بسم الله الرحمن الرحیم

مسجد

در روايات و اخبار

ص: 2

ص: 3

مسجد در روايات و اخبار

همراه با ترتيب الفبايى موضوعات

دفتر مطالعات و پژوهش هاى

مركز رسيدگى به امور مساجد

ص: 4

اولين مسجد··· 81

اهل مسجد··· 83

« ب »

برترى مسجد كوفه بر مسجدالأقصى··· 89

برهنگى پاها در مسجد··· 93

برهنه كردن شمشير و تراشيدن تير كمان در مسجد··· 95

بوش خوش براى مسجد··· 97

بهترين و بدترين مكان ها در زمين··· 99

« پ »

پرتاب كردن اشيا در مسجد··· 101

پناه بردن به مسجد··· 103

پياده رفتن به مسجد··· 107

پيش نماز مسجد··· 115

« ت »

تبديل كنيسه و كليسا به مسجد··· 117

تخريب مسجد براى توسعه يا بازسازى··· 119

ترك مسجد··· 123

تمام خواندن نماز در مساجد سه گانه··· 127

« ج »

جارو كردن مسجد··· 129

جنب و حائض در مسجد··· 133

جهاد و مسجد··· 139

« ح »

حريم مسجد··· 143

حق اولويت در مسجد··· 145

ص: 6

« خ »

خارج شدن از مسجد··· 147

خاك مخلوط در ساختمان مسجد··· 151

خاك و سنگ ريزه مسجد··· 153

خانه خدا در زمين··· 157

خريد و فروش در مسجد··· 161

خوابيدن در مسجد··· 167

خوش بو كردن مسجد··· 173

« د »

دعاهاى وارده هنگام ورود و خروج از مسجد··· 175

ديوانگان در مسجد··· 181

« ر »

روز جمعه و مسجد··· 183

روشنايى مسجد··· 189

« ز »

زكات و مسجد··· 191

زنان در مسجد··· 193

« س »

ساختن مسجد··· 199

سخن دنيوى در مسجد··· 207

سخن گفتن به فارسى در مسجد··· 209

سرويس بهداشتى مسجد··· 211

سقف دار بودن مسجد··· 213

سلاح در مسجد··· 215

سلام كردن در مسجد··· 217

ص: 7

« ش »

شعر در مسجد··· 219

« ط »

طلاكارى مسجد··· 223

طلب حاجت در مسجد··· 227

طلب خير كردن در مسجد··· 231

« ع »

عبور از مسجد··· 233

« غ »

غذا خوردن در مسجد··· 235

غريبان در دنيا··· 239

غيبت كردن در مسجد··· 241

غيرمسلمان در مسجد··· 243

« ف »

فرياد زدن و بلند كردن صدا در مسجد··· 247

فضيلت نماز فرادا در مسجد··· 249

« ق »

قصرهاى بهشت در دنيا··· 253

قصه گويى در مسجد··· 255

قضاوت در مسجد··· 257

« ك »

كسب روزى و مسجد··· 261

كشيدن تصوير در مسجد··· 263

كنگره ساختن براى مسجد··· 265

كودكان در مسجد··· 267

ص: 8

« گ »

گلدسته يا مناره مسجد··· 269

« م »

محراب مسجد··· 271

محل ساخت مسجد··· 273

مساجد جديد··· 279

مسجدالحرام و بهترين جاى آن··· 281

مسجد النّبى··· 291

مسجد براثا··· 297

مسجد جامع كوفه··· 299

مسجد جمكران··· 313

مسجد خراب··· 315

مسجد خيف··· 317

مسجد سهله··· 321

مسجد ضرار··· 329

مسجد غدير··· 331

مسجد فضيخ··· 333

مسجد قبا··· 335

مسجد مبارك و ملعون··· 339

مسجد و جامعه··· 343

مسجد و سياست··· 345

منبر مسجد··· 347

« ن »

نشستن در مسجد··· 349

نشستن رو به قبله در مسجد··· 353

نماز آيات در مسجد··· 355

نماز تحيت مسجد··· 357

نماز جماعت در مسجد··· 359

ص: 9

نماز حاجت در مسجد كوفه··· 363

نماز خواندن در بيت المقدس و ديگر مساجد··· 365

نماز در مساجد عامه··· 369

نماز مستحبى در خانه··· 317

نماز ميّت در مسجد··· 317

نوشتن آيات و اذكار در مسجد··· 375

نهى از خوردن غذاهاى بدبو هنگام مسجد رفتن··· 377

« و »

وارد كردن نجاست به مسجد··· 385

وارسى كفش ها هنگام ورود به مسجد··· 387

ورود با پاى راست و خروج با پاى چپ از مسجد··· 389

ورود به مسجدالحرام··· 391

وضو گرفتن براى مسجد رفتن··· 393

وضو گرفتن در مسجد··· 397

وقف بر مسجد··· 399

« ه »

همسايه مسجد··· 401

منابع و مآخذ··· 405

ص: 10

اميد است كه زحمات كارشناسان و محققين محترم دفتر تحقيقات و مطالعات مركز رسيدگى به امور مساجد به خصوص حجه الاسلام والمسلمين جناب آقاى غرويانمسئول محترم آن دفتر و محقق ارجمند حجه الاسلام والمسلمين جناب آقاى مرتضى رستگار مورد عنايت صاحب مسجد قرار گيرد. ان شاء اللّه .

انشتارات ثقلين

ص: 12

دانايى است تا فرهنگ پالايش يافته از سرگشتگى هاى (آنومى) گذشته ره به تمدنى پيمايد كه 1400 سال نبض تپيده تاريخ را به هيجان درآورده است و مسجد يعنى پيشانى پيشرو اين تمدن در هر عصر و زمانى كانون تحولاتى سرنوشت ساز بوده است. هرجا جامعه از مسير اعتدال و دين منحرف شد، اين فضاى مذهبى با تكيه بر مخاطبان مؤمنش در برابر بيداد و انحراف استقامت نموده و براى رسيدن به نقطه آرمانى مدنظر دين گام پيموده است.

حكايت مسجد تا قرن نوزدهم ميلادى، حكايت هم پيمانى و هم زبانى معنا و فرهنگ در بستر جامعه بود و نظام معرفتى جامعه برساخته نظام معنايى مسجد بود. اما در قرن نوزدهم با ورود انديشه هاى اومانيستى در جوامع اسلامى در پس ارابه هاى ارعاب و تهديد غربيان، گسستى در نظام معرفتى جامعه پديد آمد كه اين گسل، حكايتى تلخ اما واقعيتى ملموس بود و آن پارينه سازى جامعه بر دو مبناى توحيد محورى و انسان گرايى غربى و ظهور طبقه اى تحت لواى منورالفكرى و پيدايش نوعى از اومانيزم هضم نشده و نامانوس با ساختارى مونگلى بود كه جامعه را به محاق اختلافات فكرى و نهايتا تعارضات فرهنگى فرو برد و بحران هويت از آثار اين واگرايى معرفتى بود. بناهاى محصول اين نگرش در فراموشخانه ها و... تجلى يافت و مسجد با معارضى جدى روبرو شد كه نه تنها پرچم رقابت برافراشته، بلكه بر طبل جنگ مى كوبيد و اين آغازى بود بر جدال سخت و نفس گير دو دنياى معرفتى و دو فرهنگ پارادوكسيكال. اين جدال منجر به بازسازى و نوانديشى در مبانى انديشه اى و مبانى فرهنگى و نمادهايى چون مسجد شد. بازخوانى كاركردها، آسيب شناسى مسجد، نحوه پيام رسانى، رويكرد نهادى به مسجد توسط متوليان دينى و ويرايشى اساسى در نحوه كاركردى اين نهاد، جملگى تحولاتى بود كه در پى به روزرسانى مساجد و رهايى از چنگ گذشته گرايى فرتوت شده و روايت ناهمزبانانه انجام شد؛ اما مسجد پايگاهى بود كه پايايى و پويايى خصيصه ذاتى معرفتى اش بود و بعنوان بومى ترين نهاد واسطه حريم خصوصى و عمومى و بزرگترين فضاى نقد عرصه عمومى براى پيروانش مى تواند در هر زمانى با مشاركت سياسى و بسيج توده در صورت اراده گروه هاى مرجع ظهور كند و اين امر در انقلاب اسلامى ايران محقق شد. مهمترين سازمان اجتماعى براى بسيج عمومى و ميثاق رهبران و توده مردم و خلق فضاى مقاومت عليه قدرت مسلط مسجد بود.

ص: 14

آرى روايت هاى اتفاق افتاده در مسجد بيانگر ظرفيت عظيم اين نهاد در عرصه هاى مختلف اجتماعى و فردى است.

بعد از انقلاب نيز با وقوع جنگ تحميلى، مسجد تبديل به سنگرى براى دفاع، آماده سازى و... شد و امروز مسجد نبض تپنده تمدن اسلامى است. اما اين فضاى مذهبى با محدوديت هايى روبروست كه نياز به آسيب شناسى جدى دارد.

دفتر مطالعات و پژوهش هاى مركز رسيدگى به امور مساجد سعى دارد با اتكاء به متونو روايات و آينده نگرى در حوزه تمدن سازى و ايجاد هارمونى اجتماعى با بسته فرهنگى همگن دينى و بازخوانى خصلت انعطافى و مداراى فرهنگ مسجد و احياء آن بتواند در عرصه فرهنگ و سياست، سپهر جديدى را بگشايد تا از روزنه اين مكان قدسى، دريچه اى به تاريخ و تمدن گشوده شود كه همچون گذشته مسجد گرانيگاه اين تحول عظيم قرار گيرد. بسترى كه در آن عرصه عمومى در بوته نقد منصفانه قرار گيرد. فرهنگ رسمى و عمومى به سنتزى مبتنى بر تكامل دست زند و سياست در چرخه انگاره هاى دينى بازيافتى اخلاقى بيابد و اقتصاد از گزند رباء و تكاثر در امان بماند و امر به معروف قصه بر زمين مانده نباشد بلكه در متن جامعه به خود پالودگى فرهنگى، سياسى و اجتماعى دست زند.

جمله اين بايسته ها در گرو نگاه انسان معاصر به دين و احياء رسالت هاى نهاد قدسى مسجد است كه در حكومتى دينى قرار دارد و امروز براى رسيدن به اين منظور بايد با طراحى استراتژى دقيق مبتنى بر سند چشم انداز وافق تمدنى ايران اسلامى بتوانيم بصورت مرحله اى گام هايى را در راستاى مسجدپژوهى با ترسيم آرمان هاى ذكر شده برداريم. به نظر ما گام اول، مسجدپژوهى گذشته گرايانه است كه با اتكاء به نص و متون دينى به بازخوانى رسالت مسجد مى نشينيم و اين كتاب پاسخى به ضرورت مطالعه گذشته گرايانه است و اميدواريم كه با زمان بندى و استفاده از شيوه هاى متقن پژوهشى و با همكارى محققين ارجمند بتوانيم طرح هاى پژوهشى ديگر را با دقت و ظرافت علمى به پايان رسانيم.

معاونت پژوهش

دفتر مطالعات و پژوهش هاى مركز رسيدگى به امور مساجد

ص: 15

ص: 16

حوزه و دانشگاه تقديم مى گردد. تلاش ما بر اين بوده است تا كليه رواياتى كه در ارتباط با مسجد و يا بُعدى از أبعاد مختلف آن مى باشد، از ميان كتب روايى شيعه و اهل سنت شناسايى و ترجمه و تبيين گردد. لازم به توضيح است كه واژه مسجد و مشتقات آن در روايات بسيارى آمده استكه در بسيارى از آنها ارتباطى با مباحث مسجد ندارد. نظير رواياتى كه در آنها وقايع تاريخى نقل شده يا مناظرات و گفت وگوهايى كه بين پيامبر صلى الله عليه و آله و طوائف مختلف در صدر اسلام انجام شده و يا گفت وگوهايى كه ائمه معصومين عليهم السلام از برخورد با زنادقه و ساير فِرق داشته اند؛ همچنين از ذكر احاديث مشابه و داراى يك مضمون كه هم در منابع روايى شيعه وارد شده اند و هم در منابع اهل سنت به ذكر يكى اكتفا شده و در مورد دوم ارجاع داده شده است. [البته مواردى كه يك روايت در قسمتى از متن تشابه داشته و روايت دوم مشتمل بر قيد يا شرطى بوده است، هر دو روايت ذكر شده است.]. براى دسترسى آسان محققين، اسناد مختلفى كه شيخ صدوق(ره) و شيخ طوسى(ره) در مشيخه خود - به هر راوى دارند، در يك مورد نقل و ساير موارد به آنجا ارجاع داده شده است. در پايان خداوند متعال را بر اين توفيق سپاسگزارم و - از تمامى انديشمندان و فرهيختگان تقاضا دارم تا با ارائه رهنمودها و انتقادات نگارنده را در جهت تكميل اين اثر يارى بخشند.

و ما توفيقى الاّ باللّه

مرتضى رستگار

پاييز 1385

ص: 18

ص: 19

زياد الفقيه الخورى عن احمد بن عبداللّه الهروى الشيبانى عن الرضا على بن موسى عليه السلام و حدثنى ابوعبداللّه الحسين بن محمد الأشنانى الرازى عن على بن محمد مهرويه القزوينى عن داود بن سليمان الفراء عن على بن موسى الرضا عليه السلام قال: حدثنى ابن موسى بن جعفر عن ابيه جعفر بن محمد عن ابيه محمد بن على عن أبيه على بن الحسين قال: حدثنى ابى الحسين بن على عن أبيه على بن ابيطالب عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله قال: سِتَّةٌ مِنَ المُرُوَّةِ ثَلاثَةٌ مِنهَا فِي الحَضَرِ وَ ثَلاثَةٌ مِنها فِي السَّفَرِ فَأَمَّا الَّتِي فِي الحَضَرِ فَتِلاَوَةُ كِتَابِ اللّه عَزَّوَجَلَّ وَ عِمَارَةُ مَساجِدِ اللّه واتِّخاذُ الإخوان فى اللّه و أمّا الَّتى فِي السَّفر فبذلُ الزَّاد و حُسنُ الخُلقِ وَالمِزاحُ فِي غَيرِالمَعَاصِى.(1)

امام رضا عليه السلام (به سه سند) از پدرانش نقل كرده اند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: مروّت (جوان مردى) را شش نشانه است كه سه نشانه آن متعلق به وطن است و سه تا در سفر؛ اما آن سه كه متعلق به وطن است عبارتند از: تلاوت قرآن خدا، آباد كردن مساجد خداوند و اختيار كردن برادران دينى و آنها كه متعلق به سفر است، عبارتند از: بخشش توشه، اخلاق نيكو و شوخى و مزاح كردن در غير گناهان.

3 . ابى (ره) عن عبداللّه بن جعفر عن هارون بن مسلم عن مسعدة بن الصدقة عن جعفر بن محمد صلى الله عليه و آله قال: قال أبى عليه السلام قال اميرالمؤمنين عليه السلام قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : اِنَّ اللّه جَلَّ جَلاَلُه اِذَا رَأَي أَهلَ قَريَةٍ قَد أَسرَفُوا فِي المَعَاصِي وَ فِيهَا ثَلاَثَةُ نَفَرٍ مِنَ المُؤمِنِينَ نَادَاهُم جَلَّ جَلاَلُهُ وَ تَقَدَّسَت أَسمَاؤُهُ: يا أَهلَ مَعصِيَتى لَولاَ مَا فِيكُم مِنَ المُؤمِنِينَ المُتَحَابِّينَ بِجَلاَلِي العَامِرِينَ بَصَلاَتِهِم أَرضِي وَ مَسَاجِدِي المُستَغفِرِينَ بِالأَسحَارِ خَوفَا مِنِّي لَأَنزَلتُ بِكم عَذَابِي ثُمَّ لاَ أُبَالِى.(2)

امام صادق عليه السلام از پدرانش نقل مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هرگاه خداوند بلند

ص: 21

مرتبت ببيند اهالى شهرى در گناهان زياده روى مى كنند و در ميانشان سه دسته از مؤمنان هستند، آنان را خطاب مى كند: اى گناهكاران! اگر در ميان شما مؤمنانى نبودند كه دوستدار عظمت من باشند، با نمازشان زمين و مساجد مرا آباد كنند و در سحرگاهان به خاطر ترس از من استغفار مى كنند، بى پروا عذابم را بر شما نازل مى نمودم.

4 . على بن ابراهيم عن ابيه عن حماد عن حريز عن زرارة عن أبى جعفر عليه السلام قالَ: اذَا قُمتَ بِاللَّيلِ مِن مَنَامِكَ فَقُل... أللَّهُمَّ اجعَلنِي مِن زُوَّارِ بَيتِكَ وَ عُمَّارِ مَسَاجِدِكَ... .(1)امام باقر عليه السلام مى فرمايند: هنگامى كه از خواب برمى خيزى پس بگو: بار خدايا من را از زوار خانه ات و آبادكنندگان مساجدت قرار بده.

روايت ديگرى در باب «عماره المساجد» در بحث «خريد و فروش در مسجد» ذكر شده است.

2 . حدثنا محمدبن جعفرالوركانى عن معمر بن سليمان عن فياض بن غزوان عن محمد بن عطية عن أنس قال: قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : اِنَّ اللّه لَيُنادِي يَومَ القِيامَةِ أَينَ جِيرانِي أَينَ جِيرانى قَالَ فَتَقُولُ المَلائكةُ: رَبَّنا وَ مَن يَنبَغِي أَن يُجاوِرِك فَيَقُولُ: أين عُمّارِ المَساجِدِ.(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: خداوند در روز قيامت ندا مى دهد: همسايگان من كجايند، همسايگان من كجايند؟ فرمود: پس ملائكه مى گويند: پروردگار چه كسى سزاوار است كه در جوار تو قرار گيرد؟ خداوند متعال مى فرمايد: آبادگران مساجد كجا هستند.

3 . انّ اللّه تَعالى اذا أَنزَلَ عاهَةً مِنَ السَّمآءِ عَلى أَهلِ الأَرضِ صُرِفَت عَن عُمّارِ المَساجِدِ.(2)

خداوند متعال وقتى مرضى را از آسمان بر مردم فرود مى آورد، آن را از بانيان مساجد بگرداند [تا از گزند آن مصون بمانند].

4 . حدثنا ابوالحسن العلوى عن ابوبكر محمد بن احمد بن دلويه الدقاق عن احمد بن الأزهر عنهاشم بن القاسم عن صالح المرى عن ثابت البنانى عن انس بن مالك قال: قال رسولُ اللّه صلى الله عليه و آله : اِنَّ عُمّارَ بُيُوتِ اللّه هُم أَهلُ اللّه عَزَّوَجَلَّ.(3)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: همانا سازندگان خانه هاى خدا، اهل و عيال خداوند عزوجل هستند.

ص: 23

رحمتى كه انتظار آن را از جانب خداوند مى كشد، سخنى كه او را از گمراهى و هلاكت باز دارد، ترك گناه به سبب روح خشيت و خداترسى يا به خاطر حياء از برادران ايمانى.

2 . محمد بن احمد بن يحيى عن ابراهيم بن هاشم عن النوفلى عن السكونى عن جعفر بن محمد عن أبيه قال: قال النبى صلى الله عليه و آله : مَن كَانَ القُرآنُ حَدِيثَهُ وَالمَسجِدُ بَيتَهُ بَنَي اللّه لَهُ بَيتا فِي الجَنَّةِ.(1)

نبى مكرم صلى الله عليه و آله فرمود: هر كس قرآن سخن او و مسجد خانه او باشد، خداوند متعال برايش خانه اى در بهشت بنا مى كند.

3 . الخليل بن أحمد عن ابن منيع عن مصعب عن مالك عن أبى عبدالرحمن عن حفص بن عاصم عن أبى سعيدالخدرى أو عن أبى هريرة عن النبى صلى الله عليه و آله قال: سَبعَةٌ يُظِلُّهُمُ اللّه فِي ظِلِّهِ يَومَ لاَظِلَّ اِلاَّ ظِلُّهُ: اِمَامٌ عَادِلٌ، وَ شَابٌّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ اللّه عَزَّوَجَلَّ وَ رَجُلٌ قَلبُهُ مُتَعَلِّقٌ بِالمَسجِدِ اِذَا خَرَجَ مِنهُ حَتَّي يَعُودَ اِلَيهِ وَ رَجُلانِ كانا فِي طاعَةِ اللّه عَزَّوجلَّ فاجتمعا على ذلك و تفرَّقا و رَجُلٌ ذَكَرَ اللّه خَالِيا فَفَاضَت عَينَاهُ وَ رَجُلٌ دَعَتهُ امرَأَةٌ ذَاتُ حَسَبٍ و جَمَالٍ فَقَالَ: اِنِّي أخَافُ اللّه وَ رَجُلٌ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ فَأَخفَاهَا حَتَّي لاَ تَعلَمَ شِمَالُهُ مَا يَتَصَدَّقُ بِيَمِينِهِ.(2)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هفت گروه در فرداى قيامت در زير سايه خداوند قرار مى گيرد. روزى كه سايه اى جز سايه او نيست؛ پيشواى عادل، جوانى كه جوانى اش را در عبادت خداوند

ص: 25

صرف كند، مردى كه قلب و دلش در گرو مسجد است هنگامى كه از آن بيرون مى رود تا زمانى كه برگردد، دو مردى كه در اطاعت خدا همراه هم هستند (يكديگر را كمك مى كند) و در ساير امور جداى از هم، مردى كه وقتى نام خداوند برده مى شود اشك از چشمانش جارى مى شود، و مردى كه زن زيبا و دل ربا او را به خود بخواند و او در جواب بگويد: من از خدايم مى ترسم. و مردى كه مخفيانه صدقه مى دهد به حدى كه دست چپ خود او نفهمد كه دست راستش صدقه داده است.

4 . و رُوىَ أَنَّ فِي التَّوراةِ مَكتُوبا: إِنَّ بُيُوتِي فِي الأَرضِ المَساجِدُ، فَطُوبى لِعَبدِ تَطَّهَرَ فِي بَيتِهِ ثُمَّ زارَنِي فِي بَيتِى، أَلا إِنَّ على المَزُورِ كَرامَةَ الزَّائِرِ أَلاَ بَشِّرِ المَشَّائينَ فى الظُّلُمَاتِ الى المساجِدِ بالنُّورِ السّاطِعِ يَومَ القِيامَةِ.(1)شيخ صدوق مى فرمايد: روايت شده كه در تورات نوشته شده است: خانه هاى من در زمين، مساجد هستند. پس خوش به حال بنده اى كه در خانه اش تطهير كند و سپس به زيارت من در خانه ام آيد، آگاه باش! بر من است كه زائر خود را تكريم كنم، كسانى را كه در تاريكى شب به سوى مساجد گام برمى دارند به نورى درخشان در روز قيامت بشارت دهيد.

5 . الحسن بن محمد الديلمى فى (الارشاد) عن على عليه السلام قال: الجَلسَةُ فِي الجَامِعِ خَيرٌ لِي مِنَ الجَلسَةِ فِي الجَنَّةِ. لِأَنَّ الجَنَّةَ فيها رِضِىَ نَفسِىَ وَالجامِعَ فِيهِ رِضِىَ رَبِّى.(2)

امام على عليه السلام مى فرمايد: نشستن در مسجد جامع براى من از نشستن در بهشت بهتر است، براى اينكه در نشستن در بهشت رضايت نفس من است و در نشستن در مسجد جامع رضايت پروردگار من.

ص: 26

6 . القطب الراوندى فى لُبّ اللُّباب، عن النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله قال: المَسَاجِدُ بُيُوتُ المُتَّقِينَ وَ مَن كَانَتِ المَسَاجِدُ بَيتُهُ ضَمِنَ اللّه لَهُ بِالرُّوحِ والرَّاحَةِ وَالجَوازِ عَلَي الصِّرَاطِ.(1)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايند: مساجد خانه هاى پرهيزكارانند و هر كس مسجد خانه او باشد خداوند آسايش روحى و جسمى و عبور او از پل صراط را تضمين كرده است.

7 . و قالَ صلى الله عليه و آله : اِذَا رَأَيتُمُ الرَّجُلَ يَعتَادُ المَسَاجِدَ فَاشهَدُوا لَهُ بِالأَيمانِ لِأَنَ اللّه يَقُولُ: انَّما يَعمُر مساجداللّه مَن آمَنَ باللّه .(2)

رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمودند: هرگاه ديديد كه مردى پيوسته به مسجدى مى رود، به ايمان او گواهى بدهيد. خداوند متعال مى فرمايد: تنها كسى كه به خدا ايمان آورده است مساجد خدا را آباد مى كند.

8 . حدثنا محمد بن موسى بن المتوكل عن على بن الحسين السعدآبادى عن احمد بن محمد بنخالد عن أبيهِ عن أبى قتادة القمى قال حدثنا عبداللّه بن يحيى عن أبان الأحمر عن الصادق جعفر بن محمد عليه السلام قال: أَلمُرُوَّةُ وَاللّه أَن يَضَعَ الرَّجُلُ خِوَانَهُ بِفِنَاءِ دَارِهِ وَالمُرُوَّةُ مُرُوَّتَانِ: مُرُوَّةٌ فِي الحَضَرِ، وَ مُرُوَّةٌ فِي السَّفَرِ، فَأَمَّا الَّتِي فِي الحَضَرِ؛ فَتِلاوَةُ القُرآنِ وَ لُزُومُ المَسَاجِدِ وَالمَشىُ مَعَ الاِخوَانِ فِي الحَوَائِجِ وَالاَنعامِ عَلَي الخَادمِ فَاِنَّهُ مِمَّا يَسُرُّ الصَّدِيقَ وَ يَكبِتُ العَدُوَّ وَ أَمَا الَّتى فِي السَّفَرِ، فَكَثرَةُ الزَّادِ وَ طِيبُهُ وَ بَذلُهُ لِمَن كَانَ مَعَكَ وَ كِتَمانَكَ عَلَي القَومِ سِرَّهُم بَعدَ مُفَارَقتِكَ اِيَّاهُم وَ كَثرَةُ المِزَاحِ فِي غَيرِ مَا يُسخِطُ اللّه عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ قَالَ عليه السلام : وَالَّذِي بَعَثَ جَدِّى صلى الله عليه و آله بِالحَقِّ نَبِيّا اِنَّ اللّه عَزَوَجَلَّ لَيَرزُقُ العَبدَ عَلَي قَدرِ المُرُوَّةِ وَ اِنَّ المَعُونَةَ لَتَنزِلُ مِنَ

ص: 27

السَّمَاءِ عَلَي قَدرِ المَئُونَةِ وَ اِنَّ الصَّبرَ لَيَنزِلُ عَلَي قَدرِ شِدَّةِ البَلاَءِ.(1)

در اين روايت امام صادق عليه السلام مى فرمايد: به خدا سوگند مروت اين است كه آدمى سفره اش را در حياط خانه اش بگستراند؛ مروت دو قسم است، مروت در خانه و وطن، و مروت در سفر و مسافرت ها؛ مروت در وطن، تلاوت قرآن و ارتباط پيوسته با مسجد و همراهى با برادران [دينى ]در نيازمندى ها و بخشش به خدمتكار است. اين امور دوست را خوشحال و دشمن را خوار و ذليل مى كند. اما مروت در سفر، فراوانى توشه و پاك بودن آن و بخشش آن به كسانى كه همراه تو هستند و پوشاندن راز و اسرار همراهان پس از جدايى از آنها و شوخى بسيار در آنچه كه موجب خشم عزووجل نشود. سپس فرمود: سوگند به كسى كه جدم را به حق به پيامبرى برانگيخت، خداوند عزوجل بنده اش را به اندازه مروتش روزى دهد و كمك و امداد از آسمان به اندازه رنج و سختى فرو فرستاده شود و صبر به اندازه شدت بلا نازل گردد.

9 . قال اخبرنى ابوجعفر محمد بن على بن الحسين عن محمد بن الحسن بن الوليد عن محمد بن الحسن الصفار عن يعقوب بن يزيد عن ابن ابى عمير عن غير واحد عن أبى عبداللّه عليه السلام قَالَ: أَلمُرُؤَّةُ مُرُوَّتَانِ: مُرُوَّةُ الحَضَرِ وَ مُرُوَّةُ السَّفَرِ فَأَمَّا مُرُوَّةُ الحَضَرِ فَتِلاَوَةُ القُرآنِ وَ حُضُورُالمَسَاجِدِ وَ صُحبَتُه أَهلِ الخَيرِ وَالنَّظرُ فِي الفِقهِ وَ أَمَّا مُرُوَّةُ السَّفَرِ فَبَذلُ الزَّادِ وَالمِزَاحُ فِي غَيرِ مَا يُسخِطُ اللّه وَ قِلَّةُ الخِلاَفِ عَلَي مَن تَصحَبُهُ وَ تَركُ الرِّوَايَةِ عَلَيهِم اِذَا أَنتَ فَارَقتَهُم.(2)

ص: 28

امام صادق عليه السلام مى فرمايند: مروت بر دو نوع است: مروت در وطن و مروت در سفر، مروت در وطن تلاوت قرآن و حضور يافتن در مساجد و مصاحبت با نيكان و نگريستن در فقه [يادگيرى مسائل شرعى] است. و اما مروت در سفر؛ بخشيدن توشه و شوخى در غير آنچه كه موجب خشم خداوند مى شود و اختلاف نكردن با همراهان و دم فرو بستن از اسرارشان پس از جدايى است.

10 . عن الحسن بن عَلىِّ: تَركُ الزِّنَا وَ كَنسُ الفِنَاءِ وَ غَسلُ الأَناءِ مَجلَبَةٌ لِلغَنَاءِ وَ أقوَي الأَسبَابِ الجَالِبَةِ للِرِّزقِ اِقَامَةُ الصَّلاَةِ بِالتَّعظِيمِ وَالخُشُوعِ وَ قِرَاءَةُ سُورَةِ الوَاقِعَةِ خُصُوصا باللَّيلِ وَ وَقتِ العِشاءِ وَ سُورَة يس و تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ المُلكُ وَقتَ الصُّبحِ وَ حُضُورُ المَسجِدِ قَبِلَ الأَذَانِ... .(1)

از امام حسن عليه السلام روايت شده كه فرمود: زنا نكردن، جارو كردن حياط و شستن ظرف ها بى نيازى مى آورد و مهمترين موجبات كسب روزى عبارت اند از: اقامه نماز همراه با تعظيم و خشوع، خواندن سوره واقعه، به خصوص در شب و به هنگام عشاء، تلاوت سوره يس و ملك در بامدادان و حضور يافتن در مسجد قبل از اذان.

11 . أخبرنى أبوعبداللّه محمد بن محمد والمفيد عن ابوالقاسم جعفر بن محمد (ابن قولويه) عن محمد بن عبداللّه بن جعفر الحميرى عن أبيه عن احمد بن أبى عبداللّه البرقى عن شريف بن سابق عن أبى العباس الفضل بن عبدالملك عن أبى عبداللّه جعفر بن محمد صلى الله عليه و آله عن آبائه عليهم السلام قال: قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : أَوَّلُ عُنوَانُ صَحِيفَةُ المُؤمِنِ بَعدَ مَوتِهِ مَا يَقُولُ النَّاسُ فِيهِ اِن خَيرا فَخَيرٌ وَ اِن شَرّا فَشَّرٌ وَ أَوَّلُ تُحفَةِ المُؤمِن أَن يَغفِرَلَهُ وَ لِمَن تَبَعَ جَنَازَتَهُ ثُمَّ قالَ: يَا فَضلُ؛ لايأتِي المَسجِدَ مِن كُلِّ قَبِيلَةٍ الاَّ وَافِدُهَا وَ مِن كُلِّ أَهلِ بَيتٍ اِلاّ نِجيبُهَا، يَا فَضل! اِنَّهُ لاَيَرجِعُ صَاحِبُ المَسجِدِ بِأَقَلَّ مِن احدَي ثَلاثِ: اِمَّا دُعَاءٍ يَدعُوبِهِ يُدخِلُهُ بِهِ الجَنَّةَ وَ اِمَّا دُعَاءٍ يَدعُوبِهِ لَيصَرِفُ اللّه بِهِ عَنهُ بَلاَءَ الدُّنيَا وَ اِمَّا أَخٍ يَستَفِيدُهُ فِي اللّه ... .(2)

امام صادق عليه السلام از پدرانش عليهم السلام نقل مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اولين عبارت نامه

ص: 29

اعمال مؤمن بعد از مرگش آن چيزى است كه مردم درباره اش مى گويند؛ اگر نيك بگويند، آن نيزنيك است و اگر بد بگويند آن نيز بد است؛ و اولين هديه مومن اين است كه خداوند او و تشييع كنندگانش را مى بخشد، سپس فرمود، اى فضل! به مسجد نمى آيد از هر قبيله اى مگر پيشى گيرندگانشان و از هر خاندانى مگر نجيبانشان. اى فضل، همنشين مسجد به كمتر از اين سه نعمت دست نمى يابد: دعايى بخواند و خداوند به سبب آن دعا او را وارد بهشت گرداند، خداوند به دعايش بلاى دنيا را از او دور كند و يا برادرى يابد كه او را در راه خداى عزوجل سود رساند.

12 . قَالَ عُثَمانُ بنُ مَظعُونٍ لِلنَّبِىِّ صلى الله عليه و آله فَاِنِّي قَد هَمَمتُ بِالسِّياحَةِ فَقَالَ: مَهلاً يَا عُثَمانُ فَاِنَّ السِّيَاحَةَ فِي أُمَّتِي لَزُومَ المَسَاجِدِ وَ انتِظَارُ الصَّلاَةِ بَعدَ الصَّلاةِ... .(1)

عثمان بن مظعون به پيامبر صلى الله عليه و آله عرض مى كند: من تصميم به سياحت گرفته ام. حضرت فرمود: آرام باش اى عثمان! سياحت امت من در مسجد ماندن و انتظار نماز بعد از نماز كشيدن است.

13 . محمدبن يحيى عن احمد بن محمد عن الحسين بن سعيد و محمد بن خالد عن القاسم بن محمد عن حبيب الخثعمى قال: سَمِعتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام يَقُولُ: عَلَيكُم بِالوَرَعِ وَالأجتِهَادِ وَاشهَدُوالجَنَائِزَ وَالمَرضَي وَاحضُرُوا مَعَ قَومِكُم مَسَاجِدَكُم وَ أَحِبُّو لِلنَّاسِ مَا تُحِبُّونَ لِأَنفُسِكُم أَمَا يَستَحيِي الرَّجُلُ مِنكُم أَن يَعرِفَ جَارُهُ حَقَّهُ وَ لاَ يَعرِفَ حَقَّ جَارِهِ.(2)

از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: پرهيزكار باشيد و براى تقوا تلاش كنيد و در تشييع جنازه ها شركت كنيد و به عيادت بيماران برويد و با دوستان و اقوامتان در مسجد حاضر شويد و آنچه براى خود دوست داريد براى مردم نيز دوست بداريد. آيا كسى از شما خجالت نمى كشد كه همسايه اش او را بشناسد، اما او حق همسايه اش را نشناسد.

ص: 30

14 . عن أبى سعيد الخدرى عن النبى صلى الله عليه و آله قال: كُونُوا فِي الدُّنيا أَضيَافا وَ اتَّخِذُوا المَسَاجِدِ بُيُوتا وَ عَودِّوُا قُلُوبَكُم الرِّقَّةً وَ أَكثِرُوا مِنَ التَفَكُّرِ وَالبُكَاءِ مِن خَشيَةِ اللّه ... .(1)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: در دنيا مهمان باشيد، مساجد را خانه خود قرار دهيد [روشن است كه مقصود اين نيست كه از مساجد به عنوان محل مسكونى استفاده شود چون درساير روايات مثل روايات خواب در مسجد از اين عمل نهى شده است، بلكه مقصود اين است كه مسجدى باشيد ]و قلب هايتان را مهربان گردانيد و بر تفكّر و گريه از خشيت الهى بيفزاييد.

15 . دعوات الراوندى... قال النَّبِىُّ صلى الله عليه و آله : خِصَالٌ سِتُّ مَا مِن مُسلم يَمُوتُ فِي وَاحِدَةٍ مِنهُنَّ اِلاَّ كانَ ضَامِنا عَلَي اللّه أَن يُدخِلَهُ الجَنَّةَ... و رَجُلٌ تَوَضَّأَ فَأَحسَنَ الوُضُوءِ ثُمَّ خَرَجَ اِلَي مَسجِدٍ لِلصَّلاَةِ فَاِن مَاتَ فى وَجهِهِ كَانَ ضَامِنا عَلَي اللّه .(2)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: شش خصلت است كه هر مسلمانى با يكى از آنها بميرد، خداوند ضامن است او را وارد بهشت كند، از جمله مردى كه نيكو وضو بگيرد و رهسپار مسجد شود و در همان حال بميرد خداوند ضامن اوست.

16 . سمرة بن جندب قال: قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : مَن تَوَضَّأَ ثُمَّ خَرَجَ اِلَي المَسجِدِ فَقَالَ حِينَ يَخرُجُ مِن بَيتِهِ «بِسمِ اللّه الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهدِينِ» هَدَاهُ اللّه اِلَي الصَّوَابِ مِنَ الأَيمَانِ... .(3)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هركس وضو بگيرد و به سوى مسجد خارج شود و در اين حال بگويد: به نام خداوندى كه مرا آفريد و اوست كه مرا هدايت مى كند خداوند او را به محكم ترين و درست ترين ايمان هدايت فرمايد.

17 . اخبرنا محمد بن محمد عن أبوالطيب الحسين بن محمدالتمار عن احمد بن محمد عن العنزى عن على بن الصباح عن أبوالمنذر عن أبى صالح عن أبى هريرة قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : المَسَاجِدُ سُوقٌ مِن

ص: 31

أَسوَاقِ الآخِرَةِ، قِرَاهَا المَغفِرَةُ وَ تُحفَتُهَا الجَنَّةُ.(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: مساجد بازارى از بازارهاى آخرتند كه بارشان مغفرت و آمرزش و هديه شان بهشت است.

18 . حدثنا محمد بن محمد بن عصام عن محمد بن يعقوب عن على بن محمد بن سليمان عن اسماعيل بن ابراهيم عن جعفر بن محمد التميمى عن الحسين بن علوان عن عمرو بن خالد عن زيد بن على قال: سألت أبى سيدالعابدين عليه السلام - فى حديث - وَالمَسَاجِدُ بُيُوتُ اللّه فَمَن سَعَي اِلَيهَا فَقَد سَعَي اِلَي اللّه وَ قَصَدَ اِلَيهِ... .(2)زيد بن على مى گويد: از پدرم امام سجاد عليه السلام سؤال كردم - در ادامه روايت - مى فرمايند: مساجد خانه هاى خدا هستند. هر كس به آنها بشتابد به سوى خدا رهسپار گشته است و او را قصد كرده است.

19 . و من مواعظ المسيح عليه السلام فى الانجيل و غيره: وَيلَكُم يا عَبِيدَ الدُّنيا اتَّخِذُوا مَسَاجِدَ رَبَّكُم سُجُونا لِأَجسَادِكُم وَاجعَلُوا قُلُوبَكُم بُيُوتا لِلتَّقوَي وَ لا تَجعَلُوا قُلُوبَكُم مَأوَىً للِشَّهَواتِ... .(3)

از موعظه هاى حضرت مسيح عليه السلام كه در انجيل و غير آن نقل شده اين است كه فرمودند: واى بر شما! اى بندگان دنيا، مساجد پروردگارتان را زندان تن هايتان قرار دهيد و قلب هايتان را خانه هاى تقوا و دل هايتان را كانون شهوات مسازيد.

20 . در قسمتى از ادعيه اى كه ائمه عليه السلام در روز عيد قربان مى خواندند آمده است:

وَ لا تَحُل بَينِي وَ بَينَ المَسَاجِدِ الَّتِي يَذكُرُ فِيها اسمَكَ... .(4)

و ميان من و مساجدى كه در آنها نام تو برده مى شود جدايى ميفكن.

ص: 32

و غَنِيمَةٍ و رَجُلٌ راحَ الى المسجد فهو ضامنٌ على اللّه حَتّى يتوفاهُ فَيُدخِلُهُ الجنَّة أو يَرُدُّهُ بما نال مِن أجرٍ بما نال من أجرٍ و غَنِيمَة وَ رَجُلٌ دَخَلَ بَيتَهُ بِسَلامٍ فَهُو ضامِنٌ عَلَي اللّه عَزَّوَجَلَّ.(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد سه فرد هستند كه خداوند متعال ضامن و كفيل آنهاست؛ اول: مردى كه براى جنگ و جهاد در راه خدا رفته است، خداوند ضامن است تا اينكه بميرد [شهيد شود ]پس او را داخل بهشت گرداند يا او را برگرداند به آنچه كه از پاداش و غنيمت به دست آورده است. و دوم: مردى كه به مسجد مى رود، خداوند ضامن است تا اينكه بميرد و خداوند او را داخل بهشت كند يا از مسجد با پاداش و غنيمت برگردد و سوم: مردى كه با سلام كردن وارد خانه اش شود.

ص: 34

ص: 35

3 . و روى عن الباقر عليه السلام فى تفسير قوله تعالى: خُذُوا زِينَتَكُم عِندَ كُلِّ مَسجدٍ» أنّه لبس أجمل الثياب فى الجمع والأعياد.(1)

از امام باقر عليه السلام در تفسير آيه شريفه «زينت خود را هنگام مسجد رفتن برگيريد» روايت شده كه حضرت زيباترين لباس هاى خود را در روز جمعه و أعياد مى پوشيدند.

4 . عن ابى جعفر الباقر عليه السلام فى قول اللّه «خُذُوا زِينَتَكُم عِندَ كُلِّ مَسجِدٍ» أَى: خُذُوا ثِيَابُكُمُ الَّتِي تَتَزَيَّنُؤنَ بِهَا لِلصَّلاَةِ فِي الجُمُعَاتِ وَالأَعيَادِ.(2)

از امام باقر عليه السلام در ذيل آيه شريفه «زينت هايتان را هنگام مسجد رفتن برگيريد» نقل شده كه مقصود اينست: لباس هايى را كه براى نماز در روزهاى جمعه و اعياد جهت آراستگى مى پوشيد، در هنگام مسجد رفتن هم بپوشيد.

5 . محمد بن يحيى عن احمد بن محمد بن عيسى عن الحسين بن سعيد عن فضالة بن ايوب عن ابن سنان عن أبى عبداللّه عليه السلام فى قَولِ اللّه عَزَّوَجَلَّ: خُذُوا زِينَتَكُم عِندَ كُلِّ مَسجِدٍ قَالَ: فِي العِيدَينِ وَالجُمُعَةِ.(3)

از امام صادق عليه السلام در مورد آيه شريفه: زينت خود را هنگام مسجد رفتن برگيريد، نقل شد كه: مقصود: عيد فطر و قربان و روز جمعه است.

6 . حدثنا اسماعيل بن منصور بن احمد القصار عن أبوعبداللّه محمد بن القاسم بن محمد عن احمد بن على الأنصارى عن احمد بن محمد بن خالدالبرقى عن الحسن بن على بن فضال عن ثعلبة بن ميمون عن عبدالرحمن بن أبى عبداللّه عليه السلام فِي قَولِ اللّه عَزَّوَجَلَّ: خُذُوا زِينَتَكُم عِندَ كُلِّ مَسجِدٍ قَالَ: المَشطُ فَاِنَّ المَشطُ يَجلِبُ الرِّزقَُ وَ يُحَسِّنُ الشَّعرَ وَ... .(4)

ص: 37

امام صادق عليه السلام در معناى آيه «زينت خود را به هنگام مسجد رفتن برگيريد» فرمود: موى خود را شانه بزنيد كه شانه زدن مو رزق را افزون و مو را نيكو مى گرداند.

7 . قال النبى صلى الله عليه و آله : فى قوله تعالى: خُذُوا زِينَتَكُم عِندَ كُلِّ مَسجِدٍ، النّعل والخاتم.(1)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در تفسير آيه «زينت خود را هنگام مسجد رفتن برگيريد» فرمود مقصود: كفش و انگشترى است.

لازم به ذكر است كه مفسرين احتمالات ديگرى در ذيل آيه شريفه نقل كرده اند كه به همين مقدار اكتفا مى كنيم.8 . عن خيثمة بن أبى خيثمة قال: كَانَ الحسن بن على عليه السلام اِذَا قَامَ إِلى الصَّلاةِ لَبِسَ أَجوَدَ ثِيابِهِ فَقِيلَ لَهُ يَابنَ رَسُولِ اللّه لِم تَلبِسُ أَجوَدَ ثِيابِكَ فقال: إِنَّ اللّه تَعالى جَميلٌ يُحِبُّ الجمال فأتجمل لربِّي و هو يقول: «خُذُوا زِينَتَكُم عِندَ كُلِّ مَسجِدٍ» فَأُحِبُّ أَن أَلبَسَ أَجوَدَ ثِيابِى.(2)

خيثمه مى گويد: امام حسن عليه السلام هنگامى كه به نماز برمى خواست بهترين لباس هايش را مى پوشيد به او گفتند: اى فرزند رسول خدا صلى الله عليه و آله چرا بهترين لباست هايت را مى پوشى؟ فرمود: خداوند زيباست و زيبايى را دوست دارد و من نيز خود را براى پروردگارم مى آرايم، چه خداى تعالى مى فرمايد: زينت خود را به هنگام عبادت در مسجد برگيريد. [بنابراين ]دوست دارم كه بهترين لباسم را بپوشم.

ص: 38

ص: 39

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كس در بامدادان به مسجد برود و هدفى جز اين نداشته باشد كه كار خوبى را ياد بگيرد يا به ديگرى ياد بدهد اجر به جاى آورنده عمره كامل را دارد و كسى كه در شب به مسجد برود و هدفى جز اين نداشته باشد كه كار خوبى را فرا بگيرد يا به ديگرى بياموزد پاداش يك حج كامل را دارد.

3 . وَ عَن صفوان بن عسال قال: أَتَيتُ النَّبِىَّ صلى الله عليه و آله وَ هُوَ فِي المَسجِدِ مُتَّكِىٌ عَلَي بُردٍ لَهُ أَحمَرَ فَقُلتُلَهُ يَا رَسُولَ اللّه : اِنِّي جئتُ أَطلُبُ العِلمَ فَقَالَ: مَرحَبا بِطَالِبِ العِلمِ... .(1)

صفوان بن عسال مى گويد: نزد پيامبر صلى الله عليه و آله كه در مسجد بر متكاى قرمزى تكيه كرده بود، آمدم و به او گفتم: اى رسول خدا صلى الله عليه و آله من آمدم تا علم فرا بگيرم! فرمود: آفرين بر جوينده علم.

4 . و قال الصادق عليه السلام : مَا جَلَسَ قَومٌ فِي مَسجِدٍ يَتلُونَ كِتَابَ اللّه و يَتَدارَسُونَهُ بَينَهُم الاَّ نزلت عليهم السكينة و حَفَّتهُمُ المَلاَئِكَةُ... .(2)

هيچ گروهى در مسجد جهت تلاوت كتاب خدا و درس و تعليم آن در بين خود نشست، مگر اينكه آرامش قلبى آنان را فرا گرفت و ملائكه الهى آنان را در بر گرفتند.

5 . و عن ابن عباس قال سمعت رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله يَقُولُ: مَا جَلَسَ قَومٌ فى بَيتٍ من بُيُوتِ اللّه يَدرُسُونَ كِتَابَ اللّه وَ يَتَعاطَونَهُ بَينَهُم اِلاَّ كَانُوا أَضيَافَ اللّه تَعَالَي وَ أَظَلَّت عَلَيهِمُ المَلاَئِكَةُ بِأَجنِحَتِهَا مَادَامُو فِيهِ... .(3)

هيچ گروهى در خانه اى از خانه هاى من [مساجد ]براى آموزش كتاب خدا و بحث

ص: 41

درباره آن اجتماع نكردند مگر اينكه به مهمانى خداوند تعالى درآمدند و تا زمانى كه در مباحثات علمى هستند ملائكه آنان را مورد حمايت و حفاظت خود قرار مى دهند.

روايات اهل سنّت

1 . حدثنا ابوبكر بن أبى شيبة، ثنا حاكم بن اسماعيل عن حميد بن صخر عن المقبرى، عن أبى هريرة قال: سَمِعتُ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله يَقُولُ: مَن جَاءَ مَسجِدِي هَذا، لَم يَأتِهِ اِلاَّ الخَيرِ يَتَعَلَّمَهُ أَو يُعَلِّمَهُ فَهُوَ بِمَنزِلَةِ الُمجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللّه وَ مَن جَاءَ لِغَيرِ ذلِكَ فَهُوَ بِمَنزِلَهِ الرَّجُلِ يَنظُرُ اِلى مَتَاعِ غَيرِهِ.(1)

ابوهريره مى گويد: شنيدم رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمود: هركس به مسجد من آيد و هدفى جز اين نداشته باشد كه خيرى را ياد بگيرد يا ياد بدهد او در حكم مجاهد در راه خداستو هر كس كه براى غير آن آيد همانند مردى است كه به كالاى شخص ديگر نظر دارد.

لازم به ذكر است كه روايات متعدد ديگرى در خصوص پرسش و پاسخ به سؤالات مذهبى و دينى، مناظرات و گفتگوى پيامبر و ائمه معصومين عليهم السلام با اصحاب و پيروان ساير اديان و همچنين تعليم و آموزش قرآن كريم و ادعيه در متون روايى شيعه و اهل سنت وارد شده است كه ذكر و نقل همه آنها نيازمند تأليف مستقلى است. لذا به همين روايات بسنده كرديم.

ص: 42

ص: 43

يَكرَهُ الاِحتِبَاءَ لِلمُحرِم(1) قَالَ: وَ يُكرَهُ الاِحتِبَاءُ فِي المَسجِدِ الحَرَامِ اِعظَاما لِلكَعبَةِ.(2)

حماد بن عثمان مى گويد: امام صادق عليه السلام را ديدم كه مى فرمود: احتباء براى انسان محرم مكروه است. وى فرمود در مسجدالحرام هم مكروه است به دليل بزرگداشت خانه كعبه.

4 . و اِنَّمَا يُكرَهُ الاِحتِبَاءُ فِي المَسجِدِالحَرامِ تَعظيما لِلكَعبَةِ.(3)احتباء در مسجدالحرام به خاطر تعظيم و بزرگداشت خانه كعبه مكروه است.

5 . سَهلُ عن عَلِىِّ بن أسباطٍ عَن عَبدِاللّه بن سِنَانٍ عن أبى عبداللّه عليه السلام قَالَ: لاَيَنبَغِي لِأَحَدٍ أَن يَحتَبِىَ قُبالَةَ الكَعبَةِ.(4)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: براى هيچ كس سزاوار نيست كه در مقابل كعبه احتباء كند.

6 . علِّىُ بن أسباطٍ فى نوادره عن رجلٍ من أصحابنا بنايُكَنَّي أبا اِسحَاقَ عَن بَعضِ أَصحابِهِ عَن عَلِىِّ بنِ الحُسَينِ عليه السلام أنَّهُ قالَ فِي حَديثٍ: وَ اِذا كَانَ مُقابِلَ الكَعبَةِ لَم يَجُز أَن يَحتَبِىَ وَ هَو نَاظِرٌ اِلَيهَا.(5)

امام سجاد عليه السلام مى فرمايد: هنگامى كه در مقابل كعبه قرار مى گيريد و به كعبه مى نگريد جايز نيست براى شما كه احتباء كنيد.

