بسم الله الرحمن الرحیم

سرشناسه: رجائی، محمدرضا، 1341 -

عنوان و نام پديدآور: فرهنگ الفبایی امام حسن عسکری علیه السلام/محمدرضا رجائی.

مشخصات نشر: اصفهان، آیینه هستی، 1402.

مشخصات ظاهری: 336 ص؛

شابک: 978-622-7607-78-9

وضعیت فهرست نویسی: فیپا

یادداشت: کتابنامه: ص. 298- 305؛ همچنین به صورت زیرنویس.

موضوع:حسن بن علی (علیه السلام)، امام یازدهم، 232 - 260 ق.

موضوع:Hasan ibn Ali, Imam XI, 846 - 873

رده بندی کنگره: BP50

رده بندی دیویی: 297/9584

شماره کتابشناسی ملی: 9423554

اطلاعات رکورد کتابشناسی: فیپا

انتشارات آیینه هستی

فرهنگ الفبایی امام حسن عسکری 7

نویسنده: محمد رضا رجائی.

انتشارات: آیینه هستی

شمارگان: 1000 نسخه * نوبت چاپ: اوّل 1402

قطع: رقعی * تعداد صفحات: 336 صفحه

مدیر تولید: سید محسن موسوی

شابک 9-78-7907-12-978

حق چاپ و نشر محفوظ است.

قیمت:

تومان:

اصفهان - انتشارات آیینه هستی - تلفن: 09133005754

ص: 2

فرهنگ الفبایی امام حسن عسکری علیه السلام.

محمد رضا رجائی.

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

ص: 10

ص: 11

ص: 12

ص: 13

ص: 14

ص: 15

ص: 16

ص: 17

ص: 18

ص: 19

ص: 20

ص: 21

ص: 22

ص: 23

ص: 24

ص: 25

ص: 26

ص: 27

ص: 28

بعضی از آنها چاپ و منتشر شده است و بعضی از آنها به زودی چاپ و منتشر می گردد و بعضی از آن کتاب ها در همایش های مختلف برگزیده و لوح سپاس و جایزه ویژه دریافت نموده است.

تعدادی از کتاب های وی عبارتند از:

1. راههای رسیدن به موفقیت و خوشبختی، جلد اول و دوم کتاب برگزیده سال 1388 در همایش کتاب و دریافت لوح سپاس از همایش اهل قلم.

2. راز خوشبخبتی زن و شوهر، کتاب برگزیده در سال 1392 در رشته روان شناسی.

3. فرهنگ الفبایی غدیر.

4. ویژگی های دعا، با دریافت لوح سپاس برای شرکت در همایش اهل قلم.

5. شناخت امام زمان علیه السلام.

6. پرواز به سوی آبرو (اصول و روش ها).

7. آزادی.

8. تحلیل بر زندگی امام رضا علیه السلام.

9. تحلیل بر زندگی امام حسین علیه السلام.

10. راز خوشبختی دختران و پسران.

11. کشکول رجائی

12. سخنان بزرگان (با ویژگی های جدید).

13. ویژگی های نماز.

14. راز طلایی.

15. فرهنگ الفبایی امام محمد تقی علیه السلام.

ص: 30

ص: 32

هادی علیه السلام، تشیع کنندگان به امام عسکری علیه السلام تسلیت گفتند و امام علیه السلام و دیگر افرادِ دودمان امامت از آنها تشکر کردند. (1)

عما يصفون)، بلکه به این معناست که اهل بیت علیهم السلام خاندانی هستند که در بالاترین درجات قرب به خداوند تعالی قرار دارند و بنابراین به خداوند بزرگ منتسب شده اند مانند کلمه «بیت الله»؛ همان طور که خداوند جسم نیست و نیاز به خانه ندارد ولی در عین حال گفته می شود «مسجد خانه خداست» یا «كعبه بیت الله است».

مراد از این تعابیر این است که مسجد و یا کعبه، خانه ای است که منتسب به خدای تعالی می باشد.

ساختن فریاد اعتراض مردم تیزتر. (1)

گریبان بودند وجود افرادی بود که در مورد ایشان شک و تردید داشتند و گاه با نامه و پیغام و گاه با سؤالات ایشان را آزمایش می کردند؛ به گونه ای که ایشان از کثرت سؤالات وارده، ناراحت و خسته می شدند.

مرحوم حرانی کلامی از آن حضرت نقل کرده که بیانگر این وضع می باشد: «هیچ یک از پدرانم به چیزی همانند آنچه من بدان مبتلا شدم دچار نگردیدند اگر آنچه بدان اعتقاد پیدا کرده و بدان ایمان آورده اید زمانی منقطع گردد شک شما جای دارد و اگر همواره امتداد دارد دیگر شک شما بی معنی است». (1) (2)

مسعودی از هارون بن مسلم نقل می کند که گفت: بعداز درگذشت امام هادى علیه السلام من و گروهی از اصحاب به امام عسکری علیه السلام نامه نوشتیم و از او در مورد وصی پدرش سؤال نمودیم، امام در جواب نوشت:

«گفتار شما را دانستم. اگر تا این زمان هنوز در شک به سر می برید این مصیبتی بزرگ است من وصی پدرم هستم و امام شما بعداز او من می باشم و پدرم حضوری این معنا را بیان داشته خداوند، فرشتگان و اولیائش را بر این معنا گواه می گیرم اگر بعداز دیدن خطّم و شنیدن سخنم در زمینهٔ وصایت و جانشینی من باز شک می کنید در بهره وری به خطا رفته و از راه منحرف گردیده اید». (3)

ن.ک ← علل شک در امامت آن حضرت.

ص: 39

ص: 40

از امام عسکری علیه السلام روایت است کما اینکه در «کافی» از محمدبن یحیی از کسی که حدیث کرده است از ابراهیم بن مهزیار گفت: به ابی محمد علیه السلام را نوشتم:

اینکه غلامت علی بن مهزیار وصیت کرده است حج انجام بدهند از زمینی که یک چهارم آن را برای تو قرار داده است و اینکه در هر سال حجی به بیست دینار انجام دهند و اینکه از طریق بصره می روند هزینه آن بر مردم زیاد می شود؛ بیست دینار کافی نیست و همین طور عده ای از موالیان تو در حجشان همین مشکل را دارند.

پس نوشت: «سه حج را دو حج قرار بده انشاءالله». (1)

یعنی هرکس حج انجام می دهد به جای بیست دینار به او سی دینار بده. بلی شیخ طوسی مانند این حدیث را در «تهذیب» از علی بن مهزیار روایت کرده است، و خدا می داند. (2)

و برای ابراهیم مهزیار قصهٔ مفصلی است پیرامون ملاقات با امام مهدی علیه السلام در اطراف مکه و چون آن قصه در ارتباط با امام عسکری علیه السلام. نیست از ذکر آن خودداری کردیم.

بدین گونه خلاصه کرد:

1. کوشش های علمی در دفاع از آیین اسلام و ردّ اشکال ها و شبهات مخالفان و نیز تبیین اندیشه صحیح اسلامی.

2. فعالیت های سرّی سیاسی بر رغم تمامی کنترل ها و مراقبت های حکومت عباسی.

3. حمایت و پشتیبانی مالی از شیعیان، به ویژه یاران خاص خود.

4. تقویت و توجیه سیاسی رجال و عناصر مهم شیعه در برابر مشکلات.

5. استفاده گسترده از آگاهی غیبی برای جلب منکران امامت و دلگرمی شیعیان.

6. آماده سازی شیعیان برای دوران غیبت فرزند خود امام دوازدهم. (1)

القدر، كتاب الامامة، كتاب اللؤلؤة، كتاب وصايا الائمة علیهم السلام، كتاب النوادر. (1)

محمّدبن حسين بن ابی الخطاب زید زیات همدانی کوفی معروف به ابن ابی الخطاب (د 262 ق) از محدثین و اصحاب سه تن از امامان شیعه به شمار می آید.

با او مجادله نتواند. کشف کننده حقایق است با نظر صائب خود اظهار کننده دقایق است با فکر ژرف اندیش خود بیان کنندۀ امور غیبی در (جلسات) پنهانی بود. او دارای بزرگواری ریشه دار و روح و ذات کریم بود خدای او را مورد رحمت فراوان خویش قرار داده در بهشت جایش دهد». (1)

گفت: با یکی از مشرکین و دوگانه پرستان در اهواز برخورد کردم، سپس به سامرا رفتم؛ درحالی که بعضی از گفتار او به دلم نشسته بود. در کنار خانه احمدبن خضیب نشسته بودم که امام عسکری علیه السلام از دارالخلافه به طرف من آمد. نگاهی به من نمود و با انگشت سبابه اشاره کرد و فرمود:

«أحد احده فوحده»؛ یگانه است، یکتا بدان خدا را. وقتی امام علیه السلام این جمله را فرمود من از هیبت گفتارش بیهوش گشته و بر زمین افتادم. (1)

روش تو درباره من عوض شده است؟

احمدبن اسحق داستان دیدارش با امام عسکری علیه السلام را بیان کرد؛ از این رو، حسین نیز توبه کرد و از گناه خود دست برداشت. (1) (2)

فرهنگ جامع سخنان آن امام همام و کتاب های دیگری که سخنان آن امام را نگاشته اند در دسترس شیعیان، مؤمنین و مؤمنات قرار گرفته است ما نیز بعضی از احکام مانند نماز، امر به معروف و نهی از منکر و... را در این کتاب آورده ایم که امیدواریم مخاطبان عزیز از آن بهره برداری نمایند.

در خاتمه مستدرک فرموده: مراد از صاحب آن نیست که از اصحاب حضرت عسکری علیه السلام باشد و بس؛ بلکه آنچه ظاهر شده برای ما آن است که او قائم بر امور آن حضرت بود و رسیدگی در کارهای آن جناب داشت و این کاشف از مرتبه ای است، که فوق عدالت می باشد.

ثقه ثبت على بن الحسين مسعودی، در اثبات الوصیه از حمیری از احمدبن اسحاق روایت کرده و گفته است بر حضرت امام حسن عسکری علیه السلام داخل شدم به من فرمود: احمد چگونه بود حال شما در چیزی که مردم در آن شک و ریب کردند؟

گفتم: آقای من! وقتی کاغذی که در آن خبر سیّد ما و ولادت او (حضرت حجت علیه السلام) بود به ما رسید، مرد، زن و پسری از من نماند که دارای فهم باشد؛ مگر آن که قائل به حق شدند.

حضرت عسکری علیه السلام فرمود: آیا نمی دانستید که زمین از حجتی از جانب خدا خالی نمی ماند؟ پس امر کرد حضرت عسکری علیه السلام والدۀ خود را به حج در سال دویست و پنجاه و نه و خبر داد او را به آنچه به او می رسد در سال شصت (خبر فوت خود را در سال دویست و شصت به والده اش داد). حضرت صاحب الامر علیه السلام را حاضر کرد و به او وصیت نمود و اسم اعظم و مواریث و سلاح را به آن حضرت تسلیم کرد.

والده حضرت عسکری علیه السلام با حضرت صاحب علیه السلام به سوی مکه بیرون رفتند. ابو علی احمدبن محمدبن مطهّر، متولی کارهای ایشان بود چون به بعضی از منازل رسیدند، قافله هایی از اعراب را ملاقات کردند آن گاه ایشان را به شدّتِ خوف و کمی آب خبر دادند پس بیشتر مردم برگشتند؛ مگر آنهایی -

ص: 50

که در ناحیه (1) بودند که ایشان رفتند و سالم ماندند.

و روایت شده که امر حضرت عسکری علیه السلام بر ایشان وارد شد به آن که: بروند و برنگردند. ظاهر است آن کسی را که امام علیه السلام قائم بر امور اهل خود قرار می دهد - که در ایشان است مادر خود و کسی که مثل اوست در این سفر بزرگ طولانی - لابد باید در مقامی رفیع باشد از وثاقت امانت و فطانت.

حضرت صاحب الزمان علیه السلام که شیعه به این مألوف شوند و از غیبت وحشت نکنند و عادت جاری شود در احتجاب و اختفا. (1)

19. جعفربن ابراهيم بن نوح.

20. جابربن یزید فارسی، ابوقاسم.

21. حسین بن اشکیب مروزی.

22. حسن بن جعفر فافانی.

23. حسن بن احمد مالکی.

24. حمدان بن سلیمان نیشابوری.

25. حسن بن موسی خشاب.

26. حسن بن علی بن نعمان کوفی.

27. حفص بن عمرو عمری.

28. حسین بن حسن بن ابان.

29. حسن بن نضر ابوعون ابرش.

30. حسن بن محمدبن بابا غالی.

31. حمزة بن محمد.

32. داودبن عامر اشعری قمی.

33. سهل بن زیاد.

34. سعدبن عبدالله قمی.

35. شاهویه بن عبدالله جلاب.

36. صالح بن ابی حماد.

37. صالح بن عبدالله جلاب.

38. علی بن محمد صیمری.

39. على بن بلال.

ص: 55

40. عبدالله بن حمدويه بيهقی.

41. عمرو بن سوید مداینی.

42. عمرکی بن علی بن محمد بوفکی نیشابوری.

43. علی بن شجاع نیشابوری.

44. عبدوس عطار.

45. علی بن سلیمان بن داود رقی.

46. عبدالله بن محمدبن خالد طیالسی کوفی.

47. علی بن حسن بن فضال.

48. علی بن عبدالله بن مروان بغدادی.

49. علی بن ریان.

50. عروة قمي.

51. علی بن رميس.

52. عمر بن ابی مسلم.

53. علی بن زید بن علی علوی.

54. علی بن محمد بن الياس.

55. عبدالعظيم بن عبدالله الحسنى رضى الله عنه.

56. عبدالله بن محمد ابو محمد شامی دمشقی.

57. علی بن جعفر بن عباس خزاعی واقفی مروزی.

58. عمر بن ابی مسلم.

59. فضل بن حارث.

60. فضل بن شاذان نیشابوری.

ص: 56

61. قاسم بن هشام لؤلؤي.

62. محمّدبن احمد بن مطهر بغدادی یونسی.

63. محمدبن علی تستری.

64. محمّدبن عیسى بن عبيد يقطيني.

65. محمّدبن على كاتب.

66. محمّدبن حسین بن ابی خطاب کوفی زیات.

67. محمدبن علی قسری.

68. محمدبن عبدالحمید عطار کوفی.

69. محمّدبن يحيى معاذى.

70. محمدبن یزداد رازی.

71. محمدبن احمد بن ،نعیم ابو عبدالله شادانی نیشابوری.

72. محمّدبن حفص بن عمر بن عمری.

73. محمّدبن ابراهیم مهزیار.

74. محمّدبن حسن صفار.

75. محمّدبن احمد جعفری قمی، وکیل.

76. محمدبن صالح بن محمد همدانی، وکیل.

77. محمدبن موسی سریعی، غالی.

78. محمدبن نصير.

79. محمّدبن حسن بن شمون غالی.

80. محمدبن یحیی بن زیاد.

81. محمّدبن على ذراع.

ص: 57

82. محمدبن صالح ارمنی

83. محمدبن ربیع بن سوید سائی.

84. محمّدبن موسی بن فرات.

85. محمّدبن صالح خثعمی.

86. هارون بن مسلم بن سعدان.

87. يعقوب بن منقوش.

88. یوسف بن سخت، ابویعقوب بصری.

89. يعقوب بن اسحق برقی.

90. يحيى بصرى.

91. ابوخلف عجلی.

92. ابو محمد اسکافی الاصل هو على بن بلال.

93. ابوالبختری مؤدب. (1)

ن.ک ← ثقه وکیلان.

القاب امام ن.ک ← لقب و کنیه.

خونخوار یک روز در بصره سیصد هزار نفر را به قتل رسانید.

این خلیفه، قاتل حضرت امام حسن عسکری علیه السلام است. (1)

طبق روایات مهتدی با امام حسن عسکری علیه السلام بدرفتاری کرد و آن حضرت را به زندان انداخت و قصد کشتن او را داشت که خداوند ریشه عمر او را قطع کرد. (1)

خداوند بزرگ را به وحدانیت ستایش می کنند و او را عادل دانسته و از هر ظلمی مبرا و منزّه می دانند و عقیده دارند که یکصدو بیست و چهار هزار پیامبر از جانب او برای راهنمایی بشر آمده است که اول آنها حضرت آدم علیه السلام و آخر آنها خاتم النّبيّين حضرت محمد صلی الله علیه واله وسلم می باشد که تمامی دستورات آن حضرت از جانب خداوند بزرگ است. پیروان امامیه آنچه که حلال و طیب و طاهر است را به آن جامه عمل می پوشانند و از محرّمات دوری کرده و پرهیز می کنند؛ زیرا جماعت شیعه معتقدند که: «حلال محمد تا روز قیامت حلال است و حرام آن حضرت هم تا روز قیامت حرام است و شریعت او هم تا روز قیامت مستمر و باقی است». (1)

گروه شیعیان! از خداوند بترسید؛ بهشت از دست شما نمی رود اگرچه گناهان شما موجب شود که شما از ورود در آن تأخیر داشته باشید. اکنون برای به دست آوردن درجات بهشت با هم مسابقه دهید.

گفته شد: آیا یکی از دوستان شما و یا دوستان علی علیه السلام وارد جهنم خواهد شد؟ فرمودند: هرکس نفس خود را با مخالفت محمّد و علی علیهما السلام چرکین کند و دنبال کارهای حرام برود و به مؤمنان ظلم کند و با احکام شریعت مخالفت نماید، روز قیامت گناهکار و آلوده خواهد آمد. محمد و علی علیهما السلام می گویند: تو کثیف و آلوده هستی و صلاحیت همنشینی صالحان و نیکان را نداری و شایسته نیستی که با حوران هم آغوش و با فرشتگان مقرّب همنشین گردی تو نمی توانی خود را با آنها قرین سازی، مگر این که از گناهان پاک گردی؛ زیرا برای پاره ای از گناهان عذاب می شود. عده ای دیگر از آنها برای بعضی از گناهان در محشر گرفتار شدائد و سختی دوستان گناهکار خود می باشند و مانند مرغی که دانه ها را از زمین بر می دارد آنها هم دوستان خود را پیدا می کنند و آنها را از اطراف جمع آوری می کنند و از آنها شفاعت می نمایند. دسته ای از آنها گناهانشان کمتر و سبک تر است گناهان این گروه با شدائد و سختی هایی که در دنیا از سلاطین و حکام مشاهده می کنند و با بیماری هایی که در بدن آنها پدید می آید پاک می شود و بدون گناه وارد قبر می گردند.

گروهی از آنها گناهانشان در هنگام مرگ با شدّتِ جان کندن پاک می شود و گروهی گناهکار در وقت احتضار حالتی بر آنها پیش می آید که موجب خواری و ذلت او می شود. خداوند به این سبب گناهان او را مورد آمرزش قرار می دهد جماعتی هم گناهانشان باقی می ماند و در هنگام دفن -

ص: 63

آمرزیده می گردند و پاک می شوند اما اگر گناهش بزرگ باشد با شدائد و سختی های روز قیامت پاک می گردد و اگر گناهانش بزرگ تر بود او را در طبقه اول دوزخ نگه می دارند. این گروه بیشتر از همه شیعیان ما عذاب می کشند. این گروه شیعیان ما نیستند بلکه دوستان ما به حساب می آیند و با دوستان ما دوست هستند و با دشمنان ما دشمن می باشند. شیعیان ما کسانی هستند که از ما پیروی کنند و از آثار ما تبعیت نمایند و به کارهای ما اقتداء نمایند. (1)

مهتدی به قتل رسید.

شیخ حر عاملی می گوید: از عمربن محمدبن زیاد صیمری نقل شده است که گفت: به منزل عبدالله بن طاهر وارد شدم در برابرش نامه ای از امام عسکری علیه السلام یافتم که در آن نوشته بود: «من برای این سرکش از خداوند مرگ خواستم ام؛ تا سه روز دیگر خداوند او را نابود می کند». روز سوم مستعین از خلافت برکنار شد در دام بلاها گرفتار آمد و سرانجام به هلاکت رسید.

شیخ همچنین از احمدبن حسین بن عمر چنین نقل می کند: هنگامی که معتز فرمان داد حضرت را به سعید حاجب بسپارند تا به کوفه برده در قصر ابن هبیره به قتل رساند، ابوالهیثم بن سبانه برای حضرت نوشت: خدای مرا فدایتان سازد خبری به ما رسیده و ما را اندوهگین و مضطرب ساخته است! حضرت در پاسخ نوشت: پس از سه روز برای شما گشایش است. روز سوم معتز برکنار شد.

شیخ طوسی رحمه الله در کتاب «ارشاد» می نویسد: احمدبن محمد می گوید: هنگامی که مهتدی کشتن شیعیان را آغاز کرد، به امام عسکری علیه السلام نوشتم: خدای را سپاس که وی را از آزارها منحرف ساخته است؛ زیرا به من خبر رسیده که شما را تهدید می کند و می گوید: «به خدا سوگند اینها (آل محمد صلی الله علیه واله وسلم) را از روی زمین برمی اندازم». حضرت به خط خویش چنین پاسخ داد:

«این عمرش (از آن که بتواند به مرادش دست یابد) زودتر به پایان می رسد از امروز تا پنج روز بشمار؛ روز ششم با خواری به هلاکت خواهد رسید». چنان شد که حضرت نوشته بود. (1)

ص: 65

و حکومت هیچ یک از عباسیان را مشروع و قانونی نمی داند؛ بلکه معتقد است امامت الهی در فرزندان علی علیه السلام باقی است و در آن زمان شخصیت ممتاز این خانواده، امام حسن عسکری علیه السلام بود.

گواه قدرت شیعیان، اعتراف «عبیدالله» وزیر «معتمد» عباسی به این موضوع است. توضیح این که پس از شهادت حضرت عسکری علیه السلام، برادرش «جعفر کذاب» نزد عبیدالله رفت و گفت منصب برادرم را به من واگذار؛ من در برابر آن سالیانه بیست هزار دینار به تو می دهم وزیر به او پرخاش کرد و گفت: احمق! خلیفه آن قدر به روی کسانی که پدر و مادر تو را امام می دانند شمشیر کشید تا بلکه بتواند آنان را از این عقیده برگرداند، ولی نتوانست و با تمام کوشش هایی که کرد توفیقی به دست نیاورد. اینک اگر تو در نظر شیعیان امام باشی، نیازی به خلیفه و غیر خلیفه نداری و اگر در نظر آنان چنین مقامی نداشته باشی کوشش ما در این راه کوچک ترین فایده ای نخواهد داشت.

ب) خاندان عباسی و پیروان آنان، طبق روایات و اخبار متواتر می دانستند مهدی موعود که تار و مارکننده کلیه حکومت های خودکامه است از نسل حضرت عسکری علیه السلام خواهد بود به همین جهت پیوسته مراقب وضع زندگی او بودند تا بلکه بتوانند فرزند او را به چنگ آورده و نابود کنند (همچون تلاش بیهوده فرعونیان برای نابودی موسی!).

به دلائل یاد شده در بالا، فشار در مورد پیشوای یازدهم فوق العاده شدید بود و از هر طرف او را تحت کنترل و نظارت داشتند. حکومت عباسی به قدری از نفوذ و موقعیت مهم اجتماعی امام نگران بود که امام را ناگزیر کرده بود هر هفته روزهای دوشنبه و پنج شنبه در دربار حاضر شود. دربار عباسی به -

ص: 67

قدری وحشت داشت که به این مقدار کفایت نکرد، بلکه «معتز» امام را بازداشت و زندانی کرد و حتی به «سعید حاجب» دستور داد امام را به سمت كوفه حرکت داده و در راه او را به قتل برساند؛ ولی پس از سه روز ترکان، خود او را به هلاکت رساندند.

پس از او «مهتدی» نیز امام را بازداشت و زندانی کرد و تصمیم به قتل حضرت داشت که خداوند مهلت نداد و ترکان بر ضد او شوریدند و وی را به قتل رساندند. (1)

ص: 68

است. او در اصفهان می زیسته و منزل او اکنون به حوزه علمیه تبدیل شده و مزار شریفش در مسجد جامع اصفهان محلّ آمد و شد زائران او است.

