بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

فرهنگ الفبایی امام حسن مجتبی (علیه السلام)

مؤلف: محمد رضا رجائی

خیر اندیش دیجیتالی: موسسه مددکاری و خیریه ایتام امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشريف) شهرستان بروجن

ویراستار دیجیتالی: سمانه جاوید

ص: 3

سرشناسه: رجائی، محمدرضا، 1341 -

عنوان و نام پديدآور: فرهنگ الفبایی امام حسن مجتبی (علیه السلام)/ مولف محمدرضا رجائی.

مشخصات نشر: اصفهان: سلام سپاهان، 1402.

مشخصات ظاهری: 664 ص.

شابک: 978-964-218-482-8

وضعیت فهرست نویسی: فیپا

یادداشت: کتابنامه: ص. 639-644.

موضوع: حسن بن علی (علیه السلام)، امام دوم، 3 - 50ق -- سرگذشتنامه.

موضوع: Hasan ibn Ali, Imam II, 624 - 670 -- Biography

رده بندی کنگره:04PB

رده بندی دیویی: 952/297

شماره کتابشناسی ملی:9403246

اطلاعات رکورد کتابشناسی: فیپا.

موسسه چاپ و نشر سلام

عنوان کتاب: فرهنگ الفبایی امام حسن مجتبی(علیه السلام).

نویسنده: محمدرضا رجائی.

ناشر: سلام سپاهان.

مدیر تولید: مرتضی قاسم پور.

شابک: 8-482-218-964-978

تعداد صفحات: 664 صفحه - قطع: رقعی

شمارگان: 1000 جلد

نوبت چاپ: اول پاییز 1402

چاپ: مؤسسه چاپ و نشر سلام

بهاء: 350000 تومان

«حق چاپ مخصوص مؤلف است».

ص: 4

تصویر

ص: 5

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

تصویر

ص: 8

تصویر

ص: 9

تصویر

ص: 10

تصویر

ص: 11

تصویر

ص: 12

تصویر

ص: 13

تصویر

ص: 14

تصویر

ص: 15

تصویر

ص: 16

تصویر

ص: 17

تصویر

ص: 18

تصویر

ص: 19

تصویر

ص: 20

تصویر

ص: 21

تصویر

ص: 22

تصویر

ص: 23

تصویر

ص: 24

تصویر

ص: 25

تصویر

ص: 26

تصویر

ص: 27

تصویر

ص: 28

آدرس منابع در پاورقی ها طبق اسلوب صحیح بیان شده است.

3- سبک ساده نویسی و نکات دستوری.

الف) سبک ساده نویسی و نیز نکات دستوری رعایت شده است.

ب) آرایه های ادبی نیز به کار گرفته شده است.

4- مزایای دیگر:

الف) سعی شده است کتابی مختصر و مفید و در عین حال جامع باشد و از مطالب اضافی نیز پرهیز شود.

ب) مطالب کتاب روان بوده و در اصلاح موضوعات طرح شده «گنگ» نیست.

5- نام کتاب بنابر محتوا و مطالب آن سعی شده است نامی در خور آن انتخاب شود.

6- نظم و ترتیب.

این فرهنگ به صورت کاملاً الفبایی و به ترتیب حروف الفبا تهیه و تنظیم شده است.

7- ویژگی های دیگر.

کتاب حاضر مزیت ها و ویژگی های دیگری نیز دارد که خوانندگان الفایی عزیز هنگام مطالعه به آن پی می برند، ما در اینجا برای روشن شدن مطلب به نمونه ای از آن اساره می کنیم:

در لابه لای مطالب، نکات متنوع و خواندنی روایت و گاهی شعر در رابطه با هر موضوع نیز بیان شده است.

محمدرضا رجائی

1395/4/20

ص: 30

نیکوکاران ما خاندان دو برابر و عذاب گنهکاران ما نیز دو برابر خواهد بود.

حسن می گوید حضرت رضا (علیه السلام) متوجه من شد و فرمود ای حسن! این آیه را چگونه قرائت می کنید که خدا می فرماید: ای نوح! او از اهل بیت تو نیست چون عمل او شایسته نیست.

گفتم: بعضی از مردم می خوانند: «إِنَّهُ عَمِلَ غَيْرُ صَالِحِ» و بعضی می خوانند «إِنَّهُ عَمَلُ غَيْرُ صَالِحٍ» بنابر قرائت دوم خدا پسر نوح را از پدرش ندانسته است.

حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: هرگز این طور نیست بلکه وی پسر حضرت نوح (علیه السلام) بود ولی خدا را معصیت کرد، خدای او را از پدرش ندانست همین طور هرکسی از ما خاندان اطاعت خدا را نکند از ما نخواهد بود و تو اگر خدا را اطاعت نمایی از ما اهل بیت خواهی بود. (1)

در کتاب معانی الاخبار باز هم با چند واسطه از محمد بن مروان روایت می کند که گفت: به حضرت صادق (علیه السلام) گفتم: آیا رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فرموده است: فاطمه اطهر (علیهما السلام) خویشتن را حفظ نمود و خدا ذریه ی او را به آتش جهنم حرام کرد؟

فرمود: آری، ولی منظور از ذریه ی آن بانو در این حدیث حسن، حسین، زینب، ام کلثوم است. (2)

با چند واسطه از حمابن عثمان روایت می کنند که گفت به حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) عرض کردم: فدایت شوم معنی اینکه پیغمبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فرموده حضرت فاطمه اطهر (علیهما السلام) خود را حفظ کرد و خدا ذریه ی وی را به آتش حرام کرده چیست؟

فرمود:آنان که از آتش آزادند امام حسن، امام حسین و حضرت زینب -

ص: 33

وام كلثوم (علیهما السلام) خواهند بود. (1)

در کتاب عيون الاخبار الرضا با چند واسطه از یاسر روایت می کند که: زید بن موسی بن جعفر (علیه السلام) در مدینه خروج کرد، گروهی را آتش زد و گروهی را به قتل رسانید. بدین لحاظ او را «زیدالنّار» نامیدند.

مأمون فرستاد تا او را گرفتند و اسیر نمودند و نزد مأمون بردند. مأمون گفت: وی را نزد امام رضا ببرید. یاسر می گوید: وقتی زید به حضور امام رضا (علیه السلام) آمد، حضرت به او فرمود: ای زید! آیا قول مردمان پست کوفه که می گویند: فاطمه (علیه السلام) خود را حفظ نمود و خدا ذریه ی او را به آتش جهنم حرام کرد تو را مغرور کرد؟.

به خدا قسم که این مطلب جز برای حسن و حسین (علیه السلام) نخواهد بود. تو این طور گمان می کنی که اگر خدا را معصیت کنی داخل بهشت خواهی شد و حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) هم خدا را اطاعت کند و داخل بهشت شود آنگاه تو نزد خدا از آن بزرگوار عزیز تر باشی؟ به خدا قسم کسی از ما نزد خدا به مقامی نخواهد رسید مگر به اطاعت پروردگار، ولی تو گمان می کنی اگر خدا را معصیت کنی به این مقام خواهی رسید؟

زید در جواب حضرت امام رضا (علیه السلام) گفت: من هم برادر و پسر پدر تو می باشم.

امام رضا (علیه السلام) فرمود: آری، تو مادامی برادر من خواهی بود که خدا را اطاعت نمایی.

حضرت نوح (علیه السلام) گفت: «پروردگارا! پسر من هم از اهل من محسوب می شود، وعده ی تو حق و تو بهترین حکم کنندگان خواهی بود».

خدای حکیم فرمود: «ای نوح! او از اهل تو نیست او معصیت کار است».

خدا او را برای اینکه معصیت کرد از اهل نوح ندانست. (2)

ص: 34

را با سنگ نبشته های هنری و بناهای عظیم و ضریح ها ثمین و سمین مشخص می کردند و حراست و حفاظت از آنها را بر عهده می گرفتند. باز آفرینی و بازسازی های این آثار، همواره سنتی رایج بود. این سنت در رابطه با قبوری که از نظر غالب مذاهب اسلام متبرک هستند، پیوندی معنوی بین فرقه ها به وجود آورده بود البته همواره کم و کیف این بناها و قبه ها و آرایش و تزیین آنها در قیاس با «سنت» و «سیره ی» پیامبر مورد پرسش قرار می گرفت؛ ولی پاسخ همگان از چشم اندازهای فقهی، کلامی و عرفانی یکسان نبود. مذاهب اسلامی در اصل بناسازی برفراز قبور برخوردی متفاوت داشتند و شرایط معیشت و آگاهی مردم و خزائن و بودجه ی حکومت ها در نحوه ی آراء، تأثیر فراوانی می نهاد. از این رو یافتن حد میانه ی آن آراء در سده های اسلامی ممکن نیست و در جمع بندی آنها نمی توان به نتیجه ای مطابق نص دست یافت. (1)

ن.ک قبرستان بقیع، مقبره امام حسن مجتبی (علیه السلام).

خداوند تبارک و تعالی عنایتی به زمین کرد و مرا از میان آنان انتخاب کرد و به پیامبری برگزید. سپس برای بار دوم عنایتی به زمین کرد و همسر تو را انتخاب کرد و به من دستور داد تا تو را به ازدواج او درآوردم و او را به عنوان برادر، وزیر، وصی و جانشین خود را در امتم قرار دهم.