ص: 47

كليب صيداوى از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه حضرت فرمود: در تورات نوشته شده است كه خانه هاى من (خدا) در زمين مساجد هستند پس خوش به حال كسى كه در خانه اش تطهير كند (وضو بگيرد) و مرا در خانه ام زيارت كند و حق زيارت شونده اينست كه زائر خود را اكرام و احترام كند.3 . و مما حدثنا به الشيخ الفقيه ابوالحسن بن شاذان عن أبيه عن ابن الوليد محمد بن الحسن عن الصفار محمد بن الحسين عن محمد بن زياد عن مفضل بن عمر عن يونس بن يعقوب قال: سمعت الصادق جعفر بن محمد عليه السلام يقول: أَمَا سَمِعتَ أَنَّ النبى صلى الله عليه و آله قال: مَلعُونٌ مَلعُونٌ مَن لَم يُوَقِّرِ المَسجِدَ! أَتَدرِي يَا يُونُسُ لِمَ عَظَّمَ اللّه تَعَالَي حَقَّ المَسَاجِدِ وَ أَنزَلَ هَذِهِ الآيَةُ و أنَّ المَسَاجِدَ لِللّهِ فَلا تَدعُوا مَعَ اللّه أَحَدا(1) كانَتِ اليهود والنّصارى إذا دَخَلُوا كَنائِسَهُم أَشرَكُوا بِاللّه تَعالى، فَأَمَرَ اللّه سُبحانَهُ نَبِيَّهُ أن يُوَحِّدَ اللّه فِيهَا وَ يَعبُدَهُ.(2)

طبق اين نقل امام صادق عليه السلام از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل مى فرمايند كه فرمود: ملعون است كسى كه به مسجد احترام نگذارد! اى يونس آيا مى دانى چرا خداوند حق مساجد را بزرگ داشته و اين آيه را نازل فرموده: كه مساجد براى خداست پس احدى غير از خدا را در آنجا نخوانيد. چون يهود و نصارى هنگامى كه وارد كنيسه و كليساهاى خود مى شدند به خدا شرك مى ورزيدند لذا خداوند متعال به پيامبرش دستور داد كه فقط او را بخوانند و او را عبادت كنند.

ص: 49

4 . قال علىُ عليه السلام : ... و لا يُسَمَّي المُسلِمُ رُجَيلاً وَ لايُسَمَّي ا لمُصحَفُ مُصَيحِفا وَ لاَ المَسجِدُ مُسَيجِدا.(1)

امام على عليه السلام فرمودند: مرد مسلمان، مردك ناميده نمى شود و قرآن كتابچه ناميده نمى شود و مسجد هم «مسجدك» ناميده نمى شود. [چون اين روش سخن گفتن سبك شمردن مسلمان، قرآن و مسجد است از اين رو حضرت نهى فرمودند].

5 . قال الصادق عليه السلام : اذَا بَلَغتَ بَابَ المَسجِدِ فَاعلَم أَنَّكَ قَد قَصَدتُ بَابَ مَلِكٍ عَظِيٌمٍ لَمَا يَطَأُ بسَاطَهُ اِلاَّ المُطَهَّرُونَ وَ لاَيُؤذَنُ لُِمجَالِسَتِهِ الاَّ الصِّدِّيقينَ فَتَهَبِ القُدُومَ اِلَي بِسَاطِهِ هَيبَهَ المَلِكِ فَانَّكَ عَلَي خَطَرٍ عَظِيمٍ اِن غَفَلتَ فَاعلَم أَنَّهُ قَادِرٌ عَلَي مَا يَشَاءُ مِنَ العَدلِ وَالفَضلِ مَعَكَ و بِكَ، فَان عَطَفَ عَلَيكَ بِرَحمَتِهِ وَ فَضلِهِ قَبِلَ مِنكَ يَسيرَالطَّاعَةِ وَ أَجزَلَ لَكَ عَلَيهَا ثَوَابا كَثِيرا و ان طالَبَكَ بِاستِحقَاقِ الصِّدقِ والأخلاَصِعَدلاً بِكَ حَجَبَكَ وَ رَدَّ طَاعَتَكَ وَ ان كَثُرَت و هَو فعَّالٌ لِمَا يُرِيد وَ اعتَرِف بَعجزِكَ وَ تَقصِيرِكَ وانكِسَارِكَ و فَقرِكَ بَينَ يَدَيهِ... .(2)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد هنگامى كه به در مسجد رسيدى، بدان كه تو در خانه پادشاهى بزرگ را قصد كرده اى كه جز پاكان هرگز در آن وارد نمى شوند و جز راستگويان را حضور در آن روا نباشد. خود را آماده خدمت كن كه اگر حرمتش را پاس ندارى با خطرى بزرگ روبه رو خواهى شد. بدان كه او قادر است بر آنچه كه مى خواهد از عدل و فضل با تو و به تو رفتار كند. اگر بر تو رحمت و عطوفت و فضل روا دارد، عبادات كم تو را به زيادى قبول مى كند و برآن ثواب بسيار دهد و اگر با تو از سر راستى و اخلاص به عدل رفتار كند، عبادات و طاعت تو را رد مى كند. و قبول نمى كند، اگرچه بسيار باشد و او تواناى بر هر چيزى است كه اراده كند. پس اعتراف كن به عجز و تقصير و شكستن خود و فقرت را در بين دست هايت به حضورش ببر.

ص: 50

ص: 51

2 . عن ابى هريرة و ابن عباس قالا:(1) خَطَبنَا رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله ... وَ مَن تَوَلَّي أَذَانَ مَسجِدٍ مِن مَسَاجِدِاللّه فَأَذَّنَ فِيهِ وَ هُوَ يُرِيدُ وَجهَ اللّه تَعَالَي أَعطَاهُ ثَوَاب أَربَعِينَ أَلفَ أَلفِ نَبِىٍّ وَ أَربَعِينَ أَلفَ أَلفِ صِدِّيقٍ و أَربَعِينَ أَلفَ أَلفِ شَهِيدٍ وَ أَدخَلَ فِي شَفَاعَتِهِ أَربَعِينَ أَلفَ أَلفِ أُمَّةٍ، فِي كُلِّ أُمَّةٍ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِرَجُلٍ و كَانَ لَهُ فِي كُلِّ جَنَّةٍ مِنَ الجِنَانِ أَربَعُونَ ألفَ أَلفِ مَدِينَةٍ و فِي كُلِّ مَدِينَةٍ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ قَصرٍ وَ فِي كُلِّ قَصرِ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ دَار...فاذَا أَذَّنَ المُؤَذِّنُ فَقَالَ:أَشهَدُ أَن لا الَهَ الاَّ اللّه

اكتَنَفَهُ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ مَلَكٍ كُلُّهُم يُصَلُّونَ عَلَيهِ وَ يَستَغفِرُونَ لَهُ وَ كَانَ فِي ظِلِّ اللّه حَتَّي يَفرُغ وَ كَتَبَ ثَوَابَهُ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ مَلَكٍ ثُمَّ صَعِدُوا بِهِ الَي اللّه تعالى... .(2)

به روايت ابوهريره و ابن عباس رسول خدا صلى الله عليه و آله در خطبه اى فرمودند: هر كس متولى اذان مسجدى از مساجد خدا باشد و در آن فقط براى خدا اذان بگويد خداوند متعال ثواب چهل هزار هزار پيامبر و چهل هزار هزار صديق و چهل هزار هزار شهيد به او بدهد و چهل هزار هزار امت را كه در هر يك چهل هزار هزار است از شفاعت او بهره مند سازد و او را در هر باغى از باغ هاى بهشت كه چهل هزار هزار شهر است و در هر شهرى چهل هزار هزار قصر و در هر قصرى چهل هزار هزار خانه... پس هنگامى كه مؤذن لب به اذان بگشايد و بگويد: أشهد أن لا اله الا اللّه ، چهل هزار هزار ملك او را احاطه كنند و بر او درود فرستند و برايش استغفار نمايند و در زير سايه عرش خداى عزوجل باشد تا از اذان فارغ شود و ثوابش را چهل هزار هزار ملك نويسند، آنگاه آن را نزد خداى تعالى بالا برند.

3 . محمد بن على محبوب عن محمد بن الحسين عن محمد بن على عن مصعب بن سلام التميمى عن سعد بن طريف عن أبى جعفر عليه السلام قَالَ: مَن أَذَّنَ عَشَرَ سِنِينَ مُحتَسِبا يَغفِرُ اللَّهُ لَهُ مَدَّ بَصَرِهِ وَ صَوتِهِ فِي السَّمَاءِ وَ يُصَدِّقُهُ كُلِّ من يُصَلِّي بِصَوتِهِ حَسَنَةٌ.(3)

ص: 53

امام باقر عليه السلام مى فرمايد: هر كس ده سال براى رضاى خدا اذان بگويد، خداوند به اندازه ديدرس وى و انعكاس صدايش در آسمان او را مى آمرزد و هر تر و خشكى كه صداى او را مى شنود او را تصديق مى كند و از ثواب هر كس كه با وى در آن مسجد نماز مى خواند او را سهمى است و براى او به ازاى هر كس كه با صداى او به نماز مى ايستد، حسنه اى ثبت مى شود.

براى آگاهى بيشتر از فضيلت گفتن اذان در هر مكان ديگرى و ثواب و آثارى كه براى مؤذن دارد به «باب الأذان و الأقامة و ثواب الأذان» يا «باب الأذان و الاقامة و فضلهما و ثوابهما»در كتب مختلف حديثى مراجعه فرمائيد.

ص: 54

ص: 55

قريش از او خواستگارى كردند... [در ادامه حديث جزئيات زيادى را نقل مى كند، تا آنكه ملك الهى دستور به ازدواج على عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام مى دهد و پيامبر صلى الله عليه و آله به در خانه على عليه السلام مى آيند] اى ابوالحسن به خدا سوگند كه هنوز ملك الهى از پيشم نرفته بود به سوى تو آمدم و دق البابكردم. آگاه باش كه مى خواهم امر پروردگار را در مورد تو اجراء كنم. برو اى ابوالحسن و من در پيش سر تو به مسجد خواهم آمد و تو را در انظار ديگران به ازدواج با فاطمه درخواهم آورد.

ص: 57

ص: 59

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: رسول خدا صلى الله عليه و آله در دهه آخر (ماه مبارك رمضان) در مسجد معتكف مى شدند. براى آن حضرت خيمه اى كه از مو بافته شده بود در مسجد برپا مى كردند. پيامبر صلى الله عليه و آله مهيّاى اعتكاف مى شدند و بستر خويش را جمع مى كردند. برخى گفته اند از زنان هم كناره گيرى مى كردند ولى امام صادق عليه السلام آن را تكذيب كردند.

2 . على بن ابراهيم عن أبيه عن ابنِ أَبى عميرٍ عَن حمّادٍ عن ابى عبداللّه عليه السلام قال: كانَت بَدرٌ فِي شَهرِ رَمَضَانَ فَلَم يَعتَكِف رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله فَلمَّا أن كانَ مِن قابلِ اِعتَكَفَ عَشرَينِ، عَشراً لِعامِهِ و عَشراقَضاءً لِما فَاتَهُ.(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: جنگ بدر در ماه رمضان انجام گرفت به همين دليل رسول خدا صلى الله عليه و آله موفق به اعتكاف نشدند، آن حضرت در ماه رمضان سال بعد بيست روز اعتكاف كردند يك دهه را به عنوان همان سال اعتكاف كردند و يك دهه را نيز به عنوان قضاى سال قبل كه از ايشان فوت شده بود.

3 . على بن ابراهيم عن أبيه عن ابى ابن عميرٍ عن حمّادِ عن الحلبى عن أبى عبداللّه صلى الله عليه و آله قال: لا اعتِكافَ الّا بِصَومٍ فى المَسجِدِ الجامِعِ.(2)

حلبى از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه فرمود: اعتكاف جز به روزه دارى در مسجد جامع نباشد.

ص: 61

4 . عدةُ من اصحابِنا عن سهل بن زيادٍ عَن الحسينِ بن محبوبٍ عَن عُمَر بنِ يزيدَ قال: قلتُ لِأَبى عبداللّه عليه السلام ما تَقُولُ فى الاعتكافِ بِبَغدَادَ فى بَعضِ مَساجِدِها؟ فقال: لا اعتِكَافَ الاَّ فِي مَسجِدِ جَمَاعَةٍ قَد صَلَّي فيهِ امامٌ عَدلٌ بِصَلاَةِ جَمَاعَةٍ وَ لا بَأس أَن يُعتَكَفَ فِي مَسجِدِ الكُوفَةِ و البَصرَةِ وَ مَسجِدِ المَدِينَةِ وَ مَسجِدِ مَكَّةَ.(1)

عمر بن يزيد مى گويد: از امام صادق عليه السلام درباره اعتكاف در بعضى از مساجد بغداد سؤال كردم؟ فرمود: نمى توان اعتكاف نمود مگر در مسجد جامع كه در آن پيش نماز عادلى نماز جماعت خوانده باشد و اشكالى ندارد كه در مسجد كوفه و بصره و مسجد مدينه و مسجد مكّه اعتكاف شود.

5 . سهل بن زياد عن احمد بن محمد عن داود بن سرحانَ عن أبى عبداللّه عليه السلام : قال لا أرَي الاِعتِكافَ الاَّ فى المَسجِدِ الحرامِ أو مَسجِدِ الرَّسولِ أو مَسجِد جامِعٍ و لايَنبَغِي لِلمُعتَكِفِ أن يَخرُجَ مِن المسجِدِ الاَّ لِحاجَةٍ لا بُدَّ منها ثُمّ لايَجلِسُ حَتّى يَرجِع... .(2)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: نمى توان اعتكاف كرد مگر در مسجدالحرام يا مسجدالرسول يا مسجد جامع و شايسته نيست كه معتكف از مسجد خارج شود مگر براى حاجتى كه ناگزير از انجام آن است، پس از خروج نيز حق نشستن ندارد تا مادامى كه به مسجد باز مى گردد.

ص: 62

6 . على بن ابراهيم عن ابيه عن ابن أبى عمير عن حمّاد عن الحلبىّ عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: سئل عن الاعتكافِ؟ قالَ: لا يَصلُحُ الأعتكافُ الاّ فى المسجِدِ الحرامِ أَو مَسجِدِ الرَّسُولِ صلى الله عليه و آله أو مَسجِدِ الكُوفَةِ أَو مَسجِدِ جَمَاعَةٍ... .(1)

از امام صادق عليه السلام درباره مكان اعتكاف سؤال شد؟ فرمود: جايز نيست اعتكاف مگر در مسجدالحرام يا مسجدالرسول يا مسجد كوفه يا مسجدى كه جماعتى در آن هستند (كنايه از مسجد جامع).

7 . على بن الحسن عن احمد بن صبيح عن عَلّى بن عمران عن أبى عبداللّه عن ابيه عليهماالسلامقال: المُعتَكِفُ يَعتَكِفُ فِي المَسجِدِ الجامِعِ.(2)

امام صادق عليه السلام از پدرش عليه السلام نقل مى كند كه فرمود: معتكف در مسجد جامع اعتكاف مى كند.

8 . على بن الحسن عن محمد بن الوليد عن أبان بن عثمان عن يحيى بن أبى العَلاَءِ الرَّازِىّ عَنأبِي عَبدِاللّه عليه السلام قال: لايكونُ اعتكافٌ الاّ فى مَسجِدِ جَماعَةٍ.(3)

امام صادق عليه السلام فرمودند: اعتكافى نيست مگر در مسجد جماعت (كنايه از مسجد جامع).

9 . عَلِىُّ بن الحسن بن فضّال عن محمد بن علّى عن على بن النعمانِ عن أَبى الصَّبّاحِ الكِنَانِىِّ عَن أبى عبداللّه عليه السلام قال سألتُه عَنِ الأَعتكافِ فى شَهرِ رَمَضَانَ فِي العَشرِ؟ قال: انَّ عَلِّيَا عليه السلام كان يَقُولُ لا أَرَى

ص: 63

الاعتكافَ الاّ فى المسجد الحرامِ أو مَسجِدِ الرَّسُولِ صلى الله عليه و آله أو فى مَسجِدِ جَامعٍ.(1)

أبى الصباح مى گويد: از امام صادق عليه السلام در باره اعتكاف در ده روز از ماه رمضان سؤال كردم؟ فرمود: امام على عليه السلام مى گفت: اعتكاف جايز نيست مگر در مسجدالحرام يا مسجدالرسول يا در مسجد جامع.

10 . و قيل: انَّ سليمانَ كانَ يَعتَكِفُ فِي مَسجِدِ بَيتِ المَقدِسِ أَلسَّنَةُ والسَّنَتَينِ وَالشَّهرُ وَالشَّهرَينِ وَ أَقَلَّ وَ أَكثَرَ. يُدخَلُ فِيهِ طعامُهُ وَ شَرابُه وَ يُتَعَبَّدُ فِيهِ.(2)

طبرسى صاحب مجمع البيان نقل مى كند كه گفته شده است: حضرت سليمان عليه السلام در مسجد بيت المقدس يك سال، دو سال، يك ماه، دو ماه كمتر و بيشتر اعتكاف مى كرد و آب و غذايش را به همراه مى برد و به عبادت مى پرداخت.

ص: 64

ص: 65

امام صادق از پدرانش در حديث مناهى نقل مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله : نهى فرمود كه در مسجد شعر سراييده شود يا گمشده اعلام بشود.

4 . و قال عليه السلام : جَنَّبُوا مَساجِدَكُم... وَالضَّالّةَ.(1)دور نگاه داريد مسجدهايتان را از... و گمشده ها و پيدا شده ها.

ر.ك: روايت اول «اجراى حدود در مسجد».

2 . حدثنى حجاج بن الشاعر عن عبدالرزاق عن الثورى عن علقمة بن مرشد عن سليمان بن بريدة عن ابيه: إنَّ رجلاً نَشَدَ فِي المَسجِدِ فَقَالَ: مَن دَعَا اِلَي الجَمَلِ الأَحمَرِ فَقَالَ النَّبِىُ صلى الله عليه و آله : لاَ وَجَدتُ، انّما بُنِيَتِ المَسَاجِدُ لِمَا بُنِيُت لَه.(1)

سليمان بن بريده از پدرش نقل مى كند كه: مردى در مسجد بانگ برآورد: چه كسى شتر سرخ موى گمشده ام را ديده است؟ پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: (اميدوارم كه) آن را نيابى، زيرا مساجد براى عبادت بنا شده اند.

ص: 68

ص: 69

ص: 71

2 . احمد بن محمد عن محمد بن يحيى عن غياث بن ابراهيم عن جعفر عن أبيه عن آبائه عليه السلام أنَّ عَلِّيا عليه السلام قال: أَلبُزاقُ فِي المَسجِدِ خَطِيئةٌ وَ كَفَّارَتُهُ دَفنُهُ.(1)امام على عليه السلام طبق اين روايت مى فرمايد: ريختن آب دهان در مسجد گناه و كفّاره اش پوشاندن آن است.

3 . محمد بن على بن مَحبُوب عَن أَبى اسحاقَ النَّهاوَندِىِّ عَنِ البَرقِىِّ عَنِ ابن أَبِي عُمَيرٍ عَن عَبدِاللّه بن سنان قالَ: سَمِعتُ أَبَاعبداللّه عليه السلام يَقُولُ: مَن تَنَخَّعَ فِي المَسجِدِ ثُمَّ رَدَّهَا فِي جَوفِهِ لَم تَمُرَّ بِدَاءٍ فِي جَوفِهِ الاَّ أَبرَأَتهُ.(2)

عبداللّه بن سنان مى گويد از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: هر كس آب دهان و اخلاط سينه را در مسجد فرو برد، اين آب دهان يا خلط به هر دردى كه در بدن او برخورد نمايد آن را بهبودى مى بخشد.

ص: 73

4 . الحسين بن سعيد عن محمد بن مهران عن عبداللّه بن سنان عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: قُلتُ لَهُ: الرَّجُلُ يكونُ فِي المَسجِدِ فِي الصَّلاةِ فَيُرِيدُ أن يَبصُقَ فقالَ: عن يساره و ان كانَ فى غَيرِ صَلاةٍ فَلا يَبزُق حِذَاءَ القِبلَةِ و يَبزُقُ عَن يَمِينِهِ وَ شِمالِهِ.(1)

عبداللّه بن سنان مى گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم: مردى در نماز است و مى خواهد آب دهان اندازد، امام عليه السلام فرمود: از طرف چپ اندازد و اگر در حال نماز نيستباز هم به طرف قبله نياندازد بلكه به دو طرف راست يا چپ اندازد.

5 . محمد بن أحمَدَ بن يحيى عَن العَبَّاسِ بن معروفِ عن محمد بن سنان عن طلحة بن زيدٍ عن جعفر عن أبيه عليه السلام قال: لا يَبزُقَّنَ أَحَدُكُم فِي الصَّلاةِ قِبَلَ وَجهِهِ وَ لا عن يَمِينِهِ وَليَزُق عَن يَسَارِهِ وَ تَحتَ قَدَمِهِ اليُسرَى.(2)

ص: 74

امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش نقل فرمود كه: هيچ يك از شما در حال نماز آب دهان يا خلط سينه را به طرف مقابل (قبله) نيندازد بلكه به طرف راست هم نيندازد ولى به طرف چپ و زير پاى چپ مانعى ندارد.

6 . مُحمّد بن الحُسَين الرَّضِىُّ فِي الُمجازاتِ النَّبَويَّةِ عَنهُ عليه السلام أَنَّهُ قالَ: ان المَسجِدَ لَيَنزَوِى مِنَ النُّخامَةِ كَما تَنزَوِي الجِلدَةُ مِن النَّارِ اذا انقَبَضَت و اجتَمَعَت.(1)

همانا مسجد از انداختن آب دهان در او به خود مى پيچد، همان گونه كه پوست در هنگام آتش گرفتن جمع و منقبض مى شود.

7 . مُحَمَّدِ بنُ عَلِىّ بن الحسين باسناده عن شعيب بن واقَدٍ عن الحسين بن زيد عن جعفر بن محمّدٍ عن أبيه عن آبائه عليه السلام فى حديث المناهى قال: نَهى رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله عَنِ التَّنَخُّعِ فى المسَاجِدِ.(2)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله طبق حديث مناهى از انداختن آب دهان و خلط سينه و بينى در مساجد نهى فرمودند.

ص: 75

8 . و رأى صلى الله عليه و آله نُخامَةً فى المَسجِد فَمَشى اِلَيها بِعُرجونٍ مِن عَراجينِ ابن طابٍ فَحَكَّها ثُمَّ رَجَعَ القَهقَرى فَبَنى عَلَي صَلاتِهِ.(1)

پيامبر صلى الله عليه و آله خلط در مسجد ديدند، و آن را با جارويى كه از درخت هاى خرماى مدينه ساخته بودند، پاك كردند و عقب، عقب برگشتند و نماز را ادامه دادند.

9 . أخبرنا الشَّريفُ أبُوالحَسَنِ عَلِىُّ بن عبدالصَّمَدِ بن عُبَيدِاللّه الهاشِمِىُّ عن الأَبهَرِىُّ عن أَحمَدُ بن عمير بن يوسف عن عمرو بن عثمان عن الوليد عن رجلٍ من آل شُبرُمَةَ و هو عبدالملك بن عبداللّه بن شُبرُمَةَ عن أَبيهِ عن أَبى زُرعَةَ: أَنَّ النبىَّ صلى الله عليه و آله رأى نُخامَةً فِي قِبلَهِ المَسجِدِ فَأَمَرَ بِها فَحُكَّت و قالَ فيهِ قَولاً شديدا.(2)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در طرف قبله مسجد خلط ديدند، پس دستور دادند آن را پاك كنند و سخن شديدى را فرمودند [كنايه از اين كه خيلى ناراحت شدند].

10 . و عن رَسول اللّه

صلى الله عليه و آله : أَنَّهُ نَهى عن النُّخامَةِ فِي القِبلَةِ وَ أَنَّهُ صلى الله عليه و آله رَأى نُخامَةً فِي قِبلَةِ المَسجد فَلَعَنَ صاحِبَها وَ كان غائبا فَبَلَغَ ذلِكَ امرَأتَهُ فَأَتَت فَحَكَّتِ النّخامَةَ وَ جَعَلَت مَكانَها خَلُوقا فَأَثنى رسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله عَلَيها لِما حَفِظَت مِن أَمرِ زَوجِها.(3)

از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده كه از: آب دهان و خلط سينه در طرف قبله نهى فرمودند و پيامبر صلى الله عليه و آله كسى را كه به طرف قبله آب دهان انداخته بود لعن كردند و آن فرد غايب بود. اين قضيه به گوش همسر آن شخص رسيد، آمدند و پاك كردند و به جاى آن خلوق (نوعى عطر و بوى خوش) گذاشتند، رسول خدا صلى الله عليه و آله او را به دليل كار نيكى كه انجام دادند، ستايش كردند.

ص: 76

11 . و فى الحديث أَنَّهُ صلى الله عليه و آله رَأَي بُصاقَا فِي جِدارِ القِبلَةِ فَحَكَّهُ ثُمَ أَقبَلَ عَلَي النَّاسِ فَقالِ: إذا كان أَحَدُكُم يُصَلِّي فَلا يَبصُق قِبَلَ وَجهِهِ فإنَّ اللّه قِبَلَ وَجهِهِ اذا صَلّى.(1)

در روايت وارد شده كه پيامبر صلى الله عليه و آله در ديوار قبله آب دهان ديدند، پس آن را پاك كردند،سپس روى آوردند و به مردم و گفتند: هرگاه يكى از شما نماز مى گذارد به طرف روبه رو آب دهان نياندازد، زيرا خداوند متعال در هنگامى كه نماز مى خوانيد مقابل شماست.

2 . عبداللّه بن يوسف قال أخبرنا مالك عن نافع عن عبداللّه بن عمر أنّ رسول اللّه صلى الله عليه و آله رأى بُصاقا فِي جِدارِ القِبلَةِ فَحَكَّهُ ثُمَّ أَقبَلَ عَلَي النّاسِ فَقالَ إذا كانَ أَحَدُكُم يُصَلِّي فَلا يَبصُق قِبَلَ وَجهِهِ فإِنَّ اللّه قِبَلَ وَجهه إذا صلّى.(1)

عبداللّه بن عمر مى گويد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در قبله مسجد آب دهان ديدند پس پاك كردند و رو به مردم فرمودند: هنگامى كه يك نفر از شما نماز مى خواند به طرف قبله آب دهان نيندازد، زيرا هنگام نماز خداوند در مقابل شماست.

3 . عبداللّه بن يوسف قال أخبرنا مالك عن هشام بن عروة عن أبيه عن عائشة امّ المؤمنين أنرسول اللّه صلى الله عليه و آله رأى فى جدار القبلة مخاطا أو بصاقا أو نخامة فحكّه.(2)

عائشه از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه پيامبر در ديوار قبله خلط سينه و بينى يا آب دهان ديدند پس آن را پاك كردند.

4 . موسى بن اسماعيل قال أخبرنا ابراهيم بن سعد قال أخبرنا ابن شهابٍ عن حميد بن عبدالرحمن أن أباهريرة و أبا سعيد حدثاه أنّ رسول اللّه صلى الله عليه و آله رأى نُخاَمة فى جدار المسجد فتناول حصاة فحكها فقال: اِذا تَنَخَّمَ اَحَدَكُم فَلايَتَنَخَّمَنَّ قِبَلَ وَجهِهِ وَ لا عَن يمينه وَ ليَبصُقَ عَن يَسارِهِ أَو تَحتَ قَدَمِهِ اليُسرى.(3)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله خلط در ديوار مسجد ديدند و با سنگريزه پاك كردند و فرمودند: هنگامى كه خلط سينه و بينى مى اندازيد به طرف مقابل و راست نيندازيد بلكه به طرف چپ يا زير پاى چپ بيندازيد.

5 . حدثنا يحيى بن حبيب بن عربى ثنا خالد يعنى ابن الحارث عن محمد بن عجلان عن عياض بن عبداللّه عن أبى سعيد الخدرى أن النبى صلى الله عليه و آله كان يُحِبُّ العَراجِينَ و لايَزالُ فى يَدِهِ مِنها، فَدَخَلَ المَسجِدَ،

ص: 78

فَرأى نُخامةً فى قبلةِ المسجِدِ فَحَكَّها ثُم أَقبَلَ عَلى النّاسِ مُغضِبا فَقالَ: أَيَسر أحُدُكُم أَن يُبصَقَ فى وَجهه! إن أحدُكُم اِذا استُقبِلَ القِبلَةَ فاِنَّما يَستَقبِل رَبَّه عزّوجل، و المَلَكُ عن يمينه، فَلا يَتفَل على يمينه و لا فى قِبلَتِهِ وَ ليُبصَقَ عَن يَسارِهِ أو تَحتَ قَدَمِهِ. فاِن عَجَلَ بِهِ أَمرٌ فَليَفعل هكَذا وَ وَصَفَ لَنا ابِنُ عَجلان ذلك: أن يتفل فى ثَوبِهِ ثُمَّ يُرَدُ بَعَضَهُ عَلى بَعضٍ.(1)

پيامبر صلى الله عليه و آله عراجين (وسيله اى براى نظافت يا جارو) را دوست مى داشت و هميشه همراه داشت، داخل مسجد شد و خلطى را در قبله ديدند پس آن را پاك كردند و با ناراحتى رو به مردم گفتند: آيا آسان است بر شما كه كسى در صورت شما آب دهان اندازد، همانا يكى از شما هنگامى كه رو به قبله مى ايستد به طرف خداوند متعال ايستاده است و مَلِك الهى در طرف راست اوست پس به طرف قبله و سمت راست آب دهان نيندازيد و به طرف چپ يا در زير پا اندازيد و اگر به شما سخت بود و نتوانستيد تحمل كنيد در لباس خود آب دهان اندازيد و آن را بماليد تا محو شود.

ص: 79

بعيد نيست دو روايت مربوط به يك قضيه باشد با توجه به اينكه اسناد مختلف در روايت اول به عبادبن تميم و عمويش ختم مى شود و آخرين راوى روايت دوم نيز همين دو نفر مى باشند.

نووى شارح صحيح مسلم در ذيل روايت مى نويسد: در كنار اين روايت روايات نهى از استلقاء هم وجود دارد. از اين رو علما احاديث ناهى را بر موردى حمل كردند كه اين حالتموجب شود عورت يا قسمتى از آن مشاهده شود. ولى اگر به حالتى باشد كه چيزى از عورت قابل مشاهده نباشد اشكالى ندارد و كراهتى هم ندارد.(1)

ص: 81

ص: 83

از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمودند: هيچ چيزى نيست مگر اينكه انتهايى دارد مگر ذكر، سپس فرمود: مردى به حضور پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله رسيد و گفت: بهترين اهل مسجد چه كسانى هستند؟ حضرت فرمودند: كسانى كه بيشترين ذكر را براى خدا بگويند.

3 . الحسين بن سعيد عن فضالة عن حسين بن عثمان عن ابن مسكان عن ابن أبى عمير قَالَ:سَأَلتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام عَنِ الرَّجُلِ يَتَكَلَّمُ فِي الاِقَامَةِ قَالَ: نَعَم فَاِذَا قَالَ المُؤَذِّنُ قَد قَامَتِ الصَّلاَةُ فَقَد حَرُمَ الكَلاَمُ عَلَي أَهلِ المَسجِدِ اِلاَّ أَن يَكُونُوا قَدِاجتَمَعُوا مِن شَتَّي وَ لَيسَ لَهُم اِمَامٌ فَلا بأسَ أَن يَقُول بَعضُهُم لِبَعضٍ تَقَدَّم يَا فُلاَنُ.(1)

ابن ابى عمير مى گويد: از امام صادق عليه السلام پرسيدم. از مردى كه در حال گفتن اقامه سخن مى گويد؟ حضرت فرمودند: آرى، پس هنگامى كه مؤذن «قد قَامَت الصَلاة» گفت سخن گفتن بر اهل مسجد حرام مى شود مگر اينكه افراد مختلفى جمع شده باشند و امام جماعت نداشته باشند در اين صورت اشكالى ندارد كه برخى فردى ديگر را براى پيش نمازى مشخص كنند.

4 . و عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله أنَّهُ قال: يُؤُمُّكُم أَكثَرُكُم نُورَا وَالنُّورُ القُرآنُ وَ كُلُّ أَهلِ المَسجِدِ أَحَقُّ بِالصَّلاةِ فِي مَسجِدِهِم اِلاَّ أَن يَكُونَ أَمِيرُهُم يَعنِي يَحضُرُ فَاِنَّهُ أَحَقُّ بِالامَامَةِ مِن أَهلِ المَسجِدِ.(2)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: كسى از شما كه از نور بيشترى برخوردار است پيش نماز مى شود. و آن نور، نور قرآن است و هر يك از اهل مسجد، به نماز در مسجد خودشان سزاوارتر است مگر اينكه فرمانده و اميرشان [بزرگشان] حاضر باشد كه در اين صورت او سزاوارتر به امام جماعت از اهل مسجد است.

ص: 85

5 . و كَانَ [الحسن عليه السلام ] يَقُول: أَهلُ المَسجِدُ زُوَّارِ اللّه وَحَقُ عَلَي المَزُورِ التُحفَةُ لِزَائِدِهِ.(1)

امام حسن عليه السلام مى فرمودند: اهل مسجد زائران خداوند هستند و بر زيارت شونده است كه هديه به زائرش بدهد.

6 . و رَوَي زُرَارَةُ عَن أبى جَعفَرٍ عليه السلام أَنَّهُ قَالَ: اِذَا أُقِيمَتِ الصَّلاَهُ حَرُم الكَلامُ عَلَي الاِمَامِ وَ أَهلِ المَسجِدِ الاّ فِي تَقدِيمِ اِمَام.(2)

امام باقر عليه السلام مى فرمايد: هنگامى نماز برپا مى شود سخن گفتن بر امام جماعت و اهل مسجد حرام مى شود مگر در تعيين پيش نماز.

7 . أخبرنا محمد عن موسى قال حدثنا أبى عن أبيه عن جده جعفر بن محمد عن أبيه عن جدهعلى بن الحسين عن أبيه عن على عليه السلام قال: قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : اِذَا نَزَلَتِ العَاهَاتُ وَالآفَاتُ عُوفِىَ أَهلُ المَسَاجِدِ.(3)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هنگامى كه بلاها و آفت ها نازل مى شود، اهل مسجد از ابتلاى به آن معاف مى شوند.

8 . عن النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله قَالَ: مَا مِن يَومٍ اِلاَّ وَ مَلَكٌ يُنَادِ فِي المَقَابِرِ مَن تَغبِطُون فَيَقُولُونَ أَهلَ المَسَاجِدِ يُصَلُّونَ وَ لاَنَقدِرُ وَ يَصُومُونَ وَ لانَقدِرُ.(4)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هيچ روزى نيست مگر اينكه ملكى در قبرستان ها ندا مى دهد: به چه كسانى غبطه مى خوريد؟ پس مى گويند: به اهل مساجد. نماز مى گزارند و روزه مى گيرند و ما نمى توانيم.

ص: 86

9 . حدثنا ابى عن سعد بن عبداللّه عن ايوب بن نوح عن الربيع بن محمدالمسلى عن عبدالأعلى عن نوف قال: بِتُ لَيلَةَ عِندَ أَمِيرِالمُؤمِنِينَ عَلِىّ عليه السلام فَكَانَ يُصَلى اللَّيلَ كُلَّهُ... فَقَالَ يَانُوف اِنَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ أَوحَي اِلَي عِيسَي بنِ مَريَمَ عليه السلام قُل لِلملإ مِن بَنِي اِسرَائِيلَ لاَ يَدخُلُو بَيتا مِن بُيُوتِي اِلاَّ بِقُلُوب طَاهِرَةٍ وَ أَبصَارٍ خَاشِعَةٍ وَ أَكُفٍّ نَقِيةٍ وَ قُل لَهُم أَنى غَيرُ مُستَجِيبٍ لِأَحَدٍ مِنكُم دَعوَةٍ وَ لِأحَدِ مِن خَلقى قِبَلُهُ مُظلِمَةٌ.(1)

نوف بكالى مى گويد: شبى نزد حضرت على عليه السلام خوابيدم. حضرت تمام شب را نماز مى خواند پس فرمود: اى نوف؛ خداوند عزوجل به عيسى بن مريم وحى فرمود كه: به بنى اسرائيل بگو: جز با دل هاى پاكيزه و ديدگان خاشع و دستان پاك به هيچ يك از خانه هاى من [مساجد] وارد نشوند. و به آنان بگو من هيچ يك از دعاهاى شما را در حالى كه از يكى از مخلوقاتم مظلمه اى بر گردن شماست [تا آن را برنگرداند و ردّ نكند ]اجابت نمى كنم.

10 . و فى وصية النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله لِأَباذَررٍ قال صلى الله عليه و آله : يَا أَبَاذَرٍّ طُوبى لِأَصحَابِ الأَلوِيَةِ يَومَ القِيَامَةِ يَحمِلُونَهَا فَيَسبقُونَ النَّاسَ اِلَي الجَنَّةِ أَلاَوَهُمُ السَّابِقُونَ اِلَي المَساجِدِ بالأَسحَارِ وَ غَيرِها.(2)

اى ابوذر! خوش به حال پرچم داران روز قيامت كه پرچم ها را حمل مى كنند و از مردم در رفتن به بهشت پيشى مى گيرند. آگاه باش! آنان كسانى هستند كه در رفتن به مساجد در سحرگاهان و ديگر اوقات بر همگان سبقت مى جستند.

ص: 87

11 . و فى رواية ابراهيم بن عبدالحميد عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: مَن أَقامَ فِي مَسجِدٍ بَعدَ صَلاَتِهِ انتِظَارا لِلصَّلاَةِ فَهُوَ ضَيفُ اللّه وَحَقٌ عَلَي اللّه

أَن يُكرِمَ ضَيفَهُ.(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايند: هر كس پس از نمازش به انتظار نماز ديگر در مسجد بماند، مهمان خداست و بر خداوند است كه مهمانش را گرامى بدارد.

12 . السيد الرضى فى المجازات النبوية عن النبى صلى الله عليه و آله قال: إِنَّ لِلمَساجِدِ أوتادا المَلائِكَةُ جُلَساؤُهُم إِذا غابُوا افتَقَدُوهم وَ إن مَرِضُوا عادُوهُم وَ إِن كانُوا فِي حاجَةِ أَعانُوهُم.(2)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: مساجد را ميخ هايى است كه فرشتگان با آنان همنشين هستند [مردانى كه حضور پيوسته در آن دارند] چنانچه روزى آنان را نبينند، به سراغشان مى روند و چون بيمار شوند از آنان عيادت مى كنند و اگر به دنبال كار و حاجتى باشند آنان را يارى مى دهند.

ر.ك: روايت 1 و 2 «بهترين و بدترين مكان ها در زمين» و روايت 4 «خانه هاى خدا در زمين».

ص: 88

ص: 89

أَنَا أَحَدُهُم وَ قَالَ بِيَدِهِ فِي صَدرِهِ: مَا دَعَا فِيهِ مَكرُوبٌ بِمَسأَلَةٍ فِي حَاجَةٍ مِنَ الحَوَائِجِ اِلاَّ أَجَابَهُ اللّه وَ فَرَّجَ عَنهُ كُربَتَهُ.(1)

يحيى بن كاهلى از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه فرمود: مردى به محضراميرالمؤمنين عليه السلام در مسجد كوفه آمد و به حضرت سلام كرد، امام عليه السلام جواب سلام را فرمودند. مرد گفت: جانم به فدايت! من تصميم گرفته ام به مسجدالأقصى بروم، لذا آمده ام عرض سلامى بكنم و از شما خداحافظى نمايم، امام فرمود: چه چيزى تو را به اين تصميم وا داشته است؟ جواب داد: فدايت شوم! فضيلت آن مسجد. امام عليه السلام فرمود: اسباب سفرت را بفروش و آنچه از زاد دارى بخور و در همين مسجد (كوفه) نماز بگزار، همانا نماز واجب در اين مسجد معادل يك حج مبرور و نماز مستحب معادل عمره مبرور است و بركت در اين مسجد به 12 ميل مى رسد، سمت راست او بركت و سمت چپ آن مكر و در وسط آن چشمه اى از روغن و چشمه اى از شير و چشمه اى از آب خالص براى مؤمنين است و چشمه اى از آب پاك. از اينجا كشتى نوح به جريان درآمد. و در اينجا بت هاى نسر و يغوث و يعوق است، هفتاد پيامبر و هفتاد وصى در اينجا نماز گزارده اند كه يكى از آنان من هستم، راوى مى گويد: حضرت با دست به سينه اش اشاره كرد و فرمود: هر گرفتارى در اين مسجد، حاجتى را از خداوند درخواست نموده، خداوند متعال دعاى او را اجابت و گرفتارى وى را برطرف نموده است.

2 . عن سلام الحنّاط عن رجل عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: سَأَلتُهُ عَنِ المَساجِدِ الَّتى لَها الفَضلُ، فقال: المَسجِدُ الحَرامِ وَ مَسجد الرَسَّول، قلت: وَالمَسجِدُ الأَقَصى جُعِلتُ فِداك؟ فقال: ذاك فِي السَّماءِ اليه أُسرى رسول اللّه صلى الله عليه و آله فقلت: إِنَّ النّاس يَقُولُونَ إِنَّهُ بَيتُ المَقدِسِ فقال: مَسجِد الكوفة أفضل منه.(2)

ص: 91

از امام صادق عليه السلام سؤال كردم: چه مساجدى با فضيلت است؟ فرمود: مسجدالحرام و مسجدالرسول صلى الله عليه و آله ؛ عرض كردم: فدايت شوم مسجدالأقصى چطور؟ فرمود: آن در آسمان است و رسول خدا صلى الله عليه و آله در شب معراج بدان سير داده شد، عرض كردم: مردم مى گويند كه آن در بيت المقدس است، فرمود: فضيلت مسجد كوفه از آن [بيت المقدس] بيشتر است.

ص: 92

ص: 93

ص: 95

3 . حدثنى أبى عن محمد بن يحيى عن محمد بن احمد باسناده رفعه - فى حديث - انّ رسول اللّه صلى الله عليه و آله مَرَّ بِرَجُلٍ يَبرِي مَشاقِصَ لَه(1) فى المساجد فنهاه، و قال: انَّها لغيرِ هذا بُنِيَت.(2)همانا رسول خدا صلى الله عليه و آله عبور كردند به مردى كه تيرهايى را در مسجد مى تراشيد پس او را نهى كردند و فرمود: مساجد براى غير اين امور ساخته شده اند.

ر.ك: روايت اول بحث «اجراى حد در مسجد».

ر.ك: روايت «سلاح در مسجد».

ر.ك: گذرگاه قرار دادن. روايت اهل سنت.

ر.ك: خريد و فروش در مسجد، ح 3 از روايات اهل سنت.

ص: 97

ص: 99

الى اللّه أوّلهم دُخُولاً و آخِرُهُم خُرُوجا مِنها.(1)امام باقر عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله از جبرئيل عليه السلام درباره محبوب ترين مكان ها در نزد خداوند متعال سؤال نمود و حضرت جبرئيل فرمود: مساجد محبوب ترين مكان ها هستند، و محبوب ترين أهل مساجد كسانى هستند كه زودتر از ديگران وارد مسجد مى شوند و ديرتر خارج شوند.

3 . حدثنى محمد بن عبداللّه

بن جعفرالحميرى عن أبيه عن على بن محمد بن سالم عن محمد بن خالد عن عبداللّه بن حمادالبصرى عن عبداللّه بن عبدالرحمن الأصم عن عبداللّه بن بكير فى حديث طويل قال: قَالَ أَبُو عَبدِاللّه عليه السلام : يا ابنَ بُكَيرٍ! اِنَّ اللّه اختَارَ مِن بِقَاعِ الأَرضِ سِتَّةٌ: البَيتَ الحَرَامَ وَالحَرَمَ وَ مَقَابِرَ الأَنبِيَاءِ وَ مَقَابِرَ الأَوصِيَاءِ وَ مَقَاتِلَِ [مقابر] الشُّهَدَاءِ وَالمَسَاجِدَالَّتِىُ يُذكَرُ فِيهَا اسمُللّه .(2)

عبداللّه بن بكير در روايتى طولانى از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه به او فرمود: اى ابن بكير! خداوند از ميان نواحى زمين شش مكان را انتخاب فرمود؛ بيت الحرام و حرم و قبور پيامبران، مقبره هاى اوصياء، و محل درگيرى [آرامگاه ها و مقبره هاى ]شهداء و مساجدى كه در آنها نام خدا برده مى شود.

ص: 101

ص: 103

3 . و عن محمودِ بن لبيد قال: انكَسَفَتِ الشَّمسِ يَومَ مَاتَ اِبرَاهِيمَ بنَ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله فَقَالَ النَّاسُ: انكَسَفَت لِمَوتِ اِبرَاهِيمِ ابنَ النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله ، فَخَرَجَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله حِينَ سَمِعَ ذَلِكَ فَحَمِدَاللّه وَ أَثنَي عَلَيهِ ثُمَّ قَالَ: أَمَّا بَعدَ أَيُّهَا النَّاسُ اِنَّ الشَّمسَ وَالقَمَر آيَتَانِ مِن آيَاتِ اللّه عَزَّوَجَلَ لاَ يَنكَسِفَانِ لِمَوتِ أَحَدٍ وَ لاَ لِحَياتِهِ فَاِذَارَأَيتُم ذَلِكَ فَافزَعُوا اِلَي المَسَاجِدِ.(1)

محمود بن لبيد مى گويد: روزى كه پسر رسول خدا صلى الله عليه و آله ابراهيم فوت كرد، خورشيد گرفت، مردم گفتند: بخاطر مرگ پسر پيامبر است. رسول خدا صلى الله عليه و آله هنگامى كه اين سخنان را شنيد، بيرون آمد و حمد و ستايش خداوند را به جاى آورد و سپس فرمود: اى مردم! خورشيد و ماه، دو نشانه از نشانه هاى خداوند هستند كه نه براى مرگ كسى مى گيرند و نه براى حيات و تولد كسى. پس هرگاه اين واقعه را ديديد به مسجدها پناه ببريد.

4 . الحسين بن سعيد عن النضر عن عاصم عن ابى بصير قَالَ: انكَسَفَ القَمَرُ وَ أَنَا عِندَ أَبى عَبدِاللّه عليه السلام فِي شَهرِ رَمَضَانَ فَوَثَبَ وَ قَالَ: اِنَّهُ كَانَ يُقَالَ: اِذَا انكَسَفَ القَمَرُ وَالشَّمسُ فَافزَعُوا اِلَي مَسَاجِدِكُم.(2)

ابى بصير مى گويد: در ماه رمضان نزد امام صادق عليه السلام بودم كه ماه گرفت، ايشان از جاى برخاست و فرمود: او مى گفت (شخصى كه در نزد ابى بصير و امام مشخص بوده است) هنگامى كه ماه و خورشيد مى گيريد به مسجدهايتان پناه ببريد.

ص: 105

5 . حميد بن زياد عن الحسن بن محمد الكندى عن احمد بن الحسن الميثمى عن أبان بن عثمان عن محمد بن المفضل قال: سَمِعتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام يَقُولُ: جَاَئت فَاطِمَةُ عليهاالسلام اِلَي سَارِيَةٍ فِي المَسجِدِ وَ هِىَ تَقُولُ وَ تُخَاطِبُ النَّبِىَّ صلى الله عليه و آله : قَد كَانَ بَعدَكَ أَنبَأٌ وَ هَنبَثَةٌ لَو كُنتَ شَاهِدَهَآ لَم يَكثُرِالخَطبُ اِنَّا فَقَدنَاكَ فَقدَ الأَرضِ وَابِلَهَا وَاختَلَّ قَومُكَ فَاشهَدهُم وَ لا تَغِبُ.(1)

محمد بن مفضل مى گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: فاطمه عليهاالسلام كنار يكى از ستون هاى مسجد آمد، در حالى كه خطاب به پيامبر صلى الله عليه و آله چنين سخن مى گفت: پس از تو وقايع ناگوار و جار و جنجال هايى به پا شد كه اگر حضور مى داشتى قطعا دامنه آن چنين وسعتنمى يافت. ما تو را از دست داديم همانند باران شديدى كه زمين آن را از دست بدهد و در ميان قومت چنان فسادى به وجود آمد، آنان را نظاره كن و از نظر دور مدار.

6 . احمد بن أبى عبداللّه البرقى عن جعفر بن محمد عن عبداللّه بن ميمون القداح عن أبى عبداللّه عن أبيه عن جدّه على بن الحسين عليه السلام قال: قَالَ مُوسَي بنُ عِمرَانَ عليه السلام : يَا رَبِّ مَن أَهلُكَ الَّذِينَ تُظِلُّهُم فِي ظِلِّ عَرشكَ يَومَ لاَ ظِلَّ اِلاَّ ظِلُّكَ؟ قَالَ: فَأَوحَي اللّه اِلَيهِ... الَّذِينَ يَأوُونَ اِلَي مَسَاجِدِي كَمَا تَأوِي النُّسُورُ اِلَي أَوكارِهَا... .(2)

از امام سجاد عليه السلام روايت شده كه موسى بن عمران فرمود: پروردگارا، چه كسانى را در روز قيامت كه هيچ سايه اى به جز سايه تو نيست، در سايه عرشت قرار مى دهى؟ پس خداوند به او وحى نمود: كسانى كه [براى عبادت] به مساجد من پناه مى آورند همچون عقاب ها كه به آشيانه هايشان پناه برند.

7 . و روى سَماعَةُ عن أَبى عَبدِاللّه عليه السلام أَنَّهُ قَالَ: اِنَّ أَحَدَكُم اذَا مَرِضَ دَعَاالطَّبِيبَ وَ أَعطاهُ وَ اذَا كَانَت لَهُ حَاجَةٌ اِلَي و سُلطَانِ رَشَا البَوَّابَ وَ أَعطَاهُ وَ لَو أَنَّ أَحَدَكُم اِذَا فَدَحَهُ أَمرٌ فَزِعَ اِلَي اللّه تَعَالى

ص: 106

فَتَطَهَّرَ وَ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ قَلَّت أَو كَثُرَت ثُمَّ دَخَلَ المَسجِدَ فَصَلَّي رَكعَتَينِ فَحَمدِاللّه وَ أَثنَي عَلَيهِ وَ صَلَّي عَلَي النَّبِىِّ وَ أَهلِ بَيتِهِ عليهم السلام ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ اِن عَافَيتَنِي مِن مَرَضِي أَو رَدَدتَنِي مِن سَفَرِي أو عافَيتَنِي مِمَّا أخَافُ مِن كَذا وَ كَذا الاّ آتَاهُ اللّه ذَلِكَ وَ هِىَ اليَميِنُ الوَاجِبَةُ وَ مَا جَعَلَ اللّه تَبَارَكَ وَ تَعالى عَلَيهِ فِي الشُّكرِ.(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: همان طور كه هرگاه يكى از شما مريض شود نزد پزشك مى رود و دستمزدى به او مى پردازد و اگر حاجتى داشته باشد به دربان رشوه مى دهد و به او عطا مى كند [تا به مطلوبش برسد]؛ چنانچه امرى يا دينى بر شما سنگينى كرد، به خداوند متعال پناه (ببرد) و وضو بگيرد و كم يا زياد صدقه بدهد و بعد وارد مسجد شود دو ركعت نماز بگزارد و حمد و ثناى الهى را به جاى آورد و بر پيامبر و اهل بيتش درود بفرستد سپس بگويد: خداوند از آنچه مى ترسم، مرا سلامت بدار، خداى تعالى حاجتش را برآورد، اين سوگند واجب الهىبا شكرگزارى بنده اى تحقق مى يابد.

3 . محمد بن موسى المتوكل عن محمد بن جعفر عن موسى بن عمران عن الحسين بن زيد عن حماد بن عمرو الصينى عن أبى الحسن الخراسانى عن ميسر بن عبداللّه عن أبى عبداللّه عن أبى عائشة السعدى عن يزيد بن عمر بن عبدالعزيز عن أبى سلمة بن عبدالرحمن عن أبى هريرة و عبداللّه بن عباس قالا: خطبا رسول اللّه صلى الله عليه و آله ... وَ مَن مَشَي اِلَي مَسجِدٍ مِن مَسَاجِدِ اللّه فَلَهُ بِكُلِّ خُطوَةٍ خَطَاهَا حَتَّي يَرجِعَ اِلَي مَنزِلِهِ عَشرُ حَسَنَاتٍ وَ يَمحِي عَنهُ عَشرُ سَيِّئَاتٍ وَ رُفِعَ لَهُ عَشرُ دَرَجَاتٍ... .(1)ابى هريره و عبداللّه بن عباس نقل كرده اند كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در يكى از خطبه هايش فرمودند: و هر كس به مسجدى از مساجد خداوند برود پس براى او در برابر هر قدمى كه برمى دارد تا هنگامى كه به منزلش برمى گردد ده حسنه است و پاك مى شود از او ده گناه و ده درجه بر ارزش و اعتبار او افزوده مى گردد.