بحارالأنوار در صدو ده جلد تدوین شده که از جلد 23 تا 34 مربوط به امامت و ولایت اهل بیت علیهم السلام و مناقب ایشان از جمله امام حسن عسکری علیه السلام است.

در مجلدهای دیگر بحارالأنوار نیز روایت هایی درباره امام حسن عسکری علیه السلام از جمله جلد 2 ،3، 36 و 50 وجود دارد.

4. طبری در «دلائل الإمامة» می گوید: و در اواخر حکومت معتز، ولی خدا به صورت مسموم، شهید شد. (1)

و راوندی در «خرائج» به سند خودش از ابی هاشم جعفری روایت کرده است که گفت: چون ابوالحسن [هادی علیه السلام] درگذشت، فرزندش ابو محمد (امام حسن عسکری علیه السلام) کارهای دفن را انجام داد و بعضی خدمتکاران به سرقت اشیایی مانند لباس و پول که احتمال می دادند در آنجا باشد شتاب کردند.... . (2)

ن.ک ← شهادت پدرشان.

امام صادق علیه السلام روایت می کند که ممکن است معاصر با امام عسکری علیه السلام باشد.

آن گونه که ابن حجر در «صواعق المحرقه» ذکرش می کند: واقعه ای میان بهلول و امام حسن عسکری علیه السلام- زمانی که کودک بود - اتفاق افتاد بهلول دید [امام] حسن عسکری علیه السلام گریه می کند درحالی که کودکان بازی می کنند. پس گمان برد گریه اش به سبب حسرت بر آن چیزی است است که در دستان بچه هاست. گفت برای تو آنچه را کودکان با آن بازی می کنند می خرم.

امام علیه السلام فرمود: «ای کم عقل! ما برای بازی خلق نشده ایم!» پس به وی عرض کرد: برای چه خلق شده ایم؟ امام علیه السلام پاسخ داد: «برای علم و عبادت!».

عرض کرد: از کجا این را می گویی؟ فرمود: «از سخن خدای تعالی (أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنَا لا تُرْجَعُونَ)؛ آیا گمان کردید که شما را بیهوده خلق کردیم و شما به سوی ما باز نمی گردید». (1)

پس از امام خواست تا پندش دهد. امام او را با ابیاتی پند داد ناگهان [حسن عسکری علیه السلام] غش کرد چون به هوش آمد، بهلول به ایشان عرض کرد: تو کودکی هستی و گناهی نداری! حسن [عسکری علیه السلام] فرمود: «ای بهلول، از من دور شو به درستی که من دیده ام هنگامی که مادرم با هیزم های بزرگ آتش روشن می کند نخست هیزم های کوچک را آتش می زند؛ به راستی که من می ترسم از اینکه از هیزم های کوچک جهنم باشم». (2)

ص: 73

ص: 74

بود و در دامن پدر مقدّس و مطهرش رشد کرد که نسیم امامت کبری را می بوئید و قلب او به انوار ولایت عظمی منور بود و از سینه مادرش که پاک ترین مادرهای آن زمان بود شیر می نوشید و به انواع حکمت و معرفت متغدّی می شد.

خدا عقل و ادراک او را کامل نمود و علم او را به جمیع معنی کلمه کامل کرد و از زمانی که خدا او را خلق کرد به اوج عظمت رسید و به فضائل و فواضل او از فرزندان زمانش ممتاز شد.

و او را در امتداد خط اسلام صحیح قرار داد و او را برای حمل شریعتش انتخاب کرد و او را برای حفظ دینش و کتابش و امام و نور برای مردمش و پناه برای بندگان و کشورش برگزید. (1)

امامان علیهم السلام رسیده در این مورد تأویل گردد که: «امامان علیهم السلام اموال خود را برای شیعیان خود، حلال نموده اند». (1)

2. حضرت عبدالعظيم علیه السلام با سند خود از عبدالله نقل کرده است که امام عسکری علیه السلام نوشتند:

«من این طاغی زبیربن جعفر را نفرین کرده ام و خدا او را بعد از سه روز هلاک خواهد کرد». روز سوم بود که نفرین امام مستجاب شد. (1)

3. محمّدبن بلبل روایت نموده که معتز عباسی به سعید حاجب دستور داد که امام عسکری علیه السلام را به سمت کوفه ببرد و در راه گردنش را بزند. نامه ای از امام علیه السلام به دست ما رسید که در آن نوشته بود: «آنچه شنیده اید اتفاق نمی افتد!». سه روز بعد، معتز عباسی از خلافت عزل شد و به قتل رسید. (2)

پارچه کفن را از صورت حضرت می گشاید و صورت حضرت را به حاضران که جمع زیادی از علویان، عباسیان، نیروهای ارتشی، قضات، نویسندگان، فقها، طبیبان و دیگر سران حکومتی حضور داشتند نمایان می سازد و اعلام می دارد که هیچ گونه آثار شکنجه و یا خفگی در جنازه مشاهده نمی شود و شخص به مرگ طبیعی از دنیا رفته است. آن گاه وی بر جنازه حضرت به فقه شیعه - که پنج تکبیر در نماز میت می خوانند - نماز می گزارد و سپس دستور حمل جنازه را صادر می نماید.

این اقدام در واقع یک نوع تأییدیه پزشکی قانونی است که به صورت رسمی تأیید نمایند که مرگ طبیعی است.

از جانب دیگر این اقدام ها شک برانگیز است که اگر مرگ طبیعی است و مردم بر این باورند نیازی به این اقدام ها نبوده است. این تشریفات این شاهدان و این تأیید طبیبان، این باور را تثبیت می کند که پشت ظاهر قضایا دستانی پلید پنهان هستند که این جنایت را به بار آورده اند.

باور شیعه بر این است که امام را جز امام معصوم تجهیز نمی کند؛ از این رو گزارش طبق باور شیعه این است که بعداز رحلت و شهادت حسن بن علیه السلام، برادرش جعفر (معروف به جعفر کذاب) آماده شد بر حضرت نماز گزارد که در این هنگام کودک با هیبتی ظاهر شد و بر حسن بن علی علیه السلام نماز گزارد. (1)

صدوق این گونه گزارش می دهد که ابوالادیان یکی از خادمان حضرت که نامه رسان حسن بن علی علیه السلام بوده، به محضر حضرت می رسد حضرت نامه ای نگاشته به وی سپرده تا به مداین برساند به وی می گوید: پانزده روز طول -

ص: 83

می کشد تا تو برگردی هنگامی که برگشتی مرا در غسال خانه خواهی دید و صدای شیون از خانه من بلند است.

وی می پرسد: امام بعداز شما کیست؟ جواب می دهد: آن که از تو جواب نامه ها را درخواست کند و کسی که بر من نماز گزارد و کسی که از درون محتوای همیان خبر می دهد. وی می گوید: من بعداز پانزده روز برگشتم، دیدم شیون از خانه حضرت بلند است؛ جعفر در کنار در ایستاده، مردم به وی تسلیت و سر سلامتی می گویند. هنگامی که جعفر خواست به جنازه نماز بخواند کودکی با هیبت آمد و جعفر را کنار زد و گفت: من سزاوارتر هستم که بر جنازه نماز بخوانم آن گاه بر جنازه نماز خواند. (1)

ن.ک ← تشییع.

متوجه حضور وی شد و گفت: اگر در جمع شما فردی که از شما نیست نمی بود، می گفتم کی آزاد می شوید آن گاه به مرد «جمحی» اشاره کرد که بیرون رود و او بیرون رفت. سپس فرمود: این مرد از شما نیست از او بر حذر باشید، او گزارشی از آنچه گفته اید برای خلیفه تهیه کرده که هم اکنون در میان لباس های اوست یکی از حاضران او را تفتیش کرد و گزارش را که در لای لباس پنهان کرده بود کشف کرد مطالب مهم و خطرناکی درباره ما نوشته بود.

این حادثه نشان می دهد که حتی در زندان هم برای کنترل امام و شیعیان مأمور مخفی گماشته بودند.

2. یکی از یاران امام به نام «احمدبن اسحاق» می گوید: به حضور امام رسیدم و از او درخواست کردم که چیزی بنویسد و من خط او را ببینم تا اگر نامه ای از او رسید، خطش را بشناسم (و دشمن نتواند به نام امام نامه جعل کند). امام فرمود: خط ،من گاهی با قلم باریک است و گاهی با قلم پهن است اگر چنین تفاوتی مشاهده کردی نگران نباش... .

3. یکی از یاران امام می گوید ما گروهی بودیم که وارد سامرا شدیم و مترصد روزی بودیم که امام از منزل خارج شود تا بتوانیم او را در کوچه و خیابان ببینیم. در این هنگام نامه ای به این مضمون از طرف امام به ما رسید: هیچ کدام بر من سلام نکنید. هیچ کس از شما به سوی من اشاره نکند؛ زیرا برای شما خطر جانی دارد.

4. «عبد العزيز بلخی» می گوید: روزی در خیابان منتهی به بازار گوسفند فروش ها نشسته بودم، ناگهان امام حسن عسکری علیه السلام را دیدم که به سوی دروازه شهر حرکت می کرد. در دلم گفتم: خوب است فریاد کنم که -

ص: 85

«مردم! این حجت خدا است، او را بشناسید»؛ ولی با خود گفتم در این صورت مرا می کشند امام وقتی به کنار من رسید و من به او نگریستم، انگشت سبابه را بر دهان گذاشت و اشاره کرد که سکوت من به سرعت پیش رفتم و بوسه بر پاهای او زدم فرمود: مواظب باش، اگر فاش کنی هلاک می شوی! شب آن روز به حضور امام رسیدم. فرمود: باید راز داری کنید و گرنه کشته می شوید خود را به خطر نیندازید.

5. در زمان امام عسکری علیه السلام شخصی از علویان به عزم کسب و کار از سامرا بیرون آمد و به سوی بلاد جبل (قسمت های کوهستانی غرب ایران تا همدان و قزوین) رفت. شخصی از دوستداران امام از مردم «حلوان» (پل ذهاب) به او برخورد کرد و پرسید:

- از کجا آمده ای؟

- از سامرا.

- آیا فلان محله و فلان کوچه را می شناسی؟

- آری.

- از حسن بن علی خبری داری؟

- نه.

- برای چه به جبل آمده ای؟

- برای کسب و کار.

- من پنجاه دینار دارم. آن را بگیر و با هم به سامرا برویم و مرا به خانه حسن بن علی (عسکری علیه السلام) برسان.

علوی پذیرفت و او را به خانه امام برد.

ص: 86

این ماجرا به خوبی نشان می دهد که به واسطهٔ کنترل بسیار شدید حکومتی، دسترسی به امام تا چه حد دشوار بوده است. (1)

تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام، مورد اختلاف و بحث محدّثان و مفسران و فقیهان و عالمان علم رجال بوده است. می دانیم که از این تفسیر فقط تفسیر سوره حمد و مقداری از سوره بقره مانده است و بقیه آن موجود نیست این تفسیر از حسن بن خالد برقی از امام عسکری علیه السلام روایت شده است. همین طور از محمد بن قاسم استرآبادی جرجانی و او از یوسف بن محمد و علی بن محمّدبن یسار (یا سیار) از امام عسکری علیه السلام روایت کرده است.

بعضی از عالمان رجالی و حدیث این تفسیر را از جهت سند و بعضی از جهب متن و بعضی هم از جهت سند و متن ضعیف شمرده اند. بعضی نیز تفسیر را معتبر شمرده و بر سند و متن آن اعتماد کرده.اند هر گروه هم دلایل خود را دارند. به راستی این مسئله ای علمی میان بزرگان علم و معرفت است.

علامه قزوینی در ادامه این مطلب می گوید: اولین کسی که این تفسیر را از جهت سند و متن ضعیف شمرده است احمدبن حسین غضائری است که در کتابش «الضعفاء» می گوید محمدبن قاسم مفسّر استرآبادی که ابوجعفر ابن بابویه [صدوق رحمه الله] از او روایت کرده است ضعیف و دروغگوست. صدوق رحمه الله از محمدبن قاسم تفسیری را از دو مرد مجهول روایت کرده است که یکیشان یوسف بن محمدبن زیاد و دیگری علی بن محمدبن یسار است و از پدرانشان از اباالحسن سوّم [امام هادی علیه السلام] روایت می کند. تفسیر جعلی است و از سهل دیباجی از پدرش با احادیثی ناشناخته نقل شده است.

به نظر علامه قزوینی این سخنان به هم ریخته و سست است؛ زیرا:

1. میان عالمان رجال معروف است که نسبت دادن کتاب به ابن غضائری ثابت نیست؛ بنابراین هر مطلبی در کتاب ابن غضائری مشکوک است؛ زیرا در -

ص: 91

اینکه آن کتاب از اوست شک وجود دارد پس اعتمادی بر آنچه از او در رد یا اثبات مطلبی می آید، نیست.

2. به درستی که این تفسیر از سهل دیباجی از پدرش نقل نشده است و سهل دیباجی در سندِ حدیث وجود ندارد تا از این نظر بر حدیث خدشه ای وارد شود.

3. این تفسیر، منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام است نه به اباالحسن سوّم [امام هادی علیه السلام] آنچنان که در کتاب منسوب به ابن غضائری آمده است. ای کاش دلیل و مرجع این سخن که محمدبن قاسم مفسّر، ضعیف و کذاب است - مشخص می شد؛ زیرا می دانیم که در کتاب های رجال، سخنی در ضعیف یا مورد اعتماد شمردن او نیست و آخرین مطلبی که درباره او گفته اند، این است که «او ناشناخته است». پس چگونه انسانی ناشناخته! ضعیف و كذاب شمرده می شود؟ بیشتر عالمان رجال معاصر نیز در این مورد سخن ابن غضائری را پذیرفته اند؛ مانند علامه حلّی در «الخلاصه» و تفرشی در «نقد الرجال» و محقق داماد در «شارع النجاة» و استرآبادی در «منهج المقال» و اردبیلی در «جامع الرواة» و قهبائی در «مجمع الرّجال» و شیخ جواد بلاغی در رساله خاصی که درباره این تفسیر دارد و تستری معاصر در «الاخبار الدخيلة» و سید خوئی در معجم رجال الحدیث و غیر ایشان.

آری بیشتر این بزرگان در ضعیف شمردن سند و متن این تفسیر از سخن ابن غضائری تبعیت کرده اند و هرکدام در کتاب هایشان سخنان مفصلی آورده اند که جای ذکر آن در این مجال نیست.

اما قائلان به درستی این تفسیر هم از جهت سند و هم متن اولین ایشان -

ص: 92

شیخ صدوق رحمه الله در بسیاری از کتاب هایش؛ به درستی که او از این تفسیر بسیار روایت می کند؛ زیرا او بر این تفسیر اعتماد دارد و ضعفی در آن نمی بیند.

همچنین بیشتر افراد بعد از شیخ صدوق رحمه الله بر این تفسیر - با پیروی از صدوق که مورد اعتماد است - اعتماد کرده اند؛ مانند قطب راوندی، ابن شهرآشوب، محقق کرکی، شهید ثانی، مجلسی اوّل و دوم حرّ عاملی فیض کاشانی بحرانی صاحب «البرهان» و صاحب کتاب «الذریعة » و غیر ایشان از عالمان رجالی.

میان این دو گروه - قائلان به صحت تفسیر و عدم صحت تفسیر - سخنان و بحث های فراوانی وجود دارد شاید بهترین و درست ترین سخن این باشد که بگوییم در این تفسیر ضعیف و قوی و درست و نادرست و مقبول و مردود وجود دارد و نه می توان همۀ آن را درست شمرد و نه همه آن را ضعیف هر حدیثی که در تفسیر وجود دارد اگر مطابق با احادیث صحیح است یا تأییدی بر آن وجود دارد به آن عمل می شود و بهتر است از احادیث خاصی که به آن شک داریم احتیاط کنیم. (1)

نزدیک من رسید، با انگشت سبابه به من اشاره فرمود و سپس بر دهانش قرار داد؛ یعنی خاموش باش من پیش شتافتم و بر پایش بوسه زدم فرمودند: اگر آشکارا بگویی کشته می شوی همان شب خدمتش رسیدم فرمود: [دو راه بیشتر نیست]: یا کتمان یا مرگ؛ پس خود را حفظ کنید.

داودبن اسود یکی از خادمان امام عسکری علیه السلام که وظیفه هیزم کشی را بر عهده داشت می گوید روزی حضرت تکه چوبی مدور، بلند و کلفت به من دادو فرمود: این را به عثمان بن مسعود عمری برسان در کوچه، استر سقایی راه را بر من بست. سقا از من خواست حیوان را کنار بزنم من با همان تکه چوب بر پشت استر زدم تا کنار برود؛ ولی ناگهان چوب شکست و نامه های حضرت که در میان آن بود، آشکار شد شتابان آنها را در آستین پنهان کردم و سقا نیز بد گفتن به من و حضرت را آغاز کرد وقتی خدمت حضرت رسیدم فرمودند: چرا با چوب به استر زدی؟ آن گاه سفارش کرد اگر کسی به ما اهانت کرد اعتنا نکن... ما در دیار بدی می باشیم تو تنها به کار خویش بپرداز و بدان که گزارش کردارت به ما می رسد. (1)

مسعودی گفته است مادرش وی را در مدینه باردار شد و در همان جا هم متولد گردید و رشدش همانند پدرانش بود و در سال 231 ه.ق زاده شد. (1)

کلینی رحمه الله نیز گفته است وی در ماه رمضان (و در نسخه دیگرش در ماه ربيع الآخر) سال 232 ه.ق متولد شده است. (2)

کفعمی نیز گفته است: امام علیه السلام او در روز دوشنبه چهارم ربیع الثانی سال 232 ه.ق به دنیا آمده است و در دهم ربیع الثانی هم گفته شده است. (3) و حافظ عبد العزيز الجنابذی گفته: سال تولدشان 231 ه.ق بوده است. (4)

ن.ک ← محل ولادت.

ن.ک ← طفل بزرگوار.

ص: 96

فرزند: امام مهدی علیه السلام.

طول عمر: 28 سال.

خلفای معاصر: معتز، مهتدی، معتمد.

قاتل: معتمد.

شده اند که در فهرست اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام بیان می کنیم:

1. احمدبن اسحاق بن سعد اشعری قمی.

2. داودبن قاسم جعفری.

3. اسحق بن اسماعیل نیشابوری.

4. داودبن ابی زید نیشابوری.

5. سندی بن ربیع.

6. عثمان بن سعید عمری.

7. علی بن جعفر.

8. عبدالله بن جعفر حمیری قمی.

9. محمد بن علی بن بلال.

10. محمّدبن ابی صهبان قمی.

11. محمّدبن بلال.

مسائل را می نگرد و متفکرانه در برابر آنها موضع می گیرد. (1)

محمدبن ربیع بن سوید سائی می گوید من در اهواز به شخصی برخوردم که باور به ثنویت داشت. آن گاه به سامرا رفتم و در قلبم رشحاتی از گفتار آن مرد ثنوی بود من بر درب خانهٔ احمدبن خضیب نشسته بودم که ناگاه امام عسکری علیه السلام وارد شد و سپس به من نظر کرد و با انگشت شهادتش اشاره کرد: احد، احد! امام بدین وسیله به من فهماند که ثنویت امری باطل و باور به آن کفر است؛ زیرا ثنویت عدول از توحید و باور به شریک برای خداوند است وخداوند منزه از این مقولات است که خلق برایش قائل می شوند. (2)

ص: 100

می کردند ما یقین به وجود چنین فرزندی که او امام است داریم - دشنام می داد و بدگوئی می کرد و آغاز دشمنی با ایشان نمود تا آنجا که ایشان را ترسانده و پراکنده ساخت و به خاطر سماجتی که در این مورد کرد گرفتاری های بزرگی برای بازماندگان حضرت عسکری علیه السلام فراهم شد؛ چراکه آنها را به زندان افکندند یا به زنجیر کشیدند یا تهدید کرده و اهانت و خواری دادند و با این همه تلاش (دربارهٔ آن مولود مسعود) دسترسی به جائی پیدا نکرد، و در ظاهر جعفر ارثیهٔ امام حسن عسکری علیه السلام را برای خود ضبط کرد و تلاش بسیار نمود که در نزد شیعیان خود را جانشین امام حسن عسکری علیه السلام معرفی کند؛ ولی هیچ کدام از شیعیان نپذیرفتند و چنین عقیده ای دربارهٔ او پیدا نکردند به ناچار جعفر نزد خلیفهٔ وقت رفت و از او خواست تا مقام برادرش (امام حسن عسکری علیه السلام) را به او بدهند و در برابر مال زیادی برای این کار داد و برای تقرّب دستگاه خلافت به هر وسیله ای چنگ زد؛ ولی کوچک ترین سودی از این تلاش ها نبرد. (1)

ن.ک ← برادران امام عسکری علیه السلام.

گردید. امام صادق علیه السلام نمونه ای از آنها بود. او آن قدر به تهیدستان غذا و لباس بخشید که برای اهل و عیالش چیزی باقی نماند.

امام حسن عسکری علیه السلام نیز با فضیلت ترین، دانشمندترین، سخی ترین، خوش زبان ترین، عابدترین، خوش ذات ترین و خوش اخلاق ترین مردم زمان خود بود.

ص: 104

یادآور می شویم.

بنابر نقل دانشمندان شیعه و سنی، پیامبر صلی الله علیه واله وسلم بر اساس حدیث ثقلین دو چیز را برای پیروان خویش به یادگار گذاشت که عبارتند از:

1. كتاب خدا.

2. اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام .

و فرمود: این دو هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد تا روز رستاخیز در کنار حوض کوثر به من برسند. (1)

در اینجا نکته ای جالب وجود دارد و آن این که بدون شک قرآن مجید، از هرگونه انحراف و اشتباهی در امان است و چگونه ممکن است که خطا به وحی الهی راه یابد؛ درحالی که فرستنده آن خدا و آورندۀ آن فرشته وحی و دریافت کنندۀ آن پیامبر خدا صلی الله علیه واله وسلم است؟

زیرا عصمتِ هر سه به سان آفتاب روشن است و مسلمانان جهان پیامبر گرامی صلی الله علیه واله وسلم را در مقام اخذ وحی و حفظ و تبلیغ آن، مصون از اشتباه می دانند و روشن است هرگاه کتاب خدا از چنین عصمت راستین و استوار برخوردار باشد اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم نیز از هر لغزش و اشتباه مصون خواهند بود؛ چرا که در این حدیث، عترت پیامبر در جهت ارشاد و رهبری امت به عنوان قرین قرآن مجید قلمداد گردیده اند و به حکم «مقارنت» هردو از نظر عصمت یکنواخت می باشند.

به بیان دیگر جهت ندارد که فرد یا افراد غیر معصومی قرین کتاب خدا -

ص: 106

شمرده شوند روشن ترین شاهد عصمت ائمه علیهم السلام همان عبارت پیامبر صلی الله علیه واله وسلم است که در حدیث ثقلین فرمود: «این دو (در هدایت و رهبری) هرگز از هم جدا نمی گردند تا در کنار حوض کوثر، بر من وارد شوند». (1)

هرگاه اهل بیت پیامبر علیهم السلام از لغزش ها در امان نباشند و در مواردی به خطا روند، از قرآن که خطا در آن راه ندارد جدا گردیده و بیراهه می روند؛ درحالی که رسول گرامی صلی الله علیه واله وسلم آن را به شدت نفی فرموده است.

اما مقصود از اهل بیت علیهم السلام در سخن پیامبر صلی الله علیه واله وسلم، همه بستگان نسبی و سببی آن حضرت نیستند؛ زیرا شکی نیست که همهٔ آنان از لغزش ها مصون نبودند. (2) بلکه مقصود از معصومین، چهارده معصوم پاک هستند که معصوم سیزدهم امام عسکری علیه السلام می باشد.

