارى شده و الآن سر سال خمسى، قيمت آن بالا رفته، به كدام قيمت حساب مى شود؟

ج. اگر متعلق خمس باشد، قيمت فعلى آن حساب مى شود.

خمس سود افزوده

3717. در سال گذشته، خمس دارايى خود را پرداخت كرده ام. اگر امسال بيست هزار تومان نسبت به پارسال بيشتر باشد، خمس به همه موجودى تعلق مى گيرد يا خير؟

ج. خير، به همان بيست هزار تومان تعلق مى گيرد.

تعلّق خمس به معدن

3720. فردى مى خواهد بدون مجوّز دولت از معادن و منابع ملّى، معدنى را استخراج كند و در آن تصرّف نمايد. آيا خمس به آن تعلّق مى گيرد؟

ج. شرعاً بايد با رسيدن به حدّ نصاب، خمس آن را بدهد و بايد رعايت كند به عنوان ثانوى كه معرضيّت براى مجازات دولتى هم نباشد.

پرداخت خمس گنج

3721. حلّيت گنج، در صورت دادن خمس و ضبط گنج از طرف دولت چگونه جمع مى شود؟

ج. با دادن خمس گنج با شرايط آن، گنج براى يابنده حلال است (مسئله ى 1423 و 1425).

ص: 103

جبران كسرى مال خمس داده شده از سود

3722. شخصى مقدارى پول مخمّس دارد كه خمس آن را سال قبل پرداخته، سال بعد مقدارى از آن را صرف كرده است. آيا مى تواند به همان مقدار از سود سال خمسى را به جاى آن بردارد و خمس بقيه سود را بدهد؟

ج. مانعى ندارد.

جبران پول مخمَّس از درآمد سال

3723. پولى مخمَّس (خمس داده شده) به عنوان مضاربه در اختيار بانك قرار داده ام، پس از مدتى آن را گرفته و مصرف زندگى كرده ام، آيا مى توانم از منافع همين سال آن را جبران كنم ؟

ج. مانعى ندارد.

تلف سرمايه و جبران آن از منفعت سال

3724. از سرمايه كسب، مصرف مئونه و خرج زندگيم شده است، آيا مى توانم در همين سال خمسى اگر منفعتى به دستم آمد آن را جبران كنم ؟ از منفعت و درآمد سال خمسى آينده چه طور؟

ج. مى توانيد مقدارى را كه از سرمايه برداشته ايد، از منافع كسر كنيد و سال آينده

ص: 104

كسر از منافع

3726. هرگاه از سرمايه مصرف كند، آيا سال بعد مى تواند از منافع كسرى آن را جبران كند؟

ج. آن مقدار از سرمايه اى كه صرف زندگى مى شود را مى تواند جبران كند.

ص: 105

معنى دستگردان در خمس و ثمره ى آن

3727. معنى دستگردان در خمس چيست و ثمره ى آن چه مى باشد؟

ج. دستگردان اين است كه حاكم شرع يا وكيل او با كسى كه خمس بدهكار است و توانايى دادن آن را به راحتى ندارد، مقدار خمس را اخذ و اعطا مى كند و ثمره ى آن اين است كه خمس از عين به ذمّه منتقل مى شود و بدهكارِ خمس بعداً آن را - هر چند به تدريج - مى دهد.

معناى مصالحه

3728. معناى مصالحه كردن در خمس را با يك مثال روشن فرماييد كه آيا مصالحه، بخشيدن مقدارى از بدهى خمسى مكلَّف و پرداخت كننده خمس است يا چيز ديگرى است ؟

ج. معناى مصالحه بخشيدن نيست؛ بلكه در موردى است كه مقدار خمس معلوم نيست كه حاكم شرع در اينجا با شخص - مثلاً - مصالحه به نصف مى كند.

حكم مصالحه به كمتر از بدهى

3729. آيا با فرض اشتغال ذمّه مكلّف به مبلغى خمس و تمكّن و توان پرداخت و اداى

ص: 106

دستگردان و تحويل خمس به يكى ديگر از وكلاى مرجع تقليد

3731. مقلّدين حضرتعالى كه به يكى از وكلاى شما دستگردان كرده اند، آيا مى توانند بقيه بدهى خود را به وكيل ديگر شما بدهند؟ اگر مستقيماً به خود دفتر شما تحويل دهند چه طور؟

ج. مانعى ندارد.

امكان پرداخت خمس دستگردان شده از درآمد آينده

3735. فردى كه حساب سالش را كرده و مالش را دستگردان كرده است، آيا مى تواند بعداً از درآمد سال بعد آن خمس را ادا كند يا بايد خمس آن مقدار از درآمد را بدهد؟

ج. مى تواند و ديگر واجب نيست خمس آن مقدار از درآمد را بدهد.

حكم تصرف در اموال كسانى كه خمس خود را دستگردان كرده ولى...

3739. كسانى كه سال قرار مى دهند و دستگردان مى كنند، ولى بعداً وجه دستگردان شده را نمى دهند يا مقدار كمى از بدهكارى خمسى خود را داده و بقيه را نمى دهند، آيا تصرف در خانه و اثاث خانه و بقيه اموالشان جايز است ؟

ج. تصرف در اموالشان جايز است، ولى مديون خمس هستند.

حكم لباسى كه به ذمه خريده و پول آن را از مال خمس نداده، پرداخته است

3743. شخصى لباس را به ذمه خريده و پول آن را از پولى كه متعلق خمس بوده است پرداخته است، آيا معامله او درست است ؟ نماز در آن لباس چه حكمى دارد؟ لطفاً خريدن به ذمّه را هم توضيح دهيد؟

ج. خريد به ذمه، مقابل خريد به عين است و در فرض مزبور معامله و تصرف در آن لباس مانعى ندارد.

غسل كردن با آب خانه خمس نداده

3746. خانه اى كه با پول خمس نداده ساخته مى شود آيا با آب آن خانه مى توان غسل كرد؟

ج. بله، مى شود.

شك در تعلّق خمس و پرداخت خمس

3748. چيزى را كه انسان نمى داند به آن خمس تعلّق گرفته يا نه و يا نمى داند خمس آن را داده است يا نه، آيا خمس دارد؟

ج. صورت اوّل خمس ندارد و در صورت دوّم كه تعلّق خمس به آن يقينى است، بايد خمس بدهد.

پرداخت خمس براى رفع ترديد

3749. اگر انسان در درآمد سالانه ى خود دقيق نبوده و پس از بررسى در آخر سال به مقدارى پول برخورد كند كه نداند به چه صورت به دست او رسيده، آيا از راه معامله بوده يا با دريافت وام قرض الحسنه و يا ديگر موارد، آيا مى تواند جهت رفع ترديد خمس آن را پرداخت كند؟

ج. اگر يقين ندارد كه آن نقدينه متعلّق خمس واقع شده، خمس آن واجب نيست.

ولى براى رفع ترديد، تخميس مانع ندارد.

ندانستن مبلغ جنس هاى مصرف شده

3750. اين جانب در سال هاى گذشته، گاهى مقاديرى پارچه و چيزهاى ديگر براى مصرف خانواده نگهدارى و پس از چند سال بدون پرداخت خمس مصرف كرده ام و

ص: 112

چيزى كه شك در گذشت سال بر آن هست

3752. در لابلاى اثاث منزل يا كتاب ها مبلغى پول يا نظير آن را مى بينيم كه شكّ مى كنيم سال بر آن گذشته است يا خير، آيا بايد خمس آن را داد؟

ج. اگر معلوم نشد، خمس ندارد.

خمس را به چه كسانى بايد داد

3754. خمس اموال را به چه كسى بايد پرداخت كرد و در كجا بايد مصرف شود؟

ج. خمس را بايد دو قسمت كنند. يك قسمت آن سهم سادات است كه بنا بر احتياط واجب بايد با اذن مجتهد جامع الشرائط به سيد فقير يا سيد يتيم، يا به سيدى كه در راه درمانده شده بدهند و نصف ديگر آن سهم امام است كه در اين زمان بايد به مجتهد جامع الشرائط بدهند و در صورت عدم مطالبه مجتهد، به مصرفى كه او اجازه مى دهد برسانند.

حكم پرداخت خمس و سهم امام به پدر و مادر خود كه فقيرند

3755. پدر و مادرم وضع مناسبى ندارند، آيا مى توانم مبلغى از سهم امام - عليه السّلام - را به آن ها كمك كنم ؟

ج. در خصوصيات، از مرجع تقليد يا وكيل او اجازه بگيريد.

پرداخت خمس به نوه دخترى

3756. آيا به نوه دخترى مى شود خمس و زكات داد يا خير؟ براى تأمين مخارج تحصيل آن ها چه طور؟

ج. ظاهراً براى تأمين مخارج تحصيل با رعايت شرايط ديگر آن مى شود.

ص: 114

مصرف مقدارى از وجوهات براى رفع مشكلات

3758. آيا وكلاى مراجع مى توانند مقدارى از وجوهات شرعى را در رفع مشكلات مردم - مانند اصلاح ذات البين و... - مصرف كنند؟

ج. با اجازه ى مراجع مى توانند.

وظيفه زن و فرزند كسانى كه خمس پرداخت نمى كنند

3761. وظيفه زن و فرزند كسانى كه خمس بدهكارند و پرداخت نمى كنند در مصرف اموال و غذاها چيست ؟

ج. تا علم به بودن خمس در مال مورد ابتلا ندارند، تصرف در آن ها مانعى ندارد.

صرف وجوهات شرعيّه براى جنگ زدگان، ساخت يا تجهيز مدارس

3762. آيا اجازه مى فرماييد از وجوهات شرعيّه به جنگ زدگان، ساخت مدارس يا تعمير، تجهيز و خريد وسايل مورد نياز مدارس، دانشگاه هاى دولتى و آزاد و پيام نور و مواردى از اين قبيل پرداخت شود؟

ج. بايد هر موردى با خصوصيّات ملاحظه شود تا اين كه مورد اجازه بشود.

پرداخت وجوهات شرعيّه در قالب هديه به مستحقّ دريافت

3763. اگر شخصى وجوهات شرعيّه از قبيل سهم امام - عليه السّلام - يا سهم سادات بر ذمّه دارد و مى خواهد به ديدن يك طلبه يا يك سيّد مستحق برود، آيا مى تواند چيزى خريده و به عنوان هديه منزل نو يا عروسى به خانه آن ها ببرد و از وجوهات خود حساب نمايد؟

ص: 117

ساخت نمازخانه در مدارس با وجه سهم امام

- عليه السّلام -

3765. آيا اجازه مى فرماييد از وجه سهم مبارك امام - عليه السّلام - در مدارس و امثال آن نمازخانه ساخته شود؟

ج. با وجود ساير شرايط مذكور در سؤال قبل، اشكالى ندارد.

استفاده از خمس در توسعه ى مسجد

3768. آيا از پول خمس و سهم امام مى توان در توسعه ى مسجد استفاده نمود يا خير؟

ج. از سهم سادات براى مسجد نمى شود استفاده كرد، سهم امام هم نياز به اجازه دارد.

لزوم احتياطى اجازه در سهم سادات

3772. آيا در پرداخت سهم سادات اجازه مجتهد شرط است ؟

ج. احتياطاً در سهم سادات، اجازه لازم است.

محاسبه پولى كه به سيد فقير داده مى شود به عنوان خمس

3773. هر سال مبلغى را به سيدى فقير مى دهيم، آيا اين مبلغ را مى توانيم خمس حساب كنيم ؟

ج. احتياطاً بايد با اجازه از مرجع تقليد يا وكيل او باشد.

جواز تبديل سهم سادات به جنس و فروش نسيه اى آن به فقير

3774. آيا مى توانيم مبلغ سهم سادات را تبديل به جنسى كنيم و آن را به عنوان نسيه به فقير بفروشيم و پس از آن، بابت خمس، حساب كنيم ؟

ج. مانعى ندارد.

پرداخت سهم سادات به پدر

3775. شخصى كه تحت كفالت پدر خود است، آيا مى تواند سهم سادات را به پدر واجد شرايط خود بدهد؟

ج. در خصوصيات، استجازه كند.

ص: 120

پرداخت خمس به فرزند خود كه سيد است

3777. شخصى خودش سيد است، آيا مى تواند به فرزندش كه تحصيل مى كند و كارى ندارد از بابت سهم سادات خمس بدهد يا از سهم سادات ديگران بايد بدهد؟

ج. از سهم سادات ديگران با اجازه از مرجع مى تواند بدهد و نسبت به سهم ساداتِ خودش نمى تواند خوراك و پوشاك او را از خمس بدهد؛ ولى اگر مقدارى خمس ملك او كند كه به مصرف ديگرى غير مخارج خودش - كه بر خمس دهنده واجب است - برساند، مانعى ندارد.

حكم استفاده از سهم سادات براى مخارج خود و فرزندان سيد خود

3781. خانمى است غير سيده كه سرپرستى اطفال سيد خود را به عهده دارد، آيا مى تواند از سهم سادات براى مخارج خود و فرزندان خود استفاده كند؟

ج. براى مخارج فرزندان مى تواند استفاده كند.

خمس مالى كه سادات به عنوان سهم سادات مى گيرند

3785. خمسى كه سادات به عنوان سهم سادات مى گيرند، در صورتى كه از مخارج سال آن ها اضافه بيايد، آيا خمس دارد؟

ج. اگر با گرفتن اين مال ديگر فقير نباشد، واجب است خمس آن را بدهد.

جايگاه خمس در اسلام

3788. آيا وجوب خمس - مانند وجوب نماز و روزه - از ضروريات اسلام است و منكر آن كافر مى شود؟

ج. بله، اصل وجوب خمس از ضروريات است.