4 . و اِنَّ اللّه تَبَارَكَ وَ تَعَالَي لَيُرِيدُ عَذَابَ أَهلِ الأَرضِ جَمِيعا حَتّى لاَ يُحَاشِىَ مِنهُم أَحَدَا(2) فَاِذَا نَظَرَ اِلَي الشِّيبِ نَاقِلِي أَقدَامِهِم اِلَي الصَّلَوَاتِ(3) وَالوِلدَانِ يَتَعَلَّمُونَ القُرآنَ رَحِمَهُمُ اللّه فَأَخَّرَ ذَلِكَ عَنهُم.(4)

همانا خداوند تبارك و تعالى هنگامى كه اراده مى كند تا همه اهل زمين را عذاب كند

ص: 109

و يك نفر هم استثنا نشود، پس هنگامى كه به سالخوردگان نگاه مى كند براى اقامه نماز به سوى مساجد گام برمى دارند و كودكان به آموختن قرآن مى پردازند، بر همگان رحم مى كند و عذاب آنان را به تأخير مى اندازد.

5 . عن النبى صلى الله عليه و آله : مَشيُكُ اِلَي المَسجِدِ وَانصِرَافُكَ اِلَي أَهلِكَ فِي الأَجرِ سَوَاءٌ.(1)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد: گام برداشتنت به سوى مسجد و بازگشت به سوى خانواده از نظر اجر يكسان است.

6 . كتاب زيدٍ النَّرسِي عن عبداللّه بن سنان عن محمد بن المنكدر قال: رَأيتُ أَبَاجَعفَرٍ عليه السلام فِي لَيلَةٍ ظَلمَاءَ شَدِيدَهِ الظُّلمَةِ وَ هُوَ يَمشِي اِلَي المَسجِدِ وَ اِنِّي أَسرَعتُ فَدَفَعتُ اِلَيهِ فَسَلَّمتُ عَلَيهِ فَرَدَّ عَلَىَّ السَّلاَمَ وَ قَالَ لِي يَا مُحَمَّدَ بنَ المُنكَدَر قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : بَشِّرِ المَشَّائينَ الَي المَسَاجِدِ فِي ظُلَمِ اللَّيلِ بِنُورٍ سَاطِع يَومَالقِيامَةِ.(2)

محمد بن منكدر مى گويد: در شبى بسيار تاريك امام باقر عليه السلام را ديدم كه به مسجدى مى رفت. من به سرعت رفتم تا به حضرت رسيدم، سلام كردم. جوابم داد و فرمود: اى محمد! رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمود: آنان را كه در تاريكى شب به مسجد مى روند به نورى ساطع در قيامت بشارت باد.

7 . قال على عليه السلام : اِجَابَةُ المُؤَذِّنِ كَفَّارَةُ الذُّنُوبِ وَالمَشىُ اِلَي المَسجِدِ طَاعَةُ اللّه وَ طَاعَةُ رَسُولِهِ وَ مَن أَطَاعَ اللّه وَ رَسُولَهُ أَدخَلُهُ الجَنَّةَ مَعَ الصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَ كَانَ فِي الجَنَّةِ رَفِيقَ دَاوُدَ عليه السلام وَ لَهُ مِثلُ ثَوَابِ دَاوُدَ.(3)

امام على عليه السلام مى فرمايند: اجابت مُوذن [نماز خواندن در اول وقت] كفاره گناهان است

ص: 110

و رفتن به سوى مسجد، اطاعت از خدا و رسول اوست هر كس خدا و پيامبرش را اطاعت كند خداوند او را با راست گويان و شهدا وارد بهشت كند و در بهشت همنشين حضرت داود عليه السلام باشد و براى اوست همانند ثواب حضرت داود عليه السلام .

8 . و قال النبى صلى الله عليه و آله : اِجَابَةُ المُؤذِّنِ رَحمَةٌ وَ ثَوَابُهُ الجَنَّةُ وَ مَن لَم يُجِب خَاصَمتُهُ يَومَ القِيامَةِ فَطُوبَي لِمَن أَجَابَ دَاعِىَ اللّه وَ مَشَي اِلَي المَسجِدِ وَ لا يُجِبهُ وَ لا يَمشِي اِلَي المَسجِدِ اِلا مُؤمِنٌ مِن أَهلِ الجَنَّةِ.(1)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد: اجابت كردن مؤذن [نماز خواندن ]رحمت است و ثوابش بهشت، و كسى كه اجابت نكند، من در روز قيامت با او جدال خواهم كرد. خوشا به حال كسى كه خواننده خدا را اجابت كند و به مسجد برود. و او را اجابت نكند و به مسجد نرود مگر مؤمنى از اهل بهشت.

9 . و باسناده عن شعيب بن واقد(2) عن النبى صلى الله عليه و آله قَالَ: وَ مَن مَشَي اِلَي مَسجِدٍ يَطلُبُ فِيهِ الجَمَاعَةَ كانَ لَهُ بِكُلِّ خُطوَةٍ سَبعُونَ أَلفَ حَسَنَةٍ و يُرفَعُ لَهُ مِنَ الدَّرَجَاتِ مِثلُ ذلِكَ فَاِن مَاتَ وَ هُوَ عَلَي ذَلِكَ وَكَّلَ اللّه عَزَّوَجَلَّ بِهِ سَبعِينَ أَلفَ مَلَكٍ يَعُودُونَهُ فى قَبرِهِ وَ يُبَشِّرُونَهُ وَ يُؤنِسُونَهُ فِي وَحدَتِهِ و يَستَغفِرونَ لَهُحَتَّي يُبعَثَ.(3)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كس كه به قصد نماز جماعت به سوى مسجد گام برمى دارد در هر گامى براى او هفتاد هزار حسنه است و به همان ميزان درجات [معنوى] او بالا مى رود، پس اگر در همين حال از دنيا برود خداى عزوجل هفتاد هزار ملك را مى گمارد تا او را در قبرش عيادت كنند و بشارت دهند و در تنهايى همدمش باشند و برايش استغفار كنند تا زمانى كه برانگيخته شود.

ص: 111

10 . ابى (ره) عن محمد بن يحيى العطار عن العمركى الخراسانى عن على بن جعفر عن أخيه موسى بن جعفر عن أبيه عن آبائه عليهم السلام قال: قال رسولُ اللّه صلى الله عليه و آله : يُؤمَرُ بِرِجَالٍ اِلَي النَّارِ فَيَقُولُ اللّه عَزَّوَجَلَّ لِمالِكِ: قُل لِلنَّارِ لاَ تُحرِقى لَهُم أَقدَأما فَقد كَانُوا يَمشُونَ بِهَا اِلَي المَسَاجِدِ.(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: فرمان داده مى شود مردانى به آتش افكنده شوند، پس خداوند متعال به مالك دوزخ مى فرمايند: به آتش بگو كه قدمهايشان را نسوزاند، چون به سوى مسجد گام برمى داشتند.

11 . و عن على عليه السلام أنّه قال: تَحتَ ظِلِّ العَرشِ يَومَ لاَ ظِلَّ اِلاَّ ظِلُّهُ، رَجُلٌ خَرَجَ مِن بَيتِ فَأسبَغَ الطُّهرِ ثُمَّ مَشَي اِلَي بَيتٍ مِن بُيُوتِ اللّه لِيَقضِىَ فَرِيضَةً مِن فَرَائِضِ اللّه فَهَلَكَ فِيَما بَينَهُ وَ بَينَ ذَلِكَ... .(2)

امام على عليه السلام فرمودند: زير سايه عرش الهى در روزى كه سايه اى جز سايه او نيست؛ فردى است كه از خانه اش خارج شود، پس نيكو وضو بگيرد و به سوى خانه اى از خانه هاى خدا رود تا يكى از واجبات الهى را به جاى آورد و در چنين حالى بميرد.

12 . عن على عليه السلام قال: قال رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : عِشرُونَ خَصلَةً فِي المُؤمِن مَن لَم تَكُن فِيهِ لَم تَكمُل اِيمانُهُ اِنَّ مِن أَخلاقِ المُؤمِنِ يَا عَلِىُّ: الحاضِرُونَ الصَّلاةَ و... خُطاهُم اِلَي المَسَاجِدِو... .(3)

على عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه فرمود: بيست خصلت در مؤمن وجود دارد كه بدون آنها ايمانش كامل نيست، اى على از اخلاق مؤمنان؛ حاضر شدن در نماز[جماعت مسلمانان ]است و گام برداشتن به سوى مساجد.

ص: 112

3 . حدثنى اسحاق بن منصور عن زكريا بن عدى عن عبيداللّه يعنى ابن عمرو عن زيد بن ابى انيسة عن عدى بن ثابت عن ابى حازم الاشجعى عن ابى هريرة قال: قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : من تَطَّهَرِ فى بَيتِهِ ثُمَّ مَشَي الى بَيتٍ مِن بُيُوتِ اللّه ليِقضِي فَرِيضَةً مِن فَرائِضِ اللّه كَانَت خُطوَتاهُ احدَاهُمَا تُحِّطُ خَطِيئةً والأخرى تُرفَعُ دَرَجَهَ.(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه در خانه اش وضو بگيرد سپس به خانه اى از خانه هاى خدا برود تا نماز واجبى را به جاى آورد در هر دو گامى كه برمى دارد گناهى از او پاك مى شود و بر درجه اش يكى افزوده مى گردد.

4 . حدثنا حجاج بن ابن الشاعر عن روح بن عبادة عن زكريا بن اسحاق عن أبوالزبير قال: سَمِعت جابر بن عبداللّه قال: كَانَت دِيارُنَا نَائِيَةً عَن المَسجِدِ فَأَرَدنَا أَن نَبِيعُ بُيُوتَنا فَنَقتَرِبَ مِنَ المَسجِدِ فَنَهانَا رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله فَقَالَ: اِنَّ لَكُم بكُلِّ خُطوَةٍ دَرَجَةً.(2)

ابوزبير مى گويد: از جابر بن عبداللّه شنيدم كه مى گفت: محل سكونت ما از مسجد دور بود و مى خواستيم خانه هايمان را بفروشيم و به مسجد نزديك شويم، اما رسول خدا صلى الله عليه و آله نهى كرد و فرمود: شما را براى هر گامى كه [به سوى مسجد ]برمى داريد درجه اى است.

5 . حدثنا عبداللّه بن براد الأَشعرى و أَبوكُريب عن أبو أسامه عن بُريد عن أبى بُردة عن ابى موسى قال: قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : اِنَّ أَعظَمَ النَّاسِ أَجرا فِي الصَّلاةِ أَبعَدُهُم اِلَيها مَمشًى فَأَبعَدُهُم... .(3)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: بالاترين پاداش در نماز براى مردم، براى كسى است كه از دورترين راه به [مسجد] آمده باشد.

ص: 114

6 . حدثنا راشد بن سعيد بن راشد الرملى عن الوليد بن مسلم عن أبى رافع، اسماعيل بن رافع عن سمى مولى أبى بكر عن أبى صالح، عن أبى هريرة، قال: قالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله المَشَّاؤنَ الى المَساجِدِ فِي الظُّلَمِ، أولئِكَ الخَواضُونَ فِي رَحمَةِ اللّه .(1)پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: كسانى كه در تاريكى شب به مساجد مى روند، فرورفتگان و غرق شدگان در رحمت خداوند هستند.

ر.ك: حديث 3 و 4 روايات اهل سنت در بحث «نشستن در مسجد».

ص: 115

ص: 117

ص: 119

عبداللّه بن سنان از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله مسجد خود را با رديفى از خشت بنا نمود، و چون بر تعداد مسلمانان افزوده شد، گفتند: اى رسول خدا صلى الله عليه و آله چه خوب مى شد، اگر براى توسعه مسجد تصميم مى گرفتيد و دستور مى فرموديد؛ حضرت فرمود: آرى چنين است. دستور دادند، و بر مساحت مسجد افزودند و ديوار آن رابا عرض بيشتر (يك خشت و نصف) ساختند. و آنگاه كه جماعت مسلمانان بيشتر گرديد، گفتند: اى رسول خدا صلى الله عليه و آله ، خوب مى شد اگر درباره مسجد فرمان مى داديد تا بر آن افزوده شود. حضرت فرمود: آرى. سپس دستور داد تا بر مساحت مسجد بيفزايند و اين بار عرض بيشترى براى ديوار قرار داد و ديوار را با دو خشت در جهت مخالف هم چيدند. سپس گرماى سوزان و آزاردهنده از راه رسيد به حضرت عرض كردند: دستور بفرماييد مسجد سايبانى داشته باشد، حضرت فرمود: آرى. و طبق نظر حضرت از تنه درخت خرما ستون هايى برپا شد و روى آنها را با تيرهايى از چوب و برگ درختان و گياه خوش بوى «أذخر» پوشانيدند. چندى بعد ريزش آب باران از سقف مسجد نمازگزاران را آزار مى داد و مانع حضور آنان مى گرديد به همين دليل درخواست كردند: يا رسول اللّه : سقف مسجد را گل اندود كنند. ولى پيامبر فرمود: نه! سايبانى همچون سايبان موسى عليه السلام . بناى مسجد نبوى همچنان تا هنگام رحلت رسول اكرم صلى الله عليه و آله باقى ماند. ارتفاع ديوار مسجد در آن هنگام به اندازه قامت يك انسان بود.

2 . عن الحسن بن على بن النعمان قال: لَمّا بَنَي المَهدِىُّ فِي المَسجِدِالحَرامِ بَقِيَت دارٌ فِي تَربِيِع المَسجِدِ فَطَلَبَها مِن أَربابها فَامتَنَعُوا، فَسَأَلَ عَن ذَلِكَ الفُقَهاءُ فَكُلٌ قالَ لَهُ انَّهُ لا يَنبَغِي أن يُدخِلَ شَيئا فِي المَسجِدِ الحَرامِ غَصبَا فَقالَ لَهُ عَلِىُّ بنُ يَقطِينٍ يا أَمِيرَالمُؤمِنينَ لَو (أنى) كَتَبتَ الَي مُوسَي بنِ جَعفرِ عليه السلام لَأَخبَرَكَ بِوَجهِ الأَمرِ فِي ذلِكَ، فَكَتَبَ اِلَي وَاِلي المَدِينَةِ أَن يَسأَلَ مُوسَي بنَ جَعفَرٍ عَن دارٍ أَرَدنا أَن نُدخِلَها فِي المَسجِدِالحَرامِ فَامتَنَعَ عَلَينا صاحِبُها فَكَيفَ الُمخرَجُ مِن ذَلِكَ فَقالَ ذَلِكَ لِأَبِي الحَسَنِ عليه السلام فَقالَ: أَبُوالحَسَنِ عليه السلام وَ لا بُدَّ مِنَ الجَوابِ فِي هذا فَقالَ لَهُ الأَمرُ لا بُدَّ مِنها، فَقالَ لَهُ اُكتُب، بِسمِ اللّه الرَّحمنِ الرَّحِيمِ اِن كَانَتِ الكَعبَةُ هِىَ النَّازِلَةُ بِالنَّاسِ فَالنَّاسُ أَولى بِفِنائِها وَ اِن كَانَ النَّاسُ هُمُ النَّازِلُونَ بِفِناءِ الكَعبَةِ فَالكَعبَةُ أَولى بِفِنَائِها فَلَمَّا أَتَي الكِتابُ اِلَي المَهدِىَّ أَخَذَ الكِتَابَ فَقَبَّلَهُ ثُمَّ أَمَرَ بِهَدمِ الدَّارِ فَأَتَي أَهلُ الدَّارِ أَباالحَسَنِ عليه السلام فَسَأَلُوهُ أَن يُكتَبَ لَهُم اِلَى

ص: 121

المَهدِىّ كِتابا فِي ثَمَنِ دارِهِم فَكَتَبَ اِلَيهِ أَن أرضَخ لَهُم شَيئا فَأَرضاهُم.(1)

حسن بن على بن نعمان مى گويد: هنگامى كه مهدى [خليفه عباسى ]مسجدالحرام را بازسازى مى كرد، خانه اى باقى ماند كه براى چهارگوش نمودن مسجد به آن نياز بود. چون آن را از صاحبش طلب كرده سر باز زد و نپذيرفت. پس از فقها مسئله را پرسيدند همگى گفتند: شايسته نيست چيزى به غصب بر مسجدالحرام افزوده شود. على بن يقطين به او گفت:اى أميرالمؤمنين، اگر نامه اى به موسى بن جعفر عليه السلام مى نوشتى تو را به حقيقت امر باخبر مى كرد؛ آنگاه به والى مدينه نامه نوشت كه از امام كاظم عليه السلام درباره خانه اى كه مى خواهيم آن را جزء مسجدالحرام گردانيم و صاحبش آن را از ما دريغ مى دارد، بپرس كه راه چاره چيست؟ والى، مسئله را به امام كاظم عليه السلام رساند، امام عليه السلام فرمود: آيا حتما بايد پاسخ دهم؟ والى گفت: اين دستور است، و چاره اى جز پاسخ نيست، امام فرمود: بنويس: به نام خداوند بخشنده مهربان، اگر كعبه بعد از آنكه مردم در آنجا قرار داشتند، بنا شده است پس مردم در اولويت هستند [كنايه از اينكه نمى شود خانه مردم را براى مسجد خراب كرد ]و اگر كعبه بوده است و مردم پس از آن، آنجا آمده اند [كه اين چنين هم بوده است] پس سزاوار است كه خانه ها به جهت كعبه ويران شود؛ هنگامى كه نامه به دست مهدى [عباسى] رسيد آن را گرفت و بوسيد، و فرمان داد؛ خانه را خراب كردند، پس اهل خانه نزد امام آمدند و از ايشان خواستند تا نامه اى به مهدى بنويسيد تا بهاى خانه آنان را پرداخت كند؛ حضرت نامه را نوشت. او نيز با پرداخت هزينه اى خشنودشان ساخت.

در كتب تاريخى و روايى شيعه و اهل سنت، موارد زيادى از تخريب مساجد و بناء جديد و نوسازى آنها و توسعه مساجد نقل شده است كه به ذكر دو روايت فوق اكتفا مى كنيم. به عنوان نمونه ر.ك: صحيح البخارى، ج 1 ، ص 115 / سنن ابى داود، ج 1 ، ص 111 .

ص: 122

ص: 123

به اميرالمؤمنين عليه السلام خبر رسيد كه گروهى براى نماز در مسجد حاضر نمى شوند، حضرت براى مردم سخنرانى كرد، و در ضمن آن فرمودند: گروهى براى نماز خواندن با ما در مساجد حاضر نمى شوند، اينان حق ندارد با ما بخورند و بياشامند و مشورت كنند و با ما ازدواجكنند، و نيز حق ندارند از بيت المال مسلمين استفاده كنند مگر اينكه در نماز جماعت ما حاضر شوند. نزديك است كه اگر آنها از كار خود دست برندارند فرمان دهم خانه هاى آنان را با آتش بسوزانند. آنگاه امام صادق عليه السلام فرمود: مسلمانان از خوردن و آشاميدن و ازدواج با آنان خوددارى نمودند تا اينكه آنان در نماز جماعت مسلمين حاضر شدند.

3 . و عن رزَيق قال: سمعت أباعبداللّه عليه السلام يقول: مَن صَلَّي فِي بَيتِهِ جَمَاعَةً رَغبَةً عَنِ المَسجِدِ فَلا صلاةَ لَهُ و لا لِمَن صَلَّي مَعَهُ اِلاَّ مِن عِلَّةٍ تَمنَعُ مِنَ المَسجِدِ.(1)

شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: كسى كه در خانه اش نماز جماعت بگذارد، تا از شركت در جماعت مسجد خوددارى كند، نماز او و كسانى كه با او نماز مى گذارند مورد قبول نيست مگر اينكه دليل موجّهى بر ترك مسجد داشته باشند.

4 . قال مولانا الحسن عليه السلام : أَلغَفلَةُ تَركُكَ المَسجِدَ.(2)

امام حسن عليه السلام فرمودند: غفلت آن است كه مسجد را فراموش كنى.

ص: 125

5 . محمد بن احمد بن يحيى عن محمد بن موسى عن الحسن بن على عن أبيه عن على بن عُقبة عن موسى بن أُكيل النميرى عن ابن أبى يعفور عن الصادق عليه السلام قال: قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : لاَ صَلاَةَ لِمَن لاَيُصَلِّي فِي المَسجِدِ مَعَ المُسلمِينَ اِلاَّ مِن عِلَّةٍ وَ لا غِيبَةَ اِلاَّ لِمَن صَلَّي فِي بَيتِهِ وَ رَغِبَ عَن جَمَاعَتِنَا وَ مَن رَغِبَ عَن جَمَاعَةِ المُسلِمِينَ وَجَبَ عَلَي المُسلِمِينَ غَيبَتُهُ وَ سَقَطَت بَينَهُم عَدَالَتُهُ وَ وَجَبَ هِجرَانُهُ وَ اِذَا رُفِعَ اِلَي اِمَامِ المُسلِمِينَ أَنذَرَهُ وَ حَذَّرَهُ فَاِن حَضَرَ جَمَاعَةَ المُسلِمِينَ وَ اِلاَّ أَحرَقَ عَلَيهِ بَيتَهُ وَ مَن لَزِمَ جَمَاعَتَهُم حَرُمَت عَلَيهِم غِيبَتُهُ وَ ثَبَتَت عَدَالَتُهُ بَينَهُم.(1)

امام صادق عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت مى كند كه فرمود: نماز كسى كه با مسلمانان در مسجد نماز نخواند درست نيست [كامل نيست] مگر از روى دليل، و كسى كه در خانه اش نماز بخواند و از جماعت ما دورى كند غيبتش ناروا نباشد و كسى كه از جماعت مسلمانان روىگرداند، عدالتش ساقط؛ و دورى از او واجب است. و اگر او را نزد پيشواى مسلمين ببرند، بايد بيمش دهد و بر حذرش بدارد. پس اگر در جماعت مسلمين حاضر نشد، خانه اش را بر سرش بسوزانند، و كسى كه به جماعت مسلمانان بپيوندد غيبتش حرام و عدالتش ثابت مى باشد.

ص: 126

ص: 127

3 . حدثنى أبوالقاسم عن على بن حاتم القزوينى عن احمد بن أبى عبداللّه الأسدى عن القاسم الصحاف عن عمرو بن عثمان عن عمرو بن المرزوق قال: سألت أباالحسن عليه السلام عَنِ الصَّلاةِ فى الحَرَمينِ وَ فِي الكُوفَةِ وَ عِندَ قَبرِالحسين عليه السلام فَقالَ: أَتّمُ الصَّلاةَ فيها.(1)

از امام كاظم عليه السلام در باره نماز در مسجدالحرام و مسجدالرسول صلى الله عليه و آله و در كوفه[مسجد كوفه ]و نزد قبر امام حسين عليه السلام سؤال كردم؟ فرمود: نماز را در اين مكانها تمام بخوان.

4 . و من زيارة الحسين بن احمد بن المغيرة عن احمد بن ادريس بن احمد عن محمد بن عبدالجبار عن على بن اسماعيل عن محمد بن عمرو عن قائد الحناط عن أبى الحسن الماضى عليه السلام قال: سَأَلتُهُ عَنِ الصَّلاةِ فِي الحَرَمِينِ؟ فَقالَ: تَتِّمُ وَلَو مَرَرتُ بِهِ مَارّا.(2)

از امام كاظم عليه السلام درباره نماز در مسجدالحرام و مسجدالرسول صلى الله عليه و آله پرسيدم؟ فرمود: تمام بخوان، اگرچه به عنوان رهگذر از آنها عبور كنى.

ص: 129

كسى كه خانه خدا را در روز پنج شنبه و شب جمعه خاك روبى كند و به اندازه غبارى كه در چشم مى رود، از مسجد خاك برگيرد، خداوند او را مورد آمرزش خود قرار مى دهد.

3 . سَمِعتُ(1) أَبَاالحسنِ عليه السلام يُحَدِّثُ عن أبيه: أنَّ الجَنَّةَ وَالحُورَ لَتَشتَاقُ الَي مَن يَكسَحُ المَسَاجِدَو يَأخُذُ مِنهَا القَذَى.(2)

از امام كاظم عليه السلام شنيدم كه به نقل از پدرش فرمود: بهشت و حوريان مشتاق كسى هستند كه مساجد را جارو و غباررويى مى كند.

2 . حدثنا أبوكريب، حدثنا سعيد بن شرحبيل عن ابن لهيعة، عن عبيداللّه بن المغيرة عن أبى الهيثم عن أبى سعيد، قال: كَانَت سَوداءُ تَقُمَّ المَسجِدِ فَتُوُفِّيَت لَيلاً، فَلَمَّا أَصبَحَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله أَخبَرَ بِمَوتِهَا، فَقالَ: أَلاَ آذَنتُمُونِي بِهَا؟ فَخَرَجَ بِأَصحابِهِ، فَوَقَفَ عَلَي قَبرِهَا فَكَبَّرَ عَلَيهَا وَالنَّاسُ مِن خَلفِهِ وَ دَعَالَهَا ثُمَّ انصَرَفَ.(1)

زنى سياه بود كه مسجد را تميز و جارو مى كرد. در شب وفات كرد (او را به خاك سپردند) چون صبح شد، رسول خدا از مرگ او آگاه شد. پس فرمود: مگر نمى دانستيد كه من از نبود او ناراحت مى شوم؟ پس به همراه اصحاب خارج شد، و بر قبر آن زن ايستاد و تكبير نماز راگفت، در حالى كه مردم در پشت سر حضرت بودند؛ و براى آن زن دعا كرد، سپس برگشت.

3 . حدثنا هشام بن عمار عن عبدالرحمن بن سليمان بن أبى الجون عن محمد بن صالح المدنى عن مسلم بن أبى مريم عن أبى سعيد الخدرى قال: قال رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : مَن أَخرَجَ أَذىً مِنَ المَسجِدِ بَنِىَ اللّه صلى الله عليه و آله لَهُ بَيتا فى الجَنَّةِ.(2)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كس چيزى را كه موجب آزار است، از مسجد بيرون ببرد خداوند خانه اى در بهشت برايش بنا كند.

4 . حدثنا محمد بن داود بن سفيان عن يحيى - يعنى ابن حسان - عن سليمان بن موسى عن جعفربن سعد بن سمرة عن خبيب بن سليمان عن أبيه سليمان بن سمرة عن أبيه سمرة أنَّهُ كتب الى إِبنه: أمَّا بَعد: فانَّ رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله كَانَ يَأمُرُنَا بِالمَسَجِدِ أن نَصنَعُهَا فى ديارِنا وَ نَصلَحُ صنعتها وَ نَطهَرُها.(3)

سمره به پسرش مى نويسد: اما بعد؛ همانا رسول خدا صلى الله عليه و آله به ما فرمان مى داد كه در شهرها و مناطق مسكونى مساجدى نيكو بنا كنيم و آنها را همواره پاكيزه نگه داريم.

ص: 132

5 . حدثنا محمد بن الحسن بن قتيبة عن أيوب بن على عن زياد بن سيار عن عزة بنت عياض قالت سمعت أبا قرصافة أنّه سمع النَّبِىَّ صلى الله عليه و آله يقول: اِبنُوا المَسَاجِدَ وَ أَخرِجُوا القُمامَةَ مِنها، فَمَن بَنَي لِلَّهِ مَسجِدا بَنَي اللّه لَهُ بَيتا فِي الجَنَّة فَقالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللّه وَ هذِهِ المَساجِدُ الَّتى تُبنى فِي الطَّرِيقَ؟ قَالَ: نَعَم وَ اِخراجُ القُمامَةِ مِنها مُهُورُ الحُورِ العِينِ.(1)

مسجد بسازيد و خاك و خاشاك را از آن خارج سازيد، هر كس براى خدا مسجد بسازد، خدا در بهشت خانه اى براى وى مى سازد، مردى عرض كرد: اى رسول خدا صلى الله عليه و آله و اين مساجدى كه در مسير مردم و در بين راه ها ساخته مى شود نيز اين گونه است؟ فرمودند: آرى! و بيرون آوردن زباله ها از آن مهريه حوران بهشتى است.

ص: 133

زراره و محمد بن مسلم مى گويند: به امام باقر عليه السلام عرض كرديم: حائض و جنب مى توانند داخل مسجد شوند يا خير؟ فرمود: فقط مى توانند از مسجد عبور كنند چنان كه خداوند مى فرمايد: «جنب به مسجد نرويد مگر اينكه در حال عبور و رهگذر باشيد تا غسل كنيد» و مى توانند از مسجد چيزى بردارند ولى حق ندارند چيزى در آن بگذارند. زراره مى گويد:به حضرت عرض كردم: علت چيست كه مى توانند چيزى بردارند ولى نمى توانند چيزى بگذارند؟ فرمود: براى اينكه قدرت ندارند آنچه را كه در مسجد است بردارند مگر از مسجد بردارند ولى مى توانند آنچه در دستان خود دارند در غير مسجد هم بگذارند.

3 . و فى الحديث مناهى النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله : وَ نَهَي أَن يَقعُدَ الرَّجُلُ فِي المَسجِدِ وَ هُوَ جُنُبٌ... .(1)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نهى فرمود كه مرد در حال جنابت در مسجد بنشيند.

4 . روى حماد بن عمرو و انس بن محمد عن ابيه جميعا عن جعفر بن محمد عن أبيه عن جدّه عن على بن ابى طالب عليهم السلام عن النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله أَنَّهُ قَالَ لِعَلِىٍّ عليه السلام : إِنَّ اللّه كَرِهَ لِأُمَّتِىَ العَبَثَ فِي الصَّلَآةِ... وَ اتيَانَ المَسَاجِدِ جُنُبا.(2)

طبق اين روايت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمودند: خداوند، امورى را براى امّت من مكروه شمرده است كه يكى از آنها كار بيهوده كردن در نماز، و يكى جنب به مسجد آمدن است.

ص: 135

5 . أبوداود عَن الحسين بن سعيد عن فضالة بن أيوب عن عبداللّه بن سنان قال: سَأَلتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام عَن الجُنُبِ وَالحَائِضِ يَتَناولانِ مِنَ المَسجِدِ المَتَاعَ يَكُونُ فِيهِ؟ قَالَ: نَعَم وَلَكِن لاَيَضَعَانِ فِي المَسجِدِ شَيئا.(1)

عبداللّه بن سنان مى گويد: از امام صادق عليه السلام پرسيدم: آيا جنب و حائض مى توانند كالاى خود را از درون مسجد بردارند؟ فرمود: آرى، ولى نمى توانند چيزى در مسجد بگذارند.

6 . محمد بن يحيى رفعه عن أبى حمزة قال: قَالَ أَبُو جَعفَرٍ عليه السلام : اِذَا كَانَ الرَّجُلُ نَائِما فِي المَسجِدِالحَرَامِ أَو مَسجِدِ الرَّسُولِ صلى الله عليه و آله فَاحتَلَمَ فَأَصَابَتهُ جَنَابَةٌ فَليُتَيَمَّم وَ لاَ يَمُرَّ فِي المَسجِدِ اِلاَّ مُتَيِّما حَتَّي يَخرُجَ مِنهُ ثُمَّ يَغتَسِلَ وَ كَذَلِكَ الحَائِضُ اِذَا أَصَابَهَا الحَيضُ تَفعَلُ كَذَلِكَ وَ لاَ بَأس أَن يَمُرَّا فِي سَائِرِالمَسَاجِدِ وَ لاَ يَجلِسَانِ فِيهَا.(2)

امام باقر عليه السلام فرمود: هنگامى كه مردى در خواب در مسجدالحرام و مسجدالنبى صلى الله عليه و آله محتلم و جنب شود، بايد تيمم كند و با تيمم از مسجد عبور كند تا اينكه خارج شود و سپس غسل نمايد. و همچنين زن اگر در اين دو مكان حيض شد بايد تيمم كند، ولى؛ در ساير مساجد مى توانند بدون تيمم عبور كنند و حق نشستن در ساير مساجد هم ندارند.

ص: 136

7 . عن حفص البخترى عن أبى عبداللّه صلى الله عليه و آله فِي قَولِ اللّه «انِّي نَذَرتُ لَكَ ما فِي بَطنِي مُحَرَّرا»(1) الُمحَرَّرُ يَكُونُ فِي الكَنِيسَةِ وَ لاَيَخرُجُ مِنهَا «فَلَمَّا وَضَعتهَآ أُنثَي قَالَت رَبِّ اِنِّي وَضَعتُهَا أُنثَي وَاللّه أَعلَمُ بِمَا وَضَعَت وَ لَيسَ الذِّكَرُ كَالأُنثُى»(2) اِنَّ الأُنثَي تَحِيضُ فَتَخرُجُ مِنَ المَسجِدِ وَالُمحَرَّرُ لاَ يَخرُجُ مِنَ المَسجِدِ.(3)

از امام صادق عليه السلام در معناى آيه «من نذر كردم فرزندى كه در شكم دارم در خدمت تو باشد» فرمود: خادم در كنيسه و معبد است و از آن خارج نمى گردد. هنگامى كه همسر عمران؛ [مريم عليهاالسلام ]را به دنيا آورد گفت: پروردگارا؛ من دختر به دنيا آورده ام و پسر همچون دختر نيست! چون دختر حيض مى شود و از مسجد بيرون مى رود در حالى كه خادم نمى تواند از مسجد بيرون برود.

8 . محمد بن الحسن الصفار عن ابراهيم بن هاشم عن نوح بن شعيب عن حريز عن محمد بن مسلم قال: قال أبوجَعفَرِ عليه السلام : أَلجُنُبُ وَالحَائِضُ يَفتَحَانِ المُصحَفَ مِن وَرَاءِالثَّوبِ وَ يَقرَآنِ مِنَ القُرآنِ مَاشَاءَ اِلاَّ السَّجدَةَ وَ يَدخُلاَنِ المَسجِدَ مُجتَازينِ وَ لاَ يَقعُدَانِ فِيهِ وَلايَقرَبَانِ المَسجِدَينِ الحَرَمَينِ.(4)امام باقر عليه السلام فرمودند: جنب و حائض مى توانند: قرآن را از پشت لباس بى آنكه با دست لمس كنند بگشايند، و جز سوره هاى سجده دار هر جا را كه مى خواهند مى توانند تلاوت كنند. و در عبور از مسجد منعى ندارند، ولى نمى توانند در آن بنشينند، و نزديك مسجدالحرام و مسجدالنبى صلى الله عليه و آله نشوند. [يعنى از آن دو حق عبور هم ندارند.]

ص: 137

9 . و قال الرضا عليه السلام : وَ لاَتَدخُلِ الحَائِضُ المَسجِدَ أَن تَكُونَ مُجتَازَةً... .(1)

امام رضا عليه السلام فرمودند: حائض نمى تواند وارد مسجد شود مگر اينكه بخواهد عبور كند.

10 . و عن على عليه السلام أَنَّهُ قَالَ: لاَ تَقرَأُ الحَائِضُ قُرآنا وَلاتَدخُلُ مَسجِدا وَ لا تَقرِبُ صَلاَةً وَ لاَتُجَامَعُ حَتَّي تَطهُرَ.(2)

امام على عليه السلام فرمود: زن حائض قرآن نخواند، وارد مسجد نشود، نماز نگذارد و جماع نكند تا پاك شود.

جسره مى گويد: شنيدم عايشه مى گفت: رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد در حالى كه درهاى خانه هاى اصحاب به مسجد باز مى شد. پس فرمود: اين درها را از مسجد برگردانيد [ببنديد و از سوى ديگر راه خانه را بگشائيد ]سپس داخل شدند ولى هيچ كس به اميد اينكه رسول خدا صلى الله عليه و آله تخفيف دهد و اجازه بدهد درها به همان شكل باقى بماند؛ كارى انجام نداد. اما بعد رسول خدا صلى الله عليه و آله به سوى آنها رفتند و فرمودند: اين درها را از مسجد برگردانيد، من مساجد را براى جنب و حائض حلال نمى دانم.

ص: 139

قَرِيبٍ مِنَ المَسجِدِ فَاغتَسَلَ فِيهِ ثُمَّ دَخَلَ المَسجِدَ فَقَالَ: أَشهَدُ أَن لا اِلَه اِلاَّاللّه وَ أَشهَدُ أَنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ وَ رَسُولُه... .(1)سعيد بن ابى سعيد مى گويد شنيدم ابوهريره مى گفت: رسول خدا صلى الله عليه و آله سواره نظام هايى را به سوى نجد فرستاد و آنها مردى از قبيله بنى حنيفه را كه ثمامة بن اثال نام داشت و بزرگ اهل يمامه بود با خود آوردند و او را به يكى از ستون هاى مسجد بستند. سپس رسول خدا صلى الله عليه و آله پيش او فرستاد و فرمود: اى ثمامه نزد خود چه دارى؟ گفت: اى محمد، خير؛ اگر بكشى، صاحب خونى را كشته اى و اگر زنده ام بدارى، بر انسانى شكرگزار نعمت بخشيده اى و اگر خواهان ثروت هستى، بگو تا هر قدر كه مى خواهى به تو تقديم كنم، رسول خدا صلى الله عليه و آله او را به همان حال رها كرد تا فردا، و فردا همان سؤال را تكرار كرد: او نيز همان جواب را داد، پيامبر او را تا فردا به همين حال گذاشت. روز سوم مجددا همين سؤال و جواب تكرار شد، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: ثمامه را رها كنيد. ثمامه به سوى درخت خرمايى كه نزديك مسجد بود رفت و آنجا غسل كرد و سپس وارد مسجد شد و گفت: گواهى مى دهم كه جز خداوند يكتا خدايى نيست و محمد بنده و فرستاده اوست.

3 . حدثنا زكريّاء بن يحيى عن عبداللّه بن نُمَيرٍ عن هشام عن أبيه عن عائشة قالت: أُصِيَبت سَعدٌ يَومَ الخَندَقِ فِي الأَكحَلِ، فَضَرَبَ النَّبِىُّ صلى الله عليه و آله خِيمَةً فِي المَسجِدِ، لِيَعُودَهُ مِن قَرِيبٍ... .(2)

سعد بن معاذ در جنگ خندق بازويش تير خورد و مجروح شد، پيامبر صلى الله عليه و آله در مسجد خيمه اى بر پا كردند تا از نزديك او را عيادت كنند.

در منابع شيعى روايتى مبنى بر مداواى مجروحان جنگى در مسجد يافت نشد. ولى علاوه بر منابع اهل سنت برخى از نقل هاى تاريخى مؤيد وجود چنين مكانى در مسجد است:

ص: 141

1 . و قَد كانَ فِي مَسجِدِ الرَّسول صلى الله عليه و آله مَوضِعٌ يُعالَجُ فيه المَرضى وَالجَرحى وَ كانَ الرَّسُولُ صلى الله عليه و آله والصَّحابَةُ يَتَفَقَدّون المَرضَي النَّازِلينَ.(1)

در مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله جايگاهى براى معالجه بيماران و مجروحين معين شده بود كه پيامبر صلى الله عليه و آله و صحابه از بسترى شدگان در آنجا عيادت و دلجويى به عمل مى آوردند.

در قرآن كريم يكى از فلسفه هاى جهاد در راه خدا حفظ عبادتگاهها به شمار آمدهاست.(2) قابل توجه است كه؛ در بسيارى از متون تاريخى مشورتهاى نظامى و اعزام سپاه از مسجد به سوى دشمنان نقل شده است، كه چون جنبه روايتى ندارد به مورد فوق اكتفا گرديد. علاقمندان به منابع ذيل مراجعه كنند.(3)

ص: 142

ص: 143

روشن است كه مقصود اين روايت احداث زمين در اراضى مواتى است كه به عنوان مسجد احيا شده اند، از اين رو فضايى در اطراف كه به تعبير اين دو روايت چهل ذراع مى باشد متعلّق به مسجد خواهد بود. ولى چنانچه مسجد در زمينى كه پيرامون آن املاك ديگران قرار گرفته، احداث شود، اثبات حريم براى مسجد مفهومى نخواهد داشت. همان طور كه علامهمجلسى هم در ذيل حديث توضيح مى فرمايند.(1)

ص: 145

امام صادق عليه السلام فرمود: حضرت امير عليه السلام مى فرمايد: بازار مسلمانان مثل مسجد آنان است. پس هر كس نسبت به مكانى بر ديگران پيشى بگيرد، نسبت به آن مكان تا شب سزاوارتر است.

3 . على بن ابراهيم عن أبيه عن أبى عميرٍ عَن بعض أصحابه عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: سُوقُالمُسلِمينَ كَمَسجِدِهِم يَعنِي اِذَا سَبَقَ اِلَي السُّوقِ كانَ لَهُ مِثلَ المَسجِدِ.(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: بازار مسلمانان مثل مسجد آنان است، يعنى زمانى كه فردى نسبت به مكانى در بازار بر ديگران پيشى گرفت، آن مكان براى او مثل مسجد است يعنى ديگران حق استفاده از آنجا را ندارند.

4 . و عن على عليه السلام أنّه قال: سُوقُ المُسلِمِينَ كَمَسجِدِهِم، الرَّجُلُ أَحَقُّ بِمَكَانِهِ حَتَّي يَقُومَ أَو تَغِيبَ الشَّمسُ.(2)

امام على عليه السلام مى فرمايد: بازار مسلمانان مثل مساجد آنان است. و مرد سزاوار به مكانى كه گرفته است، مى باشد تا زمانى كه از آنجا برخيزد يا آفتاب غروب كند.

روايت ديگرى با همين متن با سند ذيل نقد شده است:

5 . كتاب الأمامة والتبصرة عن أحمد بن على عن محمد بن الحسن عن محمد بن الحسن الصفار عن ابراهيم بن هاشم عن النوفلى عن السكونى عن جعفر بن محمد عن أبيه عن آبائه عليهم السلام قال: قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله .(3)

ص: 147

امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه در مسجد نمازت را خواندى و سپس ديدى نماز به جماعت اقامه مى شود، اگر خواستى از مسجد خارج مى شوى و اگر خواستى مى توانى با آنان نماز بخوانى و نمازت را تسبيح و ذكر خداوند قرار بده (چون يك نماز بيشتر بر تو واجب نبوده است).

3 . حمدويه قال حدثنى ايوب عن محمد بن سنان عن يونس بن يعقوب قال: قال لىأبوعبداللّه عليه السلام : يا يُونُسُ، قُل لَهُم: يَا مُؤَلَّفَةُ، قَد رَأَيتُ مَا تَصنَعُونَ، اِذَا سَمِعتُمُ الأَذَانَ أَخَذتُم نِعَالَكُم وَ خَرَجتُم مِنَ المَسجِدِ.(1)

يونس بن يعقوب مى گويد: امام صادق عليه السلام به من فرمود: اى يونس! به آنان بگو: اى كسانى كه با تأليف قلوب (افرادى كه با دريافت پول به اسلام گرويده اند) مسلمان شده ايد - و از مؤمنين حقيقى نيستيد - ديدم كه چه مى كنيد؟! هنگامى كه صداى اذان را مى شنويد كفش هايتان را در دست مى گيريد و از مسجد خارج مى شويد.

4 . على بن ابراهيم عن أبيه و محمد بن اسماعيل عن الفضل بن شاذان جميعا عن حماد بن عيسى عن حريزٍ عن زرارةٍ قالَ: كُنتُ جالسا عِندَ أبى جعفر عليه السلام ذاتَ يَومٍ: اذ جاءَهُ رَجُلٌ فَدَخَلَ عَليهِ فَقالَ لَهُ جُعِلتُ فِدَاكَ اِنِّي رَجُلٌ جَارُ مَسجِدٍ لِقَومِي فَاِذَا أَنَا لَم أُصَلِّ مَعَهُم وَقَعُوا فِىَّ وَ قَالُوا فُهوَ هكذا و هكذا فَقَالَ: أَمَا لَئِن قُلتَ ذَاكَ لَقَد قَالَ أَمِيرُالمؤمنينَ عليه السلام مَن سَمِعَ النِّداءَ فَلَم يُجِبهُ مِن غَيرِ عِلَّةٍ فَلا صَلاةَ لَهُ فَخَرَج الرَّجُلُ فَقالَ لَهُ: لا تَدَعِ الصَّلاةَ مَعَهُم وَ خَلفَ كُلِّ اِمامٍ فَلَمَّا خَرَجَ قُلتُ لَه؟ جُعِلتُ فداك كَبُرَ عَلَىّ قَولُكَ لِهَذا الرَّجُلِ حِينَ استَفتَاكَ فِان لَم يَكُوُنوا مؤمنينَ؟ قالَ: فَضَحِكَ عليه السلام ثُمَّ قالَ: ما أراكَ بَعدُ اِلاّ هَاهُنا يا زُرارَةُ فَأَيَّةَ عِلَّةٍ تُرِيدُ أَعظَمَ مِن أَنَّهُ لا يَاتَمُّ بِهِ ثمَّ قَالَ يا زُرَارةُ أَمَا تَرَانِي قُلتُ: صَلُّوا فى مَسَاجِدِكُم وَ صَلُّوا مَعَ أَئِمَتِكُم.(2)

ص: 149

زراره مى گويد: روزى نزد امام باقر عليه السلام نشسته بودم كه مردى آمد و داخل شد و گفت: فدايت شوم، من مردى هستم كه همسايه قوم خود مى باشم و اگر با آنها نماز نخوانم، درباره ام سخنانى مى گويند و مرا متهم مى كنند. امام عليه السلام فرمود: اگر اين گونه مى گويى بدان كه اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: هر كس صداى اذان را بشنود، و بدون عذر و دليل آن را اجابت ننمايد، نمازش قبول نيست. آن مرد داشت خارج مى شد كه امام عليه السلام به او فرمود: نماز با آنان و پشت سر هر امامى را ترك مكن. وقتى آن مرد خارج شد، به امام گفتم: فدايت شوم، گفتارتان به او، بر من گران آمد، چون ممكن است آن مردم مؤمن نباشند! راوى گويد: در اين هنگام امام عليه السلام خنديد و گفت: گويا هنوز تو را اينجا نمى بينم! (گويا امام عليه السلام توقع نداشته اند كه زراره چنينبفرمايد). چه دليلى بهتر از اينكه وى به جمع چنين مردمانى نمى پيوندد، سپس فرمود: اى زراره! آيا نديدى كه گفتم: در مساجدتان نماز بخوانيد و به امام جماعت اقتدا كنيد.

5 . قال النبى صلى الله عليه و آله : عِشرُونَ خَصلَةً تُورِثُ الفَقرَ... وَ تَعجِيلُ الخُرُوجِ مِنَ المَسجِدِ... .(1)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: بيست خصلت است كه فقر مى آورد؛ يكى از آنها عجله كردن در هنگام بيرون رفتن از مسجد است.

6 . و قد روى فى بعض الكتب عن النبى صلى الله عليه و آله أنَّه قال: أَلفَقرُ خَمسَةٌ و عِشرُونَ شيئا... والخُرُوجُ مِنَ المَسجِدِ سَريعا.(2)

علامه مجلسى قدس سره نقل مى كند كه در بعضى از كتاب ها از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده كه فرمود: بيست و پنچ چيز موجب فقر مى شود؛ يكى از آنها به سرعت خارج شدن از مسجد است.

ص: 150

قَالَ: لاَ بَأسَ.(1)

على بن جعفر مى گويد از برادرم امام كاظم عليه السلام سؤال كردم: آيا از خاكى كه در آن سرقين (پهن) وجود دارد مى توان براى مسجد يا خانه اى كه در آن نماز گزارده مى شود استفاده كرد؟ فرمود: اشكالى ندارد.

ص: 153

2 . و قَالَ لَهُ (أى لأبى عبداللّه عليه السلام ) زيدُ الشَّحَّامُ: أُخرِجُ مِنَ المَسجِدِ حَصَاةً؟ قال عليه السلام : فَرَدَّها أوِ اطرِحها فِي مَسجِدٍ.(1)

زيد شحام مى گويد به امام صادق عليه السلام عرض كردم از مسجد سنگ ريزه خارج كنم؟حضرت فرمود: سنگ ريزه ها را به مسجد برگردان يا در يك مسجد ديگر بينداز.

3 . عدّة من أصحابنا عن أحمد بن محمد عن على بن الحكم عن داود بن النُّعمان عن أبى ايوبَ الخَزَّاز عن محمد بن مسلم قال: سَمِعتُ أَباعَبدِاللّه عليه السلام يقول: لا ينبغى لِأَحدٍ أن يأخُذَ مِن تُربَةِ ما حَولَ الكَعبَةِ وَ اِن أَخَذَ مِن ذَلِكَ شيئا رَدَّهُ.(2)

محمد بن مسلم مى گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: سزاوار نيست براى احدى؛ كه از خاك هاى اطراف مسجد چيزى برگيرد و اگر برداشت بايد به محل اولى اش برگرداند.

4 . عِدَّةٌ مِن أَصحابنا عن سهل بن زيادٍ عن احمد بن محمد بن أبى نصرٍ عَنِ المُفَضَّل بن صالحٍ عن معاوية بن عمّار قال: قلتُ لِأَبى عبداللّه عليه السلام : أَخَذتُ سُكّا مِن سُكِّ(3) المَقَامِ و تُرابا مِن تُرابِ البَيتِ وَ سَبعَ حَصَيَاتٍ؟ فقالَ: بئسَ ما صَنَعتَ! أَمَّا التُّرَابُ وَالحَصَي فَرُدَّهُ.(4)

معاويه بن عمار مى گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم: مقدارى عطر خوشبو از عطريات مقام، و مقدارى خاك را از خاك كعبه و هفت عدد ريگ برداشته ام؟ امام فرمود: كارى بد كرده اى و خاك و سنگ ريزه ها را بايد برگردانى.

ص: 155

5 . احمد بن مهران عَمّن حَدَّثَهُ عن محمد بن سنان عَن حُذَيفَةَ بن مَنصِورٍ قال: قُلتُ لأِى عبداللّه عليه السلام : إِنَّ عَمِّي كَنَسَ الكَعبَةَ و أَخَذَ مِن تُرابِها فَنَحنُ نَتَداوَي بِهِ فقالَ رُدَّهُ اِلَيها.(1)

حذيفة بن منصور مى گويد به امام صادق عليه السلام عرض كردم: عمويم عباس خانه كعبه را جارو و از خاك آن مقدارى برداشته كه ما از آن به عنوان دارو استفاده مى كنيم: حضرت فرمود: خاك را به كعبه برگردانيد.

2 . حدثنا عثمان بن أبى شيبة، عن أبومعاوية و وكيع قالا: عن الأعمش عن أبى صالح قال: كان يقال: انَّ الرَّجلُ إِذا أَخرَجَ الحِصى مِنَ المسِجِدِ يُناشِدُهُ.(1)

از أبى صالح نقل كرده اند كه گفته مى شد: اگر مردى سنگريزه ها را از مسجد خارج مى كرد، او را سوگند مى دادند كه دوباره آنها را به مسجد بازگرداند.

3 . حدثنا محمد بن اسحاق ابوبكر يعنى الصاغانى عن أبو بدر شجاع بن الوليد عن شريك، عن أبوحصين عن أبى صالح عن ابى هريرة قال أبوبدر: أراه قد رفعه الى النبى صلى الله عليه و آله قال: اِنَّ الحَصَآةَ لَتُنَاشِدُ الَّذِي يُخرِجُهَا مِنَ المَسجِدِ.(2)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: سنگريزه ها به نزاع و دعوا برمى خيزند با كسانى كه آنان را از مسجد خارج مى كند.

لازم به توضيح است كه اين روايات ناظر به حرمت خروج سنگ ريزه هايى است كه جنبهفرش بودن براى مساجد داشته اند ولى چنانچه خروج خاك و خاشاك جهت نظافت و تمييزى مساجد باشد مثل زمان فعلى، مسئله فرق خواهد كرد. ر.ك: «جارو كردن مسجد».

ص: 157

3 . حدثنى محمد بن الحسن عن محمد بن الحسن الصفار عن محمد بن عيسى عن الحسين بن جبلة عن حماد بن سليمان عن عبداللّه بن جعفر عن أبيه قال: قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : قَالَ اللّه تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: أَلاَ اِنَّ بُيُوتِى فِي الأَرضِ أَلمَسَاجِدُ تُضِي ءُ لِأَهلِ السَّمَاءِ كَمَا تُضي ءُ النُّجُومُ لِأَهلِ الأَرضِ... .(1)رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايند: خداوند تبارك و تعالى فرموده است: همانا خانه هاى من در زمين مسجدها هستند كه براى اهل آسمان نورافشانى مى كنند؛ همان گونه كه ستارگان براى اهل زمين نورافشانى مى كنند.