پوشاندند چون ما از او وفا دیدیم و روح القدس در آسمان سوم از باغستان های ما خورد و شیعیان ما گروه نجات یافته و فرقه پاک اند، که برای ما پوشش و نگهدارنده اند و بر ضد ستمگران همدست و یاوراند و چشمه های زندگی برای آنان پس از شعله های آتش حفر خواهد شد.

این را حسن بن عسکری علیه السلام در سال 254 نوشت.

ن.ک ← ذوی القربی.

علی علیه السلام و یازده فرزندش که در مجموع چهارده نفر مقدس می باشند را چهارده معصوم علیهم السلام می نامند.

نور و معصوم سیزدهم امام حسن عسکری علیه السلام، و فرزند برومند و بزرگوار ایشان حضرت مهدی علیه السلام نور و معصوم چهاردهم می باشد.

به هم متصل بوده است. پس این شک چه معنی دارد؟ (1)

کردند و از او بیزاری جستند. سرانجام کار او به کفر و الحاد کشیده شد. (1)

متن توقیعی که در لعن شریعی صادر شده موجود نیست ولی در توقیعی که از سوی امام زمان علیه السلام در لعن شلمغانی صادر شده، آمده است:

«به مردم اعلام کن که ما از شلمغانی پرهیز می کنیم؛ چنان که پیش از او نیز از کسانی نظیر او همچون شریعی، نمیری، هلالی و بلالی پرهیز داشته ایم». (2)

برخی گفته اند گروهی به نام «شریعیه» منسوب به اوست. (3)

امام عسکری علیه السلام فرمود: زیرا تو پسر عموی ما را از در خانه ات راندی.

احمد گریه کرد و قسم یاد نمود که فقط به خاطر اینکه از آشامیدن شراب توبه کند، او را نپذیرفته است.

امام علیه السلام فرمود: راست می گویی، ولی در هرحال چاره ای جز گرامی داشتن و احترام آنها نیست. هرگز نباید آنها را به خاطر انتسابی که به ما دارند حقیر و کوچک شمرده و به آنها اهانت کنی تا از زیانکاران نباشی

وقتی احمد به قم برگشت، اشراف و بزرگان قم به دیدن او آمدند حسین هم همراه آنها بود همین که احمد او را دید از جا برخواست و به طرف او رفت و با احترام زیاد او را در بالای مجلس نشانید. این برخورد احمد و اظهار محبت او با آن سابقه ای که داشت در نظر حسین خیلی عجیب آمد؛ به همین خاطر از علت آن پرسش کرد.

احمد آنچه بین او و امام عسکری علیه السلام رخ داده بود تعریف کرد. همین که حسین گفتار او را شنید از اعمال خود شرمنده و پشیمان شد و در همان مجلس توبه کرد، و چون به خانه اش مراجعه کرد، همه شراب ها را بیرون ریخت و ظرف ها و وسایل دیگرش را شکست و از بین برد و بعد از آن تقوا پیشه کرد و از هر گناهی اجتناب کرد به طوری که از پارسایان گردید و در زمرۀ صلحا و عبادت پیشه گان قرار گرفت و همواره در مساجد اعتکاف می کرد و به عبادت می پرداخت تا اینکه وفات یافت و در کنار مزار حضرت فاطمه معصومه مدفون گردید. (1) (2)

ص: 114

حسین بن روح نوبختی به دلیل تألیف کتب فقهی و اشراف کافی در مناظرات علمی، ممتاز دانسته شده است. در منابع روایی، کراماتی از او نقل شده است.

امام عسکری علیه السلام می داند؛ (1) اما دیگر علمای رجال سخنی در این باره نگفته اند. برخی هم قائلند پذیرفتن این خبر مشکل است؛ چون امام عسکری علیه السلام در سال 260 ق رحلت کرد و نوبختی در سال 326 ق درگذشت. (2)

که آنها اظهار نیاز کنند، امام علیه السلام مشکل آنان را برطرف می کرد. این اقدام امام علیه السلام مانع از آن می شد که آنان زیر فشار مالی، جذب دستگاه حکومت ستمگر عباسی شوند. (1) به یک نمونه آن اشاره ای می شود:

ابوهاشم جعفری می گوید: من از نظر مالی در مضیقه بودم خواستم وضع خود را طی نامه ای خدمت امام حسن عسکری علیه السلام بنویسم ولی خجالت کشیدم و صرف نظر کردم. وقتی وارد منزل شدم امام علیه السلام صد دینار برای من فرستاده بودند و طی نامه ای نوشته بودند هر وقت احتیاج داشتی خجالت نکش و پروا مکن و از ما بخواه که به خواست خدا به مقصود خود می رسی. (2)

ص: 119

ص: 120

محضر حضرت ابو محمد امام حسن عسکری علیه السلام بودیم، یکی از مأمورین خلیفه وارد شد و گفت: خلیفه پیام داد که چون انوش نصرانی یکی از بزرگان نصاری در شهر سامرا است و دو فرزند پسرش مریض و درحال مرگ هستند، تقاضا کرده اند که برویم و برای سلامتی ایشان دعا کنیم اکنون چنانچه مایل باشید نزد ایشان برویم تا در نتیجه به اسلام و خاندان نبوت خوش بین گردند.

امام علیه السلام اظهار داشت: شکر و سپاس خداوند متعال را که یهود و نصاری نسبت به ما خانواده اهل بیت از دیگر مسلمین عارف تر هستند.

سپس حضرت آماده حرکت شد، بنابراین شتری را مهیا کردند و امام علیه السلام سوار شتر شد و رهسپار منزل انوش گردید. همین که حضرت نزدیک منزل انوش نصرانی رسید، ناگهان متوجه شدیم انوش سر و پای برهنه به سوی امام علیه السلام می آید و کتاب انجیل را بر سینه چسبانده است. همچنین دیگر روحانیون نصاری و راهبان اطراف او درحال حرکت هستند چون جلوی منزل به یکدیگر رسیدند انوش گفت: ای سرورم! تو را به حق این کتاب که تو از ما نسبت به آن آگاه تر هستی و تو از درون ما و آئین ما مطلع هستی آنچه را که خلیفه پیشنهاد داده است انجام بده؛ همانا که تو در نزد خداوند همچون حضرت عیسی مسیح علیه السلام هستی.

یکی از روحانیون مسیحی، انوش را مخاطب قرار داد و گفت: ای انوش! تو چرا مسلمان نمی شوی؟ پاسخ داد: من اسلام را از قبل پذیرفته ام و نیز مولایم نسبت به من آگاهی کامل دارد.

امام حسن عسکری علیه السلام با شنیدن این سخنان حمدو ثنای خداوند را به جای آورد و سپس وارد منزل نصرانی شد و در گوشه ای از اتاق نشست.

ص: 122

جمعیت همگی سر پا ایستاده و محو تماشای جلال و عظمت فرزند رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم بودند. بعداز لحظاتی حضرت لب به سخن گشود و اشاره به یکی از دو فرزند مریض نمود و اظهار داشت این فرزندت باقی می ماند و ترسی بر آن نداشته باش و اما آن دیگری تا سه روز دیگر می میرد و آن فرزندت که زنده می ماند مسلمان خواهد شد و از مؤمنین و دوستداران ما اهل بیت قرار خواهد گرفت.

انوش نصرانی گفت: به خدا سوگند ای سرورم! آنچه فرمودی حق است و چون خبر دادی که یکی از فرزندانم زنده می ماند از مرگ دیگری واهمه ای ندارم و خوشحال هستم. از این پس اسلام می آورد و از علاقه مندان شما اهل بیت رسالت قرار می گیرد

یکی از روحانیون مسیحی، انوش را مخاطب قرار داد و گفت: ای انوش! چرا مسلمان نمی شوی؟ پاسخ داد: من اسلام را از قبل پذیرفته ام و نیز مولایم نسبت به من آگاهی کامل دارد.

در این موقع حضرت ابو محمد امام عسکری علیه السلام اظهار نمود:

چنانچه مردم برداشت های سوئی نمی کردند مطالبی را می گفتم و کاری می کردم که آن فرزندت نیز سالم و زنده بماند. انوش گفت: ای مولا و سرورم! آنچه که شما مایل باشید و صلاح بدانید، من نیز نسبت به آن راضی هستم. جعفر بصری گوید: یکی از پسران انوش نصرانی - همان که امام اشاره کرده بود - بعداز سه روز از دنیا رفت و آن دیگری پس از بهبودی مسلمان شد و جزو یکی از خادمین حضرت قرار گرفت.

ن.ک ← دربان آن حضرت.

ص: 123

امامتش را 33 سال گفته اند.

حضرت در طول امامتش مورد ضرب و جرح و شکنجه های روحی و جسمی خلفای بنی العباس و جاسوسان آنان بود.

آن امام همام در سامرا به وسیله زهر، مسموم و به درجه شهادت رسید در تاریخ شهادت آن حضرت اختلاف است که در 26 جمادی الثانی یا دوم یا پنجم رجب در سال 254 گفته اند و در سامراء داخل منزل خود حضرت دفن گردید و عمر شریف امام دهم علیه السلام را 40 سال گفته اند. (1)

... و عمر شریفش 41 سال و چند ماه بود. (2)

شیعه در دوران او در محنت فراوان به سر می برد تا اینکه به دست اتراک خود کشته شد و حکومت به منتصر منتقل گردید.

منتصر، فرزند جعفر پس از متوکل به خلافت رسید و در سال 248 در سن 25 سالگی درگذشت و مدت حکومتش 9 ماه بود در دوران خلافت او زیارت قبر ابا عبدالله علیه السلام آزاد گردید و فدک برای سومین بار به فرزندان امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام بازگردانده شد. مستعین در سال 248 هجری پس از درگذشت برادرش منتصر به خلافت رسید و پس از سه سال و هشت ماه، خلافت به معتز واگذار گردید.

معتز، پس از وی به مدت چهار سال و شش ماه خلافت کرد و در دوران وی علویان و سادات با شدیدترین شکنجه ها در زندان ها به سر می بردند که یکی از معروف ترین آنها جعفر بن موسی بن جعفر علیه السلام بود.

پس از معتز، مهتدی فرزند هارون در 255 هجری به خلافت رسید و پس از یازده ماه در سن 38 سالگی کشته شد. پس از وی معتمد برای مدت 23 سال خلافت را در دست داشت بیشتر زندگی اجتماعی امام عسکری علیه السلام در عصر حکومت او بود و شهادت امام نیز در سامرا با دسیسه او انجام شد. مورّخین از کثرت قتل و کشتار عصر معتمد به تعجب واداشته شده اند. بنابر تخمین مسعودی، تعداد کشته شدگان دوران حکومت معتمد بیش از نیم میلیون نفر بوده است.

این که سه پیشوای بزرگ شیعه در سامرا و مرکز حکومت عباسی تحت نظارت سلطنت قرار می گیرند بیانگر شدت اختناق و فشار آن دوران است. فشارها و محدودیت های زمان امام عسکری علیه السلام به دو علت بیشتر بود:

ص: 127

1. در این زمان شیعه قدرت عظیم عراق شده بود و همه می دانستند این گروه، حکومتِ هیچ یک از عباسیان را مشروع نمی داند و معتقد است امامت الهی در فرزندان علی علیه السلام باقی است و امام حسن عسکری علیه السلام نیز شخصیت ممتاز این خانواده بود بدین سبب بیش از همه زیر نظر مأموران حکومت قرار داشت.

2. بر اساس روایات و اخبار متواتر خاندان عباسی و پیروان آنان می دانستند حضرت مهدی علیه السلام که همۀ حکومت های خودکامه را از بین می برد از نسل آن حضرت است بدین سبب پیوسته مراقب حضرت بودند تا فرزندش را به چنگ آورند و نابود سازند حکومت عباسی که از نفوذ و موقعیت مهم اجتماعی امام در نگرانی به سر می برد حضرت را مجبور کرده بود هر هفته روزهای دوشنبه و پنجشنبه در دربار حاضر شود. (1)

6- معتمد (فرزند متوکل)، 23 سال (256 - 279).

در زمان این جنایتکاران مظلومیت شیعه فزونی یافت و بسیاری از شیعیان به طرز فجیعی به شهادت رسیدند.

شدّت ستم چنان بود که خودکامگان گاه پیکرهای پاک شهیدان را نیز آماج بی حرمتی های خود قرار می دادند. در این زمان، کانون تفکرات ناب شیعه ای حضرت امام حسن عسکری علیه السلام نیز پیوسته مورد آزار و اهانت قرار می گرفت؛ هرچند آن بزرگوار نیز چون پدر گرانقدرش به رعایت احتیاط و تقیه پای می فشرد؛ ولی شمار جاسوسان به اندازه ای بود که گاه مراعات همه جوانب احتیاط نیز سودمند واقع نمی شد سبب اصلی این فشارها و سختگیری ها علاقه شدید مردم به اهل بیت علیهم السلام و نیز روایت های متواتر درباره قائم بودن فرزند امام عسکری علیه السلام بود. (1)

ص: 130

بنویس و در گردن شخص بیمار (تب دار) بياويز كه إن شاءالله به اذن خداوند بهبود می یابد.

حسن بن ظریف می گوید: (طبق فرمایش آن حضرت) این آیه را نوشته و به گردن بیمارمان آویختیم؛ بهبود یافت. (1)

ن.ک ← قدرت امام علیه السلام.

در زندگی همچون جدّ والامقام خویش، امام سجاد علیه السلام، در مبارزات خویش عليه طاغوت از دعا نیز همچون اسلحه ای عالی و نغز کمک می گرفته است وبا یاری باری تعالی به جنگ خلفای عباسی می رفته است.

«سيف بن لیث گوید: من پسری داشتم بیمار بود در مصر بگذاشته بودم چون بیرون می آمدم پسر بزرگ ترم هم بود که مرا وصی بود و قیم. من خطّی نوشتم به ابا محمد عسکری علیه السلام که: دعا کن از بهر پسر رنجور. جواب نوشت: که بیمار صحت یافت و پسر بزرگ تر که وصی و قیم بوده، وفات یافت؛ خدای را شکر کن و جزع مکن که ناتوان و مُخَبَّط نشوی بعداز آن که مرد بیامد، بیمار صحت یافته بود و پسر بزرگ تر مرده؛ چنان که امام علیه السلام فرموده بود». (1)

طرف پدرانشان رسیده و امامت او را اثبات می کند صحیح دانسته اند. راویان زیادی از جمله: یحیی بن بشار القنبري، على بن عمرو النوفلي، عبدالله بن محمد الاصفهاني، على بن جعفر مروان الانباری، علی بن مهزیار، علی بن عمرو العطار، محمّدبن یحیی، ابوبکر الفهفکی، شاهویه بن عبدالله، ابوهاشم داوودبن القاسم الجعفری و عبدان بن محمّد الاصفهانی از امام هادی علیه السلام نقل کرده اند که امام پس از ایشان امام حسن عسکری علیه السلام می باشد. (1)

2. مرحوم کلینی نیز از یحیی بن یسار القنبری نقل می کند امام هادی علیه السلام چهار ماه قبل از وفات به پسرشان حسن علیه السلام وصیت نمودند و من را به همراه گروهی از دوستدارانشان بر این امر شاهد گرفتند. (2)

3. مرحوم کلینی در روایت دیگری از علی بن عمرو النوفلی نقل نموده در حیاط خانه امام هادی علیه السلام کنار ایشان بودم که پسرشان محمد از کنار ما رد شد. از امام علیه السلام سؤال کردم: فدایت شوم، امام ما بعداز شما محمد است؟ فرمود: «نه، امامتان بعداز من حسن علیه السلام است». (3)

1. دوره اول، 13 سال در مدینه.

2. دوره دوم، 10 سال در سامرا در عراق قبل از امامت.

3. دوره سوم، زمان ولایت و تصرف او در امور بوده که بیش از شش سال نبود و در این مدت همان مرام، برنامه، خط سیر و هدفی که اجداد کبارش رفته بودند را تعقیب نمود.

در تاریخ تولد آن حضرت و مکان ولادت ایشان اختلافاتی وجود دارد. اما اکثر مورخین برآنند که ایشان در ربیع الآخر سال 232 هجری در مدینه تولّد یافته اند. (1)

بر این اساس عمر شریف آن حضرت در هنگام آمدن امام هادی علیه السلام به عراق چهار سال و چند ماه می باشد.

در حدود سن بیست سالگی آن حضرت، برادر بزرگ تر ایشان محمد دارفانی را وداع گفت و ایشان در غم او بسیار اندوهناک شدند.

در رجب سال 254 در شهر سامرا پدر آن حضرت در سن چهل سالگی بر اثر مسمومیت وفات یافت و نزد امام هادی علیه السلام جز فرزندش کسی حاضر نبود. (2) امام در پشت جنازه پدر پابرهنه راه می رفت. (3)

بر این اساس، امام چندین سال از خلافت متوکل و سایر خلفای عباسی بعداز او را درک کرده و در تمام سال ها در کنار پدر حاضر بوده است، اما تاریخ چیزی از عملکرد ایشان در این سال ها را نشان نمی دهد؛ گویا در پرتو ولی -

ص: 137

زمان خودش هیچ عملی را انجام نمی داده است.

دلیل اصلی که می توان بر این امر اقامه نمود آن است که خلفای عباسی شنیده بودند آخرین امام شیعه بنیان ظلم را در هم می کوبد و زمین را از عدل و داد پر می کند. برای جلوگیری از تولّد چنین فرزندی به هر اقدامی دست می زدند؛ از این رو امام از معرفی فرزندش در ملأ عام امتناع داشت و تنها برای افراد خاص چنین امری را ابراز می کرد. (1)

یک حقیقت را بیان داشته اند و آن عبارت است از: «برتری امام علیه السلام در تمام زمینه های فکری و علمی».

با هم دیدگاه امام علیه السلام و اندیشمندان و بزرگان معاصر و غیر معاصر امام عسکری علیه السلام را می خوانیم.

خوار بودند و از پشتیبانی مردم برخوردار نبودند. مسلمانان هرکسی که مقابل دین، قد علم کرده بود را با دشمن شناسی شناخته بودند و به او احترام گذاشتند و هرکسی با امامان شیعه در افتاده بود را ذلیل و خوار می نمودند. در زمان امام عسکری علیه السلام نیز وضع بر همین منوال بود؛ بنابراین پیروی از قوانين مكتب تشیّع عزّت آنان را دوچندان می کرد.

این به خط حسن بن علی بن محمّدبن علی بن موسی بن جعفربن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام است». (1)

امام حسن عسکری علیه السلام، فرزند امام هادی علیه السلام است که نسب او به امام حسین علیه السلام، فاطمه زهرا علیها السلام دخت گرامی رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم و امیرالمؤمنین علیه السلام می رسد، سلسله پر برکتی که دنیای اسلام را از آگاهی و شناخت و هدایت و جهاد، آکنده ساخته ... و کتاب های سیره و تاریخ و رجال از گفت وگو دربارهٔ آنها و معرفی شخصیت بزرگ آنان سرشار است. علاوه بر این کتاب های فراوانی در زمینه آثار جاویدان و کارهای نیک و نقش اصلاحی آنها پیرامون مسائل سیاسی و اجتماعی و تصحیح روش و مقابله با انحرافات فکری و سیاسی که جامعه اسلامی در برهه ای از تاریخ بدان مبتلا شده بود به رشته تحریر دارالبلاغ آمده است. (2)

ن.ک ← چراغ های فروزان.

امام حسن عسکرى علیه السلام فرمود: «اتَّقُوا اللهَ وَكُونُوا زَيْناً وَلا تَكُونُوا شَيْئاً جُرُّو إِلَيْنَا كُلُّ مَوَدَّةً وَادْفَعُوا عَنَّا كُلَّ قَبِيح».

از خدا پروا کنید و زینت (ما) باشید نه مایهٔ عار و ننگ هر محبّت و مهرورزی را به سوی ما بکشانید و هر زشتی را از ما دور کنید. (3)

از حدیث فوق نتیجه می گیریم که باید تابع اهل بیت علیهم السلام هم باشیم و مایه -

ص: 143

آبروی آنان بوده و از سویی به آنان بی احترامی نکنیم.

باید از اهل بیت علیهم السلام که یادگار گرانبهای پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه واله وسلم است به بهترین وجه محافظت نموده و سرباز و یاور آنان باشیم؛ تا آنجا که در دوران خودمان، به دلیل داشتن این محسنات فرزند زمان خویش بوده و الگوی همگان باشیم.

ص: 144

قرار گرفت و تو آنها را در برابرش رام ساختی، از تو می خواهم خدایا که ...».

مستعين بالله خلیفه، استری داشت چموش و سرکش به حدی که احدی قدرت نداشت او را لگام کند یا زین بر پشت او گذارد یا او را سوار شود اتفاقاً روزی حضرت به دیدن خلیفه رفت خلیفه به آن حضرت گفت: خواهش می نمایم از شما که این استر را دهنه بر دهانش کنید؛ و غرضش آن بود که از این کار یا استر رام شود یا آن که چموشی کند و آن حضرت را بکشد! پس حضرت برخاست و دست مبارک خود را بر کفل استر گذاشت آن حیوان عرق کرد؛ به نحوی که عرق از او جاری شد و در نهایت آرامی و تذلّل شد. پس حضرت او را زین کرد و لجام بر دهنش زد و سوار گشت و قدری در منزل او را راه برد خلیفه از این کار تعجب کرده استر را به آن حضرت بخشید. (1)

در روایتی دیگر برای به شهادت رساندن امام عسکری علیه السلام، آن حضرت را در قفس شیرها انداختند که دیدند امام نماز می خواند و شیرها دور آن امام همام حلقه زده اند و رام گشته اند.

نمود و زمانی که پزشک معروفِ پیش گفته بختیشوع، از او درباره دست برداشتن از دینش (و مسیحیت) پرسید، در جواب گفت: او را همچون مسیح و مانند او یافتم؛ بنابراین به دست او (امام عسکری علیه السلام) مسلمان شدم.

(آری) او مانند عیسی است در نشانه ها و برهان هایش. آن گاه نزد حضرت عسکری علیه السلام رفت و ملازم او بود تا از دنیا رفت. (1)

ن.ک ← خادم نصرانی امام علیه السلام.

آنان در ارتباط بود و از این طریق پیروان تشیّع را در همه مناطق زیر نظر داشت و آنان را رهبری می کرد. (1)

ص: 150

به کار می گرفتند.

در واقع با مال و ثروت دنیای خویش، آخرت خود را آباد می ساختند. (1)

ص: 154

شهر سامرا رفت. در آنجا کنار قبر امام هادی و امام حسن عسکری علیهما السلام برای زیارت، روانه شد. سپس از آنجا کنار قبر خلفای بنی عباس از پدران و خاندانش رفت؛ دید قبر آنها در زیر یک قبه ویران شده قرار دارد که باران بر آن می بارید و فضله پرندگان در هرجای آن دیده می شد (و من هم آنجا را به همین وضع دیده ام).

شخصی به خلیفه گفت: شما با این که خلفای روی زمین و شاهان دنیا هستید و همه امور در این جهان به دست شما است، ولی این قبرهای پدران شما با این وضع (کثیف و حقیر) است کسی به زیارتشان نمی رود و کسی از آن ها یاد نمی کند؛ ولی قبرهای علویان همان گونه است که می بینی با پرده ها و قندیل ها و چراغ ها و فرش ها و زیلوها آراسته گشته دارای خادم و فراش و شمع و عود و سایر چیزها است؟

خلیفه در پاسخ گفت: هذا اَمْرُ سَمَاوِيُّ لا يَحْصُلُ بِاجْتِهَادِنَا.... .

«این موضوع، یک امر آسمانی و ملکوتی است و با کوشش ما به دست نمی آید و اگر ما مردم را به توجه نمودن به قبور پدرانمان وادار کنیم نمی پذیرند و انجام نمی دهند».