جواز تغيير سال خمسى براى فرار از پرداخت خمس

3789. آيا جايز است سال خمسى را براى فرار از پرداخت خمس تغيير داد؟ مثلاً فردى قرار است دو روز پيش از سال خمسى پولى به دستش برسد، سال خمسى را به ده روز جلوتر تغيير مى دهد تا آن پول از درآمد سال آينده اش باشد.

ج. جايز است، زيرا تأخير خمس هر چيزى تا سر سال مبتنى بر ارفاق و سهولت در كار است.

بخشش براى فرار از خمس

3790. آيا جايز است قبل از رسيدن سال اموال خود را به قصد فرار از خمس ببخشد؟

ج. اگر بخشش زايد بر شأن او نباشد، جايز است.

فرار از خمس با صرف مازاد درآمد خود در خريد وسايل و لوازم زندگى

3791. آيا انسان مى تواند قبل از فرارسيدن سال خمسى براى فرار از خمس، مازاد درآمد

ص: 124

مفقود شدن پولى كه خمس به آن تعلق گرفته است

3793. شخصى مقدارى پول داشته كه به آن خمس تعلق گرفته و قبل از پرداخت خمس، پول هاى مذكور مفقود شده است، تكليف او چيست ؟

ج. اگر در نگهدارى آن افراط يا تفريط نكرده، ديگر تكليف ندارد.

معيار معافيت از خمس به استفاده كردن و مصرف وسايل و ارزاق

3797. آيا معيار جهت معافيت خمس، استفاده كردن وسايل تا مدّت يك سال از تاريخ خريد است يا استفاده كردن از آن ها تا رسيدن به سال خمسى ؟ مثلاً اگر برنج بخرد و تا يازده ماه بعد تمام شود ولى سر سال خمسى درآمد كشاورزى او و يا مغازه او پنج ماه بعد باشد، آيا به آن برنج خمس تعلق مى گيرد، حتى اگر براى هر حقوق و درآمدى سال جداگانه قرار داده باشد؟

ج. بله؛ آن برنج متعلق خمس است چون كسى كه يك نوع رشته كسب دارد براى تمام درآمد آن بايد يك سال خمسى قرار دهد؛ مگر از مصاديق مسئله ى 1400 رساله باشد.

پولى كه از درآمد سال جايگزين پول خمس داده شده مى گردد

3801. اين جانب سال گذشته در اوّل سال خمسى خود مبلغ يكصد هزار تومان پول مخمس (خمس داده شده) در بانك داشتم، در سال جارى اين پول را به تدريج صرف مايحتاج منزل كردم. ولى در آخر سال از درآمد امسال همان مبلغ را مجدداً در بانك گذاشتم، بفرماييد آيا بايد خمس اين مبلغ را هم بدهم ؟

ج. خير، لازم نيست.

دريافت وجوهات توسط وكيل يك مرجع از مقلدين مراجع ديگر

3805. كسى از مرجعى اجازه اخذ وجوهات و تصرف در قسمتى از آن را دارد، آيا مى تواند از مقلّدين مراجع ديگر هم وجوهات دريافت كند؟

ج. خير، بايد با اجازه از آن مراجع ديگر باشد.

حكم خمس ربا

3809. شخصى مقدارى ربا داده. آيا پول ربا جزو مخارج سال است و خمس ندارد و يا از قبيل اسراف و حرام است و خمس آن را بايد بدهد؟

ج. اگر مضطر نبوده، از قبيل دوّم است.

نحوه محاسبه خمس دو شريك

3814. اين جانب با پدرم يك جا كار و كاسبى داريم. به طورى كه فرقى بين اموال اين جانب و اموال ايشان وجود ندارد و بنا نيز نداريم كه حساب خودمان را از همديگر جدا كنيم. اموال ما خمس نيز دارد، لطفاً چگونگى مسئله را مرقوم فرماييد.

ج. اگر هر دو توافق در خمس داريد، مجموع اموال را قيمت گذارى كرده و تخميس و پرداخت كنيد و اگر خصوص يكى از دو شريك خمس مى دهد،

ص: 130

نحوه پرداخت خمس محتاط در تقليد

3816. شخصى محتاط بين چند مرجع تقليد مى باشد. وى خمس خود را چگونه بايد بپردازد؟

ج. خمس واجبش را به مصرفى برساند كه مورد توافق آن ها باشد از حيث كمّ و كيف در مصرف و بايد از طرف تمام آن ها هم مأذون باشد.

خمس پول حاصل از بازخريد در صورت نياز

3820. اين جانب بعد از چند سال كار در يك كارخانه، خود را بازخريد كردم و مبلغى را كه به عنوان بازخريد گرفتم، آن را به عنوان مضاربه به كسى داده ام و با سود آن امرار معاش مى كنم و راه ديگرى براى تأمين معاش ندارم، آيا بايد خمس مبلغ بازخريد را بدهم ؟

ج. خير، خمس ندارد.

خانواده بى بضاعت

3824. از خانواده اى بى بضاعت هستم. آيا خمس به ما تعلق مى گيرد؟

ج. اگر نمى توانيد خرج سال خود را تأمين نماييد، اگر سر سال پول و يا چيزهايى از مئونه در خانه زياد بيايد، مى توانيد آن ها را در مخارج مورد نياز مصرف كنيد و خمس ندارد.

حكم كسى كه تا به حال خمس نداده

3828. اگر انسان چند سال خمس مالش را نداده باشد، پس از توبه چگونه بايد عمل كند؟

ج. اگر از منافع كسب چيزى كه به آن احتياج ندارد خريده و يك سال از خريد آن گذشته، بايد خمس آن را بدهد ولى اثاث خانه و چيزهاى ديگر كه نياز داشته و مطابق شأن خود خريده، اگر بداند كه از فايده در بين سال خود آن ها را خريده، خمس واجب نيست و اگر نداند، احتياطاً با حاكم شرع مصالحه كند (جهت اطلاع بيشتر به مسئله ى 1415 رساله رجوع شود).

كم نمودن مخارج ساليانه از سود

3832. اگر سرپرست خانواده مثلاً مسافرت باشد و افراد خانواده از غير درآمد خرج نموده اند كه خمس ندارد، - مثل ارث - و بعد از برگشت از سفر و قبل از سال خمسى، آيا مى تواند مخارج ساليانه ى خانواده و بدهى كه دارند از درآمد كم كند و جاى آن اموال برداشته شده را جبران كند؟

ج. مانعى ندارد.

جواز تعويض پولِ جدا شده براى وجوه شرعى

3835. پولى را كه براى وجوه شرعيّه، جدا و تعيين شده، آيا مى توان آن را مصرف نمود و با پول ديگر عوض كرد؟

ج. اگر مقصود فقط تعويض قبل از مصرف باشد، مانعى ندارد.

ص: 136

اشاره

ص: 137

ملاك معروف و منكر

3837. آيا ملاك معروف و منكر فقط واجبات و محرمات است يا معروف و منكر عقلى، اخلاقى و عرفى را نيز شامل مى شود؟

ج. حدّ وجوب امر به معروف و نهى از منكر، در همان واجبات و محرمات است.

عامل بودن آمر به معروف

3840. آيا آمر به معروف بايد عامل به معروف باشد؟

ج. شرط وجوب نيست، گرچه در صورت عامل بودن تأثير آن بيشتر است.

كراهت قلبى از انجام منكر

3845. آيا كراهت قلبى از انجام منكرات، واجب است ؟

ج. واجب است.

امر به معروف و نهى از منكر به افراد نامحرم

3850. آيا مرد مى تواند به افراد نامحرم امر به معروف و نهى از منكر كند؟

ج. با رعايت مسائل شرعى مى تواند.

تجسّس از دختر و پسرى كه با هم هستند

3854. آيا تجسس از دختر و پسرى كه در اماكن عمومى با همديگر هستند، در مورد محرميّت و عدم محرميّت آن دو جايز است ؟

ج. در شرايط متعارف، جايز نيست.

ميزان پرداختن به امر به معروف و نهى از منكر

3859. برخى از منكرات در جامعه چنان شيوع يافته كه پرداختن به نهى از منكر، تمام وقت انسان را مى گيرد - مثل برخورد با بدحجابى يا... - در اين مورد وظيفه چيست ؟ و چه مقدار بايد به اين مسئله پرداخت ؟

ج. با وجود شرايط به حدّ ميسور، تا مزاحم با ترك اهمّ (مطلب مهم تر) نشود، لازم است.

نهى از منكر با منكر

3863. آيا نهى از منكر با منكرى ديگر - مثل دروغ، تهديد و ارعاب يا... - جايز است ؟

ج. اگر منكر ديگر بر وجه محرّم است، خير، جايز نيست.

منكرهاى ادارى و اجتماعى

3867. وظيفه مسلمين درباره ى منكرهايى كه گاه در سطح مسئولين و يا در ادارات و سازمان هاى دولتى و غير دولتى - مثل رشوه، پارتى بازى، و... - اتفاق مى افتد چيست ؟

ج. با تحقق شرايط امر به معروف و نهى از منكر با موارد ديگر فرق نمى كند.

وظيفه زن نسبت به شوهر بى بندوبار

3872. اگر شوهر زنى در منزل بى بندوبار بوده و مرتكب گناهى شود، وظيفه زن در قبال او چيست ؟ و آيا اگر امر به معروف و نهى از منكر زن به روابط زناشويى و خانوادگى آن ها تأثير منفى بگذارد، بازهم اين عمل بر او واجب است ؟

ج. خير، اگر موجب مفسده براى او است واجب نيست، ولى نبايد در معصيت او را كمك كند.

تعارض صله رحم و امر به معروف و نهى از منكر

3876. اگر امر به معروف و نهى از منكر مستلزم قطع رحم و قطع رابطه با خويشاوندان باشد، كدام يك مقدم است ؟

ج. با فرض انجام وظيفه، شما به طور كلى قطع رابطه نكنيد هر چند آن ها هم قطع كنند.

اشاره

ص: 149

اشاره

3878. اجرت گرفتن آرايشگر زنى كه مى داند مشترى او براى خودنمايى به نامحرم آرايش مى كند، چه حكمى دارد و در صورت حرمت و اختلاط با پول هاى حلالش، براى تخميس چه كار كند؟

ج. با علم به استفاده او در حرام، احتياط در ترك است و اگر خود نيز قصد استفاده او در حرام نموده باشد، حرام يقينى است و گرفتن پول، تابع خود عمل است. پس بايد به صاحب آن بازگرداند و اگر نتواند، همانند مال مجهول المالك (مالى كه صاحب آن مشخص نيست)، عمل نمايد.

ريش تراشى

3879. گرفتن مزد در مقابل ريش تراشى با تيغ چه حكمى دارد؟

ج. حرام است.

3880. تراشيدن ريش جهت حفظ بهداشت و نظافت چه حكمى دارد؟

ج. حرام است.

3881. اگر انسان براى اين كه توهين مردم را نشنود، ريشش را بزند، چه حكمى دارد؟

ج. جايز نيست.

3882. كوتاه كردن ريش تا چه حدى بدون اشكال است ؟

ج. اگر در عرف به آن تراشيدن ريش بگويند، اشكال دارد.

ص: 151

گرفتن حق ويزيت

3893. آيا اخذ اجرت براى پزشك در حرفه پزشكى و صناعات مانند آن جايز است ؟

ج. در واجبات توصّليه ى كفاييّه جايز است، زيرا وجوب آن اعم از مجانى بودن است و اگر به نحو مجّانى آن كارها واجب باشد، باعث اختلال نظام مى شود.

دريافت حق طبابت، قبل از بهبودى بيمار

3894. آيا دريافت حق طبابت، قبل از بهبود بيمارى (طبق روش مرسوم) صحيح است ؟

ج. به حسب ظاهر اين وجهى كه پرداخت مى شود، در مقابل توصيف است نه در مقابل مباشرت معالجه. چه بسا هم مباشر غير وصف كننده باشد.

راه تعيين ميزان حق طبابت

3895. با توجه به اين كه حقّ طبابت (همانند حق وكالت و مواردى از اين قبيل و بر خلاف اجناس كه داراى قيمت خاصى هستند) از لحاظ مادّى، غير قابل تعيين مى باشد، به نظر حضرتعالى بهترين راه تعيين ميزان حق طبابت چيست ؟ آيا مقدارى كه دولت تعيين مى كند، در هر شرايطى قابل دريافت است و پزشك مديون نخواهد بود؟

ج. اگر حق طبابت در سابق معيّن بوده، به حسب ظاهر راه تعيين قيمت

ص: 155

حق ويزيت در فرض عدم بهبودى بيمار

3897. اگر پزشك، سعى خود را در مداواى بيمار انجام دهد ولى بيمار بهبودى نيابد، آيا پزشك نسبت به هزينه ى درمانى كه بيمار قبلاً پرداخته (حق ويزيت) مديون است ؟

ج. با استيذان و اعلام ممكن است، رفع مسئوليّت تكليفى و ضمانى شود.

استفاده از روش هاى كم اثر يا بى اثر

3902. هر سال، ماه يا حتى هر روز، كشفيات يا نتايج تحقيقات جديدى در جنبه هاى مختلف علوم پزشكى اعلام مى شود كه روش هاى تشخيصى يا درمانى جديد، داروهاى متفاوت و جديد يا مواد غذايى مؤثر جديد براى انواع بيمارى ها پيشنهاد مى شود و برخى روش ها يا داروها يا مواد قبلى كاملاً غير مؤثر، مضر و بى فايده معرفى مى شوند. آيا پزشك در قبال عوارض يا هزينه هاى بيهوده ناشى از روش هايى كه در گذشته مطرح بوده اند (اما كسى نمى دانسته كه آن ها مضر يا بى فايده اند، ولى همين روش ها امروزه بى فايده يا مضر شناخته شده اند) مسئول مى باشد؟

ج. تكليفاً مسئول نيست، وضعاً (ضمان) هم شايد با اعلام به مريض يا ولىّ او رفع مسئوليّت شود.