4 . القطب الراوندى فى كتاب لُب اللُّبابِ، عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله قَالَ: مَن أَحَبَّ اللّه فَليُحبَّنىِ وَ مَن أَحَبَّنِي فَليُحِبَّ عِترَتِي اِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَينِ كِتابَ اللّه وَ عِترَتِى وَ مَن أَحَبَّ عِترَتِي فَليُحِبَّ القُرآنَ وَ مَن أَحَبَّ القُرآنَ فليُحِبَّ المَسَاجِدَ فَانَّهَا أَفنِيَةُ اللّه وَ أَبِنَيتُهُ أَذِنَ فِي رَفعِهَا وَ بارَكَ فِيها مَيمُونَةٌ مَيمُونٌ أَهلُها، مُزَيَّنَةٌ مُزَيَّنٌ أَهلُها، مَحفُوظَةٌ مَحفُوظٌ أَهلُها هُم فِي صَلاتِهِم وَاللّه فى حَوائِجِهِم، هُم فِي مَسَاجِدِهِم وَاللّه مِن وَرَائِهِم.(2)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه خداوند متعال را دوست بدارد،بايد مرا نيز دوست بدارد، و هر كه مرا دوست مى دارد، بايد خاندان مرا نيز دوست بدارد. من در ميان شما دو چيز گرانقدر، كتاب خدا و خاندانم را به جاى گذاشته ام، هر كس كه عترتم را دوست داشته باشد، بايد قرآن را نيز دوسته داشته باشد. دوستدار قرآن بايد دوست دار مساجد هم باشد چرا كه مساجد محضر و خانه هاى خداوند است، كه خودش فرمان به بالايى و مباركى آنها را داده است. مساجد، فرخنده و اهل آن نيز فرخنده اند، مساجد و اهل آن هر دو آراسته و محفوظ اند. اهل مسجد در نمازند و خداوند حوائج شان را برطرف مى كند، آنان در مسجدند و خداوند پشتيبان و ياور آنان است.

ص: 159

ص: 161

3 . يقول مولاى - أبى طول اللّه عمره - الفضل بن الحسن هذه الأوراق من وصية رسول اللّه صلى الله عليه و آله لِأَبى ذر الغفارى(ره) الّتى أخبرنا بها الشيخ المفيد أبوالوفاء عبدالجبّار بن عبداللّه المقرى ء الرازى والشيخ الأجل الحسن بن الحسين بن الحسن أبى جعفر محمد بن بابويه(ره) عنهما اجازة قالا أملى علينا الشيخ الأجل أبو جعفر محمد بن الحسن الطوسى(ره) و أخبرنى بذلك الشيخ العالم الحسين بن الفتح الواعظ الجرجانى فى مشهد الرضا عليه السلام قال أخبرنا الشيخ الامام أبوعلى الحسن بن محمد الطوسىقال حدثنى أبى الشيخ أبوجعفر عليه السلام قال أخبرنا جماعة عن أبى المفضل محمد بن عبداللّه بن محمدبن المطلب الشيبانى قال حدثنا ابوالحسين رجاءبن يحيى العبرتائى الكاتب سنة أربع عشرة و ثلاثمأة و فيها مات قال حدثنا محمد بن الحسين بن ميمون(1) قال حدثنى عبداللّه بن عبدالرحمن بن أبى الأسود الدؤلى عن أبى الأسود قال: قَدِمتُ الرَّبَذَةَ فَدَخَلتُ عَلَي أَبِي ذَرِّ جُندَبِ بن جنادة فَحَدَّثنى أبو ذرٍّ قال: دَخَلتُ ذاتَ يَومٍ فِي صَدرِ نهارِهِ على رسول اللّه صلى الله عليه و آله فِي مَسجِدِهِ فَلَم أَرَ فِي المَسجِدِ أحَدا مِنَ النَّاسِ اِلاَّ رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله وَ عَلِىٌّ عليه السلام اِلَي جَانِبِهِ جالِسٌ، فَاغتَنَمتُ خَلوَةَ المَسجِدِ فَقُلتُ: يا رَسُولُ اللّه بأَبِي أَنتَ و أُمِّى، أوصِنِي بِوَصِيَّةٍ يَنفَعُنِي اللّه بِها فَقَالَ: نَعَم... يا أَباذَرٍّ مَن أَجابَ داعِىَ اللّه وَ أَحسَنَ عِمَارَةَ مَساجِدِاللّه كَانَ ثَوَابُهُ مِنَ اللّه الجَنَّةَ. فَقُلتُ: بِأَبِي أَنتَ و أُمِّي يَا رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله كَيفَ يَعمُرُ مَسَاجِدُ اللّه ؟ قَالَ: لايُرفَعُ فِيهَاالأَصواتُ وَ لايُخَاصُ فِيها بِالباطِلِ(2) وَ لا يُشتَرى فِيها وَ لا يُبَاعُ فَاترِكِ اللَّغوَ مَا دُمتَ فِيها فَاِن لَم تَفعَل فَلا تَلُومَنَّ يَوم القِيامَةِ اِلاَّ نَفسَكَ. يا أَباذَرٍ اِنَّ اللّه تَعالى يُعطِيكَ مَا دُمتَ جالِسا فِي المَسجِدِ بِكُلِّ نَفَسٍ تَنَفَّستَ فِيهِ دَرَجَةً فِي الجَنَّةِ وَ تُصَلِّي عَلَيكَ المَلائِكَةُ وَ يُكتَبُ لَكَ بِكُلِّ نَفَسٍ تَنَفَّستَ فِيهِ عَشرُ حَسَنَاتٍ وَ يُمحِي عَنكَ عَشرُ سَيِئاتٍ. يا أباذر؛ أَتَعلَمُ فِي أَىِّ شيى ءِ أُنزِلَت هذِهِ الآيَةُ: «اِصبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا واتَّقُوااللّه لَعَلَّكُم تُفلِحُونَ». قُلتُ: لا أَدرِى! فِدَاكَ أَبِي وَ أُمِّى. قَالَ: فِي انتِظَارِ الصَّلاةِ خَلفَ الصَّلاةِ. يا أباذَرٍّ إسبَاغُ الوُضُوءٍ فِي المَكَارِهِ مِنَ الكَفَّارَاتِ وَ كَثرَةُ الاختِلافِ اِلَي المَساجِدِ فَذَلِكُمُ الرِّباطُ؛ يا أباذَرّ يَقُولُ اللّه تَباركَ و تَعالى اِنَّ أَحَبَّ العِبادِ اِلَىَّ المُتَحابُّونَ مِن أَجلى المُتَعَلِّقَةُ قُلُوبُهُم بِالمَساجِدِ... يا أباذَرٍّ كُلُّ جُلُوسٍ فِي المَسجِدِ لَغوٌ، اِلاَّ ثَلاثٌ:

ص: 163

قِرَاءَةُ مُصَلٍّ أو ذِكرُاللّه أو سَائِلٌ عَن عِلمٍ... .(1)

از أبى الأسود دوئلى روايت شده است كه: بر جناب أبى ذر در ربذه وارد شدم و او براى من گفت: روزى در اوّل ظهر بر رسول خدا صلى الله عليه و آله در مسجد وارد شديم و هيچ كس از مردم، غير از پيامبر صلى الله عليه و آله و على عليه السلام را كه در كنار او نشسته بود، در مسجد نديدم، فرصت تنهايى را غنيمت شمردم و گفتم: اى رسول خدا صلى الله عليه و آله پدر و مادرم فدايت باد، مرا توصيه اى فرما كه به من سود رساند. پس فرمود: بلى! اى أبوذر؛ هر كس خداوند متعال را اجابت كند و مساجد او را آباد سازدثواب او بهشت خواهد بود. عرض كردم: پدر و مادرم فداى تو باد اى رسول خدا صلى الله عليه و آله ! چگونه مساجد خداوند آباد مى شوند؟ فرمود: به اينكه صداها در آن بلند نشود و در آن خوض به باطل صورت نگيرد و در آن هيچ معامله اى صورت نگيرد و تا زمانى كه در آن هستى از لغو بپرهيزى و اگر اين امور را انجام ندادى روز قيامت جز خودت را ملامت مكن. اى ابوذر؛ خداوند متعال تا زمانى كه در مسجد نشسته اى به هر نفسى كه مى كشى درجه اى در بهشت به تو عطا مى كند و ملائكه اش بر تو درود مى فرستند و براى تو در هر نفسى كه مى كشى ده حسنه است و ده گناه از تو پاك مى شود. اى ابوذر؛ آيا مى دانى چرا اين آيه نازل شد: «استقامت كنيد و در برابر دشمنان پايدار باشيد و از مرزهاى خود مراقبت كنيد و از خدا بپرهيزيد، شايد رستگار شويد».(2) عرض كردم: خير! پدر و مادرم فداى شما، فرمود: در انتظار نماز بعد از نماز. اى ابوذر؛ گرفتن وضو در سختى ها از كفارات است و رفت وآمد زياد به مساجد رباطى است كه قرآن فرموده است. اى ابوذر خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد: محبوب ترين بندگان نزد من كسانى هستند كه به خاطر من دل و قلب آنها در گِروِ مساجد است. اى ابوذر! هر نشستى در مسجد بيهوده است مگر سه جور نشستن؛ يا در حال نماز باشى يا در حال ذكر خدا و يا جوياى علم.

ص: 164

4 . و قال عليه السلام [أى اميرالمؤمنين عليه السلام ]: جَنِّبُوا مَساجِدَكُم صِبيانَكُم وَ مَجانِينِكُم وَ رَفعَ أَصوَاتِكُم وَ شِراءَكُم وَ بَيعَكُم وَ الضَّالَّةَ وَالحُدُودَ وَالأَحكامَ.(1)

دور نگاه داريد مسجدهايتان را از كودكان و ديوانگان و بالابردن صدا و معاملات و اعلام گمشده و اقامه حدود و قضاوت در آن.

5 . اخبرنا محمد حدثنى موسى حدثنا ابى عن أبيه عن جده جعفر بن محمد عن أبيه عن على عليه السلام قال: قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : جَنِّبُوا مَسَاجِدَكُم مَجَانِينَكُم وَ صِبيَانَكُم وَ رَفعَ أَصوَاتِكُم(2) وَ بَيعَكُم وَ شِراءَكُم وَ سِلاَحَكُم وَ أَجمِرُوهَا(3) فى كُلِّ سَبعَةِ أَيّام وَ ضَعُوا المَطاهِرَ عَلى أبوابِها.(4)

طبق اين نقل پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: ديوانگان و كودكانتان را از مساجد دور كنيد،صدايتان را در مسجد بلند نكنيد، از خريد و فروش و آوردن سلاح در مسجد بپرهيزيد. هر هفته، يك بار مساجد را خوش بو سازيد و سرويس بهداشتى مساجد را در مَدخل مساجد [جدا از خود مسجد ]قرار دهيد.

2 . اخبرنا الحسن بن ابى زيدالكوفى عن عبدالعزيز بن محمد عن يزيد بن حفصة عن محمد بن عبدالرحمن بن ثوبان عن ابيه عن ابى هريرة أنّ رسول اللّه صلى الله عليه و آله قال: اِذَا رَأَيتُم مَن يَبِيعُ أو يبتاعُ فِي المَسجِدِ فَقُولُوا لاَ أَربَح اللّه تِجارَتك و اذَا رَأَيتُم مَن يُنشِدُ فيهِ الضَّالَةُ فَقُولُوا لارَدَّها اللّه عَلَيكَ.(1)

ابى هريره از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه فرمود: اگر كسى را ديديد كه در مسجد خريد و فروش مى كند به او بگوييد: خداوند تجارتت را سودى نبخشد و اگر كسى را ديديد كه در مسجد گمشده خود را صدا بزند بگوييد خداوند آن را به تو بازنگرداند.

3 . حدثنا احمد بن يوسف السلمى عن مسلم بن ابراهيم عن الحرث ابن نبهان عن عتبة بن يقظان عن أبى سعيد عن مكحول عن واثلة بن الاسقع أنَّ النَّبىّ صلى الله عليه و آله قَالَ: جَنِّبُوا مَسَاجِدَكُم صِبيانَكُم وَ مَجَانِينَكُم وَ شِرَارَكُم(2) وَ بَيعَكُم وَ خُصُومَاتَكُم وَ رَفعَ أَصوَاتَكُم وَ اِقَامَةَ حُدُوَدكُم و َسَلِّ سُيُوفَكُم و اتَّخَذُوا عَلَي أَبَوابِهَا المَطاهِرَ وَ جَمَرِّوهَا فِي الجُمَعِ.(3)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: مساجدتان را از كودكان و ديوانگان و افراد شرور، خريد و فروش، مشاجره و دعوا، بلند كردن صداها، اجراى حد و برهنه كردن شمشير دور نگاه داريد و سرويس هاى بهداشتى را در محل ورود به مساجد (بيرون از مسجد) قرار دهيد و در روزهاىجمعه مسجد را خوش بو كنيد.

4 . حدثنا عبداللّه بن سعيدالكندى عن أبوخالد الأحمر عن ابن عجلان عن عمرو بن شعيب عن أبيه، عن جدّه قال: نَهَي رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله عَنِ البَيعِ و الاءِبتِياعِ وَ عن تَناشُدِ الأشعار فى المساجِدِ.(4)

رسول خدا صلى الله عليه و آله از خريد و فروش و سراييدن شعر در مساجد نهى فرمودند.

ر.ك: سراييدن و خواندن شعر در مسجد.

ص: 166

ص: 167

معاوية بن وهب مى گويد: از امام صادق عليه السلام در مورد خوابيدن در مسجدالحرام و مسجدالنبى سؤال كردم؟ امام عليه السلام در جواب فرمود: بله، اگر در مسجد نخوابند پس مردم در كجا بخوابند!؟

3 . عبداللّه بن جعفر فى (قرب الأسناد) عن محمد بن خالد الطيالسى، عن اسماعيل بن عبدالخالققال: سألت أباعبداللّه عليه السلام عن النّوم فى المسجد الحرام؟ قال: هَل بُدٌّ لِلنّاسِ أَن يَنَامُوا فِي المَسجِدِ الحرام لابأسَ به، قُلتُ: الرِّيَحُ تَخرُجُ مِنَ الانسان؟ قال: لا بأس.(1)

اسماعيل بن عبدالخالق مى گويد از امام صادق عليه السلام درباره خوابيدن در مسجدالحرام سؤال كردم، امام عليه السلام فرمود: اگر مردم ناچار هستند كه در مسجد بخوابند اشكالى ندارد، عرض كردم: در خواب باد معده از انسان خارج مى شود؟ فرمود: اشكالى ندارد.

4 . عنه ايضا عن عبداللّه بن الحسن عن جدّه على بن جعفر عن أخيه موسى بن جعفر عليه السلام قال: سألتُهُ عَن النَّومِ فى المسجِدِ الحرامِ؟ قال: لا بأسَ و سألتُه عنِ النوم فى مسجد الرسولِ؟ قال: لايصلح.(2)

على بن جعفر مى گويد: از برادرم موسى بن جعفر عليه السلام درباره خوابيدن در مسجدالحرام سؤال كردم؟ فرمود: اشكالى ندارد. همچنين درباره خوابيدن در مسجدالنبى پيامبر صلى الله عليه و آله سؤال كردم؟ فرمود: صلاح نيست در آنجا بخوابند.

5 . و عنه عن أبوالبخترى، عن جعفر عن أبيه عليهماالسلام : أَنَّ المَساكِينَ كانُوا يَبِيُتُونَ فِي المَسجِدِ عَلَي عَهدِ رسول اللّه صلى الله عليه و آله (الحديث).(3)

ابوالبخترى از امام صادق و او از پدر بزرگوارش نقل مى كند كه: افراد بينوا و بى جا و مكان در زمان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ، در مسجد مى خوابيدند.

ص: 169

6 . جابر بن عبداللّه الأنصارى: كُنَّا نَنَامُ فِي المَسجِدِ وَ مَعَنَا عَلِىُّ عليه السلام فَدَخَلَ عَلَينا رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله فَقال: قُومُوا فَلا تَنامُوا فِي المَسجِدِ فَقُمنا لِنَخرِجُ فَقَالَ: أَمَّا أَنتَ يا عَلِىُّ فَنُم فَقَد أُذِنَ لكَ.(1)

جابر بن عبداللّه الأنصارى مى گويد: ما در مسجد مى خوابيديم در حالى كه على عليه السلام نيز با ما بود. رسول خدا صلى الله عليه و آله به مسجد آمد و فرمود: برخيزيد و در مسجد نخوابيد، همگى برخواستيم تا خارج شويم كه پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: اى على، تو بمان و در مسجد بخواب كه به تو اين اجازه داده شده است.

7 . و قال عليه السلام : مَن نَامِ فِي المَسجِدِ بِغَيرِ عُذرِ ابتَلاهُ بدَاءٍ لا زَوالَ لَهُ.(2)كسى كه بدون عذر در مسجد بخوابد، خداوند او را به دردى كه دوا ندارد مبتلا مى نمايد.

در كتب اهل سنت: باب نوم الرجال فى المسجد

1 . و قال أبوقلابة عن أنس: قَدِمَ رَهطٌ مِن عُكلِ عَلَي النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله فَكانُوا فِي الصُّفَّةِ.(3)

انس مى گويد: گروهى از «عكل» نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمدند و در صفه ساكن شدند.

2 . حدثنا مسدد عن يحيى عن عبيداللّه عن نافع قال: أَخَبَرَنِي عَبدُاللّه بنِ عُمَرِ أَنَّهُ كانَ يَنامُ وَ هُوَ شابٌ أُعزُب لا أَهلَ لَهُ فِي مَسجِد النَّبىِّ صلى الله عليه و آله .(4)

نافع مى گويد: عبداللّه بن عمر كه جوان مجردى بود و كسى را نداشت به من خبر داد كه در مسجدالنبى صلى الله عليه و آله مى خوابد.

3 . حدثنا قتيبة بن سعيد عن عبدالعزيز بن أبى حازم عن أبى حازم عن سهل بن سعد قال: جَاءَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله بَيتَ فاطِمَةَ عليهاالسلام فَلَم يَجِد عَلِيًّا فِي البَيتِ. أَينَ ابنُ عَمِّكِ؟... فَقَالَ يا رَسُولَ اللّه هُوَ فِى

ص: 170

المَسجِدِ رَاقِدٌ... الحديث.(1)

سهل بن سعد مى گويد: پيامبر خدا به خانه فاطمه عليهاالسلام آمد و امام على عليه السلام را نديد؟ پس پرسيد: پسرعمويت كجاست؟ گفتند: اى رسول خدا او در مسجد خوابيده است.

4 . حدثنا اسحاق بن منصور عن عبداللّه بن نمير عن عبيداللّه بن عمر عن نافع عن ابن عمر قال: كُنّا نَنَامُ فِي المَسجِد عَلَي عَهدِ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله .(2)

عبداللّه ابن عمر مى گويد ما در زمان پيامبر (صدر اسلام) در مسجد مى خوابيديم.

5 . حدثنا ابوبكر بن أبى شيبة عن الحسن بن موسى عن شيبان بن عبدالرحمن، عن يحيى بن أبى كثير عن أبى سلمة بن عبدالرحمن عن يعيش بن قيس ابن طخفة حدثه عن أبيه و كان من أصحاب الصفة قال: قال لنا رسول اللّه صلى الله عليه و آله ... إِنطَلِقُوا فَانطَلَقنا الى بَيتِ عائشة وَ أَكَلنا وَ شَرَبنا فَقالَ لَنا رسول اللّه صلى الله عليه و آله إن شِئتُم نُمتُم هاهنا، و إن شِئتُم إِنطَلَقتُم إِلى المسجد قال فقلنا: بل نَنَطَلِقُ الى المسجد.(3)قيس از پدرش كه از اصحاب صفّه بوده است نقل مى كند كه پيامبر خدا به ما فرمود: به همراه من آييد، ما نيز به همراه پيامبر به خانه عائشه رفتيم و در آنجا خورديم و نوشيديم، پيامبر فرمود: اگر خواستيد همين جا بخوابيد و اگر خواستيد به مسجد برويد، ما در جواب گفتيم: به مسجد مى رويم.

6 . و روينا عن سعيد بن المسيب انّه سئل عن النّوم فى المسجد؟ فقال: فَأَين كان أَهلُ الصفّة يَعنِي ينامون فِيهِ.(4)

سعيد بن مسيب مى گويد از خوابيدن در مسجد سؤال شد؟ فرمود: پس اهل صفّه كجا بودند يعنى اينكه در آنجا مى خوابيدند.

ص: 171

عن اسماء أن أباذرالغفارى كان يَخدِمُ رسول اللّه صلى الله عليه و آله فَإذا فَرَغَ مِن خِدمته أوى الى المسجد وَ كان هُوَ بَيتَهُ يَضطَجِعُ فيه فَدَخَلَ رسول اللّه صلى الله عليه و آله لَيلَةً فوجد أباذر مُنجَدلاً فِي المَسجِدِ فَنَكَبَهُ رسول اللّه صلى الله عليه و آله برجله حَتّى استوى جالسا فقال له رسول للّه صلى الله عليه و آله : ألا أراك نائما؟ قال أبوذر: يا رسول اللّه فَأين أَنامُ وَ هَل لى بَيتٌ غيره.(1)

اسماء مى گويد: اباذر غفارى خادم رسول خدا صلى الله عليه و آله بود، وقتى كار تمام مى شد به مسجد پناه مى برد و آنجا خانه او بود و در آنجا مى خوابيد. رسول خدا صلى الله عليه و آله در شبى وارد شدند و او را با اين حال در مسجد يافتند، پس با پا بر او زدند تا اينكه نشست و فرمود: چرا تو را در خواب مى بينم؟ ابوذر فرمود: اى رسول خدا، پس من در كجا بخوابم و آيا خانه اى غير از مسجد دارم.

ص: 172

ص: 173

ص: 175

وَ بَرَكاتُهُ. رَبِّ اغفِرلِي ذُنُوبِي وَافتَح لِي أَبوَابَ فَضلِكَ وَ اِذَا خَرَجتَ فَقُل مِثلَ ذَلِكَ.(1)

هنگامى كه وارد مسجد مى شوى پس بگو: به نام خدا، و سلام بر رسول خدا؛ همانا خداوند و ملائكه او درود مى فرستند بر محمد و آلش، و سلام و رحمت و بركات خدابر شما مؤمنين، خدايا ببخش گناهانم را، و باز كن بر من درهاى فضلت را، و هنگامى كه خارج مى شوى؛ اين جملات را تكرار كن.

4 . الحسين بن سعيد عن فضيل بن عثمان عن عبداللّه بن الحسن قال: اذا دَخَلتَ المَسجِدَ فَقُلِ اللَّهُمَّ اغفِرلِي ذُنُوبِي وَافتَح لِي أَبوَابَ رَحمَتِكَ وَ اِذَا خَرَجتَ فَقُل اللَّهُمَّ اغفِرلِي وَافتَح لِي أَبوَابَ فَضلِكَ.(2)

هنگامى كه وارد مسجد مى شود پس بگو! بار خدايا گناهانم را ببخش و درهاى رحمتت را بر من بگشا و هنگامى كه خارج مى شوى پس بگو: بار خدايا مرا ببخش و درهاى فضل و احسانت را بر من بگشا.

5 . محمد بن على بن محبوب عن محمد بن أبى الصهبان، عن محمّد بن سنان، عن العلاء بن الفضيل عمن رواه عن أبى جَعفَرٍ عليه السلام قَالَ: اِذَا دَخَلتَ المَسجِدَ وَ أَنتَ تُرِيدُ أَن تَجلِسَ فَلاتَدخُلهُ اِلاَّ طَاهِرا وَ اِذَا دَخَلتَ فَاستَقبَلِ القِبلَةَ ثُمَّ ادعُ اللّه و اسأَلهُ وَ سَمِّ حِينَ تَدخُلهُ وَ احمَدِاللّه وَ صَلِّ عَلَي النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله .(3)

هنگامى كه وارد مسجد مى شوى و قصد نشستن در آن را دارى، پس بگو داخل نشو مگر با طهارت، و زمانى كه داخل شدى پس رو به قبله باش و خدا را بخوان و از او درخواست كن، و در هنگام دخول بسم اللّه بگو و خدايت را حمد و ستايش كن، و بر پيامبرش صلى الله عليه و آله درود بفرست.

ص: 177

6 . الحسين بن محمد عن عبداللّه بن عامر عن على بن مهزيار عن جعفر بن محمّد الهاشمى عن أبى حفص العطّار شيخ من أهل المدينة قال: سمعت أباعبداللّه عليه السلام يقول: قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : اِذَا صَلّى أَحَدُكُمُ المَكتُوبَةَ وَ خَرَجَ مِنَ المَسجِدِ فَليَقِف بِبَابِ المَسجِدِ ثُمَّ لَيَقُل: اللَّهُمَّ دَعَوتَنِي فَأَجَبتُ دَعوَتَكَ وَ صَلَّيتُ مَكتُوبَتَكَ وَانتَشَرتُ فِي أَرضِكَ كَمَا أَمَرتَنِي فَأَسأَلُكَ مِن فَضلِكَ العَمَلَ بِطَاعَتِكَ وَاجتِنَابَ سَخَطِكَ وَالكَفَافَ مِنَ الرِّزقِ بِرَحمَتِكَ.(1)

أبى حفص عطار از بزرگان مدينه بوده مى گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هنگامى يكى از شما نماز واجبش را خواند و خواست از مسجد خارج شود، نزديك در مسجد بايستد، و بگويد: خدايا دعوت ام كردى اجابت كردم، و نماز واجبت راخواندم، و حال در زمين تو همان گونه كه دستور داده اى پراكنده مى شوم، پس از فضل تو درخواست مى كنم مرا به طاعت خود موفق گردانى، و از خشم خود دورم كنى، و با رحمت خودت به اندازه نيازم روزى عطا فرمايى.

7 . أخبرنا حمويه عن ابوالحسين عن أبوخليفة عن مسدد عن عبدالوارث، عن ليث بن أبى سليم، عن عبداللّه بن الحسن عن أمّه فاطمة عن جدّته فاطمة عليهاالسلام قالت: كَانَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله اِذَا دَخَلَ المَسجِدَ صَلَّىَ عَلَي النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله و قالَ اللَّهُمَ اغفِرلِي ذُنُوبِي وَ افتَح لِي أَبوَابَ رَحمَتِكَ وَ اِذَا خَرَجَ صَلَّي عَلَي النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله وَ قَالَ: اَللَّهُمَّ اغفِرلِي ذُنُوبِي وَ افتَح لى أَبوَابَ فَضلِكَ.(2)

فاطمه زهرا عليهاالسلام مى فرمايد: رسول خدا صلى الله عليه و آله هنگامى كه داخل مسجد مى شد بر پيامبر درود مى فرستاد، و مى گفت: بارخدايا گناهانم را ببخش، و درهاى رحمتت را براى من باز كن، و زمانى كه از مسجد بيرون مى رفت؛ بر پيامبر صلى الله عليه و آله درود مى فرستاد، و مى فرمود: بار خدايا گناهانم را ببخش، و درهاى فضلت ات را بر من بگشا.

ص: 178

8 . و عن جماعة عن أبى المفضل عن ابوجعفر محمد بن جرير بن يزيدالطبرى عن محمد بن عبيدالمحاربى عن صالح بن موسى الطلحى عن عبداللّه بن الحسن بن الحسن عن أمه فاطمة بنت الحسين عن ابيها الحسين عن على عليه السلام : أَنَّ رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله كَانَ اِذَا دَخَلَ المَسجِدَ قَالَ: اللَّهُمَّ افتَح لِي أَبوَابَ رَحمَتِكَ فَاِذَا خَرَجَ قَال اللَّهُمَّ افتَح لِي أَبوَابَ رِزقِكَ.(1)

امام على عليه السلام مى فرمايد: رسول خدا هنگامى داخل مسجد مى شد، مى فرمود: بار خدايا درهاى رحمتت را بر من بگشا؛ و هنگامى كه خارج مى شد، مى فرمود: بار خدايا درهاى روزى و رزقت را بر من بگشا.

9 . و قال صلى الله عليه و آله : اِذَا دَخَلَ العَبدُ المَسجِدَ وَ قَالَ أَعُوذُ بِاللّه مِنَ الشَّيطَانِ الرَّجِيمِ قَالَ الشَّيطَانُ: كَسَرَ ظَهرِي و كَتَبَ اللّه لَهُ بِهَا عِبَادَةُ سَنَةٍ وَ اِذَا خَرَجَ مِنَ المَسجِدِ يَقُولُ مِثلَ ذلِكَ كَتَبَ اللّه لَهُ بِكُلِّ شَعرَةٍ فِي بَدَنِهِ مائَةَ حَسَنَةٍ وَ رَفَعَ اللّه لَهُ مِائَةَ دَرَجَةٍ.(2)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد: هنگامى كه بنده داخل مسجد مى شود بگويد: پناه مى برمبه خدا از شيطان رانده شده، شيطان مى گويد: كمرم شكست! و خداوند براى او به اين جمله عبادت يك سال را بنويسد و هنگامى كه از مسجد خارج مى شود اگر دوباره تكرار كند، خداوند براى او به هر مويى كه در بدن دارد صد حسنه بنويسد و صد درجه او را بالا برد.

10 . و عن على عليه السلام : أَنَّهُ كَانَ اِذَا دَخَلَ المَسجِدَ قَالَ: بِسمِ اللّه وَ بِاللّه ، السَّلامُ عَلَيكَ أَيُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحمَةُ اللّه وَ بَرَكاتُهُ السَّلامُ عَلَينا وَ عَلَي عِبادِ اللّه الصّالِحينَ وَ كانَ يَقُولُ مِن حَقِ المَسجِدِ أَن تُصَلِّي فِيهِ رَكعَتَينِ... .(3)

از امام على عليه السلام نقل شده كه حضرت هنگامى كه وارد مسجد مى شد، مى گفت: به نام خدا و به خود خدا، سلام بر تو اى پيامبر و رحمت خداوند و بركاتش بر تو، و سلام بر ما و بر بندگان صالح خداوند. و حضرت مى فرمود: از حق مسجد اين است كه دو ركعت نماز در آن بخوانى.

ص: 179

11 . و كَانَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله اِذَا دَخَلَ المَسجِدَ يَضَعُ رِجلَهُ الُيمنَي وَ يَقُولُ بِسمِ اللّه وَ عَلَي اللّه تَوَكَّلتُ لاَحَولَ وَلاَقُوَّةَ اِلاَّ بِاللّه وَ اِذَا خَرَجَ يَضَعُ رِجلَهُ اليُسرَي وَ يَقُولُ: بِسمِ اللّه أَعُوذُ بِاللّه مِنَ الشَّيطَانِ الرَّجِيمِ ثُمَّ قَالَ يَا عَلِىُّ عليه السلام : مَن دَخَلَ المَسجِدَ وَ يَقُولُ كَمَا قُلتُ، تَقَبَّلَ اللّه صَلاَتَهُ وَ كَتَبَ لَهُ بِكُلِّ رَكعَةٍ وَ صَلَّاها فَضلَ مَائَةِ رَكعَةٍ فَاِذَا خَرَجَ يَقُولُ مِثلَ مَا قُلتُ غَفَرَاللّه لَهُ الذُّنُوبَ وَ رَفَعَ لَهُ بِكُلِّ قَدَمٍ دَرَجَةً وَ كَتَبَ اللّه لَهُ بِكُلِّ قَدَمٍ مِائَةَ حَسَنَةٍ.(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله هنگامى كه وارد مسجد مى شد، ابتدا پاى راستش را مى گذاشت و مى فرمود: به نام خدا و با توكل بر او، هيچ نيرو و قدرتى جز نيروى الهى نيست و هنگامى كه خارج مى شد، پاى چپش را بيرون مى گذاشت، و مى فرمود: به نام خدا، از شر شيطان رانده شده به خدا پناه مى برم. سپس مى فرمود: اى على عليه السلام اگر كسى وارد مسجد شود و كلماتى را كه گفتم بر زبان آورد، خداوند نمازش را قبول مى كند و به ازاى هر ركعت، فضيلت صد ركعت نماز برايش بنويسد و هنگامى كه خارج شود، آنچه را كه من گفتم بگويد، خداوند گناهانش را بيامرزد و با هر قدمى كه برمى دارد درجه اى بر مقامش بيفزايد و صد حسنه برايش بنويسد.

دعاهاى ديگرى در هنگام ورود و خروج از مسجد نقل شده است كه به همين مقدار اكتفا مى كنيم: ر.ك: مكارم الأخلاق، ص 297 - 298 / بحارالأنوار، ج 81 ، ص 24 ، ح 16 و ج 85 ، ص 98 و 99 .

الشَّيطَانِ الرَّجيمِ قال: أَقَطُّ؟ قُلتُ: نَعَم قَالَ: فإِذَا قَالَ ذَلِكَ قَال الشَّيطانُ: حُفِظَ مِنّى سَائِرُ اليَومِ.(1)

حيات بن شريح مى گويد: عقبه بن مسلم را ملاقات كردم و به او گفتم: باخبر شده ام كه تو از عبداللّه بن عمرو بن عاص از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل كرده اى كه هر گاه آن حضرت وارد مسجد مى شد، مى فرمود: پناه مى برم به خداوند بزرگ و كريم و قدرت أزلى اش، از شر شيطان رانده شده؟ حيات بن شريح گفت: فقط همين، گفتم: بله؛ پيامبر فرمود: هنگامى كه بنده اين جملات را بگويد شيطان مى گويد: (با اين دعا) خودش را در ديگر روزها، از من حفظ كرد.

برخى ديگر از رواياتى كه اهل سنت نقل كرده اند؛ به همان مضمونى است كه از روايات شيعه نقل كرديم.

ص: 181

ص: 183

و به همراهشان برگه هايى از نقره و قلم هايى از طلاست. آن گاه بر در مسجد روى صندلى هايى از نور مى نشينند و نام مردم را به ترتيب ورودشان مى نويسند، تا اينكه امام خارج شود. هنگامى كه امام خارج شد فرشتگان دفترهايشان را مى بندد و در هيچ يك از روزهاى ديگر غير از جمعه فرود نمى آيند.

3 . و عن على بن ابى طالب عليه السلام ... و قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : مَن صَلَّي الصُّبحَ يَومَ الجُمُعَةِ ثُمَّ جَلَسَ فِي المَسجِدِ حَتَّي يَطلُعَ الشَّمسُ كَانَ لَهُ فِي الفِردَوسِ سَبعُونَ دَرَجَةً بُعدُ مَا بَينَ الدَّرَجَتَينِ حُضرُ الفَرَسِ المُضَمَّرِ سَبعِينَ سَنَةً... .(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايند: هر كس كه نماز صبح را در روز جمعه بخواند و تا هنگام طلوع آفتاب در مسجد بنشيند، براى او در بهشت هفتاد درجه باشد؛ كه فاصله ميان دو درجه آن به اندازه دويدن اسب لاغراندام مسابقه، به مدت هفتاد سال است.

4 . أبوعلى الأشعرى عن محمد بن سالم عن احمد بن النضر عن عمرو بن شمر عن جابرٍ قال: كَانَ أبُوجَعفَرٍ عليه السلام يُبَكِّرُ اِلَي المَسجِدِ يَومَ الجُمُعَةِ حِينَ تَكُونُ الشَّمسُ قَدرَ رُمحٍ فَاِذَا كَانَ شَهرُ رَمَضَانَ يَكُونُ قَبلَ ذَلِكَ وَ كَانَ يَقُولُ اِنَّ لِجُمَعٍ شَهرِ رَمَضَانَ عَلَي جُمَعِ سَائِرِ الشُّهُورِ فَضلاً كَفَضلِ شَهرِ رَمَضَانَ عَلَي سَائِرِ الشُهُورِ.(2)

جابر مى گويد: امام باقر عليه السلام صبح روز جمعه زمانى كه خورشيد به اندازه يك نيزه بالا مى آمد به مسجدى مى رفت و در ماه رمضان اين عمل را زودتر انجام مى داد و مى فرمود: جمعه هاى ماه رمضان بر ديگر جمعه ها برترى دارد، چنانكه ماه رمضان بر ديگر ماه ها.

ص: 185

5 . و قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه و آله : مَنِ اغتَسَلَ يَومَ الجُمُعَةِ غُسلَ الجَنَابَةِ ثُمَّ رَاحَ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَدَنَةً وَ مَن رَاحَ(1) فِي السَّاعَةِ الثَّانِيَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَقَرَةً وَ مَن رَاحَ فِي السَّاعَةِ الثَّالِثَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ كَبشا وَ مَن رَاحَ فِي السَّاعَةِ الرَّابِعَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ دَجَاجَةً وَ مَن رَاحَ فِي السَّاعَهِ الخَامِسَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَيضَةً فَاِذَا خَرَجَ الأَمَامُ حَضَرتِ المَلائِكَةُ يَستَمِعُونَ الذِّكرَ.(2)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كس در روز جمعه غسل جنابت انجام دهد و سپس[به مسجد] برود انگار شترى را قربانى نموده است، و هر كس در ساعت دوم برود انگار گاوى را قربانى كرده است، و هر كس كه در ساعت سوم برود انگار كه قوچى را قربانى كرده است، و هر كس كه در ساعت چهارم برود انگار كه مرغى را قربانى كرده است، و هر كس كه در ساعت پنجم برود انگار كه تخم مرغى را عطا نموده است، و هنگامى كه امام به سوى مسجد رود، ملائكه حاضر مى شوند تا به ذكر الهى گوش فرا دهند.

6 . تفسير مجاهد و أبويوسف بن أبى سفيان قال ابن عباس فِي قَولِهِ تَعالى «وَ اِذَا رَأَو تِجارَةً أَو لَهوا انفَضُّوا اِلَيها وَ تَرَكُوكَ قائِما»(3) اِنَّ دِحيَةَ الكَلبِىِّ جَاءَ يَومَ الجُمُعَةِ مِنَ الشَّامِ بِالمَيسِرَةِ فَنَزَلَ عِندَ أَحجارِ الزِّيتِ ثُمَّ ضَرَبَ بِالطُّبُولِ ليُؤذِنَ النَّاسَ بِقُدُومِهِ فأنفَضَّ النَّاسُ اِلَيهِ اِلاَّ عَلِىٌّ وَالحَسَنُ وَالحُسَينُ وَ فاطِمَةُ عليه السلام وَ سَلمانُ وَ أَبُوذَرٍّ وَالمِقدَادُ وَ صُهَيبٌ وَ تَرَكُوا النَّبِىَّ قائِما يَخطُبُ عَلَي المِنبَرِ فَقالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه و آله : لَقَد نَظَرَاللّه يَومَ الجُمُعَةِ اِلى مَسجِدِي فَلَولا الفِئَةُ الَّذِينَ جَلَسُوا فِي مَسجِدِي لَأَنضَرَمَتِ المَدِينَةُ عَلَي أَهلِها نَارا وُحُصِبُوا بِالحِجَارَةِ كَقَومِ لُوطٍ وَ نَزَلَ فِيهِمِ «رِجالٌ لا تُلهِيهِم تِجارَةٌ...(4)».(5)

ص: 186

ابن عباس در ذيل آيه شريفه «هرگاه تجارت يا بازيچه اى را ديدند، به سوى او پراكنده مى شوند و تو را ايستاده رها مى كنند» نقل مى كند كه: روز جمعه دحيه كلبى از شام مواد خوراكى آورده و در أحجارالزيت(1) فرود آمده بود، آنگاه طبل ها را به صدا درآورد تا مردم را از ورود خويش آگاه كند، همگان جز على و حسن و حسين و فاطمه عليهم السلام سلمان، ابوذر، مقداد و صهيب پراكنده شدند و پيامبر را در حالى كه خطبه مى خواند ايستاده رها كردند. پس پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: خداوند روز جمعه به مسجدم نگريست و اگر اين گروه براى اقامه نماز در مسجدم باقى نمى ماندند، شهر مدينه و مردمانش گرفتار آتش الهى مى شدند و چون قوم لوط سنگباران مى شدند. و درباره كسانى كه در مسجد ماندند اين آيه نازل شد: مردانى كه هيچ تجارت آنان را از ياد خدا باز نمى دارد.

2 . أخبرنا عبيداللّه بن عبدالمجيد عن ابن ابى ذيب عن المقبرى عن أبيه عن عبداللّه بن وديعة عن سلمان الفارسى صاحب رسول اللّه صلى الله عليه و آله أن النبى صلى الله عليه و آله قال: مَنِ اغتَسَلَ يَومَ الجُمُعَةِ فَتَطَهَّرَبِمَا استَطَاعِ مِن طُهرٍ ثُمَّ ادهَنَ مِن دُهنِهِ أَومَسَّ مِن طِيبِ بَيتهٍ ثُمَّ رَاحَ فَلَم يُفَرِّق بَينَ اثنَينِ وَ صَلَّي ما كُتِبَ لَهُ فَاِذَا خَرَجَ الأَمَامُ أَنصَتَ غُفِرَ لَهُ ما بَينَهُ وَ بَينَ الجُمُعَةِ الأُخرى.(1)

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه در روز جمعه غسل بكند و به آنچه مى تواند [دسترسى به آن دارد ]خود را پاك و تميز گرداند، سپس از روغن يا عطر خانه اش، خود را خوشبو كند و سپس [به مسجد ]رود و بين دو مسلمان فرق نگذارد، [مبارزه با تبعيض نژادى و فاصله طبقاتى است] و نماز واجبش را بخواند، و هنگام خطبه خواندن امام سكوت اختيار كند؛ خداوند گناهان بين اين جمعه و جمعه ديگرش را ببخشايد.

ص: 188

ص: 189

عَشرُ لَيالٍ لا يَصِفُ الواصِفُونَ مَا لَهُ عِندَاللّه مِنَ الثّوابِ فاذا تَمَّ الشَّهرُ حَرَّم اللّه جَسَدَهُ عَلى النَّارِ.(1)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه يك شب روشنايى مسجد را تأمين كند خداوند گناهان 70 سال او را مى آمرزد و ثواب يك سال عبادت براى او مى نويسد و در نزد خدا شهرى (در بهشت) دارد و اگر بيش از يك شب باشد، در برابر هر شبى ثوابى را كه به يكى از پيامبرانش داده مى دهد و اگر به ده شب رسيد كسى نمى تواند پاداش او را برشمارد و اگر به يك ماه رسيد،خداوند بدن وى را بر آتش حرام مى كند.

ص: 193

فَلا يُؤذَينَ وَ كانَ اللّه غَفُورا رَحِيما»(1).(2)

زنان از خانه بيرون و به مسجد مى رفتند و پشت سر رسول خدا صلى الله عليه و آله نماز مى خواندند.آنان شب هنگام براى نماز مغرب و عشا و بامدادان از خانه خارج مى شدند، اما از آنجا كه جوانان در مسيرشان مى نشستند و آنها را اذيت مى كردند و متعرضشان مى شدند، خداوند اين آيه را نازل نمود: اى پيامبر، به همسران و دختران خود و زنان مؤمن بگو كه خويشتن را در چادر فرو پوشند. اين كار مناسب تر است تا به پاكدامنى شناخته شوند و آزار نبينند و خداوند آمرزنده مهربان است.

كنيزان خدا [زنان ]را از مساجد خدا منع نكنيد ولى زنان هم بايد بدون استفاده از بوى خوش از خانه خارج شوند.

4 . حدثنا سليمان بن حرب عن حماد عن أيوب عن نافع عن ابن عمر قال: قال رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : لاتمنعوا إماءَ اللّه مَسَاجِدَاللّه .(1)

كنيزان خدا [زنان] را از مساجد خدا منع نكنيد.

5 . حدثنا أبومعمر، عن عبدالوارث، عن أيوب عن نافع عن ابن عمر قال: قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : لَو تَرَكنَا هذَا البَابَ لِلنِّسَاءِ.(2)رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: خوب است اين در را براى زنان بگذاريم (مردان از آن تردد نكنند).

6 . حدثنى عمروالناقد و زهير بن حرب عن ابن عيينة قال زهير حدثنا سفيان بن عيينة عن الزهرى سمع سالما يحدث عن ابيه يبلغ به النبى صلى الله عليه و آله قال: اذا استاذَنَت أَحَدُكُم امرَاتُهُ اِلَي المَسجِدِ فَلايَمنَعُهَا.(3)

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: هنگامى كه زن يكى از شما براى مسجد رفتن اجازه مى خواهد او را منع نكنيد.

7 . حدثنا هارون بن عبداللّه عن عبداللّه بن يزيد المقرى عن سعيد يعنى ابن ابى ايوب عن كعب بن علقمة عن بلال بن عبداللّه بن عمر عن ابيه قال: قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : لاَ تَمنَعُوا النِّسَاءَ حُظُوظَهُنَّ مِنَ المَسَاجِدِ اذا استأذنوكُم.(4)

ص: 196

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: زنان را از بهره و نصيب شان از مساجد منع نكنيد هنگامى كه براى رفتن به مسجد از شما اجازه مى خواهند.

8 . حدثنا هارون بن سعيدالايلى عن ابن وهب عن مخرمة عن ابيه عن بسر بن سعيد ان زينب الثقفية كانت تحدث عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله ، أنّه قال: اذَا شَهِدَت احداكُنَّ العشاءَ فَلاَ تَطَّيَبَ تلك الليلة.(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هنگامى كه براى نماز عشاء يكى از شما زنان حاضر مى شويد، خود را خوش بو نسازيد.

9 . حدثنا ابوبكر بن أبى شيبة عن سفيان بن عيينة عن عاصم عن مولى أبى رهم (و اسمه عبيد)، أن اباهريرة لقى امرأة متطيبة، تريد المسجد فقال: يا أَمةَ الجَبّار! أَينَ تُرِيدِينَ؟ قَالَت؟ أَلمَسجِدُ قَالَ: وَ لَهُ تَطَيَّبَت؟ قَالَت نَعَم. قَالَ: فَاِنِّي سَمِعتُ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله يَقُول: أَيُمَّا اِمرَأَةٍ تَطَيَّبَت ثُمَّ خَرَجَت اِلَي المَسجِدِ لَم تُقبَل لَها صَلَآةٌ حَتّى تَغتَسِلَ.(2)

به نقل عبيد؛ ابوهريره به زنى برخورد كرد كه خود را خوشبو كرده بود، به او گفت:اى كنيز جبار به كجا مى روى؟ گفت: مسجد. پرسيد: و براى مسجد خود را خوش بو ساخته اى؟ گفت: آرى، ابوهريره گفت: شنيدم رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد: هر زنى كه خود را خوش بو كند و به مسجد درآيد، نمازش پذيرفته نيست تا با شستشوى خود بوى عطر را از خود بزدايد.

10 . حدثنا ابوبكر بن أبى شيبة و محمد بن على عن عبيداللّه بن موسى عن موسى بن عبيدة عن داود بن ملاك عن عروة بن الزبير عن عائشة: قالت: بينما رسول اللّه صلى الله عليه و آله جالس فى المسجد، اذ دخلت امرأة من مزينة ترفل فى زينة لها فى المسجد فقال النبى صلى الله عليه و آله يَا أيُّها النَّاسُ! انهُوا نِسَائِكم عَن لُبسِ الزِّينَةِ وَالتَّبَختُرِ فِي المَسجِدِ فَاِنَّ بَنِي اِسرَائِيلَ لَم يَلعَنُوا، حَتَّي لَبِسَ نِساؤهم الزِّينَةَ وَ تَبَختَرنَّ فِي المَسَاجِدِ.(3)

عايشه مى گويد: رسول خدا صلى الله عليه و آله در مسجد نشسته بود كه زنى از قبيله «مزينه» با فخر

ص: 197

و مباهات به زينت آلاتش وارد مسجد شد. پيامبر فرمود: اى مردم! زنانتان را از پوشيدن لباس هاى پرزرق و برق و فخرفروشى در مسجد منع كنيد، كه بنى اسرائيل آنگاه مورد لعن و طعن واقع شدند كه زنانشان لباسهاى زينتى پوشيدند و با كبر و ناز به مسجد درآمدند.

11 . حدثنا عبداللّه بن مسلمة عن عبدالعزيز - يعنى ابن محمد - عن أبى اليمان عن شداد بن أبى عمرو بن حماس عن أبيه عن حمزة بن أبى أسيدالأنصارى عن أبيه أنّه سمع رسول اللّه صلى الله عليه و آله يقول و هو خارج من المسجد فاختلط الرِجال مع النِّساء فى الطريق، فقال رسول اللّه صلى الله عليه و آله للنِساء» استأخِرنَ، فَاِنَّهُ ليسَ لَكنَّ أَن تَحقُقنَ الطَّرِيق عَلَيكُنَّ بِحَافّاتِ الطريقِ. فَكانَتِ المَرأَةُ تَلتَصِقُ بِالجِدارِ حَتّى انَّ ثَوبَهَا لِيَتَعَّلقَ بِالجِدارِ مِن لُصُوقِها بِهِ.(1)

حمزة بن أبى أسيد انصارى به نقل از پدرش مى گويد: رسول خدا صلى الله عليه و آله بيرون از مسجد بود و مردان و زنان را در طول ميسر مختلط يافت، به زنان فرمود: درنگ كنيد، چرا كه درست نيست در ميان جاده و مسير حركت نماييد، بهتر است كه از كناره هاى راه به جلو گام برداريد، از آن پس زنان چنان از كنار ديوار عبور مى كردند كه گويى لباسشان با ديوار تماس پيدا مى كرد.

ص: 198

ص: 199

اوست، هر كس بخواهد قبرش وسيع و گشاده باشد، بايد مسجد بسازد و هر كس مى خواهد، كرم ها در زيرزمين جسد او را نخورند مساجد را جارو كند و به مساكين رسيدگى نمايد و هركس دوست دارد جسمش تازه بماند، مساجد را فرش نمايد و هر كس دوست دارد جايگاه خود را دربهشت ببيند در مسجدها سكنى گزيند. (بى ترديد مقصود از سكنى گزيدن اين نيست كه مسجد محل زندگى افراد باشد، بلكه مقصود آن است كه اعمال عبادى و نمازهاى يوميه را در مسجد بخواند و بدون عذر مسجد را ترك نكند).

2 . حدّثنى محمدبن موسى بن المتوكل عن محمد بن جعفر عن موسى بن عمران قال حدثنى عمّى الحسين بن زيد عن حماد بن عمرو الصينى عن أبى الحسن الخراسانى عن ميسر بن عبداللّه عن أبى عبداللّه عن أبى عائشة السعدى عن يزيد بن عمر بن عبدالعزيز عن أبى سلمة بن عبدالرحمن عن أبى هريرة و عبداللّه بن عباس قالا: خَطَبَنا رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله قَبلَ وَفاتِهِ وَ هِىَ آخِرُ خُطبَةٍ خَطَبَها بِالمَدِينَةِ... وَ مَن بَنَىِ مَسجِدا فِي الدُّنيا بَنَي اللّه لَهُ بكُلِّ شِبرٍ مِنهُ أَو قَالَ ذِرَاع مِنهُ مَسِيرَةَ أَربَعِينَ أَلفَ عَامٍ مَدِينَةً مِن ذَهَبٍ وَ فِضَّةٍ وَ دُرِّ وَ ياقُوتٍ وَ زُمُرُّدٍ وَ فِي كُلِّ مَدِينَةِ أَلفَ أَلفِ قَصرٍ وَ فِي كُلِّ قَصرِ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ دارٍ وَ فِي كُلِّ دَارٍ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ بَيتٍ وَ فِي كُلِّ بَيتٍ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ سَرِيرٍ، عَلى كُلِّ سَرِيرٍ زَوجَةٌ مِنَ الحُورِالعِينِ وَ فِي كُلِّ بَيتٍ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ وَصِيفٍ وَ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ وَصِيفَةٍ وَ فى كُلِّ بَيتٍ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ مَائِدَةٍ عَلَي كُلِّ مَائِدَةٍ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ قَصعَةٍ وَ فِي كُلِّ قَصعَةٍ أَربَعُونَ أَلفَ أَلفِ لَونٍ مِنَ الطَّعَامِ وَ يُعطِي اللّه وَلِيَّهُ مِنَ القُوَّةِ مَا يَأتِي عَلَي تِلكَ الأزواجِ وَ عَلَي ذَلِكَ الطَّعَامِ وَ ذَلِكَ الشَّرَابِ فِي يَومٍ واحِدٍ... .(1)

طبق سند اين روايت ابوهريره و ابن عباس در خطبه اى طولانى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل مى كنند كه فرمود: هر كس در دنيا مسجدى بسازد خداوند در برابر هر وجب از آن مسجد يا در برابر هر ذراع(2) آن شهرهايى در مقياس چهل هزار سال راه، از جنس طلا و نقره و دُرّ و ياقوت

ص: 201

و زمرد، براى او بنا نمايد كه در هر شهرى چهل هزار هزار قصر و در هر قصرى چهل هزار هزار منزل و در هر منزلى چهل هزار هزار اتاق و در هر اتاقى چهل هزار هزار تخت و بر هر تختى همسرى از زنان بهشتى است و در هر اتاقى چهل هزار هزار خدمت كار مرد و چهل هزار خدمتكار زن مى باشد و در هر اتاق چهل هزار هزار سفره گسترده شده باشد و بر هر سفره اى چهل هزار هزار ظرف و در هر ظرفى چهل هزار هزار نوع غذا نهاده شده باشد و خداوند به دوست و ولىّ خود نيرويى عطا كند كه بر آن زنان و غذا و شراب در يك روز وارد شود.