آری، باید گفت که خلیفه، پاسخ درستی داد؛ زیرا اعتقادات، با تحمیل و اجبار، حاصل نمی گردد و کسی قادر نیست که عقاید قلبی را به مردم تحمیل نماید. (1)

نسبت به امام علیه السلام مشاهده کرد، از پدرش پرسید: این شخص کیست که این اندازه او را تکریم کردی؟

گفت: او حسن بن علی است. اگر خلافت از بنی عباس بیرون رود کسی جز او شایسته امامت نیست؛ زیرا دارای فضایل و کمالاتی فراوان است.

احمد می گوید: من از قُضات، نویسندگان، ارتشیان، بنی هاشم و... دربارهٔ امام علیه السلام سؤال می کردم و همه او را در نهایت بزرگی و عظمت و کمال علمی و عملی می ستودند؛ «فَعَظْمَ قَدْرُهُ عِنْدِي، إِذْ لَمْ أَرَ لَهُ وَلِيّاً وَلا عَدُوّاً وَهُوَ يُحْسِنُ الْقَوْلَ فِيهِ وَالثَّنَاءَ عَلَيْهِ»؛ از آن پس ارزش و مقام او در نظر من بزرگ شد؛ زیرا هیچ دوست و دشمنی نبود، مگر اینکه از آن حضرت به نیکی یاد می کرد و او را تمجید و تعریف می کرد. (1) (2)

هواداران خود را نیز سازماندهی کرد و به ایجاد تشکیلات مبادرت نمود و به فعالیت هایی سری دست زد. (1)

ن.ک ← شخصیت اجتماعی امام علیه السلام.

ن.ک ← ظلم خلفا و جهاد امام علیه السلام.

قامتِ بلندِ عظمتِ علمی و شخصیتی حضرت عسکری علیه السلام است؛ ولی از یک عالم سنّی به همین مقدار نیز می تواند قابل اهمیت باشد. (1)

شش سال امامت روحانی اسلامی آثار مهمی از تفسیر قرآن و نشر احکام و بیان مسائل فقهی و جهت دادن به حرکت انقلابی شیعیانی که از راه های دور برای کسب فیض به محضر امام علیه السلام می رسیدند، برجای گذاشت. در زمان امام یازدهم تعلیمات عالیه قرآنی و نشر احکام الهی و مناظرات کلامی جنبش علمی خاصی را تجدید کرد و فرهنگ شیعی که تا آن زمان شناخته شده بود - در رشته های دیگر نیز مانند فلسفه و کلام باعث ظهور مردان بزرگی چون یعقوب بن اسحاق کندی - که خود معاصر امام حسن عسکری علیه السلام بود و تحت تعلیمات آن امام قرار داشت گردید.

در قدرت علمی امام علیه السلام که از سرچشمه زلال ولایت و اهل بیت عصمت مایه گرفته بود نکته ها گفته اند؛ از جمله آن که کندی (ابو یوسف یعقوب بن اسحاق)، فیلسوف عراقی که ابونصر فارابی شاگرد مکتب وی بوده است - در زمان امام علیه السلام به زعم خود، پیرامون متناقضات قرآنی کتابی تدوین کرد. امام عسکری علیه السلام توسط بعضی از منسوبان به حوزه علمی او، با او تماس گرفت و کوشش وی را با شکست روبه رو کرد و کندی را قانع نمود که در اشتباه بوده است. کندی توبه کرد و اوراق خود را سوزانید و بعدها از دوستداران و در صف پیروان آن حضرت درآمد.

مواضع علمی امام عسکری علیه السلام در پاسخ های قاطع و استوار در مورد شبهه ها و افکار کفرآمیز و بیان کردن حق، با روش مناظره و گفت و گوهای موضوعی و مناقشه ها و بحث های علمی، روز به روز شخصیت آن حضرت را بارزتر نشان می داد و مؤمنان را به شخصیت مکتبی و فکری خود مجهز می نمود، و از سویی پایداری و ایستادگی آنان را در برابر جریان های فکری -

ص: 164

خطرناک تضمین می نمود.

امام علیه السلام بیانات علمی قابل توجهی در خصوص خلق قرآن برای ابوهاشم جعفری ایراد فرمود، و نیز مطالبی ارزشمند در باب تفسیر قرآن از او نقل شده است. در دوران امام عسکری علیه السلام، شالوده نظام مرجعیت، تحکیم یافت و نقش دانشمندان شیعه، بدین اعتبار که آنان وکلا و نوّاب و سفیران امام معصوم علیه السلام به شمار می روند برجستگی ویژه ای یافت و روایت های فراوانی از امام عسکری علیه السلام در خصوص نقش علمای دینی در بین مردم منتشر شد که یکی از آنها همان روایت معروفی است که امام عسکری علیه السلام از جد خویش امام صادق علیه السلام روایت کرده و در آن آمده است: «آن که از فقیهان خویشتن دار است و دین خویش را پاسدار و با هوا و هوس خود ستیزه کار و امر مولای خویش را فرمانبردار، پس بر عوام است که از او تقلید کنند» از همین رو دانشمندان هدایت یافته به نور اهل بیت علیهم السلام. امور امت را در دوران امام عهده دار شدند و با امام دربارهٔ مسائل دشواری که با آنها برخورد می کردند نامه می نگاشتند و امام هم پاسخ هایی به آنها می نوشت و نامه ها را به امضای خویش مهر می کرد. این نامه ها در نزد علما به «تواقیع» معروف شد و برخی از آنها از سوی امام عسکری علیه السلام شهرت خاصی کسب کردند. (1)

زندگی می کنند. قبور منوّر امامین همامین در خانه مسکونی حضرت هادی علیه السلام واقع شده و صحن کنونی همان خانه حضرت است و سرداب مطهر نیز داخل در خانه بوده و مدت 17 سال محل عبادت و استراحت آن دو بزرگوار بوده است و در زمان غیبت جمعی از صلحا و بزرگان در آنجا به خدمت امام زمان علیه السلام مشرف شده اند.

محدث قمی رحمه الله در «هدية الزائرین» می نویسد: این سرداب در کتب مزارِ جمله ای از متأخّران معروف به «سرداب غیبت» است هرچند وجهی برای نامیدن آن به این اسم یافت نشده لکن بزرگان اهل سنت به امامیه نسبت داده اند که ایشان معتقدند امام زمان علیه السلام در کودکی داخل آن سرداب شده مادرش نرجس خاتون ایستاده و به او نگاه می کرد تا از نظرش غائب شد. (1)

مولای ما پاسخ داد: زیرا زن جهاد برعهده ندارد و انفاق دیه و غرامت هم نمی پردازد و این گونه کارها بر عهده مردان است.

در همین هنگام یادم آمد که ابن ابی العوجا نیز همین مسئله را از امام صادق علیه السلام پرسیده است و آن بزرگوار نیز همین پاسخ را به وی داده اند. در این اندیشه بودم که نگاه امام یازدهم را به سوی خویش دیدم و این سخن را از ایشان شنیدم که: «درست است. این پرسش ابن ابی العوجا را امام صادق علیه السلام نیز همین گونه پاسخ داده اند پاسخ های ما معمولاً یکی است؛ یعنی هرگاه پرسش یکی باشد پاسخ ما، خاندان پیامبر خدا صلی الله علیه واله وسلم هم یکی است. اولین و آخرین نفر ما از نظر دانایی یکسانیم به ویژه پیامبر خدا صلی الله علیه واله وسلم و امیر مؤمنان علی علیه السلام برتری های دیگری نیز دارند». (1)

شانسی بزرگ از قدرت عجیب خدای متعال و تدبیر او اینکه، دختری از تبار پادشاه روم مسیحی، جریان سعادت او را به سرزمین اسلامی و به پاک ترین و شریف ترین خانواده بر روی زمین وارد کند و موجب جذب شرف و اسباب عظمت شود و به خانه ای که خدا اجازه داده است صعود کند و نام خدا در آن برده شود و توفیق الهی در دگرگونی عقاید زندگی حاصل شود و مقدّرات ربّانی مقدمات زندگی زناشویی با خانواده ای که نظیر و مانند ندارد را فراهم کند.

محدّثون برای نرجس خاتون هشت اسم ذکر کرده اند: نرجس، سوسن، صيقل يا صقيل، حدیثه، حکیمه، ملیکه، ریحانه و خمط.

مشهورترین اسم های او نرجس و کنیه او ام محمد است.

ن.ک ← ملیکه خاتون علیها السلام.

به خاطر شخصیت بزرگ او، و موضع سیاسیاش و قرار داشتن آن حضرت در رأس مخالفین حکومتِ وقت آن روز دستگاه حاکم اقامت اجباری را بر او تحمیل کرد؛ به این صورت که امام را مجبور ساختند روز دوشنبه و پنجشنبه هر هفته در دارالخلافه حضور پیدا کند و خود را معرفی نماید.

یکی از مستخدمین امام علیه السلام هنگام حرکت آن حضرت به دارالخلافه همیشه همراه ایشان بوده، شکل حرکت امام علیه السلام را بدین صورت ترسیم کرده و می گوید:

«استادم - یعنی امام حسن عسکری علیه السلام - مرد شایسته ای از علوی ها بود که من هرگز کسی را مثل او ندیدم و هر دوشنبه و پنجشنبه به دارالخلافه می رفت. هر روز که امام می خواست به طرف دار الخلافه حرکت کند انبوه عظیم جمعیت اجتماع می کردند. خیابان پر از استر الاغ و حیوانات بود و سر و صدا می شد جایی نبود که کسی راه برود و یا بین حاضرین وارد شود.

وقتی استادم (امام علیه السلام) می آمد، همه سکوت می کردند حتی شیهه اسب ها و صداى الاغ ها آرام می شد و حیوانات همه کنار می رفتند تا راه باز شود. امام علیه السلام وارد می شد و هنگامی که امام علیه السلام تصمیم می گرفت خارج شود دربان ها با صدای بلند می گفتند: «چهارپای سواری ابو محمد علیه السلام را بیاورید» مردم سکوت می کردند و شیهه اسب ها آرام می شد و حیوانات کنار می رفتند تا امام علیه السلام سوار شود». (1) (2)

یکی از اصحاب امام علیه السلام به نام علی بن ابراهیم هم به روز حضور در -

ص: 170

دار الخلافه، روز سوار شدن امام به طور مرتب - که بنی عباس بر او تحمیل کرده بود و همراه رعب و وحشت و مراقبت نیز بود اشاره کرده و می گوید:

«ما در محله لشکر جمع شده بودیم و در آن روز منتظر امام علیه السلام بودیم که دست خط آن حضرت را برای ما آوردند امام علیه السلام هشدار داده بود که: هیچ کس از شما به من سلام نکند و با دستش به من اشاره ننماید؛ زیرا تامین جانی ندارید». (1)

و باز هم این عبدالله بن خاقان است که گوشه ای از مقام و موقعیت اجتماعی امام علیه السلام و پیوند مردم با ایشان و نیز احترام آنها به حضرت را این چنین توصیف می کند: «هنگامی که خبر رحلت او پخش شد شهر سامرا یک پارچه ضجه و ناله شد، بازار تعطیل گردید، بنی هاشم و پیشتازان و نویسندگان و قضات و افراد موجه بلکه عموم طبقات در تشییع جنازه شرکت کردند و سامرا در آن روز مانند روز قیامت شده بود وقتی که تشییع تمام شد، حاکم به دنبال ابوعیسی پسر متوکل فرستاد که او بر امام علیه السلام نماز بخواند...». (2)

داخل محفل شد که گندمگون بود قامتی سرو و رشید، صورتی زیبا و اندامی شکیل داشت». همین نکات را مفید در «ارشاد» می آورد. نیز طبرسی به همین ویژگی ها اشاره می کند.

در کتاب رجال مرحوم ابو عمرو کشی نیز این حقیقت آورده شده است. چهره گندمگون که از مادر خویش به ارث برده است.

در «مناقب» نیز آمده و همین نکته را در «القطره» نیز یادآور شده است. دیگر منابع نیز مانند ابن صباغ مالکی و نیز سویدی، همین حقیقت را تأیید می نمایند. (1)

ن.ک ← چهره امام عسکری علیه السلام.

ن.ک ← سیمای امام عسکری علیه السلام.

از مدتی به دستور حاکم عباسی به دار آویخته شد.

شلمغانی، متولد روستای شلمغان واقع در حومه شهر واسط و یکی از قاریان قرآن در آنجا بود او پس از مدتی به بغداد رفت و به دستگاه عباسیان پیوست و به عنوان دبیر (کاتب) به خدمت مشغول گشت. وی از فقهای امامیه بود و آثار متعددی دربارهٔ عقاید و فقه شیعه نوشت. آثار او قبل از روی گرداندن از تشیّع با احترام فراوان امامیه رو به رو بود. (1)

به وقوع پیوست.

5- قیام کوفه سال 251 به رهبری ابن حمزه.

6- قیام بصره به رهبری صاحب زنج که در سال 255 شروع شد و 15 سال ادامه یافت.

7- قيام يعقوب لیث صفار در سیستان که در 262 آغاز شد. (1)

سجده؛ او را بیاور نزد من ابو سهل گوید: عقید گفت: من داخل شدم جهت پیدا کردن آن طفل، ناگاه نظرم افتاد به کودکی که سر به سجده نهاده بود و انگشت سبابه را به سوی آسمان بلند کرده بود پس سلام کردم بر آن جناب، آن حضرت مختصر کرد نماز را و چون تمام کرد عرض کردم سیّد من می فرماید تو را که نزد او بروی، پس در این هنگام مادرش صیغل آمد و دستش را گرفت و او را نزد پدرش امام حسن علیه السلام برد.

ابو سهل می گوید: چون آن کودک به خدمت امام حسن علیه السلام رسید، سلام کرد. نگاه کردم بر او دیدم رنگ مبارکش روشنایی و تلألؤ دارد و موی سرش به هم پیچیده و مجعد است و ما بین دندان هایش گشاده است همین که امام حسن علیه السلام نگاهش به کودکش افتاد، بگریست و فرمود: ای سید اهل بیت خود! مرا آب بده؛ همانا من به سوی پروردگار خود می روم (وفاتم نزدیک شده). پس آن آقازاده قدح آب جوشانیده با مصطکی را گرفت به دست خویش و حرکت داد لب هایش را و سیرابش کرد چون امام حسن علیه السلام آب را آشامید، فرمود: مرا مهیا کنید برای نماز. پس در کنار آن حضرت دستمالی افکندند و آن طفل وضو داد پدر خود را به یک مرتبه (به اقل واجب) و مسح کرد بر سر و قدم های او. پس امام حسن علیه السلام، به وی فرمود: بشارت باد تو را ای پسرک من! تویی صاحب الزمان و تویی مهدی و حجت خدا بر روی زمین و تویی پسر من و کودک من و منم پدر تو. تویی محمدبن الحسن بن علی بن محمدبن علی بن موسی بن جعفربن محمدبن علی بن الحسين بن على بن ابی طالب علیه السلام و پدر توست رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم و تویی خاتم ائمه طاهرین و بشارت داد به تو رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم و نام و کنیه داد تو را و این عهدی است به سوی پدرم از پدران طاهر -

ص: 176

تو. «صَلّى الله على اهل البيت رَبِّنَا إِنَّهُ حَميدٌ مَجید». پس وفات کرد. امام حسن علیه السلام در همان وقت؛ صلوات الله عليهم اجمعين. (1)

ن.ک ← مسمومیت امام علیه السلام.

ن.ک ← سالروز شهادت آن حضرت.

در دستگاه های حکومتی بودند، می ترسید.

آری، در دستگاه عباسیان مردانی بودند که دوستداران اهل بیت علیهم السلام بودند و این را حتی عباسیان هم می دانستند ولی چاره ای نداشتند؛ زیرا به وجود آنان در دستگاهشان نیاز داشتند و در امور مهم مملکتی از آنان کمک می گرفتند؛ چون آنان انسان هایی باکفایت و کاردان بودند به همین سبب و اسباب دیگر بود که جنایت در فضایی به شدّت پنهانی و مخفیانه و با تهدید شدید انجام می شد تا عملشان آشکار نشود.

چه ظلمی بالاتر از این که پدر کسی را به قتل برسانند و او نتواند سخنی بگوید، شکایتی بکند و حتی با کسی درد دلی نماید؟ و به همین دلیل است که چگونگی سم دادن به امام هادی علیه السلام بر ما مخفی است.

مسعودی گفته است: گروهی برای ما حکایت کردند که ایشان در روز شهادت امام هادی علیه السلام وارد خانه امام شدند و در آنجا جماعتی از بنی هاشم - از طالبیان و عباسیان - و همچنین گروهی از شیعیان جمع بودند و ایشان از جانشینی امام عسکری علیه السلام بر پدرشان خبری نداشتند؛ مگر گروهی از مورد اعتمادان ایشان که از سخن صریح امام هادی علیه السلام درباره امام عسکری علیه السلام با خبر بودند ایشان نقل می کنند که در عزا و حیرت بودند ناگهان خدمتکاری از داخل خانه خارج شد و به خدمتکار دیگر گفت: ای ریاش این نامه را بگیر و و به خانه امیرالمؤمنین ببر و به فلانی بده و به او بگو: این نامه حسن بن على (العسکری) علیه السلام است.

پس مردم به پا ایستادند از بالای ایوان دری باز شد و سیاهی خارج شد و بعداز او ابا محمد (امام حسن عسکری علیه السلام) بیرون آمدند درحالی که بدون -

ص: 178

عمامه و سر برهنه گریبان دریده و با لباس آستردار سفیدی بودند و چهره شان درست مانند پدر بود و هیچ تفاوتی با وی نداشت. در خانه فرزندان متوکل هم بودند و بعضیشان ولیعهد بودند پس همگان جلوی پای امام عسکری علیه السلام ایستادند در این حال ابا محمد [المؤفّق] به سوی امام رفت. پس امام هم رو به او کرد و در آغوشش کشید، سپس به او فرمود: «مرحبا به تو ای پسر عمو!» امام بین درهای ایوان نشست و همۀ جمعیت، مقابل وی بودند. خانه به سبب صحبت کردن بلند مردم با هم مانند بازار شده بود اما با آمدن امام هیچ صدایی به گوش نمی رسید مگر عطسه ای یا سرفه ای!.

در این هنگام کنیزی خارج شد و بر امام هادی علیه السلام ندبه و زاری می کرد. پس امام فرمود: «کسی نیست تا این جاهل را از این کار باز دارد؟». (1)

پس شیعیان او را داخل خانه کردند در این هنگام خدمتکاری خارج شد وکنار امام عسکری علیه السلام ایستاد.

پس امام علیه السلام به پا خاست و جنازه خارج شد و با آن می رفتند تا به خیابانی که مقابل خانه موسی بن بغا بود رسیدند. امام قبل از اینکه پیکر مقدّس را بیرون ببرند بر آن نماز خواند و وقتی پیکر مبارک خارج شد معتمد بر آن نماز خواند و سپس امام هادی علیه السلام را در یکی از خانه هایش دفن کردند.

گرما ابا محمد علیه السلام را اذیت می کرد و مردم بر ایشان فشار می آوردند. چون امام از نماز بازگشت پس در راه به دکان بقالی رسید. بقال آب پاشی کرده بود.

ص: 179

امام از وی اجازه خواست تا آنجا بنشیند بقال اجازه داد و امام نشست و مردم اطرافش ایستادند امام آن شب برای کارهایی که پدرشان امام هادی علیه السلام انجام می دادند خارج شد و تمام کارهایش را انجام داد و مردم متوجه شدند که با رفتن امام هادی علیه السلام مشکلی برایشان به وجود نخواهد آمد.

شیعیان دربارهٔ گریبان چاک کردن امام سخن می گفتند بعضی می گفتند آیا تا به حال کسی دیده است امامی در چنین مصیبتی، گریبان چاک کند؟.

پس امام به آن کسی که این را گفته بود نوشت: «ای نادان! تو از این کار چه می فهمی؟ به درستی که موسی [بن عمران] برای برادرش هارون علیه السلام گریبان درید».

در این میان، جوانی زیبارو، با لباسی پاکیزه، درحالی که بر روی استری خاکستری بود رسید پس از آن پیاده شد و از امام درخواست نمود تا سوار شود. امام سوار شد و تا خانه با آن رفت و سپس پیاده شد.

شاید کسی بپرسد: چرا امام هادی علیه السلام را در خانه دفن کردند نه در گورستان عمومی؟ جواب این پرسش را مورّخان و از جمله یعقوبی داده است به درستی که اجتماع مردم در داخل و خارج خانه امام هادی علیه السلام بسیار زیاد بود و جا برای نماز خواندن بر پیکر امام نبود. از این رو پیکر مبارک را به خیابان معروف به «شارع ابی محمد» بردند که از بزرگ ترین خیابان های سامرا بود تا جا برای نماز باز شود.

چون پیکر شریف را از خانه بیرون آوردند مردم صدا به ناله و زاری بلند کردند. ابو احمدبن هارون الرشید از سوی معتز عباسی برای نماز بر امام تعیین شده بود ولی چون جمعیت عظیم و ضجه هایشان را دید، دستور به برگرداندن -

ص: 180

پیکر مطهر به خانه داد تا همان جا دفن شود. (1)

همه این کارها از ترس مراسم تشییع و تجلیل مردم از جنازه و هیجان عاطفی و اعتقاد ایشان به ولایت امام بود. (2)

حسین علیه السلام، داشتن انگشتر در دست راست و ساییدن پیشانی به خاک و بلند خواندن بسم الله الرّحمن الرّحیم (در نمازها). (1)

ص: 182

امام هادی علیه السلام خارج می شد، من در سامرا بودم. امام عسکری علیه السلام را دیدم که پیاده بود و جامۀ خود چاک زد من از حالت او و از شایستگی اش برای امامت و تیرگی و گندمگون بودن رنگش تعجب می کردم و از رنجی که داشت دلم به حالش می سوخت چون شب شد او را در خواب دیدم فرمود:

رنگی که از آن تعجب کردی گزینشی از سوی خداوند برای آفریدگان اوست که هرگونه بخواهد جاری می کند و مایهٔ پند در دیدگان است و آن که مورد آزمایش خدا قرار می گیرد، نکوهیده نیست. ما هم همچون دیگران نیستیم که مثل آنان رنجیده شویم از خداوند استواری و اندیشه در خلقت الهی می خواهم که در آن وسعت و گشایشی است و بدان که کلام ما در خواب همچون سخن ما در بیداری است. (1)

خروج وی در بصره در سال 256 است عده زیادی از وی حمایت می کنند. تعداد نیروهای وی را تا هشتصد هزار نام می برند در فتنه وی که به فتح بصره منجر می شود هزاران نفر کشته می شوند. آمار کشته ها را بیش از یک میلیون و پانصد هزار نفر می نگارند. در یک روز سیصد هزار نفر کشته می شوند.

در فتنه وی جنایات فراوانی رخ می دهد و به علویون سختگیری می شود. آنان را سخت تحقیر می کنند. زنان علوی را به خدمت گرفته برای هریک از هواداران خود ده زن اختصاص می دهد یک زن علوی به دو یا سه درهم به فروش می رفته است. رفتار وی همان رفتار فرعون مصر است که «یذبح أبناءهم ويستحيى نسائهم».

این رفتار وحشیانه و جنایت بار صاحب زنج است که برای رسیدن به دنیای خود، خود را منتسب به اهل بیت علیهم السلام عنوان می کرده است؛ اما اهل بیت علیهم السلام شفّاف از وی بیزاری می جویند. امام همام ابو محمد عسکری علیه السلام دربارهٔ وی می فرماید: «صاحب الزّنج ليس منا أهل البيت». (1)

صاحب زنج در سال 270 در زمان موفّق بالله بعداز 14 سال قتل و جنایت به قتل می رسد سرش را به بغداد نزد خلیفه می فرستند. (2)

خدا صلی الله علیه واله وسلم برایمان سخن می گفت و [ضمن سخنان خود] فرمود: «... اگر فَرْقدین را از دست دادید به ستارگان درخشان متمسّک شوید... و ستارگان درخشان همان پیشوایان نه گانه از نسل حسین بوده و... صادقان على [النقی] و حسن [عسکری] هستند...». (1)

ن.ک ← لقب های حضرت.