پس پدر تو بهترین انبیاء و رسولان خداوند است و شوهر تو بهترین اوصیاء و وزیران است و تو اول کسی از خاندان من هستی که به من ملحق می شوی سپس خداوند عنایت سومی به زمین کرد و تو را و یازده نفر از فرزاندانت و فرزندان برادرم و شوهرت را که از نسل تو هستند انتخاب کرد. (1)

وی در کارها نظم نداشت و اختیار خودش را به سمت دیگران سپرده بود یکی از معشوقه های وی زنی به نام سعدیه بود که برای وی میلیون ها دنیار (1) خرج کرد. (2)

عبیدالله بن عباس به همراه لشکر خود حرکت و با معاویه روبه رو شد و میانشان درگیری رخ داد و او توانست نیروهای معاویه را به عقب نشینی وادار کند. (1)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: «انّک إلی خَيرٍ أنَكَ مِن آزواج النبي؛ تو به سوی خیر و صلاح رهسپاری و از همسران پیامبر هستی».

بدین گونه اهل بیت برترین و شایسته ترین انوار الهی هستند. (1)

در پیشگاه خداوند متعال نذر کنید! حضرت علی (علیه السلام) به فرموده رسول خدا نذر کرد که هرگاه حسن و حسین (علیهم السلام) بهبودی یابند سه روز روزه بگیرد، حضرت فاطمه زهرا (علیهما السلام) و فضه خادم نیز به پیروی از اميرالمؤمنین سه روز روزه نذر کردند. سپس حسن و حسین (علیهم السلام) شفا یافتند.

حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین(علیهم السلام) و فضه خادم آنان سه روز روزه ی نذری را آغاز نمودند.

در بین روز علی (علیه السلام) مقداری جو فراهم کرد و فاطمه جو را با دسداس آرد کرد، خمیری ساخت و از آن، نان تهیه و برای افطار آماده کرد. هنگام افطار، که سفره را گستراندند و آماده ی تناول غذا شدند، صدای نیازمندی از بیرون خانه آنان را متوجه خود کرد.

حضرت علی (علیه السلام) دستور داد افطاری وی را به شخص نیازمند بدهند.

حضرت فاطمه (علیهما السلام) و سایر اهل خانه نیز به پیروی از آن حضرت افطاری خویش را در اختیار شخص نیازمند گذاشتند. آن شب را با شکم گرسنه سپری کرده و روز دوم روزه گرفتند. در این روز نیز هنگام افطار بچه یتیمی به درگاه خانه آنان آمد در این شب نیز همگی آنان غذای خویش را به یتیم دادند و بدون خوردن غذا، روز سوم را نیز روزه گرفتند و از اندک آردی که باقی مانده بود فاطمه نان پخت و آن را برای افطار آماده کرد، اما غروب این روز نیز هنگام افطار شخص اسیری به آنان پناه آورد و از گرسنگی و خستگی طاقت فرسا، شکوه کرد، برای بار سوم همگی افطاری خویش را به او دادند و خود با آب افطار کرده و شب را با گرسنگی به صبح رساندند. (1)

روز چهارم، رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) برای دیدار آنان به خانه حضرت علی (علیه السلام) -

ص: 46

رفت چون وارد خانه شد همگی را دگرگون دید چهره زرد، وضعیت ناشی از گرسنگی دو کودک دلبندش، پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) را شگفت زده کرد حضرت فرمود:

«واغوثاهُ أهلَ بَيتَ مُحَمد يَمُوتُونَ جِياعاً؛ ای وای! اهل بیت محمد از گرسنگی می میرند».

هنوز کلام و ناله پیامبر اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) به پایان نرسیده بود که جبرئیل امین نازل شد و سوره هل آتی را بر وی قرائت کرد.

پیامبر اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) دریافت که کردار شایسته و بی مانند حضرت علی (علیه السلام) و خانواده ی گرامی اش، خداوند را خرسند کرده و خداوند باری تعالی در پاداش اعمال آنان این سوره را نازل کرده و آنان را به بهشت برین بشارت داده است. (1)

شنیدند، ولی از راه برهان و کلام به نتیجه ی دلخواهی نرسیدند. به ناچار هردو طرف برای مباهله به توافق رسیدند به همین دلیل تواقفی بین دو طرف حاصل شد که در وقت خاصی هر طرف پس از نیایش به درگاه الهی از خداوند متعال با حال التجا و ابتهال درخواست کنند که لعنت دایمی و عذاب زود هنگامش را بر دروغگو نازل کند تا از این راه حق و حقیقت بر همگان آشکار شود.

چون روز موعود فرا رسید پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) همراه دخترش صدیقه کبری، دامادش علی و دو ریحانه اش امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) به مکانی که از پیش تعیین شده بود رهسپار شدند.

نصارای نجران که آماده میدان رقابت شده بودند، هنگامی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) را با آن چهار نفر ملاحظه کردند، شگفت زده شده و به آن حضرت گفتند: ای ابوالقاسم چرا بزرگان و ریش سفیدانی که به تو ایمان آورده و در زمره ی مسلمانان قرار دارند برای مباهله نیاورده و به جای آنان، نزدیکان خویش را به همراه آورده ای؟.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) فرمودند: شتاب مکنید من شما را با این عده که بهترین افراد روی زمین و افضل خلایق اند، مباهله می کنم پیشوای مسيحيان لحظه ای در فکر فرو رفت، سپس سر برداشت و به همراهان خود گفت چهره هایی را می بینم که اگر هریک از آنان از خدا بخواهد، می تواند کوهی را از مکانش برکند.

سران نصارای نجران که قادر به مباهله نبودند، ناچار عقب نشستند و سرانجام خویش را تسلیم خواسته های پیامبر اکرم (صلى الله عليه واله وسلم) کردند.

علی (علیه السلام) نیز فرمود: «هنگامی که رسول خدا (صلى الله عليه واله وسلم) برای مباهله با -

ص: 48

مسیحیان خارج شد من، فاطمه، حسن و حسین را همراه برد». (1)

این آیه به اقرار مفسران شیعه و سنی در خصوص اهل بيت ( عليهما السلام) نازل شده است کلمه ی «آبنائنا» اشاره به امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) کلمه ی «نِسائَنا» اشاره به حضرت فاطمه زهرا (علیهما السلام) کلمه ی «آنفُسَنا» اشاره به حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) و داماد گرامیشان حضرت علی (علیه السلام) دارد، بنابراین جایگاه روشن و رفیع اهل بیت در این آیه بر کسی پوشیده نیست و موجب تحسین و تمجید دوستان و مخالفان است. (2)

امیرالمؤمنین (علیه السلام) به حضرت عرض کرد پدرم فدای تو باد بر چه چیزی با آنان صلح نمایم؟ پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) که در ماجرای مباهله به مردم اعلان کرده بود علی (علیه السلام) نفس و جان من است در اینجا نیز فرمود یا ابا الحسن، هرگونه با ایشان حل و فصل کنی رأی تو رأی من است.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) نزد مسیحیان رفت و پس از گفتگوهایی قرار شد اصل جزیه «حُلّه» باشد حُلّه پارچه ی ارزشمندی بود که صنعت اهل نجران به حساب می آمده و نجرانیان در بافتن آن مهارت فوق العاده ای داشتند و پرداخت آن برایشان آسان تر بود قرار بر این شد که در سال دو هزار حُلّه بدهند که نصف آن در ماه صفر و نصف دیگر در ماه رجب داده شود. با پایان گفتگوها امیرالمؤمنین (علیه السلام) سید و عاقبت را به عنوان نماینده ی نجرانیان نزد پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) آورد و قراری که بر سر جزیه با آنها بسته بود به حضرت خبر داد. حضرت فرمود: این را از شما قبول می کنم.

آنان نیز در حضور اصحاب پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) به پرداخت جزیه اقرار کردند و از حضرت درخواست کردند شخص امینی را به نمایندگی از ایشان در نجران بفرستند. (1)

اقربای تو که دوستی و پیروی آنان بر ما واجب شده است، چه کسانی اند؟ پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: علی، فاطمه و دو پسر آنان حسن و حسین (علیهم السلام).

همچنین از جابربن عبدالله انصاری روایت شده است: یکی از اعراب بادیه نشین محضر رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) مشرف شد و از آن حضرت خواست دین مبین اسلام را بر او عرضه کند پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: گواهی بده به این که خدایی جز خدای یکتا نیست و هیچ شریکی برای او نیست و این که محمد، بنده و فرستاده ی اوست اعرابی پرسید: آیا در برابر این کار از من مزدی هم می خواهی؟ ایشان فرمودند: هیچ گونه مزدی از تو نمی خواهم جز دوستی با نزدیکان.

اعرابی گفت: دوستی با نزدیکان خودم یا با نزدیکان تو؟

فرمود: اقربا و اهل بیت من.

اعرابی عرض کرد: دستت را بیاور تا به همین صورت با تو بیعت کنم و لعنت خدا بر آنان باد که تو و خاندانت را دوست نداشته باشند! پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: آمین. (1)

از تفسیر آیه چنین برمی آید که دوستدار اهل بیت پیامبر از علوم و اخلاق الهی توسط اهل بیت بهره مند شده و صاحب علم و ایمان حقیقی می گردد که در دو عالم سودمند است.

ائمه دوازه گانه ن.ک ← دوازده امام.

ص: 51

ص: 52

اميرالمؤمنین علی (علیه السلام) بود و در محاربه ی یرموک با یزیدبن ابی سفیان راهی شام شد و انتزاع مصر از عامل امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) رفت با عمرو بود. و سپس به اخذ جزیه از اهل کتاب از جانب معاویه به فلسطین رفت و برزیگران آن ناحیت را شماره کرد و پس فرمانروای اردن و عمال آن گشت و معاویه وقتی او را به جای عمروبن عاص به مصر فرستاد خواست و این امر صورت نیست. (1)

علامه ذهبی در تاریخ اسلام نقل کرده است روزی ابوالاعور سلمی و عمرو عاص به معاویه گفتند: «اگر امام حسن (علیه السلام) را وارد به سخنرانی کنی زبانش به لكنت خواهد افتاد!».