3 . على بن ابراهيم عن أبيه عن ابن ابى عمير عن هشام بن الحكم عن أبى عبيدة الحذّاء قال:سَمِعتُ أَبَاعبداللّه

عليه السلام يقول: مَن بَنى مَسجدا بَنَي اللّه لَهُ بَيتا فِي الجَنَّةِ قَالَ ابوعُبَيدَة؛ فَمرَّ بِي أبوعبداللّه عليه السلام فِي طَرِيقِ مَكَّةَ وَ قَد سَوَّيتُ بِأَحجَارٍ مَسجِدا فَقُلتُ لَهُ: جُعِلتُ فِدَاكَ نَرجُو أَن يَكُونَ هَذَا مِن ذَلِكَ؟ فَقَالَ: نَعَم.(1)

أبوعبيده حذاء مى گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: كسى كه مسجدى را بسازد خداوند براى او خانه اى در بهشت مى سازد، ابوعبيده گفت: امام صادق عليه السلام در راه مكه بر من كه سنگ هايى را براى بناى مسجدى روى هم چيده بودم گذشت، پرسيدم: فدايت شوم، اميد دارم كه اين مسجد همان گونه باشد كه شما فرموديد، امام فرمود: بله.

4 . و قال أبُوجَعفَرٍ عليه السلام : مَن بَنى مسجِدا كَمَفحَصِ قَطاةٍ بَنى اللّه لَهُ بَيتا فى الجَنَّةِ.(2)

امام باقر عليه السلام فرمود: كسى كه مسجدى بسازد اگرچه به اندازه لانه قطاة (پرنده اى سنگخوار) باشد، خداى تعالى برايش خانه اى در بهشت مى سازد.

ص: 202

5 . احمد بن محمد البرقى عن أبى(ره) عن أحمد بن داود المزنى، عن هاشم الخلّال قال: دَخَلتُ أَنَا وَ أَبُوالصَّبَّاحِ الكَنانِي عَلَي أَبِي عَبدِاللّه عليه السلام فَقالَ لَهُ يَا أبَاالصَّبَّاحِ مَا تَقُولُ فِي هذِهِ المَساجِدِ الَّتِي بَنَتهَا الحَاجُّ فِي طَرِيقَ مَكَّة؟ فَقَالَ صلى الله عليه و آله بَخ بَخ، تِيكَ أَفضَلُ المَساجِدِ، مَن بَنَي مَسجِدا كَمَفحَصِ قَطَاةٍ بَنَي اللّه لَهُ بَيٍتا فِي الجَنَّةِ.(1)

هاشم خلال مى گويد من و أبوصباح كنانى بر امام صادق عليه السلام وارد شديم، ابوصباح به امام عرض كرد: در مورد اين مساجدى كه حجاج در راه مكه ساخته اند چه مى فرمائيد؟ امام عليه السلام فرمود: مبارك است مبارك. اينان بهترين مساجد هستند، هر كس مسجدى بنا كند ولو اينكه به اندازه لانه پرنده اى باشد، خداوند براى او خانه اى در بهشت بنا مى كند.

6 . و روى صاحب حمل الغرائب فى كتابه باسناد له عن النبى صلى الله عليه و آله أَنَّهُ قالَ: خَمسَةٌ فِي قُبُورِهِم وَ ثَوابُهُم يَجرِي اِلَي دِيوَانِهِم مَن غَرَسَ نَخلاً وَ مَن حفر بِئرا وَ مَن بَنَي مَسجِدا وَ مَن كَتَبَ مُصحَفا وَ مَن خَلَّفَ ابنا صَالِحا.(2)صاحب كتاب «جمل الغرائب» از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت كرده كه فرمود: پنج كس هستند كه در قبرهايشانند (مرده اند) اما ثوابهايشان همچنان در نامه اعمالشان ثبت مى شود: كسى كه درختى بكارد، كسى كه چاهى حفر كند، كسى كه براى خدا مسجدى بسازد، كسى كه قرآنى بنويسد و كسى كه فرزندى صالح به جاى بگذارد.

7 . ابن ابى عمير عن يونس بن يعقوب قال: قال لى أبوعبداللّه عليه السلام : لاَ تُعِنهُم عَلَي بِنَاءِ مَسجِدٍ.(3)

ابن ابى عمير از يونس بن يعقوب نقل مى كند كه امام صادق عليه السلام به من فرمود: در ساختن مسجد بر آنها سخت مگير.

ص: 203

3 . حدثنا محمد بن الصباح عن سفيان بن عيينة عن سفيان الثورى عن أبى فزارة عن يزيد بن الاصم عن ابن عباس قال: قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : ما امرت بتشييد المساجد.(1)

ابن عباس مى فرمايد: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: فرمان ندارم كه بناى مسجدها را بالا ببريد.

4 . و عَن النَّبىِ صلى الله عليه و آله قال: كُلُّ بِناءِ وَبالٌ عَلى صاحِبِه يَومَ القِيَامَةِ الاَّ المَسجِدُ.(2)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هر بنايى در روز قيامت، وبال گردن مالك خويش است مگر مسجد.

5 . حدثنا محمد بن عبداللّه الخزاعى عن حماد بن سلمة عن أيوب عن أبى قلابة عن أنس و قتادة عن أنس، أنّ النبى صلى الله عليه و آله قال: لا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّي يَتَباهى النَّاسُ فِي المَساجِدِ.(3)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: قيامت نمى شود مگر آن زمانى كه مردم به خاطر مسجد به يكديگر فخرفروشى كنند. [مقصود ساختن مسجد است].

6 . حدثنا ابوبكر بن ابى شيبة عن يونس بن محمد عن ليث بن سعد و حدثنا ابن شيبة عن داود بن عبداللّه الجعفرى عن عبدالعزيز بن محمد جميعا عن يزيد بن عبداللّه بن أسامة بن الهاد عن الوليد بن أبى الوليد عن عثمان بن عبداللّه بن سراقة العدوى عن عمربن الخطاب قال: سمعت رسول اللّه صلى الله عليه و آله يقول: مَن بَنى مَسجِدا يُذكَرُ فِيه اِسمُ اللّه ، بَنَي اللّه لَهُ بَيتا فى الجَنَّةِ.(4)رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هر كس مسجدى را بسازد كه در آن خداوند متعال ذكر و ياد شود، خداوند متعال براى او خانه اى در بهشت بنا كند.

ص: 205

7 . مَن بَنى مَسجِدا يَعبَدُ اللّه فِيهِ مِن مالٍ حَلالٍ بَنَي اللّه لَهُ بَيتا فِي الجَنَّةِ مِن دُرِّ و ياقُوتٍ.(1)

كسى كه مسجدى از مال حلال بسازد كه خداوند در آن عبادت شود، خداوند متعال براى او خانه اى در بهشت از در و ياقوت مى سازد.

8 . و عن عائشةً عن النَّبِىَّ صلى الله عليه و آله قال: مَن بَنَي لِللّهِ مَسجِدا لا يُرِيدُ به رياءً و لا سُمعَةً بنى اللّه لَهُ بيتا فى الجَنَّةِ.(2)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه بدون ريا و خودنمايى و براى خداوند مسجدى بسازد، خداوند براى او خانه اى در بهشت خواهد ساخت.

ص: 206

ص: 207

3 . و قال النبى صلى الله عليه و آله : لَحَدِيثُ البَغِي فِي المَسجِدِ يَأكُلُ الحَسَناتِ كَما تَأكُلُ البَهِيمَةُ الحشَيشَ.(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: بدرستى كه سخن ناروا در مسجد، حسنات انسان را از بين مى برد،چنان كه چهارپايان علف ها را مى خورند.

ص: 209

ص: 211

ص: 213

3 . و سَأَل عُبَيدُاللّه بن عَلىِ الحَلَبِىُّ أَباعبداللّه عليه السلام : عَنِ المَساجِدِالمُظَلَّلَةِ يُكرَهُ القِيامُ فيها؟ قال: نَعَم وَ لكِن لا تَضُرُّكُمُ الصَّلاةُ فيها.(1)

عبيداللّه حلبى از امام صادق عليه السلام درباره مساجدى كه سقف دارد پرسيد: قيام و ايستادن درآنها مكروه است؟ امام فرمود: بله ولى نماز خواندن در آنجا امروزه براى شما اشكال ندارد.

ص: 215

ص: 217

3 . محمد بن مكى الشهيد فى (الذكرى) قال: روى البزنطى عن الباقر عليه السلام قال: اذا دخلت المسجد والناس يُصَلُون فسَلِّم عليهم و اذا سلم عليكم فاردد فانّى أَفعَلهُ و انَّ عماربن ياسر مَرَّ على رسول اللّه صلى الله عليه و آله و هو يُصَلّى فقال: السلام عليك يا رسول اللّه و رحمه اللّه و بركاته فردّ عليه السلام .(1)شهيد اول در كتاب ذكرى نقل مى كند كه بزنطى از امام باقر عليه السلام روايت فرموده كه: هرگاه وارد مسجد شدى و مردم در حال خواندن نماز بودند بر آنان سلام كن و اگر بر تو نيز در مسجد سلام شد جواب بده و من چنين مى كنم. همانا عمّار فرزند ياسر بر رسول خدا صلى الله عليه و آله در حال نماز عبور كرد و به آن حضرت سلام كرد و حضرت جواب دادند.

همان گونه كه ملاحظه مى شود در دو روايت اول از سلام كردن بر نمازگزار در هنگام ورود به مسجد نهى شده است و در روايت سوم نه تنها اجازه داده شده است بلكه سيره نبى مكرّم اسلام نيز به آن ضميمه شده است از اين رو فقهاى ما در جمع بين روايات فرموده اند كه روايت ناهيه بر كراهت سلام حمل مى شود. بنابراين سلام كردن در مسجد نظير ساير مكان ها امرى مستحب و مورد سفارش و تأكيد است ولى سلام كردن هنگام نماز و به افراد نمازگزار مكروه است.

ص: 219

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هرگاه شنيديد كسى در مسجد شعر مى سرايد به او بگوييد خداوند دهانت را بشكند! همانا مساجد براى قرآن ساخته شده اند.

3 . روى عن شعيب بن واقد عن الحسين بن زيد، عن الصادق جعفر بن محمد، عن أبيه، عن آبائه عن اميرالمؤمنين عليه السلام قال: نَهى رسول اللّه صلى الله عليه و آله عن... و نهى عَن أَن يُنشِدَ الشِّعرَ...فِي المَسجِدِ.(1)

امام على عليه السلام مى فرمايد: پيامبر خدا نهى فرمود از اينكه در مساجد شعر انشاد بشود.

5 . حدثنا ابن أبى خلف و أحمد بن عبدة، المعنى، قالا: ثنا سفيان بن عِيينة، عن الزهرى، عن سعيد قال: مَرَّ عُمَرَ بِحسّانٍ وَ هُوَ يُنشِدُ فِي المَسجِدِ، فَلَحِظَ الَيهِ، فقَالَ: قَد كُنتُ أَنشَدُ و فِيهِ مَن هُوَ خَيرٌ مِنكَ.(1)

سعيد مى گويد: عمر از كنار حسان كه در مسجد پيامبر شعرى خواند گذشت و از روى خشم نيم نگاهى به او كرد؟ حسان گفت: من در اين مسجد نزد بهتر از تو (پيامبر صلى الله عليه و آله ) شعر مى خواندم.

6 . حدثنا محمد بن سليمان المصيصى، ثنا ابن أبى الزناد، عن أبيه. عن عروة و هشام عن عروةعن عائشة رضى اللّه عنها، قَالَت: كَانَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله يَضَعُ لِحسانٍ مِنبرا فِي المَسجِدِ فَيَقُومُ عَلَيهِ يَهجُو مَن قَالَ فِي رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله فَقَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : اِنَّ رُوحَ القُدُسِ مَعَ حِسانٍ مَا نَافَحَ عَن رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله .(2)

عايشه مى گويد: پيامبر صلى الله عليه و آله براى حسان در مسجد منبرى مى گذاشت و او بر روى آن مى ايستاد و بدگوى رسول خدا صلى الله عليه و آله را هجو مى كرد و آن حضرت مى فرمود: تا زمانى كه حسان به دفاع از پيامبر برمى خيزد روح القدس با اوست.

يك روايت ديگر در بحث «خريد و فروش در مسجد» ذكر شد.

ص: 222

ص: 223

3 . و قال النَّبِىُّ صلى الله عليه و آله : اِذا رَأَيتُمُ المَصَاحِفُ حُلِّيَت وَالمَسَاجِدُ زُيِّنَت وَالمَنَارَةُ طُوِّلَت وَ اتُّخِذَ القُرآنُ مَزامِيرُ وَالمَسَاجِدُ طُرُقا، ألمُؤمِنُ فِي ذَلِكَ الزَّمانِ أَعَزُّ مِنَ الكِبرِيتِ الأَحمَرِ. أَما اِنَّ مَسَاجِدَهُم مُزَخرَفَةٌ وَ أَبدانُهُم نَقِيَّةٌ وَ قُلُؤبُهُم أَنتَنُ مِنَ الجِيفَةِ.(1)پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هنگامى كه ديديد قرآن ها را آراسته و مساجد را تزيين نموده و مناره ها را طولانى بنا مى كنند و قرآن را به صورت شعر و با حالت آواز مى خوانند و مساجد را راه عبور قرار مى دهند مؤمن در آن زمان از طلاى سرخ و خالص كمياب تر است. مساجد آنان آراسته و بدن هايشان پاكيزه ولى دل هاى آنان از مردار آلوده تر است.

4 . محمد بن يحيى عن احمد بن محمد عن بعض اصحابه و على بن ابراهيم عن ابيه عن ابن ابى عمير. جميعا عن محمد بن ابى حمزه عن حمران قال ابوعبداللّه عليه السلام :... و رَأَيتُ المَسَاجِدَ قَد زُخرِفَت... .(2)

امام صادق عليه السلام [در اين روايت نشانه هايى را ذكر و شيعيان را از ورود در آنها يا همراهى با آن منع مى كنند يكى از نشانه ها اينست كه] فرمودند: و ديدى كه مساجد را با طلا تزيين مى نمايند.

5 . حدثنا محمد بن ابراهيم بن اسحاق عن عبدالعزيز بن يحيى الجلودى بالبصرة عن الحسين بن معاذ عن قيس بن حفص عن يونس بن أرقم عن أبى سيار الشيبانى عن الضحاك بن مزاحم عن النزال بن سبرة قال: خَطَبنَا أَمِيرُالمُؤمِنِينَ عَلِىُّ بنُ أَبِي طَالِبٍ عليه السلام فَحَمدِاللّه عَزَّوَجَلَّ وَ أَثنَي عَلَيهِ وَ صَلَّي عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ قَالَ: سَلُونِي أَيُّهَا النَّاسُ قَبلَ أَن تَفقِدُونِي ثَلاَثا، فَقَامَ اِلَيهِ صَعصَعَةُ بنُ صُوحَان فَقَالَ: يَا أَمِيرَالمُؤمِنِينَ مَتَي يَخرُجُ الدَّجَّالُ؟ فَقَالَ لَهُ عَلِىٌّ عليه السلام ... وَ حُلِّيَتِ المَصَاحِفُ وَ زُخرِفَتِ المَسَاجِدُ وَ طُوِّلَتِ المَنَارَاتُ... .(3)

ص: 225

نزال بن سبره نقل مى كند كه: اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام براى ما خطبه خواند [سخنرانى كرد ]و حمد و ثناى الهى را بر زبان آورد و بر پيامبر و آلش درود فرستاد و آنگاه سه مرتبه فرمود: اى مردم! قبل از اينكه مرا از دست بدهيد، هر چه مى خواهيد بپرسيد؟ پس صعصعة بن صوحان برخاست و گفت: اى اميرالمؤمنين عليه السلام ، دجّال در چه هنگامى خروج مى كند؟ حضرت به او فرمود: [نشانه هاى زيادى را در روايت ذكر مى كنند كه ما به محل بحث اكتفا كرديم] هنگامى كه قرآن ها را بيارايند و مساجد را با طلا تزيين كنند و مناره هاى بلند برپا سازند.

6 . حدثنا الحسين بن احمد بن ادريس عن ابيه عن ابوسعيد سهل بن زياد الأدمى الرازى عنمحمد بن آدم الشيبانى عن أبيه آدم بن أبى اياس عن المبارك بن فضالة عن وهب بن منبه رفعه عن ابن عباس قال: قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله لَمَّا عُرِجَ بِي اِلَي رَبِّي جَلَّ جَلاَلُهُ... وَ زُخرِفَتِ المَسَاجِدُ... .(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: در شب معراج چون به نزد خداى خودم رفتم [مطالب زيادى به حضرت گفته شد يكى از آن مطالب كه از علائم خروج و ظهور امام عصر عليه السلام به شمار آمده اينست كه] و مساجد را با طلا تزيين نمايند.

ص: 227

از ثناى الهى و درود بر پيامبر صلى الله عليه و آله نماز را آغاز كرد. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اين بنده در ملاقات با خداى خود عجله كرد. سپس مردى ديگر وارد شد و خداى عزوجل را ستود و ثنا گفت و بر رسول خدا صلى الله عليه و آله درود فرستاد و پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: اى مرد، هر چه مى خواهى از خدا درخواست كن تا به تو داده شود، آنگاه امام صادق عليه السلام افزود: در كتاب على عليه السلام آمده است:همانا ثناى خدا و درود بر رسولش قبل از درخواست است و اگر يكى از شما نزد مردى بيايد تا از او جاجتى بطلبد، دوست دارد پيش از اظهار حاجتش سخنى نيكو به او بگويد.

3 . الحسين بن محمد الاشعرى عن معلى بن محمد عن على بن اسباط عن سعدان بن مسلم عن بعض اصحابنا عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: كَانَ رَجُلٌ بِالمَدِيَنةِ يَدخُلُ مَسجِدَ الرَّسُولِ صلى الله عليه و آله فَقَالَ: اللَّهُمَّ آنِس وَحشَتِي وَصِل وَحدَتِي وارزُقنِي جَلِيسا صَالِحا فَاِذَا هُوَ بِرَجُلٍ فِي أَقصَي المَسجِدِ فَسَلَّمَ عَلَيهِ وَ قَالَ لَهُ مَن أَنتَ يَا عَبدَاللّه فَقَالَ أَنَا أَبُوذَرٍّ فَقَالَ الرَّجَلُ اللّه أَكبَرُ، اللّه أَكبَرُ! فَقالَ أَبُوذَرٍّ وَ لِمَ تُكَبِّرُ يَا عَبدَاللّه فَقالَ: اِنِّي دَخَلتُ المَسجِدَ فَدَعَوتُ اللّه عَزَّوَجَلَّ أَن يُونِسَ وَحشَتِي وَ أَن يَصِلَ وَحدَتِي وَ أَن يَرزُقَنِي جَلِيسا صَالِحا فَقَالَ لَهُ أَبُوذَرٍّ: أَنَا أَحَقُّ بِالتَّكبِيرِ مِنكَ اِذكُنتُ ذَلِكَ الجَلِيسَ فَاِنِّي سَمِعتُ رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله يَقُولُ: أَنَا وَ أَنتُم عَلَي تُرعَةٍ يَومَ القِيامَةِ حَتَّي يَفرُغَ النَّاسُ مِنَ الحِسَابِ قُم يَا عَبدَاللّه فَقَد نَهَي السُّلطَانُ عَن مُجَالَسَتى.(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايند: مردى در مدينه بود و وارد مسجد پيامبر شد و گفت: خداوندا مرا از تنهايى رهايى ده و برايم همدمى برسان و همنشينى صالح نصيبم كن، كه ناگاه مردى را در گوشه مسجد ديد و به او سلام كرد و گفت: اى بنده خدا، تو كيستى؟ گفت: من ابوذر هستم. آن مرد گفت: اللّه اكبر، اللّه اكبر! ابوذر پرسيد: اى بنده خدا چرا تكبير مى گويى؟ او گفت: وارد مسجد شدم و از خداى عزوجل خواستم كه مرا از تنهايى رهايى بخشد و همدمى برايم برساند و همنشينى صالح نصيبم گرداند. ابوذر به او گفت: اگر آن همنشين من باشم بى ترديد به تكبير گفتن از تو سزاوارترم، همانا من از رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم كه مى فرمود: من و شما روز قيامت در باغى هستيم تا مردم از حساب خود فارغ شوند، اى بنده خدا، برخيز كه خليفه؛ مردم را از همنشينى با من نهى كرده است.

ص: 229

4 . محمد بن مسعود عن عبداللّه بن محمد بن خالد عن الحسن بن على الخزاز عن على بن عقبة عن داود بن فرقد قال: قَالَ أبو عبداللّه عليه السلام : عُرِضَت لِي اِلَي رَبِّي تَعالى حَاجَةٌ فَهَجَرتُ فِيها اِلَي المَسجِدِ وَ كَذلِكَ كُنتُ أَفعَلُ اِذا كُنتُ أَفعَلُ اِذا عُرِضَت لِىَ الحَاجَةُ... .(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: حاجتى براى من به پيشگاه خداوند متعال پيش آمد، پس به مسجد رفتم و همواره هنگامى كه براى من حاجتى پيش آيد، اين گونه عمل مى كنم [به مسجد مى روم و از خدايم طلب مى كنم.]

2 . أخبرنا عمرو بن يزيد أبو بريدالبصرى عن عبدالصمد بن عبدالوارث قال حدثنا أبى عن حسين المعلم عن ابن بريدة عن حنظلة بن على أن محجن بن الأدرع حدثه أن رسول اللّه صلى الله عليه و آله ، دَخَلَ المَسجِدَ اِذا رَجُلٌ قَد قَضى صَلاتَهُ وَ هُوَ يَتَشَهَدُ فقال: أَللّهُمَ اِنّى أَسَألُكَ يا اللّه بأَنَك الواحِدُ الأَحَدُ الصَّمَدُ الّذى لَم يَلِد وَ لَم يُولَد وَ لَم يَكُن لَهُ كُفُوا أَحَد أَن تَغفِرَلِي ذُنُوبِي اِنَّكَ أَنتَ الغَفُورُ الرَّحيمُ فقال رسول اللّه صلى الله عليه و آله قد غفر له ثلاثا.(1)

محجن نقل مى كند كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وارد مسجد شد، در اين هنگام مردى كه نمازش را خوانده بود شهادت مى داد و مى گفت: بار خدايا درخواست مى كنم از تو اى كه يكتا و يگانه و بى نياز هستى، كسى كه (هرگز) نزاد و زاده نشد و براى او هيچ گاه شبيه و مانندى نبوده است، اينكه گناهانم را ببخشايى، همانا تو فقط بخشنده و مهربانى. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: خداوندسه مرتبه او را بخشيد.

3 . حدثنا محمد عن أبوضمرة انس بن عياض عن شريك بن عبداللّه بن ابى نمر أنّه سمع انس بن مالك يذكُرُ: أن رجلاً دخل يوم الجمعة من بابٍ كان وُجَاه المِنبَرِ و رسولُ اللّه صلى الله عليه و آله قائمٌ يَخطَبُ، فاستقبل رسولَ اللّه صلى الله عليه و آله قائِما فقال: يَا رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله هَلَكِتَ المَوَاشِي وَانقَطَعَتِ السُّبُلُ، فَادعُ اللّه يُغيُثنا، قال: فرفع رَسُولُ اللّه يديه فقال: اللهم اسقنا، اللهم اسقنا، اللّهم اسقنا. قالَ أنسٌ... .(2)

انس بن مالك نقل مى كند: مردى روز جمعه از در روبروى منبر وارد مسجد شد و رسول خدا در حال ايستاده خطبه مى خواند، آمد و در مقابل حضرت ايستاد و گفت: چهارپايان هلاك شدند، باران قطع گرديده است. از خداوند بخواه باران فرو فرستند. راوى مى گويد: رسول خدا صلى الله عليه و آله دستهايش را به سوى آسمان برداشت و گفت: بار خدايا سيراب مان كن، بار خدايا سيراب مان كن، بار خدايا سيراب مان كن، انس مى گويد... (روايت طولانى است).

ص: 231

فِيها بِسمِ اللّه مَجراها و مُرساها انَّ رَبِّي لَغَفُورٌ رَحِيمٌ...(1) و ان خَرَجتُ بَرّا فَقُلِ الَّذِي قالَّ اللّه عَزَّوَجَّلَ: سُبحان الَّذِي سَخَّرَ لَنا هذا و ما كُنَّا لَهُ مُقرِنِينَ وَ إِنَّا الى رَبِّنا لَمُنقَلِبُونَ(2) فَإِنَّهُ لَيسَ مِن عَبدٍ يَقُولُهَا عِندَ رُكُوبِهِ فَيَقَعَ مِن بَعَيرٍ أو دَابَّةٍ فَيُصِيبَهُ شَي ءٌ بِإذنِ اللّه .(3)در اين روايت [برخلاف روايت قبل] خود على بن اسباط مى گويد به امام رضا عليه السلام عرض كردم: فدايت شوم، چه مى بينى در اينكه از طريق خشكى به مسافرت برويم يا از طريق دريا، اين مسافرت خطرهاى سخت و وحشتناك دارد؟ امام فرمود: از خشكى برويد و چه اشكال دارد (قبل از تصميم گرفتن در انتخاب مسير) به مسجد پيامبر آئيد و در غير وقت نمازهاى واجب دو ركعت نماز بخوانيد و صد و يك بار از خداوند طلب خير كنيد. پس ببينيد چه در قلب شماست. اگر با كمك خداوند تصميم بر دريا گرفتيد پس بخوانيد آيه شريفه را كه خداوند فرمود: «سوار شويد در كشتى به نام خدا كه حركت و سكون و توقف كشتى در دست خداست. همانا پروردگار تو بخشنده و مهربان است». و اگر تصميم بر خشكى گرفتيد آيه شريفه: «پاك و منزه است خدايى كه اين (وسيله و مركب) را در تسخير ما قرار داد در حالى كه خود توان آن را نداشتيم و ما به سوى پروردگارمان برمى گرديم». را بخوانيد همانا هيچ بنده اى نيست كه هنگام سوار شدن آيه را بخواند و اتفاقى براى شتر يا چهارپا (يا وسيله نقليه امروزى) بيفتد، و گزندى به آن فرد نمى رسد مگر با اذن خداوند [متعال].

ص: 233

3 . ابن ابى عمير عن عبدالرحمن بن الحجاج عن أبى عبداللّه عليه السلام قَالَ: أَفطَرَ رَسُولُ اللّه عليه السلام عَشِيَّةَ خَمِيسٍ فِي مَسجِدِ قُبَا... .(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: رسول خدا صلى الله عليه و آله در عشاى روز پنج شنبه اى در مسجد قبا افطاركردند.

4 . احمد بن أبى عبداللّه البرقى عن جعفر بن محمد عن ابن القداح عن أبى عبداللّه عن آبائه عليه السلام قال: دَخَلَ النَّبِىُّ صلى الله عليه و آله مَسجِدُ قَبَاءَ فَأُتِىَ باِنَاءِ فِيهِ لَبَنٌ حَلِيبٌ مَخِيضٌ بِعَسَلٍ فَشَرِبَ مِنهُ حُسوَةً أَو حُسوَتَينِ ثُمَّ وَضَعَهُ فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللّه أَتَدَعُهُ مُحَرِّما؟ قَالَ: لا اللَّهُمَّ اِنِّي أَدَعُهُ تَوَاضُعا لِلّهِ.(2)

امام صادق عليه السلام از پدرانش نقل مى كند كه پيامبر وارد مسجد قبا شد و براى ايشان ظرفى شير كه با عسل شيرين شده بود، آوردند، آن بزرگوار يك يا دو جرعه نوشيد سپس ظرف را بر زمين گذارد، بدو گفتند: اى رسول خدا صلى الله عليه و آله آيا آن را از باب حرمت بر زمين مى گذارى؟ فرمود: نه، خدا را گواه مى گيرم كه اين كار را به خاطر فروتنى در پيشگاه حضرت حق انجام دادم.

2 . حدثنا حرملة بن يحيى عن يحيى بن بكير عن ابن لهيعة عن سليمان بن زيادالحضرمى عن عبداللّه بن الحارث بن الجزء الزبيد قال: أكلنا مع رسولِ اللّه صلى الله عليه و آله طعاما فى المسجد... .(1)

ما همراه رسول خدا صلى الله عليه و آله در مسجد غذايى خورديم.

ص: 238

ص: 239

ص: 241

ص: 243

فرزند ابوهريره از پدرش نقل مى كند كه در روزى كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله على عليه السلام را از مدينه به مكّه فرستاد من هم همراهش بودم، حضرت با تمام توان و با صداى بلند و رسا فرمود: وارد بهشت نمى شود مگر نفسى كه ايمان دارد و از اين سال هيچ مشركى حج انجام نمى دهد و هيچ كس برهنه، خانه خدا را طواف نمى كند و هر كس كه عهدى بين او و رسول خداست مدت او تا چهار ماه آينده است، و از آن پس خداوند و رسولش از مشركان بيزارند.

4 . حدثنا محمد بن يحيى بن فارس عن عبدالرزاق عن معمر عن الزهرى عن رجل من مزينة - و نحن عند سعيد بن المسيب - عن أبى هريرة قال: اليَهُودُ أتوا النَّبِىَّ صلى الله عليه و آله وَ هُو جالسٌ فى المَسجِدِ فى أصحابه فقالُوا... .(1)ابوهريره نقل مى كند يهوديان در حالى كه پيامبر در ميان يارانش در مسجد نشسته بود به حضور حضرت آمدند.

روايات ديگرى درخصوص آمدن هيئت هاى مختلف و قرار گرفتن در مسجد در منابع اهل سنت آمده است.(2)

نظير اختلاف فقهاى شيعه در اين مسئله در بين ائمه اهل سنت هم موجود است.(3)

ص: 246

ص: 247

امام على عليه السلام مى فرمايد رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هرگاه امتم دچار پانزده خصلت شود، بلا بر آنان نازل مى شود، يكى از آنها اين است كه صداها در مسجد بلند شود.

جَمَاعَةً.(1)محمد بن سنان مى گويد: شنيدم امام رضا عليه السلام مى فرمود: نماز فرادا در مسجد كوفه بهتر از هفتاد نماز است كه در غير مسجد به صورت جماعت خوانده شود.

4 . و بهذا الأسناد عن رُزَيقِ قَالَ: سَمِعتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام يَقُولُ: صَلاَهَ الرَّجُلِ فِي مَنزِلِهِ جَمَاعَةً تَعدِلُ أَربَعَا وَ عِشرِينَ صَلاَةً وَ صَلاَةُ الرَّجُلِ جَمَاعَةً فِي المَسجِدِ تَعدِلُ ثَمانِيا وَ أَربَعِينَ صَلاَةً مُضَاعَفَةً فِي المَسجِدِ وَ اِنَّ الرَّكعَةَ فِي المَسجِدِ الحَرَامِ أَلفُ رَكعَةٍ فِي سِوَاهُ مِنَ المَسَاجِدِ وَ اِنَّ الصَّلاَةَ فِي المَسجِدِ فَردا بِأَربَعٍ وَ عِشرِينَ صَلاَةً. وَالصَّلاةَ فِي مَنزِلِكَ فَردا هَبَاءٌ مَنثُورٌ، لاَ يَصعَدُ مِنهُ اِلَي اللّه شَيي ءٌ وَ مَن صَلَّي فِي بَيتُهُ جَمَاعَةً رَغبَةً عَنِ المَسجِدِ فَلا صَلاَةَ لَهُ وَ لاَ لِمَن صَلَّي تَبِعَهُ اِلاَّ مِن عِلَّةٍ تَمنَعُ مِنَ المَسجِدِ.(2)

شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: نماز مرد در خانه اش به جماعت معادل 24 نماز است و نماز مرد به جماعت در مسجد معادل 48 نماز مضاعف است. و يك ركعت در مسجدالحرام هزار ركعت در مساجد ديگر است. و همانا نماز فرادا در مسجد برابر با 24 نماز است و نماز فراداى فرد در خانه اش بر باد رفته است و چيزى از او به سوى خدا بالا نمى رود و هر كس در خانه اش نماز را به جماعت بخواند - به جهت اعراض از مسجد- نمازش مقبول نيست و همچنين نماز كسانى كه با او خوانده اند مگر اينكه دليل و عذرى بر ترك مسجد داشته باشند.

ص: 251

5 . سعد عن أبى جعفر عن العباس بن معروف عن على بن مهزيار عن محمد بن عبدالحميد عن محمد بن عمارة قال: أَرسَلتُ اِلَي أَبِي الحَسَنِ الرِّضا عليه السلام أَسأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُصَلِّي المَكتُوبَةَ وَحدَهُ فِي مَسجِدِ الكُوفَةِ أَفضَلُ أَو صَلاَتُهُ فِي جَمَاعَة؟ فَقَالَ: الصَّلاةُ فِي جَمَاعَة أَفضَلُ.(1)

محمد بن عماره مى گويد: پيكى را به امام رضا عليه السلام فرستادم و سؤال كردم از مردى كه نماز واجبش را به تنهايى در مسجد كوفه بخواند بهتر است يا نمازش را در جماعت بخواند؟ امام عليه السلام فرمود: نماز در جماعت بهتر است.

ص: 252

ص: 253

ص: 255

ص: 257

اين مسجد به خلاف آنچه تو قضاوت كردى، در چنين موردى قضاوت فرمود [در ادامه روايت علّت آگاهى محمد بن مسلم -با توجه به اختلاف زمانى بين ايشان و امام على عليه السلام روايتى از امام باقر عليه السلام ذكر شده كه ايشان به صورت مكتوب داشته اند.]

2 . على بن ابراهيم عن أبيه عن ابن أبى عمير عن على بن أبى حمزة عن أبى بصرى عن أَبى جعفر عليه السلام قال: دَخَلَ أَمِيرَالمُؤمِنينَ عليه السلام أَلمَسجِدَ فَاستَقبَلَهُ شَابٌّ يَبكِي وَ حَولَهُ قَومٌ يَسكِتُونَهُ فَقَالَعَلِىُّ عليه السلام مَا أبكَاكَ؟ فَقَال: يَا أَمِيرَالمُؤمِنينَ! اِنَّ شُرَيحا قَضَي عَلَىَّ بِقَضِيَّةٍ مَا أَدرِي مَاهِىَ، انَّ هَؤُلاَءِ النَّفَرَ خَرَجُوا بِأَبى مَعَهُم فِي السَّفَرِ فَرَجَعُؤا وَ لَم يَرجِع أَبِي فَسَأَلتُهُم عَنهُ فَقَالُوا مَاتَ فَسَأَلتُهُم عَن مَالِهِ فَقَالُوا ما تَرَكَ مالاً فَقَدَّمتُهُم اِلَي شُرَيحٍ فَاستَحلَفَهُم وَ قَد عَلِمتُ يَا أَمِيرَالمُؤمِنينَ أَنَّ أَبِي خَرَجَ وَ مَعَهُ مَالٌ كثيرٌ... ثُمَّ قَالَ: فَرِّقُوهُم وَ غَطُّوا رُوسَهُم قَالَ: فَفُرِّقَ بَينَهُم وَ أُقِيمَ كُلُّ رَجُلٍ مِنهُم اِلَي أُسطُوَانَةٍ مِن أَساطِينِ المَسجِدِ وَ رَءُوسُهُم مُغَطَّاةٌ بِثِيَابِهِم ثُمَّ دَعَا بِعُبَيدِاللّه بن أَبِي رَافِعٍ كَاتِبِهِ فَقالَ هَاتِ صَحِيفَةً وَ دَوَاةً وَ جَلَسَ أَمِيرُالمُؤمِنينَ عليه السلام فِي مَجلِسِ القَضَاءِ وَ جَلَسَ النَّاسُ اِليه... .(1)

امام باقر عليه السلام مى فرمايد: اميرالمؤمنين عليه السلام وارد مسجد شد و با جوانى روبه رو شد كه مى گريد و مردم در اطرافش جمع شده اند تا او را ساكت كنند. حضرت پرسيد: چه چيزى تو را به گريه انداخته است؟ جوان گفت: اى امير مؤمنان! شريح قاضى در مورد قضيه من به صورتى حكم كرده است كه نمى فهمم چرا اين گونه حكم كرده است؛ گروهى همراه پدرم به مسافرت رفتند و برگشتند ولى پدرم بازنگشته است! از آنان سؤال كردم: گفتند: او مرد. از اموالش پرسيدم؟ گفتند: او از خود چيزى باقى نگذاشت. آنان را نزد شريح قاضى بردم و او آنان را سوگند داد (و تبرئه كرد) در حالى كه من مى دانم پدرم با مال زيادى به مسافرت رفت... [روايت طولانى است حضرت نزد شريح مى رود و به او اعتراض مى كند، سپس دستور مى دهد تمام همسفران را در نزد حضرت حاضر كنند تا خود قضاوت كند ]حضرت دستور داد: آنان را از يكديگر جدا كنيد و سرهايشان را بپوشانيد. راوى مى گويد: آنان را از هم جدا كردند و هر يك را در كنار يكى

ص: 259

از ستون هاى مسجد قرار دادند در حالى كه سرهايشان با لباس شان پوشيده بود. حضرت دستور فرمود: عبيد بن ابى رافع كاتبِ حضرت؛ با قلم و كاغذ حاضر شود و خود در جايگاه قضاوت نشستند. مردم هم نشستند...(1) (در ادامه روايت نحوه بازجويى حضرت از افراد و اعتراف آنان به قتل پدر جوان آمده است).

3 . و عن على عليه السلام : أَنَّهُ بَلَغَهُ أَنَّ شُرَيحا يَقضِي فِي بَيتِهِ فَقَالَ: يَا شُرَيحُ اِجلِس فِي المَسجِدِ فَاِنَّهُ أَعدَلُ بَينَ النَّاسِ وَ اِنَّهُ وَهنُ بِالقَاضِي أَن يَجلِسَ فِي بَيتِهِ.(2)به حضرت امير عليه السلام خبر رسيد كه شريح قاضى در خانه اش قضاوت مى كند! پس فرمود: اى شريح! در مسجد قضاوت كن، كه براى عدالت بين مردم بهتر است. ضعف و سستى است براى قاضى كه در خانه اش بنشيند و قضاوت كند.

4 . على بن محمد عن عبداللّه بن اسحاق عن الحسن بن على بن سليمان عن محمد بن عمران عن ابى عبداللّه عليه السلام قال: أُتِىَ أَمِيرُالمُؤمِنينَ عليه السلام و هُوَ جالِسٌ فِي المَسجِدِ الكُوفَةِ بِقَومٍ وَجَدُوهُم يَأكُلُون بِالنَّهارِ فِي شَهرِ رَمَضَانَ فَقَال لَهُم أَمِيرُالمُومِنِينَ عليه السلام أَكَلتُم و أَنتُم مُفطُِرُونَ؟ قَالُوا: نعم... الحديث.(3)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: اميرالمؤمنين عليه السلام در ماه رمضان در مسجد كوفه نشسته بود كه روزه خوارانى را يافته نزد وى آوردند، حضرت از آنان پرسيد: در حالى خورديد كه روزه دار نبوديد؟ گفتند: آرى... [در ادامه روايت حضرت پس از اثبات مجرم بودن آنان حكم را صادر كردند.]

ص: 260

5 . حدثنا عباد بن سليمان عن محمد بن سليمان عن هارون بن جهم عن محمد بن مسلم عن أبى جعفر عليه السلام قال: بَينَا أَمِيرُالمُؤمِنِينَ عليه السلام جَالِسٌ فِي مَسجِدِ الكُوفَةِ وَ قَدِاحتَبى بِسَيفِهِ وَ أَلقَي تُرسَهُ خَلفَ ظَهرِهِ اِذ أَتَتهُ امرَأَةٌ تَستَعدِي عَلَي زَوجِهَا فَقَضَي لِلزَّوجِ عَلَيهَا... .(1)

امام باقر عليه السلام مى فرمايد: اميرالمؤمنين در مسجد كوفه نشسته بود و به شمشيرش تكيه داده و سپرش را پشت سرش نهاده بود كه زنى نزد وى آمد و از او بر عليه شوهرش كمك و يارى طلبيد، آن حضرت به نفع مرد و بر عليه آن زن قضاوت نمود.

قضاوت هاى حضرت على عليه السلام در مسجد كوفه به شهادت تاريخ بيش از موارد مذكور و به حدى بوده است كه مكان قضاوت به «دكه القضا» شهرت يافته است. در متون روايى اهل سنت نيز موارد متعددى از قضاوت افراد در مسجد نقل شده است كه براى آگاهى به منبع ذيل مراجعه كنيد.(2)

ص: 261

2 . عدة من أصحابنا عن البرقى عن أبيه عن صفوان بن يحيى عن محمد بن الحسن العطار عن رجل من أصحابنا عن أبى عَبدِاللّه عليه السلام قالَ: قَالَ لِي يا فُلاَنُ أَمَا تَغدُوا فِي الحَاجَةِ، أَمَا تَمُرُّ بِالمَسجِدِ الأَعظَمِ عِندَكُم بِالكُوفَةِ؟ قُلتُ: بَلى قالَ: فَصَلِّ فِيهِ أَربَعَ رَكَعاتٍ قُل فِيهِنَّ غَدَوتُ بِحَولِ اللّه وَ قُوَّتِهِ، غَدَوتُ بِغَيرِحَولٍ مِنِّي وَ لاَ قُوَّةٍ وَ لَكِن بِحَولِكَ يَا رَبِّ وَ قُوَّتِكَ أَسأَلُكَ بَرَكَةَ هَذَااليَومِ وَ بَرَكَةَ أَهلِهِ وَ أَسأَلُكَ أَن تَرزُقَنِي مِن فَضلِكَ حَلالاً طَيِّبا تَسُوقُهُ اِلَىَّ بِحَولِكَ وَ قُوَّتِكَ وَ أَنَا خافِضٌ فِي عَافِيَتِكَ.(1)

مردى از اصحاب امام عليه السلام نقل مى كند كه امام صادق عليه السلام به من فرمود: بامدادان كه در پى حاجت خود مى روى، آيا از مسجد اعظم كه در كوفه است، گذر مى كنى؟ عرض كردم: آرى. فرمود: پس چهار ركعت نماز در آنجا بخوان و در نمازهايت بگو: به حول و كمك الهى صبح كردم و نه به حول و توان خودم، بلكه به حول و قوت تو اى پروردگار من! از تو بركت امروز را مى طلبم و بركت اهل اين روز را [بركت همگانى براى بندگانت در اين روز] و از تو مى خواهم كه از فضل خودت روزى پاك و حلالى را نصيبم گردانى كه آن را با نيرو و قوتت به سويم برانى و من در سايه حمايت تو در آسايشم.

ص: 265

3 . محمد بن الحسين الرضى فى (المجازات النبويّة) قال: قال عليه السلام : أبنوا المساجد و اجعَلُوها جمّا.(1)

نبى اكرم صلى الله عليه و آله طبق اين نقل فرمودند: مساجد را صاف و بدون كنگره بسازيد.

ص: 269

كردند، فرمان داد تا آن را خراب كنند، آنگاه فرمودند: مناره را بايستى هم سطح با پشت بام مسجد ساخت.

3 . و روى سعد بن عبداللّه عن داود بن قاسم الجعفرى(1) قَالَ: كُنتُ عِندَ أَبِي مُحَمَّدٍ عليه السلام فَقَالَ: اِذَا قَامَ القَائِمُ يَهدُم المَنَارِ(2) والمقاصِيرِ التى فِي المَساجِد، فَقُلتُ فى نَفسِي لأى معنى هذا فَأقبل على فقال:مَعنى هذا أَنَّها مُحدثة مبتدعة، لَم يُبنِها نَبِىُّ ولاحجةٌ.

داود بن قاسم مى گويد: نزد امام حسن عسكرى عليه السلام بودم كه فرمود: هرگاه حضرت قائم قيام كند مناره ها و مقصوره هايى را كه در مساجد است را ويران مى كند، با خود گفتم: اين كار به چه معنايى است؟ امام رو به من كرد و فرمود: به معناى بدعت گذارى در دين است كه هيچ پيامبر و حجت خدا به ساخت آن اقدام ننموده است.

به نظر مى رسد در جمع بين روايات دوم و سوم مى توان گفت: مقصود انهدام مناره هاى بلند است كه از سطح مساجد بلندتر ساخته مى شود و الاّ اگر هم سطح با مساجد باشد اشكالى ندارد. همان طور كه در در روايت ديگر كه در بحث «طلاكارى مساجد» ذكر شد از بلند ساختن مناره نهى شده بود.

ص: 271

ص: 273

داد؟ فرمود: اگر نظافت و اصلاح شود اشكالى ندارد.

3 . على بن محمّد عن سهل بن زياد عن أحمد بن محمد بن أبى نصر، عن أبان بن عثمان، عن أبى الجارود - فى حديث - قال: سَأَلتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام عَنِ المَكانِ يَكُونُ خَبِيثا [حَشّا(1)] ثُمَّ يُنَظَّفُ و يُجعَلُ مَسجدا؟ قَالَ: يُطرَحُ عَلَيهِ مِنَ التُّرابِ حَتّى يُوَارِيَهُ، فَهُوَ أَطهَرُ.(2)أبى جارود مى گويد: از امام صادق عليه السلام از مكانى كه دستشويى بود سؤال كردم كه پس از نظافت مى توان آن را مسجد قرار داد؟ فرمود: خاك بر او بريزيد تا آن را بپوشاند. چرا كه خاك پاك كننده است.

4 . محمد بن على بن محبوب عن محمد بن الحسين عن الحسن بن على بن فضّال عن ثعلبة بن ميمون عن محمد بن مضارب [مصادف(3)] عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: لاَ بَأسَ بِأَن يُجعَلَ عَلَي العَذِرَةِ مَسجِدا.(4)

محمد بن مضارب مى گويد: امام صادق عليه السلام فرمود: اشكالى ندارد كه بر عذره انسان [پس از محو يا نابودى ]مسجد قرار داده شود.

5 . عبداللّه بن الحسن عن جدّه على بن جعفر عن أخيه موسى بن جعفر عليه السلام قال: سَأَلتُهُ عَن بَيتٍ كَانَ حَشَّا زَمَانا، هَل يَصلُحُ أَن يَجعَلَ مَسجِدا؟ قال: إذَا نُظِّفَ وَ أَصَلَحَ فَلا بَأس.(5)

على بن جعفر مى گويد از برادرم امام كاظم عليه السلام از خانه اى كه مدت طولانى دستشويى

ص: 275

بوده پرسيدم: آيا صلاح است كه مسجد قرار داده شود؟ فرمود: اگر نظافت شود و اصلاح شود - كارى شود كه اثر دستشويى از بين برود و بوى آن قطع گردد - اشكالى ندارد.

6 . محمد بن على بن محبوب عن العباس عن صفوان عن القاسم بن محمد عن سليمان مَولَي طِربالٍ عن عبيدة بن زرارة قال سمعت أباعبداللّه عليه السلام يَقُولُ: الأرضُ كُلُّها مَسجِدٌ الاّ بِئرَ غائِطٍ أَو مَقبَرَةً.(1)

عبيدة بن زراره مى گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: در همه زمين مگر دستشويى و قبرستان ها مى توان مسجد بنا نمود.

7 . عن سعد، عن أبى جعفر عن أبيه: (عن عبداللّه بن المغيرة)(2) عن عبداللّه بن سنان- فى حديث - قال: سَأَلتُ أَباعَبدِاللّه عليه السلام : عَنِ المَكانِ يَكُونُ حَشَّا زَمَانا فَيُنَظَّفُ، وَ يُتَّخَذُ مَسجِدا؟ فَقَالَ: أَلقِ عَلَيهِ مِنَ التُّرابِ حَتّى يَتَوارَي فَاِنَّ ذَلِكَ يُطَهِّرُهُ ان شَاءَ اللّه .(3)

عبداللّه بن سنان مى گويد: از امام صادق عليه السلام در مورد مكانى كه مدت زمان طولانى دستشويى بوده، سؤال كردم كه آيا مى توان آن را نظافت نمود و مسجد قرار داد؟ امام عليه السلام فرمود: آن قدر خاك بريزيد كه نجاسات آن پوشيده شود كه اين كار زمين را تطهير خواهد كرد. انشاءاللّه .

8 . عن سعد بن عبداللّه عن هارون بن مسلم عن مسعده بن صدقه الرَّبَعِىِّ عن جعفربن محمد صلى الله عليه و آله قالَ سُئِلَ: أَيَصلُحُ مَكَانٌ حَشٌّ أَن يُتَّخَذَ مَسجِدا؟ فَقالَ: اِذَا أُلقِي عَلَيهِ مِنَ التُّرابِ مَا يُوَارِي ذَلِكَ وَ يَقطَعُ رِيحَهُ فَلا بَأَسَ، وَ ذَلِكَ لَأَنَّ التُّرابِ طهورٌ (يُطَهِّرُهُ)(4) و به مَضَتِ السُنَّةُ.(5)

ص: 276

مسعده بن صدقه مى گويد از امام صادق عليه السلام سؤال شد: آيا مى توان مكان دستشويى را به مسجد تبديل كرد؟ امام عليه السلام فرمود: اگر به قدرى خاك روى نجاسات بريزند كه پوشيده و بوى آن قطع شود مانعى ندارد چون خاك آن نجاسات را تطهير مى كند و سنت پيامبر صلى الله عليه و آله نيز اين گونه بوده است.

9 . عدة من أصحابنا عن احمد بن محمد عن عثمان بن عيسى عن سماعة قال: سَأَلتُهُ عَن زِيَارَةِ القُبُورِ وَ بِنَاءِ المَساجِدِ فِيها فقال: أَمَّا زِيَارَةُ القُبُور فَلاَبأسَ بِها و لاتُبنَي عِندَهَا المَسَاجِدُ.(1)

سماعة بن مهران مى گويد از امام عليه السلام درباره زيارت قبور و ساختن مسجد در قبرستان سؤال كردم؟ فرمود: زيارت قبور مانعى ندارد ولى نبايد در قبرستان مسجد ساخته شود.

10 . حدثنا محمد بن موسى المتوكل عن على بن ابراهيم عن أبيه عن حماد بن حريز عن زرارة عن ابى جعفر عليه السلام قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : لا تَتَّخُذُوا قَبرِي قِبلَةً وَ لاَ مَسجِدا فانَّ اللّه تعالى لَعَنَ الَّذِينَ اتَّخَذُواقُبُورَ أَنبِيائِهِم مَسَاجِدَ.(2)

امام باقر عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه فرمودند: قبر مرا قبله و مسجد خويش نگيريد. پس همانا خداى تعالى لعنت فرموده كسانى را كه قبور پيامبرانشان را مسجد قرار دادند.

ص: 277

11 . على بن محمد عن سهل بن زياد عن احمد بن محمد بن ابى نصر عَمَّن سَأَل أباعَبدِاللّه عليه السلام : عَنِ المَسجِدِ يَنِزُّ حائِطِ قِبلَتِهِ مِن بَالوُعَةٍ فِيها فَقالَ: اِن كَانَ نَزُّهُ مِنَ البالُوعَةِ فَلا تُصَلِّ فِيهِ وَ اِن كَانَ نَزُّهُ مِن غَيرِ ذَلِكَ فَلابَأسَ بِهِ.(1)

از امام صادق عليه السلام سؤال شد: آيا مى توان در مسجدى نماز خواند كه ديوار قبله اش مرطوب و نمناك شده است از چاهى كه در آن بول مى شود؟ فرمود: اگر رطوبت او يقينا از چاه است خير، ولى اگر از غير چاه باشد اشكالى ندارد.