این کتاب توسط (جواد قیومی اصفهانی) ترجمه و تنظیم گردیده و در سال 1393 به واسطهٔ دفتر انتشارات اسلامی چاپ و منتشر گردیده است.

ن.ک ← دعاهای امام حسن عسکری علیه السلام.

که امام علیه السلام آنان را طرد و نفرین نموده است و سران آنان را نزد خویش منزوی نموده است.

شیخ طوسی رحمه الله با سند خود از احمدبن ابراهیم مراغی (1) چنین نقل می کند: نسخه ای از آنچه دربارهٔ لعن ابن هلال صادر شده بود به قاسم بن علا رسید آغاز آن چنین بود که امام حسن عسکری علیه السلام به کارگزارانش در عراق نوشته بود: «از صوفی ریاکار بپرهیزید».

می گوید: وضع احمدبن هلال بر این گونه بود که پنجاه و چهار بار به حج رفته بود که بیست مرتبهٔ آن پیاده بود.

می گوید: راویان اصحاب ما در عراق به دیدارش می رفتند و از او حدیث می نوشتند و آنچه را در مذمّت او وارد شده بود انکار می کردند. قاسم بن علا را واداشتند که درباره او (با امام علیه السلام) مکاتبه کند. از سوی امام برای او چنین جوابی آمد:

«دستور ما دربارهٔ ابن هلال ظاهر ساز و ریاکار، پیشتر به تو رسیده بود. خدا رحمتش نکند! همان نظر که دانسته ای همچنان باقی است خداوند گناهش را نیامرزد و لغزشش را نپذیرد بدون اجازه و رضایت ما در کارها دخالت می کند، به رأی شخص خود عمل می کند، بدهی های ما را نمی دهد، فرمان ما را هم اجرا نمی کند مگر آنچه را دلش بخواهد. خداوند به سبب این کارش او را در آتش دوزخ سرنگون سازد ما بر او صبر کردیم تا آن که خداوند با نفرین ما عمرش را به پایان رساند ما وضع او را در دورانی که بود - که خدا -

ص: 189

نیامرزدش - به گروهی از دوستانمان هم شناساندیم و به آنان دستور دادیم که این مطلب را به دوستان خاص ما برسانند ما به درگاه خدا از ابن هلال بیزاری می جوییم؛ خدا او را و کسی را که از وی بیزاری نمی جوید رحمت نکند.

به اسحاقی - که خدا او و خانواده اش را سلامت بدارد - و به هرکس که شایستهٔ آن است که آگاه باشد آنچه را دربارۀ او برای تو بیان کردیم خبر بده هیچ یک از دوستان ما دربارهٔ آنچه افراد مورد اطمینان ما از طرف ما بیان می کنند حق ندارد شک کند؛ افراد مورد اطمینانی که شناخته شده اند و به این که ما در نهان با آنان گفت وگو می کنیم و اسرار خود را به آنان می سپاریم و آنچه را هست به آنان می شناسانیم، ان شاءالله تعالى».

ابوحامد گوید: گروهی همچنان آنچه را دربارهٔ او صادر شده بود، انکار می کردند. دوباره نامه نوشتند و از سوی حضرت چنین جواب آمد:

«خداوند پاداشش ندهد این شخص نگذاشت که خداوند پس از هدایتش دل او را از گمراهی باز دارد و نعمتی را که به او داد تداوم بخشد و آن را موقتی قرار ندهد از وضع دهقان - که لعنت خدا بر او باد - و از سابقه خدمت و همنشینی دراز مدتش آگاهید. وقتی آن کارها را کرد خداوند ایمانش را به کفر مبدل ساخت و در انتقام او تسریع کرد و به او مهلت نداد حمد خدایی را که بی شریک است و درود و سلام خدا بر محمد صلی الله علیه واله وسلم و خاندانش باد».

ص: 190

جنوبی و امام حسن عسکری علیه السلام پشت سر ایشان برابر ضلع شمالی ضریح کنونی دفن شده اند. ضریحی که به دستور سلطان حسین ساخته شده بود تا دوران فتحعلی شاه قاجار باقی بود؛ تا این که وی ضریحی از نقره با پایه ای چوبی به جای آن نصب کرد.

در 1360 ق اسماعیلیان هند برای مرقد امام حسین علیه السلام ضریحی از نقره ساختند و ضریح قبلی را که ناصرالدین شاه ساخته بود تعمیر کردند و به سامراء بردند. (1)

در سال 1375 ق / 1335 ش، هنرمندان اصفهانی ضریح بسیار زیبایی از طلا و نقره ساختند که استاد «محمد صنیع خاتم» از جمله آن هنرمندان بود. این ضریح روی چهار قبر مطهر نصب شد و امروزه همچنان بر روی آن قبرها قرار دارد.

طول این ضریح 5/3 و عرض شش گوشه آن 26 متر است. اطراف آن دارای هفده دهنه شبکه و دو در ورودی از طلا و نقره برای رهیابی به داخل است. روی ضریح شش گلدان طلا و میان آنها تاج های طلا قرار دارد.

در گوشه های بالای ضریح، اسماء الهی نوشته شده و حاوی سه ردیف کتیبه است؛ یک ردیف شعرهای شاعر معاصر اصفهانی «محمدحسین صغیر» در مدح امامان است ردیف دوم شامل احادیثی در فضیلت های اهل بیت علیهم السلام است و ردیف دیگر سوره «هل اتی» را به خط استاد «حبیب الله فضائلی» از خوشنویسان مشهور اصفهان در خود دارد که در دورۀ حاضر نوشته شده است. (2)

ص: 192

ضوء بن علی می گوید: به آن مرد فارسی گفتم: آن کودک به نظرت چند ساله بود؟ ضوء پاسخ داد: دو ساله!.

روایت کننده از ضوء - عبدی - می گوید: به ضوء گفتم: اکنون به نظرت او چند ساله است؟ گفت چهارده ساله!.

همچنین ابوعلی و ابو عبدالله - روایت کنندگان از عبدی - می گویند: به نظر ما او اکنون بیست و یک ساله است!. (1)

ص: 194

عسکری علیه السلام مشرف شدم تا جواب مسائلم را از امام بپرسم. وارد سامرا شدیم و به منزل امام علیه السلام رفتیم. چهرۀ نورانی امام علیه السلام در آن لحظه چنان درخشان بود که من نمی توانم به چیزی تشبیه کنم؛ جز این که بگویم مثل ماه شب چهارده بود. طفلی که سیمایش به ستاره درخشان می ماند روی زانوی راست امام علیه السلام نشسته بود. سلام کردیم، حضرت امر فرمودند نشستیم.

احمدبن اسحاق بسته های مُهر خورده را که حاوی کیسه های درهم و دینار بود، محضر امام گذاشت حضرت نگاهی به طفل (امام زمان علیه السلام) کرد و فرمود: فرزندم! مُهر هدایای دوستان و شیعیانت را باز کن. طفل گفت: آقاجان: آیا سزاوار است که دستی به این پاکی به سوی هدایایی آلوده و اموال مخلوط به حلال و حرام دراز شود؟

امام عسکری علیه السلام به احمدبن اسحاق فرمود: ای پسر اسحاق! آنچه در بسته است در بیاور تا فرزندم حلال و حرام آن را از هم جدا کند.

احمدبن اسحاق کیسه اول را در آورد بدون این که باز شود، طفل گفت: این کیسه فلانی پسر فلانی از فلان محله قم است و شصت و دو دینار در آن است. چهل و پنج دینار آن از پول زمین سنگلاخی است که صاحب آن از برادرش ارث برده فروخته است و چهارده دینارش از پول نه طاقه پارچه است و سه دینار هم از اجاره مغازه ها است.

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: راست گفتی فرزندم؛ اکنون به این مرد بگو حرام آن چه قدر است.

طفل گفت: یک دیناری که سکه ری دارد و در فلان تاریخ ضرب شده و نقش یک روی آن پاک گردیده با یک قطعه طلا که وزن آن یک ربع دینار -

ص: 197

است، حرام است و علت حرام بودن آنها این است که صاحب آن در فلان ماه و فلان سال یک من و ربع پنبه ریسیده کشید و به یک نفر بافنده که همسایه او بود داد. پس از مدتی دزد آنها را از بافنده دزدید. بافنده هم قضیه را به صاحب پنبه اطلاع داد؛ ولی او گفت: دروغ می گویی. سپس در عوض آن، یک من و نیم پنبه ریسیده مرغوب تر از نخ خود را از بافنده گرفت با اینکه بافنده (تقصیر نداشت) و این دینار و قطعه طلا پول آن است؛ بنابراین حرام می باشد.

احمدبن اسحاق در آن کیسه را گشود نامه ای میان دینارها بود که نام فرستنده و مقدار آن را همان طور که طفل گفت در آن نوشته بود و آن قطعه طلا را با آن دینار به همان نشانی بیرون آورد.

آن گاه احمدبن اسحاق کیسهٔ دیگری از بسته بیرون آورد (پیش از آن که مهر آن بگشاید) طفل گفت: این کیسه مال فلانی پسر فلانی ساکن فلان محلهٔ قم است و پنجاه دینار در آن است که برای ما حلال نیست؛ دست به آن نمی زنیم.

حضرت فرمود: برای چه؟

طفل گفت: زیرا این پول آن گندمی است که صاحبش با یک کشاورزی شریک بود، هنگام تقسیم که می خواست سهم خود را بردارد پیمانه را پر می کرد چون نوبت به شریکش می رسید پیمانه را پر نمی کرد؛ بنابراین سهم خود را بیشتر از شریک بر می داشت.

امام عسکری علیه السلام فرمود: راست گفتی فرزندم. آن گاه حضرت فرمود: ای پسر اسحاق! تمام این پول ها را بردار به صاحبانشان برسان؛ ما احتیاجی به آنها نداریم، و فقط پارچه آن پیرزن را بیاور.

سعدبن عبدالله می گوید: احمدبن اسحاق گفت: آن پارچه را من در -

ص: 198

خورجین گذاشته بودم و اصلا فراموش کرده بودم. رفت آن پارچه را بیاورد، من مسائل مشکل مذهبی ام را از امام عسکری علیه السلام پرسیدم: حضرت محول به فرزند عزیزش نمود.

امام زمان علیه السلام همه را پاسخ گفتند و مسائل برایم حل شد. آن گاه امام عسکری علیه السلام با فرزند عزیزش به نماز ایستادند و من از محضرشان بیرون آمدم تا ببینم احمدبن اسحاق کجا رفت؛ در راه او را دیدم گریه می کند.

پرسیدم: چرا گریه می کنی؟

گفت: پارچه ای را که حضرت خواست گم کرده ام.

گفتم: طوری نیست برو به حضرت بگو. او هم خدمت امام علیه السلام رفت، طولی نکشید از خدمت حضرت بیرون آمد درحالی که تبسم بر لب داشت.

پرسیدم: ها! ماجرا چه شد؟

گفت: من خدمت آقا که شدم، دیدم پارچه گم شده زیر پای آن حضرت پهن است و امام روی آن نماز می خواند و من به خدا شکر کردم. (1) (2)

نیز گنبد دیگری به جای آن ساخت چندی بعد، ارسلان بساسیری آن را خراب کرد و گنبد بهتری ساخت. گنبد کنونی ساختهٔ میرزا احمد خان دنبلی و فرزند اوست که با آجر ساخته شده و به کاشی های خاکستری مزین است. در زمان ناصرالدین شاه آن را از ثلث ثروت امیر کبیر تذهیب و طلایی کردند.

شیخ عبدالحسین تهرانی بر این کار نظارت داشت. محیط گنبد 68 متر است و 72 هزار کاشی طلا در آن به کار رفته است داخل گنبد آینه کاری و مزین به آیه های قرآنی و اسم های ائمه اطهار با کاشی های هفت رنگ است.

در دو طرف گنبد دو گلدسته بسیار دور به چشم می خورد.

برای نخستین بار الناصر، خلیفه عباسی در 606 ق دو مناره برای حرم ساخت. این دو مناره در دوره ناصرالدین شاه توسط شیخ عبدالحسین مجتهد تهرانی (شیخ العراقین) تعمیر و بازسازی شدند و قسمت های بالای آن را حاج على اصفهانی کهربایی در 1387 ق به طلا آراست. (1)

اما نظر مشهور همان 28 سال می باشد.

ن.ک ← دوران زندگی امام علیه السلام.

ص: 202

ستم دستگاه حاکم مقابله نماید و جو رعب و وحشت را در هم شکند و نظام حاکم را از بازیچه قرار دادن حکومت و مصالح امت اسلامی باز دارد... چنان که این بزرگان در یک پیکار فکری و اعتقادی نیز به خاطر حفظ اصالت و طهارت آیین مقدّس اسلام و بقای اصول و ارزش های این مکتب الهی به مثابه رکن مهمی از ارکانِ خداداد رهبری و امامت، به مبارزه و رویارویی پرداختند. پیشوایان معصوم علیهم السلام برای دستیابی به این هدف والا و مهم رنج طولانی را تحمّل نموده، بهای سنگینی پرداختند آنان افتراها، زندان ها و بالاخره شهادت در راه آرمان های مقدّس خویش را با جان و دل پذیرا شدند.

این امام عسکری علیه السلام است که بنا به نقل روایات و کتاب های تاریخی، به زندان رفت و زندان آن حضرت چند بار هم تکرار شد، حتی نقشه قتل او را کشیدند. همان طور که اصحابش توسط زمامداران آن زمان، بازداشت و روانهٔ زندان شدند. (1)

ن. ک ← سازماندهی امام علیه السلام.

تاریک و پر خفقان، مخصوصا در زمان حكّام عباسی، غالباً دور از موطن و دیار خود در حبس و تبعید به سر برده و یا لااقل تحت نظر مستقیم خلیفه وقت قرار می گرفتند تا از هرگونه فعالیت دینی و اجتماعی و سیاسی آنان که گاهی ممکن بود ارکان حکومت غاصبانه خلفا را متزلزل نماید، ممانعت به عمل آورند. دو تن از ائمه اطهار امام هادی و امام حسن عسکری علیهما السلام در زمان خلفای ستمگر عباسی مانند متوکل و معتمد و امثال آنها به زور در سامرا که محل عساکر و لشکریان خلفای مزبور بود مدتی از عمر خود را در نهایت مشقت و محدودیت سپری نموده و بدین جهت آن دو امام به «عسکری» ملقب گردیده اند. (1)

ن.ک ← مظهر عبادت.

ص: 205

ص: 206

من می خوابیدم و بیدار می شدم اما ایشان در حال سجده بودند». (1)

به هنگام وفات او نامه تسلیتی برای فرزندش فرستاد. در متون روایی، از عثمان بن سعید با القاب متعدّدی همچون زَيَّات و عمری یاد شده است.

«ابوعمرو» ذکر شده، اما در کتاب «بحار الأنوار» و «سفینة البحار»، «ابومحمد» نیز گفته شده چون پسری به نام محمد داشت. (1)

مهم ترین شهرت او عمری است و گفته شده او را به دو جهت به این لقب می خوانند؛ یکی این که امام عسکری علیه السلام اجازه نداد نام خلیفه سوم (عثمان) و لقب او (ابو عمرو) در عثمان بن سعید جمع شود و از آن پس او را عمری خواندند. دیگر آن که به «عمرو» جد پدری اش انتساب داشته و عمری خوانده شده است محدث قمی رحمه الله هم علّت عَمْری خواندن او را انتساب وی از طرف مادر به «عُمَربن أَطْرَف أَعْلی» دانسته است.

لقب عثمان را «سَمّان» و «زَيّات» گفته اند همچنین او را به دلیل انتساب به قبیله بنی اسد «اسدی» نیز خوانده اند» و «عسکری» هم گفته اند؛ چون ساکن محلهٔ «عسکر» در سامرا بوده است. (2)

شیعه قول اخیر را نپذیرفته و با تکیه بر سن عثمان، غیر قابل قبول دانسته اند که از اصحاب امام جواد علیه السلام بوده باشد و این نظر را اشتباه عنوان کرده اند. (1)

دفن امام شد به اعتقاد امامیه، این نشانه ها بر نمایندگی او از امام زمان علیه السلام گواهی می دهد. (1)

شنیدم که می فرمود: «خداوند فرشته ای به نام دردائیل دارد ... و پیشوایان پس از من عبارتند از: هادی، مهتدی، ناصر، منصور، شفّاع، نقاع، امین، مؤتمن، امام، فعّال، علّام و آن کس که عیسی بن مریم پشت سرش نماز می گزارد». (1)

را با معجزاتی همراه ساخته تا برای نبوت آنان دلیل قاطعی باشد امامت نیز همین گونه نیازمند اثبات است، اما امامت ائمه علیهم السلام همواره با تعیین امام گذشته انجام می گرفت و این تعیین نمودن خود مهم ترین دلیل برای اثبات امامت بود؛ اما افراد دیگری که به این تعیین آگاهی نداشتند یا آن را مخدوش می دانستند با وسایلی ائمه را مورد آزمایش قرار می دادند تا به یقین برسند. در مورد امام حسن عسکری علیه السلام، این شک در نهایت درجه بود که می توان دلائل زیر را از علل عمده آن به شمار آورد:

1- امام هادی علیه السلام همانند پدران خویش در مدینه ساکن بود اما خلیفهٔ عباسی برای تحت نظر قرار دادن ایشان، آن حضرت را به سامرا گسیل داشت تا زیر نظر مستقیم او باشد؛ از این رو امام هادی علیه السلام حدود بیست سال، دور از دیدگاه اغلب مردم در سامرا زندگی می کرد و ملاقات مردم با ایشان دارای محذوراتی بود؛ به همین جهت اکثریت شیعه از تعیین امامت در مورد ایشان آگاهی نداشتند.

2- از سوی پیامبر صلی الله علیه واله وسلم و ائمه علیهم السلام روایات بسیاری صادر شده بود مبنی بر این که دوازدهمین امام، بنیان ظلم را در هم خواهد کوبید و عدالت را در سراسر گیتی حکم فرما خواهد نمود؛ از این رو خلفای عباسی امام هادی علیه السلام و امام عسکری علیه السلام را در مقرّ خلافت و زیر نظر خود مستقر ساختند تا از تولد چنین فرزندی جلوگیری نمایند. امام هادی علیه السلام که اوضاع را چنین مشاهده فرمود، برای جلوگیری از قتل امام عسکری علیه السلام، از اعلام جانشینی ایشان تا آخرین سال های عمر خود اجتناب می ورزیدند و در سال های آخر برای عده ای خاص مطلب را بیان فرمود.

ص: 216

این معنا تا آن هنگامی بود که برادر بزرگ تر آن حضرت، محمدبن علی در زمان پدر بدرود حیات گفت. امام عسکری علیه السلام بسیار اظهار ناراحتی می کرد. حاضرین از نسبت او با امام هادی علیه السلام سوال می کردند و از فرزند امام بودن ایشان آگاهی نداشتند. این حالت ادامه داشت تا این که امام هادی علیه السلام به شهادت رسید و مردم برای تشییع ایشان حاضر شدند؛ درحالی که اکثر آنان امام عسکری علیه السلام را نشناخته و به جانشینی ایشان بعداز پدرشان آگاهی نداشتند.

مسعودی نقل می کند: بعداز شهادت امام هادی علیه السلام، فرزندشان داخل خانه شد درحالی که گروهی از علویان و بنی عباس و بسیاری از شیعیان در آنجا حضور داشتند، اما امر جانشینی آن حضرت و وصایت ایشان جز برای موثقین اصحاب امام هادی علیه السلام روشن نبود. (1) (2)

این امر در مورد امام صادق علیه السلام هم پیش آمد و ایشان برای حفظ جان فرزندش، جانشین خود را منصور دوانیقی و سپس حاکم مدینه معرفی کردند و امام حسن عسکری علیه السلام را نیز فرزندش را از انظار پنهان می نمود و این مسأله شاید مهم ترین دلیل برای شک در امامت ایشان باشد.

3- علت دیگر که می توان برای شک در امامت ایشان برشمرد اعتقاد به امامت برادرش محمدبن علی است بسیاری از شیعیان بر اساس این عقیده که امامت در پسر بزرگ امام متجلی می شود به امامت برادر بزرگ تر آن حضرت اعتقاد پیدا کردند؛ تا آنجا که در زمان حضور امام هادی علیه السلام، هرگاه در -

ص: 217

مجلس حضور می یافت برای احترامش از جا برمی خاستند و امام هادی علیه السلام آنان را از این کار منع کرده و به امام عسکری علیه السلام اشاره می نمود. با این که محمّد بن علی در زمان زندگی امام هادی علیه السلام بر این عقیده ثابت قدم ماندند تا با منحرف ساختن مردم بتوانند خود را نائب او معرفی کنند و از این طریق به منافع مادی و معنوی خود دست یابند. از این گروه می توان «ابن ماهویه» و اصحاب او را به شمار آورد و بعد از او «جعفر کذاب» ادعای نیابت او را مطرح ساخت. (1)

ن.ک ← آن حضرت و شک کنندگان در امامت.

ص: 220

اهل بیت علیه السلام شمرده است.

زمستان فرا رسید برف می بارید درنگ کردند تا برف فرو نشست قصد او کردند؛ درحالی که او در شهر طرون، یکی از شهرهای ارمنیه بود. شهر را محاصره کردند او از حصار خارج شده با آنان جنگید تا خود و آنان که به همراهش می جنگیدند کشته شدند او از غدیر سرایان سده سوم ق است. (1)

جعفربن محمدبن محمدبن زیدبن علی بن الحسين بن علی بن ابی طالب علیه السلام از مردم حمان کوفه معروف به «افوه حمانی» است و در «لباب الأنساب» آمده که او و پدرش محمّد لقب حمّال داشته اند و به فرزندان آنها «بنو حمال» می گویند و حمّان (به کسر حاء و تشدید میم) نام یکی از محلات کوفه است حمانی نسبت به حمان نام قبیله ای است که از تمیم که آنها فرزندان حمان بن عبدالعزيزبن كعب بن سعدبن زيد مناة بن تمیم اند و نام حمان عبد العزی است و در این محله کسانی ساکن شده اند که منسوب به حمان ،هستند ولی از آن قبیله نیستند.

شاعر ما از پیشتازان فقهای عترت و مدرّسان آنها در مرکز تشیع عراق (كوفه)، در قرن اول است. او یکی از بزرگ ترین خطبا و شعرای نوآور بنی هاشم است که نام او و شعر او، معروفِ خاص و عام گشت و همه او را به حُسن سبک و حُسن تلفیق می شناسند گذشته از اینها علم فراوان عظمت خانواده، بزرگواری و شخصیت بارز و نسب علوی پر برکت او تا برسد به فضائل بسیار دیگر او را به بلندترین قلۀ عظمت رسانده است. (1)

امام عسکری علیه السلام بسیار کم غذا بود. برایش انجیر و انگور و میوه های خوش طعم می آوردند و او تنها یکی یا دو تا میل می کرد و به من می فرمود: «این میوه ها را برای فرزندات ببر».

من با تعجب می گفتم همهٔ اینها را؟ و امام می فرمود: «همه را بردار».

من نیکوکارتر از او ندیده بودم. (1)

ابو هاشم می گوید: امام حسن عسکری علیه السلام روزه می گرفت وقت افطار آن چه غلامش برای او غذا می آورد ما هم با آن حضرت از آن غذا می خوردیم و من با آن حضرت روزه می گرفتم. در یکی از روزها ضعف بر من چیره شد. اتاق دیگر رفتم و روزه خود را با مقداری نان خشک قندی شکستم. (2) سوگند به خدا هیچ کس از این جریان با خبر نبود. سپس به محضر امام حسن عسکری علیه السلام آمدم و نشستم حضرت به غلام خود فرمود: چرا می خندی؟

هرگاه خواستی نیرومند شوی، گوشت بخور؛ نان خشک قندی قوّت ندارد.