معاویه از امام حسن (علیه السلام) خواست سخنرانی کند سخنرانی امام موجب سرافکندگی معاویه شد، عمرو عاص و ابوالاعور به امام حسن (علیه السلام) اعتراض کردند و امام در پاسخ به ابوالاعور فرمود: «آیا رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) رعل ذكوان ابى الأعور و عمرو بن سفیان را لعنت نکرد؟ در این هنگام معاویه برای یاری ابوالاعور، رو به او کرد و امام حسن (علیه السلام) به او فرمود: آیا نمی دانی که رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) رهبر احزاب و دنباله رو آنان را لعنت کرد؟ که یکی ابوسفیان بود و دیگری ابوالاعور سلمی. (2)

مادر نسبت به تیم بن مرة بن لوی بن غالب می رساند و بنی تیم فرقه ی ضعیف و کوچکی از قریش بودند.

ابوبکر رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) را شایسته نمی دید که برای خود جانشینی برگزیند ولی خودش را شایسته انتخاب جانشین می بیند.

ابوبکر عتیق بن عثمان قرشی در روز دوشنبه بیست و دوم جمادی الآخر سال سیزدهم هجرت مرد. وی دو سال و سه ماه و بیست و دو روز خلافت کرد و به هنگام مرگ شصت و سه سال داشت. (1)، (2)

چرا در برابر معاویه سستی کردی و صلح او را پذیرفتی تو خود می دانی که حق با توست و معاویه مردی گمراه و سرکش است.

امام فرمود: ای ابوسعید، مگر من حجت خدا بر بندگانش و پس از پدرم پیشوای مسلمانان نمی باشم؟

- چرا.

- ای ابوسعید، من به همان جهت با معاویه صلح کردم که پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) با بنی ضمره بنی اشجع و مردم مکه در حدیبیه صلح کرد آنها کافران به نزول قرآن بودند و معاویه و یارانش کافران بتاویل.

پسرش «حنظه» در آن جنگ کشته شدند بی نهایت خشمگین گردید و پیوسته در تلاش بود که به هر قیمت انتقام خویش را از پیامبر بگیرد. به همین دلیل به رسم آن روز با خود عهد بست که تن خویش را از جنایت بشوید مگر آنکه با پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) دست و پنجه نرم کرده و وی را نابود سازد. (1)

شراب خوری او از بارزترین گناهان او بوده است. چنانچه در حدیث «ابومریم سلولی» شراب فروش طائف آمده است:

ابوسفیان نزد من آمد و شراب نوشید و مست شد و با «سمیه» مادر «زیاد بن ابیه» زنا کرد. (2)

به همین دلیل که فرزند ابوسفیان و معاویه نیز به مقابله با امام مجتبی (علیه السلام) برخاست و ظلم های زیادی نمود، تا سرانجام با دسیسه های از پیش تعیین شده امام به شهادت رسید.

دریده! می راندی و برادرت همین که نشسته است، افسار می کشید؟.

دوباره شما را به خداوند سوگند می دهم که آیا می دانید رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) ابوسفیان را در هفت جا لعنت کرده است.

اول) زمانی بود که پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) از مکه به سوی مدینه خارج شد و ابوسفیان از شام می آمد که با او روبه رو شد و او را دشنام داده، تهديد کرد و اراده کرد تا به وی حمله کند ولی خداوند پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) را از شر ابوسفیان بازداشت.

دوم) روز حرکت کاروان بود که ابوسفیان شترانش را از اطراف جمع آوری کرد تا از رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) در امان دارد.

سوم) روز احد بود، روزی که رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: خدا سالار ما است و شما را سالاری نیست و ابوسفیان گفت: بُتِ عُزّی از آن ماست و شما عزّا ندارید، که خداوند و ملائکه ی او، و پیامبران و همه ی مؤمنان لعنتش کردند.

چهارم) روز حنین، روزی که ابوسفیان، همراه جمعی از قریش و هوازن وعُيَيْنَه و یهود به غَطفان آمد، و خداوند آنها را عصبانی بازگردانده و به سودی دست نیافتند. این سخن خداوند است که طی دو سوره آورده و در هردو سوره، آنها (ابوسفیان و اصحاب او) را کفار می نامید، اما توای معاویه! در مکه مشرک و هم فکر پدرت بودی و پدرم علی در آن روزگار با رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) و به رأی و آیین وی بود.

پنجم) سخن خدای بزرگ (آنها کسانی هستند که شما را از «زیارت» مسجد الحرام رسیدن قربانی هایتان به قربانگاه باز داشتند) و آنها که از پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) ممانعت کردند تو بودی و پدرت و مشرکان قریش بودند که خداوند او را لعنتی کرد که تمام ذریه او را تا روز قیامت شامل شد.

ص: 59

ششم) روز احزاب، روزی که ابوسفیان با افراد قریش آمد و عیینه بن حصین بن بدر به غطفان آمد و پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) رهبران، پیروان و ذریه ی او را تا روز قیامت لعنت کرد، گفته شد که ای رسول خدا! آیا در ذریه او مؤمنی نیست؟ فرمود: لعنت به مؤمنی که در ذریه ی او است، نمی رسد، ولی در رهبران نه در میان آنان مؤمنی هست نه پذیرنده ای و نه رستگار شونده ای. (1)

هفتم) روز ثنیه، روزی که دوازده مرد راه را بر پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) بستند، هفت نفر از آنان اهل بنی امیه بودند و پنج نفر از دیگر قریشیان، پس خدای تبارک و تعالی و رسول او غیر از رسول خدا و ساربان شتر پیامبر هر کسی که در ثنیه «محلی از کوه» بود را لعنت کرده است. (2)

ابوطالب و همسرش فاطمه دختر اسد بیش از چهل سال محمد (صلی الله علیه واله وسلم) را چون درّی در میان گرفته و از او نگهداری کرده و جای پدر و مادرش را پر کردند. (1)

پس از بعثت پیامبر اسلام خانواده ابوطالب نخسین کسانی بودند که به آن حضرت ایمان آورده و از او دفاع کردند.

بزرگ ترین تاوان ایمان و حمایت ابوطالب از پیامبر، محاصره ی اقتصادی و اجتماعی خاندان عبدالمطلب از سوی سران سبک مغز قریش بود.

در پی تصمیم جاهلانه و خطرناک سران قریش، ابوطالب فرمان داد تمام بنی هاشم و فرزندان عبدالمطلب از مکه کوچ کرده و در دره ای در حوالی مکه - که بعدها به شعب ابی طالب معروف شد - ساکن شوند. در این دره آنان از چهار طرف در محاصره دشمنان بودند و از هر جهت اعم از اقتصادی، اجتماعی، نظامی و.... - از سوی دشمنان اسلام منزوی

شدند. این وضیعت که در سه سال به طول انجامید، سخت ترین دوران زندگی پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم)؛ ابوطالب و پیروان آنان بود.

سرانجام این بزرگ حامی رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) در هفتم ماه رمضان بنا به نقل شیخ مفید در مسار الشیعه - یا بیست و ششم ماه رجب سال دهم بعثت (سه سال پیش از هجرت رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم) به سرای باقی شتافت و از دشمنی های قریش رهایی یافت. (2)

ابوطالب پدر حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و جد پدری امام حسن مجتبی (علیه السلام) می باشد.

ص: 61

جوئی ها و طمع ورزی های ننگینش برسد.

این پیرمرد زیانکار با احادیث مجعولش ضرباتی شدید بر پیکر اسلام وارد ساخت و شریعت اسلامی را لکه دار کرد و خرافات و اوهامی سیاه به آن چسبانید و آنچه را که پیوندی با دیانت نداشت ضمیمه دین کرد.

از سلیم بن قبس هلالی روایت شده است که گفت از عبدالاء پسر جعفر طیار شنیدم که می گفت: من و امام حسن و امام حسین و عبدالله بن عباس و عمربن ابی سلمه و اسامه بن زی نزد معاویه بودیم. سپس صحبتی را که بین آن دو رد و بدل شده بود ذکر کرد و گفت که به معاویه گفته است من (یعنی عبدالله) از حضرت رسول (صلی الله علیه واله وسلم) شنیدم که حضرت فرمودند: ولایت من بر مؤمنین از ولایت آنها بر خودشان بیشتر است، سپس فرمودند: بعداز من برادرم علی بن ابی طالب نسبت به مؤمنین ولایت دارد و ولایت او بر مؤمنین از ولایت آنها بر خودشان بیشتر است، وقتی به شهادت رسید فرزندم حسن اولی بر مؤمنین سپس فرزندم نسبت به مؤمنین اولی است، وقتی شهید شد فرزندش علی بن الحسين نسبت به مؤمنین اولی است و عبدالله تو او را خواهی دید سپس فرزندم محمدبن علی الباقر از مؤمنین نسبت به خودشان اولی است و تو ای حسین او را خواهی دید، و سپس تا دوازده امام کامل نمود که نه نفر آنها از اولاد حسین بودند، عبدالله بن عباس و عمربن ابي سَلَمه و اسامة بن زید را گواه گرفتم که همگی نزد معاویه به نفع من گواهی دادند.

سلیم بن قیس گوید: من نیز از سلمان و ابوذر و مقداد و اسامه شنیده كم امام حسن مجتبی بودم که آنها این مطلب از حضرت رسول (صلی الله علیه واله وسلم) شنیده اند. (1)

ن.ک ← شیعه.

احتضار حضرت. ن.ک ← لحظه های احتضار.

و امام حسین (علیه السلام) را بیان می کنیم امیدواریم مورد قبول ایزد متعال قرار گیرد.

پس امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) را می آوردند، امام حسن مجتبی (علیه السلام) برفراز یکی از آنها و امام حسین برفراز دیگری قرار گیرند، خداوند متعال با آن دو بزرگوار عرش خود را زینت می نماید همان طور که زن با گوشواره هایش خود را زینت می کند.