عايشه مى گويد: ام حبيبه و ام سلمه از كنيسه اى كه در حبشه ديده بودند، سخن گفتند كه در آن تصاويرى بوده است و من داستان را براى پيامبر صلى الله عليه و آله گفتم، فرمود: اينان زمانى كه مرد صالحى در بينشان فوت مى كرد بر قبر او مسجد مى ساختند و تصاويرى نقش مى كردند، اينان بدترين خلق در نزد خداوند در روز قيامت هستند.

ص: 279

ص: 281

مساوى است؟ حضرت فرمود: چگونه ممكن است در همه جا مساوى باشد! عرض كردم: پس كدام مكان نسبت به بقيه أفضل است؟ فرمود: بين در خانه كعبه تا حجرالأسود.

3 . أَحمد بن محمدبن على بن الحكم عن الكَاهِلِىّ قال: كُنَّا عِندَ أَبى عَبدِاللّه عليه السلام فَقالَ: أَكثِرُوا مِنَالصَّلاةِ وَالدُّعاءِ فِي هذا المَسجِدِ أَما اِنَّ بُكلِّ عَبدٍ رِزقا يُجَازُ اِلَيهِ جَوزا.(1)

نزد امام صادق عليه السلام بوديم فرمود: زياد نماز و دعا در اين مسجد بخوانيد و بدانيد كه براى هر بنده اى روزى اى است كه به طرف او خواهد آمد.

4 . احمد بن محمد عن على بن أبى سَلَمَةَ عن هارون بن خَارِجَةَ عَن صامتٍ عَن أبى عبداللّه عليه السلام عن آبائه عليه السلام قال: الصَّلاةُ فى المَسجِدِالحَرَامِ تَعدِلُ مِائَةَ أَلفِ صَلاةٍ.(2)

امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش نقل مى كند كه فرمودند: نماز در مسجدالحرام معادل يك صد هزار نماز [در جاى ديگر] است.

5 . عِدَّةٌ مِن أَصحابنا عن سهل بن زيادٍ عن أحمد بن مُحَمَّدِبنِ أَبى نَصرٍ عَن أَبِي الحَسَنِ عليه السلام قالَ: سَأَلتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُصَلِّي فِي جَمَاعَةٍ فى مَنزِلَةِ بمَكَّةَ أَفضَلُ أَو وَحدَهُ فِي المَسجِدِالحَرَامِ؟ فقالَ: وَحدَهُ.(3)

محمد بن ابى نصر مى گويد: از امام رضا عليه السلام پرسيدم درباره مردى كه در خانه اش در مكّه نماز را به جماعت مى خواند، آيا اين بهتر و بافضيلت تر است يا اينكه نماز را به صورت فرادا در مسجدالحرام بخواند؟ امام عليه السلام فرمودند: فرادا در مسجدالحرام بخواند.

ص: 283

6 . أبى (ره) عن على بن ابراهيم عن أبيه عن على بن معبد عن الحسين بن خالد عن أبى الحسن الرّضا عليه السلام عن آبائه عليه السلام قالَ: قال محمد بن عَلِىٍّ الباقر عليه السلام : صَلاَةٌ فِي المَسجِدِ الحَرَامِ أَفضَلُ مِن مِائَةِ أَلفِ صَلاَةٍ فِي غَيرِهِ مِنَ المَسَاجِدِ.(1)

امام رضا عليه السلام از پدرانش نقل مى كند كه امام باقر عليه السلام فرمود: يك نماز در مسجدالحرام برتر از يكصد هزار نماز در غير آن از مساجد ديگر است.

7 . و روى ابوحمزه الثمالِىُّ عَن أَبى جَعفَرٍ عليه السلام أَنَّهُ قال: مَن صَلَّي فِي المَسجِدِالحَرَامِ صَلاَةً مَكتُوبَةًقَبِلَ اللّه بِهَا مِنهُ كُلَّ صَلاَةٍ صَلَّاهَا مُنذُ يَومَ وَجَبَت عَلَيهِ الصَّلاةُ وَ كُلِّ صَلاَةٍ يُصَلِّيهَا اِلَي أَن يَمُوتَ.(2)

ابوحمزه ثمالى مى گويد: هر كس نماز بگذارد در مسجدالحرام، نماز واجب، خداوند متعال به (بركت) آن نماز واجب قبول مى كند هر نماز واجبى را كه تا آن روز خوانده است و نيز هر نماز واجبى كه بعد از آن مى خواند تا هنگامى كه بميرد.

8 . و قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : الصَّلاَةُ فِي مَسجِدِي كَأَلفِ صَلاَةٍ فِي غَيرِهِ اِلاَّ المَسجِدَ الحَرَامَ فاِنَّ الصَّلاَةَ فِي المَسجِدِ الحَرَامِ تَعدِلُ أَلفَ صَلاَةٍ فِي مَسجِدِى.(3)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: نماز در مسجد من مانند هزار نماز در غير آن از مساجد ديگر است مگر مسجدالحرام. همانا نماز در مسجدالحرام معادل هزار نماز در مسجد من است.

ص: 284

9 . الحسين بن سعيد عن حمّادٍ عن معاوية بن وهب عن أبى عبداللّه قالَ: قَالَ: رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله الصَّلاَةُ فِي مَسجِدى تَعدِلُ أَلفَ صَلاَةٍ فِي غَيرِهِ اِلاَّ المَسجِدَالحَرَامَ فاِنَّهُ أَفضَلُ مِنهُ.(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: نماز در مسجد من معادل هزار نماز در غير مسجد من است مگر مسجدالحرام! همانا مسجدالحرام برتر از مسجد من است.

10 . أبى (ره) عن عبداللّه بن جعفر عن هارون بن مسلم عن مسعدة بن صدقة عن الصادق عليه السلام عن آبائه عليهم السلام قالَ: قالَ رسولُ اللّه صلى الله عليه و آله : صَلاَةٌ فِي مَسجِدِي تَعدِلُ عِندَاللّه عَشَرَةَ آلاَفِ صَلاَةٍ فِي غَيرِهِ مِنَ المَسَاجِدِ اِلاَّ المَسجِدَ الحَرَامِ، فَاِنَّ الصَّلاَةَ فِيهِ تَعدِلُ مِائَةَ أَلفِ صَلاَةٍ.(2)

امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش نقل مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: نماز در مسجد من در نزد خداوند معادل ده هزار نماز در مساجد ديگر است مگر مسجدالحرام، كه نماز در آنمعادل يكصد هزار نماز است.

11 . حدثنا ابى عن احمد بن ادريس عن محمد بن احمد بن يحيى بن عمران الأشعرى عن محمد بن احمد عن الحسن بن على بن كيسان عن موسى بن سلام قَالَ: اِعتَمَرَ أَبُوالحَسَنِ الرِّضَا عليه السلام فَلَمَّا وَدَّعَ البَيتَ وَ صَارَ اِلَي بَابَ الحَنَّاطِينَ لِيَخرُجَ مِنهُ وَقَفَ فِي صَحنِ المَسجِدِ فِي ظَهرِ الكَعبَةِ ثُمَّ رَفَعَ يَدَيهِ فَدَعَا ثُمَّ التَفَتَ اِلَينَا فَقَالَ نِعمَ المَطلُوبُ بِهِ الحَاجَةُ اِلَيهِ الصَّلاَةُ فِيهِ أَفضَلُ مِنَ الصَّلاةِ فِي غَيرِهِ بِسِتِّينَ سَنَةً أَو شهرا. فلَمَّا صَارَ عِندِالبَابِ قَالَ: اللَّهُمَّ اِنِّي خَرَجتُ عَلَي أن لا اِلَه اِلاّ أَنتَ.(3)

موسى بن سلام مى گويد: امام رضا عليه السلام عمره اش را انجام داد. پس چون خواست وداع

ص: 285

كند رفت به سمت در «حناطين»(1) تا خارج شود، ايستاد در صحن مسجد در پشت كعبه و دست هايش را بلند كرد و دعا نمود. سپس برگشت به طرف ما و فرمود: خوب است انسان حاجت اش را در اينجا بخواهد. نماز در اين جا برتر از نماز در غير اين مكان است، به شصت سال يا ماه [ظاهرا ترديد از راوى است كه امام عليه السلام سال فرمود يا ماه] پس چون به نزد در رسيد فرمود: بار خدايا من از خانه بيرون مى روم در حالى كه شهادت مى دهم، خدايى جز تو نيست.

12 . عدة من أصحابنا عن احمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن فضالة بن ايوب عن أبان عن زرارة قال: سَأَلتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُصَلِّي بِمَكَّةَ يَجعَلُ المَقَامَ خَلفَ ظَهرِهِ وَ هُوَ مُستَقبِلُ القِبلَةِ فَقَالَ: لاَبَأسَ يُصَلِّي حَيثُ شَاءَ مِنَ المَسجِدِ بَينَ يَدَىِ المَقَامِ أَو خَلفَه وَ أَفضَلُهُ الحَطِيمُ وَالحِجرُ وَ عِندَالمَقَامِ وَالحَطِيمُ حِذَاءَ البَابِ.(2)

زراره مى گويد: سؤال كردم از امام عليه السلام درباره مردى كه در مكه نماز مى گذارد و مقام حضرت ابراهيم عليه السلام را پشت سرش قرار مى دهد در حالى كه رو به قبله است؟ فرمود: اشكالى ندارد، در هر نقطه از مسجد كه خواست نماز بگذارد چه مقام مقابل او باشد و چه پشت سر او، ولى برترين جاى مسجد (حطيم) است كه مقابل درِ كعبه است و حجر اسماعيل و نزد مقام حضرت ابراهيم عليه السلام .

13 . محمد بن يحيى و غيره عن احمد بن محمد عن العباس بن معروف عن على بن مهزيار عن الحسين بن سعيد عن ابراهيم بن أبى البلاد، عن أبى بلال المكى قال: رَأَيتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام طَافَ بِالبَيتِثُمَّ صَلَّي فِيَما بَينَ البَابِ وَالحَجَرِالأَسوَدِ رَكَعَتَينِ فَقُلتُ لَهُ مَا رَأَيتُ أَحَدا مِنكُم صَلَّي فِي هَذَا المَوضِعِ فَقَالَ: هَذَا المَكَانُ الَّذِي تِيبَ عَلَي آَدَمَ فِيهِ.(3)

أبوبلال مكى مى گويد: امام صادق عليه السلام را ديدم كه دور خانه [كعبه] طواف كردند،

ص: 286

سپس دو ركعت نماز مابين درِ خانه و حجرالأسود به جا آوردند. به حضرت عرض كردم: نديدم كسى از شما را كه در اين مكان نماز بگزارد؟ پس فرمود: اين مكانى است كه حضرت آدم عليه السلام در اينجا توبه داده شد.

14 . عدة من أصحابنا عن احمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن ابراهيم بن أبى البلاد عن أبى بلال المَكِّي قَالَ: رَأَيتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام : دَخَلَ الحِجرَ مِن نَاحِيَةِ البَابِ فَقَامَ يُصَلِّي عَلَي قَدرِ ذِرَأَعينِ مِنَ البَيتِ. فَقُلتُ لَهُ مَا رَأَيتُ أَحَدا مِن أَهلِ بَيتكَ يُصَلِّي بِحِيَالِ المِيزَابِ فَقَالَ هَذَا مُصَلَّي شَبَّرَ وَ شَبِيرٍ ابنَى هَارُونَ.(1)

ابوبلال مكى مى گويد: امام صادق عليه السلام را ديدم كه از طرف در خانه وارد حجر اسماعيل شد. پس ايستاد - به اندازه اى كه دو زرع (به اندازه جاى نماز گزاردن يك نفر) بيشتر فاصله با خانه خدا نداشت - و نماز گزارد، به امام عليه السلام عرض كردم: نديده ام احدى از اهل بيت تو را كه در اين مكان - محدوده ميزاب يا ناودان طلا- نماز بگزارد؟ حضرت فرمود: اين مكان جايگاه نماز شبّر و شبير فرزندان حضرت هارون عليه السلام است.

15 . ابوعلى الأشعرى عن محمد بن عبدالجبار عن ابن فضال عن ثعلبة عن معاويةٍ قال: سَأَلتُ أَباعَبداللّه عليه السلام عَنِ الحَطِيمَ فقال: هُوَ مَا بَينَ الحَجَرِالأَسوَدِ وَ بَينَ البَابِ وَ سَأَلتُهُ لِمَ سُمِّىَ الحَطِيمَ فَقَالَ: لِأَنَّ النَّاسَ يَحطِمُ بَعضُهُم بَعضا هُنَاكَ.(2)

معاوية بن عمار مى گويد: از امام صادق عليه السلام درباره حطيم سؤال كردم؟ فرمود: فاصله بين حجرالاسود و در خانه كعبه، حطيم است. سؤال كردم: چرا به حطيم نامگذارى شده است؟ فرمود: براى اينكه در اين مكان بعضى از مردم مزاحم بعضى ديگر مى شوند به جهت ازدحامزياد و برخى زير دست و پا له مى شوند.

ص: 287

16 . وَ قَالَ الصادِقُ عليه السلام : اِن تَهَيَّأَ لَكَ أَن تُصَلِّي صَلَوَاتِكَ كُلَّهَا الفَرَائِضَ وَ غَيرَهَا عِندَالحَطِيمِ فَافعَل فَاِنَّهُ أَفضَلُ عَلَي وَجهِ الأَرضِ.(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: اگر آماده شد براى تو كه تمامى نمازهايت - واجب و مستحب - را در نزد حطيم بخوانى پس اين كار را انجام بده كه اين مكان برترين نقطه بر روى زمين است.

17 . محمد بن ادريس فى آخر (السرائر) نقلاً من كتاب (مسائل الرجال) رواية أحمد بن محمد الجوهرى و عبداللّه بن جعفر الحميرى جميعا عن داود الصرمى، (عن بشر بن بشّار) قال: سَأَلتُهُ يَعنِي عَلِىَ بنَ مُحَمَّدٍ عليه السلام عَنِ الصَّلاَةِ بِمَكَّةَ فِي أَىِّ مَوضِعٍ أَفضَلُ فَقَالَ: عِندَ مَقَامِ اِبرَاهِيمَ الأَوَّلِ فِاِنَّهُ مَقامُ اِبرَاهِيمَ وَ اِسمَاعِيلَ وَ مُحَمَّدٍ (عليهم السلام).(2)

از امام على عليه السلام پرسيدم: نماز در چه مكانى از مكّه با فضيلت تر است؟ فرمود: در نزد مقام ابراهيم اول كه جايگاه حضرت ابراهيم عليه السلام و حضرت اسماعيل عليه السلام و حضرت محمد صلى الله عليه و آله است.

صاحب وسائل (ره) در ذيل روايت مى فرمايد: مقام ابراهيم اول نزد حطيم است. يعنى فاصله بين در كعبه و سنگ حجرالأسود.

18 . محمد بن الحسين عن الحسن بن على عن يونس بن يعقوب قال: قُلتُ لِأَبى عبداللّه عليه السلام : اِنِّي كُنتُ أُصَلِّي فِي الحِجرِ فَقَالَ لِي رَجُلٌ: لاتُصَلِّ المَكتُوبَةَ فِي هَذَا المَوضِعِ فاِنَّ فِي الحِجرِ مِنَ البَيتِ فَقَالَ: كَذَبَ صَلِّ فِيهِ حَيثُ شِئتَ.(3)

ص: 288

يونس بن يعقوب مى گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم: من در حجر اسماعيل نماز مى خواندم كه مردى به من گفت: نماز واجب را در اين مكان نخوان، زيرا بخشى از حجر اسماعيل جزء خانه كعبه است! امام عليه السلام فرمود، دروغ گفته است. در هر نقطه از حجر كه خواستىمى توانى نماز بگزارى.

19 . محمد بن يحيى عن احمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن فضالة بن أيوب عن معاوية بن عمار قال: سَأَلتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام : عَنِ الحِجرِ أَمِنَ البَيتِ هُوَ فِيهِ شَي ءٌ مِنَ البَيتِ فَقَالَ: لاَ وَ لاَ قُلاَمَةُ ظُفُرٍ وَلَكِن اِسمَاعِيلُ دَفَنَ أُمَّهُ فِيهِ فَكَرِهَ أَن تُوطَأَ فَحَجَّرَ عَلَيهِ حِجرا وَ فِيهِ قُبُورُ أَنبِيَاءَ.(1)

معاويه بن عمار مى گويد: از امام صادق عليه السلام سؤال كردم: آيا حجر اسماعيل جزء خانه كعبه است يا بخشى از آن جزء كعبه است؟ فرمود: خير، حتى به اندازه ناخنى كه مى گيرند جزء كعبه نيست. و لكن حضرت اسماعيل عليه السلام مادرش را در حجر دفن كرد لذا كراهت داشت بر آن پا بگذارد و داخل آن شود. پس سنگى بر روى حجر كشيد و در آن حجر قبور پيامبران است.

20 . محمد بن الحسن الصفار عن محمد بن الحسين عن الحسن بن حماد بن عديس عن عمران بن حمان قال: قُلتُ لِأَبِي الحَسَنِ عليه السلام : أَقصُرُ فِي المَسجِدِالحَرَامِ أَو أُتِمُّ قَالَ: اِن قَصَرتَ فَلَكَ وَ اِن أَتمَمَتَ فَهُوَ خَيرٌ وَ زِيَادَةُ الخَيرِ خَيرٌ.(2)

عمران مى گويد: به امام كاظم عليه السلام عرض كردم: نماز را در مسجدالحرام شكسته بخوانم يا تمام؟ فرمود: مى توانى شكسته بخوانى، اما اگر تمام بخوانى بهتر است و زيادت در كار خير نيكوست.

ص: 289

21 . محمد بن يحيى عن محمد بن احمد عن الحسين بن على بن مروان عن عدة من اصحابنا عن أبى حمزة الثمالى قال: قُلتُ لِأَبِي جَعفَرٍ عليه السلام فِي المَسجِدِالحَرَامِ لِأَىِّ شَيى ءٍ سَمَّاهُ اللّه العَتِيقَ فَقالَ: اِنَّهُ لَيسَ مِن بَيتٍ وَضَعَهُ اللّه

عَلَي وَجهِ الأَرضِ اِلاَّ لَهُ رَبٌّ وَ سُكَّانٌ يَسكُنُونَهُ غَيرِ هَذَا البَيتَ فَانَّهُ لاَ رَبَّ لَهُ اِلاَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ الحُرُّ ثُمَّ قَالَ: اِنَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ خَلَقَهُ قَبلَ الأَرضِ ثُمَّ خَلَقَ الأَرضَ مِن بَعدِهِ فَدَحَاها من تَحتِهِ.(1)ابوحمزه ثمالى مى گويد: در مسجدالحرام به امام باقر عليه السلام عرض كردم: چرا خداوند اين مسجد را عتيق نام نهاده است؟ پس فرمود: هيچ خانه اى را خداوند بر روى زمين ايجاد نكرد مگر اينكه براى او صاحبان و ساكنانى است كه در آن به سر مى برند مگر اين خانه را كه هيچ صاحبى غير از خداوند (عزّوجل) ندارد و اين خانه آزاد است. پس فرمود: خداوند اين خانه را قبل از آفرينش زمين خلق كرده سپس زمين را خلق، و از زير آن خانه گسترش داد.

ص: 290

ص: 291

2 . عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله فى وصيته لِأَبَاذَرٍّ(1) - فى حديث - قال: يا أَبَاذَرٍّ صَلاَةٌ فِي مَسجِدِي هَذَا تَعدِلُ مِائَةَ أَلفِ صَلاَةٍ فِي غَيرِهِ مِنَ المَسَاجدِ الاَّ المَسجِدَالحَرَامَ و صَلاَةُ فِي المَسجِدِالحَرَامِ تَعدِلُ مِائَةَ أَلَفِ صَلاةٍ فى غَيرِهِ.(2)رسول خدا صلى الله عليه و آله در وصيت به اباذر فرمودند: اى ابوذر! يك نماز در مسجد من معادل يكصد هزار نماز در غير اين مسجد از مساجد ديگر است، مگر مسجدالحرام كه يك نماز در مسجدالحرام معادل يكصد هزار نماز در غير خودش است.

3 . عدة من أصحابنا عن احمد بن محمد عن على بن الحكم عن أبى سلمة عن هارون بن خارجة قال: الصَّلاَةُ فِي مَسجِدِالرَّسُولِ صلى الله عليه و آله تَعدِلُ عَشرَةَ آلاَفِ صَلاَةٍ.(3)

نماز در مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله معادل ده هزار نماز در (مساجد) ديگر است.

4 . على بن ابراهيم عن أبيه و محمد بن اسماعيل عن الفضل بن شاذان عن ابى ابن عمير و صفوان بن يحيى عن معاوية بن عمّار قال: قال أبوعبداللّه عليه السلام : اِذَا فَرَغتَ مِنَ الدُّعَاءِ عِندَ قَبرِالنَّبِىِّ صلى الله عليه و آله فَائتِ المِنبَرَ فَامسَحهُ بِيَدِكَ وَ خُذ بِرُمَّانَتَيهِ وَ هُمَا السُّفلاَوَانِ وَامسَح عَينَيكَ وَ وَجهَكَ بِهِ فَاِنَّهُ يُقَالُ اِنَّهُ شِفَاءُ العَينِ وَ قُم عِندَهُ فَاحمَدِاللّه وَ أَثنِ عَلَيهِ وَسَل حَاجَتَكَ فَاِنَّ رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله قالَ: ما بَينَ مِنبَرِي وَ بَيتِي رَوضَةٌ مِن رِياضِ الجَنَّةِ وَ مِنبَرِي عَلَي تُرعَةٍ مِن تُرَعِ الجَنَّةِ وَالتُّرعَةُ هِيَ البَابُ الصَّغِيرُ.(4) ثُمَّ تَأتِي مقام النبى صلى الله عليه و آله فَتُصَلّى فيه ما بدا لك فَإذا دَخَلتَ المَسجِدَ فَصَّلِ على النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله و اِذَا خَرَجتَ فَاصنَع مِثلَ ذَلِكَ وَ أَكثِر مِنَ

ص: 293

الصَّلاةِ فى مَسجِدِ الرَّسُولِ صلى الله عليه و آله .(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: هنگامى كه از دعا در نزد مرقد مطهر پيامبر صلى الله عليه و آله فارغ شدى، نزديك منبر حضرت بيا و دو پايه آن را بگير و بر چشمان و صورتت با دستى كه بر پايه هاى منبر است دست بكش. كه گفته مى شود: شفاى چشم است و در نزد منبر بايست، پس خدا را ستايش كن و بر او درود و ثنا بفرست و حاجتت را بخواه؛ همانا رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: ما بين منبر و خانه ام باغى از باغ هاى بهشت است و منبرم بر درى از درهاى بهشت قرار گرفته است. سپس به مقام پيامبر صلى الله عليه و آله مى آيى و در آن نماز مى خوانى آنچه بتوانى. پس هنگامى كه داخلمسجد مى شوى و همچنين هنگامى كه خارج مى شوى بر پيامبر درود بفرست، و در اين مسجد زياد نماز بخوان.

5 . محمد بن يحيى عن احمد بن محمد عن ابن فضال عن جميل عن أبى بكر الحضرمى عن أبى عبداللّه عليه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : مَا بَينَ بَيتِي وَ مِنبَرِي روضة مِن رِياضِ الجَنَّةِ وَ مِنبَرِي عَلَي تُرعَةٍ مِن تُرَعِ الجَنَّةِ وَ قُوَائِمُ مِنبَرى رُبَّت(2) فِي الجَنَّةِ قَالَ: قُلتُ هِىَ رَوضَهُ اليَومِ؟ قَالَ: نَعَم اِنَّهُ لَو كُشِفَ الغِطَاءُ لَرَأَيتُم.(3)

امام صادق عليه السلام فرمودند: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: ما بين خانه ام و منبرم باغى از باغ هاى بهشت است و منبرم بر درى از درهاى بهشت است و پايه هاى منبرم از بهشت بالا آمده است [همان گونه كه در پاورقى آمده: گويا مقصود اينست كه بهشت نيز همچون منبرم درجات دارد

ص: 294

و پله به پله است]، راوى مى گويد عرض كردم: ما بين خانه و منبر امروز هم بوستان است؟ حضرت فرمود: آرى اگر پرده ها كنار مى رفت يقينا مى ديديد.

6 . و روى أن زَينَ العابِدِينَ عليه السلام مَرَّ بِرَجُلٍ وَ هُوَ قَاعِدٌ عَلى بَابِ رَجُلٍ، فَقَالَ لَهُ: مَا يُقعِدُكَ عَلَي بابِ هَذا المُترَفِ(1) الجَبَّارِ؟ فَقالَ: البَلاءُ، قالَ: قُم فَأُرشِدُكَ اِلى بَابٍ خَيرٍ مِن بابِهِ وَ اِلى رَبٍّ خَيرٍ لَكَ مِنهُ فَأَخَذَ بِيَدِهِ حَتّى انتَهى بِهِ اِلى المَسجِدِ، مَسجِدُ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله ، ثُمَّ قَالَ: استَقبِلِ القِبلَةَ وَ صَلِّ رَكعَتَينِ ثُمَّ ارفَع يَدَيكَ اِلَي اللّه عَزَّوَجَلَّ فَأَثنِ عَلَي اللّه وَ صَلِّ عَلَي رَسُولِهِ صلى الله عليه و آله ثُمَّ ادعُ بِآخِرِ الحَشرِ وَسِتَّ آياتٍ مِن أَوَّلِ الحَدِيدِ وَ بِالآيَتَينِ اللَّتَينِ فِي آلِ عِمرانَ(2) ثُمَّ سَلِ اللّه سُبحَانَهُ فَاِنَّكَ لاتَسأَلُ شَيئا الاَّ أَعطَاكَ.(3)

و روايت شده است كه امام سجاد عليه السلام از كنار مردى كه بر در خانه شخصى نشسته بود عبور مى كرد، پس فرمود: چه چيزى تو را بر در خانه اين مرد خوشگذران و ستمگر نشانده است؟ جواب داد: بلاء (مشكلات و حاجت خواستن). امام فرمود: بلند شو كه اكنون تو را به درىراهنمايى كنم كه از در خانه او بهتر است و به صاحبى كه براى تو از او بهتر است، پس دست او را گرفت تا به مسجد رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيدند، سپس فرمود: رو به قبله كن و دو ركعت نماز بگذار و دست هايت را به سوى خداوند متعال بردار و او را ثنا بگو و بر رسولش درود بفرست و با نام هايى كه در پايان سوره حشر آمده و شش آيه از اول سوره حديد و دو آيه اى كه در سوره آل عمران وارد شده، خداوند را بخوان و حاجتت را بخواه، پس بدان كه تو هر چيزى را بخواهى به تو عطا مى فرمايد.

7 . سهل بن زياد عن احمد بن محمد عن حماد بن عثمان عن جميل بن دراج قال: سَمِعتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله مَا بَينَ مِنبَرِي وَ بُيُوتِي رَوضَةٌ مِن رِيَاضِ الجَنَّةِ وَ مِنبَرِي عَلَي

ص: 295

تُرعَةٍ مِن تُرَعِ الجَنَّةِ وَ صَلاَةٌ فِي مَسجِدِي تَعدِلُ أَلفَ صَلاَةٍ فِيَما سِوَاهُ مِنَ المَسَاجِدِ الاَّ المَسجِدَالحَرَامَ. قَالَ جَميلٌ قُلتُ لَهُ: بيوت النَّبِىِّ وَ بَيتُ عَلِىٍّ مِنهَا؟ قَالَ: نَعَم وَ أَفضَلُ.(1)

جميل بن دراج مى گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: مابين منبر و خانه ام باغى از باغ هاى بهشت است و منبرم بر درى از درهاى بهشت قرار دارد و نماز در مسجد من معادل هزار نماز در غير اين مسجد از مساجد ديگر است مگر مسجدالحرام. جميل مى گويد: به امام عرض كردم: آيا خانه پيامبر و على از مسجد است يعنى بخشى از مسجد پيامبر محسوب مى شود؟ امام عليه السلام فرمود: بله، و فضيلت آنها بيشتر است.

8 . الحسين بن سعيد عن صفوان و فضالة و ابن ابى عمير عن جميل بن دراج قال: سَأَلتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام عَن مَسجِدِ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله كَم تَعدِلُ الصَّلاَةُ فِيهِ؟ فَقَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّه

صلى الله عليه و آله : صَلاةٌ فى مَسجِدِي هَذَا أَفضَلُ مِن أَلفِ صَلاَةٍ فى غَيرِهِ الاَّ المَسجِدَ الحَرَامِ.(2)

از امام صادق عليه السلام سؤال كردم نماز در مسجد رسول خدا صلى الله عليه و آله با چه چيزى برابرى مى كند؟ فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: نماز در مسجد من برتر از هزار نماز در غير اين مسجد است مگر در مسجدالحرام.

9 . حدثنا الشيخ ابوجعفر محمد بن الحسن بن على الطوسى عن جماعة عن أبى المفضل عن أبوالعباس احمد بن محمد بن سعيد عن محمد بن المفضل بن ابراهيم عن على بن حسان الواسطى عن عبدالرحمن بن كثير عن جعفر بن محمد عن جده على بن الحسين عليهم السلام قال: لمّا اجمع الحسن بن على عليه السلام على صلح معاوية... فقام الحسن عليه السلام فخطب... وَ جَعَلَ الصَّلاةَ فِي مَسجِدِ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله بِأَلفِ

ص: 296

صَلاَةٍ فِي سائِرِ المَساجِدِ اِلاَّ مَسجِدَ خَلِيلهِ اِبرَاهِيمَ عليه السلام بِمَكَّةَ وَ ذلِكَ لِمَكانِ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله بينَ رَبِّهِ... .(1)

امام سجاد عليه السلام مى فرمايد: چون كه [عمويم] امام مجتبى عليه السلام بر صلح با معاويه موافقت نمود، ايستاد و خطبه خواند [يكى از مطالبى كه در آن خطبه فرمودند اين بود كه] و خداى متعال نماز در مسجد پيامبر را با هزار نماز در ديگر مساجد برابر قرار داده است - مگر در مسجدالحرام كه مسجد خليلش ابراهيم عليه السلام است - و اين به سبب مقام رسول خدا صلى الله عليه و آله در نزد پروردگار است.

10 . على بن ابراهيم عن أبيه عن حماد عن الحلبى عن أبى عبدِاللّه عليه السلام قَالَ: اِذَا دَخَلتَ المَسجِدَ فَاِنِ استَطَعتَ أَن تُقِيمَ ثَلاثَةَ أَيّامٍ الأَربَعاءَ وَالخَمِيسَ وَالجُمُعَةَ فَصَلِّ مَا بَينَ القَبرِ وَالمِنبَرِ يَومَ الأَربِعَاءَ عِندَ الأُسطُوَانَةِ الَّتِي تَلِىَ القَبرَ فَتَدعُوا اللّه عِندَها وَ تَسأَلُهُ كُلَّ حَاجَةٍ تُرِيدُهَا فى آخِرَةٍ أَو دُنيا وَاليَومَ الثانِىَ عِندَ أُسطُوَانَهِ التَّوبَةِ وَ يَومَ الجُمُعَةِ عِندَ مَقَامِ النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله مُقابِلَ الأُسطُوَانَةِ الكَثِيرَةِ الخُلُوقِ فَتَدعُواللّه عِندَهُنَّ لِكُلِّ حَاجَةٍ وَ تَصُومُ تِلكَ الثَّلاثَةَ الأَيّامِ.(2)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: هنگامى كه وارد مسجد [النبى صلى الله عليه و آله ]شدى، اگر مى توانى سه روز چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه را در آنجا اقامت كن، و روز چهارشنبه ميان قبر و منبر، كنار ستونى كه نزديك قبر است، نماز بگزار و در آنجا خدا را بخوان و همه حاجت دنيوى و أخروى كه دارى از او طلب كن، در روز دوم كنار ستون توبه و روز جمعه نزديك مقام پيامبر صلى الله عليه و آله مقابل ستونى عطرآگين، پس در آنجا بخواه خداوند را و دعا كن براى هر حاجتى كه دارى و در تمام اين سه روز روزه بگير.

ص: 297

حضرت سؤال كرد: آيا شما پيامبر هستيد؟ امام عليه السلام فرمود: خير، پيامبر آقاى من است كه رحلت نمود. عرض كرد: پس شما وصى پيامبريد؟ اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: آرى. آنگاه على عليه السلام فرمود: بنشين! چرا از اين مسئله سؤال كردى؟ مرد نصرانى گفت: اين صومعه تنها به خاطر همين مكان - كه براثا ناميده مى شود - ساخته شده است. در كتاب هاى آسمانى خوانده ام كه در اينمكان و در چنين جمعى كسى جز پيامبر يا وصى پيامبر صلى الله عليه و آله نماز نمى گذارد. من آمده ام كه مسلمان شوم. جابر مى گويد: مرد نصرانى مسلمان شد و با ما به كوفه آمد. على عليه السلام از او سؤال كرد: آيا مى دانى چه كسى در اينجا نماز به جاى آورده است؟ نصرانى گفت: عيسى بن مريم و مادر او عليهماالسلام. على عليه السلام فرمود: آيا مايلى به تو خبر دهم [قبل از آن دو] چه كسانى در اينجا نماز گزارده است؟ عرض كرد: آرى. امام فرمود: ابراهيم خليل عليه السلام در اينجا نماز گزارده است.

2 . أخبرنا محمد بن محمد عن أبوالحسن على بن بلال المهلبى عن اسماعيل بن على بن عبدالرحمن البربرى الخزاعى عن ابيه عن عيسى بن حميدالطائى عن أبى حميد بن قيس قال سمعت أباالحسن على بن الحسين بن على بن الحسن يقول سمعت أبى يقول سمعت أباجعفر محمد بن على بن الحسين عليهم السلاميقول: انّ أميرالمؤمنين عليه السلام - فى الحديث - قال: أَرضُ بَرَاثَا هَذَا بَيتُ مَريَمَ عليهاالسلام هَذَا المَوضِعُ المُقَدَّسُ صَلَّي فِيهِ الأَنبيَاءِ... .(1)

طبق اين نقل امام على عليه السلام مى فرمايد: زمين براثا، خانه حضرت مريم عليهاالسلام و مكان مقدسى است كه انبياى الهى در آن نماز گزارده اند.

نظير روايت اول با مضمون هاى مختلفى در كتب روايى شيعه ذكر شده است كه براى اطلاع بيشتر به منبع ذيل مراجعه كنيد.(2)

ص: 299

لأبى بصير ما يعنى بقوله مَكرٌ قال: يعنى مَنازِل السلطان... .(1)ابى بصير مى گويد شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: مسجد كوفه خوب مسجدى است، هزار پيامبر و هزار وصى در آن نماز گزارده و از آنجا آب تنور نوح فوران كرد و كشتى جارى شد، سمت راست او رضوان خداست و وسط مسجد باغى از باغ هاى بهشت و سمت چپ مسجد مكر است. به ابى بصير عرض كردم مقصود از مكر چيست؟ فرمود: منازل سلاطين كه در طرف چپ قرار دارد.

3 . محمد بن الحسن و على بن محمد عن سهل بن زياد عن عمرو بن عثمان عن محمد بن عبداللّه الخرَّاز عن هارون بن خارجة عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: قَالَ لِى: يَا هَارُونَ بنَ خَارِجَةَ، كَم بَينَكَ وَ بَينَ مَسجِدِ الكُوفَةِ؟ يَكُونُ مِيلاً؟ قُلتُ: لا، قَالَ: فَتُصَلِّي فِيهِ الصَّلَوَاتَ كُلَّهَا؟ قُلتُ: لاَ فَقَالَ: أَمَا لَو كُنتُ بِحَضرَتِهِ لَرَجُوتُ أَلاَّ تَفُوتَنِي فِيهِ صَلاَةٌ وَ تَدرِي مَا فَضلُ ذَلِكَ المَوضِعِ؟ مَا مِن عَبدٍ صَالحٍ وَ لا نَبِىٍّ اِلاَّ وَ قَد صَلَّي فِي مَسجِدِ كُوفَانَ، حَتَّي اِنَّ رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله لَمَّا أَسرَي اللّه بِه قَالَ لَهُ جَبرَئِيلُ عليه السلام : تَدرِي أَينَ أَنتَ يَا رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله السَّاعَةَ؟ أَنتَ مُقَابِلُ مَسجِدِ كُوفَانَ، قَالَ: فَأستَأذِن لِي رَبِّي حَتَّي آتِيَهُ فَأُصَلِّي فِيهِ رَكعَتَينِ، فَاستَأذَنَ اللّه عَزَّوَجَلَّ فَأَذِنَ لَهُ، وَ اِنَّ مَيمَنَتَهُ لَرَوضَةٌ مِن رِيَاضِ الجَنَّةِ وَ اِنَّ وَسَطَهُ لَرَوضَةٌ مِن رِيَاضِ الجَنَّةِ وَ اِنَّ مُؤَخِّرَهُ لَرَوضَةٌ مِن رِيَاضِ الجَنَّةِ وَ اِنَ الصَّلاةَ المَكتُوبَةَ فِيهِ لَتَعدِلُ أَلفَ صَلاةٍ وَ إِنَّ النَّافِلَةَ فِيهِ لَتَعدِلُ خَمسَمِائَةِ صَلاَةٍ وَ اِنَّ الجُلُوسَ فِيهِ بَغَيرِ تِلاوَةٍ وَ لا ذِكرٍ لَعِبَادَةٌ، وَ لَو عَلِمَ النَّاسُ ما فِيهِ لَأَتوهُ وَ لَوحَبوا... .(2)

ص: 301

امام صادق عليه السلام در اين روايت خطاب به هارون بن خارجه مى گويد: اى هارون! آيا فاصله محل سكونت تو با مسجد كوفه يك ميل هست؟ عرض كردم خير. امام فرمود: آيا تمامى نمازهايت را در مسجد كوفه به جا مى آورى؟ عرض كردم: خير، آنگاه امام فرمود: چنانچه من به آن مسجد نزديك بروم، اميد داشتم كه كلّيه نمازهايم را در اين مسجد به جاى آورم، مگر تو فضيلت اين مسجد را نمى دانى؟ هيچ بنده صالح و پيامبرى نيست مگر اينكه در مسجدكوفه نماز گزارده است. در شب معراج نيز جبرئيل عليه السلام به رسول خدا صلى الله عليه و آله عرض كرد شما الان در مقابل مسجد كوفه هستيد. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: از پروردگارم اجازه بگير تا به مسجد داخل شوم و دو ركعت نماز به جاى آورم. جبرئيل از خداوند متعال اجازه خواست و خداوند نيز اجازه داد. آنگاه امام صادق عليه السلام فرمودند: سمت راست، قسمت وسط و عقب اين مسجد همگى باغ هايى از بهشت است. يك ركعت نماز واجب در اين مسجد، برابر با هزار نماز و يك ركعت نماز مستحب ثواب پانصد ركعت نماز را دارد. نشستن در اين مسجد هر چند بدون تلاوت قرآن و ذكر باشد، عبادت است. اگر مردم مى دانستند در اين مسجد چه (بركاتى) وجود دارد با راه رفتن بر روى دست و سينه هم كه شده خود را به اين مسجد مى رساندند.

4 . أبوالقاسم جعفر بن محمد بن قولويه عن محمد بن الحسن بن الوليد عن محمد بن الحسن الصفار عن احمدبن محمد عن الحسن بن على بن فضال عن ابراهيم بن محمد عن الفضل بن زكريا عن نجم بن حطيم عن أبى جعفر الباقر عليه السلام قَالَ: لَو يَعلَمُ النَّاسُ ما فِي مَسجِدِ الكوفَةِ لَأَعَدُّوا لَهُ الزَّادُ وَالرَّوَاحِلَ

ص: 302

مِن مكانٍ بَعِيدٍ، اِنَّ صَلاَةً فَرِيضَةً فِيهِ تَعدِلُ حَجَّةً وَ صَلاةً نَافِلَةً تَعدِلُ عُمرَةً.(1)

امام باقر عليه السلام مى فرمايد: اگر مردم مسجد كوفه را مى شناختند، از راه دور براى رسيدن به اين مسجد توشه و مركب سوارى تهيه مى كردند. يك نماز واجب در اين مسجد ثواب يك حج و نماز مستحب در آن ثواب يك عمره را دارد.

5 و 6 . على بن موسى بن طاوس فى (مصباح الزائر) قال: روى أَنَّ الفَرِيضَةَ فِي مَسجِدِ الكُوفَةِ بِأَلفِ فَرِيضَةٍ، وَالنَّافِلَةِ بِخَمسِ مَائَةٍ. قَالَ: وَ رُوِىَ أَنَّ الفَرِيضَةَ فِيهِ. بِحَجَّةٍ وَالنَّافِلَةَ بِعُمرَةٍ.(2)

راويت شده كه نماز واجب در مسجد كوفه برابر با هزار نماز در ساير مساجد و نماز مستحب برابر با 500 نماز است. و روايت شده كه نماز واجب در مسجد كوفه معادل يك حج و نماز مستحب معادل عمره است.

7 . حدثنى أبى و محمد بن عبداللّه جميعا، عن عبداللّه بن الجعفرالحميرى عن ابراهيم بن مهزيار عن أخيه على عن الحسن بن سعيد عن على بن الحكم عن فضيل الاعور عن ليث بن أبى سليم عن عائشة- فى حديث - قَالَ سَمِعتُ رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله يَقُولُ: عُرِجَ بى اِلَي السَّمَاءِ وَ اِنِّي هَبَطتُ اِلَي الأَرضِ فَأُهبِطتُ اِلَي مَسجِدِ أَبِي نُوحٍ عليه السلام وَ أَبِي اِبرَاهِيمَ عليه السلام وَ هُوَ مَسجِدُ الكُوفَةِ فَصَلَّيتُ فِيهِ رَكعَتَينِ. قَالَ ثُمَّ قَالَت: قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : اِنَّ الصَّلاَةَ المَفرُوضَةَ فِيهِ تَعدِلُ حَجَّةً مَبروُرَةً وَالنَّافِلَةَ تَعدِلُ عُمرَةً مَبرُورَةً.(3)

عائشه مى گويد: شنيدم رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمود: در شبى كه به معراج رفتم، يك بار به زمين آمدم؛ در زمينى فرود آمدم كه مسجد پدرم نوح و ابراهيم عليهماالسلام آنجا بود و آن مسجد كوفه است. پس دو ركعت نماز در آنجا گزاردم. عايشه مى گويد: سپس حضرت فرمود:

ص: 303

همانا نماز واجب در اين مسجد معادل يك حج مبرور و مقبول است و نماز مستحب معادل عمره مبروره.

8 . محمد بن احمد بن يحيى عن احمد بن الحسن عن محمد بن الحصين و على بن حديد عن محمد بن سنان عن عمرو بن خالد عن أبى حمزة الثمالى: اِنَّ عَلِىَّ بنَ الحُسَينِ عليه السلام أَتَي مَسجِدَ الكُوفَةِ عَمدا مِنَ المَدِينَةِ فَصَلَّي فِيهِ أَربَعَ رَكَعاتٍ ثُمَّ عَادَ حَتَّي رَكِبَ رَاحِلَتَهُ وَ أَخَذَالطَّرِيقَ.(1)

ابوحمزه ثمالى نقل مى كند كه امام سجاد عليه السلام از مدينه به مسجد كوفه آمد و چهار ركعت نماز در آنجا خواندند سپس بر مركب خود سوار شده و راه برگشت (به مدينه) را در پيش گرفتند.

9 . أبُوالقاسم جعفر بن محمد بن قولويه عن محمد بن الحسن بن على بن مهزيار، عن أبيه عن جده على بن مهزيار عن الحسين بن سعيد عن ظريفِ بن ناصح عن خالد القلانِسى قال: سَمِعتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام يَقُولُ: صَلاَةٌ فِي مَسجِدِ الكُوفَةِ بِأَلفِ صَلاَةٍ.(2)

ص: 304

خالد قلانسى مى گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: نماز در مسجد كوفه برابر با هزار نماز است.

10 . ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولويه عن محمد بن الحسين بن على بن مهزيار عن أبيه عن جده على بن مهزيار عن الحسين بن سعيد عن ظريف بن ناصح عن خالدالقلانسى عن الصادق عليه السلام قالَ: مَكَّةُ حَرَمُ اللّه وَ حَرَمُ رَسُولِهِ وَ حَرَمُ عَلِىِّ بنِ أَبِي طَالِبٍ عليه السلام . الصَّلاَةُ فِيهَا بِمِائَةِ أَلفِ صَلاَةٍ والدِّرهَمُ فِيها بِمِائَةِ أَلفِ دِرهَمٍ وَالمَدِينَةُ حَرَمُّ اللّه وَ حَرَمُ رَسُولِهِ وَ حَرَمُ عَلِىِّ بن أبى طالب عليه السلام الصَّلاةُ فِيها بِعَشرَةِ آلافِ صَلاةٍ وَالدِّرهَمُ فِيها بِعَشَرَةِ آلافِ دِرهَمٍ وَالكُوفَةُ حَرَمُ اللّه تَعالى وَ حَرَمَ رَسُولِهِ وَ حَرَمُ عَلِىِّ بن أَبى طَالِبٍ عليه السلام الصَّلاَةُ فِيها بألفِ صَلاةٍ والدِّرهَمُ فِيها بأَلفِ دِرهَمٍ.(1)

مكه حرم خداوند و پيامبرش و حرم على بن أبى طالب عليه السلام است. يك نماز در آنجا برابر با يكصد هزار نماز، و يك درهم (صدقه) برابر با يكصد هزار درهم است. مدينه نيز حرم خداوند و پيامبرش و حرم امام على عليه السلام است. يك نماز در آنجا برابر با ده هزار نماز و يك درهم برابر با ده هزار درهم است و كوفه هم حرم خداوند و رسول او و حرم امام على عليه السلام است يك نماز در آنجا برابر با هزار نماز و يك درهم برابر با هزار درهم مى باشد.

11 . حدثنى ابوالقاسم جعفر بن محمد عن الحسن بن عبداللّه بن محمد عن أبيه عن الحسن بن محبوب عن عبداللّه بن جبلة عن سلام بن أبى عمرة عن سعد بن طريف عن الأصبغ بن نباتة عن أميرالمؤمنين على عليه السلام قَالَ: النَّافِلَةُ فِي هَذَا المَسجِدِ تَعدِلُ عُمرَةً مَعَ النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله وَالفَرِيضَةُ فِيهِ تَعدِلُ حَجَّةً مَعَ النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله وَ قَد صَلَّي فِيهِ أَلفُ نَبِىٍّ وَ أَلفُ وَصِىٍّ.(2)

ص: 305

نماز مستحب در اين مسجد (كوفه) معادل يك عمره همراه با پيامبر صلى الله عليه و آله است و نماز واجب معادل يك حج با پيامبر صلى الله عليه و آله است و البته هزار پيامبر و هزار وصى در اين مسجد نماز گزارده اند.

12 . حدثنا ابى و محمد بن على ماجيلويه عن محمد بن يحيى العطار عن محمد بن احمد بن يحيى بن عمران الأشعرى عن بعض اصحابنا عن الحسن بن على و أبى الصخر جميعا يرفعانه الى اميرالمؤمنين عليه السلام قال: لاَ تُشَدُّ الرِّحَالُ اِلاَّ اِلَي ثَلاَثَةِ مَسَاجِدَ، أَلمَسجِدُالحَرَامِ، مَسجِدِ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله وَ مَسجِدُ الكُوفَةِ.(1)

مسافرت و كوچ (به مساجد) جايز نيست مگر به سه مسجد؛ مسجدالحرام، مسجدالنبى صلى الله عليه و آله و مسجد كوفه.

13 . و قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه و آله : لَمَّا أُسرِىَ بِي مَرَرتُ بِمَوضِعِ مَسجِدِ الكُوفَه ر وَ أَنَا عَلَي البُرَاقِ(2) وَ مَعِىَ جَبرَئِيلُ عليه السلام فَقَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ انزِل فَصَلِّ فِي هَذَا المَكَانِ، قَالَ فَنَزَلتُ فَصَلَّيتُ... .(3)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد: در شب معراج چون به محل مسجد كوفه رسيدم در حالى كه سوار بر براق بودم و جبرئيل همراه من بود، به من فرمود: اى محمد! فرود بيا و نماز بگزار در اين مكان، حضرت مى فرمايد: پايين آمدم و سپس نماز گزاردم.

14 . حدثنا محمد بن على بن فضل الكوفى عن محمد بن جعفر المعروف بابن التبان عن ابراهيم بن خالد المقرى الكسائى عن عبداللّه بن داهر الرازى عن أبيه عن سعد بن طريف عن الأصبغ بن نباتة قال: بَينَا نَحنُ ذَاتَ يَومَ حَولَ أَمِيرِالمُؤمِنينَ عليه السلام فِي مَسجِدِ الكُوفَةِ، اِذ قَالَ: يَا أَهلَ الكُوفَةِ لَقَد حَبَاكُمُ اللّه عَزَّوَجَلَّ

ص: 306

بِمَا لَم يَحبُ بِهِ أَحَدا فَفَضَّلَ مُصَلَّاكُم وَ هُوَ بَيتُ آدَمَ وَ بَيتُ نُوحٍ وَ بَيتُ اِدرِيسَ وَ مُصَلَّي اِبراهِيمَ الخَلِيلِ وَ مُصَلَّي أَخِي الخَضِرِ عليه السلام وَ مُصَلَّاىَ و اِنَّ مَسجِدَكُم هَذَا أَحَدُ الأَربَعَةُ المَسَاجِدُ الَّتِي اختَارَهَا اللّه عَزَّوَجَّلَ لِأَهلِهَا وَ كَأَنِّي بِهِ يَومَ القِيَامَةِ فى ثَوبِينِ أَبيَضَينِ شَبِيهٌ بِالُمحرِمِ يَشفَعُ لِأَهلِهِ وَ لِمَن صَلَّي فِيهِ تُرَدُّ شَفَاعَتُهُ وَ لاَ تَذهَبُ الأَيَّامُ حَتَّي يُنصَبَ فِيهِ الحَجَرُ الأَسوَدُ(1) وَ لَيَأتِيَنَّ عَلَيهِ زَمَانٌ يَكُونُ مُصَلَّي المَهدِىِّ مِن وُلدِي وَ مُصَلَّي كُلِّ مُؤمِنٍ وَ لاَيَبقَي عَلَي الأَرضِ مُؤمِنٌ اِلاَّ كَانَ بِهِ أَوحَنَّ قَلبُهُ اِلَيهِ فَلاَ تَهجُرُوهُ وَ تَقرِبُوا اِلَي اللّه عَزَّوَجَلَّ بِالصَّلاةِ فِيهِ وَارغَبُو اِلَيهِ فِي قَضَاءِ حَوَائِجِكُم. فَلَو يَعلَمُ النَّاسُ مَا فِيهِ مِنَ البَرَكَةِ لَأَتَوهُ مِن أَقطَارِالأَرضِ وَ لَوحَبوا عَلَي الثَّلجِ.(2)

اصبغ بن نباته نقل مى كند كه: روزى در اطراف حضرت امير عليه السلام در مسجد كوفه نشسته بوديم كه حضرت فرمود: اى مردم كوفه! خداوند نعمتى را به شما عطا كرده است كه به هيچ كس چنين بخششى را ننموده است و آن مسجد شماست كه خانه آدم و نوح و ادريس و جايگاه نماز ابراهيم خليل و برادرم خضر عليهم السلام و مصلّاى من است. مسجد شما يكى از چهار مسجدى است كه خداوند آن را براى كسانى كه اهل مسجدند برگزيده است. گويا مى بينم اين مسجد در روز قيامت مانند شخص مُحرمى كه لباس سفيدِ احرامى بر تن دارد حاضر مى شود و براى اهل خويش و كسانى كه در آن نماز گزارده اند شفاعت مى كند و شفاعت او ردّ نمى شود و روزگارى نمى گذرد كه حجرالأسود در آن نصب مى شود و زمانى خواهد آمد كه اين مسجد مصلّاى فرزندم مهدى عليه السلام و همه مؤمنين است. و هيچ مؤمنى نيست مگر اينكه در اين مسجد آمده و يا قلب او مشتاق و دلداده آن است. از اين مسجد دورى نگزينيد. و با نماز در آن به خداوند متعال تقرب جوييد و براى رفع حوائج خويش به سوى آن بشتابيد. اگر مردم بركات اين مسجد را مى دانستند از اطراف زمين با كشيدن خود بر روى برف ها هم كه شده، به اين مسجد مى آمدند.