گفتم: خدا و پیامبرش و شما راست می فرمایید (درود بر شما باد که به اسرار آگاهید) آن گاه غذا خوردم... . (3) (4)

در «علل الشرائع» به سندش از ابا سلیمان، غلام ابا الحسن العسكري علیه السلام نقل می کند که گفت: در مجلسی حاضر بودم که یکی از شیعیان امام از ایشان پرسید: آیا نماز قطع می شود اگر چیزی از مقابل نمازگزار بگذرد؟

امام فرمود: «خیر! نماز با این صورت باطل نمی شود به درستی که نمازش کارهای بدش را جبران می کند». (1)

ن.ک ← خادم امام علیه السلام، خادم نصرانی امام عسکری علیه السلام.

گشت و تعیین کنندگان وقت در آن مدت دروغ می گویند. سپس خروج می کند، گویا می بینم که پرچم های سفید بالای سر او در نجف کوفه در اهتزاز است.

نیز صدوق رحمه الله با سند خویش از موسی بن جعفربن وهب بغدادی چنین نقل کرده است: شنیدم حضرت امام عسکری علیه السلام می فرمود:

«گویا می بینم که پس از من دربارهٔ جانشینم اختلاف کرده اید آگاه باشید آن که پس از پیامبر صلی الله علیه واله وسلم به امامان اعتراف کند، اما منکر فرزندم شود همچون کسی است که همۀ پیامبران و فرستادگان خدا را قبول کند اما نبوّت پیامبر خدا صلی الله علیه واله وسلم را انکار کند منکر رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم همچون کسی است که همه پیامبران خدا را انکار کند؛ چرا که اطاعتِ آخرين ما مثل اطاعتِ اوّلین ماست و منکر آخرین ما، منکر اولین ماست. آگاه باش که فرزندم غیبتی خواهد داشت که در آن مدت، مردم به شک می افتند؛ مگر آن که خدای تعالی نگاهش بدارد». (1)

ن.ک ← چگونگی حکومت مهدی علیه السلام.

ص: 226

مسأله خلق قرآن، از زمان مأمون عباسی رواج داشت و حتی به خشونت میان معتزله و اهل حدیث انجامیده بود اولین کسی که این مسأله را مطرح کرد، احمدبن ابی دؤاد بود. (1) پس از آن مأمون و به دنبال وی معتصم آن را دنبال کرده و سخت کوشیدند تا علما و محدثان را بر قبول مسأله خلق قرآن وا دارند.

امامان شیعه در مورد خلق قرآن معتقدند که قرآن سخن حضرت حق است؛ خالق و مخلوق نیست.

امام عسکری علیه السلام در این باره فرمود: «الله خَالِقَ كُلِّ شَيْءٍ وَمَا سِوَاهُ مَخْلُوق »؛ (2) (3) خدواند خالق همه چیز است و جز او همه مخلوقند.

این موضع گیری سبب شد تا شیعیان، گرفتار این بحث بی حاصل نشوند. (4)

عسکری علیه السلام جز امام زمان علیه السلام فرزند دیگری نداشته و فرزندی غیر از وجود مقدس امام عصر علیه السلام برای وی ظاهراً و باطناً نبوده است. (1)

در مورد اصحاب حضرت هم شیخ طوسی رحمه الله در کتاب رجالش اصحاب امام عسکری علیه السلام را نام برده که تعدادشان نود و سه نفر است. از این نود و سه نفر برخی امام رضا علیه السلام و امامان پس از او را برخی امام جواد علیه السلام و پسرش امام هادی علیه السلام را و برخی امام هادی علیه السلام را درک کرده بودند. برخی از اصحاب حضرت علیه السلام هم افتخار وکالت امام زمان علیه السلام را به دست آوردند.

ن.ک ← فهرست اصحاب امام علیه السلام.

حوائجش مرتفع می گردید. آن حضرت مانند سایر ائمه، از منبع فیوضات الهی سیراب گشته و دارای فضائل اخلاقی و نفسانی بود و فضیلت و کرامت او اعجاز آور بود او در کشف اسرار حقایق کلام الهی و تفسیر قرآن، گویی امیرالمؤمنین علیه السلام است. شخصیت امام حسن عسکری علیه السلام بر محور این مطلب که پدر مهدی موعود علیه السلام است، دور می زد و با این توجه، نهضت علمی دنیای اسلام را مواجه با گسترش معارف دین گردانید و به آنها حقایق پنهان شده و متروک مانده را بیان فرمود، و از راز بزرگی که در روانشناسی بسیار اهمیت داشت، سخن گفت. نهایت آن که این سخن را با خردمندان و اولوالالباب در میان گذاشت تا از نابخردی حسودان و دشمنان مصون بمانند حضرت امام عسکری علیه السلام، کم می گفت و بسیار می شنید گوش به حوائج مردم می داد و بسیار به آنها می بخشید. (1)

ایمان داشته و احترام خاصی به آن بزرگواران دارند و این به خاطر شأن منزلت و بزرگی و عظمت آن دو امام معصوم علیهما السلام است. (1)

دشمنان ما بهتر است».

امام علیه السلام در جواب نامه اش نوشت:

خداوند تبارک و تعالی دوستان ما را وقتی که گناهان انبوهی مرتکب شده باشند، مبتلا به فقر می کند و این را وسیلهٔ پاک شدن آنها قرار می دهد یا آن که بسیاری از گناهان آنها را می بخشد همان طور که با خودت گفتی فقر و ناداری با ما از ثروت و بی نیازی با غیر ما بهتر است و کشته شدن در راه ما از زندگی کردن با دشمنان ما بهتر است و ما پناه کسانی هستیم که به ما پناهنده شوند و نور و روشنایی هستیم برای کسانی که از ما بینش و آگاهی بخواهند و هرکه به ما متوسل شود و به رشتهٔ ولایت ما چنگ زند، او را حفظ می کنیم. کسی که ما را دوست بدارد در مراتب عالی بهشت با ما خواهد بود و کسی که از ما روی بگرداند و از راه ما منحرف گردد، سرانجام او آتش است. (1)

خود مخالف باشد، فرمانبردار مولایش باشد، بر عموم مردم است که از او تقلید کنند. (1)

در عصر غیبت کبری و دسترسی نداشتن به امام معصوم، وظیفه مردم رجوع به فقهاست.

شناخت دین و درک احکام خدا و نظر اسلام در امور شرعی کاری علمی و دشوار است و تنها از عهده کسانی بر می آید که سال ها در حوزه های علمیه به فراگیری علوم دینی مشغولند و در آیات و روایات و کتاب های فقهی بررسی های عمیق می کنند و به مرتبه ای از علم می رسند که به آنان «فقیه» و «مجتهد» گفته می شود. مثل همه اموری که به کارشناسان آن رجوع می کنند. کارشناس مسائل فقهی و دینی هم، مجتهدان و فقهایند. رجوع مردم به آنان را «تقلید» گویند.

اما یک نکته ظریف و مهم وجود دارد و آن این که تنها تخصص فقهی و داشتن علم و قوۀ اجتهاد کافی نیست، بلکه باید از نظر اخلاق و تقوا و پارسایی هم شایستگی مرجعیت داشته باشند.

از کسی می توان تقلید کرد که علاوه بر مجتهد بودن، متقی و خالی از هوا و هوس، نگهبان دین و خویشتن دار و خودساخته باشد این ها معیارهای صلاحیّتِ مرجعیت در علمای دین است این شرط، تضمینی بر سلامت فکر و روح آن عالم دینی است اگر عالم دینی، اهل تقوا و خدا ترسی و پارسایی نباشد چه بسا نتواند حقیقت دین را بگوید یا از احکام الهی پاسداری کند. (2)

ص: 234

امام خمینی رحمه الله درباره نقش علمای دین می فرماید:

«اگر فقهای اسلام، از صدر اسلام تا حالا نبودند، الآن ما از اسلام هیچ نمی دانستیم. این فقها بودند که اسلام را به ما شناساندند و فقه اسلام را تدریس کردند و نوشتند و زحمت کشیدند و به ما تحویل دادند و ما باید همین جهت را حفظ کنیم». (1)

ص: 235

ص: 236

لباس من نمود، و دست راست خود را به طرف چپ من و دست چپش را به طرف راست من کشید و این کار را سه مرتبه تکرار کرد.

از آن روز به بعد دیگر نمی توانم به طرف چپ بخوابم و در آن حال اصلاً خوابم نمی برد. (1)

ن.ک ← دانش الهی امام علیه السلام.

در میان شما مرد رشیدی که برگرداند استاد شما کندی را از این شغلی که برای خود قرار داده؟

آن شاگرد گفت: چگونه ما می توانیم اعتراض کنیم بر او در این امر یا در غیر این امر که این کار نسبت به او از ما شایسته نیست.

حضرت فرمود اگر من چیزی به تو القا کنم تو به او می رسانی؟ عرض کرد: آری. فرمود: برو نزد او و با وی انس بگیر و لطف و مدارا کن در دوستی و همدمی با او. پس چون انس بین شما پدید آمد با وی بگو.

مسأله ایی به نظرم رسیده، می خواهم آن را از تو بپرسم آن گاه بگو اگر بیاید نزد تو متکلّم به قرآن و بگوید که آیا جایز است حق تعالی اراده فرموده باشد از آن کلامی که در قرآن است غیر آن معنی که تو گمان کرده ای و آن را معنی آن گرفته ای؟

او در جواب گوید: «جایز است»؛ زیرا او مردی است که فهم می کند چیزی را که شنید. پس به او بگو: شاید که خداوند اراده فرموده باشد در قرآن غیر آن معنی که تو برای آن نموده ای و آن را مراد حق تعالی گرفته ای، «فَتَكُونَ واضِعاً لِغَيْرِ مَعَانِيه».

پس آن شاگرد رفت نزد کندی و ملاطفت کرد با او تا آن که القا کرد بر او آن مسأله را که حضرت به او تعلیم فرموده بود. کندی گفت: این مسأله را اعاده کن بر من اعاده کرد دربارهٔ آن فکری کرد؛ دانست که برحسب لغت و نظر معنی دیگری جایز و متحمّل است گفت: قسم می دهم تو را که خبر دهی به من که این را چه کسی به تو آموخته؟

گفت: به قلبم عارض شد! گفت: چنین نیست که تو می گویی؛ زیرا این -

ص: 239

کلامی نیست که از مانند تو سر زند و تو هنوز به آن مرتبه نرسیده ای که فهم چنین مطلبی کنی. با من بگو از کجا گفتی آن را؟

گفت: حضرت امام حسن عسکری علیه السلام مرا به آن امر فرمود. کندی گفت: اکنون حقیقت حال را بیان کردی. این نحو مطالب بیرون نمی آید مگر از این خاندان. پس آتش طلبید و آنچه را در این باب تألیف کرده بود، سوزانید. (1)

داد که امام حسن عسکری علیه السلام را در قفس شیرها بیندازد.

پس به رضایت معتمد عباسی، خلیفهٔ وقت، امام حسن عسکری علیه السلام را در قفس شیرها انداختند.

امام حسن عسکری علیه السلام می دانستند که این شیرهای عظیم الجثه و گرسنه کاری به کارش ندارند؛ با اطمینان خاطر پا در قفس شیران گذاشت.

وقتی امام حسن عسکری علیه السلام در قفس شیران قرار گرفت با تعجب دیدند به جای این که به ایشان حمله کنند و ایشان را تکه تکه کنند، وقتی هیبت و بزرگی امام حسن عسکری علیه السلام را دیدند مانند سگ، نزد آن بزرگوار آرام شدند و کنار ایشان زانو زده و خوابیدند.

پس امام حسن عسکری علیه السلام مشغول نماز خواندن شدند؛ درحالی که آن شیرها دور ایشان خوابیده بودند چند روز در آن قفس امام را زندانی کردند تا این که در روز سوم آن مرد همراه مسیحیان از آنجا گذشتند و ایشان را با تعجب دیدند که وسط قفس شیرها ایستاده و درحال نماز خواندن است وشیرها دور ایشان خوابیده اند. پس یک فیل را در قفس انداختند وقتی شیرها فیل را دیدند بر او حمله کردند و کمتر از یک چشم بر هم زدن آن فیل را تکه پاره کردند و خوردند.

سپس امام حسن عسکری علیه السلام را از آن قفس بیرون آوردند و آن شخص نزد معتمد عباسی رفت و جریان را برای او تعریف کرد وقتی معتمد چنین شنید، وحشت تمام وجودش را فرا گرفت با وحشت، ترس و لرز نزد امام حسن عسکری علیه السلام رفت و عرضه داشت برایم دعا کنید تا خداوند به من طول عمر دهد و بیست سال در خلافت بمانم -

ص: 241

امام حسن عسکری علیه السلام به او فرمود: آنچه می خواهی خداوند به تو داده است.

نقل شده که معتمد عباسی بیست سال خلافت کرد و در اواخر سال بیستم به هلاکت رسید. (1)

ص: 242

سپس ایشان چند آیه دیگر مانند آیه 19، 20، 27 و 28 سوره انبیاء و 109 سوره یوسف را خواندند که همۀ آنها بیانگر عصمت فرشتگان است. آن گاه فرمودند: خداوند این فرشتگان را جانشین خود در زمین قرار داد. آنها در دنیا همانند پیامبران و امامان هستند آیا هیچ کدام از پیامبران و امامان آدم می کشند و یا زنا می کنند و یا شراب می نوشند؟ (خیر اینها پاک هستند و هرگز به این گناهان آلوده نمی شوند).

آیا نمی دانید که خداوند دنیا را خالی از پیامبر یا امام از جنس بشر نکرده است. مگر خداوند نمی فرماید: (وَ ما أَرْسَلْنَا مِنْ قَبلِكَ إِلَّا رِجَالاً نُوحِي إِلَيْهِمْ مِنْ أَهْلِ الْقُرى)؛ (1) «ما قبل از تو نفرستادیم جز مردانی از آبادی ها را که به آنها وحی می کردیم».

خداوند (متعال) در این آیه خبر می دهد که فرشتگان را به سوی زمین به عنوان این که پیشوایان و حاکمان زمین شوند، نفرستاده، بلکه آنها را به سوی پیامبران (برای رساندن وحی) فرستاده است.

شاگردان گفتند: بنابراین ابلیس فرشته نیست. امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: نه بلکه او از جنّیان است، آیا نشنیده اید که خداوند می فرماید: (وَ إِذْ قَالَ لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنَّ)؛ (2) «به یاد آرید زمانی را که به فرشتگان گفتیم: بر آدم سجده کنید. آنها همگی سجده کردند، جز ابلیس که از جنّ بود».

جدم از امیرالمؤمنین علی علیه السلام و ایشان هم از رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم نقل کرد که فرمودند: خداوند آل محمد صلی الله علیه واله وسلم و پیامبران و فرشتگان مقرّب را برگزید و -

ص: 245

گزینش خداوند نبود مگر بعداز آن که به حال آنها آگاهی داشت که از ولایت و سیطره فرمان خداوند خارج نمی گردند و از حریم عصمت بیرون نمی روند و به آنان که سزوار عذاب الهی هستند، نمی پیوندند.

شاگردان پرسیدند: برای ما روایت کرده اند هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم به امامت امیرالمؤمنین علی علیه السلام تصریح کردند امامت ایشان را بر جماعت های گوناگون از فرشتگان عرضه نمود (بعضی از) آنها امامت ایشان را نپذیرفتند و بر اثر این گناه به صورت قورباغه مسخ شدند.

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: به خداوند پناه می برم که چنین دروغ هایی را به ما نسبت می دهند. فرشتگان مانند پیامبران خدا هستند و فرشتگان رسولان خدایند، آیا در این صورت از پیامبران کفر به خداوند سر می زند؟ شاگردان گفتند: نه امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: همچنین از فرشتگان هم کفر سر نمی زند. شأن فرشتگان عظیم و مقامشان ارجمند است و از این نسبت های ناروا به دور می باشند. (1)

ن.ک ← مفسر قرآن.

که در تشخیص زنان باردار مهارت داشتند، مأمور کردند تا همه کنیزان را آزمایش کنند و هرکدام حامله بود اطلاع دهند. بعضی گزارش دادند که آثار حمل در یک کنیز دیده می شود آن کنیز را در حجره ای جا دادند و تحریر خادم و یاران او و چند زن را بر آن کنیز گماشتند تا روشن شود که آیا او حامله است یا نه؟ آن زن تا دو سال تحت نظر بود تا فهمیدند که او حامله نیست. (1)

به حساب می آید؛ یعنی با انجام حتی یک گناه کوچک، انسان در مقابل پروردگار متعال خود بی ادبی کرده و در برابر خداوند متعال ایستاده است.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید:

شدیدترین گناهان آن گناهی است که صاحبش آن را سبک بشمرد. (1)

ص: 250

ابن شهرآشوب می گوید: «لقب های آن حضرت، صامت، هادی، رفیق، زکی، سراج، مضیء، شافی، مرضیء و حسن عسکری علیه السلام است. و نیز آن حضرت، پدر و جدش هریک در زمان خودشان، مشهور به «ابن الرضا» بودند». (1)

ن.ک ← نام حضرت.

ص: 253

ص: 254

.دارند نخست این که همگی ام ولد یعنی کنیزند. و دوم این که به غیر مادر محمّدبن الحسن المهدی علیه السلام که اروپایی می باشد. بقیهٔ مادران امامان، همگی آفریقایی اند. بسی افتخار برای قاره آفریقا که مادران پنج امام معصوم از این خطه می باشند بسی افتخار برای کنیزان پاکدامن و سیه چهره و سفید بخت که دامنشان مهد ولادت و پرورش امامان معصوم قرار گرفته است.

مطالبه کن از آنها که می خواهی. من آنها را مطالبه کردم.

همه ادا کردند مگر یک مرد که در تمسّک او نوشته بود که چهارصد اشرفی باید بدهد. من نزد او رفتم و آن مال را از او طلب کردم. او در دادن تأخیر می کرد و پسر او به من استخفاف و سفاهت نمود. شکایت او را به پدرش کردم، گفت: چه شده؟ (یعنی استخفاف به تو سهل است و چیزی نیست). پس من چنگ زدم به ریش او، پای او را گرفتم و کشیدم او را تا وسط خانه. پسر او در آن حال از خانه بیرون رفت و استغاثه کرد به اهل بغداد؛ پسر می گفت: قمی رافضی پدر مرا کشت. پس گروه بسیاری از ایشان دور من جمع شدند. من بر مرکب خود سوار شدم و گفتم: احسنتم! ای اهل بغداد! خوب کاری کردید. طرفداری ظالم را می کنید. او را مسلط می گردانید بر غریب مظلوم که طلب از او دارد؟ من مردی می باشم از اهل همدان و از اهل سنت این مرد مرا نسبت به قم می دهد و می گوید رافضیست و می خواهد که حق مرا ضایع گرداند و به من ندهد.

چون اهل بغداد این را شنیدند بر او هجوم آوردند و خواستند داخل دکانش شوند من ایشان را ساکن گردانیدم. پس آن مرد طلبید تمسّک و صورت طلب را. آن گاه سوگند یاد کرد به طلاق که آن مال را درحال ادا کند. پس من مال را از او گرفتم.

زبان ها خواندن و نشر آن را فراموش نمی کند این است که مهدی محمد علیه السلام از نسل اوست و از او آفریده شده و فرزند و پاره تن او می باشد». (1)

امام موسی بن جعفر علیه السلام.

↓

امام على بن موسى الرضا علیه السلام.

↓

امام محمّد بن على الجواد علیه السلام.

↓

امام عليّ بن محمّد النقى علیه السلام.

↓

امام حسن عسکری علیه السلام.

↓

امام قائم آل محمد علیه السلام.

شک و تردید در دین، در زمان امام عسکری علیه السلام به اوج خود رسیده بود ولی امام علیه السلام با تعلیم و تربیت شاگردان و آشکار ساختن معجزات و اقدامات خارق العاده یعنی هم از راه برهان و استدلال و هم از راه شهود راستین، در برابر کفر، نفاق، ستم و انحراف ایستاد.

امام علیه السلام در بعد زمینه سازی غیبت و بیان وظائف علماء در این دوران، به ترغیب آنها به بیدار نمودن مردم و تشویق آنان به مقابله با شبکه های ابلیسی و تبلیغات شیطانی پرداخت.

توجه امام به اساسی ترین وظیفه الهی یعنی حفظ و حراست قرآن و سنّت نبوی صلی الله علیه واله وسلم، ایشان را از بیان جزئی ترین مسئولیت باز نمی داشت.

آن حضرت همان طور که در پنهان و آشکار یک معلم بزرگ اعتقادات بودند، یک مربی اخلاق و عمل نیز به حساب می آمدند.

امام عسکری علیه السلام می فرمایند: «مَا أَقْبَحَ بِالْمُؤْمِنِ أَنْ تَكُونَ لَهُ رَغَبَةٌ تُذِلُّهُ».

و این همان درس دوری از ذلت و پستی است که مکتب عاشورا قرن هاست عهده دار تعلیم آن است.

و نیز می فرمایند: «جُعِلَتِ الْخَبَائِتُ فِی بَيْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ الْكَذِبُ».

و اینست نقش امام در جامعه بشری، که در آن وضعیتی که استبداد و ظلم حاکم بود یک جمله کوتاه، بزرگ ترین و کلیدی ترین زشتی را نشان داده و مردم را به بلندترین قلهٔ سعادت اعتقادی و اخلاقی رهنمون می گردد. (1)

پیشگاه خود او را علی نامیده است... و سپس از او فرزندی به وجود خواهد آورد که او را "حسن مؤمن بالله مرشد الى الله" نامیده و از او کلمة الحق [صاحب الزمان علیه السلام] را به وجود خواهد آورد...». (1)

ن.ک ← لقب های حضرت.

حکومتی حمله بردند و به قتل، غارت و فساد مشغول شدند.

اما بقیه رئیسان تُرک به بغداد رفتند و نزد مستعين حاضر شدند و از ستم ها و نافرمانی هایشان عذرخواهی کردند مستعین ایشان را سرزنش کرد اما بخشیدشان.

پس، از مستعین خواستند تا به سامراء بازگردد اما وی جوابی نداد. پس مأیوس شدند و به سامرا بازگشتند و قرار گذاشتند تا مستعین را خلع کرده با محمدبن جعفر المتوكل - المعتز - بیعت کنند.

در آن هنگام معتز و برادرش در زندان بودند پس آزادشان ساختند و با معتز برای خلافت بیعت نمودند و ابراهیم مؤید را ولایت عهد کردند و از مردم سامراء برای این دو بیعت گرفتند.

چون خبر در بغداد به مستعین رسید، وی به محمّدبن عبدالله بن طاهر دستور داد تا تدبیری بیندیشد سپس به سایر شهرها نامه نوشتند تا برای حفظ بغداد، لشکر و سرباز آماده کنند ارسال مواد غذایی به سامرا را نیز قطع کردند. شروع به کندن خندق ها نمودند و ابزار دفاعی آن زمان را نیز آماده ساختند و بر دری از درهای شهر، دیواری بنا ساختند. آنها برای این کارها صدها هزاران دینار خرج کردند سربازان بر ورودی های شهر گماشتند و نیز منجنیق بر هر دروازه ای از شهر نصب کردند سپس به ترک های سامرا نوشتند که به اطاعت مستعین تن دهند و بیعت خود با معتز را نقض نمایند.

مستعین و معتز هردو به شهرها نامه ها نوشتند تا با آنها بیعت کنند و با دیگری بیعت ننمایند. پس شرایط و احوال مضطرب شده بود و کارها در هم پیچیده بود و در این میان عده ای به غارت و چپاول و تخریب خانه ها روی -

ص: 264

آوردند؛ زیرا حکومت ضعیف شده بود.

لشکری از سامرا به سوی بغداد به حرکت درآمد چون لشکر به بغداد نزدیک شد آتش جنگ شعله ور شد. لشکریان بغداد با انواع سلاح و ابزار از بغداد دفاع می کردند و لشکریان سامرا شروع به سوزاندن خیمه و مکان های دیگر سپاهیان بغداد نمودند اوضاع به همین منوال می گذشت و هر روزه عده ای از دو طرف کشته می شد.