گفتند: نَشتَهى طعاماً یا رسول الله! اى رسول خدا! ما غذا می خواهیم، رسول خدا رو به درگاه الهی کرده و سه بار عرضه داشت: «اللهم أطعمها» بار خدایا! به آنها غذا عطا فرما.

سلمان گوید: در این هنگام متوجه شده و یک به در دست مبارک رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) دیدم، آن به همانند حباب و سبوی بزرگی بود و از برف سفیدتر، از عسل شیرین تر و از کره نرم تر بود آن حضرت با انگشتان مبارکش آن به را دو نصف کرده و یک نصف آن را به امام حسن (علیه السلام) و نصف دیگرش را به امام حسین (علیه السلام) داد، من به دستان آن دو بزرگوار نگاه کردم و دوست داشتم از آن به بخورم ولی پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: یا سلمان! هَذَا طَعَامٌ مِنَ الْجَنَّةِ لَا يَأْكُلُهُ أَحَدٌ حَتَّى يَنْجُوَ مِنَ الْحِسَابِ.

ای سلمان! این غذای بهشتی است، کسی از آن نمی تواند میل کند تا این که از حساب روز قیامت فارغ شود. (1)، (2)

3- احتجاج امام حسن (علیه السلام) در حضور معاویه با جماعتی که منکر فضل او و پدر بزرگوارش بودند.

4- احتجاج امام حسن (علیه السلام) با معاویه؛ در اینکه پس از پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) چه کسی شایسته مقام امامت بود.

5- احتجاج امام حسین (علیه السلام) بر منکرین صلح با معاویه «که او را در طلب حق خود مقصری پنداشتند».

6- قضیه ی مفاخره و مباهات امام حسن مجتبی (علیه السلام) بر معاویه و مروان و مغيرة بن شبعه ولیدبن عقبه و عتبة بن ابی سفیان. (1)

تعداد زیادی از بنی هاشم در آن زمان، امثال این احتجاجات را بیان کرده اند حتی حسن بن علی (علیه السلام) هنگامی که ابوبکر روی منبر رسول خدا بود پیش او آمده گفت: از جای پدرم پایین بیا. حسین (علیه السلام) نیز هنگامی که عمر بر منبر بود با او چنین گفت و گویی داشته است. (2)

متعال قسم می دهم که هروقت این دشمن بر تو رو آورد شکایتش را نزد من بیاور تا از تو دفع شر کنم».

ن.ک ← جواد امام، بخشش چشم گیر.

شبانه روزی است و در نمازهای دیگر مثل نمازهای نافله و نمازهای عیدین و آیات دستور به ترک آنها داده شده است و پیامبر فرمود در نماز عیدین اذان و اقامه نیست این سنت در زمان خلفاء نیز جریان داشت عید هم اذان و اقامه را مقرر داشت و با این عمل با دستور پیامبر مخالفت کرد.

ن.ک ← بدعت گذاری در دین.

تابناک آنان را خدشه دار کنند برای شهوت پرست جلوه دادن چهره امام مجتبی (علیه السلام)، تهمت های ناروایی را به ایشان نسبت می دادند. دشمنان او را فردی معرفی می کردند که خدای ناکرده علاقه وافری به زن ها داشته و پیوسته ازدواج می کرد و طلاق می داد. موج این اتهام های نادرست از دوره خلافت منصور دوانیقی آغاز گردید.

او یکی از سرسخت ترین دشمنان اهل بیت بود و برای سرکوبی قیام های علویان و برای جلوگیری از پشتیبانی مردم از آنان و تحکیم حکومت استبدادی خود از هیچ کوششی فرو گذار نمی کرد او با پخش خبرهای جعلی درباره ی اهل بیت (علیهم السلام) و تشویق دیگران به پراکندن این گونه دروغ ها می کوشید تا چهره و جایگاه بلند اهل بیت را خدشه دار سازد.

او در سخنرانی خود خطاب به مردم خراسان، با بیشرمی تمام بیان کرد که امیرمؤمنان(علیه السلام) با انگیزه قدرت طلبی و زیاده خواهی دست به جنگ های مختلف می زد و تا اندازه ای افراط کرد که یارانش او را کشتند تا این که پسرش حسن روی کار آمد او نیز پس از صلح با معاویه و بازگشت به مدینه به زنها روی آورد و آن قدر ازدواج کرد و طلاق داد که در بستر خود مرد. (1)

فراوانی اینگونه تحریف ها و تهمت های ناشایست از نویسندگانی که از دستگاه حکومتی و تبلیغات آن اثر پذیر بودند بازتابی هولناک در تاریخ نویسی و سیره نگاری اهل بیت (علیهم السلام) برجای گذاشت نتیجه این شد که شمار همسران امام مجتبی (علیه السلام) را تا چهارصد تن نوشته اند. حتی برخی شمار آنان را دویست و پنجاه و یا سیصد نفر (2) بیان کرده اند.

ص: 73

برخی نیز شمار آنها را هفتاد زن و یکصدو شصت کنیز بر شمرده اند. (1)

این اختلاف شدید و تناقض آشکار غیر حقیقی بودن این خبرها را نشان می دهد. گویاترین سند بر رد این مدعا این است که هیچ نام و نشانی نیز از این همسران ناشناس در دست نیست و شمار فرزندان آن حضرت نیز از بیست نفر بیشتر نیست. (2)

دو تن از همسران حضرت عبارتند از:

مقرر زایمان نمود. ثمره این ازدواج مبارک «ام عبدالله» یا «فاطمه» بود. از آن طرف امام حسین (علیه السلام) هم با شهربانو دختر یزدگرد سوم پادشاه ایران ازدواج کرد که ثمره آن فرزندی پسر به نام امام سجاد (علیه السلام) بود. این دو کودک یکی حجت خدا و محبوب پیامبر اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) و دیگری دختر دلبند امام مجتبی (علیه السلام) بودند که رشد نموده و با هم ازدواج کردند، ثمره ازدواجشان امام محمد باقر (علیه السلام) امام پنجم شیعیان جهان بود.

پسر عمو با دختر عمو وصلت نمود و نسل اهل بیت (علیهم السلام) از امام سجاد (علیه السلام) و ام عبدالله دختر با وفای امام مجتبی (علیه السلام) پابرجا و مستحکم گردید. (1)

معاویه درصدد توطئه ای بر می آید. پس از چندی شوهر آن زن را به شام دعوت می کند و با سیاستمداری و تدبیر رو به عبدالله می کند و می گوید ای عبدالله قصد دارم حکومت بصره را به تو واگذار کنم اما... .

عبدالله با خوشحالی می پرسد ای معاویه «اما» یعنی چه؟ هرچه فکر می کنم می بینم که اگر دخترم رمله را به ازدواج تو درآورده و حکومت بصره را نیز به تو می دادم.

عبدالله با نگرانی به او گفت من زنم را طلاق می دهم. مشکلی نیست!!... .

سپس نزد دو شاهد همسرش را طلاق می دهد و طلاق نامه را نزد معاویه می گذارد.

پس از آن عده زن تمام شد، معاویه طلاق نامه را به ابوهریره می رساند، و به او می گوید ای ابوهریره نزد هند برو و برای یزید از او خواستگاری کن! ابوهریره روانه خانه زن می شود در من راه به امام مجتبی (علیه السلام) بر می خورد امام از او می پرسد: کجا می روی؟

در جواب می گوید: به خانه هند، زیرا عبدالله او را طلاق داده، می خواهم او را برای یزید خواستگاری کنم.

حضرت با خود اندیشید و از توطئه معاویه ملعون آگاهی یافت، به ابوهریره فرمود: حالا که نزد او می روی از جانب من هم از او خواستگاری کن هند مختار است که هرکسی را برای همسری انتخاب کند.

ابوهریره نزد هند رفت و چنین گفت: من از جانب يزيد بن معاويه آمده ام تا تو را خواستگاری کنم، پس از لحظاتی جریان خواستگاری امام را نیز بیان کرد.

هند نگاهی تعجب آمیز به ابوهریره کرد و گفت: ای ابوهریره تو چه صلاح می دانی؟ ابوهریره گفت: من امام را به تو پیشنهاد می کنم او فرزند پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) است.

ص: 77

هند هم پیشنهاد ابوهریره را پذیرفت و خویش را به عقد امام مجتبی (علیه السلام) درآورد. سپس به خانه رفت موقعی که یزید از ازدواج حضرت باهند آگاه شد آتش گرفت و مثل خوره به خود می پیچید.

عبدالله نیز چون مهمان معاویه بود و در سر حکومت بصره و ازدواج با رمله را می پرورانید اما به یک باره اوضاع عوض شد و بخت این بدبخت برگشت و او را از دارالحکومه بیرون انداختند.

داد و فریاد می کرد و بلوا به راه انداخته بود به او گفتند داد و فریاد نکن.

اما عبدالله که از توطئه معاویه با خبر شده بود دست حسرت به دهان می گزید. پشیمان و حیران بود تا اینکه تصمیم گرفت به مدینه باز گردد.

در ابتدای راه با امام مجتبی (علیه السلام) برخورد نمود امام پرسید عبدالله چه خبر؟!!

عبدالله سر به زیر انداخت و عرق شرم از سر و صورتش می چکید.

امام فرمود: ای عبدالله، من از توطئه معاویه و فرزندش یزید آگاه بودم به همین خاطر به همسرت پیشنهاد ازدواج دادم، تا او را برای تو نگهداری کنم او در منزل من است تا به تو برگردانده شود.

عبدالله وقتی فهمید قضیه از چه قرار است شادمان شد و از امام تشکر و قدردانی کرد. در پی ناکامی یزید از ازدواج آنان در صدد توطئه برآمدند، و این خبر را در بوق و کرنا کرده و بر امام تهمت بستند و افترا زدند.