ص: 307

15 . حدثنى محمد بن على بن ماجيلويه عن (عمّه) محمد بن أبى القاسم، عن احمد بن محمد بن أبى عبداللّه البرقى عن أبيه عن محمد بن سنان عن المفضل بن عمر عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: صَلاَةٌ فِي مَسجِدِ الكُوفَةِ تَعدِلُ أَلفَ صَلاَةٍ فِي غَيِرهِ مِنَ المَسَاجِدِ.(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد، يك نماز در مسجد كوفه معادل هزار نماز در غير اين مسجد، از مساجد ديگر است.

16 . حدثنى أبى عن سعد بن عبداللّه عن محمد بن الحسين عن محمد بن اسماعيل بن بزيع عن منصور بن يونس عن سليمان بن مولى طربال و غيره قال: قال أبوعبداللّه عليه السلام : نَفَقَةُ دِرهَمٍ بِالكُوفَةِ تُحسَبُ بِمَاءَتِى [بِمَائَةِ ]دِرهَمٍ فِيَما سِوَاهُ وَ رَكعَتَانِ فِيها تُحسَبُ بِمِائَةِ رَكعَةٍ.(2)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: يك درهم صدقه دادن در كوفه به 200 [يا 100] درهم در غيركوفه پاداش داده مى شود و دو ركعت نماز در آنجا به صد ركعت نماز پاداش داده مى شود.

17 . حدثنى محمد بن عبداللّه بن جعفرالحميرى عن أبيه عمن حدثه عن عبدالرحمن بن أبى هاشم عند داود بن فرقد عن أبى حمزة عن أبى جعفر عليه السلام قالَ: صَلاةٌ فِي مَسجِدِ الكُوفَةِ الفَرِيضَةُ تَعدِل حَجَّةً مَقبُولَةً وَالتَّطَوُّعُ فِيهِ تَعدِلُ عُمرَةً مَقبُولَةً.(3)

امام باقر عليه السلام مى فرمايد: يك نماز واجب در مسجد كوفه معادل يك حج مقبول است و يك نماز مستحب معادل يك عمره مقبول است.

18 . حدثنى محمد بن الحسن بن على بن مهزيار عن أبيه عن جده عن الحسن بن المحبوب عن حنان بن سدير قال: كُنتُ عِندَ أَبِي جَعفَرٍ عليه السلام فَدَخَلَ عَلَيهِ رَجُلٌ وَ جَلَسَ فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعفَرٍ عليه السلام مِن أَىِّ البِلادِ أَنتَ؟ فَقَالَ الرَجُلُ: أَنَا مِن أَهلِ الكُوفَةِ وَ أَنَا لَكَ مُحِبٌّ مَوالٍ قَالَ: فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعفَرٍ عليه السلام : أَتُصَلِّي فِي مَسجِدِ الكُوفَةِ كُلِّ صَلاتِكَ قَالَ الرَّجُلُ: لاَ، فَقَالَ أَبُوجَعفَرٍ عليه السلام اِنَّكَ لَمحرُومٌ مِنَ الخَيرِ... .(4)

ص: 308

ابن سدير مى گويد: در محضر امام باقر عليه السلام بوديم كه مردى وارد شد. سلام كرد و نشست. امام باقر عليه السلام به آن مرد فرمود: از كدام شهر هستى؟ مرد در پاسخ گفت: من از كوفه و دوستدار شما هستم. امام عليه السلام فرمود: آيا همه نمازهايت را در مسجد كوفه مى خوانى؟ مرد پاسخ داد: خير! امام فرمود: بدان كه تو از خير محرومى.

19 . حدثنى محمد بن الحسن بن على بن مهزيار عن أبيه عن جدّه على بن مهزيار عن الحسن بن محبوب عن على بن رئاب عن أبى عبيدة الحذاء قال: قَالَ أَبُوجَعفَرٍ عليه السلام : لاَتَدَع يا أَبَاعُبَيدَهَ الصَّلاَةُ فِي مَسجِدِ الكُوفَةِ وَ لَو أَتَيتَهُ حَبوا، فَاِنَّ الصَّلاَةَ فِيهِ بِسَبعَينَ صَلاَةً فِي غَيرِهِ مِنَ المَسَاجِدِ.(1)

ابوعبيده حذاء مى گويد: امام باقر عليه السلام به من فرمود: نماز در مسجد كوفه را ترك مكن ولو اينكه با كشيدن خود بر روى زمين به مسجد بروى، همانا نماز در آن مسجد برابر با هفتاد نماز در غير آن مسجد از مساجد ديگر است.

20 . على بن محمد عن صالح بن أبى حماد عن على بن الحكم عن مالك بن عطية عن أبى حمزة قَالَ: انَّ أَوَّلَ مَا عَرَفتُ عَلِىَّ بنَ الحُسَينِ عليه السلام أَنِّي رَأَيتُ رَجُلاً دَخَلَ مِن بَابِ الفِيلِ فَصَلَّي أَربَعَ رَكَعَاتٍ فَتَبِعتُهُ حَتَّي أَتَي بِئرَ الزَّكَاةِ وَ هِىَ عِندَ دَارِ صَالِحِ بنِ عَلِىٍّ وَ إذَا بِنَاقَتَىِ مَعقُولَتَينِ وَ مَعَهُمَا غُلاَمٌ فَقُلتُ لَهُ مَن هَذَا فَقَالَ هَذَاعَلِىُّ بنُ الحُسَينِ عليه السلام فَدَنَوتُ اِلَيهِ فَسَلَّمتُ عَلَيهِ وَ قُلتُ لَهُ مَا أَقدَمَكَ بِلاَدا قُتِلَ فِيهَا أَبُوكَ وَجَدُّكَ فَقَالَ زُرتُ أَبِي وَ صَلَّيتُ فِي هَذَا المَسجِدِ ثُمَّ قَالَ: هَا هُوَ ذَا وَجهِى(2) صَلَّي اللّه عَلَيهِ.(3)

ابوحمزه مى گويد: اولين شناخت من از امام سجاد عليه السلام به زمانى برمى گردد كه ديدم مردى از «باب الفيل» وارد شد و چهار ركعت نماز خواند، و حركت كرد، من نيز در پى او رفتم تا به چاه «الزّكاة» در نزديك خانه صالح بن على رسيد و در آنجا دو شترى بود كه پاهايشان بسته

ص: 309

و غلام سياهى در كنار آنها بود. از آن غلام پرسيدم: كيست اين شخص؟ او جواب داد: اين شخص على بن حسين عليه السلام است. نزديك شدم و بعد از سلام كردن از حضرت سؤال كردم: چه چيزى باعث شد تا به سرزمينى كه پدر و جدّ تو را كشتند سفر كنى؟ امام عليه السلام در جواب فرمودند: پدرم را زيارت كردم و در اين مسجد نماز گزاردم، سپس فرمود: من به خاطر اين مسجد آمدم كه خداوند به آن درود فرستاده است.

21 . على بن محمد عن سهل بن زياد عن على بن اسباط عن على بن شَجرة عن بعض وُلدِ ميثم قال: كَانَ أَمِيرُالمُؤمِنِينَ عليه السلام يُصَلِّي اِلَي الأُسطوانة السَّابِعَةِ مِمَّا يَلِي أَبوَابَ كِندَةَ وَ بَينَهُ وَ بَينَ السَّابِعَةِ مِقدَارُ مَمَرِّ عَنزٍ.(1)

حضرت على عليه السلام در نزد ستون هفتم (مسجد جامع كوفه) نماز مى گذارد. همان ستونى كه نزديك درهاى «كِنده» است و بين درها و ستون هفتم به اندازه عبور يك گوسفند فاصله است.

22 . على بن محمد عن سهل بن زياد عن ابن اسباطٍ قالَ وَ حدثنى غيره: أَنَّهُ كَانَ يَنزِلُ فِي كُلِّ لَيلَةٍ سِتُّونَ أَلفَ مَلَكٍ يُصَلُّونَ عِندَ السَّابِعَةِ ثُمَّ لاَ يَعُودُ مِنهُم مَلَكٌ اِلى يَومِ القيامَة.(2)

در هر شب هزار مَلَك از ملائكه به زمين فرود مى آيند و در نزد ستون هفتم مسجد كوفه نماز مى گذارند و هيچ ملكى از آنها تا روز قيامت به آسمان باز نمى گردد.

23 . محمد بن يحيى عن محمد بن اسماعيل و احمد بن محمد عن على بن الحكم عن سفيان بن السِّمط قالَ: قال ابوعبداللّه عليه السلام اذا دَخَلتَ مِنَ البَابِ الثَّانِي فِي مَيمَنَةِ المَسجِدِ فَعُدَّ خَمسَ أَساطِينَ ثِنتَينِمِنهَا فِي الظّلاَلِ وَ ثَلاَثَةٌ فِي الصَّحنِ فَعِندَ الثَّالِثَةِ مُصَلَّي اِبرَاهِيمَ عليه السلام وَ هِىَ الخَامِسَةُ مِنَ الحَائِطِ قَالَ فَلَمَّا كَان أَيَّامُ أَبِي العَبَّاسِ دَخَلَ أَبُوعَبدِاللّه عليه السلام مِن بَابِ الفِيلِ فَتَياسَرَ حِينَ دَخَلَ مِنَ البابِ فَصَلَّي عِندَ الأُسطُوَانَةِ الرَّابِعَةِ وَ هِىَ بِحِذَاءِ الخَامِسَةِ فَقُلتُ أَفَتِلكَ أُسطُوَانَةُ اِبرَاهِيمَ عليه السلام فَقَالَ لِي نَعَم.(3)

ص: 310

امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه از در دوم در طرف راست مسجد وارد مى شوى، پنج ستون را بشمار، دو تا از ستون ها در سايه (زير سقف) هستند و سه تاى يگر در صحن مسجد؛ كنار ستون دوم جايگاه ابراهيم است كه پنجمين ستون از طرف ديوار مى شود. راوى مى گويد: در زمان حكومت عباسيان ديدم امام صادق عليه السلام از «باب الفيل» وارد شد و در نزد ستون چهارم نماز گزاردند، و ستون چهارم مقابل ستون پنجم است. پس به حضرت عرض كردم: آيا همين اسطوانه مقام حضرت ابراهيم عليه السلام است، فرمود: آرى.

24 . على بن محمد عن سهل عن ابن اسباط رفعه عن أبى عبداللّه عليه السلام قَالَ: أَلأُسطُوَانَةُ السَّابِعَةُ مِمَّا يَلِي أَبوَابَ كِندَةَ فِي الصَّحنِ مَقَامُ اِبرَاهِيمَ عليه السلام وَالخَامِسَةُ مَقَامُ جَبرَئِيلَ عليه السلام .(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: ستون هفتم كه از طرف درهاى كِندَه (هفتمى است در صحن) مقام حضرت ابراهيم عليه السلام و ستون پنجمى مقام جناب جبرئيل عليه السلام است.

25 . محمد بن يحيى عن محمد بن الحسين عن محمد بن اسماعيل بن بزيع عن أبى اسماعيل السراج قال: قال معاوية بن وهب و أخذ بيدى و قال: قال لى ابوحمزة و أخذ بيدى قال: و قَالَ لِي الأَصبَغُ بى نُبَاتَة وَ أَخَذَ فَأَرَانِي الأُسطُوَانَةَ السَّابِعَةَ فَقَالَ: هَذَا مَقَامُ أَمِيرِالمُؤمِنِينَ عليه السلام قَالَ وَ كَانَ الحَسَنُ بن عَلِىٍّ عليه السلام يُصَلِّي عِندَ الخَامِسَةِ فَاِذَا غَابَ أَمِيرُالمُؤمِنِينَ عليه السلام صَلَّي فِيهَا الحَسَنُ عليه السلام وَ هِىَ مِن بَابِ كِندَةَ.(2)

أبوحمزه مى گويد اصبغ بن نباته دست مرا گرفت و ستون هفتم مسجد را به من نشان داد و گفت: اين مقام اميرالمؤمنين عليه السلام است و امام حسن عليه السلام در نزد ستون پنجم نماز مى گزارد، وقتى حضرت امير را شهيد كردند امام حسن عليه السلام در آنجا نماز گزارد كه از طرف باب كنده ستون هفتم است.

ص: 311

26 . حدثنا محمد بن على بن الفضل الكوفى عن أبوجعفر محمد بن عمارالقطان عن الحسين بن على بن الحكم الزعفرانى قال حدثنا اسماعيل بن ابراهيم العبدى عن سهل بن زياد الأدمى عن ابن محبوب عن أبى حمزة الثمالى قال: دَخَلتُ مَسجِدَ الكُوفَةِ فَاِذَا أَنَا بِرَجُلٍ عِندَ الأَسطُوَانَةِ السَّابِعَةِ قَائِمٍ يُصَلِّي يُحسِنُ رُكُوعَهُ وَ سُجُودَهُ فَجِئتُ لِأَنظُرَ اِلَيهِ فَسَبَقَنِي اِلَي السُّجُودِ فَسَمِعتُهُ يَقُولُ فِي سُجُودِهِ...(1) ثُمَّ انفَتَلَ وَ خَرَجَ مِن بَابِ كِندَةَ فَتَبِعتُهُ حَتَّي أَتَي مُنَاخَ الكَلبِييِّنَ فَمَرَّ بَأَسوَدَ فَأَمرَهُ بِشى ءٍ لَم أَفهَمهُ فَقُلتُ مَن هَذَا فَقَالَ: هذا عَلِىِّ بنِ الحُسَين عليه السلام فَقُلتُ: جَعَلَنِي اللّه فِدَاك مَا أَقدَمَكَ هَذَا المَوضِعَ فَقَالَ: الَّذِي رَأَيتَ.(2)

أبوحمزه ثمالى مى فرمايد: وارد مسجد كوفه شدم و ديدم مردى در نزد ستون هفتم ايستاده و نماز مى گزارد و بسيار نيكو، ركوع و سجود را به جاى آورد، نزديك شدم تا بيشتر و بهتر نگاهش كنم، پس به سجده رفت و شنيدم در سجده مى گفت... سپس حضرت برگشت و از باب كنده خارج شد. من نيز او را متابعت كردم تا رسيد به جايگاه استراحت شتران و چهارپايان و به غلام سياهى عبور كردند، و چيزى دستور دادند كه من نفهميدم. پس به غلام عرض كردم: كيست اين فرد؟ گفت: او على بن الحسين امام سجاد عليه السلام است. به حضرت عرض كردم چه چيز باعث شده از مدينه به اينجا سفر كنى؟ فرمود: آنچه كه ديدى. (مناجات در مسجد كوفه).

27 . عن حبة العرنى و ميثم التمار قالا: جَاءَ رَجُلٌ اِلى عَلِىِّ عليه السلام فَقَالَ: يَا أَمِيرَالمُؤمِنِينَ اِنِّي قد تَزَوَّدتُ زادَا وَابتَعتُ رَاحِلَةً وَ قَضَيتُ شَأنِىَ يَعنِي حَوَائِجِي فَأَرتَحِلُ اِلَي بَيتِ المَقدِسِ، فَقَالَ لَهُ: كُل زَادَكَ وَبِع رَاحِلَتَكَ وَ عَلَيكَ بِهذَا المَسجِدِ يَعنِي مَسجِدِ الكُوفَةِ فَاِنَّهُ أَحَدُ المَسَاجِدِ الأَربَعَةِ رَكعَتَانِ فِيهِ تَعدِلُ عَشرا فِيما سِواهُ مِنَ المَسَاجِدِ.(3)

حبه عرنى و ميثم تمار مى گويند: مردى نزد امام على عليه السلام آمد و عرض كرد: اى اميرالمؤمنين؛ من توشه اى فراهم كرده ام و مركبى خريده ام و نيازهايم را برآورده ام

ص: 312

تا به بيت المقدس سفر كنم، حضرت فرمودند: توشه ات را بخور، مركبت را بفروش و به مسجد كوفه رو؛ كه يكى از چهار مسجدى است كه دو ركعت نماز در آن با ده ركعت در ديگر مساجد برابرى مى كند.

28 . محمد بن المشهدى فى المزار عن عبدالحميد بن التقى بن عبداللّه عن ابوالفرج احمد القرشىعن أبى الغنائم محمد بن على عن الشريف محمد بن على عن أبى تمام عبداللّه بن احمدالأنصارى عن عبيداللّه بن كثير العامرى عن محمد بن اسماعيل الأَحمَسِي عن محمد بن فضيل عن محمد بن سوقة عن ابراهيم النخعى عن علقمة بن الأسود عن عبداللّه بن الأسود عن عبداللّه بن مسعود قال: قال رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : يَا ابنَ مَسعُودٍ لَمَّا أُسرِىَ بِي اِلَي السَّماءِ الدُّنيَا أَرَانِي مَسجِدُ كُوفانَ فَقُلتُ: يَا جَبرَئِيلُ مَا هَذا؟ قال: مَسجِدٌ مُبَارَكُ كَثِيرُ الخَيرِ عَظِيمُ البَرَكَةِ اختَارَهُ اللّه لِأَهلِهِ وَ هُوَ يُشَفَّعُ لَهُم يَومَ القِيامَةِ... .(1)

عبداللّه بن مسعود از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه فرمود: اى ابن مسعود: هنگامى كه [در شب معراج] به آسمان دنيا سير داده شدم، [مرا بردند ]مسجد كوفه را نشانم دادند، پس به جبرئيل گفتم: اين چيست؟ گفت: مسجدى بس مبارك و پر خير و بركت است كه خداوند آن را براى اهلش انتخاب نمود، و آن مسجد در روز قيامت اهل خود را شفاعت خواهد كرد.

ص: 313

ص: 315

المَسجِدُ: يا رَبِّ عَطَّلُونِي وَ ضَيَّعُونِى، وَ تَقُؤلُ العِترةُ: يا رَبِّ قَتلُونا وَ طَرَدُونا وَ شَرَّدُونا، فَأَجثُوا لِلرُّكبَتَينِ فِي الخُصُومة فَيَقُولُ اللّه

عَزَّوَجَلَّ لِى: أنا أَولَي بِذلكَ مِنكَ.(1)

جابر از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه فرمودند: سه چيز روز قيامت مى آيند و شكايت مى كنند: قرآن، مسجد و عترت پيامبر صلى الله عليه و آله . قرآن مى گويد: خديا مرا تحريف كردند و پاره پاره امكردند و مسجد مى گويد: خدايا مرا تعطيل و ضايع نمودند و عترت پيامبر صلى الله عليه و آله مى گويند: خدايا ما را كشتند و طردمان كردند (تبعيد كردند). پس دو زانو در مقابل پروردگار براى دادخواهى مى نشينند، پس خداوند متعال به من مى فرمايد: من سزاوارتر از تو نسبت به اينانم (كنايه از اينكه خودم انتقام مى گيرم).

3 . و عن على عليه السلام : اِنَّ المَسجِدَ لَيَشكُوالخَرَابَ اِلَي رَبِّهِ وَ اِنَّهُ لَيَتَبَشبَشُ مِن عُمَّارِهِ اِذا غَابَ عَنهُ ثُمَّ قَدِمَ كَمَا يَتَبَشبَشُ أَحَدُكُم بِغَائِبهِ إذَا قَدِمَ عَلَيهِ.(2)

امام على عليه السلام فرمودند: مسجد از خرابى اش به خداوند متعال شكايت مى كند و وقتى از آبادكننده اش دور مى شود و پس از مدتى او را مى بيند، از ديدن او بشاش و شاداب مى شود. همان گونه كه هر يك از شما وقتى كسانش را مى بيند كه از دور به سوى او مى آيند شاداب و گشاده روى مى شود.

ص: 317

با هفتاد سال عبادت است، و هر كس در اين مسجد صد مرتبه «سبحان اللّه » بگويد ثواب آن برابر با ثواب بنده آزاد كردن است و هر كس در آنجا صد مرتبه «لااله الااللّه » بگويد برابر با ثواب كسى است كه انسانى را احيا كرده باشد و كسى كه صد مرتبه «الحمدللّه » بگويد ثوابش برابر با ثواب ماليات عراقين است كه در راه خدا صدقه بدهند.

3 . على بن ابراهيم عن أبيه و محمد بن اسماعيل عن الفضل بن شاذان عن صفوان بن يحيى عن معاوية بن عمار عن أبى عبداللّه عليه السلام قالَ: صَلِّ فِي مَسجِدِ الخَيفِ وَ هُوَ مَسجِدُ مِنًى وَ كَانَ مَسجِدُ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله عَلَي عَهدِهِ عِندَ المَنَارَةِ الَّتِي فى وَسَطِ المَسجِدِ وَ فَوقُهَا اِلَي القِبلَةِ نَحوا مِن ثَلاَثِينَ ذِرَاعَا وَ عَن يَمِينِهَا وَ عَن يَسَارِهَا وَ خَلفِهَا نَحوا مِن ذَلِكَ فَقَالَ: فَتَحَرَّ(1) ذَلِكَ فَاِنِ استَطَعتَ أَن يَكُونَ مُصَلَّاكَ فِيهِ فَافعَل فَاِنَّهُ قَد صَلَّي فِيهِ أَلفُ نَبِىٍّ وَ اِنَّمَا سُمِّىَ الخَيفَ لِأَنَّهُ مُرتَفَعٌ عَنِ الوَادِي وَ مَا ارتَفَعَ عَنهُ يُسَمَّي خَيفا.(2)

امام صادق عليه السلام مى فرمايند: در مسجد خيف كه مسجدى در منى است نماز بگزار، و جايگاه نماز پيامبر صلى الله عليه و آله در آن زمان در نزد مناره اى بود كه در وسط مسجد است و بلنداى مناره به سوى قبله تقريبا سى ذرع بوده است و همچنين از طرف راست و چپ و پشت سر تقريبا همين مقدار بوده است (ظاهرا مقصود مركزيت و محوريت اين مناره مى باشد. مخصوصا با توجه به عبارت قبلى كه جايگاه مناره در وسط مسجد عنوان شده بود). سپس فرموند: پس تو نيز تا مى توانى قصد كن جايگاه نمازت در همان جا (جايگاه نماز پيامبر صلى الله عليه و آله ) باشد. بدان كه هزار پيامبر در آنجا نماز گزارده اند و اين مسجد خَيف ناميده شده است چون نسبت به مكان هاى اطراف در بلندى قرار دارد و هر آنچه بر بلندى (كوه و دور از مسير آب ها) قرار بگيرد خيف ناميده مى شود.

ص: 319

4 . محمد بن يحيى عن احمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن القاسم بن محمد عن على بن ابى حمزة عن أبى عبداللّه قال: صَلِّ ستَّ رَكَعَاتٍ فى مَسجِدِ مِنًى فِي أَصلِ الصَّومَعَةِ.(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد شش ركعت در مسجد منى (خيف) نماز بگزار در اصل صومعه. (مقصود همان مناره اى است كه در روايت قبلى محدوده ى آن مشخص شد يعنى نقطه ى مركزى مسجد).

5 . موسى بن القاسم عن الحسن اللُّولوىِّ عن الحسن بن محبوب عن على بن رئاب عن مسمععن أبى عبداللّه عليه السلام قال: مِنًى كُلُّهُ مَنحَرٌ وَ أَفضَلُ المَنحَرِ كُلِّهِ المَسجِدُ.(2)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: همه ى سرزمين منى جايگاه قربانى است و با فضيلت تر از همه آن سرزمين جاى آن مسجد است.

ص: 320

ص: 321

ادريس پيامبر عليه السلام است و محلى است كه در آنجا خياطى مى كرد. و از همان جا حضرت ابراهيم عليه السلام به سوى عماقله حركت كرد و از آنجا داود عليه السلام به سوى جالوت حركت كرد و در اين مسجد صخره اى سبز رنگ وجود دارد كه در آن صورت و مثال همه ى پيامبران است و در زير آن صخره خاكى است كه پيامبران از آن آفريده شده اند و آنجا جايگاه راكب است؟گفته شد: راكب كيست؟ حضرت فرمودند: حضرت خضر عليه السلام .

2 . محمد بن يحيى، عن على بن الحسن بن على، عن عثمان، عن صالح بن أبى الأسود قال: قال أبُوعَبدِاللّه عليه السلام وَ ذُكِرَ مَسجِدُ السَّهلَةِ فَقالَ: أَمّا اِنَّهُ مَنزِلُ صَاحِبِنَا اِذَا قَامَ بِأَهلِهِ.(1)

صالح بن أبى الأسود مى گويد: امام صادق عليه السلام مسجد سهله را يادآور شد و فرمودند: هنگامى كه امام عصر عليه السلام قيام كنند، جايگاه ايشان مسجد سهله خواهد بود.

3 . محمد بن يحيى، عن عمرو بن عثمان، عن حسين بن بكر عن عبدالرحمن بن سعيدالخزاز عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: بالكوفة مسجد يقال له: مَسجِدُ السَّهلَةِ لَو أَنَّ عَمِّي زَيدا أَتَاهُ فَصَلّى فِيهِ وَاستَجارَ اللّه لَأَجَارَه عِشرِينَ سَنَةً، فِيهِ مُنَاخُ الرَّاكِبِ وَ بَيتُ اِدريسَ النَّبِي عليه السلام وَ مَا أتَاهُ مَكرُوبٌ قَطُّ فَصَلّى فِيهِ بَينَ العِشَائَينِ وَ دَعَا اللّه اِلاَّ فَرَّجَ اللّه كُربَتَهُ.(2)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: در كوفه مسجدى كه سهله ناميده مى شود و اگر عمويم زيد به مسجد سهله مى آمد و در آن نماز مى گزارد و به خداوند پناه مى برد خداوند او را بيست سال

ص: 323

پناه مى داد؛ آن مسجد جايگاه راكب (حضرت خضر عليه السلام است) و خانه ادريس پيامبر صلى الله عليه و آله و هر گرفتارى به آنجا آمده است و بين نماز مغرب و عشاء دو ركعت نماز خوانده و دعا كرده، خداوند گرفتاريش را برطرف كرده است.

4 . وُ رُوِىَ أَنَّ مَسجِدَ السَّهلَةِ حَدُّهُ اِلَي الرَّوحَاءِ.(1)

و روايت شده كه مسجد سهله حد و اندازه ى آن تاروحاء بوده است.

5 . بالأسنَادِ اِلَي الصَّدُوقِ عَنِ الصَّائِغِ عَنِ ابنِ زَكَرِيَّا القَطَّانِ عَن ابنِ حَبِيبٍ عَنِ ابنِ بُهلُولٍ عَن أَبِيهِعَنِ ابن مِهرَانَ عَنِ الصَّادِقِ عليه السلام قال: اِذَا دَخَلتَ الكُوفَةَ فَأتِ مَسجِدَ السَّهلَةِ فَصَلِّ فِيهِ و اسأَلُ اللّه حَاجَتَكَ لِدِينِكَ وَ دُنيَاكَ فِانَّ مَسجِدَ السَّهلَةِ بَيتُ اِدرِيسَ النَّبِىِّ عليه السلام الَّذِي كَانَ يَخِيطُ فِيهِ وَ يُصَلِّي فِيهِ وَ مَن دَعَااللّه فِيهِ بما أَحَبَّ قَضَي لَهُ حَوَائِجَهُ وَ رَفَعَهُ يَومَ القِيَامَةِ مَكانا عَلِيّا اِلَي دَرَجَةِ اِدرِيسَ عليه السلام وَ أُجِيرَ مِن مَكروهِ الدُّنيَا وَ مَكايِدِ أَعدائِهِ.(2)

امام صادق عليه السلام فرمودند: هنگامى كه وارد كوفه شدى به مسجد سهله برو و در آن نماز بخوان و خواسته هاى دينى و دنيايى ات را از خداوند سبحان بخواه، زيرا مسجد سهله خانه ى حضرت ادريس نبى عليه السلام است كه در آن خياطى مى كرد و نماز مى خواند، كسى كه در آن مسجد، خدا را بخواند، خواسته هايش برآورده مى شود و خداوند در روز قيامت، مقام بزرگى همچون جايگاه حضرت ادريس عليه السلام به او عنايت مى كند و از ناگوارى هاى دنيا و مكرهاى دشمنان مصون مى ماند.

6 . أَبُوالقَاسِم جَعفَرُ بنُ محمّدِ قُولَوَيهِ(ره) عن أبيه عن سعدِ بن عبداللّه عن محمدبن عبداللّه الرَّازِي عن الحُسَين بنِ سَيفِ بن عَمِيرَة عَن أَبيه سَيفِ بنِ عَمِيرَةَ عَن أبى بَكرِ الحَضرَمِىِّ عَن أبى جَعفَرِالباقر عليه السلام

ص: 324

قال: قُلتُ لَهُ أَىُّ البِقَاعِ أَفضَلُ بَعدَ حَرَمِ اللّه وَ حَرَمِ رَسُول اللّه صلى الله عليه و آله ؟ فَقَالَ: الكُوفَةُ يَا أَبابَكرٍ هِىَ الزَّكِيَةُ الطَّاهِرَةُ فِيها قُبُورُ النَّبِيِّينَ المُرسَلِينَ وَ غَيرِ المُرسَلِينَ وَالأَوصِياءَ الصَّادِقِينَ وَ فِيها مَسجِدُ سُهَيلٍ الَّذِي لَم يَبعَثِ اللّه نَبِّيا الاّ وَ قَد صَلَّي فِيهِ وَ فِيها يَظهَرُ عَدلُ اللّه وَ فيها يكُونُ قائِمُهُ وَالقَوَّامُ مِن بَعدِهِ وَ هِىَ مَنازِلُ النَّبِيِّينَ والأَوصِياءِ والصَّالِحينَ.(1)

ابى بكر حضرمى مى گويد: به امام باقر عليه السلام عرض كردم: كدام مكان بعد از حرم خداوند و حرم پيامبرش از فضيلت بيشترى برخوردار است؟ حضرت فرمودند: اى ابابكر كوفه! كوفه سرزمين پاكان است. در آنجا قبرهاى پيامبران مرسل و نا مرسل است و او صياى صادق الهى، و در آنجا مسجد سهيل (سهله) است، خداوند پيامبرى را مبعوث نكرده مگر اينكه در آنجا نماز گزارده است و در آن مسجد عدل ظاهر مى شود و آنجا حكومت حضرت قائم عليه السلام است و حكومت پس از حضرت در آنجاست و آنجا جايگاه انبياء و أوصياء و صالحان است.

7 . أبوالقاسم جعفر بن محمد عن أخيه عَلِىُّ بن محمدٍ عن احمد بن ادريس عن عمران بن موسى الخَشَّابِ عَن علىّ بنِ حَسَّانَ عَن مُحَمَّدِ عَبدالرحمن بنِ كثيرٍ عَن أبى عبداللّه عليه السلام قال: سَمِعتُهُ يَقُولُ لِأَبى حَمزَةَ الُّثمالِىِّ: يا أَبَاحَمزَةَ هَل شَهِدتَ عَمِّي لَيلَةً خَرَجَ؟ قال: نعم، قال: فَهَل صَلَّي فى مَسجِدِ سُهَيٌلٍ قَالَ وَ أَينَ مَسجِدُ سُهَيلٍ! لَعَلَّكَ تَعنِي مَسجِدَ السَّهلَةِ؟ قال: نَعَم قال: أَمَا اِنَّهُ لَو صَلَّي فِيهِ رَكعَتَينٍ ثُمَّ استَجارَ باللّه لَأَجَارَهُ سَنَةً فقال: أَبُو حَمزَةَ بأَبى أَنتَ و أُمِّي هَذا مَسجِدُ السَّهلَةِ؟ قالَ نَعَم فِيهِ بَيتُ اِبراهِيمَ الَّذِي كان يَخرُجُ اِلَي العَمَاقِلَةِ و فيه بَيتُ اِدريسَ الَّذِي كان يَخِيطُ فيهِ و فيه صَخرَةٌ خَضرَاءُ فِيها صُورَةُ جَمِيعِ النَّبيِّينَ عليهم السلام و تَحتَ الصَّخرَةِ الطِّينَةُ الَّتى خَلَقَ اللّه مِنها النَّبييِّن... .(2)

ص: 325

ابن كثير از امام صادق عليه السلام نقل مى كند: شنيدم حضرت به ابوحمزه ى ثمالى در ارتباط با مسجد سهله مى فرمايند: اى أبو حمزه! آيا عمويم (زيد بن على عليه السلام ) را در شبى كه [بر عليه هشام] قيام نمود مشاهده كردى؟ ابو حمزه گفت: بله، امام فرمودند: آيا در هنگام خروج در مسجد سهيل نماز به جاى آورد؟ ابو حمزه عرض كرد: آيا مراد شما از مسجد سهيل همان مسجد سهله است؟ امام فرمودند: بله. اگر عمويم به هنگام خروج دو ركعت نماز در اين مسجد به جاى مى آورد و به خداوند پناه مى برد تا يك سال او را پناه داده و حفظ مى نمود، ابو حمزه عرض كرد: پدر و مادرم فداى شما! آيا مسجد سهله اين قدر با فضيلت است؟ امام عليه السلام فرمودند: بله، در اين مسجد خانه ى ابراهيم عليه السلام است از آنجا به سوى عماقله (قومى كه در زمان حضرت ابراهيم عليه السلام در جنوب فلسطين زندگى مى كردند) حركت كرد و خانه ى حضرت ادريس عليه السلام است كه در آن خياطى مى كرد. در اين مسجد صخره اى سبز رنگ وجود دارد كه تصوير تمام پيامبران در آن موجود است و در زير آن صخره طينت و خاكى است كه خداوند، پيامبران را از آن خلق نموده است... .

8 . وَ رُوِىَ عَنِ الصَّادِقِ عليه السلام أَنَّهُ قَالَ: ما مِن مَكروب يأتى مَسجِدَ السَّهلَةِ فَيُصَلِّي فِيهِ رَكعَتَينِ بَينَ العِشَائَينِ وَ يَدعُو اللّه تَعالى اِلاَّ فَرَّجَ اللّه كُربَهُ.(1)از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمودند: هر گرفتارى كه به مسجد سهله بيايد و ميان نماز مغرب و عشا دو ركعت نماز به جاى آورد و دعا كند، خداوند متعال گرفتارى او را برطرف خواهد كرد.

9 . عبداللّه بن جعفر فى (قرب الاِسناد) عن مُحَمَّدِ بنِ خَالِدالطَّيَالِسىُّ عَنِ العَلاَءِ بن رزين قال: قَالَ لى أَبُوعَبدِاللّه عليه السلام يُصَلِّي فِي المَسجِدِ الَّذِي عِندَكُمُ الَّذِي تُسَمُّونَهُ مَسجِدَالسَّهلَةِ وَ نَحنُ نُسَمِّيهِ مَسجِدَ الشِّرى قُلتُ: اِنّى أُصَلِّي فِيه جُعِلتُ فِداَك. قَالَ: إِئتِه فَاِنَّهُ لَم يَأتِهِ مَكرُوبٍ اِلاَّ فَرَّجَ اللّه كُربَتَهُ أَو قَالَ:

ص: 326

قَضَي حَاجَتَهُ وَ فِيهِ زَبرَجَدَةٌ فِيها صُورَةٌ كُلِّ نَبِىِّ وَ كُلِّ وَصِىٍّ.(1)

علاء بن رزين مى گويد امام صادق عليه السلام به من فرمودند: آيا در مسجدى كه شما آن را سهله مى ناميد و ما او را مسجد شرى مى ناميم، نماز مى خوانى؟ به امام عرض كردم: من در آنجا نماز مى خوانم فدايت شوم. فرمود: به آنجا برويد كه هيچ گرفتارى به آنجا نيامده است مگر اينكه خداوند مشكل و گرفتارى او را حل كرده است يا امام فرمودند: حاجت او را برآورده مى كند و در آن زبرجدى است كه تمثال همه پيامبران و اوصياء در آن وجود دارد.

10 . و روى على بن الحسين عليه السلام قَالَ: مَن صَلَّي فِي مَسجِدِ السَّهلَةِ رَكعَتَينِ زَادَه اللّه عَزَّوَجَلَّ فِي عُمرِهِ سَنَتَينِ.(2)

امام سجاد عليه السلام مى فرمايند: كسى كه در مسجد سهله دو ركعت نماز بگزارد خداوند عزّوجل دو سال به عمر او بيفزايد.

11 . و عن ابن بابويه عن محمد بن على بن المفضل بن تمام عن احمد بن محمد بن عمار عن ابيه عن حمدان القلانسى عن محمد بن جمهور عن مرازم بن عبداللّه بن أبى بصير عن أبى عبداللّه عليه السلام أنّه قال: يَا أَبَامُحَمَّدٍ كَأَنِّي أَرَي نُزُولَ القَائِمِ فِي مَسجِدِ السَّهلَةِ بِأَهلِهِ وَ عَيَالِهِ قُلتُ: يَكُونُ مَنزِلَهُ قَالَ: نَعَم هُوَ مَنزِلَ اِدريسَ عليه السلام وَ مَا بَعَثَ اللّه نَبِيّا اِلاَّ وَ قَد صَلَّي فِيهِ وَالمُقِيمُ فِيهِ كَالمُقِيمِ فِي فسطَاطِ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله وَ مَا مِن مُؤمِنٍ وَ لاَ مُؤمِنَةٍ وَ قَلبُهُ يَحِنُّ اِلَيهِ وَ مَا مِن يَومٍ وَ لاَ لَيلَةٍ اِلاَّ وَالمَلاَئِكَةُ يَأوُونَ اِلَي هَذَا المَسجِدِ يَعبُدُونَ اللّه فِيهِ يَا أَبَآ مُحَمَّدٍ أَمَا اِنِّي لَو كُنتُ بِالقُربِ مِنكُم مَا صَلَّيتُ صَلاَةً اِلاَّ فِيهِ ثُمَّ اِذَا قَامَ قَائِمُنَا انتَقَمَ اللّه لِرَسُولِهِ وَ لَنَا أَجمَعِينَ.(3)

ص: 327

ابى بصير مى گويد امام صادق عليه السلام فرمودند: اى ابومحمد، گويا مى بينم كه حضرت قائم(عج) همراه با اهل و عيالش به مسجد سهله تشريف فرما شده است. گفتم فدايت شوم، آيا منزلش آنجاست؟ فرمودند: آرى، آنجا منزل ادريس عليه السلام پيامبر است و خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد مگر اينكه در آن نماز خواند و كسى نيست مگر اينكه قلب او مشتاق به اين مسجد است و روز و شبى نيست مگر اينكه ملائكه به اين مسجد پناه مى آورند و خداوند را در آن عبادت مى كنند. اى أبو محمد! اگر من نزديك آن مسجد بودم هيچ نمازى نمى خواندم مگر در آن مسجد، و هنگامى كه قائم ما قيام كند خداوند به وسيله ى او انتقام همه ى رسولش و انتقام ما را [از دشمنان ]خواهد گرفت.

ص: 328

ص: 329

2 . و فى رواية أبى الجارود عن أبى جعفر عليه السلام قال: مَسجِدُ ضِرار الَّذى «أُسِسَّ عَلَي شفا جُرُفٍ هارٍ فَانهارَبِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ».(1)امام باقر عليه السلام مى فرمايند: مسجد ضرار گويا بر كناره ى سيل گاهى كه آب زير آن را شسته است، بنا شده و در آتش جهنم سرنگون گردد.

3 . فى الَمجمَعِ وَالجَوامِعِ روى أَنَّ بنى عَمرِو بن عَوفٍ لَمّا بَنَوا مَسجِدَ قُباءَ وَ صَلَّي فِيهِ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله حَسَدَتهُم اِخوَتَهُم بَنُو غَنمِ بنِ عَوفٍ وَ قَالُوا نَبنِي مَسجِدا نُصَلِّي فِيهِ وَ لا نَحضُرُ جَمَاعَةَ مُحَمَّدٍ فَبَنوا مَسجِدا اِلَي جَنبِ مَسجِدِ قُباءَ وَ قالُوا لِرَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله وَ هُوَ يَتَجَهَّزُ اِلى تَبُوكَ اِنَّا نُحِبُّ أَن تَأتِيَنا فَتُصَلِّي لَنا فِيهِ فَقالَ اِنِّي عَلَي جَناحِ سَفَرٍ وَ لَمَّاانصَرَفَ نَزَلَت فَأَرسَلَ مَن هَدَمَ المَسجِدَ وَ أَحرَقَهُ وَ أَمَرُ أَن يُتَّخَذَ مَكَانَهُ كُناسَةٌ [مَكانُهُ كُناسَةً ]تُلقى فِيهِمَا الجِيَفُ وَالقُمَامَةُ.

روايت شده كه فرزندان عمروبن عوف، هنگامى كه مسجد قبا را ساختند و رسول خدا صلى الله عليه و آله در آن نماز خواند، برادرانشان از فرزندان غنم بن عوف حسادت ورزيدند و گفتند: مسجدى بنا مى كنيم و در آن نماز مى خوانيم و در نماز جماعت محمّد صلى الله عليه و آله حاضر نمى شويم، پس مسجدى در كنار مسجد قبا ساختند و به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در حالى كه آماده ى رفتن به جنگ تبوك مى شد گفتند: ما دوست داريم كه به مسجدمان بياييد و برايمان در آن نماز بخوانيد، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: من اينك قصد سفر دارم. و چون حضرت بازگشت آيات [سوره توبه 107 به بعد] نازل شد. لذا پيامبر كسانى را فرستاد تا مسجد را ويران كرده و بسوزانند و فرمان داد تا آنجا را به زباله دانى تبديل نمايند تا در آن زباله و خاكروبه بريزند.

ص: 331

امام صادق عليه السلام مى فرمايند: نماز خواندن در مسجد غدير مستحب است. براى اينكه پيامبر صلى الله عليه و آله در اين مكان اميرالمؤمنين عليه السلام را جانشين خود قرار دادند و آنجا مكانى است كه خداوند حق را در آن ظاهر و روشن گردانيد.3 . محمد بن يحيى عن محمد بن الحسين عن الحجال عن عبدالصمد بن شبير عن حسان الجمال قَالَ: حَمَلتُ أَبَا عَبدِاللّه عليه السلام مِنَ المَدِينَةِ اِلَي مَكَّةَ فَلَمَّا انتَهَينَا اِلَي مَسجِدِالغَدِيرِ نَظَرَ اِلَي مَيسَرَةِ المَسجِدِ فَقَالَ ذَلِكَ مَوضِعُ قَدَمَ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله حَيثُ قَالَ: مَن كُنتُ مَولاَةُ فَعَلِىٌّ مَولاَهُ(1) الحديث.

حسان كه شتربان بوده است مى گويد: امام صادق عليه السلام را از مدينه به مكّه بردم. چون كه به مسجد غدير رسيديم، حضرت نگاهى به سمت راست مسجد كردند و فرمودند: اين جايگاه قدم رسول خدا صلى الله عليه و آله است هنگامى كه فرمودند: هر كس من مولاى او هستم پس على مولاى اوست.

ص: 333

ص: 335

3 . على بن ابراهيم عن أبيه عن ابن ابى عمير و محمد بن اسماعيل عن الفَضلِ بن شاذان عن صفوان بن يحيى و ابن أبى عمير جميعا عن معاوية بن عمارِ قال: قَالَ أَبُوعَبدِاللّه صلى الله عليه و آله : لاَتَدَع اِتيانَ المَشاهِدِ كُلِّهَا مَسجِدِ قُبَاءُ فاِنَّهُ المَسجِدُ الَّذِي أُسِّسَ عَلَي التَّقوَي مِن أَوَّلِ يَومٍ وَ مَشرَبَةِ أُمِّ اِبرَاهِيمَ وَ مَسجِدِ الفَضِيخِ وَ قُبُورَ الشُّهَدَاءِ وَ مَسجِدِ الأَحزَابِ وَ هُوَ مَسجِدُ الفَتحِ.(1)طبق اين روايت امام صادق عليه السلام مى فرمايند: آمدن به هيچ يك از مشاهد مشرفه را ترك نكنيد و به همه ى آنها برويد، اول مسجد قبا كه همان مسجدى است كه از آغاز بر تقوا بنيان نهاده شده است و سپس مشربه ى امّ ابراهيم و مسجد فضيخ و قبور شهداء و مسجد احزاب كه همان مسجد فتح مى باشد.

4 . محمد بن يحيى عن محمد بن الحسين عن محمد بن عبداللّه بن هلال عن عقبة بن خالد قال: سَأَلتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام : أَنَّا نَأتِي المَسَاجِدَ الَّتِي حَولَ المَدِينَةِ فَبِأَيِّهَا أَبدَأُ فَقَالَ: ابدَأ بِقُبَا فَصَلِّ فِيهِ وَ أَكثِر فَاِنَّهُ أَوَّلُ مَسجِدٍ صَلَّي فِيهِ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله فِي هَذِهِ العَرصَةِ ثُمَّ ائتِ مَشرَبَةَ أُمِّ اِبرَاهِيمَ فَصَلِّ فِيهَا وَ هِىَ مَسكَنُ رَسُولِ اللّه وَ مُصَلَّاهُ ثُمَّ تَأتِي مَسجِدَ الفَضِيخِ فَتُصَلِّي فِيهِ فَقَد صَلَّي فِيهِ نَبِيُّكَ صلى الله عليه و آله .(2)

عقبة بن خالد مى گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم: ما به مساجد اطراف مدينه مى آييم، پس از كدام يك آغاز كنيم؟ امام عليه السلام در پاسخ مى فرمايند: از مسجد قبا شروع كن و در آن بسيار نماز بخوان كه اين مسجد اولين مسجد در اطراف مدينه است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در آن نماز خواندند. سپس به مشربه ى امّ ابراهيم بيا و در آن نماز بخوان، آنجا جايگاه استراحت و نماز رسول خدا صلى الله عليه و آله بوده است. سپس به مسجد فضيخ بيا و در آن نماز بخوان كه پيامبرت صلى الله عليه و آله در آنجا نماز خوانده است.

ص: 337

ص: 339

امام باقر عليه السلام مى فرمايند: در كوفه مساجدى ملعونه و مساجدى مبارك است. اما مساجد مبارك، مسجد غنى است. به خدا سوگند كه قبله ى آن درست و دقيق است و همانا خاك او طيب و پاك است و مسجد را مرد مؤمنى ساخته است و مسجد در دنيا باقى است تا هنگامى كه دو چشمه از آن بيرون زند و در نزد آن دو باغ هست و اهل آنجا مورد لعن هستند. لذا مسجد از آن گرفته شده است. و مسجد بنى ظفر كه همان مسجد سهله است و مسجدى درحمراء و مسجد جعفى كه امروز مسجد آنان نيست و مندرس شده و از بين رفته است و امّا مساجد معلونه: مسجد ثقيف و مسجد اشعث و مسجد جرير و مسجد سماك و مسجدى در حمراء كه بر قبر يكى از فراعنه ساخته شده است.

2 . محمد بن يحيى عن الحسن بن على بن عبداللّه عن عبيس بن هشام عن سالم عن أبى جعفر عليه السلام قال: جُدِّدَت أَربَعَةُ مَسَاجِدَ بِالكُوفَةِ فَرَحا لِقَتلِ الحُسَينِ عليه السلام : مَسجِدُالأَشعَثِ وَ مَسجِدُ جَرِيرٍ وَ مَسجِدُ سِمَاكٍ وَ مَسجِدُ شَبثِ بنِ رِبعٍى.(1)

امام باقر عليه السلام مى فرمايند: به انگيزه ى اظهار خوشحالى از كشته شدن امام حسين عليه السلام چهار مسجد در كوفه تجديد بنا شد: مسجد أشعث، مسجد جرير، مسجد سمّاك و مسجد شبث ابن ربعى.

3 . محمد بن يحيى عن محمد بن الحسين عن صفوان بن يحيى عن بعض أصحابنا عن ابى عبداللّه عليه السلام قَالَ: اِنَّ أَمِيرَالمُؤمِنِينَ عليه السلام نَهَي بِالكُوفَةِ عَنِ الصَّلاةِ فِي خَمسَةِ مَسَاجِدَ، مَسجِدِ الأَشعَثِ بنِ قَيسٍ وَ مَسجِدِ جَرِيرِ بن عَبدِاللّه البَجَلِىِّ وَ مَسجِدِ سِمَاكِ بنِ مَخرَمَةِ وَ مَسجِدِ شِبثِ بنِ رِبعىٍّ

ص: 341

وَ مَسجِدِ التَّيمِ.(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايند: اميرالمؤمنين عليه السلام در كوفه از نماز گزاردن در پنج مسجد نهى فرمود: مسجد أشعث بن قيس، مسجد جرير بن عبداللّه بِجلّى، مسجد سماك ابن مخرمه، مسجد شبث بن ربعى و مسجد تيم.

ص: 342

ص: 343

2 . و قال ابراهيم - يعنى ابن طهمان عن عبدالعزيز بن صهيب عن أنس قال: أُتِي النَّبِىُّ صلى الله عليه و آله بِمَالٍ مِنَ البَحرِينِ فَقَالَ: انثُرُوهُ فِي المَسجِدِ وَ كَانَ أَكثَرَ مَالٍ أُتِىَ بِهِ رَسُولُ اللّه فَخَرَجَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله اِلَي المَسجِدِ وَلَم يَلتَفِت اِلَيهِ، فَلَمّا قَضَي الصَّلَآةَ جَاءَ فَجَلَسَ اِلَيهِ فَمَا كَانَ يَرَي أَحَدا اِلاَّ أَعطَاهُ... .(1)انس مى گويد: مالى از بحرين خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله آوردند: فرمود: آن را در مسجد توزيع كنيد، و آن بيشترين مالى بود كه نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آورده بودند، پس رسول خدا صلى الله عليه و آله براى نماز [به مسجد] آمد و به آن مال توجهى نكرد. ولى هنگامى كه نماز را تمام كرد، آمد و كنار آن نشست و هر كس را مى ديد مقدارى از آن مال به او مى داد.

3 . حدثنا اسحاق بن أبى شيبة عن سفيان عن ابن عجلان عن عياض بن عبداللّه بن سعد، سمع أباسعيد الخدرى يقول: دَخَلَ رَجُلٌ المسجد، فَأمَر النَّبِىُّ صلى الله عليه و آله أَن يَطرَحُوا ثِيابا فَطَرحُوا، فَأَمَرَ لَهُ مِنهَا بِثَوبَينِ ثُمَّ حَثَّ عَلَي الصَّدَقَةِ، فَجَاءَ فَطَرَحَ أَحَدُ الثَوبَينِ، فَصَاحَ بِهِ و قَال: خُذ ثَوبَكَ.(2)

ابوسعيد خدرى مى گويد: مردى وارد مسجد شد، پس پيامبر دستور داد لباس هايى را بر روى زمين افكنند، چون چنين كردند به آن مرد دستور داد كه از ميان آنها دو لباس را بردارد، سپس مردم را به صدقه دادن برانگيخت و آن مرد آمد و يكى از دو لباس را بر زمين انداخت، پيامبر صلى الله عليه و آله او را صدا زد و فرمود: لباست را بردار.

ص: 345

گروه هايى در مسجد هستند كه با يادكرد ما بر شهرت خود مى افزايند، آنان از ما نيستند و ما از ايشان نيستيم، مى روم و متوارى مى شوم و خود را پنهان مى سازم [تا مبادا مردم مرا با آنان ببينند] اما آنها پرده درى و حرمت شكنى مى كنند، خدا رسوايشان گرداند، مرا امام خود مى خوانند،اما به خدا سوگند من كسى را امام هستم كه اطاعتم كند، نه آن را كه نافرمانى ام نمايد، چرا نام مرا دست آويز خود ساخته اند و چرا زبان از بردن نام من باز نمى دارند، به خدا سوگند كه خداوند من و آنها را در يك جا گردهم نخواهد آورد.

3 . محمد بن على بن معمر عن محمد بن على عن عبداللّه بن ايوب الأشعرى عن عمرو الاوزاعى عن عمرو بن شمر عن سلمة بن كهيل عن ابى الهيثم بن التيهان أَنَّ أَمِيرَالمُؤمِنِينَ عليه السلام خَطَبَ النَّاسَ بِالمَدِينَةِ... قال: ثُمَّ خَرَج مِنَ المَسجِدِ فَمَرَّ بِصِيرَةٍ فِيها نَحوٌ مِن ثَلاَثِينَ شَاةً فَقَالَ وَاللّه لَو أَنَّ لى رِجَالاً يَنصَحُونَ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لِرَسُولِهِ بِعَدَدِ هَذِهِ الشّيَاةِ لَأَزَلتُ ابنَ آكِلَةِ الذِّبّانِ(1) عَن مُلكِهِ... .(2)

ابوهيثم مى گويد: امام على عليه السلام روزى در مدينه براى مردم سخنرانى كرد [اعتراض به جريان سقيفه و مسائلى كه گذشت] و سپس از مسجد بيرون آمد در حال عبور در راه به گوسفند انى در حدود سى رأس برخورد نمود پس فرمود: به خدا سوگند اگر به مقدار همين گوسفندان مردانى داشتم كه براى خدا و براى رسول خدا صلى الله عليه و آله نصيحت مى پذيرفتند [حرف مرا اطاعت مى كردند ]فلان كس (سلطان وقت) را بركنار مى كردم و حقم را مى گرفتم.