اما سامرا: چون لشکر از سامرا به سوی بغداد رفت جایگاه معتز ضعیف شد و عده ای پست به غارت بازارها و مغازه های طلا فروشی و غیره روی آوردند؛ و این گونه هرج و مرج شد و امنیت از میان رفت.

در آن سوی محمدبن عبدالله طاهر کوشید تا با معتز صلح کند ولی تلاش هایش به شکست انجامید. پس مستعین را مجبور کردند تا خود را از خلافت خلع کند و او چنین کرد و خواست که به مکه برود اما نگذاشتند و او را به سوی بصره فرستادند از مستعین سنگ های قیمتی ای چون جواهر و یاقوت و امثال آن به دست آمد. همچنین از او لباسی و انگشتری به دست آمد که گمان می کردند از رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم است. سرانجام مستعین را به همراه چهارصد مرد به شهر واسط فرستادند و زمینه را برای معتز مهیا ساختند. شاعران معتز را مدح و مستعین را به زشت ترین شکل نکوهش کردند.

پس از مدتی معتز برادرش ابراهیم مؤید را کشت، سپس امر کرد تا مستعین را بگیرند و به سامرا ببرند و در بین راه او را بعد از شکنجه بکشند. سر مستعین را برای معتز آوردند در حالی که او مشغول بازی شطرنج بود. چون بازی اش تمام شد به سر مستعین نگاه کرد و دستور به دفنش داد و به -

ص: 265

قاتل او پنجاه هزار درهم جایزه داد.

معتز، چهار سال و شش ماه و چند روز حکومت کرد. سپس او را خلع کردند و کشتند و علت آن هم آن چنان که طبری نوشته است، این بود که مادر معتز و گروهی از اطرافیانش اموالی که از شهرها به عنوان مالیات و غنیمت و هدیه می رسید را تحویل گرفته به خانه های خود می بردند. از جمله ایشان احمدبن اسرائیل و حسن بن مخلد و ابو نوح عیسی بن ابراهیم بودند. از این اموال برای مادر معتز، بهرهٔ فراوانی از طلا و کالاهای نفیس و جواهرات گرانبها و درهم و دینار و غیره وجود داشت. اسم مادر وی قبیحه بود و او این اموال را در زیرزمین خانه اش قرار می داد.

در این میان لشکریان حقوقشان را می خواستند اما در بیت المال چیزی نبود. لشکریان فهمیدند که اموال بیت المال نزد افراد مذکور است. پس آن سه مرد را دستگیر نموده، شکنجه کردند تا اعتراف کنند، اما ایشان چیزی نگفتند.

پس سپاهیان ترک به در خانه معتز رفته، درخواست حقوق نمودند. معتز کسی را نزد مادر فرستاد و درخواست پنجاه هزار دینار کرد تا به سپاهیان بپردازد و او را آگاه کرد که زندگی اش در خطر است، ولی مادرش جواب داد: چیزی نزد من نیست! سرانجام سپاهیان به خانه معتز هجوم بردند و او را پابرهنه به در خانه آوردند و کتکش زدند و لباسش را پاره کردند و آسیبش زدند. سپس قاضی آوردند و معتز را مجبور کردند تا خود را خلع کند.

معتز خود را خلع کرد پس نامۀ خلع شدن او را نوشتند و او را به کسی سپردند تا شکنجه اش کند و سه روز به او آب و غذا ندادند. بعد او را در سردابی انداختند و درش را مسدود کردند معتز مرد، درحالی که بیست و چهار سال -

ص: 266

داشت. مردم با محمدبن واثق بیعت کردند و او را «المهتدی بالله» نامیدند. (1)

ن.ک ← المهتدى بالله.

عالم بزرگ کفعمی و غیر او گفته اند: «امام حسن عسکری علیه السلام را معتمد عباسی مسموم نمود». (1)

ن.ک ← شهادت امام علیه السلام.

شرم مدار که به تو برسد هرچه خواهی». (1)

کیسه پول به پدرم داد و گفت این پانصد درهم است؛ دویست درهم آن برای کسوه است، دویست درهم برای دین و صد درهم برای نفقه. و عطا کرد به من هم کیسه ای و گفت این هم سیصد درهم است؛ صد درهم آن را پول حمار قرار بده صد درهم برای کسوه و صد درهم برای نفقه. و مرو به سوی جبل و برو به سوی سوراء و چنان کرد که آن حضرت فرموده بود؛ به سوراء رفت و تزویج کرد زنی را و دارایی چندانی به دست آورد که دخل او امروز هزار دینار است و با این علامت باهره، باز قائل به وقف بود. ابن کردی می گوید: گفتم به او که: وای بر تو آیا می خواهی امری را که واضح تر و روشن تر از این باشد؟

گفت: «هذا أَمْرُ قَدْ جَرَيْنَا عَلَيْهِ»؛ ما به مذهب وقف تا به حال بوده ایم و حالا هم به همان حال باقی می باشیم. (1)

و امّا از این که عوام و علمای ما با عوام و علمای یهود فرقی دارند از این رو است که عوام ما پیرو علمای صالح هستند و به دنبال آنها می روند، ولی عوام یهود چنین نیست؛ آنها از علمای غیر صالح پیروی می کنند.

امام حسن عسکری علیه السلام پس از بیان جواب امام صادق علیه السلام می فرماید: «فَمَنْ قَلَّدَ مِنْ عَوَامِنَا مِثْلَ هَؤُلَاءِ الْفُقَهَاءِ فَهُمْ مِثْلُ الْيَهُودِ الَّذِينَ ذَمَّهُمُ اللهُ بِالتَّقْلِيدِ لفَسَقَةِ فُقَهَائِهِمْ»

اگر افرادی از عوام ما از علمای ناصالح تقلید کنند همانند یهودیانی است که خداوند آنها را به خاطر تقلید از علمای ناصالحشان مذمت نموده است؛ بنابراین باید از فقها و علمای صالح تقلید نمود فقیهان صالح آنانند که:

1- نفس خود را مصون از گناه نگه داشته.

2- نگاهبان دین خود است.

3- مخالف هوس های نفسش می باشد.

4- مطیع مولای خود می باشد.

بر همه عوام لازم است از چنین شخصیتی تقلید کنند و این صفات در بعضی فقهای شیعه است نه در همۀ آنها.

امام حسن عسکری علیه السلام پس از توضیح دربارهٔ فقهای صالح و ناصالح به عوام هشدار می دهد که مواظب باشند و از علمای صالح تقلید کنند و از علمای گمراه دوری بجویند. (1) (2)

ن.ک ← نقش عالم دینی (1) و (2).

ص: 272

گفتم: آری به خدا قسم.

فرمود: پس به خدا قسم در این صورت بهشتیان کم خواهند بود! به خدا قسم کسانی وارد بهشت می شوند که به آنان «حقیه» گفته می شود.

گفتم: سرورم آنان کیانند؟

فرمود: گروهی که به خاطر محبّتشان به علی علیه السلام به حق او سوگند می خورند، ولی حق او و فضیلتش را نمی شناسند. سپس آن حضرت مدتی سکوت کرد، سپس فرمود: نیز آمده ای دربارۀ عقیدهٔ مفوّضه بپرسی. آنان دروغ می گویند، خدا لعنتشان کند؛ بلکه دل های ما ظرف مشیت و خواست خداوند است. هرگاه که خدا بخواهد ما هم می خواهیم. خداوند متعال می فرماید: «و نمی خواهید مگر آن که خدا بخواهد». (1)

عرض کرد: مژدهٔ فرزندی به من بدهید.

فرمود: تو را بشارت باد به فرزندی که به خاور و باختر، فرمانروا گردد و زمین را پر از عدل و داد کند، پس از آن که با ظلم و جور پر شده باشد.

ملیکه عرض کرد: پدر این فرزند کیست؟

حضرت فرمود: پدر این فرزندِ شایسته، همین شخصیتی است که رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم در فلان وقت در عالم خواب، تو را برای او خواستگاری نمود.

سپس امام هادی علیه السلام پرسید در آن شب، حضرت مسیح و جانشینش تو را به چه کسی تزویج کردند؟

عرض کرد: به فرزند شما امام حسن عسکری علیه السلام.

فرمود :او را می شناسی؟

عرض کرد: از آن شبی که به وسیلهٔ حضرت فاطمه زهرا علیها السلام مسلمان شدم شبی نبود که آن حضرت به دیدارم نیامده باشد.

سخن که به اینجا رسید، امام علی النقی علیه السلام (به کافور) خادم خود فرمود: خواهرم حکیمه نزد من بیاید.

چون حکیمه خاتون محضر امام رسید، حضرت فرمود: خواهرم! این است آن بانوی گرامی که در انتظارش بودم. تا حکیمه خاتون این جمله را شنید ملیکه را در آغوش گرفت روبوسی کرد و خیلی خوشحال شد.

آن گاه امام علیه السلام فرمود: خواهرم این بانو را به خانه ببر و مسائل دینی را به او یاد بده. این نو عروس، همسر امام حسن عسکری علیه السلام و مادر قائم آل محمد علیهم السلام است. (1)

ص: 275

ص: 280

خدمت امام عسکری علیه السلام رسیدم آن حضرت مشغول نوشتن نامه ای بود، همین که وقت نماز فرا رسید، نامه را رها کرد و به نماز پرداخت؛ دیدم قلم خود به خود روی آن کاغذ حرکت کرد و بقیهٔ نامه را نوشت تا به آخر رسید من از مشاهدهٔ این معجزه به سجده افتادم و امام علیه السلام وقتی نماز را به پایان رسانید، قلم را به دست گرفت و به مردم اجازه ملاقات داد. (1)

در عبور از آن گردنه هموار ساخته و سوگند به خدا که آن گردنه ای است دشوار گذر کارش سخت و راهش دشوار و گرفتاریش بزرگ باشد که ذکر و یاد در نوشته های پیشینیان هست، و بی شک برخی از شما زمان امام پیشین علیه السلام تا وقتی که درگذشت و تا همین روزگار که من در آنم کارهائی داشتید که نزد من در آن امور نه پسندیده بودند و نه توفیق یافته.

پس ای اسحاق به یقین بدان؛ هرکس که از این جهان کور خارج شود در آن جهان نیز کور است و گمراه تر ای اسحاق، منظور نه کوری چشم است بلکه کوری دل هائی که در سینه ها است و این همان سخن خداوند در کتاب محکم او است که در بیان زبان حال فرد ستمگر گوید: ﴿رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَىٰ وَقَدْ كُنْتُ بَصِيراً * قَالَ كَذَلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَها وَكَذَلِكَ الْيَوْمَ تُنْسى)؛ «پروردگارا، چرا مرا نابینا برانگیختی و حال آن که بینا بودم؟! گوید: بدین گونه [محشور شدی، زیرا] آیات ما به تو رسید و تو آنها را به فراموشی سپردی و همچنان امروز فراموش می شوی». (1) و [در رسید آن آیات] کدام آیه بزرگ تر از حجت خدا است بر خلقش و امین او در شهرهایش و گواه و شاهد او بر بندگانش - پس از پدران گذشته اش پیامبران، و نیاکانش اوصیا که سلام و رحمت و برکات خدا بر تمامشان باد - ؟! پس کجا گمتان نمودند؟ و همچون چارپایان به کجا می روید؟ آیا از حق روگردان و به باطل مایلید؟ و به نعمت خدا کافر شده اید؟ یا از شمار کسانی هستید که به برخی از کتاب ایمان آورده و به برخی دیگر کافر می شوند؟

پس سزای برخی از شما یا دیگران که چنین کند جز خواری در دنیا و -

ص: 283

عذاب طولانی در آخرت جاوید نخواهد بود؟ و سوگند به خدا که آن رسوائی بزرگ است به راستی که خداوند وقتی واجبات را از سر بخشش و رحمت خود بر شما واجب فرمود، نه برای حاجت و نیاز بود، بلکه از سر رحمت و مهرورزی خود - که جز او معبودی نیست - بر شما بوده تا آلوده را از پاک جدا کند و نیات درونتان را بیازماید و آنچه را در دل دارید خالص و پاک سازد تا در رسیدن به رحمت او بر هم سبقت گرفته و پیشی گیرید، و در بهشت او جایگاه هرکدامتان بر دیگری [با توجه به اعمال] برتر آید. بنابراین فریضه حج و عمره و برپائی نماز، و پرداخت زکات و روزه و ولایت را بر شما واجب فرمود و بر شما دری گشود تا در فهم فرائض از آن یاری طلبید و تا کلیدی در تحصیل آن باشد. اگر محمد صلی الله علیه واله وسلم نبود و نیز اوصیای از فرزندانش نبودند شما سرگردان و حیران همچون چارپایان هیچ یک از واجبات را نمی شناختید و راه ورود به هر شهر جز از درب آن است؟ پس آن گاه که خداوند پس از پیامبرتان با نصب امامان بر شما منت نهاد در قرآن فرمود: (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً)؛ «امروز دین شما را به کمال رساندم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را دین شما پسندیدم». (1)

بنابراین حقوقی را برای امامان خود بر شما واجب ساخته و به رعایت آن امر فرموده است تا هرچه از زن و مال و خوردنی و نوشیدنی که دارید برایتان حلال و شرعی گردد خداوند فرمود: (قُلْ لا تَسْتَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبی)؛ «بگو برای آن [رساندن پیام] هیچ مزدی از شما نمی خواهم، مگر دوستی دربارۀ خویشاوندان [نزدیکم]»، (2) و بدانید هرکس که [در ادای این -

ص: 284

حق] دریغ ورزد، به خود بخل ورزیده و خداوند بی نیاز و توانگر است، و شمائید که فقیر و نیازمندید هیچ معبودی جز او نیست، و بی گمان این بحث با تمام آنچه برای شما و بر عهدهٔ شما بود، به درازا کشید.

و اگر نبود که خداوند می خواهد نعمت خود را بر شما تمام کند - پس از وفات امام سابق - دیگر نه از من خطّی دیده و نه کلامی می شنیدید و شما [هنوز] در کار آخرت خود غافلید و پس از آن که ابراهیم بن عبده را برای شما منصوب داشتم و نامه ای که توسط محمد بن موسی نیشابوری به سویتان ارسال کرده ام که خداوند هرحال یاور ما است - مبادا دربارۀ خود کوتاهی کنید که از زیانکاران محسوب خواهید شد پس دوری و هلاکت باد آنان را که از اطاعت خدا روی برتافته و اندرز امامان را نپذیرفتند که محققاً خداوند شما را به طاعت خود و پیامبرش و صاحبان امر فرمان داده، امیدوارم خداوند به سستی و بی توجهیتان رحم کند، و شما را بر اعتقادتان پایدار سازد پس دیگر چه چیز آدمی را به پروردگارش فریفته؟ و اگر سنگ های سخت و محکم، بخشی از مطالب این نامه را دریافته بود از شدت بیم و نگرانی و ترس از خدا؛ از هم شکافته شده و به طاعت خدا باز می گشت. هرچه می خواهید انجام دهید «که خدا و پیامبرش و مؤمنان کردار شما را خواهند دید و به زودی به سوی دانای نهان و آشکار بازگردانده می شوید. پس شما را بدان چه کرده اید آگاه خواهد کرد»، (1) وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِين وَصَلَّى اللهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ أَجْمَعِين. (2)

ص: 285

ایشان خبری و فایده ای نیست؛ مگر کسی که به احسان کردن یا کارهای نیکو دستور دهد یا میان مردم را اصلاح نماید».

و عليك بصلاة الليل، فإنّ النّبي صلی الله علیه واله وسلم أوصى عليّاً فقال:

يا على، عليك بصلاة الليل، عليك بصلاة الليل، عليك بصلاة الليل ومر استخف بصلاة الليل فليس منا.

و بر تو باد به نماز شب همانا پیغمبر اکرم صلی الله علیه واله وسلم امیرالمؤمنین علیه السلام را به آن سفارش کرد و فرمود:

ای علی بر تو باد به نماز شب، بر تو باد به نماز شب، بر تو باد به نماز شب و کسی که نماز شب را سبک شمارد از ما نیست.

پس به این سفارشات من عمل کن و تمام شیعیانم را دستور بده که آنچه را به تو دستور داده ام عمل نمایند.

و عليك بالصبر وانتظار الفرج، فإنّ النبي صلى الله عليه واله وسلم قال : «أفضل أعمال أُمتى انتظار الفرج».

و لا تزال شيعتنا في حزن حتّى يظهر ولدى الّذى بَشَّر به النبيي صلی الله علیه واله وسلم أنّه يملأ الأرض قسطاً وعدلاً كما ملئت ظلما وجوراً.

و بر تو باد که صبر پیشه خود سازی و منتظر فرج و گشایش باشی، همانا رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرموده است: «برترین و با ارزش ترین اعمال امّت من انتظار فرج است». و همواره شیعیان من دچار غم و اندوه باشند تا فرزند من که پیغمبر اکرم صلی الله علیه واله وسلم به آمدن او مژده داه و درباره اش فرموده است: «او زمین را پر از عدل و داد کند، همان طور که پر از جور و ستم شده باشد»، ظاهر گردد. پس صبر و شکیبایی را پیشه کن و تمام شیعیانم را به آن سفارش کن و بدان که: -

ص: 287

(إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ الْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ). (1)

«زمین از آن خداوند است به هرکس از بندگان خود که خواهد به ارث بخشد، و عاقبت از آن پرهیزکاران است».

و سلام بر تو و تمام شیعیان، و رحمت خداوند و برکات او بر آنها باد، و خداوند ما را کفایت می کند و خوب پشتیبانی است و او مولا و یاور خوبی است. (2)

اما بعداز اختلافات، دوگانگی، پراکندگی و چیرگی شیطان بر دل هایتان که منجر به تفرقه و الحادِ در دین و تلاش در جهت نابود کردن آنچه پدران نیک رفتار شما برای استواری دین خدا و اثبات حق اولیائش انجام دادند با خبر گشتم. ابلیش شما را از حق بازداشت و رهسپار وادی گمراهی کرد؛ تا آن جا که اکثر شما عقب گرد کردید و به حقیقت پشت نمودید گویی نه کلام خدا را خوانده اید و نه از امر و نهی الهی با خبرید.

به جانم سوگند اگر همچنان نابخردان شما بر افسانه های خودبافته تکیه کنند و سخنان باطل میان خود رایج سازند، عذاب الهی بر آنان فرود خواهد آمد، و اگر شما آنان را با دل و زبان و دست و نیت باز ندارید، در گناهان آنان و افترا بستن بر خدا و رسول و اولوالامر پس از او شریک خواهید بود و اگر کار چنین پیش برود «زیدیه»، «مغیّره»، «کیسانیه» و دیگر فرقه های منحرف که نام اسلام بر خود می نهند در ادعای خود از شما راستگوتر خواهند بود، بلکه شما از آنان بدتر و پر خطر ترید... .

باطل میان شما پا گرفته و بر صفحه حق نمایان هستید که انتظار بازگشت نیرویشان را می کشند - اکثر آنان بر اثر فرمان خداوند شتافته اند جز گروهی که اگر بخواهم نام خواهم برد شیطان بر آنان چیره شده و از یاد خدا غافلشان ساخته است. هرکس یاد خدا را فراموش ،کند، خداوند از او بیزاری جسته به جهنم که بد فرجامی است - دچارش خواهد ساخت.

این نامه حجتی است بر شما - حاضر و غایبتان - جز آن که بخواند و امانت را ادا نماید از خداوند می خواهم تا دل هایتان را بر راه هدایت گرد آورد و با تقوا شما را از گناهان دور دارد و برای انجام اعمال پسندیده حق، موفّقتان کند و -

ص: 290

علیکم السلام و رحمة الله و بركاته...». (1)

و تقوای حقیقی را رعایت کند شیعیان نیز باید حقوق مرا بپردازند و به او بدهند. من به او اجازه داده ام تا حقوق واجبه را در هر راهی که صلاح می داند خرج کند خداوند او را توفیق دهد و با سلامتی از کوتاهی و تقصیر، بر او منّت گذارد...». (1)

امام وکالت ابراهیم را تأیید و تثبیت می کند و او را به تقوای خدا و اطاعت او سفارش می نماید و از شیعیان می خواهد تا حقوق واجبه را به او بپردازند. (2)

ای مردم! همواره اراده و نیّت ما استوار و محکم است و روان ما به افکار نیک و پاک شما آرام است و پیوند قرابت بین ما و شما پر توان است، که چنین پیوندی از سفارش های گذشتگان ما و شما بود پیمانی است که بر عهدهٔ جوانان ما و پیران شما برقرار است و همواره با اعتقادِ واحد و به هم پیوستگی محکم هستیم؛ چرا که خداوند (متعال) این ارتباط تنگاتنگ و ناگسستنی را بين ما برقرار نموده است.

چنانکه عالم (اشاره به امام صادق علیه السلام و یا امام کاظم علیه السلام)، سلام خدا بر او، می فرماید: الْمُؤْمِنُ أَخُ الْمُؤْمِنِ لِأُمِّهِ وَ أَبِيهِ؛ مؤمن، برادر پدر و مادر مؤمن است. (1)

ن.ک ← یادی از پیک ها و نامه ها.

موج زدن آب جابه جا می شوند و با آرامش آن آرام می گیرند.

3- سومین گروه اسیر دست شیطان شده و بر اثر حسد اهل حق را انکار کرده به کمک باطل، حق و حقیقت را به کنار می زنند آنان را که به چپ و راست رفته اند، واگذار شبان هنگامی که می خواهد گلّه خود را جمع کند از آسان ترین شیوه استفاده می کند. «از افشای اسرار امامت خودداری کن و از قدرت طلبی و ریاست جویی بپرهیز که این دو آدمی را به هلاکت می اندازند...». (1) (2)

امام علیه السلام در این نامه از اختلاف مردم درباره امامت ایشان سخن می گوید و آنان را در سه دسته جای می دهد:

الف) گروه مؤمن و بینای در امور دینی و آگاه به اهداف امامت. این گروه به امام حسن عسکری علیه السلام مانند پدرانش اعتقاد دارد و کم ترین شبهه ای دربارهٔ امامت ایشان ندارد.

ب) گروه ناتوان و نا آگاه که بینش دینی ندارد و حق را از اهل آن نگرفته است. این گروه که اکثریت قاطع جامعه را تشکیل می دهد، اسیر عواطف است و متأثر از جریانات اجتماعی رنگ پذیری این گروه زیاد است و در برابر حوادث، یارای ایستادگی ندارد و به رنگ پیشامدها در می آید.

ج) گروه منحرف و گمراه از صراط مستقیم که شیطان بر آنان چیره شده و آنان را از یاد خدا غافل کرده است. این گروه همان گونه که با پدران امام، سرِ ستیز داشت با حضرت نیز در جنگ است و به اغوای مردم مشغول.

ص: 294

سپس امام مخاطب را به استقامت و پایداری فرا می خواند و از انحراف به چپ و راست بر حذر می دارد و بر کتمان امر امامت تأکید می کند؛ زیرا عباسیان کمر به جنگ و نابودی حضرت و یاران ایشان بسته اند.

در پایان نامه حضرت از ریاست طلبی بر حذر می دارد؛ زیرا موجب هلاکت و نابودی جوینده آنست.

بنابراین راه هر عذر و بهانه ای بسته بود و دیگر مجالی برای تشکیک باقی نمی ماند رخنه دشمنان اهل بیت علیهم السلام در صفوف شیعیان، عامل این تزلزل و تنش عقیدتی در میان برخی از سست عنصران بود.

امام علیه السلام در نامه خود، ظلم، تجاوز و حسد را محکوم می کند و از خداوند نابودی عاملان آنها را خواستار می گردد؛ زیرا خداوند یاور و پشتوانه مظلومان است و بر نابودی ظلم و ظالم و کیفر دادن ستمگران و از حق گذرندگان قدرت کامل دارد. (1)

نام مردی است. اما شیخ صدوق رحمه الله در «اکمال الدین» این گونه روایت کرده است: ... نسیم، خادمه ابا محمد علیه السلام مرا حدیث کرد و گفت: یک شب بعداز تولد صاحب الأمر علیه السلام بر ایشان وارد شدم پس نزد ایشان عطسه ای کردم. نوزاد فرمود: «يَرْحَمُكِ الله»؛ (خداوند تو را رحمت کند).