نرسيدن اطلاعات جديد به پزشك

3905. اگر به خاطر عدم وجود امكانات كافى اطلاع رسانى، اطلاعات جديد به پزشك

ص: 158

تجويز داروى بى اثر يا مضرّ

1.3907) اگر پزشك روش يا دارويى را تعريف كند و بگويد اين دارو براى فلان بيمارى مفيد است يا بگويد درمان، مترتّب به فلان دارو است، بدون آنكه بيمار را وادار به مصرف آن دارو كند، آيا در صورت عدم تأثير يا عوارض دارو، پزشك مسئول يا مديون است ؟

ج. در صورتى كه نداند او دارو مصرف مى كند و او براى اين توصيف پزشك اين دارو را مصرف مى كند، مسئوليتى ندارد و احتياط در اين است كه بگويد: من براى اين خطرهاى احتمالى نمى گويم مصرف كن.

2) در فرض فوق اگر بيمار يا ولىّ او، شرط را قبول نكردند، آيا پزشك مى تواند

ص: 159

حكم ضمان در عوارض شيمى درمانى

3910. با توجه به اينكه پس از پيوند، شيمى درمانى ضرورى به نظر مى رسد و همين عمل باعث عوارض خفيف يا شديد در بيمار مى گردد، آيا پزشكى كه مجبور به انجام

ص: 162

مسئوليت عوارض سؤال نكردن از باردارى

3912. اگر پزشك از باردارى بيمار سؤال نكند و وى هم متذكر نشود، مسئوليت عوارض احتمالى به عهدۀ كيست ؟

ج. خود پزشك بايد سؤال كند، بلكه علاوه بر سؤال اگر راهى هم دارد، بايد خودش تحقيق كند، زيرا معالجات گاهى تفاوت ضدّ و نقيض دارد.

3913. به طور كلى آيا جواب منفى خانم بيمار در مورد پرسش پزشك از حاملگى وى (چه خود بداند باردار است و به هر علتى نگويد و چه نداند كه باردار است) از پزشك معالج در قبال عوارض احتمالى، رفع مسئوليت مى كند؟

ج. اگر خلاف احتياط نكند، تكليفاً مسئوليّت ندارد، و اگر به حسب ضمان

ص: 163

فراموش كردن ضرر دارو براى خانم باردار يا شيرده

3915. اگر پزشك - با توجه به گستردگى موضوع -، نداند و يا فراموش كرده باشد كه دارو يا روش تشخيصى وى براى خانم هاى باردار يا شيرده مضر است، مسئوليت پزشك در صورت ايجاد عارضه در جنين يا مادر در چه حدّ است ؟

ج. بدون تبرّى و اخذ برائت از مريض يا از ولىّ ، ضامن است.

استفاده از روش هاى خطرناك براى زنده ماندن بيشتر

3918. اگر بدانيم يا احتمال زياد بدهيم كه يك بيمار در اثر بيمارى (مثل برخى سرطان ها) به زودى خواهد مرد، آيا مجازيم فقط براى افزايش طول عمر وى (هر چند به مدت كوتاه) روش هاى درمانى خطرناك و بسيار پرعارضه را (مثل شيمى درمانى كه گاهى عوارض آن شديدتر از بيمارى اوليه است) براى وى تجويز كنيم ؟

ج. نمى توانيد.

استفاده از داروهاى مشابه داروى اصلى

3921. در صورتى كه داروهاى كاملاً مؤثّر، به هر علّتى در دسترس نباشند، آيا پزشك

ص: 166

مرگ يا تشديد بيمارى در اثر نبود امكانات كافى

3923. اگر در اثر كمبود امكانات تشخيصى كافى، تشخيص ممكن نگردد، در نتيجه مداواى لازم صورت نگيرد و بيمارى تشديد يا منجر به مرگ شود، آيا پزشك معالج مسئول است ؟

ج. اگر بگويد و اعلام كند كه تشخيص آن در دست من نيست، به طورى كه تأخير معالجه مستند به او نباشد و بتوانند به ديگرى مراجعه كنند، از آن جهت كه طبيب است، مسئول نيست، و در واجب كفايى با ديگران شريك است، مگر در اعلام به ديگران كه براى وى واجب اختصاصى است.

عدم جواز تجويز داروى مضرّ با اصرار مريض

3926. اگر پزشك بنا به اصرار بيمار، دارويى تجويز نمايد يا ساير اقدامات درمانى كه

ص: 168

توقّف نجات جان بر مصرف داروى مضرّ

3928. به طور كلّى اگر با توجه به علوم امروزى بدانيم يا احتمال دهيم كه نجات جان بيمار وابسته به مصرف دارو يا داروهاى خاصّى مى باشد كه مضرّند و اين ضررها به احتمال قوى براى همگان رخ خواهد داد؛ و با تجويز پزشك، شخص دچار يك يا چند مورد از اين عوارض شود، آيا پزشك مسئول است ؟

ج. بايد ملاحظه ى دورترين راه از هلاك را بنمايد و احتياطاً از مريض يا ولىّ او استيذان كند.

ص: 169

تجويز داروى حساسيّت دار بدون تست

1.3930) با توجه به اينكه ممكن است جان بيمار اورژانسى (فورى) در خطر باشد و زمانى جهت تعيين حسّاسيّت فرد به دارويى خاص وجود نداشته باشد، اگر با تجويز دارو، بيمار به آن حسّاسيّت پيدا كند و دچار عوارض شديد يا مرگ شود، آيا فرد معالج در قبال اين عوارض، مسئوليتى خواهد داشت ؟

ج. ظاهراً اگر احتمال هلاك با مرض سابق با احتمال هلاك به معالجه ى لاحقه متساوى باشد، نمى تواند معالجه كند.

2) اگر با توجه به علوم امروزى، امكان تعيين حسّاسيّت يك دارو وجود نداشته باشد، آيا پزشك در صورت ايجاد عارضه مسئول است ؟

ج. از جواب اوّل معلوم شد.

تماس دست پرستار با بدن مرد

3933. حكم تماس دست هاى پرستار زن با بدن بيمار مرد چيست ؟

ج. جايز نيست، مگر در مورد ضرورت.

فروش اعضاى ميّت توسط بيمارستان

3939. آيا بيمارستان بدون اجازه يا وصيت ميّت، مى تواند از اعضاى بدن وى جهت حفظ جان انسان هاى مؤمن استفاده كند؟ در صورت فقدان وارث چه وجهى دارد؟ و در صورت وجود وارث و عدم اطلاع آن ها چه وجهى خواهد داشت ؟

ج. در صورت توقف نجات مسلمانى بر آن، كه راه نجات او منحصر به دادن آن عضو ميّت باشد و تهيه ى آن از غير مسلمان هم ممكن نباشد، جايز است.

ص: 173

ضرر رساندن پزشك به بيمار

3941. پزشكان كم تجربه كه گاهى باعث ضرر مالى و جانى به بيمار مى شوند، آيا طبابت آنان از نظر شرعى اشكال دارد؟

ج. بله، اشكال دارد و چه بسا ضمان آور باشد. (و توضيح بيشتر در مسئله ى 1747 و 1748 رساله آمده است.)

پيوند اعضاى خوك به بدن انسان

3946. آيا مى توان از اعضاى بدن خوك به انسان پيوند زد؟

ج. در صورتى كه نجات بيمار از هلاك، متوقّف بر اين عمل باشد، به طورى كه اضطرار داشته باشد، مانعى ندارد.

سزارين

3949. آيا سزارين اشكال دارد؟

ج. در مورد ضرورت، جايز است.

نجاست الكل طبى

3954. آيا الكلى كه براى ضد عفونى، پس از تزريقات به كار برده مى شود، نجس است ؟

ج. احتياط در اجتناب است.

لمس بدن بيمار از روى لباس

3958. در صورت لزوم، به طور كلى لمس بدن خانم بيمار از روى لباس چه صورتى دارد؟ (چه پزشك خانم در دسترس باشد و چه نباشد)

ج. مانعى ندارد.

ص: 178

محدوده ى معاينه توسط پزشك نامحرم

3960. اگر پزشك مرد مجبور به معاينه بيمارِ خانم شد و يا بيمارِ مرد ناچار به مراجعه به

ص: 179

مراجعه زن به پزشك مرد

3963. آيا مراجعه زن به پزشك مرد، در صورتى كه پزشك زن در آن رشته موجود باشد جايز است ؟ با توجّه به اينكه غالباً به او نگاه مى شود و گاهى هم از او معاينه به عمل مى آيد.

ج. بايد از نظر و لمس حرام خوددارى شود.

انجماد بيمار لاعلاج

3966. قرار دادن انسانى كه مبتلا به بيمارى لاعلاج است، در حالت انجماد و احياى مجدّد او بعد از چندين سال و پس از كشف درمان بيمارى او، چه حكمى دارد؟

ج. جايز نيست.

ص: 182

خريدوفروش لباس هاى دست دوم

3967. خريدوفروش لباس هاى دست دوم و مستعمل كه با تعمير و اتو، نو جلوه مى كند، چه حكمى دارد؟

ج. اگر مشترى از نو نبودن آن مطلع باشد و يا غشّ در معامله صدق نكند، خريدوفروش آن ها بلامانع است.

خريدوفروش و استفاده از كروات

3968. استفاده از كروات و خريدوفروش آن چه حكمى دارد؟

ج. اشكال دارد.

كفن فروشى

3969. فروختن كفن چه حكمى دارد؟ آيا اين حكم شامل حال پارچه فروش هايى كه ضمن كار خود پارچه ى كفن مى فروشند مى شود؟

ج. كسى كه حرفه اش در فروختن كفن منحصر است، كفن فروش محسوب شده و اين شغل كراهت دارد؛ لكن پارچه فروش هايى كه ضمن كار خود كفن نيز مى فروشند، مشمول اين حكم نمى باشند.

ص: 183

فروش لباس زنانه توسط فروشنده مرد

3971. فروش لباس زير زنانه توسط فروشنده مرد چگونه است ؟ آيا زنان و دختران مى توانند براى خريد به اين گونه مغازه ها بروند، با توجه به اين كه در برخى اوقات، مستلزم گناه و مفاسد اجتماعى و اخلاقى است ؟

ج. اگر در معرض فتنه و فساد است، جايز نيست.

ص: 184

استخدام در بعضى ادارات

3972. آيا مى توان كارمند گمرك شد؟

ج. كارمند گمرك بودن، مانند كارمند ساير اداره هاى دولتى است كه براى كسى كه اهل تشخيص حلال و حرام است، جايز است و براى غير او جايز نيست.

3973. استخدامى كه بر اساس روابط است، آيا حقوق دريافتى آن حلال است يا حرام ؟

ج. با اهليّت و صلاحيّت شخص و حلّيت كار و عدم كم كارى، حلال است.

پرداخت رشوه در ادارات

3974. در بعضى ادارات و مؤسسات تا انسان رشوه پرداخت نكند، به حق خود نخواهد رسيد و يا حقش حتماً ضايع خواهد شد و يا احتمال از بين رفتن حقش وجود دارد، در اين صورت حكم شرع را بيان فرماييد؟

ج. در مواقع اضطرار براى دهنده مانعى ندارد.

پرداخت رشوه جهت گرفتن حق

3975. پرداخت رشوه براى گرفتن حق با توجه به اين كه گاهى براى ديگران مشكلى ايجاد مى كند، مثلاً باعث مقدم شمردن صاحب حق نسبت به افراد ديگر مى شود، چه حكمى دارد؟

ج. در مورد ضرورت و عدم تضييع حقوق ديگران، جايز است.

ص: 185

تقلب در مزايده و مناقصه

3977. اگر فردى در مناقصه و مزايده اى تقلب كند و صاحب مالى شود و چند سال از اين وضعيت بگذرد، براى جبران اين خطا بايد چه كارى انجام دهد و آيا معامله در اين صورت باطل بوده است ؟

ج. نحوه ى تقلب در حكم دخيل است.

شرعى بودن قوانين بانكدارى

3983. قوانين بانك ها پس از تصويب در مجلس، به تأييد شوراى نگهبان رسيده است، آيا با اعتماد به اين مطلب مى توان عمل بانك ها را حمل به صحت كرد و در وام، سود و... بر اساس آن قوانين عمل نمود؟

ج. خير، اگر اختلاف در شبهه ى حكميه است، وام ها و سپرده هاى بانكى ربوى است، اگر قرض مشروط باشد و راه تخلّص از آن در رساله مذكور است.

ربا گرفتن و دادن به كشورهاى غير اسلامى

3984. ربا گرفتن و دادن به كفّار و بانك هاى كشورهاى غير اسلامى چه حكمى دارد؟

ج. ربا گرفتن از كفار جايز است ولى دادن آن جايز نيست. (با تفصيل مذكور در جامع المسائل ج 2 ص 600.)

حساب باز كردن براى شركت در قرعه كشى

3985. برخى براى شركت در قرعه كشى در بانك حساب باز مى كنند يا برداشت از حساب خود را تا موعد قرعه كشى به تأخير مى اندازند، آيا چنين حساب هايى در صورت برنده شدن در قرعه كشى يا عدم آن اشكال دارد؟

ص: 188

كارمزد

3987. در برخى از صندوق هاى قرض الحسنه هنگام پرداخت وام، به گيرنده وام از يك تا پنج درصد مبلغ وام را به عنوان كارمزد كم مى كنند و بقيه را به وام گيرنده مى دهند، به گونه اى كه اگر وام گيرنده اين عمل را نپذيرد، وام تعطيل مى گردد. آيا اين عمل صورت شرعى دارد؟

ج. خير، اين همان ربا است؛ مگر معامله ى شرعيه اى در قبال كارمزد معين انجام گيرد، به شرط وام.