ص: 347

برود از كنار آن تنه عبور كرد، با گذشتن حضرت، تنه ى درخت چنان ناله كرد كه ترك برداشت و شكاف خورد. رسول خدا صلى الله عليه و آله هنگامى كه ناله ى آن ستون را شنيد از منبر پايين آمد و دستى بر آن كشيد و سكوت برقرار شد، سپس به سوى منبر بازگشت، از آن پس، پيامبر صلى الله عليه و آله كنار آنستون نماز مى خواند تا وقتى كه مسجد خراب شد و تغيير پيدا كرد. در اين هنگام ابى بن كعب آن ستون چوبين را برداشت و با خود به منزل برد و در خانه اش بود تا اينكه پوسيد و موريانه آن را خورد و از ميان رفت.

در منابع شيعى سخنى از زمان ساخت و اين كه چگونه و چه كسى منبر پيامبر صلى الله عليه و آله را ساخت، سخنى به ميان نيامده است ولى آنچه مسلم است اينكه منبر در عصر رسول خدا صلى الله عليه و آله ساخته شد و حضرت بر آن به ايراد سخن مى پرداخت. در روايات متعددى از منابع شيعى به اين امر اشاره شده است.(1) در متون روايى اهل سنت هم در اينكه چه كسى منبر پيامبر صلى الله عليه و آله را ساخت اختلاف است.(2)

ص: 349

چيزها سؤال كنم؟ فرمودند: آنها چيست؟ عرض كردم: مى خواهم رهبانيت پيشه كنم فرمودند: اى عثمان اين كار را نكن، همانا رهبانيت امت من آن است كه در مسجدها بنشينند و پس از نمازى در انتظار نماز ديگر باشند.روايات اهل سنّت

1 . حدثنا محمود بن غيلان، اخبرنا عبدالرزاق عن معمر عن همام بن ابى هريرة قال: قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : لاَ يَزَالُ أَحَدُكُم فِي صَلَاةٍ مَادَامَ يَنتَظِرُهَا وَ لاَ تَزَالُ المَلائِكَةُ تُصَلِّي عَلَي أَحَدِكُم مَادَامَ فِي المَسجِدِ: اللَّهُمَّ اغفِرلَهُ، اللَّهُمَّ ارحَمهُ مَا لَم يُحدِث... .(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هر يك از شما تا وقتى كه به انتظار نماز نشسته است، نمازگزار محسوب مى شود و ملائكه بر هر يك از شما تا زمانى كه در مسجد هستند درود مى فرستند و مى گويند: خداوندا او را بيامرز و بر او رحم آور، مگر آنكه حدثى (گناهى) از او سر زند.

2 . و عنه صلى الله عليه و آله : الجلوس فى المَسجِدِ لِاِنتِظَارِالصَّلاةِ بَعدَ الصَّلاةِ عِبَادَةٌ وَالنَّظَرُ فى وَجهِ العَالِمِ عِبَادَةٌ وَ نَفَسُهُ تَسبِيحٌ.(2)

رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد: نشستن در مسجد به انتظار نماز بعد از نماز عبادت است و نگاه در صورت عالم عبادت است و نفس كشيدن در اين هنگام تسبيح و ذكر است.

3 . حدثنا بندار عن يحيى بن سعيد عن سفيان عن الأعمش نحو هذا الحديث و قال يحيى بن عمارة عن عبد بن حميد عن عبدالرزاق عن معمر عن أيوب بن أبى قلابة عن ابن عباس قال: قال رسولُ اللّه صلى الله عليه و آله :... الكفارات المَكثُ فِي المَسجِدِ بَعد الصَّلاةِ وَالمَشىُ عَلَي الأَقدَامِ الى الجماعاتَ

ص: 351

وَ اسباغ الوضوء فى المكاره... .(1)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: از كفارات مكث كردن و توقف در مسجد بعد از نماز است و پياده رفتن به سوى نمازهاى جماعت و نيكو و كامل وضو گرفتن در سختى ها و بلاهاست.

4 . حدثنا يعقوب بن حميد بن كاسب عن سفيان بن حمزة عن كثير بن زيد عن الوليد بن رباح عن أبى هريرة، أنّ النَّبِىَّ صلى الله عليه و آله قَال: كفّاراتُ الخَطَايَا اِسبَاغُ الوُضُوءِ عَلَي المكارهِ و اعمالُ الأَقدامِ اِلَي المَساجِدِ و انتظارِالصَّلاةِ بَعدَ الصَّلاةِ.(2)

رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد: كفاره ى خطاها سه چيز است: نيكو و كامل وضوء گرفتن درسختى ها و به كار گرفتن پاها در رفتن به مسجد و به انتظار نماز بعد از نماز نشستن.

5 . أخبرنا قتيبة عن بكر بن مضر عن عياش بن عقبة أن يحيى بن ميمون قال: سَمِعتُ سَهلاً الساعِدى يَقُولُ: سَمِعتُ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله يَقُولُ: مَن كَانُ فِي المَسجِدِ يَنتَظِرُ الصَّلاةُ فَهُوُ فِي الصَّلاةِ.(3)

شنيدم رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد: هر كس در مسجد منتظر نماز باشد پس در حال نماز است.

ص: 352

ص: 353

ص: 355

اى على عليه السلام آيا مى دانى نيكو سخن گفتن چيست؟ آن است كه انسان در صبح و شام ده مرتبه تسبيح و تحميد و تهليل و تكبير بگويد و اطعام نمودن، نفقه و مخارجى است كه مرد به خانواده و عيال خود مى پردازد و دائم روزه دار بودن به اين معناست كه علاوه به روزه ى ماه مباركرمضان در هر ماه سه روز را روزه بگيرد كه ثواب روزه ى هميشگى براى او نوشته مى شود. مراد از نماز در شب هنگامى كه مردم خوابند، اين است كه هر كس نماز مغرب و عشا و نماز صبح را در مسجد به جماعت بخواند، گويا تمام آن شب را از اول تا آخر شب زنده دارى نموده است. مقصود از افشاى سلام آن است، كه انسان در سلام كردن بر هيچ يك از مسلمانان بخل نورزد.

2 . و بهذا الأسناد عن رزيق قال: سمعت أباعبداللّه عليه السلام يقول: صَلاةُ الرَّجُلِ فِي مَنزِلَةِ جَمَاعَةً تَعدِلُ أَربَعا و عِشرِينَ صَلاةً وَ صَلاةُ الرَّجُلِ جَماعَةً فِي المَسجِدِ تَعدِلُ ثَمانِىَ وَ أَربَعِينَ صَلاةً مُضَاعَفَةً فِي المَسجِدِ وَ اِنَّ الرَّكعَةٍ فى المسجد الحرام ألف ركعة فِي سِوَاهُ مِنَ المَسَاجِدِ وَ اِنَّ الصَّلاةَ فِي المَسجِدِ فَردا بِأَربَعٍ وَ عِشرِينَ صَلاةً... .(1)

رزيق مى گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمودند: نماز مرد در خانه اش به جماعت برابر با بيست و چهار نماز است و نماز جماعتش در مسجد برابر با چهل و هشت نماز، و يك ركعت نماز در مسجدالحرام با هزار ركعت نماز در مساجد ديگر برابر است و نماز فرادا در مسجد برابر با بيست و چهار نماز است.

3 . حدثنا ابوجعفر بن محمد بن على بن الحسين بن موسى بن بابويه القمى عن محمد بن على ماجيلويه عن عمه محمد بن أبى القاسم عن احمد بن أبى عبداللّه البرقى عن أبى الحسن على بن الحسين البرقى عن عبداللّه بن جبلة عن معاوية بن عمار عن الحسن بن عبداللّه عن أبيه عن جده الحسن بن على بن أبى طالب عليه السلام قال: جَاءَ نَفَرٌ مِنَ اليَهُودِ اِلى رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله ... قَالَ اليَهُودِىُّ الَّذِي كَانَ أَعلَمُهُم يا مُحَمَّد اِنِّي أَسأَلُكَ عَن عَشرِ كَلِمَاتٍ... فَأَخبَرَنِي عَنِ العاشِرَةِ عَن سَبعِ خصالٍ أَعطَاكَ اللّه مِن بَينَ النَّبِيِّينَ وَ أَعطَي أُمَّتَكَ

ص: 360

مِن بَينِ الأُمَمِ فَقَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه و آله : أَعطَانِي اللّه عَزَّوَجَلَّ فَاتِحَةَ الكِتَابِ وَالأَذَانِ وَالجَمَاعَةَ فِي المَسجِدُ.(1)

امام مجتبى عليه السلام فرمودند: گروهى از يهوديان نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند. يك نفر كه عالم ترين آنها بود گفت: من درباره ده كلمه [مسأله] از تو سؤال مى كنم [روايت بسيار طولانى است] پس خبر بده مرا از دهمين كلمه از هفت خصلت كه خداوند از ميان پيامبران به تو و از ميان امت ها به امت تو بخشيده است؟ پس پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: خداوند متعال عطا كرده است به من: سوره ى حمد، اذان و نماز جماعت در مسجد را.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كس نماز عشا را در جماعت [مسجد] بخواند مثل اين است كه نصف شب را به عبادت گذرانده است و هر كسى كه نماز عشا و صبح را به جماعت بخواند مثل كسى است كه تمام شب را به عبادت گذرانده است.

3 . حدثنا ابوبكر بن أبى شيبة عن محمد بن بشرالعبدى عن زكريا بن ابى زائدة عن عبدالملك بن عمير عن أبى الاحوص قال: قال عبداللّه ... و قال: انّ رسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله عَلِمنَا سُنَنَ الهُدى وَ اِنَّ مِن سُنَنِ الهُدى الصَّلاةُ فِي المَسجِدِ الَّذِي يؤذن فِيهِ.(1)

عبداللّه مى گويد: همانا رسول خدا صلى الله عليه و آله سنت هاى هدايت را به ما تعليم فرمودند و همانا از اين سنت هاى هدايت نماز خواندن در مسجدى است كه در آن اذان گفته مى شود.

ر.ك: حديث 9 «رفتن به مسجد».

ص: 362

قَالَ أَبُوعَبدِاللّه عليه السلام : مَن كَانَت لَهُ اِلَي اللّه (تعالى) حَاجَةٌ فَليَقصِد اِلى مَسجِدِالكُوفَةِ وَليُسبِغ وُضُوءَهُ وَ يُصَلِّي فِي المَسجِدِ رَكعَتَينِ، يَقرَأَ فِي كُلِّ وَاحِدَةٍ مِنهُمَا فَاتِحَةَ الكِتَابِ وَ سَبعَ سُوَرٍ مَعَهَا، وَ هُنَّ المُعَوِّذَتَانِ وَ قُل هُوَاللّه أَحَدٌ وَ قُل يا أَيُّهَا الكَافِرُونَ وَ اِذَا جَاءَ نَصرُاللّه وَ سَبِّحِ اسمَ رَبِّكَ الأَعلَي وَ اِنَّا أَنزَلنَاهُ فِي لَيلَةِ القَدرِ، فَاِذَا فَرَغَمِنَ الرَّكعَتَينِ وَ تَشَهَّدَ وَ سَلَّمَ، سَأَلَ اللّه حَاجَتَهُ. فَاِنَّهَا تُقضِي بِعَونِ اللّه اِن شَاءَاللّه ... .(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايند: هر كس نزد خداوند حاجتى دارد، به مسجد كوفه رو آورد و وضويى نيكو گرفته و در مسجد دو ركعت نماز گزارد و در هر ركعت يك حمد و هفت سوره كه عبارتند از: معوذتين (ناس و فلق)، توحيد، كافرون، نصر، اعلى و قدر را بخواند، و پس از اين دو ركعت تشهد و سلام نماز را بگويد و حاجت خويش را طلب نمايد به خواست و يارى خدا حاجتش برآورده شود.

ص: 364

امام باقر عليه السلام از پدرش و او از امام على عليه السلام نقل مى كند كه فرمودند: يك نماز در بيت المقدس، برابر با هزار نماز است و يك نماز در مسجد اعظم (جامع)، برابر با صد نماز است و نماز در مسجد قبيله و محله، برابر با 25 نماز است و نماز در مسجد بازار، برابر با دوازده نمازاست و نماز مرد در خانه اش، يك نماز است.

2 . حدثنا النفيلى عن مسكين عن سعيد بن عبدالعزيز عن زياد بن أبى سودة عن ميمونة مولاة النبى صلى الله عليه و آله أنَّها قالت: يَا رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله أَفتِنَا فى بَيتِ المَقدِسِ؟ فقال: ائتوه فصلّو فيه... فان لم تأتوه و تُصَلُوا فيه فَابعَثُوا بِزِيتٍ يَسرُجُ فِي قَنادِيلِهِ.(1)

ميمونه كنيز حضرت رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه از حضرت پرسيدم: اى رسول خدا صلى الله عليه و آله ، نظر شما درباره ى بيت المقدس چيست؟ فرمود: آنجا برويد و در آن نماز بخوانيد، پس اگر نرفتيد و نمازى هم نخوانديد، پس مقدارى روغن بفرستيد تا در چراغ مسجد بريزند تا مسجد را روشن نگه دارد.

ص: 367

ص: 368

سَيفَهُ فى سَبِيلِ اللّه .(1)

اسحاق بن عامر مى گويد: امام صادق عليه السلام از من پرسيد: آيا تو با آنها در مسجد نماز مى خوانى؟ گفتم: آرى: فرمودند: با آنان نماز بخوان كه هر كس با ايشان در صف اول نماز بخواند همانند كسى است كه در راه خدا جهاد نمايد.

3 . احمد بن أبى عبداللّه البرقى، عن ابن محبوب عن عبداللّه بن سنان قال: سمعت أباعبداللّه عليه السلام يقول: أُوصِيكُم بِتَقوَي اللّه و... وَصَلُّوا مَعَهُم فِي مَساجِدِهِم... .(2)

عبداللّه بن سنان مى گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمايند: شما را به تقواى الهى و پرهيزكارى سفارش مى كنم و... نماز بگذاريد با آنان در مساجدشان.

ر.ك: وسائل الشيعة، ج 12 ، ص 5، «باب وجوب عشرة الناس حتى العامة...».

رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايند: كسى كه دو ركعت نماز در خلوت بخواند به طورى كه غير از خداوند و ملائكه ى الهى كسى بر آن آگاه نشود، براى او برائت از آتش نوشته مى شود.

روايات متعدد ديگرى در اين زمينه موجود است كه ما از ذكر آنها صرف نظر مى كنيم: ر.ك: وسائل الشيعة، ج 5، باب استحباب صلاة النوافل فى المنزل.

ص: 375

ص: 377

محمد بن مسلم مى گويد: از امام باقر عليه السلام درباره خوردن سير پرسيدم؟ فرمودند: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بخاطر بويش از آن نهى كرد و فرمودند: هركس اين گياه بدبو را بخورد نزديك مسجد نشود ولى اگر بخورد و به مسجد نيايد، اشكالى ندارد.

3 . مُحَمَّدِ بن يحيى عن احمد بن محمد عن الحسين بن سعيد عن حمّادٍ عن شعيب عن أبى بصير عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: سُئِلَ عَن أَكلِ الثَّومِ والبَصَلَ وَالكُرَّاثِ: فقال: لابأس بأكلِهِ نِيّا وَ فى القُدُورِ و لا بَأسَ بِأَن يُتَدَاوَي بِالثُّومِ وَلكِن اِذَا أَكَلَ ذَلِكَ أَحَدُكُم فَلا يَخرُج اِلَي المَسجِدِ.(1)

ابى بصير مى گويد درباره خوردن سير و پياز و تره از امام صادق عليه السلام پرسيدم؟ فرمودند: اشكالى در خوردن خام و پخته ى آن ها نيست و نيز مانعى ندارد كه با سير مداوا و معالجه كنند، ولى در اين حالت به مسجد نبايد رفت.

4 . عدّةٌ من أصحابَنا عن احمد بن مُحَمَّد بن خالدٍ عن عثمانَ بن عيسى عن عبداللّه بن مُسكان عَنِ الحَسَن الزَّيات قال: لَمَّا أَن قَضَيتُ نُسُكِي مَرَرتُ بِالمَدِينَةِ فَسَألتُ عَن أَبِي جعفرٍ عليه السلام : فقال: هُوَ بِيَنبُعَ فَأَتيتُ يَنبُعَ فقال لِى: يا حَسَنُ مَشَيتَ اِلى هاهُنَا؟ قُلتُ: نَعَم جُعِلتُ فِداكَ كِرهتُ أَن أخرُجَ وَ لا أَراكَ فقال عليه السلام : انِّي أَكَلتُ مِن هَذِهِ البَقلَةِ يَعنِي الثُّومِ فَأَرَدتُ أَن تَنَحَّي عَن مَسجِدِ رسول اللّه صلى الله عليه و آله .(2)

ص: 379

حسن زّيات مى گويد: هنگامى كه مناسك حج را تمام كردم به مدينه رفتم و از امام باقر عليه السلام جويا شدم؟ گفتند: در ينبع (نام بخشى از زمين هاى مدينه) است! به ينبع آمدم، فرمودند: اى حسن، در جستجوى من به اينجا آمدى گفتم: بله فدايت شوم، مرا خوش نيامد كه خارج شوم و شما را ملاقات نكنم. امام فرمودند: من سير خورده بودم و خواستم كه از مسجد رسول خدا صلى الله عليه و آله دور باشم.

5 . أخبرنى على بن حاتم عن محمدبن جعفر الرزّاز عن عبداللّه بن محمّد بن خلف عن الحسن بن على الوشاء عن محمد بن سنان قال: سَأَلتُ أَبَاعَبدِاللّه عليه السلام عَن أَكلِ البَصَلِ وَالكُرَّاثِ: فَقَالَ: لاَ بَأسَ بِأَكِلهِ مَطبُوخا وَ غَيرَ مَطبُوخٍ وَ لكِن ان أَكَلَ مِنهُ مَا لَهُ أَذًى فَلا يَخرُج الَي المَسجِدِ كَرَاهِيَةَ أَذَاهُ عَلَي مَن يُجَالِسُ.(1)

محمد بن سنان مى گويد: از امام صادق عليه السلام درباره ى خوردن پياز و تره سؤال كردم؟ فرمودند: در خوردن آن، به صورت پخته و خام اشكالى وجود ندارد ولى اگر آن قدر بخورد كه موجب اذيت ديگران شود، نبايد به مسجد برود.

6 . حدثنا محمد بن موسى بن المتوكل عن على بن الحسين السعدآبادى عن أحمد بن أبى عبداللّه عن أبيه عن فضالة عن داود بن فرقد عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: قَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : مَن أَكَلَ هَذِهِ البَقلَةَ فَلاَيَقرَب مَسجِدَنَا وَ لَم يَقُل اِنَّهَا حَرَامٌ.(2)

به روايت امام صادق عليه السلام رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كس اين گياه بدبو (سير) را بخورد نزديك مسجد ما نشود. و نفرمود كه خوردن آن حرام است.

ص: 380

7 . محمد بن الحسين الرّضى فى (المجازات النبوية) قال: قال صلى الله عليه و آله : مَن أَكَلَ مِن هَاتَينِ البَقلَتَينِ فَلاَ يَقرَبَنَّ مَسجِدَنا فَمَن كَانَ آكِلُهُا لا بُدَّ فَليِمُتهُما(1) طَبخا.(2)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هركس از اين دو گياه بدبو بخورد: نزديك مسجد نشود، پس هركس از آن دو مى خورد، آن را بپزد تا بوى آن از بين برود.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: هركس از اين درخت - مقصود سير - بخورد: پس خود را در مسجد به ما نشان ندهد. پرسيدم مقصود چيست؟ گفت: نمى دانم ولى ظاهرا مقصود سير خام است [كنايه از اينكه هر كس سير خام بخورد به علّت بوى بد آن در نزد ما و مسجد ما حاضر نشود.]

4 . حدثنا سعيد بن عفير عن ابن وهب عن يونس عن ابن شهاب: زعَمَ عطاء أنَّ جابر بن عبداللّه زَعَمَ: أنَّ النبىَّ صلى الله عليه و آله قال: من اكل ثوما أَو بَصَلاً فَليَعتَرِلنَا. أو قال: فَليَعتَزِل مَسجِدَنا أَو لَيَقعُد فِي بَيتِهِ.(1)

جابر بن عبداللّه انصارى مى گويد: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كسى كه سير يا پياز بخورد از ما كناره بگيرد يا فرمود: از مسجد كناره گيرد يا فرمود: در خانه اش بنشيند.

5 . حدثنا ابومعمر عن عبدالوارث عن عبدالعزيز قال: سَأَلَ رَجُلٌ أَنَسَا: ما سَمِعتَ نَبِىَ اللّه صلى الله عليه و آله يَقُولُ فِي الثُّومِ؟ فقال: قَالَ النّبىُّ صلى الله عليه و آله : مَن أَكَلَ مِن هذهِ الشَّجَرَةِ فَلا يَقرَبَنا - أو- لاَ يُصَلّيَنَّ مَعَنا.(2)

مردى از انس سؤال كرد: نشنيده اى پيامبر صلى الله عليه و آله در مورد سير چه مى فرمايد؟ انس گفت: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كس از آن بخورد نزديك ما نشود يا با ما نماز نگزارد.

6 . حدثنا أبوبكر بن أبى شيبة عن ابن نمير، قال: و حدثنا محمد بن عبداللّه بن نمير حدثنا أبى عن عبيداللّه عن نافعٍ عن ابن عُمَرَ أنَّ رَسُولَ اللّه صلى الله عليه و آله . قال: مَن أَكَلَ مِن هَذِهِ البَقلَةِ فَلا يَقرَبَنَّ مَساجِدَنَا حَتَّي يَذهَبَ رِيحُها يَعنِي الثُّومَ.(3)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كس از اين گياه بخورد، نزديك مسجد نشود تا زمانى كه بوى آن از بين برود و مقصودش از گياه سير بود.

ص: 382

7 . و حدثنى محمدبن رافعٍ و عبد بن حُمَيد (قال عبد أخبرنا و قال ابن رافعٍ حَدثنا عبدالرزاق) أخبرنا معمر عن الزهرى عن ابن المسيب عن أبى هريرة قال: قالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : مَن أَكَلَ مِن هذه الشَجَرة فَلا يَقرَبَنَّ مَسجِدَنا و لا يُؤذِيَنَّا بِريحِ الثُّومِ.(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: كسى كه از اين درخت بخورد، به مسجد ما نزديك نشود و با بوى سير ما را اذيت نكند.

8 . حدثنا ابوبكر بن أبى شيبة عن كثيرُبن هشام عن هشام الدّستوائِىِّ عَن أَبِي الزُّبَيرِ عَن جابرٍ قالَ: نَهَي رسولُ اللّه عَن أَكلِ البَصَلِ وَ الكُرَّاثِ فَغَلَبَتنَا الحَاجَةُ. فَأَكَلنا مِنها فقال: مَن أَكَلَ مِن هذِهِ الشَّجَرَة المُنتِنَةِ فَلا يَقرَبَنَّ مَسجِدَنَا، فإنَّ المَلاَئِكَةَ تَأَذَّي مِمَّا يَتَأَذَّي مِنهُ الاِنسُ.(2)

نهى فرمود رسول خدا صلى الله عليه و آله از خوردن پياز و سير، و ما نياز به آن پيدا كرديم، پس خورديم. حضرت فرمودند: هر كس از اين گياه خورده است نزديك مسجد نشود. همانا ملائكه اذيت مى شوند از آنچه كه انسانها نيز به آن اذيت مى شوند.

9 . و حدثنى محمدُ بن حاتم عن يحيى بن سَعيدٍ عن ابن جُرَيجٍ، قَالَ: أخبرنى عطاءٌ عن جابر بن عَبدِاللّه

عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله قال: مَن أكَلَ مِن هذِهِ البَقلَةِ. الثَّومَ (و قال مَرَّةً: مَن أَكَلَ البَصَلَ وَالثّومَ والكُرَّاثَ) فَلايَقرَبَنَّ مَسجِدَنا فانَّ الملائِكَةَ تَتَأذّى مِمَّا يَتَأَذى مِنهُ بَنُو آدَمَ.(3)

جابر بن عبداللّه مى گويد: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: هركس از اين گياه يعنى سير بخورد (و يك بار فرمود: هر كس پياز و سير و تره بخورد) پس نزديك مسجد ما نشود. زيرا ملائكه ناراحت مى شوند از آنچه كه فرزندان آدم از آن اذيت و ناراحت مى شوند.

ص: 383

10 . حدثنى عمروا لنَّاقِدُ عن اسماعيل بنُ عُليَّة عن الجريرى عن ابى نضرة عن ابى سعيد قال: لم نعد أن فتحت خيبر فوقعنا أَصحاب رسول اللّه صلى الله عليه و آله فى تلك البقلة: الثَّومَ والنّاس جياعُ فأَكَلنَا منها أَكَلاً شديدا، ثُمَّ رُحنا اِلَي المَسجِدِ فَوَجَدَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله الرِّيحَ فَقالَ: مَن أَكَلَ مِن هِذهِ الشَّجَرَهِ الخَبِيثَةِ شيئافَلا يَقرَبَنَّا فِي المَسجِدِ فقالَ النَّاسُ: حُرِّمَت حُرِّمَت فَبَلَغَ ذَاكَ النَّبِىَّ صلى الله عليه و آله فقال: أَيُّهَا النَّاسُ، انَّهُ لَيسَ بِي تَحرِيمُ ما أَحَلَّ اللّه لِي وَلَكِنَّها شَجَرَةٌ أَكرَهُ رِيحَها.(1)

بعد از فتح خيبر با اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله در زمينى كه گياه بدبو - سير و پياز - داشت فرود آمديم و بسيار خورديم، سپس به مسجد آمديم. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بوى بد را فهميد. پس فرمودند: كسى كه از اين گياه بدبو بخورد؛ نزديك ما در مسجد نشود. مردم گفتند: حرام شد! حرام شد. اين خبر به پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد، پس فرمودند: اى مردم من نمى توانم آنچه را كه خداوند حلال كرده است، حرام كنم! و لكن بوى بد اين گياه مرا مى آزارد.

ص: 384

ص: 385

ص: 387

3 . و قال صلى الله عليه و آله : اِذَا دَخَلَ المُؤمِنُ فِي المَسجِدِ فَيَضَعُ رِجلَهُ الُيمنَي قَالَتِ المَلائِكَةُ غَفَرَاللّه لَكَ وَ اِذَا خَرَجَ فَوَضَعَ رِجلَهُ اليُسرَي قَالَتِ المَلائِكَةُ حَفِظَكَ اللّه وَقَضَي لَكَ الحَوَائِجَ وَ جَعَلَ مُكَافَاتَكَ الجَنَّةَ.(1)

پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله مى فرمايند: هنگامى كه مؤمن با پاى راست وارد مسجد مى شود ملائكه مى گويند: خداوند تو را ببخشد. و هنگامى كه با پاى چپ از مسجد خارج مى گردد، ملائكه مى گويند: خداوند تو را حفظ كند و حاجت هايت را برطرف نمايد و پاداش تو را بهشت قرار دهد.

4 . قال الصادق عليه السلام : اِذَا دَخَلتَ المَسجِدَ فَأَدخِل رِجلَكَ الُيمنَي وَ صَلِّ عَلَي النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله وَ آلِهِ وَ اِذَا خَرَجتَ فَأَخرِج رِجلَكَ اليُسرَي وَ صَلِّ عَلَي النَّبِىِّ وَ آلِهِ.(2)

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: هنگامى كه ميخواهى وارد مسجد بشوى، ابتدا پاى راست خود را بگذار و بر پيامبر و آل او درود بفرست و هنگامى كه مى خواهى خارج بشوى پاى چپت را بيرون بگذار و بر پيامبر و آلش درود بفرست.

ص: 391

و غرور وارد نشو و هرگاه به در مسجد رسيدى، بايست و بگو: درود ما و رحمت و بركات خداوند بر تو اى پيامبر، به نام خدا و با كمك او و از خدا [ما از خدا هستيم و به سوى او باز مى گرديم] و هرچه خدا بخواهد. و درود بر پيامبران و رسولان خدا عليه السلام و درودبر رسول خدا عليه السلام و درود بر ابراهيم عليه السلام [خليل اللّه ]و ستايش خدايى را كه پروردگار عالميان است، پس هنگامى كه وارد مسجد مى شوى، دست به آسمان بردار و رو به سوى كعبه كن و بگو: خداوندا من در اين جايگاه و در ابتداى مناسك [حجّم] از تو مى خواهم كه توبه ام را بپذيرى و از خطاهايم درگذرى و بار گران را از دوشم بردارى، سپاس خداوندى را كه مرا به خانه اش (كعبه) رساند، خداوند من تو را گواه مى گيرم كه اين خانه ى توست كه آن را جايگاه مردم و پناهگاه مبارك و هدايتگاه جهانيان گردانيدى، من گوش به فرمان و خوشدل از قضا و قَدَرت در جستجوى رحمت و به قصد اطاعت آمده ام و همچون تهيدست بيمناك از عقوبت، مسئلت دارم كه درهاى رحمتت را به رويم بگشايى، و مرا در طاعت و خشنودى خودت به كارگيرى.(1)

ص: 393

فَاِذَا دَخَلَ المَسجِدَ وَ قَالَ: بِسمِ اللّه وَ بِاللّه وَ عَلَي مِلَّةِ رَسُولِ اللّه صلى الله عليه و آله وَ مِنَ اللّه وَ اِلَي اللّه وَ مَا شَاءَاللّه وَ لاَ قُوَّةَ اِلاَّ بِاللّه ، اللَّهُمَّ افتَح لِي أَبوَابَ رَحمَتِكَ وَ مَغفِرَتِكَ وَ أَغلِق عَنِّي أَبوابَ سَخَطِكَ وَ غَضبِكَ. اللَّهُمَّ مِنكَ الرَّوحُ وَالفَرَجُ، اللَّهُمَّ اِلَيكَ غُدُوِّي وَ رَوَاحِي وَ بِفِنَائِكَ أَنَختُ أَبتَغِي رَحمَتَكَ وَ رِضوَانَكَ وَ أَتَجَنَّبُ سَخَطَكَ،اللَّهُمَّ وَ أَسأَلُكَ الرَّوحَ والرَّاحَةَ والفَرَجَ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ اِنِّي أَتَوَجَّهُ اِلَيكَ بِمُحَمَّدٍ وَ عَلِىٍّ أَمِيرِالمُؤمِنِينَ فَاجعَلنِي مِن أَوجَهِ مَن تَوَجَّهَ اِلَيك بِهِمَا وَ أَقرَبِ مَن تَقَرَّبَ اِلَيكَ بِهِمَا وَ قَرِّبنِي بِهِمَا مِنكَ زُلفَي وَ لاَ تُبَاعِدنِي عَنكَ آمِينَ رَبَّ العَالَمِينَ ثُمَّ افتَتِحِ الصَّلاَةِ مَعَ الاِمَامِ جَمَاعَةٍ اِلاَّ وَجَبَت لَهُ مِنَ اللّه المَغفِرَةُ وَالجَنَّةُ مِن قَبلِ أَن يُسَلِّمَ الاِمَامُ.(1)

امام موسى كاظم عليه السلام از پدر بزرگوارش امام صادق عليه السلام : نقل مى كند كه مى فرمودند: كسى كه در خانه اش نيكو وضو بگيرد و خود را خوش بو كند، و سپس با آرامش و وقار از خانه خارج و با رغبت براى شركت در جماعت مسلمين براى نماز برود، در هر قدمى كه برمى دارد و بر زمين مى گذارد، حسنه اى برايش نوشته مى شود و گناهى از او پاك مى گردد و يك درجه بالا مى رود. و هرگاه وارد مسجد مى شود بگويد: به نام خدا و با استعانت از او كه من بر دين رسول خدا صلى الله عليه و آله هستم، بلكه از خدايم، و بازگشتم به سوى اوست و هر چه او بخواهد و هيچ نيرويى جز نيروى الهى نيست، خداوندا! درهاى رحمت و مغفرتت را بر من بگشايى و درهاى خشم و غضبت را بر من فرو بند، خداوندا! آرامش و گشايش از توست، و روز و شبم به سوى تو در گردش است و من به اميد برخوردارى از رحمت و خشنودى ات و دور مانده از خشمت در پيشگاه تو زانو بر زمين زده ام. پروردگارا از تو آرامش و آسايش و گشايش مى طلبم. سپس بگويد: بار خدايا من به كمك محمد صلى الله عليه و آله و على امير مؤمنان عليه السلام به تو روى مى آورم، پس مرا از روى آورنده ترين كسانى قرار بده كه بوسيله ى آن دو بزرگوار به سوى تو توجه كنم. و در زمرهى نزديك ترين كسانى به شمار آور كه به وسيله ى آن دو به تو تقرب جسته اند و مرا به خاطر آن دو به خود نزديك فرما و از خود دور مساز. آمين، اى پروردگار عالميان. آنگاه با

ص: 395

امام جماعت نماز را آغاز كند. قبل از اينكه امام سلام نماز را بدهد، خداوند او را بيامرزد و بهشت را بر وى واجب گرداند.

4 . حدثنا محمد بن على ماجيلويه عن عمه محمد بن أبى القاسم عن احمد بن محمد بن خالد عن أبيه عن بكر بن صالح عن عبداللّه بن ابراهيم الغفارى عن عبدالرحمن عن عمه عبدالعزيز بن على عن سعيد بن المسيب عن أبى سعيد الخدرى قال: قال رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله : أَلاَ أَدُلُّكُم عَلَي شَيي ءٍ يُكَفِّرُاللّه بِهِ الخَطايا وَ يَزِيدُ فِي الحَسَناتِ؟ قِيلَ: بَلى يَا رَسُولَ اللّه قَالَ: اِسبَاغُ الوُضُوءِ عَلَي المَكَارِهِ وَ كَثرَةُ الخُطى الَي هَذِهِالمَسَاجِدِ وَ انتِظَارُ الصَّلاةِ بَعدَ الصَّلاةِ وَ ما مِنكُم أَحَدٍ يَخرُجُ مِن بَيتِهِ مُتَطَهِّرا فَيُصَلِّي الصَّلاةِ فِي الجَمَاعَةِ مَعَ المُسلِمِينَ ثُمَّ يَقعُدُ يَنتَظِرُ الصَّلاةِ الأُخرى اِلاَّ وَالمَلائِكَةُ تَقُولُ: اللَّهُمَّ اغفِرلَهُ اللَّهُمَّ ارحَمهُ... .(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: آيا شما را بر چيزى كه گناهان را بپوشاند و بر حسنات بيفزايد، راهنمايى كنم؟ گفتند: آرى اى رسول خدا صلى الله عليه و آله ، فرمودند: وضوى نيكو گرفتن گرچه همراه با سختى باشد و بسيار به مسجد رفتن و منتظر نمازى پس از نماز ديگر ماندن و هر يك از شما با وضو از خانه خارج شود و همراه با مسلمانان نماز جماعت بخواند و سپس بنشيند و منتظر نماز بعدى بماند، ملائكه مى گويند خدايا او را ببخشايى، خدايا بر وى رحم كن.

ابوهريره مى گويد: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هرگاه يكى از شما نيكو وضو گيرد، سپس به مسجد آيد به طورى كه جز نماز چيزى او را به حركت در نياورد و هدفى به غير از نماز نداشته باشد هر گامى كه برمى دارد خداوند بوسيله ى آن او را درجه اى ترفيع دهد و گناهى را بر او ببخشايد تا وارد مسجد شود، هنگامى كه وارد مسجد شد تا زمانى كه به خاطر نماز در آن مى ماند گويى پيوسته در حال نماز است.

ر.ك: «خانه هاى خداوند در روى زمين» حديث 2 و 11 .

ر.ك: «پياده رفتن به مسجد» حديث 1 و 3 از منابع اهل سنت.

ر.ك: «رفت و آمد به مسجد» حديث 4 و 14 و 15 .

ص: 397

ص: 399

روشن است كه اين دو رايت صراحت در منع از وقف بر مسجد ندارد، زيرا روايات زيادى داريم كه دلالت بر استحباب وقف و صدقه جاريه دارند، همچنين در روايات بسيارى امر به بناء و آباد كردن مساجد و روشن كردن چراغ در آنها و نظافت مساجد و غير اينها شده است و وقف بر مساجد وسيله اى است براى رسيدن به اين اهداف مقدس، از اين رو علماى شيعه در تفسير اين دو روايت توجيهاتى را ذكر كرده اند.(1)

ص: 401

امام صادق عليه السلام مى فرمايند: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بر همسايگان مسجد شرط كرد كه در نمازها حاضر شوند و فرمودند: نزديك است اقوامى كه در نماز حضور پيدا نمى كنند، دستور دهم مؤذنى اذان گويد و اگر آنان حاضر نشوند، سپس دستور دهم مردى از أهل بيتم كه على عليه السلام باشد. خانه هاى آنان را بر سرشان بسوزاند، چون در نماز جماعت شركت نمى كنند.

3 . و عن رزيق، عن أبى عبداللّه عليه السلام ، قال: شَكَتِ المَساجِدُ اِلَي اللّه تَعالى الَّذِينَ لايَشهَدُوَنَهَا مِنجِيرانِها فَأَوحى اللّه اِلَيها وَ عِزَّتِي وَ جَلالِي لا قَبِلتُ لَهُم صَلاَةً وَاحِدَةً وَ لا أَظهَرتُ لَهُم فِي النَّاسِ عَدَالَةً وَ لا نَالَتهُم رَحمَتِي وَ لا جَاورُونى فِي جَنَّتِى.(1)

امام صادق عليه السلام مى فرمايند: مساجد، نسبت به آن دست از همسايگان خود كه در مسجد حاضر نمى شوند به خداوند متعال شكايت نمودند، خداوند به مساجد وحى فرمود: به عزت و جلال خودم سوگند، يك ركعت نماز را هم از آنان قبول نخواهم كرد و در ميان مردم عدالتى را از آنان آشكار نمى سازم. رحمت من آنان را شامل نمى شود و در بهشت همسايه و نزديك به من نخواهند بود.

4 . و عن رزيق قال: سمعت أباعبداللّه عليه السلام يقول: رُفَعِ الَي أمِيرَالمُومِنينَ عليه السلام بِالكُوفَةِ أَنَّ قَوما مِن جِيَرانِ المَسجِدِ لايَشهَدُونَ الصَّلاةَ جَماعةً فِي المَسجِدِ، فقال عليه السلام : لَيَحضُرُنَّ مَعَنا صَلاتَنَا جَماعةً أَو لَيَتَحَوَّلُنَّ عَنَّا وَ لا يُجَاوِرنَّا وَ لا نُجاوِرُهُم.(2)

امام صادق عليه السلام مى فرمايند: به حضرت امير عليه السلام در كوفه خبر دادند، گروهى از همسايگان مسجد در نماز جماعت مسجد حاضر نمى شوند، امام عليه السلام فرمودند: يا حضور پيدا مى كنند با ما، يا كوچ مى كنند از نزد ما و همسايه ى ما نمى شوند و ما نيز همسايه ى آنان نخواهيم شد.

ص: 403

5 . كما قال النبىُّ صلى الله عليه و آله : لاصلاة لِجارِ المَسجِدِ اِلاَّ فَي مَسجِدِهِ.(1)

همسايه ى مسجد نمازش قبول نمى شود مگر در مسجد.

6 . روينا عن جعفر بن محمّدٍ عن أبيه عن آبائه عليه السلام عن عَلِىٍّ أنّه قال: لا صَلاَةَ لِجارِالمَسجِدِ الاَّ فِي المَسجِدِ الاَّ أن يَكُونُ لَهُ عُذرٌ أوبِهِ علَّةٌ فَقِيلَ: و مَن جارُ المَسجِدِ يا أميرالمؤمنين عليه السلام ؟ قال: مَن سَمِعَ النِّداءَ.(2)

اميرالمؤمنين عليه السلام مى فرمايد: همسايه مسجد چنانچه عذر يا بيمارى نداشته باشد نمازش جز در مسجد مقبول درگاه الهى نخواهد بود. از آن حضرت عليه السلام سؤال شد: همسايه ى مسجدچه كسانى هستند؟ فرمود: كسى كه صداى اذان را بشنود.

7 . و فى رواية أبى بصير عن أبى عبداللّه عليه السلام قال: مَن سَمِعَ النِّداءَ مِن جِيرانِ المَسجِدِ فَلَم يُجِب فَلا صَلاةَ لَهُ.(3)

أبى بصير از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه فرمودند: هر كس از همسايگان مسجد صداى اذان را بشنود و پاسخ ندهد، نمازش نماز نيست.

8 . و روى محمد بن مسلمٍ عن أبى جعفر عليه السلام أَنَّهُ قال: لا صَلاَةَ لِمَن لا يَشهَدُ الصَّلاةَ مِن جِيرَانِ المَسجِدِ الاَّ مريضٌ أو مَشغُولٌ.(4)

ص: 404

محمد بن مسلم از امام باقر عليه السلام نقل مى كند كه فرمودند: نماز همسايگان مسجد نماز نيست مگر اينكه مريض باشند يا دليل موجهى داشته باشند.

9 . روى عن الصادق عليه السلام أنَّ رسول اللّه صلى الله عليه و آله قال: وَ مَن قَرُبَت دَارُهُ مِنَ المَسجِدِ لَزِمَه مِن حُضُورِ الجَمَاعَةِ مَا لاَيَلزَمُ مَن بَعُدَ مِنهُ.(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه خانه اش نزديك مسجد است حضور در [نماز] جماعت بر او الزامى است برخلاف آن كه خانه اش دور است.

21 . العروة الوثقى، السيداليزدى، بيروت، مؤسسه الأعلمى، الطبعه الثانية، 1409 ه .

22 . العين، عبدالرحمن الخليل بن احمد الفراهيدى، تحقيق: الدكتور مهدى المخزومى - ابراهيم السامرائى، مؤسسة دارالهجرة، الطبعه الثانية، 1409 ه .23 . الغارات، ابراهيم بن محمد ثقفى، قم، دارالكتاب، 1410 ه .

24 . الغيبة الطوسى، شيخ طوسى، قم، مؤسسه معارف اسلامى، 1411 ه .

25 . الفضائل، شاذان بن جبرئيل قمى، قم، رضى، 1363 ش .

26 . الكافى، الشيخ محمد بن يعقوب الكلينى، تهران، دار الكتب الاسلامية، 1365 ش.

27 . المبسوط فى فقه الامامية، شيخ الطوسى، تحقيق: محمّد تقى الكشفى، المكتبه المرتضوية، 1387 ه .

28 . المجازات النبوية، الشريف الرضى، التحقيق، طه محمدالزينى، قم، مكتبة بصيرتى، بى تا.

29 . المعجم الكبير، سليمان بن احمدبن أيوب اللخمى الطبرانى، التحقيق: حمدى عبدالمجيدالسلفى، القاهرة، مكتبة ابن تيمية، الطبعه الثانية، بى تا.

30 . المغازى الواقدى، محمد بن عمر بن واقد، بيروت، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات، 1409 ه .

31 . المناقب آل ابى طالب عليه السلام ، محمدبن شهر آشوب المازندرانى، قم، علامه، 1379 ه .

32 . النوادر سيد فضل اللّه راوندى، قم، مؤسسة دارالكتاب، بى تا.

33 . الهداية، الشيخ الصدوق، قم، مؤسسه الامام الهادى عليه السلام ، الطبعه الأولى، 1418 ه .

34 . أعلام الدين، حسن بن أبى الحسن ديلمى، قم، مؤسسة آل البيت، 1408 ه .

35 . بحارالأنوار، علامة المجلسى، بيروت، مؤسسة الوفاء، 1404 ه .

36 . بصائر الدرجات، العلامة الحلّى، مكتبة الرضوية لاحياء الآثار الجعفرية. بى تا و بى جا.

37 . بغية الباحث عن زوائد مسند الحارث، نورالدين على بن أبى بكر الهيثمى، التحقيق: مسعد عبدالحميد محمدالسعدنى، دارالطلائع، بى تا.

38 . تحفة الأحوذى فى شرح الترمذى، المباركفورى، بيروت، دارالكتب العلمية، الطبعه الأولى، 1410 ه .

39 . تفسير العياشى، محمدبن مسعود عياشى، تهران، علميه، 1380 ه .

40 . تفسير القمى، على بن ابراهيم بن هاشم قمى، قم، دارالكتاب، 1404 ه .

41 . ثواب الأعمال، شيخ صدوق، قم، شريف رضى، 1364 ش .

42 . جامع الأخبار، تاج الدين شعيرى، قم، رضى، 1363 ش .

43 . جمال الاسبوع، سيدبن طاوس، قم، رضى، بى تا.

44 . جواهر الكلام، الشيخ محمدحسن النجفى،تحقيق:الشيخ عباس القوچانى،دارالكتب الاسلامية، الطبعة الثالثة، 1367 ش .

45 . دعائم الاسلام، نعمان بن محمد تميمى مغربى، مصر، دارالمعارف، 1385 ه .

ص: 407

46 . دلائل الامامة، محمدبن جرير طبرى، قم، دارالذخائر للمطبوعات، بى تا .

47 . رجال الكشى، محمد بن عمركشى، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348 ش .

48 . روضة الواعظين، محمد بن حسن فتال نيشابورى، قم، رضى، بى تا.

49 . سنن ابن ماجة، محمد بن يزيد القزوينى، التحقيق: محمد فؤاد عبدالباقى، بيروت، دارالفكر، بى تا.

50 . سنن ابى داود، سليمان بن الأشعث السجستانى، التحقيق: سعيد محمداللحام، بيروت، چاپ اول 1410 ه ، دارالفكر.

51 . سنن الترمذى، محمد بن عيسى الترمذى، التحقيق: عبدالوهاب عبداللطيف، بيروت، دارالفكر، 1403 ه .52 . سنن الدارمى، عبداللّه بن بهرام الدارمى، دمشق، مطبعة الاعتدال، 1349 ه .

53 . سنن النسائى، احمدبن شعيب النسائى، بيروت، الطبعه الأولى، 1348 ه ، دارالفكر.

54 . شرح نهج البلاغة، عبدالحميد بن ابى الحديد معتزلى، قم، كتابخانه آيه اللّه مرعشى(ره)، 1404 ه .

55 . صحيح البخارى، محمد بن اسماعيل البخارى، بيروت [طبعة بالاوفست عن طبعة دارالطباعة العامرة باستانبول، 1401 ه ] دارالفكر.

56 . صحيح مسلم، مسلم بن الحجاج النيسابورى، بيروت، دارالفكر، بى تا.

57 . عدة الداعى، ابن فهد حلى، دارالكتب الاسلامى، 1407 ه .

58 . علل الشرائع، شيخ صدوق، قم، مكتبه الداورى، بى تا.

59 . عوالى اللآلى، ابن ابى الجمهور احسائى، قم، سيدالشهداء، 1405 ه .

60 . عيون أخبارالرضا عليه السلام ، شيخ صدوق، انتشارات جان، 1378 ه .

61 . فتح البارى، شرح صحيح البخارى، الامام ابن حجر العسقلانى، بيروت، دارالمعرفة للطباعة والنشر، الطبعه الثانية، بى تا.

62 . فروغ ابديت، جعفر سبحانى تبريزى، قم، دفتر تبليغات اسلامى، 1370 ش .

63 . فرهنگ فارسى عميد، حسن عميد، تهران، اميركبير، 1377 ش .

64 . فقه الرضا عليه السلام ، المنسوب الى امام رضا عليه السلام ، مشهد، كنگره امام رضا عليه السلام 1406 ه .

65 . قرب الاسناد، عبداللّه بن جعفر حميرى قمى، تهران، كتابخانه نينوى، بى تا.

66 . قصص الأنبياء، قطب الدين راوندى، مشهد، بنياد پژوهش هاى آستان قدس، 1409 ه .

67 . كامل الزيارات، ابن قولويه قمى، نجف، مرتضويه، 1356 ه .

68 . كتاب المزار، شيخ مفيد، قم، كنگره شيخ مفيد، 1413 ه .

69 . كشف الغمة، على بن عيسى اربلى، تبريز، بنى هاشمى، 1381 ه .

70 . كمال الدين، شيخ صدوق، قم، دارالكتب الاسلامية، 1395 ه .

71 . كنز العمال، المتقى الهندى، التحقيق: الشيخ بكرى حيانى، الشيخ صفوة السقا، بيروت، موسسه الرسالة، بى تا.

72 . كنز الفوائد، ابوالفتح كراجكى، قم، دارالذخائر، 1410 ه .

ص: 408

73 . لسان العرب، العلامة ابن منظور، داراحياء التراث العربى، الطبعه الأولى، 1405 ه .

74 . مجمع البحرين، الشيخ فخرالدين الطريحى (الفيروز آبادى) تحقيق: السيد احمدالحسينى، الثقافه الاسلامية، الطبعه الثانية، 1408 ه .

75 . مجمع البيان فى تفسير القرآن، امين الاسلام أبى على الفضل بن الحسن الطبرسى، بيروت، مؤسسه الأعلمى للمطبوعات، الطبعه الأولى، 1415 ه .

76 . مجمع الزوائد و منبع الفوائد، نورالدين الهيثمى، بيروت، دارالكتب العلمية، 1408 ه 1988 م.

77 . مجموعة ورام، وارم بن ابى فراس، قم، مكتبه الفقيه، بى تا.

78 . مسائل على بن جعفر عليه السلام ، على بن جعفر عليه السلام ، قم، مؤسسة آل البيت، 1409 ه .

79 . مسالك الأفهام، الشهيدالثانى، التحقيق: موسسه المعارف الاسلامية، قم، الطبعه الأولى، 1413 ه .

80 . مستدرك الحاكم، محمدبن محمد بن الحاكم النيسابورى، التحقيق: الدكتور يوسف المرعشى، بيروت، دارالمعرفة، 1406 ه .

81 . مستدرك الوسائل، محدث نورى، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1408 ه .

82 . مستطرفات السرائر، محمد بن ادريس حلّى، قم، جامعه مدرسين، 1411 ه .

83 . مسكن الفواد، شهيد ثانى، قم، كتابخانه بصيرتى، بى تا .

84 . مسند الشاميين، سليمان بن احمد بن أيوب اللخمى الطبرانى، التحقيق: حمدى عبدالمجيدالسلفى، بيروت، مؤسسه الرسالة، الطبعه الثانية، 1417 ه .

85 . مسند أبى داود الطيالسى، أبى داود الطيالسى، بيروت، دارالحديث، بى تا.

86 . مسند أحمد، الامام أحمد بن حنبل، بيروت، دار صادر، بى تا.

87 . مشكاة الأنوار، محمد بن حسن بن فروخ صفار، قم، كتابخانه آيه اللّه مرعشى، 1404 ه .

88 . مصادقة الاخوان، شيخ صدوق، قم، كرمانى، 1402 ه .

89 . مصباح الشريعة، امام صادق عليه السلام ، بيروت، مؤسسه الأعلمى للمطبوعات، 1400 ه .

90 . معانى الأخبار، شيخ صدوق، قم، جامعه مدرسين، 1361 ش .

91 . معجم ألفاظ الفقه الجعفرى، الدكتور أحمد فتح اللّه ، الطبعه الأولى، 1415 ه ، بى جا.

92 . مكارم الأخلاق، رضى الدين حسن بن فضل طبرسى، قم، شريف رضى، 1412 ه .

93 . من لايحضره الفقيه، الشيخ الصدوق، قم، جامعة المدرسين، 1414 ه .

94 . منية المريد، شهيد ثانى، قم، دفتر تبليغات، 1409 ه .

95 . ميزان الحكمة، محمدى رى شهرى، تحقيق: دارالحديث، قم، الطبعه الأولى، دارالحديث، 1375 ش.

96 . نتائج الأفكار، ج 1، السيدالگلپايگانى، قم، دارالقرآن الكريم، الطبعه الأولى، 1413 ه .

97 . وسائل الشيعة، الشيخ حرّالعاملى، قم، مؤسسة آل البيت عليه السلام ، 1409 ه .

ص: 409