خوشحال شدم. نوزاد علیه السلام به من فرمود: آگاه باش تو را بشارتی در عطسه بدهم؟ عرض کردم بله، فرمود: «آن امان از مرگ است تا سه روز!». (1)

ن.ک ← نصیر الخادم خادم امام علیه السلام، خادم نصرانی امام علیه السلام.

امامت فرزندش امام حسن عسکری علیه السلام یا هر وقت فرصتی پیدا می شد و زمینه مساعد بود تصریح می کرد؛ به تعبیرهای متعدّد و کلمات مختلف که مضمون و مفهوم آن یکی بود.

از صقر بن دلف نقل است که گفت: شنیدم از علی الهادي بن محمدبن على الرّضا علیه السلام که می گوید: «امام بعداز من، حسن فرزند من است و بعداز حسن، قائم پسر اوست؛ آن کسی که زمین را پر از عدل و داد می کند آن گونه که پر از ظلم و جور شده است». (1)

از ابی هاشم داودبن القاسم الجعفری است که گفت: شنیدم اباالحسن الهادی صاحب عسكرى علیه السلام می گوید: «خلف بعداز من، فرزندم حسن است، پس چگونه خواهد بود برای شما از خلف بعداز خلف؟» پس گفتم: برای چه فدایت شوم؟ پس گفت: «چون شما شخص او را نمی بینید برای شما ذکر اسم او جائز نیست». پس گفتم: چگونه او را ذکر کنیم؟

گفت: «بگویید: حجت از آل محمد صلی الله علیه واله وسلم». (2)

عسکری علیه السلام گفتم: شکوه و عظمت تو نمی گذارد از تو بپرسم آیا اجازه می دهی از تو سؤال کنم؟

فرمود: بپرس. گفتم: سرورم آیا فرزندی داری؟

فرمود: آری، گفتم: اگر برای تو حادثه ای پیش آمد، او را کجا بجویم؟

فرمود: در مدینه. (1)

و موالی آنان بایست تا شفاعتت را مشمول هرکه از تو تحصیل کرده و دانشی آموخته، بنمایی. پس می ایستد و گروه گروه تا ده گروه صد هزار نفری را وارد بهشت می کند. و ایشان همان افراد علم آموخته و شاگرد او تا روز قیامتند حال تفاوت میان دو جایگاه [عابد و فقیه] را بنگرید». (1)

«آیة الکرسی» [را قرائت نماید]، خدای متعال او را در رتبه پیامبران و شهیدان و صالحان می نویسد و چه خوب رفیقانی اند اینان!

زلزلت» [را قرائت نماید]. خداوند گناهانش را می آمرزد؛ تا آن که از گناهانش بیرون می آید مثل روزی که مادرش او را زاده است.

هراس های روز قیامت حفظ می کند.

گوید: به امام حسن عسکری علیه السلام گفتم: این نمازها را چه هنگام بخوانم؟

فرمود: بین طلوع خورشید تا زوال آن (ظهر).

ص: 308

منکر امامت ما می باشد.

امام حسن عسکری علیه السلام در برابر گروهک مفوّضه که گروهی از غلات بودند نیز همین روش را داشتند و به طور کلی با هیچ گروهکی مماشات نمی کردند و در برابر آنها کوتاه نمی آمدند و با کمال قاطعیت با آنها برخورد می کردند و از آنها دوری می کردند. (1)

ن.ک ← مفوّضه.

ما دلیل فوت سیّد محمّد را در سن جوانی نمی دانیم شاید این توطئه ای از جانب دشمنان بود که منتظر فرصت بودند تا خط امامت را قطع کنند وسيّد محمّد هم که فرزند بزرگ تر بود شاید گمان می کردند جانشین امام هادی علیه السلام او می باشد؛ همان گونه که پدران او را پیش از این و پدرش را نیز بعدتر گشتند.

در این هنگام امام هادی علیه السلام فرصتی پیدا کرد تا سخن صریحی مبنی بر امامت امام حسن عسکری علیه السلام بگوید درحالی که مردم فراوانی حاضر بودند؛ پس فرمودند: «ای پسرم! شکر خدای را به جای آور پس به درستی که امر دربارۀ تو حادث شد». (1)

9- حسین بن نضر قمی.

10- ابا صدام.

11- خیران خادم قراطیسی.

12- ایوب بن نوح.

13- عروة بن یحیی دهقان.

14- محمدبن علی بن بلال.

15- ابراهیم بن مهزیار اهوازی.

16- علی بن مهزیار اهوازی.

17- ابراهیم بن محمد همدانی.

18- محمدبن صالح همدانی.

19- محمّدبن جعفر اسدی رازی.

20- احمدبن هلال کرخی عبرتائی.

21- محمّدبن احمدبن حماد مروزی محمودی.

ن.ک ← اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام.

مرا خواست و فرمود: عمه امشب نیمه شعبان است، نزد ما افطار کن! خداوند در این شب فرخنده حجت خود را به زودی آشکار خواهد کرد.

عرض کردم: مادر نوزاد کیست؟

فرمود: نرجس.

گفتم: فدایت شوم! من که اثری از حاملگی در این بانوی گرامی نمی بینم!.

فرمود: مصلحت این است؛ همان طور که گفتم خواهد شد.

وارد خانه شدم سلام کردم و نشستم نرجس خاتون آمد، کفش ها را از پایم درآورد و گفت: بانوی من شب بخیر.

گفتم: بانوی من و خاندان ما تویی!

گفت: نه من کجا و این مقام بزرگ؟

گفتم: دخترم امشب خداوند فرزندی به تو عنایت می فرماید که سرور دنیا و آخرت خواهد بود.

تا این سخن را از من شنید، در کمال حجب و حیا نشست من نماز شام را خواندم و افطار کردم و خوابیدم.

نصف شب بیدار شدم و نماز شب را خواندم دیدم نرجس خوابیده و از وضع حمل در او اثری نیست پس از تعقیب نماز به خواب رفتم. مدتی نگذشت که با اضطراب بیدار شدم دیدم نرجس هم بیدار است و نمازش را می خواند؛ ولی هیچ گونه آثار وضع حمل در او دیده نمی شود از وعده امام کمی شک به دلم راه یافت در این هنگام امام حسن عسکری علیه السلام از محل خود با صدای بلند مرا صدا زد و فرمود:

«لَا تَعْجَلِي يَا عَمَّةِ فَإِنَّ الْأَمْرَ قَدْ قَرُبَ»؛ عمه! عجله نکن که وقت ولادت -

ص: 313

نزدیک است.

پس از شنیدن صدای امام علیه السلام مشغول خواندن سوره «الم سجده» و «یس» شدم. ناگاه نرجس با اضطراب از خواب بیدار شد و برخاست من به او نزدیک شدم و نام خدا بر زبان جاری کردم پرسیدم آیا در خود چیزی احساس می کنی؟

گفت: بلی عمه!.

گفتم: نگران نباش و قدرتِ قلب داشته باش؛ این همان مژده ای است که به تو دادم.

سپس من و نرجس را چند لحظه خواب گرفت بیدار شدم ناگاه مشاهده کردم که آن نور دیده متولد شده و با اعضای هفت گانه، روی زمین درحال سجده است. او را در آغوش گرفتم دیدم از آلایش ولادت پاک و پاکیزه است. در این هنگام امام حسن عسکری علیه السلاک مرا صدا زد:

«عمه! پسرم را نزد من بیاور».

من آن مولود را به نزد وی بردم. امام علیه السلام او را به سینه چسبانید و زبان خود را به دهان وی گذاشت و دست بر چشم و گوش او کشید و فرمود:

«تَكَلَّمْ يَا بُنَيَّ»؛ فرزندم با من حرف بزن.

آن نوزادِ پاک گفت: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ».

سپس صلواتی به امیرالمؤمنین علیه السلام و سایر ائمه تا پدرش امام حسن عسکری علیه السلام، فرستاد سپس ساکت شد امام علیه السلام فرمود: عمه او را نزد مادرش ببر تا به او نیز سلام کند و باز نزد من بیاور.

ص: 314

او را پیش مادرش بردم. سلام کرد و مادرش جواب سلامش را داد. بار دیگر او را نزد پدرش برگردانیدم. (1)

ن.ک ← طفل بزرگوار.

آفریدگان اوست که هرگونه بخواهد جاری می کند و مایهٔ پند در دیدگان است و آن که مورد آزمایش خدا قرار می گیرد نکوهیده نیست. ما هم همچون دیگران نیستیم که مثل آنان رنجیده شویم از خداوند استواری و اندیشه در خلقتِ الهی می خواهم که در آن وسعت و گشایشی است و بدان که کلام ما در خواب همچون سخن ما در بیداری است.

ص: 316

عراق احضار شدند. (1)

حضرت علیه السلام به همراه پدرشان امام هادی علیه السلام تا آخر عمر در سامرا زندگی نمودند. پدر ایشان در سال دویست و پنجاه و چهار در زمان معتز عباسی دعوت حق را لبیک گفت.

پس از شهادت پدر در سن بیست و دو سالگی امامت را به دست گرفته شش سال بعداز پدرشان زندگی نمودند.

یک سال یا کمتر از آن همزمان با معتز عباسی بودند؛ تا این که ترک ها علیه او شورش کرده از خلافت عزلش نموده و او را کشتند. یک سال با یازده ماه از آن شش سال هم در زمان مهتدی عباسی که ترک ها علیه او هم شورش کرده و به قتلش رساندند، بوده و چهار سال و چند ماه هم در زمان معتمد عباسی زندگی نمودند. (2)

حضرت به پزشکان دستور داد ایشان را ترک نکنند و در خانه ایشان بمانند. (1)

ن.ک ← چگونگی یورش، تفتیش خانه امام علیه السلام.

کوشش و حرکت در راه دین و نزدیکی به خدا بسیار پسندیده است و آدمی را به مقامات عالی و قرب الهی می رساند که از جهات معنوی بسیار پر ارزش است.

راستگویی و امانتداری دو اصل دیگر آن است که در همهٔ همه عصرها و دوران ها از ارزش ها به شمار می رود و با آن دو اصل، آحاد ملّت ها به سعادت دارین می رسند.

نمود و اصل دیگر آن سجود طولانی و راز و نیاز با محبوب خویش، باری تعالی است، که در این دنیای مادی و فانی، بسیار ارزشمند است. آخرین اصل آن نیز نیکی نمودن به همسایه است و سفارش آن امام همام برای سعادت تمامی مردم که خیر و صلاح خویش را نمی دانند و همسایه آزار هستند؛ بنابراین به آنان توصیه می نمایند که خوبی نمودن به همسایه، سعادت آفرین است.

گفته است: همام، کنیه اش ابابکر است و جلیل القدر و مورد اعتماد است.

تلعکبری از او روایت می کند: نجاشی از هارون بن موسی روایت کرده است که، ابوعلی محمدبن همام گفت:

پدرم نامه ای به ابا محمد الحسن العسکری علیه السلام نوشت و به امام عرض کرد که همسرم باردار است: و درخواست دعا برای سلامتی و صحت و پسر شدن و شیعه نجیب بودن فرزند کرده بود. امام بر بالای آن نامه به خط خود نوشتند:

«خداوند چنین کناد» پسر به سلامتی به دنیا آمد.

هارون بن موسی می گوید: ابوعلی بن همام نامه و خط امام را نشان من داد و راست می گفت. (1) تولّد محمدبن همام در سال 258 ه.ق بوده است و بعضی احتمال داده اند فرزندی که امام برایش دعا کرده همو بوده است. (2)

می پرسیدم مردم را نسبت به او متواضع می یافتم. می دیدم همه مردم به بزرگواریش معترفند و دوستدار او می باشند. (1)

ص: 322

بتوانند مسؤولیت بزرگ اجتماعی و سیاسی و وظایف دینی خود را به خوبی انجام دهند. (1)

از اعلانِ خبر رحلت ایشان به مردم و قبل از تجهیز بدن مبارک آن حضرت بوده است؛ ولی از ظاهر سخن ابو الأديان بصری و ماجرای کشمکش و درگیری میان جعفر و مادر امام عسکری علیه السلام، چنین برمی آید که حمله به خانهٔ امام علیه السلام زمانی صورت گرفته که جعفر آنها را در جریان آنچه دیده بود (دیدن صاحب الزمان علیه السلام قرار داد).

ابو الادیان می گوید: «سپس نزد جعفر رفتم و او آه و ناله می کرد "حاجز وشا" گفت: سرور من آن کودک که بود تا با او احتجاج کنیم؟ جعفر گفت: من هرگز او را ندیده و نمی شناسم... .

جعفر نزد معتمد رفت و جریان را برای او بازگو کرد معتمد مأموران خویش را فرستاد و صیقل کنیز را دستگیر کردند و کودک را از او خواستند او وجود کودک را انکار کرد و برای این که پوششی بر وجود آن کودک بنهد، مدعی شد که به آن طفل مورد نظر باردار است او را به ابو شوارب قاضی سپردند. زمانی نگذشت که مرگ عبیدالله بن یحیی بن خاقان و شورش رهبر زنگیان در بصره آنها را غافلگیر کرد و بدین وسیله آنها سرگرم شده و کنیزک را از یاد بردند و او از دست آنها رهایی یافت». (1)

ن.ک ← تفتیش خانه امام علیه السلام.

ص: 327

ص: 328

پاسدار اسلام، شمارهٔ 293، سال 1385.

11. امام حسن عسکری علیه السلام را چقدر می شناسیم؟؛ حسینی میلانی، محمدهادی، مترجم: جابری، محمد علی، نشر: خاکیان، سال 1394، چاپ اول.

12. امام حسن عسکری علیه السلام، نعیمی، جواد، نشر: به نشر، سال 1398.

13. امام عسکری علیه السلام الگوی زندگی؛ احمدی، حبیب الله، نشر: فاطیما، 1393.

14. امام عسکری علیه السلام جلوه بدیع انسان کامل؛ حسینی، عزیزالله، مقاله الکترونیکی.

15. أنوارالإلهيّه؛ مؤمن آبادی، علی، نظر، نشر: کانون، چاپ اول.

16. أنوار البهيه؛ قمی، شیخ عباس، مترجم: محمدی اشتهاردی، محمد، نشر: تهذيب.

17. با خورشید سامرا (تحلیلی از زندگانی امام حسن عسکری علیه السلام)؛ طبسی، محمد جواد، ترجمه: جلالی، عباس، نشر: بوستان کتاب، 1379.

18. بحار الأنوار؛ مجلسی رحمه الله، علامه محمد باقر، چاپ وفا، بیروت - لبنان.

19. برخی انتظارات امام حسن عسکری علیه السلام از شیعیان حسینی، جواد، مقاله الکترونیکی، مؤسسه فرهنگی تبیان.

20. پیامبر صلی الله علیه واله وسلم پایه گذار تشیّع؛ مهدی پور، علی اکبر، نشر: دلیل ما، چاپ اول.

21. تاج المواليد؛ علامه طبرسی، فضل بن حسن، ترجمه: رضوی، ابو فاضل، نشر: دفتر انتشارات اسلامی، 1396، چاپ سوم.

22. تاریخ چهارده معصوم علیهم السلام، امیری پور، احمد، نشر: راز توگل، سال 1398.

23. تاریخچه شهر سامرا؛ مهدوی، مصلح الدین، نشر: فردوسی، 1381 ق.

24. تاریخ مفصل ایران و اسلام؛ عماد زاده، حسین، نشر: اسلام، چاپ هفتم،

ص: 330

سال 1385.

25. تحف العقول؛ حرّانی، ابن شعبه، مترجم: جعفری، بهراد، نشر: آل علی، سال 1386.

26. تحلیلی از زندگانی امام رضا علیه السلام، رجائی، محمد رضا، نشر: کیا راد، 1394.

27. حسن بن علی امام عسکری علیه السلام؛ محمد زاده، مرضیه، ناشر: دلیل ما، سال 1400.

28. حکمت های عسکری علیه السلام، محدثی، جواد، ناشر: آستان قدس رضوی، سال 1396.

29. داستان های بحار الأنوار، ج 1، 2 و 7؛ مترجم: ناصری، محمود، نشر: دارالهدی، سال 1386.

30. دانستنی های امام حسن عسکری علیه السلام؛ مرکز تحقیقات رایانه ای.

31. الدرالنظيم ؛ شامى، يوسف بن حاتم، نشر: جامعه مدرسین، قم، 1420 ق، چاپ اوّل.

32. درس هایی از اصول عقاید اسلام؛ موسوی، محمد باقر، نشر: دارالعلوم 1357.

33. دورنمایی از عصر امام عسکری علیه السلام؛ جعفری، علی رضا، مقاله الکترونیکی، مؤسسه فرهنگی تبیان.

34. زندگانی امام حسن عسکری علیه السلام، شریف القرشی، باقر، نشر: دفتر انتشارات اسلامی، 1390، چاپ ششم.

35. زندگانی امام حسن عسکری علیه السلام از ولادت تا شهادت؛ علامه قزوینی، محمد کاظم، مترجم: صالحی، سید محمد، نشر: یاس بهشت، سال -

ص: 331

1400.

36. زندگانی امام هادی علیه السلام؛ شریف القرشی، محمد باقر، نشر: بین الملل، 1430 ق.

37.زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام، احمدی، یوسف، نشر: ارمغان یوسف، سال 1391.

38. زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام، رصدی، فرخ، نشر: جهان آرا، چاپ چهارم 1387.

39. زندگانی چهارده معصوم و پیامبران؛ حجازی زاده، محسن، نشر: فراگفت، سال 1386.

40. زندگی نامه امام حسن عسکری علیه السلام؛ جعفری نیکو، فاطمه، نشر: ساحل، 1389، چاپ اول.

41. زندگی نامه چهارده معصوم علیهم السلام، قمی، شیخ عباس، ترجمه: فیضی تبریزی، کریم، 1391.

42. زن موجود ناشناخته؛ نشر: مکتب معصومه، 1372.

43. سیره پیشوایان؛ پیشوایی، مهدی، نشر: مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1372.

44. سیری در زندگانی امام حسن عسکری علیه السلام؛ زارعی، محمد حسین، نشر: مسجد جمکران، 1388.

45. شب های پیشاور؛ شیرازی، سلطان الواعظین، نشر: اسلامیه، چاپ چهل و سوم.

46. شناخت امام زمان علیه السلام، رجائی، محمد رضا، نشر: مرغ سلیمان، 1390 چاپ اول.

ص: 332

47. شیعه پاسخ می دهد؛ سبحانی، جعفر، نشر: مشعر، چاپ سوم.

48. صحیفۀ امام حسن عسکری علیه السلام؛ ترجمه و تنظیم: اصفهانی، جواد قیومی، نشر: دفتر انتشارات اسلامی، سال 1393، چاپ دوم.

49. عتبات عالیات عراق، قائدان، اصغر، نشر: مشعر، سال 1391.

50. عقاید و تعالیم شیعه؛ مظفر، شیخ محمد رضا، نشر: عطر عترت، سال 1386.

51. عقیده و تربیت و اخلاق در مکتب عسکریین؛ بحرالعلوم میردامادی، محمود، ناشر: بهار قلوب، سال 1393.

52. غدیر، آخرین جایگاه اعلام عمومی؛ آیة الله میلانی، نشر: حقایق، چاپ چهارم.

53. الغدير؛ ج سوم، امینی، علامه عبدالحسین، نشر: بنیاد بعثت، سال 1386.

54. فرازهایی از زندگانی امام حسن عسکری علیه السلام؛ مؤسسه دارالبلاغ به اهتمام شریفی، محمود، نشر: نور السّجاد، سال 1389.

55. فرهنگ الفبایی امام محمد تقی علیه السلام؛ رجائی، محمد رضا، نشر: سلام سپاهان، 1400.

56. فرهنگ الفبایی امام هادی علیه السلام؛ رجائی، محمد رضا، نشر: آشیانه برتر، 1394.

57. فرهنگ الفبایی مهدویت (موعود نامه) نشر: مشهور، 1393.

58. فرهنگ جامع سخنان امام حسن عسکری علیه السلام؛ پژوهشکده باقرالعلوم، ترجمه: محدّثی، جواد، نشر: معروف، سال 1384.

59. فرهنگ جامع شهادت معصومین علیهم السلام؛ گروه حدیث پژوهشکده -

ص: 333

باقر العلوم، نشر: بین الملل تهران، سال 1396.

60. فرهنگ عاشورا؛ محدثی، جواد.

61. فرهنگ غدیریه؛ رجائی، محمد رضا، نشر: مرغ سلیمان، چاپ اول.

62. فرهنگ مهدویت؛ سلیمیان، خدامراد، نشر: بنیاد حضرت مهدی علیه السلام، چاپ اول.

63. فوحات القدس؛ حسینی استرآبادی، میریوسف علی بن محمد، نشر: حبيب، قم، 1390ش، چاپ اول.

64. القطره؛ مستنبط، احمد، ج 1، مترجم: ظریف، نشر: حاذق، سال 1384.

65. کامل الزیارات؛ قولویه قمی، ابی القاسم، نشر: دفتر انتشارات، 1385، چاپ اول.

66. کمال الدین و تمام النّعمه؛ شیخ صدوق، نشر دار الحدیث، 1387، چاپ سوم.

67. گزیده راهنمای حقیقت؛ سبحانی، جعفر، نشر: مشعر، 1390 چاپ سوم.

68. گنجینه معارف (ج 1 و 2 )؛ رحمتی، محمد، نشر: پیام علمدار، سال 1390.

69. مجموعه زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام، عماد زاده، حسین، نشر: طلوع، سال 1367.

70. مدينة المعاجز؛ بحراني، هاشم بن سلیمان، نشر: ارمغان، یوسف، چاپ دوم.

71. مدينة المعاجز؛ بحرانی، هاشم بن سلیمان، مترجم: غریب عساکره مجد، جلد 5، 1389.

72. مدينة المعاجز؛ بحرانی، هاشم بن سلیمان، نشر: ارمغان یوسف، 1389،

ص: 334

چاپ اول.

73. مرآة الأبرار؛ آقادادی، احمد رضا، ترجمه مرکز فرهنگی امام علی علیه السلام، نشر: دلیل ما، 1389، چاپ دوم.

74. مشارق أنوار اليقين؛ رجب البرسی، حافظ، نشر: ذوی القربی، 1390.

75. مقتل معصومین علیهم السلام، گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم، نشر: معروف، 1390، چاپ سوم.

76. مكارم الأخلاق؛ طبرسی رحمه الله، رضی الدین، نشر: صبح پیروزی، 1389، چاپ اوّل.

77. مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب، محمد بن علی، نشر: علامه قم، 1379 ق، چاپ اوّل.

78. منتهى الأمال؛ قمی، شیخ عباس، نشر ائمه، 1392.

79. منظور البيان؛ منظوری، اکبر، نشر: میراث ماندگار، 1391.

80. موسوعه اهل بیت علیهم السلام، عاشور سیّد علی، نشر: دار نظیر، چاپ بیروت - لبنان.

81. ميزان الحكمه ؛ ج 2، محمدی ری شهری، محمد، ترجمه: شیخ حمید رضا، نشر: دار الحدیث، چاپ پنجم.

82. نهج الشهادة، سخنان امام حسین علیه السلام؛ مترجم: فرزانه، احمد، نشر: مؤلف، 1362.

83. نهج الفصاحه؛ مصحح: شریعتی و پیمانی، نشر: خاتم الأنبیاء، 1385.

84. ویژگیهای دعا؛ رجائی، محمد رضا، نشر: اقیانوس معرفت، چاپ اول.

85. یک حرف از هزاران؛ شیاسی، امیر، نشر: عطر عترت، چاپ اول.

ص: 335

تحقیق از سایت های معتبر از جمله:

86. Ahlolbayt.

87. Haram Askariyin.

88. Hozeh.

89. Jamea.

90. Viki fegh.

91. Viki shiae.

92. bajestan Hozeh.

ص: 336