گرفتن وام با معامله صورى

3990. برخى از مؤسسات و بانك ها، بر اساس قولنامه ها و قراردادها، وام هايى را به متقاضيان مى دهند، آيا اگر كسى قولنامه و قراردادى صورى تنظيم كند و به اين وسيله وام دريافت كند اشكال دارد؟

ج. در فرض مشروعيّت اصل وام، اين كار بايد طبق مقررات آن مؤسسه باشد.

شرط ديركرد در وام قرض الحسنه

3994. در قرض الحسنه اى شرط شده كه اگر اقساط وام خود را از تاريخ مقرر ديرتر پرداخت نمايند، بايد ديركرد بدهند آيا اين ربا محسوب مى شود؟

ج. محلّ اشكال است.

پول هاى اضافى نزد كارمند بانك

3999. گاهى نزد كارمندان بانك، پول هايى اضافى مى ماند كه مى داند مراجعه كنندگان و مشتريان اضافه داده اند، آيا مى تواند آن ها را براى خود بردارد يا بايد به بانك تحويل دهد؟

ج. بعد از فحص و يأس، بايد از بابت ردّ مظالم بپردازد.

4000. سپردن پول در بانك هاى جمهورى اسلامى، به قصد قرض الحسنه و گرفتن جوايز غير معيّن چگونه است ؟

ج. مانع ندارد.

وام اشتغال

4004. از آنجا كه براى كار و كاسبى از بانك وام مى گيريم، بايد با پس دادن وام، سود وام را نيز به بانك تحويل دهيم و براى كار و كاسبى، چاره اى جز سود دادن نيست؛ حكم شرعى آن چيست ؟

ج. در صورتى كه با متصدّى بانك، معامله شرعيه انجام بگيرد، مانعى ندارد.

اوراق بهادار

4009. دولت براى اجراى برخى طرح هاى ملى، اقدام به فروش اوراق مشاركت بين مردم مى كند، اين اوراق بدون نام و قابل خريدوفروش بوده و هر ماه مقدار مشخصى سود به آن تعلق مى گيرد، خريدوفروش و دريافت سود على الحساب كه ماهيانه به آن تعلق مى گيرد، آيا جايز است ؟

ج. جواز مبنىّ بر توفّر شرايط شركت عقديّه و شرعيّه يا يكى ديگر از عقود صحيحه است.

خريدوفروش سهام

4010. آيا در صورت فروش سهام شركت، لازم است مقدار آن معيّن باشد؟

ج. بايد مقدار آن مشخص باشد - مانند مساحت زمين - تا سبب غَرَر نشود.

خريد سهام

4011. خريد سهام از شركت ها و مؤسّسات دولتى يا خصوصى - مثل فروشگاه هاى زنجيره اى رفاه يا براى طرح هاى عمرانى مثل احداث بيمارستان و... - چگونه است ؟

ج. اگر مال موجود خريدارى مى شود، مانعى ندارد وگرنه بايد واجد شرايط عقود شرعيه اى از قبيل شركت يا مضاربه باشد.

ص: 195

معامله با چك جعلى

4012. شخصى با پرداخت چك جعلى و بدون محلّ ، معامله اى انجام داده و متاعى را خريده است. آيا اين معامله صحيح است ؟

ج. اگر به ذمّه خريده، معامله صحيح است و بايد قيمت را بپردازد.

فروش چك مدّت دار

4013. آيا در فروش ذمّه به شخص ثالث - مثل چك مدّت دار كه نقداً به ديگرى مى فروشد -، لازم است مشترى صاحب ذمّه و فرد بدهكار را بشناسد؟

ج. لزومى ندارد.

فروش چك جعلى

4014. شخصى چك جعلى را - با علم مشترى به عدم پول در حساب صاحب چك - مى فروشد و مشترى به طمع اين كه بتواند به نحوى آن را نقد كند و سود زيادى ببرد مى خرد، ولى بعداً نمى تواند آن را نقد كند. آيا مشترى - در فرض سؤال - حقّ فسخ دارد؟

ج. اصل معامله ى او باطل است.

ص: 196

چك دزدى

4016. شخصى چك بانكى كه به نام حامل است را به كاسبى مى دهد، كاسب هم به اعتبار كلمه ى حامل، كه شامل همه ى افراد مى شود، به ازاى مبلغ چك، جنس مى دهد و بعد كه براى وصول وجه به بانك مراجعه مى كند معلوم مى شود چك مزبور مسروقه بوده است، آيا صاحب جنس مى تواند از صاحب اصلى چك، وجه را بگيرد؟

ج. خير و بايد از دهنده ى چك كه طرف او است وجه را بگيرد.

چك دوستانه

4020. كسى كه خودش دسته چك ندارد، ولى از رفيق خود كه چك دارد، با امضاى او بدون اين كه صاحب چك مديون باشد، چكى مى گيرد، آيا مى تواند آن چك را به شخص ديگرى بفروشد يا نه ؟

ج. خير، مگر مديون باشد و به وسيله ى اين چك حواله به برئ دهد كه صحيح است.

خريدوفروش پول

4022. آيا اجازه مى فرماييد مثلاً؛ يك ميليون تومان را به يك ميليون و دويست هزار تومان به صورت نسيه بفروشيم كه شش ماه ديگر بگيريم ؟

ج. بهتر آن است كه بر ما به التفاوت، معامله ى شرعيه ى واقع سازيد. (به اين صورت كه چيز مختصرى را به قيمت دويست هزار تومان نسيه، شش ماهه بفروشيد.)

4023. اگر نوزده هزار تومان اسكناس را به بيست هزار تومان مثلاً يك ساله بفروشند و جداً قصد خريدوفروش داشته باشند، اشكال دارد؟

ج. احكام صرف و ربا در مورد معامله با اسكناس جارى نيست.

خريدوفروش ريال

4024. آيا خريدوفروش ريال به ريال جايز است ؟

ج. بهتر آن است كه در مبلغ اضافه، معامله اى شرعى در برابر كالايى صورت بگيرد.

فروش پول به قيمت بالاتر

4025. آيا مى شود يكصد هرند افغانى را به يكصد و سى هزار آن به مدّت يك سال

ص: 199

فروش دلار به ريال

4027. مبلغى دلار را مدّت دار به شركتى فروختم و در مقابل آن چك ريالى دريافت نمودم. آيا حكم ربا دارد؟

ج. فروش دلار به ريال ربا نيست، هر چند به حساب مدّت، قيمت معامله فرق كند.

معامله با اسكناس تقلبى

4031. آيا معامله ى با اسكناس تقلبى، شرعاً جايز است ؟ و با توجه به اين كه خود اين فرد در قبال اين اسكناس جنسى فروخته يا خدمتى انجام داده، وظيفه او چيست ؟

ج. معامله چون به ذمّه مى شود صحيح است ولى مبلغ قيمت جنس را مديون و ضامن است چون آن اسكناس ارزش ندارد.

ص: 201

اشاره

4032. شخصى مقدارى گوسفند و دام را به دام پرور مى دهد تا بعد از 6 ماه كه آن ها را پروار و چاق كرد، به جاى وزن زيادى، به جاى گوسفندها گوشت بپردازد، آيا جايز است ؟

ج. اگر از باب معامله ى آن گوسفندها به آن مقدار گوشت باشد، مانعى ندارد و الاّ آن گوسفندها به عنوان امانت تا شش ماه در دست دام پرور است كه بايد آن ها را تحويل دهد و اجرت پروار كردن آن ها را از مالك طلب كار است.

خريدوفروش و خوردن حيوانات دريايى

4033. خريدوفروش و خوردن دلفين يا شير دريايى، خرچنگ و به طور كلى حيوانات دريايى، آيا جايز است ؟

ج. خريدوفروش و خوردن هرگونه حيوان دريايى غير از مواردى كه تصريح به حليّت آن شده، مانند: ماهى بدون فلس، جايز نيست.

4034. آيا آن دسته از آبزيان كه خوردن آن ها حرام است، هر چند زنده از آب گرفته شده باشد، به حكم ميته است - كه خريدوفروش آن ها جايز نباشد -، با اين كه براى خوراك دام و طيور و بعض امور صنعتى از آن استفاده مى شود؟

ج. اگر منفعت حلال مقصوده دارد و به قصد استفاده ى حرام معامله نمى شود، مانع ندارد بفروشند؛ هر چند احتياط آن است كه در مقابل «حقّ اختصاص»

ص: 202

خريدوفروش پرندگان و حيوانات وحشى

4036. خريدوفروش پرندگان و حيوانات وحشى و نگهدارى آن ها در قفس چه حكمى دارد؟

ج. اگر داراى منفعت حلال عقلايى باشد، مانع ندارد.

ص: 203

اختلاف قيمت زمين

4037. در بيست سال پيش زمينى را به برادرم به مبلغ دوازده هزار و هشتصد و دو تومان فروختم كه مبلغ پنج هزار تومان را نقدى و بقيّه را بنا شد به صورت تدريجى پرداخت نمايد، زمانى مشخّص براى پرداخت باقى ثمن مقرّر نشده بود، در حال حاضر قيمت آن زمين حدود دو ميليون و پانصد هزار تومان است. خواستم نظر شرعى را در اين رابطه مرقوم فرماييد؟

ج. ترقّى ارزش زمين ضررى به صحّت معامله نمى زند و اگر تخلّف شرطى نشده باشد، فروشنده حقّى به جز دريافت باقى مانده ى ثمن معامله را ندارد، ولى براى تفاوت ارزش باقى مانده با روز ادا، احتياطاً مصالحه نمايند.

پشيمانى بايع بعد از گرفتن مقدارى از ثمن

4038. مغازه اى را با قولنامه معامله كرده اند و بايع مقدارى از ثمن را هم نگرفته كه بقيه را در وقت تحويل مغازه و ثبت و سند بگيرد؛ ولى پس از مدتى بايع پشيمان شده و مغازه را هم تحويل نمى دهد. آيا اين معامله لازم است ؟

ج. اگر موجبات خيار از قبيل ظهور غبن و غيره نباشد، معامله لازم است و بايع حق فسخ ندارد، مگر آن كه اقاله كنند.

ص: 204

معامله وقف

4040. شش دانگ مزرعه و قناتى در تاريخ 1315/5/24 به علت ضايع شدن، با اذن و دستور مرجع تقليد وقت مرحوم حضرت آية اللّٰه العظمى آقاى حاج شيخ عبد لكريم حايرى - رحمه اللّٰه - به فروش مى رسد و بيع صورت مى گيرد. يك فقره چك بابت ثمن معامله از ناحيه خريدار تحويل اداره اوقاف وقت و متولى قرار مى گيرد كه به رسم امانت تحويل اداره اوقاف مى شود كه با هماهنگى با متولى، به خريدن زمين و آب مناسب، تبديل به احسن صورت گيرد كه نهايتاً به علت نامعلومى تبديل به احسن صورت نمى گيرد و خريدار هم با هزينه هاى زيادى نسبت به عمران و آبادى مزرعه و قنات اقدام و پس از گذشت 63 سال فرزندان متولى مدعى ورثه خريدار شده و تقاضاى وقفيّت مزرعه فوق الذكر نموده اند. لطفاً مرقوم فرماييد:

1) آيا معامله فوق الذكر با شرايط مذكوره صحيح است ؟

2) عدم اقدام اداره اوقاف يا متولى يا هر دو براى تبديل به احسن، موجب بطلان معامله مى شود يا نه يا اينكه صحّت معامله منوط به انجام تبديل به احسن است و لو اينكه از اوّل با قصد تبديل به احسن معامله صورت گرفته، ولى بعداً تبديل به احسن صورت نگرفته است ؟

3) نهايتاً با توجه به مسائل ذكر شده، مزرعه فروخته شده به صورت ملك درآمده يا به علت تقصير مسئولين وقت به وقفيّت باقى است ؟

ج. بيع مذكور صحيح است و فروشنده ضامن وقف است، كه بايد آن را به قيمت روز آن را ادا و تبديل به احسن نمايد، و اللّٰه العالم.

ص: 205

بيع شرط

4042. شخصى منزل خود را به بيع شرط مى فروشد، به اين صورت كه هرگاه بايع پول را پس داد معامله فسخ شود، آيا اين معامله صحيح است ؟

ج. پس دادن بعدى، دليل بر فسخ است، به ترتيبى كه در بيع شرط مقرّر است.

خريدوفروش زمين، بدون تعيين حدود

4046. آيا وكيل مى تواند مقدارى از زمين هاى موكّل را بدون تعيين حدّ و حدود و بدون ذكر پلاك و بدون تعيين متراژ به نحو جزاف و بدون تحقّق اركان معامله، به خود منتقل كند؟

ج. با فرض جهالت مطلق، معامله باطل است و به خصوص اگر خلاف وكالت باشد معامله فضولى است، هر چند معلوم باشد.

كشف معدن در ملك شخصى

4050. در زمين هاى كشاورزى يا جايى كه ملك شخصى است و سند آن ملك به نام اوست، معدنى كشف مى شود، آيا كشف اين معدن زمين ها را از ملكيت صاحبان آن خارج مى كند؟

ج. خير.