آری! معاویه در این قصه از هیچ کاری دریغ نکرد تا بتواند سیمای امام حسن (علیه السلام) را نزد مردم به ویژه شیعیان خدشه دار کند بنابراین حدیث جعل کردند تا بتوانند از ارادت مردم نسبت به امام بکاهند. اما زهی خیال باطل که خورشید همیشه پشت ابر باقی نمی ماند.

ص: 78

قیامت نبود پس به امر خدا خطبه عقد را خواند و مهریه را یک زره به مبلغ چهارصد یا پانصد یا چهارصدو هشتاد درهم ارزش داشت قرار داد.

حضرت علی (علیه السلام) آن زره را به دستور حضرت پیامبر فروخت و پولش را تقدیم پیامبر نمود و حضرت از آن پول شصت و سه در هم داد تا جهاز فاطمه را خریدند که عبارت بود از: یک پیراهن سفید- یک روسری بزرگ - یک حله سیاه خیبری - یک قطعه حصری هجری - دو عدد تشک کتانی - چهار عدد بالش از پوست میش که از گیاه اذخر پر شده بود- یک عدد آسیاب دستی - یک کاسه ی مسی- یک هشک چرمی - یک طشت لباسشویی - یک کاسه برای شیر - یک ظرف آبخوری - یک آفتابه - یک پرده ابریشمی - یک سبوی گلی - یک عدد پوست برای فرش- دو کوزه سفالین - یک عبا - یک تختخواب که از لیف خرما بافته شده بود به اتفاق آوردند و مقابل رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) گذاشته چون چشم حضرت به آنها افتاد اشک از دیدگان مبارک جاری شد و فرمود خدایا مبارک بگردان بر قومی که اکثر ظرف های آنها از سفال است پیامبر قدری از آن پول را به اسماء داد تا به وسیله آن بوی خوش و عطریات برای فاطمه تهیه کنند و بقیه را به ام السلمه سپرد.

و حضرت علی (علیه السلام) نیز اثاث زیر را در حجله ی عروسی آماده کرد یک چوب برای آویزان کردن لباس- یک عدد مشک آب - یک عدد پوست گوسفند زیرانداز - یک عدد متکا - یه عدد غربال برای آرد بیزی.

ن.ک ← ازدواج امام مجتبی (علیه السلام).

اسب امام. ن.ک ← مرکب امام مجتبی (علیه السلام).

ص: 80

نمی پذیرد متن نامه چنین است: «از حسن (علیه السلام) فرزند فاطمه (علیهما السلام) به زیاد پسر سمیه، اما بعد، پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: فرزند به فراش زناشویی وابسته است و زناکار باید سنگسار شود و السلام».

و پیشقدمان در اسلام و صاحب اندیشه هایی پاک و دانشی شگرف بودند.

مادر اسماء «خوله» است. بد نیست بدانید که از مادر اسماء و فرزندانش و نواده هایش شانزده زن با فضیلت به وجود آمدند که همگی مصاحب پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) بودند و پیامبر آنها را خواهران ایمانی خود می خواند.

اسماء سومین همسر گرامی علی (علیه السلام) است از این ازدواج با میمنت نیز دو پسر به نام عون و یحیی دیده به جهان گشودند.

هنگامی که فاطمه (علیهما السلام) به شهادت رسید عایشه خواست به بالینش بیاید، ولی اسماء مانع شد.

او در غسل حضرت فاطمه زهرا (علیهما السلام) با علی (علیه السلام) همکاری کرد و در تمام مصائب اهل بیت (علیهم السلام) خود را شریک می دانست. (1)

«او در جریان فدک گواه حقانیت گفتار زهرا (علیهما السلام) بود و علیه شوی خود (ابوبکر) شهادت داد و آنگاه که پس از فوت زهرا (علیهما السلام)، عایشه می خواست به درون خانه بیاید او اجازه نداد و در جواب اعتراض ابوبکر گفت: زهرا (علیه السلام) خود این گونه خواسته است».

او همواره مدافع و یار علی (علیه السلام) بود چه آنگاه که در خانه ی او بود و چه آنگاه که در خانه ی دشمن او.

آنگاه که در خانه ی ابوبکر در جریان فدک به نفع زهرا (علیهما السلام) و علی (علیه السلام) شهادت داد به عایشه اجازه ورود به خانه زهرا (علیهما السلام) را نداد و نیز توطئه خلفاء برای کشتن علی را خبر داد و فرزندش محمد را دشمن پدر - ابوبکر - محب علی (علیه السلام) پروراند تا آن که به علی (علیه السلام) می گفت: «شهادت می دهم که تو امام بر حقی و پدرم در آتش است». (2)

ص: 84

کوفی بود و در روزگار خلافت امام علی (علیه السلام) یکی از نامدارترین و استوارترین یاران آن امام به شمار می آید. (1) از برخی روایات، میزان محبوبیت و منزلت اصبغ نزد علی (علیه السلام) به خوبی آشکار است. (2)

به روایت نصربن مزاحم، (3) اصبغ پیرمردی زاهد و عابد بود و از جنگاوران عراق و از سرداران علی بنی حنظله به شمار می آمد. اصبغ را یکی از اعضای «شرطة الخمیس» در جنگ صفین یاد کرده اند. (4) از خود او درباره معنای عنوان «شرطة الخميس» روایت شده است که ما با علی (علیه السلام) شرط و پیمان بستیم تا پای جان در راه او فداکاری کنیم. (5) وی یکی از راویان برخی رویدادهای جنگ صفین است، (6) از او روایاتی نیز در شرح حوادث جنگ جمل در دست است. (7)

اصبغ پس از امام علی (علیه السلام) مدتی زنده بود و واقعه شهادت آن حضرت (علیه السلام) (8) را گزارش کرده است. (9) شیخ طوسی او را در طبقه اصحاب امام حسن (علیه السلام) نیز برشمرده است. (10)

تاریخ دقیق درگذشت او مشخص نیست و درباره اینکه او تا چه زمانی زنده بوده است اقوال مختلفی هست و حتی گفته شده که وی پس از سده 1 ق درگذشته است. (11) مهم این است که ببینم این اقوال گوناگون از روایات مختلف وی منقول در مأخذ روایی - سرچشمه گرفته است؛ برای -

ص: 86

مثال از او روایتی از امام حسن (علیه السلام) (1) و امام حسین (علیه السلام) نقل شده است (2) و یا شیخ طوسی (3) آورده است که اصبغ اثری در «مقتل» امام حسین (علیه السلام) داشته است اما در استناد بر این موارد باید بسیار احتیاط کرد زیرا مثلا طریق روایی اثر یاد شده را به سبب کثرت افراد مجهول ضعیف شمرده اند. (4)

از شهادت حسن بن علی (علیه السلام) به دست معاویه جنایتکار به شهادت رسیدند و برخی دیگر در سال 61 هجری قمری در رکاب اباعبدالله (علیه السلام) در برابر یزیدبن معاویه طاغوت دیگر عصر ایستادند و با خون خود درخت اسلام و قرآن را آبیاری کردند.

گذشته از شاگردان معروف آن حضرت، فرزندان برومند آن بزرگوار همچون حسن بن حسن معروف به حسن مثنی رحمه الله، زید بن حسن، عمرو بن حسن، عبدالله بن حسن، قاسم بن حسن و... از دریای نورانیت آن بزرگوار بهره می بردند و هرکدام در تاریخ به نوعی درخشش داشتند. ن.ک: یاران امام حسن (علیه السلام).

اصحاب کساء. ن. ک ← حدیث کساء.

اطاعت از اولوالامر. ن.ک ← اولوالامر.

سوء ظن قرار نگیرید پس هرگاه معاویه از دنیا برود و من زنده باشم، نظر نهایی خود را به شما خواهم گفت.

ن.ک ← اولی الامر.

روزی امام حسن مجتبی (علیه السلام) در میان مسجد الحرام طواف می کرد که ناگاه چشمش به «حبیب بن مسلمه فهری» افتاد روبه وی کرد و فرمود: «يا حبيب! رَبِّ مَسيرُ لَكَ فى غَير طاعة الله؛ حبیب بن مسلمه راه و مسیری را که انتخاب کرده ای راه خدا نیست».

آن فاسق فریب خورده در جواب امام مجتبی (علیه السلام) از روی تمسخر و استهزاء گفت: روزی که خط و مشی پدرت علی (علیه السلام) را انتخاب کرده بودم در مسیر طاعت خدا بود؟

حضرت به مطالب بی اساسش پاسخ داد و فرمود:

«بَلَى وَ الله لَكُنكَ أطَعت مُعاوية عَلى دُنيا قَليلَة زائلة، فإئنَ قام بِكَ في دنياك لَقَد فَعدَ بِكَ فى آخَرَتَكَ وَ لو كُنتَ إذ فَعَلتَ قُلتَ خَيْراً كان.

ذالِکَ كَما قال الله تعالى: «وَ آخَرون إعتَرَفوا بِذُنوبِهِم خَلَطوا عَمَلاً صَالِحاً وَ آخَر سَیئا وَ لكَنَكَ كَما قال الله گلا بَل».

آری، سوگند به خداوند که تو برای رسیدن به اندکی از مال دنیا قلاده عبودیت و بندگی، «ران عَلى قُلوبِهم ما كانوا يكسبون معاویه را بر گردن نهاده ای. اگر معاویه زندگی دنیایت را تأمین کرده به جایش آخرت را از تو گرفته است و چنانچه تو کاری به گمان خود، نیک انجام دهی، مصداق این آیه شریفه گشته ای که فرمود: و گروهی دیگر به گناهان خود اعتراف نموده و اعمال زشت و زیبا را به هم مخلوط کرده اند، [و سپس ادامه داد:] اما خدای سبحان در جای دیگر می فرماید نه چنین است، دل های آنان بر اثر گناه و تبهکاری سیاه گشته و خود را تیره بخت نموده اند».