امتناع فروشنده از وصول چك و انتقال سند

4054. شركتى جهت تأمين خانه براى اعضاى خود زمينى را در سال 1369 از شخصى به مبلغ دويست و شصت ميليون ريال خريدارى نمود. شصت ميليون ريال آن طى يك فقره چك در همان تاريخ به فروشنده داده شد كه در فروردين 1370 وصول كند و دويست ميليون ريال باقيمانده طى يك فقره چك ديگر به او تحويل شد تا طبق قرار بعد از تنظيم سند رسمى وصول گردد. البتّه ملك مورد معامله توسّط خريداران در حدّ نقشه بردارى و ميخ كوبى به تصرّف درآمده است. امّا فروشنده از وصول چك اوّل و انتقال سند خوددارى كرده است. بفرماييد:

1) آيا اين معامله صحيح واقع شده است ؟

ص: 209

اعتبار قيمت فعلى در سرقفلى

4059. مستأجرى كه موقع اجاره، سرقفلى پرداخت كرده، آيا پس از تمام شدن مدّت،

ص: 211

اقرار به فروش سرقفلى

4062. شخصى چند سال قبل از فوت خود به صورت شفاهى در نزد برادران و فاميل نسبى خود فروش نصف سرقفلى مغازه اى را به شريك خود - كه برادرش مى باشد - اقرار مى نمايد و خريدار - يعنى صاحب نصف ديگر سرقفلى - ظرف چهار سال نسبت به پرداخت ثمن، اقدام مى نمايد كه پس از دو سال سپرى شدن از فوت فروشنده، خريدار ثمن مورد معامله را به قيّم صغير (همسر متوفّى) پرداخت مى كند:

1) آيا اين معامله صحيح است و نياز به تنفيذ صغير ورثه دارد يا نه ؟

ج. اگر معلوم يا ثابت شود شرعاً معامله واقع شده، صحيح است، اگر به صورت غير بيع بوده يا به نحو شرطى كه شرعاً صحيح باشد، و نياز به تنفيذ ورثه ندارد، ولى تفاوت قيمت از زمان خريد تا زمان پرداخت بايد مورد نظر قرار گيرد، اگر تفاوت ارزش، فاحش و غير مترقّب بوده است.

ص: 212

حق دلالى بنگاه هاى معاملاتى

4064. بعضى از بنگاه هاى معاملاتى بعد از تحقق معامله از طرفين معامله، مبلغ زيادى حق كميسيون مى گيرند، در حالى كه متعاملين راضى نيستند و با اجبار آن را پرداخت مى كنند اين مسئله شرعاً چه صورتى دارد؟ و اگر معامله باطل باشد، چه حكمى دارد؟

ج. اين مزد دلالى است كه مى توانند از اوّل بر مبلغى توافق بكنند و اگر نكردند، اجرة المثل ثابت مى شود و اگر متعارف در ثبوت مزد دلالى، تمام شدن معامله به نحو صحيح است، معامله ى باطل، حقّ دلالى ندارد.

فروش نقد و اقساط خودرو

4066. اگر شركت خودروسازى قيمت خودرو را در فاكتور چنين بنويسد: قيمت نقدى 8 ميليون تومان، 3 ماهه 9 ميليون و 6 ماهه 11 ميليون تومان، آيا اين نحوه معامله شرعاً صحيح است ؟

ج. با تعيين يكى از آن قيمت ها در حين معامله، جايز است.

سپردن پول براى خريد ماشين

4067. فردى پولى را به مدت يك سال يا بيشتر براى خريد ماشين، نزد شركتى مى گذارد و آن شركت با آن پول كار مى كند و در آخر به مقدار سود پول از قيمت فعلى ماشين كم مى كند؛ آيا معامله مذكور صحيح است ؟

ج. اين معامله اگر واجد شرايط عقد شركت است، اشكال ندارد و اگر سود بر وجه حرام باشد نيز تصحيح معامله ممكن است؛ زيرا طرفين به اين معامله راضى هستند به مجموع اين عوض، هر چند مخلوط از حلال و حرام باشد، زيرا كه عوض، شخص آن مقدار نيست، بلكه حدّ آن مقدار است كه به ذمّه صورت مى گيرد، و اگر كم بودن اصل ثمن به اين جهت باشد، امر واضح تر است.

ص: 214

فروش خودرو و امتناع از انتقال سند

4069. شخصى اتومبيلى را فروخته است و خريدار هم آن را به شخص ديگرى فروخته است و قبض و اقباض ثمن و مثمن در هر دو معامله انجام شده است. اكنون فروشندۀ اوّل چون به جهت ديگر طلب كار است، از انتقال سند خوددارى مى كند.

حكم شرعى آن را بيان كنيد؟

ج. فروشنده اوّل حق امتناع از انتقال سند ندارد و بايد انتقال دهد.

معامله ى طلا

4071. زرگرها در مقابل ساخت و تبديل شمش به زيورآلات، مزدى معيّن مى پردازند، سپس همان طلاى ساخته شده را در مقابل وزن مساوى از طلاى شمش، با اضافه ى اجرت ساخت بيشتر به ديگرى مى فروشند، آيا چنين معامله اى صحيح است ؟

ج. اگر ثمن معامله پول باشد، يا اجرت ساخت را جداگانه بدون ارتباط به عوضين معامله بگيرد، اشكال ندارد.

مزد گرفتن براى ساختن طلا

4072. گاهى اوقات مشترى طلاى نساخته را به طلاساز مى دهد تا برايش بسازد. بعداً طلاساز همان مقدار طلا را از حيث وزن، طلا مى سازد و به اضافه مزد عمل پس مى دهد. آيا اين كار حلال است يا ربا محسوب مى شود؟

ج. اگر آن طلاى غير معمول را به همان مقدار از طلاى معمول با اضافه معامله كنند، ربا و حرام است و اگر دو معامله باشد كه طلاى نساخته را بفروشند و بعد طلاى ساخته را با قيمت بيشترى بخرند، اين اشكال ندارد و طلاساز

ص: 216

فروش مدت دار طلا

4074. آيا فروش طلا به صورت مدت دار اشكال دارد؟ به طور كلى شغل طلافروشى و طلاسازى در اسلام چه حكمى دارد؟

ج. اگر به ازاى طلا نباشد اشكال ندارد؛ و با رعايت موازين شرعى، اين شغل حلال است.

تهيّه فيلم و كارتون از زندگى ائمّه

- عليهم السّلام -

4080. براى آن كه مقام معنوى و شئون ائمه اطهار و پيامبران - عليهم السّلام - محفوظ بماند، در ساختن فيلم زندگى آنان چه نكات و ضوابطى لازم است رعايت شود؟ و تهيه فيلم انيميشن (كارتون) و نمايش عروسكى از زندگى معصومين - عليهم السّلام - چه حكمى دارد؟

ج. بايد عمل به هيچ وجه حرام نباشد و دلالت بر خلاف واقع - كه به منزله ى دروغ است - نداشته باشد و اهانت بر مقام شامخ معصومين - عليهم السّلام - نزد متشرّعه نباشد.

ويديوكلوپ ها

4081. حكم اشتغال در ويديوكلوپ ها كه محل عرضۀ فيلم هاى سينمايى و محصولات فرهنگى به جامعه است، چيست ؟

ج. با فرض مشتمل بودن بر حرام، اشكال دارد.

فروش روزنامه با كلمات مقدّسه

4082. آيا فروش روزنامه هايى كه معمولاً نام خدا و معصومين - عليهم السّلام - و آيات قرآنى دارد، به مغازه دارى كه از آن براى بسته بندى استفاده مى كند، جايز است ؟

ج. اگر هتك حرمت باشد و با اين قصد بفروشد، اشكال دارد.

ص: 220

خريدوفروش عكس هنرپيشگان و ورزشكاران و...

4085. خريدوفروش پوسترهاى بعضى از هنرپيشگان و يا ورزشكاران كه با وضع بد و يا بى حجاب مى باشند و نگاه كردن به آن ها و يا نصب آن ها در خانه به جهت علاقه به آن هنرپيشه يا ورزشكار، چه وجهى دارد؟

ج. چون معرضيّت براى مفسده دارد، اشكال دارد.

استراق سمع

4089. آيا استفاده از وسايل استراق سمع براى تجسّس و شنيدن مكالمه مردم، - مانند ضبط كردن مكالمه افرادى كه كراهت از افشاى آن دارند يا كنترل تلفن اشخاص - چه حكمى دارد؟

ج. در غير حال ضرورت منحصره نسبت به دفع مفسده ى مهمّ ، جايز نيست.

فيلم هايى كه ديگران از صفحه سينما مى گيرند

4093. برخى از افراد با دوربين از فيلم هايى كه در سينما پخش مى شود فيلم گرفته و پس از تبديل به سى دى آن را مى فروشند يا كرايه مى دهند، آيا استفاده از چنين فيلم هايى جايز است ؟

ج. اگر فيلم مشتمل بر حرام نبوده و حق ديگرى (اعم از فيلمساز، تهيه كننده و...) به آن تعلق نداشته باشد، جايز است.

توليد نرم افزار با توليدات ديگران

4097. برخى از شركت ها و افراد بدون اجازه از توليدات ديگران استفاده مى كنند و سپس اجازه تكثير يا فروش محصول توليدى خود را به ديگران نمى دهند، در صورت علم مشترى به نحوه توليد غير شرعى چنين برنامه هايى، خريدوفروش و استفاده از چنين برنامه هايى چه حكمى دارد؟

ج. جايز نيست.

حاكم بودن قاعده سوق مسلمين بر بازار نرم افزار

4100. نرم افزارهايى كه از بازار مسلمين تهيه مى كنيم، آيا لازم است از نحوه شرعى بودن تكثير آن فحص و جستجو كنيم يا سوق مسلمين حاكم بوده و خريدن بدون پرس وجو از خصوصيات تكثير و پخش آن جايز است ؟

ج. اگر غلبه با موارد ممنوعه است، سؤال و فحص شود.

فيلم هاى خارجى با زير نويس فارسى

4104. آيا فيلم هاى خارجى كه در مراكز كفر توليد شده و دوبله نشده اند؛ اما زيرنويس فارسى دارند را مى توان كپى كرد؟

ج. خير.

خياطى براى نامحرم

4107. خيّاطى مرد اجنبى براى زنان، چه حكمى دارد؟

ج. جواز آن مبنى بر اين است كه در مقدمات و مقارنات و لوازم آن، حرامى صورت نگيرد.

دلّالى و واسطه گرى براى حرام

4108. دلّالى گرفتن براى كارهاى حرام - مانند معاملات ربوى - آيا حرام است ؟ و آيا پول گرفته شده از طرفين ضمان آور است ؟

ج. بله، اين كار حرام است و پول آن هم حرام مى باشد.

وثيقه قرار دادن در قبال اخذ وجه

4109. براى آزاد كردن زندانى، فردى حاضر است در قبال دريافت مبلغى پول، سند منزلش را به عنوان وثيقه قرار دهد؛ آيا اشكال دارد؟

ج. اشكالى ندارد.

دختران فروخته شده در كشورهاى ديگر

4110. در بعضى كشورها، دختران توسّط والدين به فروش مى رسند، آيا اين كار جايز است ؟

ج. خير، جايز نيست.

ص: 227

فروش بن

4112. آيا فروش بن هايى كه بعضى از اداره ها و يا.... به كارمندان خود مى دهند، با قيمت كمتر و تبديل آن به پول نقد، جايز است ؟

ج. معاوضه ى آن جايز است، اگر شرطى با او نشده باشد.

يادگيرى احكام شغلى

4117. آيا واجب است صاحبان مشاغل، احكام مربوط به شغل خود را ياد بگيرند؟ در صورت كوتاهى، آيا اشتغال آنان حرام است ؟ و در اين صورت، آيا درآمد آنان مشروع مى باشد؟

ج. تكليفاً يادگيرى مسائل مورد ابتلاى در هر امرى واجب است، هر چند وضعاً تا حرامى انجام نداده، درآمد آن حلال است.

يادگيرى مسائل دينى

4118. يادگيرى اعتقادات و احكام، در چه محدوده اى بر مكلف واجب است ؟

ج. در اعتقادات حقّه، آن چه اعتقاد به آن ها لازم است، و در احكام هم هر چه معرضيت براى ابتلاى دارد.

يقين در اصول دين

4119. راه هاى يقين به اصول دين كدام است ؟

ج. نسبت به موارد و افراد متفاوت است.

ص: 230

نهى پدر و مادر در تحصيل علم

4121. اگر پدر و مادر فرزند خود را از تحصيل در رشته يا علم خاصى منع كرده و يا به تحصيل در رشته يا علمى امر نمايند، آيا اطاعت از آنان واجب است ؟

ج. آن چه حرام است ايذاء و ناراحت كردن آن ها است كه مى توان با توجيه آن ها، آن را برطرف كرد.

4122. اگر پدر و مادرى يا فقط پدر مخالف با تحصيل علوم دينى فرزند باشند و فرزند هم استعداد و علاقه داشته باشد، وظيفه چيست ؟

ج. اگر نتوانست آنان را راضى نمايد روزى يك ساعت را درست و اساسى صرف تحصيل علوم دينى نمايد و به هر كار يا تحصيل مشروع ديگرى بپردازد كافى است و آنان حق مخالفت از واجب را ندارند.

ملاك در انتخاب رشته تحصيلى

4125. ملاك و معيار شرعى در انتخاب و گزينش رشته تحصيلى، علاوه بر وجوب كفايى برخى علوم، چيست ؟

ج. ملاك، شرعيّت آن رشته و شرعيّت مقدمات آن است.

شهريّه طلاّب

4129. برخى از طلاّب در رشته تخصّصى كلام حوزه علميّه مشغول تحصيل هستند، آن ها درس فقه و اصول نمى خوانند، آيا مجاز به دريافت شهريه مى باشند؟

ج. اگر تحصيل آن ها در جهت تكفّل بخشى از نيازهاى حوزه علميّه و اهل ايمان است، مانعى ندارد با فرض اينكه فقط تخصص در فقه و اصول را ترك نموده اند.

استفاده از خوابگاه بر خلاف مقررات

4133. استفاده از خوابگاه دانشجويان به صورت ميهمان، اگر بر خلاف مقررات باشد، چگونه است، و حكم نماز و غسل هايى كه انجام داده چيست ؟

ج. استفاده از خوابگاه دانشجويان جايز نيست و اگر ذمه ى او به مالى مشغول شده باشد، بايد ادا كند؛ و نماز و غسل او در صورت جهل به حكم و يا فراموشى آن، صحيح است.

قبولى در دانشگاه از راه تقلب

4137. من در امتحان ورودى دانشگاه با تقلب قبول شدم، آيا حقوقى كه در آينده دريافت مى كنم اشكال خواهد داشت ؟

ج. حرمت تقلب در امتحان، با حكم حقوق دريافتى در آينده رابطه اى ندارد.

وجوب تحصيل علوم اسلامى و اجتهاد براى زنان

4142. آيا زن مى تواند علوم اسلامى را تحصيل نمايد و به مقام اجتهاد برسد؟

ج. اجتهاد بر هر متمكّن واجب كفايى است، مرد باشد يا زن و گاهى عينى هم مى شود.

4143. شركت يك خانم مسلمان متديّن در مراكز آموزشى و دانشكده ها جهت تعليم و تعلّم، در صورتى كه اكثر اساتيد مرد هستند و در كلاس ها اغلب خانم ها حجاب ندارند، چه صورت دارد؟

ج. اختلاط مرد و زن جايز نيست.

صحبت درسى زن و مرد نامحرم

4147. ما هو الحكم المحادثة و المذاكرة بين الطالب و الطالبة فى الشئون الدراسية ؟

ج. الأولىٰ رعاية الاحتياط بإيقاع ذلك عند النّاس حتّى لا يحتمل فيه شىء.(2)

تقلب در زندگى اجتماعى

4151. تقلب در امتحان و صف نانوايى و اتوبوس، چه حكمى دارد؟

ج. در صورت تضييع حق شرعى ديگران جايز نيست.

تعليم و تعلم براى بانوان

4155. آيا تمام احكام تعليم و تعلم كه براى مردان وجود دارد، براى بانوان نيز هست ؟

ج. خير، موارد آن مختلف است.

شيوه هاى آموزش احكام

4159. گاهى مربّيان براى آموزش احكام و مسائل شرعى يا معارف دينى نوجوانان در مدارس، از برخى شيوه ها كه همراه با نوعى بدآموزى مى باشد، استفاده مى كنند. مثلاً نماز را به «تلفن به خدا» تشبيه مى كنند؛ آيا چنين شيوه هايى جايز است ؟

ج. اگر نيّت بدى نداشته باشند و فقط تشبيه باشد، اشكال ندارد.

اشاره

ص: 241

مكتوب كردن قرارداد

4162. آيا در قراردادهاى معاملاتى بين خريدار و فروشنده لفظ و گفتگو كافى است، يا حتماً بايد مكتوب گردد؟

ج. در صحّت معامله، كتابت لازم نيست، و اللّٰه العالم.

معاملات اينترنتى

4166. آيا معامله به صورت اينترنتى صحيح است يا خير؟ آيا با خريد به وسيله ى اينترنت مى توان آن را چند بار به ديگران فروخت و دوباره آن را خريد، بدون ديدن و قبض اجناس ؟

ج. از حيث حكم تفاوتى نمى كند و بايد واجد شروط باشد؛ اگر مبيع عين است،

ص: 244

عدم تعادل روحى خريدار يا فروشنده

4169. در صورت عدم تعادل روحى خريدار يا فروشنده، معامله صحيح است يا باطل ؟

ج. اگر شعور به اندازه كافى براى معامله را ندارد، صحيح نيست.

معاملات ولىّ

4174. در صورتى كه ولىّ قهرى بدون رعايت غبطه، مالى را براى مولى عليه بخرد و يا مال او را به غير واگذار كند، آيا معامله نافذ است يا غير نافذ؟

ج. با ملحق شدن اجازه ى صحيح، اظهر صحّت است.

4175. در معامله اى كه ولىّ صغير رعايت غبطه و مصلحت فرزند صغيرش را نكرده باشد و معامله به ضرر فرزند واقع شده باشد، آيا چنين معامله اى صحيح است يا باطل ؟

ج. اگر ولىّ مراعات مصلحت صغير را نكرده، معامله يا باطل است و يا ضامن است.

4176. آيا منظور از رعايت غبطه، غبطۀ واقعى مى باشد و يا آن چه كه ولىّ غبطه تصوّر مى كند؛ هر چند در حقيقت بر خلاف غبطه باشد؟

ج. ميزان در تكليف، احراز ولىّ است.

ص: 246

تصرف پدر در اموال فرزندان

4178. آيا فرزندان بعد از رسيدن به سن بلوغ مى توانند به لحاظ مادى مستقل شوند و آيا پدر بعد از بلوغ آنان مى تواند بدون اذن آن ها در اموالشان تصرف كند؟

ج. بعد از رسيدن به سنّ بلوغ و رشد، حق تصرف در اموالشان با خود آن ها است.

اختلال حواس سرپرست خانواده

4182. اگر سرپرست خانواده دچار اختلال حواس يا فراموشى شود، آيا فرزند بزرگ خانواده، بدون اجازه فرزندان ديگر مى تواند در اموال وى تصرف كند؟

ج. خير نمى تواند؛ مگر با اجازه ى پدر آن سرپرست يا حاكم شرع.

اموال رژيم گذشته

4186. حكم املاك به جامانده از فراريان رژيم طاغوت چيست ؟

ج. حكم املاك ديگران را دارد كه براى صاحبان آن ها است.

معامله با بهايى

4190. حكم معامله با بهايى ها را بيان نماييد.

ج. معامله با بهايى ها مانند معامله با ساير مشركين و كفار غير اهل ذمّه است.

4191. شخصى بعد از تنظيم قولنامه ى يك دستگاه آپارتمان خود با فردى، پس از گرفتن قسمتى از قيمت متوجّه مى شود كه خريدار بهايى و جزو فرقۀ ضالّه و مضلّه مى باشد.

1) آيا اين معامله باطل است يا نه ؟

ج. پولى كه بابت ثمن معامله مى گيرد، اشكال ندارد.

ص: 250

صحّت معامله با كفار

4193. حكم معامله با كفّار چيست ؟

ج. اگر شرايط معامله باشد، مانعى ندارد.

4194. خريدوفروش پوشاك و موادّ غذايى و غيره از اهل كتاب چه حكمى دارد؟

ج. اشكالى ندارد.

خريدوفروش اجناس آمريكايى و اسراييلى

4198. خريدوفروش اجناس اسراييلى و آمريكايى در حال حاضر در بخش خصوصى و دولتى، جهت استفاده از تكنولوژى آن ها بر عليه خودشان چه حكمى دارد؟

ج. اشكال ندارد.

پيش فروش جنس توليد نشده

4205. آيا اجناسى را كه كارخانه هنوز توليد نكرده است را مى توان پيش فروش كرد؟ آيا مى توان به صورت نسيه پيش فروش كرد؟

ج. مانعى ندارد اگر شرايط مذكور در رساله (مسئله ى 1647) مراعات شود، و معامله ى سلف كه نسيه هم باشد، معامله كالى به كالى است كه شرعاً لزوم آور نيست.

فروش سرقفلى بدون اجازه مالك

4208. كسى سرقفلى فروشگاهى را مى فروشد و ضمن عقد هم شرط مى كند كه بدون اطلاع مالك اصلى، حق فروختن به غير را ندارد در اين صورت اگر خريدار بدون اجازه مالك، فروشگاه را معامله نمايد، چه وجهى خواهد داشت ؟

ج. اگر به نحو شرط نتيجه بوده واقع نمى شود و اگر شرط فعل بوده حق فسخ براى مالك ثابت است پس اگر فسخ كرد و سرقفلى هم به نحو شرعى و تابع عقد اجاره معامله شده بود، با فسخ متبوع تابع هم منفسخ مى شود.

مخلوط كردن گندم بد با خوب

4212. گندم هايى كه لاغر هستند و از نظر قيمت تا حدودى با گندم هاى معمولى متفاوت هستند، آيا مى شود با گندم هاى معمولى مخلوط كرد و فروخت ؟

ج. در صورتى كه غشّ نشود، مانع ندارد.

سرقت رفتن جنس فروخته شده در راه

4215. شخصى با تلفن جنسى را از شهر ديگرى از طرفش خواسته و او هم فرستاده، ولى جنس در بين راه به سرقت رفته است. آيا به حساب تلفن زننده محسوب مى شود؟

ج. چون تا به اين اندازه رساندن با رضايت او بوده، به منزله ى رسيدن جنس است، احتياطاً مصالحه نمايند.

معامله و هديه افرادى كه كسب حرام دارند

4219. معامله با شخصى كه احتمال مى رود از راه حرام مثل دزدى، پول درمى آورد چگونه است ؟ كمك و صدقه گرفتن و كمك مالى گرفتن از او جهت صندوق قرض الحسنه چه وجهى دارد؟

ج. اشكال ندارد.

حرمت وضعى و تكليفى معاملات باطل

4224. آيا در بيع معاملات باطل مثل خمر و بيع ربوى و... علاوه بر بطلان معامله، شخص گناهكار نيز مى باشد؟

ج. بله، اگر از علم و عمد باشد، حرمت تكليفى هم دارد.

اضافه نمودن سود قسطى

4229. در صورت خريد قسطى اشيا، آيا مى توان اقساط را در برابر سود قسطى زيادتر نمود؟

ج. اگر بعد از تعيين اقساط در وقت معامله است و معامله ى شرعيّه اى در بين نيست، ربا و حرام است.

شرط پرداخت مبلغى در صورت فسخ معامله

4232. در قولنامه ها معمولاً شرط مى شود كه اگر يكى از طرفين تا وقت معينى بخواهد معامله را فسخ كند، بايد مبلغى به طرف مقابل بپردازد كه در عرف، به آن «دَرَك» مى گويند. آيا اين شرط الزام آور است ؟

ج. اين شرط الزام آور است، زيرا جعل خيار، مشروط به اين شرط بوده است.

تأخير مقدارى از ثمن

4236. فردى منزلى را به قيمت معيّنى فروخته است و فروشنده، مقدارى از ثمن را گرفته و مشترى قرار گذاشته بقيه را هنگام تحويل منزل بدهد. آيا اين معامله، بيع سلف است ؟

ج. اين غير از بيع سلف است و اگر در وقت بيع شرط كرده اند كه بقيه اى ثمن را در موقع تحويل منزل بدهد، لازم نيست زودتر بدهد.

خريد جنس و اختيار دادن در فروش

4239. عدّه اى هستند مى گويند جنسى را از تو مى خريم و مدّتى در مغازه ات بماند و بعد از چند روز اگر جنس را فروخته باشيد، پولش را مى گيريم و اگر نفروخته باشيد، خود شما از ما بخريد. من از آن ها مى خرم تا بدين وسيله به مبلغ مورد نظرشان برسند.

حكم اين گونه معاملات چيست ؟

ج. با وجود شروط معاملات شرعيّه اشكال ندارد و سود حاصل از معامله حلال است.

هبه به شرط عدم فروش

4242. اگر خانه اى را به شخصى هبه كند، به شرط اينكه تا 5 سال آن را نفروشند ولى آن شخص آن را بعد از دو سال بفروشد، آيا اين معامله صحيح است ؟

ج. بايد براى صحّت معامله از هبه كننده اجازه بگيرند، ولى اگر اجازه نگيرند تا اين كه از 5 سال بگذرد بعد از سال پنجم ممكن است در بقاى بيع ديگر اشكالى نباشد.

اعتبار تنجيز در عقود

4246. آيا در عقود و معاملات، تنجيز شرط است ؟

ج. نوعا در عقود و معاملات تنجيز، معتبر است كه عقد بايد منجّز باشد يا معلّقى باشد كه مانند - منجز است مانند تعليق بر امر قطعى الحصول - زيرا امر عقود مبنى بر قطع و تنجّز است.

عدم مراجعه خريدار براى بردن جنس

4250. شخصى جنسى را فروخته است و به صورت مجزّا نگهدارى مى كند و خريدار براى بردن آن مراجعه نكرده است، فروشنده در مورد اين كالا چه وظيفه اى دارد؟

ج. در صورت گرفتن قيمت ثمن، ضامن است و اگر مأيوس شد، صدقه دهد.

ص: 265

خيار عيب چيست ؟

4251. خيار عيب چيست و چه كاربردى دارد؟

ج. اگر خريدار بفهمد مالى را كه گرفته عيبى دارد، اگر آن عيب پيش از معامله در مال بوده و او نمى دانسته، مى تواند معامله را به هم بزند يا تفاوت قيمت سالم و معيوب آن را بگيرد.

4252. اگر جنس مرغوب و غير مرغوب مخلوط شود و به اسم مرغوب فروخته شود، چه حكمى دارد؟

ج. در اين صورت مشترى حق دارد معامله را به هم بزند.