آن گاه امام (علیه السلام) از حبیب بن سلمه روی گردانید و به راه خود ادامه داد.

ن.ک ← انتقاد آشکار از اعمال ضداسلامی معاویه.

ص: 90

ما به خوبی می دانیم که امام حسن (علیه السلام) مقام خلافت به معنی امامت را که ریاست عالی الهی در امر دین و دنیا بود به معاویه واگذار ننموده بلکه خلافت به معنی حکومت ظاهری و سرپرستی مسلمین را که ممکن است در دسترس هر بر و فاجر و خوب و بد باشد به او واگذار نمود به جهت معنوی آن که همان مقام عصمت و مأموریت از جانب خدای تعالی بوده در چیزی که صلاح حال امت در آن بوده است. (1)

ن.ک ← صلح امام حسن (علیه السلام).

بسیاری در منابع شیعی می توان جست. مجتبی، زکی، تقی، سید و کریم اهل بیت امام ممتحن از القاب معروف ایشان نزد شیعیان است.

ابن ابى الثلج القاب ،امیر حجة کفی سبط و ولی را القاب خاص آن حضرت شمرده است.

و اما بعضی القاب دیگر آن حضرت بدین شرح است: سبط، سَيّد، تَقِى، طَيِّبٌ، وَلَى... .

و مرحوم اربلی در کتاب کشف الغُمَة پس از نقل کنیه و القاب آن حضرت از روی کتاب های اهل سنّت گفته است: مشهورترین این القاب «تَقِی» است و بهترین و شایسته ترین آنها همان است که رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) او را بدان ملقب فرمود و آن «سید» است. (1)

نگارنده گوید: ظاهراً نظر مرحوم اربلی به رواتی است که روایان اهل سنّت و دیگران از ابوبکر روایت کرده اند که گوید: شنیدم از رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) درحالی که برفراز منبر بود و امام حسن (علیه السلام) در کنار او نشسته بود که گاه به مردم نگاه می کرد و گاه به فرزندش حسن (علیه السلام) و سپس می فرمود: «إِن ابْنِي هَذَا سَيِّدٌ، وَ لعَلَّ اللَّهَ أَنْ يُصْلِحَ بِهِ مَا بَيْنَ فِئَتَيْنِ عَظيمَتين» (2) (این پسرم «سید» است و امید است خداوند به وسیله ی او میان دو گروه بزرگ را اصلاح کند).

و جالب اینجاست که ابن اثیر جزری به دنبال ذکر این حدیث گوید: «وَأَيُّ شَرَفٍ أَعظَمُ مِن شَرَفِ مَن سَماهُ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه واله وسلم) سَيْداً». (3) چه شرفی بالاتر از شرافت کسی که رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) او را «سید» بنامد.

مؤلف محترم كتاب الحياة السياسية لامام الحسن (علیه السلام) حدیث فوق را به -

ص: 93

همان گونه که نقل کردیم روایت کرده است.

در بسیاری از مصادر این حدیث یک جمله به دنبال حدیث اضافه شده و این تعبیر آمده که «... فِتَتَين مِنَ المُسلِمينَ» يا «... مِنَ المُوَمِنينَ»، یعنی دو گروه بزرگ از مسلمانان یا مؤمنان، سپس می گوید: گمان ما آن است که این جمله به وسلیهی روایان حدیث به منظور هدف سیاسی خاصی اضافه و افزوده شده است و آن هدف سیاسی خاص همان اثبات ایمان و اسلام برای کسانی است که بر ضد امام زمان خود قیام کرده بودند، و شاید نخستین کسی که این جمله را به دنبال این حدیث افزوده و اضافه کرده است، خود معاویه بود، چنانکه داستانی را که مسعودی در کتاب مروج الذهب ( ج 2، ص 430) نقل کرده، دلیل و گواه بر این مطلب است وی گوید: هنگامی که پیک صلح امام حسن (علیه السلام) به نزد معاویه آمد تکبیر گفت، زن معاویه سبب تکبیر را پرسید، و معاویه گفت: پیک حسن نزد من آمد و من به یاد این سخن رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) افتادم که فرمود: «ان ابْنِي هَذَا سَيِّدٌ وَ سَيُصْلِحُ بِهِ بَيْنَ فِئَتَيْنِ مِنَ الْمُؤْمِنِين» (و سپاس خدای را که گروه مرا یکی از این دو گروه قرار داد!).

نگارنده گوید: امثال این گونه فریبکاری ها و عوام فریبی ها و جعل و تصرف در احادیث از معاویه حیله گر مکار هیچ بعید نیست. (1) ن.ک ← کنیه امام (علیه السلام).

عقیل بن ابی طالب فاطمه، بنت حزام بن خالد، از قبیله ی بکربن هوازن را برای امام انتخاب کرد و خدا به امیرالمؤمنین از این زن چهار پسر داد که در ردیف شریف ترین و سلحشور ترین سربازان تاریخ قرار دارند.

«خانمی فاضل و عالم و عارف که با علی بن ابی طالب (علیه السلام) ازدواج کرد. مادری نمونه و شایسته بود. شیر زن شجاع عرب که صاحب چهار فرزند رشید و دلاور است، مادری مهربان بود که شب ها تا صبح کنار بستر حسن و حسین (علیهم السلام) می نشست و از آنها پرستاری می کرد.

اوست که پرهیزکاری و از خود گذشتگی را به مردم یاد داد که ای مادران دوم که در خانه های یتیم مادر، قدم می گذارید اول فرزند بیمار و بعد فرزند شما!

ابوالفضل می فرمود هیچ وقت یاد ندارم که مادرم قبل از حسن و حسین به ما غذا داده باشد، همیشه می فرمود اول باید امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) غذا بخورند و بعد شما!!

مرحبا به چنین بانوئی! او بود که دوست داشت حسین سالم بماند و عباس و برادرانش فدای او گردند.

این بانو بعداز واقعه ی کربلا پنج صورت قبر ساخته بود کنار قبور می نشست و می فرمود عباسم عبدالله، عون و جعفر، من برای شما گریه نمی کنم شما مادر دارید، حسینم! برای تو گریه می کنم که مادر نداری! می گفت: مرا ام البنین نخوانید زیرا مرا به یاد پسران دلاورم می اندازید.

در شجاعت و شهامت او، همین بس که هرکس در شهادت پسرانش صحبت می کرد می فرمود از حسین بگوئید! آیا او سالم است؟ مرا از حال حسینم مطلع گردانید!.

این ،زن در شجاعت بی نظیر بود اولین آثار شجاعت، مبارزه با نفس -

ص: 95

است او نه پیغمبر زاده و نه امام زاده بود ولی در اثر جهاد با نفس سِمَت بزرگ ترین مادر را گرفت.

نتیجه ی زحمات او ابوالفضل بود که دنیا فدائی اوست، حتی صاحبان کتاب به نام مقدسش احترام می گذارند و از او تجلیل می کنند.

این بانوی نامدار باب الحوائج است و بیچارگان به او پناه می برند، او ملجا درماندگان است.

آری! شیران دلاور حیدر، فرزندان او بودند او یک نمونه ی آموزنده برای زنان عالم است. (1)

ولایت و عدالت امیرالمؤمنان على بن ابى طالب غروب نمود، عالم بشريت نظاره گر طلوع ستاره ای دیگر از آسمان عصمت و ولایت بود و امام حسن عهده دار امامت و خلافت مسلمانان شد.

مردم کوفه دسته دسته با ایشان بیعت کردند و تمام سرزمین های اسلام ندای بیعت با زاده ی رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) سر دادند. تنها صدای مخالف از شام توسط معاویه و هم فکرانش، که برای رسیدن به خلافت به هر ترفند و بازی سیاسی دست می زدند به گوش می رسید. آنان که در دوران ولایت و امامت و خلافت امیرالمؤمنین (علیه السلام) به بهانه حمایت امام از قاتلان عثمان، جامعه ی اسلامی را از ولایت نور محروم کرده بودند، با شهادت امام علی (علیه السلام) بهانه کردند و دوباره پرچم نفاق و جنگ و خونریزی را برافروختند؛ هرچند وقتی معاویه به قدرت رسید با این که متعهد شده بود که بعداز خودش فرزندش یزید به خلافت نرسد، جوانی فرزند فاسق و شراب خوار خود را نادیده انگاشت و به زور و تزویر از مردم برای او بیعت گرفت.

عده ای ساده لوحان نمی دانستند که امامت و پیشوایی نظم دهنده ی جامعه و سعادت آفرین است و هرکسی که ولایت نداشته و به امامت اعتقادی ندارد اعمالش مورد قبول ایزد متعال قرار نمی گیرد بنابراین تحت تأثیر تبلیغات سوء معاویه قرار گرفتند.

یکی از ویژگی های جوامع الگو پذیرش امامت و رهبری از سوی آحاد آنان است و اگر افراد ملت ها شرط پیشوایی و امامت را قبول نکنند به آفات و آسیب هایی مبتلا خواهند شد که از آن رهایی نخواهند یافت.

امیرالمؤمنان (علیه السلام) فرمود: «الإمامةُ نِظامُ الأمة». (1)

«امامت و پیشوایی جامعه را نظم می بخشد».

ن.ک ← بیعت مردم با امام حسن (علیه السلام).

ص: 97

گفته شد: نه، یا آدم!