4253. آيا بعد از ظاهر شدن عيب در جنس فروخته شده، خريدار مى تواند جنس را به قيمت معيب از فروشنده مطالبه كند؟ و اگر در اين معامله فروشنده دروغ بگويد يا قسم دروغ بخورد، معامله چه صورتى دارد؟

ج. خريدار مى تواند يا معامله را به هم بزند و يا تفاوت قيمت سالم و معيوب را بگيرد و با دروغ گفتن، معامله باطل نمى شود.

بى اطّلاعى از عقب نشينى

4254. منزلى فروخته شد و قولنامه اى تنظيم و مبلغى نيز در هنگام امضاى قولنامه پرداخت گرديد و مقرّر شد پس از انتقال و تحويل سند، باقى مانده پول پرداخت

ص: 266

خيار غبن

4256. اين جانب مدّتى پيش منزلى را با قسمتى از باغ خود به اضافه ى مبلغى ديگر معاوضه نمودم و چون قيمت باغ خود را نمى دانستم، حاضر به اين معاوضه شدم، اكنون پس از اين كه هر دو در باغ و منزل تصرّفاتى كرده ايم متوجّه شده ام كه خيلى كلاه سرم رفته است. آيا چون در معاوضه، اسقاط خيارات نشده است، حقّ فسخ دارم ؟

ج. تصرّف، قبل از آشكار شدن غبن، اسقاط خيار نمى كند و خيار براى مغبون ثابت است.

ص: 267

دامنه خيار فاحش

4258. در اسناد و قباله هاى معاملاتى مى نويسند: «با اسقاط تمام خيارات حتى خيار غبن فاحش.» اگر فردى در معامله اى فهميد كه خيلى مغبون شده مثلاً جنس خود را يك دهم يا يك بيستم قيمت متعارف فروخته - كه عقلا در اين معامله اصلاً اقدام نمى كنند مگر سفاهتى باشد - آيا خيار ساقط مى شود؟

ج. خيار ثابت است و لفظ فاحش تا اين حد اطلاق ندارد.

دندان غير قابل استفاده

4262. شخصى مقدارى پول به دندان ساز براى ساخت دندان مصنوعى داد، ولى دندان ها به دهانش نخورد، آيا مى تواند پول خود را پس بگيرد؟

ج. اگر اقاله كنند، جايز است و اگر شرط كرده بوده كه به دهانش بخورد، خيار دارد.

شرط ساقط شدن تمام خيارات

4266. در بعضى از قولنامه ها در بنگاه ها نوشته شده است «معامله انجام شده قطعى است و كليه خيارات حتى خيار غبن از طرفين ساقط گرديد»، آيا اين شروط جايز است ؟ در اين صورت هيچ نوع خيارى باقى مى ماند كه از آن استفاده نمود؟

ج. بله، اين شروط جايز و ساقطكننده خيارات است، مگر موردى كه از آن منصرف باشد.

اسقاط كافّه ى خيارات و تخلّف شرط

4270. شخصى خانه اى را فروخته و ضمن صيغۀ عقد بيع، شرايطى را براى خريدار شرط نموده و ضمناً اسقاط كافه ى خيارات را هم ذكر كرده است. در صورت تخلّف شرط از ناحيه ى خريدار، آيا فروشنده مى تواند خيار فسخ، به خاطر تخلّف شرط ضمن عقد را استفاده نمايد؟

ج. اگر از اسقاط كافه ى خيارات، استفاده ى خيار شرط هم شود، خيار ندارد و در غير اين صورت مى تواند اعمال خيار تخلّف شرط كند و در هر صورت بر خريدار تكليفاً واجب است شروط را مراعات كند.

ص: 271

فروش جنس بعد از مهلت خيار

4272. آيا مشترى مى تواند بعد از پايان مهلت خيار و قبل از قبض، جنس مورد معامله را به فرد ديگرى بفروشد و آيا فروشنده مى تواند قبول اقاله را مشروط به كسر درصدى از پول كند؟

ج. صورت اوّل جايز است و صورت دوم جايز نيست.

فسخ يك طرفه معامله

4276. اگر در معامله اى فروشنده بعد از دريافت وجه نتواند كالاى مورد معامله را به مشترى تحويل دهد و بخواهد از معامله منصرف شود، آيا انصراف او بدون رضايت مشترى جايز است ؟ در صورتى كه وجه را دريافت نكرده و در تاريخ مقرر نتواند كالا را به مشترى تحويل دهد، چه وجهى دارد؟

ج. خير، نمى تواند بدون رضايت مشترى منصرف شود، ولى مشترى حق فسخ دارد و هم چنين است صورت دوّم، اگر معامله ى سلف نبوده است.

نحوه ى تحقّق فسخ

4280. آيا براى فسخ معامله علاوه بر فسخ لفظى، لازم است كارى كند كه دلالت بر فسخ داشته باشد؟

ج. ظاهراً فسخ لفظى - كه به طرف مقابل اطّلاع دهد - كافى است.

ص: 274

احكام عمومى ربا

ربا بين پدر و جدّ

4284. آيا جمله ى «لا ربا بين الوالد و ولده»(1) شامل ولد با واسطه و جدّ هم مى شود؟

ج. نوه به حكم فرزند است و ربا بين آن ها اشكال ندارد.

راه هاى گريز از رباى قرضى

4288. لطفاً راه هاى گريز از رباى قرضى را بيان فرماييد؟

ج. آسان ترين راه آن به اين است كه در برابر سود مورد نظر معامله اى انجام دهند و در ضمن آن معامله قرض شرط گردد.

دريافت وام ربوى با ضرورت

4289. آيا دريافت وام ربوى در حال ضرورت جايز است يا خير؟

ج. ربا حرام است و فرق نمى كند و اگر موردى ضرورت داشته باشد، مى توانند با معامله ى شرعيّه بر روى سود از ربا رهايى يابند.

قرض دادن ارز و بالا رفتن قيمت آن

4290. شخصى مقدارى پوند انگليسى را با دو شرط به ديگرى قرض مى دهد: اوّلا در زمان بازپرداخت عين ارز دريافتى را برگرداند، ثانياً برابر سودى كه بانك انگليسى به اين پول در حساب مى دهد، او نيز اين سود را محاسبه نموده و پرداخت كند.

هم اكنون قيمت نهايى پوند تغيير ناگهانى كرده و چندين برابر رشد كرده است. آيا بدهكار بايستى قيمت ريالى هر پوند را برابر نرخ روز پرداخت كند يا نرخ همان روز، و ثانياً آيا گرفتن سود از نظر شرعى صحيح مى باشد يا نه ؟

ص: 277

صحّت تصرّف در اصل پول توسط رباگيرنده

4292. رباگيرنده اى اصل پول و بهره آن را گرفته است، از آن پول به مقدار اصل پول كه براى خودش است، به ديگرى قرض مى دهد يا تصرّف ديگرى در آن مى كند. آيا صحيح است ؟

ج. صحيح است.

اضافه كردن مبلغ پس از پايان زمان طلب

4295. اگر كسى نتواند در موعد مقرر بدهكاريش را بپردازد، آيا طلب كار مى تواند به اصل طلب خود اضافه كند؟

ج. خير، حرام است.

قرض به شرط قرض

4300. آيا قرض به شرط قرض، جايز است ؟

ج. خير، جايز نيست.

شروط رباى معامله اى

4303. لطفاً شروط رباى معامله اى را ذكر فرماييد؟

ج. 1) آن كه عرفاً جنس آن دو يكى باشد، 2) آن كه آنچه فروخته مى شود و آنچه در برابر آن خريده مى شود از چيزهايى كه با پيمانه يا وزن محاسبه مى شوند باشند؛ پس در چيزى كه با مشاهده يا شمردن يا متر كردن و... فروخته مى شود، رباى معاملى جاى ندارد.

راه هاى گريز از رباى معاملى

4304. لطفاً راه هاى گريز و حيله هاى فرار از رباى معاملى را بيان فرماييد؟

ج. با انتخاب يكى از راه هاى زير مى توان از رباى معاملى رها شد:

1) اين كه يكى از دو طرف معامله، جنس ربوى خود را در برابر مبلغى به ديگرى بفروشند، آنگاه جنس ديگرى را، با همان مبلغ براى بيش از آن مقدار جنس خريده شده از او بخرد.

2) اين كه هر كدام از دو طرف، جنس خود را هبه ى غير معوضه نمايد به ديگرى؛ بنا بر جريان ربا در مطلق هبه يا به هبه معوضه آن گونه كه در كتاب بيع در فقه ذكر شده است.

3) اين كه يكى جنس خود را به ديگرى قرض دهد و به دنبال آن ديگرى نيز جنس خود با اضافه آن را به او قرض دهد و پس از آن هر كدام ديگرى را

ص: 282

ثبوت رباى معاملى در غير بيع

4306. آيا در معاملات ديگر - غير از بيع (مثل صلح، اجاره و...) - نيز رباى معاملى جارى است ؟

ج. ثبوت ربا در آنچه كه جارى مجراى بيع است نزد عرف، خالى از وجه نيست.

ص: 283

دريافت قند در برابر چغندر قند

4308. كارخانه هاى قند در روستاها، نمايندگان و شركت تعاونى هايى داير كرده اند كه به چغندركاران در ازاى چغندر دريافتى پول يا قند تحويل مى دهند، آيا دريافت قند در برابر چغندر قند حكم رباى معاملى را دارد؟

ج. الحاق قند به اصل آن كه چغندر است، به قاعده اصل و فرع، محلّ تأمّل است.

خريدوفروش ظروف نو و كهنه

4312. برخى ظروف مسى، آلومينيومى و رويى با وزن خريدوفروش مى شوند، آيا فروشنده مى تواند ظرف كهنه را از مشترى بگيرد و به جاى آن ظرف نو به او بدهد و ما به التفاوت را نيز با او محاسبه نمايد؟ اگر اين معامله به صورت مبادله يا در دو معامله صورت پذيرد، آيا شرعاً اشكال دارد؟

ج. اگر در دو معامله صورت پذيرد، جايز است.

ص: 285

اشاره

ص: 287

شرط پرداخت مبلغ در صورت تأخير تخليه

4314. اگر ضمن عقد اجاره شرط شود در صورت تخلّف مستأجر از تخليه بعد از انقضاى مدّت، موظّف است كه مثلاً سه برابر مال را بپردازد، آيا در صورت تخلّف بدهكار مى شود؟

ج. بدهكارى او به عنوان شرطى است كه در موقع اجاره آن را پذيرفته و اشكالى ندارد.

نحوه ى ضامن شدن شخص ثالث در اجاره

4317. در بعضى موارد اجاره، پيش از اجاره چكى از ثالث مى گيرند، آيا چنين ضمانى حقيقى است يا صورى ؟

ج. تا پيش از تحقّق اجاره، اين ضمان صورى است، ولى در بقاى آن پس از اجاره، ضمان حقيقى مى شود. زيرا آن ضمان اولى بقا دارد و همين در صحت ضمان كافى است، و اما ضمان تعليقى متعارف كه ثالث مى گويد: اگر بدهكار دين را نداد من مى دهم، اين مانند شرط است نه ضمان و در صحت آن تأمل است.

فروش مال الاجاره

4322. خانه اى را جهت كلاس درس زبان به مدت يك سال اجاره كرديم، ولى موجر بعد از چند ماه اعلام كرد: خانه را فروخته ام، آن را تخليه كنيد و ما نيز تخليه نموديم و كليد خانه را براى گرفتن پول رهن نزد خود نگه داشتيم اما موجر بعد از دو ماه ادعاى اجاره مى كند، لطفاً وظيفه ما را بيان فرماييد؟

ج. اگر با توافق، اجاره را اقاله كرديد، موجر ديگر حق اجرت اجاره را ندارد.

استفاده از مورد اجاره پس از اتمام قرارداد

4326. اگر مستأجر در پايان مدت اجاره، خانه اى پيدا نكرد، آيا به ناچار مى تواند در منزل استيجارى قبلى بماند تا خانه اى پيدا كند و اگر موجر راضى نباشد، آيا حكم غصب پيدا مى كند؟

ج. حكم غصب پيدا مى كند.

انبار كردن پاركينگ اجاره شده

4329. شخصى منزلى را اجاره كرده است؛ اما از پاركينگ خانه به منظور انبار كردن اجناس به منظور فروش استفاده مى نمايد، آيا شرعاً جايز است ؟

ج. اگر خلاف قرارداد در اجاره نباشد، مانعى ندارد.

آزار و اذيت همسايگان به واسطه اجاره

4333. در همسايگى ما، مؤسسات يا مدارسى محلى را اجاره كرده اند و باعث آزار و اذيت همسايگان مى شوند و به تذكرات ديگران هم اهميت نمى دهند، چه بايد كرد؟

ج. از موجر بخواهيد ديگر به آن ها اجاره ندهد، و اگر اذيت و آزار آن ها به حدّ حرام مى رسد، به حاكم شرع مراجعه كنيد.

اجاره جنس فروخته شده

4336. اموالى به فردى فروخته شده است و تحويل داده شده است تا سند در آينده رسماً به نام خريدار انتقال يابد، آيا فروشنده مى تواند در اين فاصله بين فروش عادى تا انتقال سند رسمى، شرعاً اجاره اى با خريدار منعقد نمايد و اجاره طلب كند؟

ج. خير، نمى تواند.

ادامه كسب پس از اتمام قرارداد اجاره

4340. آيا ادامه ى كسب پس از انقضاى مدت اجاره مغازه يا پاساژ يا هر محل كسب ديگرى، شرعاً جايز است ؟

ج. اگر شرطى ضمن عقد قبلى نبوده است، جايز نيست.

صيد كردن از سدّ اجاره داده شده

4344. سدّى توسّط جهاد سازندگى تأسيس شده است، بعد از پر كردن آب، در آن ماهى پرورش داده مى شود. پس از مدّتى سدّ، در اختيار سازمان آب قرار گرفته و اين جانب آن سدّ را با ماهى هايش از آن سازمان اجاره نموده ام. بعضى از مردم به تصوّر اين كه ماهى اوّليه را جهاد ريخته است و به احتمال اين كه ماهى در آب را هر كس صيد كند مال او مى باشد، ماهى ها را از آن سدّ صيد مى نمايند. آيا شرعاً جايز است ؟

ج. از خصوص مورد سؤال اطّلاع نداريم، ولى آن چه مى توان در مورد مسئله گفت اين است كه سدّى كه جهاد به وجود آورده، چنانچه در زمين مباح احداث شده و در اختيار سازمان آب قرار داده اگر شخصى آن سدّ را با ماهى هاى آن از مسئولين مربوطه اجاره كرده باشد، هر گونه تصرّف و انتفاع از سدّ، متعلّق به آن شخص است و افراد ديگر حقّ اصطياد ندارند و اگر خصوصيّات مورد نزاع باشد، محتاج به مرافعه ى شرعيّه است.

حق كميسيون دلال هاى اجاره

4347. آيا دلال در برابر راهنمايى و همراهى كردن مشترى براى نشان دادن منزلى جهت اجاره يا فروش، حق مطالبه اجرت دارد؟ چنانچه شخصى در آن روز معامله انجام ندهد و بعد از چند روز ديگر شخصاً نزد مالك رود و معامله را انجام دهد، بدون اطلاع دلال، آيا در اين صورت باز دلال حق اجرت گرفتن دارد؟ و اگر اين كار براى فرار از پرداخت حق دلالى باشد، چه وجهى خواهد داشت ؟

ج. دلال حق گرفتن حق الزحمه اى خود را دارد.

ص: 300

اجاره ى مال الاجاره به مبلغ بالاتر

4349. شخصى منزلى را اجاره مى كند، سپس آن را با مبلغى بيشتر اجاره مى دهد و رضايت صاحب خانه را نيز جلب مى كند. آيا اين اجاره صحيح مى باشد؟

ج. اگر صاحب ملك با او شرط كند كه فقط خود او از آن استفاده نمايد، مستأجر نمى تواند آن را به ديگرى اجاره دهد، و اگر شرط نكند، مى تواند آن را با همان مبلغ اجاره به ديگرى اجاره دهد. اما اگر بخواهد به زيادتر از مقدارى كه اجاره كرده اجاره دهد، بايد در آن كارى مثل تعمير و سفيدكارى انجام داده باشد يا به چيزى غير از آنچه اجاره كرده، اجاره دهد مثلاً اگر در برابر پول اجاره كرده به گندم يا چيز ديگر اجاره دهد و در غير اين دو صورت اجاره به مقدار زيادتر جايز نيست، (جهت توضيح بيشتر به مسئله ى 1724 رساله مراجعه شود.)

استخدام نابالغ

4351. آيا جايز است انسان كودك نابالغى را اجير كند و به عنوان كارگر استخدام نمايد؟ تكليف حقوقى كه به او مى دهد چيست ؟

ج. اگر اجير كردن او و حقوق دادن به او با اذن ولىّ او باشد، جايز است.

اجرت افراد كم عقل

4352. فردى ناقص العقل در منزل اقوام خود بعضى از كارهاى آن ها را انجام مى دهد، آيا مستحق اجرت است ؟

ج. در صورتى كه با اجازه ولىّ او باشد، اشكالى ندارد و مستحق اجرت است.

برداشتن مبلغ بيشتر از اجرت خود

4353. شخصى به عنوان «طرح كاد» در جايى كار مى كرد و صاحب مغازه بدون اين كه تعيين كند گفته بود مبلغى به تو مزد مى دهم، ولى شاگرد راضى نشده و بدون اجازه مبلغ بيشترى برداشته است، حكمش چيست ؟

ج. ضامن مبلغ اضافى از اجرت المثل است و بايد آن را به صاحب مغازه برگرداند.

ص: 302

كنترات ساختمان

4355. اگر بنّايى اجير شود كه ساختمانى را بسازد، آيا مى تواند فرد ديگرى را به مبلغى كمتر براى اتمام آن ساختمان اجير نمايد؟

ج. جايز نيست، مگر اين كه بخشى از كار را انجام داده باشد. (مسئله ى 1725 رساله و نيز 1758.)

عمل حرام اجير

4360. اگر كسى اجير شده باشد كه قرآن بخواند، اما در كنار آن كار حرامى را انجام دهد - مثلاً بدون وضو و عمداً دست به قرآن بزند - آيا اين عمل وى موجب فساد معامله مى شود يا خير؟

ج. صحت اجاره بدون اشكال است، لكن او عمل حرامى انجام داده است.

كم كردن حق بازنشستگى از حقوق كارمندان

4364. آيا برداشت دولت از حقوق كارمندان جهت بازنشستگى بدون رضايت كارمندان، جايز است ؟

ج. اگر شرطى از ابتدا نيست، جايز نيست.

تصرف موجر در رهن

4368. آيا موجر مى تواند از مبلغى كه به عنوان رهن گرفته است، استفاده كند؟

ج. چون مقصود از عنوان رهن همان قرض است، لذا موجر مى تواند از آن استفاده كند.

تعيين اجاره بها در صورت خريد سرقفلى

4372. در صورت خريد سرقفلى مغازه، اجاره آن بايد به چه صورتى انجام گيرد؟ آيا مبلغ اجاره را بايد مطابق قانون تعيين نمود يا در دست صاحب ملك است ؟

ج. دست صاحب ملك است.

سرقفلى و اجاره

4376. شخصى سى سال قبل از مالكى مغازه اى به عنوان اجاره تقاضا مى كند. مالك مى گويد: اگر بتوانيد مستأجرى كه فعلاً در مغازه است را راضى كنيد، به شما اجاره مى دهم. متقاضى مبلغ هفت هزار تومان به مستأجر سابق داده و كليد و مغازه را تحويل مى گيرد و با اجازه مالك، كل ساختمان را تجديد بنا و هر سه سال اجاره را مطابق معمول و رضايت مالك مى پردازد. آيا سرقفلى اين مغازه پس از سى سال مربوط به مستأجر فعلى مى باشد؟

ج. اگر ضمن عقد اجاره، شرطى كه موجب حقى براى او شود صورت نگرفته، مثل اين كه بعداً هم به او اجاره دهد سرقفلى ندارد، ولى براى تعمير ساختمان حقّ دارد.

ص: 308

اضافه كردن اجاره پس از واگذارى سرقفلى

4378. سرقفلى مغازه اى را شخصى چند سال پيش به ديگران واگذار نموده و اجاره اى كه به مالك مى پردازند از نرخ روز بسيار كمتر است، آيا مالك مى تواند مقدار اجاره را زياد كند؟

ج. بله، در اوّل اجاره مى تواند مقدار اجاره را زياد نمايد.

مطالبه ى سرقفلى از سوى مالك

4382. شخصى سرقفلى مغازه اى را همراه با مبلغ معينى اجاره نموده اما مالك هر از چند وقت اجاره را بيشتر از مغازه هاى مجاور بالا مى برد، در حال حاضر، آيا مستأجر مى تواند سرقفلى مغازه را به فرد ديگر بفروشد و اگر مالك درصدى از چيزى كه مستأجر به عنوان سرقفلى مى گيرد را مطالبه نمايد، چه وجهى خواهد داشت ؟

ج. مثل ساير موارد فروش سرقفلى است، مالك نمى تواند وجهى درخواست كند، مگر شرطى از سابق بوده باشد.

ص: 310

چك بى محل به عنوان سرقفلى

4384. آيا مجرد عدم موجودى در حساب صاحب چك كه آن را در برابر سرقفلى داده، موجب بطلان معامله مى شود يا خير؟

ج. خير.

تاكسى تلفنى

4389. آيا گرفتن مبلغ بيشتر از تعرفه هاى تاكسى تلفنى يا مبلغ تاكسى متر از مسافر توسط رانندگان تاكسى جايز است ؟ در صورتى كه مسافر مبنى بر قيمت هاى مصوب سوار شده باشد، حكم آن چيست ؟

ج. بر هر مبلغى كه از اوّل توافق كرده اند، همان لازم است و اگر نامى از آن مبلغ برده نشده، اجرت متعارف است.

شير دادن زن به بچه هاى ديگر

4392. اگر زنى در مقابل شيرى كه به فرزند ديگرى مى دهد پولى دريافت كند مالك آن پول مى شود؟ آيا در اين كار رضايت شوهر لازم است ؟

ج. خود او مالك آن پول است و در صورتى كه حق شوهر از بين نرود، لازم نيست از شوهر خود اجازه بگيرد.

ص: 313

اشاره

ص: 315

فروش شىء رهنى

4394. اگر اشياى منقول را در برابر پولى كه قرض گرفته گرو بگذارد، در صورت تأخير بدهى، آيا مى توان آن شىء منقول را فروخت و دين را از آن برداشت نمود؟

ج. اگر وقت بدهى تمام شد و بدهكار بدهى خود را با وجود مطالبه طلب كار نداد، چنانچه طلب كار از طرف بدهكار، در فروش آنچه گرو گذاشته شده باشد وكيل مى تواند اقدام به فروش آن كند و اگر وكيل نبود بايد به حاكم شرع مراجعه كرده و حاكم شرع به هر صورت كه صلاح بداند در مورد فروش گرو اقدام مى كند، و اگر طلب كار به حاكم شرع دسترسى ندارد و يا دسترسى به او

ص: 317

فروختن مال مرهون براى گرفتن طلب

4396. اگر مال مرهونه از مستثنيات دين باشد - مانند خانه مسكونى - آيا با ساير اموال از جهت اين كه مرتهن مى تواند با شرايطش آن را بفروشد و به عوض دين آن را بردارد، تفاوت دارد؟

ج. اگر راهن در موعد مقرر دين را نپرداخت، مرتهن مى تواند با شرايطش آن را بفروشد و به عوض دينش آن را بردارد، ولى در اطلاق جواز رهن آن و فروش آن تأمّل است.

پول پيش از اجاره

4399. آيا پول پيشى كه بابت منزل از مستأجر گرفته مى شود اشكال دارد؟

ج. در صورتى كه ضمن اجاره، شرط قرض كرده باشد و معامله متعارف باشد، اشكالى ندارد.

اشاره

ص: 321

مصالحه تمام اموال قبل از مرگ

4402. فردى پس از آن كه اموال خود را به كسى صلح نمود، فوت مى كند، آيا مفاد صلح به حال خود باقى است يا تنفيذ ورثه ى او لازم است ؟

ج. اگر امر صلح به صورت صحيح تمام شده است، تنفيذ ورثه لازم ندارد.

4403. فردى مالى را به ديگرى صلح كرده است كه تمام منافع آن تا زمان حياتش براى صلح كننده باشد و حقّ فسخ نيز داشته باشد و پس از مرگش، آن را خرج نماز و روزه و حجّ براى او كنند. آيا چنين مصالحه اى صحيح است ؟

ج. خير، صحيح نيست؛ مگر اينكه مال ديگرى را در عوض اين عمل با او مصالحه كند در مقابل آنكه در مال اوّلى آن گونه رفتار كند.

ص: 323

اشاره

ص: 325

مضاربه با پول رايج

4405. آيا در شرايط فعلى كه سكّه هاى طلا و نقره در ايران رايج نيست، با پول رايج، مضاربه را تجويز مى فرماييد؟

ج. بنا بر اقرب، مضاربه با پول رايج هر زمان، مثل اسكناس، كه معمولاً در مقابل جنس پرداخت مى شود، جايز است. (مسئله ى 1699)

سود مضاربه

4408. نظر حضرتعالى در مورد سود مضاربه اى كه انسان مى گيرد، چيست ؟

ج. اگر مضاربه با شرايط آن باشد، سود آن حلال است.

دايره ى شمول مضاربه

4412. آيا مضاربه مختص تجارت در كليات است يا تجارت در جزئيات را هم شامل مى شود؟

ج. تكسّبات جزئيه را هم شامل مى شود.

برداشتن سود توسط واسطه ها در عقد مضاربه

4415. بنده پول از مردم مى گيرم تا كار كنم اما تا با اين پول كار شود، سه واسطه مى گردد تا به شخص اصلى كه سرمايه گذارى مى كند مى رسد و ما واسطه ها مقدارى از سود حاصله را برمى داريم و بقيه را به مردم مى دهيم، آيا اين كار صحيح است ؟

ج. عامل مى تواند با اجازه مالك با عاملى ديگر مضاربه كند، خواه به اين صورت كه دومى را عامل مالك قرار دهد و خود كنار برود، يعنى مضاربه اوّل را فسخ نموده و به عنوان وكيل مالك، مضاربه دوم را برقرار كند، خواه دومى را عامل خود قرار دهد كه در صورت دوم اگر مثلاً نصف سود سهم او بوده، براى عامل دوم نسبت معينى از اين نصف را قرار دهد، بنابراين عامل دوم حسابش با عامل اوّل است نه با مالك.

چگونگى عقد مضاربه در صورت عدم امكان حساب كردن سود آن

4418. در مضاربه اگر تا حدود چند ماه يا يك سال نشود سود آن را حساب كرد تا به صورت نسبت كسرى تقسيم شود، در اين مدت چه بايد كرد؟ و قرارداد را بايد چگونه بست ؟

ج. تعيين مدت در مضاربه، بنا بر توضيحى كه در مسئله ى 1698 رساله آمده است، مانعى ندارد و در فرض سؤال اگر حسابرسى ممكن نيست يا مشكل دارد، مى توانند پس از حصول مقدارى سود، مصالحه كنند.