آدم گفت: پس این پنج شبح که بر هیئت و صورت خود می بینم، کیستند؟

خداوند فرمود: اینان از فرزندان تو هستند و اگر اینان نبودند تو را نمی آفریدم اگر اینها نبودند بهشت و دوزخ و عرش و کرسی و آسمان و زمین و ملائکه و انس و جن را نمی آفریدم به این پنج نفر از نام های خود بخشیده ام، منم محمود و این محمد منم عالی و این علی، منم فاطر و این فاطمه، منم احسان و این حسن و منم حسن و این حسین است. به عزت خودم سوگند! اگر کسی به اندازه ی دانه خردلی بغض اینان را داشته باشد او را به آتش می سوزانم. ای آدم! اینان برگزیدگان خلق من هستند با شفاعت اینان نجات دهم و با بغض آنان هلاک کنم پس اگر حاجتی داشتی به اینان متوسل شو.

آن گاه رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) ادامه داد: من کشتی نجاتم و هرکسی که به آن در آید نجات یابد و هرکسی که از آن دور بماند هلاک شود هرکسی از خدا چیزی بخواهد، با توسل به ما اهل بیت طلب کند. (1)

ن.ک ← شخصیت امام حسن (علیه السلام).

حضرت زهرا (علیهما السلام) فرمود: بعضی وقت ها می دیدم فرزندم حسن مجتبی (علیه السلام)بالش ها را کنار هم می گذارد و برای خودش منبری درست می کند، آن وقت روی آن می نشیند و سخنرانی می کند. من از این کار کودکم شگفت زده می شدم و به او می گفتم عزیزم چه قدر خوب حرف می زنی و چه زیبا خداوند را ستایش می کنی. او هر بار بهتر از دفعه ی قبل صحبت می کرد هیچ کس هم جز من و برادر و خواهرش از این مسأله آگاه نبود.

سرانجام یک روز، این راز را برای همسرم علی (علیه السلام) فاش کردم و از او پرسیدم نمی خواهی پای منبر و سخنرانی فرزندت حسن بنشینی؟.

علی (علیه السلام) پاسخ داد: چرا نخواهم؟ خیلی هم مشتاقم فردا، به هنگام ایراد خطابه اش در گوشه ای پنهان می شوم زیرا ممکن است با دیدن من دست از سخن گفتن بکشد.

روز بعد هنگامی که پسرم خواست سخنرانی کند، اندکی لکنت زبان داشت و نمی توانست مثل هر روز خوب و روان سخن بگوید.

از او پرسیدم: پسرم حسن جان! تو که زبانت مثل شمشیر بود چرا امروز مثل روزهای دیگر روان صحبت نمی کنی؟

اندکی سکوت کرد، آنگاه پاسخ داد: مادر جان احساس می کنم شخصیت بزرگواری درحال گوش دادن به حرف های من است!.

در این هنگام علی (علیه السلام) از نهان گاه بیرون آمد، فرزندش را در آغوش کشید و او را بسیار نوازش و تشویق کرد.

در زمان خاص و یا در محدود خاصی ابراز نمی شد، نشان دهنده این بود که آن حضرت می خواست نقاب از چهره امام حسن (علیه السلام) کنار زده و شخصیت والای او را بیش از پیش به مسلمانان معرفی کند. (1)

ابن عباس گوید که پیامبر اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: «حسن و حسین سیدا شباب اهل جنة مَن أحَبَّهُما فَقَد أحَبَّنى، و مَن أبغَضَهُما أبغَضَني». (1)

حسن و حسین آقای جوانان اهل بهشت هستند کسی که آنان را دوست بدارد مرا دوست داشته و کسی که با آنان دشمنی ورزد با من دشمنی کرده است.

ن.ک ← آقای جوانان اهل بهشت.

حسین (علیهم السلام) را دیدم درحالی که رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) نماز می خواند و آنها بر پشت پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) سوار شده بودند رسول خدا آن دو را با دست خود نگه داشت و آنان را به آهستگی بر زمین گذارد که برخیزند و آنان به راحتی بر زمین ایستادند وقتی نمازش به پایان رسید آن دو را در دامان خود نشانید و نوازش کرد و فرمود: این دو پسر دو گل خوش بوی من در این دنیایند.

ازد و ضبّه را بشکافد و شتر عایشه را پی کند در عوض امام حسن آن صف های مسلّح را از هم شکافت و دلخواه پدر را انجام داد محمد خیلی خجالت کشید خیلی سرخ شد.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) پیش آمد و فرمود: «محمد می بینم که خجالت کشیده ای».

آری، یا امیرالمؤمنین، چون نتوانسته ام مثل برادرم حسن وظیفه ام را انجام بدهم.

اميرالمؤمنين (علیه السلام) لبخندی زد و فرمود: «نه، شرمسار مباش حساب حسن از حساب شما جداست با او رقابت مکن، او پسر رسول خدا است و تو پسر من هستی و مسلم است کاری که پسر رسول خدا می کند از دست دیگران برنمی آید.»

اما امام حسن اصرار داشت که وی را حسن به علی بنامند. مردم به گمان این که او از نسبت و ارتباطش با خانواده ی مادر بیشتر خرسند است وی را حسن بن فاطمه می نامیدند مخصوصا زنان در این باب مبالغه ای داشتند. امام حسن (علیه السلام) می فرمود: من حسن بن علی هستم.

مرا پسر علی بنامید، زیرا پدرم از مادر شریف تر و عظیم تر است.

چشم حقارت می نگریستی و برای اداره آبرومندانه ی خانواده با دستی پاک از دنیا بر میداشتی و با کمترین زحمت، مزاحمت های دشمنان را برطرف می ساختی اینها جای شگفتی نیست زیرا که تو از نسل پیامبری و از پستان حکمت نوشیدی پس هم اکنون به سوی رحمت الهی و نعمت های جاودانه ی بهشت سفر کرده ای، خدا پاداش ما و تو را بر این مصیبت بزرگ گرداند، و برای ما و شما آرامش قرار داده و سرانجام ما را نیکو گرداند. (1)

ن.ک ← دفن امام (علیه السلام).

بالا می روید من آن روز چه کنم؟ و ای نبی خدا! آن روز چگونه بر فراق تو صبر کنم؟ در پاسخ این مرد بود که آیه ی شریفه فوق نازل گردید.

رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) نیز آن مرد را احضار کرده و آیه ی شریفه را برایش خواند و به همنشینی خود بشارتش داد. در کتاب شواهد التنزیل از حذیفه نقل کرده که گوید: روزی خدمت رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) رسیدم و چون آیه فوق نازل شده بود، برای من قرائت نمود بنابراین به آن حضرت عرض کردم: پدر و مادرم به فدای شما مقصود از این آیه چه کسانی هستند که خدا نسبت به آنها رئوف و مهربان است؟

رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: من از پیامبرانی هستم که خداوند به آنها انعام فرموده و قبل از آن به نبوت و پیامبری رسیدم و آخر آنها مبعوث شدم و علی بن ابی طالب (علیه السلام) از صدیقان است او قبل از دیگران مرا به پیامبری تصدیق نموده و حمزه و جعفر از شهدا و صالحین هستند و منظور از «و آنها رفیقان خوبی هستند» حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است در زمان خود. (1)

سعیدبن عقیصا چنین نقل کرده که بعداز ماجرا صلحی، گروهی از مردم بر امام حسن (علیه السلام) وارد شدند و برخی از آنان، حضرت را به خاطر صلح با معاویه سرزنش می کردند که حضرت برای آگاهی آنان چنین فرمود: وای بر شما که نمی دانید من چه کرده ام. سوگند به خدا، آن چه را که انجام داده ام، برای شیعیان من بهتر از هر چیزی است که آفتاب بر آن تابیده و غروب کرده است آیا نمی دانید که من امام شما هستم و طاعتم بر شما واجب است و به تصریح رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) که درباره ی من فرمودند: من یکی از دو سالار جوانان بهشت هستم؟

آنان گفتند: بله.

ص: 108

فرمود: آیا آن داستان را از یاد برده اید که حضرت (صلی الله علیه واله وسلم) وقتی کشتی را سوراخ کرد و دیوار را برپا داشت و تعمیر کرد و پسر را کشت این [کار او] باعث شد که موسی بن عمران (صلی الله علیه واله وسلم) بر او خشم گیرد، چه آن که حکمت آن را نمی دانست درحالی که این کار نزد خداوند که یادش بلند باد عین حکمت و صواب بود؟ آیا نمی دانید که از ما «امامان معصوم (علیهم السلام)» کسی نباشد، مگر حضرت قائم که روح الله، عیسی بن مریم (صلی الله علیه واله وسلم) پشت سر او نماز می گذارد که خدای بزرگ تولد او را پنهان داشته و او را در پرده ی غیب نگه می دارد تا این که زمان و خروجش بیعت کسی بر گردن او نباشد و او، نهمین فرزند از نسل برادرم حسین و پسر بانوی کنیزان است.

خداوند در زمان غیبت او، عمرش را دراز می گرداند و به قدرت خویش او را در سیمای جوانی کمتر از چهل سال ظاهر می گرداند که خدا بر هر چیز توانا است. (1)

در وفات او اختلاف وجود دارد. واقدی و ابن حیان و حاکم و ابن حجر می گویند: او پس از عمرو در ابتدای خلافت عثمان درگذشت. اما بخاری می گوید: «ام ایمن پس از رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) پنج ماه بیشتر زنده نبود!!». (1)

فرزندم حسن، حسین (علیهم السلام)، عباس، سلمان، عمار، مقداد، ابوذر و حذیفه را و مرا در شب دفن کن و قبر مرا مخفی نگاهدار». (1)

خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فاطمه زهرا (علیهما السلام) امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) بوده است.

زنی که به همسری نبی گرامی اسلام (صلى الله عليه واله وسلم) مفتخر شده پس از رحلت حضرت خدیجه سرپرستی صدیقه کبری را بر عهده داشته است. او از زنان خردمند عصر خویش به شمار می رفت و نامش هند بود.

شوهرش ابوسلمه در جنگ احد مجروح و پس از آن شهید شد. از این روی همان طور که بیان کردیم او به همسری پیامبر گرامی اسلام درآمد. چون حسین (علیه السلام) متولد گردید نگهداری او را بر عهده گرفت. این بانوی بزرگوار از روایان حدیث حضرت رسول (صلی الله علیه واله وسلم) نیز بود. (1)

او با ایمان به پیامبر به مقام والای امیرالمؤمنین آگاهی کامل داشت و پایگاه بلند او را در نزد پیامبر به خوبی می شناخت و چون دید معاویه به آشکار و بی پروایی به امام دشنام می دهد، نامه اعتراض آمیزی به او نوشت و گفت: «شما خدا و پیامبرش را بر روی منبرهایتان دشنام می دهید زیرا علی بن ابی طالب را لعنت می کنید و من خود شهادت می دهم که خدا و پیامبرش او را دوست می دارند».

ام عبدالله ن.ک ← ازدواج امام حسن با مادر ام عبدالله.

آنچه مسلم است دو پسر ابولهب همسران دو تن از دختران پیامبر - ام كلثوم و رقیه بودند.

ن.ک ← همسران امام.

حضرت مجتبی (علیه السلام) حتی پس از انعقاد پیمان صلح که قدرت معاویه افزایش یافت و موقعیتش بیش از پیش تثبیت شد، بعد از ورود معاویه به کوفه برفراز منبر نشست و انگیزه های صلح خود و امتیازات خاندان علی را بیان نمود و آنگاه در حضور هردو گروه با اشاره به نقاط ضعف معاویه با شدت و صراحت از روش او انتقاد کرد. (1)

پس از شهادت حضرت علی و صلح امام حسن (علیه السلام، خوارج تمام قوای خود را بر ضد معاویه بسیج کردند. در کوفه به معاویه خبر رسید که «حوثره ی اسدی» یکی از سران خوارج، برضد او قیام کرده و سپاهی دور خود گرد آورده است.

معاویه، برای تثبیت موقعیت خود و برای آنکه وانمود کند که امام مجتبی (علیه السلام) مطیع و پیرو اوست، به آن حضرت که راه مدینه را در پیش گرفته بود پیام فرستاد که شورش حوثره را سرکوب سازد و سپس به سفر خود ادامه دهد.

امام (علیه السلام) با پیام به او پاسخ داد که من برای حفظ جان مسلمانان دست از سر تو برداشتم از جنگ با تو خود داری کردم و این معنا موجب نمی شود که از جانب تو با دیگران بجنگم. اگر قرار به جنگ باشد پیش از هر کسی باید با تو بجنگم چه مبارزه با تو از جنگ با خوارج لازمتر است!. (2)

به حضور آن بزرگوار رسیدم، دیدم جلوی امام طشتی هست؛ خونی که استفراغ می کرد در آن می ریخت و قطعات جگرش به وسیله ی زهری که توسط معاویه به آن حضرت داده شده بود خارج می شد.

به حضرت عرض کردم سرورم چرا خود را معالجه نمی کند؟ فرمود: ای بنده ی خدا مرگ را با چه می توان معالجه نمود؟!

من گفتم: إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ.

سپس به امام (علیه السلام) گفتم پسر پیامبر خدا! مرا موعظه کن فرمود: آری، ای جناده! آماده ی سفر آخرت باش، توشه این سفر را پیش از فرا رسیدن مرگت تهیه کن.

بدان که تو در تعقیب دنیا هستی و مرگ در تعقیب تو، امروز غم فردا را مخور! آگاه باش! از مال دنیا سهم تو به اندازه ی غذای توست و بازمانده ی آن مال دیگران است و تو خزانه دار آنها خواهی بود.

بدان كه: في حَلَالِهَا حِسَابٌ وَ فِي حَرَامِهَا عِقَابٌ وَ في الشُّبَهَاتِ عِثابٌ: فرداى قیامت راجع به مال حلال دنیا حساب و درباره ی حرام آن عذاب و برای شبهه ناک آن سرزنش خواهید شد.

برای دنیایت چنان بكوش که گویی همیشه در آن خواهی زیست، فرصت انجام کارهای آن را داری و برای آخرت چنان تلاش کن که گویی فردا خواهی مرد وقت انجام کارهای آن را نداری.

إِذَا أَرَدْتَ عِزَّاً بِلَا عَشِيرَةٍ وَ هَيْبَةً بِلَا سُلْطَانِ فَاخْرُجْ مِنْ ذُلُّ مَعْصِيَةِ اللَّهِ إِلَى عِنْ طَاعَةِ؛ اگر خواهان عزت بدون قوم و قبیله و قدرت بدون سلطنت باشی، از دلت معصیت پروردگار را خارج کن و به عزت طاعت او درآی.

سپس امام حسن (علیه السلام) در ادامه فرمود هرگاه ناچار شدی با مردم رفاقت کنی با کسی رفیق باش که: -

ص: 116

1- زینت بخش تو باشد.

2- اگر به او خدمتی انجام دادی نگهدار تو باشد.

3- هروقت از او تقاضای کمک کنی یاریت کند.

4- هرگاه سخن بگویی تصدیقت کند.

5- اگر بر دشمنی حمله ور شوی پشتیبانت باشد.

6- هرگاه دستی برای احسان دراز کردی او نیز دراز کند.

7- اگر مشکلی داشتی آن را برطرف کند.

8- چنانچه از تو نیکی دید فراموش نکند.

9- هرگاه از او چیزی خواستی عطا کند.

10- اگر تو ساکت باشی او سخن بگوید.

11- هرگاه بلا و مصیبتی به او رسید تو ناراحت شوی.

خلاصه باید کسانی را به دوستی و رفاقت انتخاب نمود که به وسیله ی او بلایی بر تو وارد نشود و گرفتاری برایت پیش نیاید.

هنگام پیش آمدها تو را رها ننماید، چنانچه در موضوعی اختلاف نمودید تو را بر خویشتن مقدم بدارد.

جناده می گوید: سخن امام (علیه السلام) به اینجا که رسید نفسش بند آمد رنگ مبارکش به زردی گرائید، طوری که ترسیدم امام (علیه السلام) شهید گردد.

این سخن گهر بار فرزند پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) تمام حدود و شرایط دوستی و دوست یابی را هر در بردارد باید از آن پند گرفت و به آن عمل کرد. (1)

دشنام دهند و مقام والایش را کوچک شمارند انیس انصاری که از یاران پاکیزه خوی پیامبر بود به دفاع برخاست و اقدام معاویه را زشت شمرد.

نجات یافت». (1) هرکه از این امامان پیروی کند از هلاکت ابدی نجات پیدا می کند و هرکه تمرد کند، دچار هلاکت و بدبختی دائمی گردد. امامان مصداق این آیه قرآن هستند:

«عِبَادِهِ الْمُكْرَمِينَ الَّذِينَ لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ»، که خدا هرگونه پلیدی و آلودگی را از امامان دور ساخته و پاک و پاکیزه شان نموده است.

به عقیده ما فرمان اینها فرمان خدا نهی شان نهی خدا و اطاعت و سرپیچی از دستورشان اطاعت و سرپیچی از دستور خدا است، دوستدار اینان دوستدار خدا است و دشمنشان دشمن خدا هرکه فرمان اینان را رد کند فرمان پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) را رد کرده و این کار در حقیقت رد فرمان الهی است، بنابراین باید در برابر امر و دستور اینها سر تسلیم فرود آورد و گفتارشان را (بدون چون و چرا) به کار بندد.

به همین جهت ما معتقدیم احکام و وظایف شرعی را تنها باید از طریق اینها به دست آورد و تنها با این کار است که ذمه انسان از مسئولیت تکالیف و وظایف واقعی بری می شود و انسان اطمینان پیدا می کند که به وظایف خود عمل نموده است. اینان مانند کشتی نوح هستند پیروی از اینها موجب نجات و سعادت و سرپیچی، سبب گم شدن در امواج دریای گمراهی و انحرافات عقیده ای و افکار و کشمکش های شیطانی است.

ن.ک ← شخصیت امام، امامت و خلافت امام.

ولایت من است و ولایت من ولایت خداست. جنگ با آنان جنگ با من است و جنگ با من جنگ با خدا، آشتی با آنان آشتی با من است و آشتی با من آشتی بودن با خداست. (1)

پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) درباره ولایت اهل بیت در گفتار دیگری می فرماید ولایت من و ولایت اهل بیت من، مایه ی ایمنی از آتش دوزخ است. (2)

امام حسن (علیه السلام) فرمود: پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) در پی انصار فرستاد و آنان نزدش آمدند. پس به آنان فرمود: «ای جماعت انصار! آیا شما را به چیزی راه نمایی نکنم که اگر به دامنش چنگ زنید پس از آن هرگز گمراه نمی شوید؟».

گفتند: چرا ای پیامبر خدا!.

فرمود: «این علی است. به دوستی من او را دوست بدارید و به احترام من به او احترام نهید؛ زیرا جبرئیل از جانب خدای عزوجل به من دستور داد که این مطلب را به شما بگویم». (3)

ص: 120

که با یادآوری جنایاتی که در سراسر دوران حکومت معاویه موج می زد، روح قیام را در دل های مردم برانگیخت تا روز موعود فرا رسد. (1)

حضرت ده سال در مدینه اقامت گزید و در این مدت همچون پدر و جد بزرگوارش طبیب و معلمی دلسوز و پناه گاهی مطمئن برای مردم مدینه و مظلومان عالم بود و خورشید گونه بر همه زوایای تاریک عالم اسلام می تابید و با سخنان زیبای علی گونه و رفتار و همه اندیشه حلیمانه محمدی و حجب و تقوای فاطمه گونه اش مسلمین جهان را رهبری می کرد و در مقابل جبهه کفر راست قامتانه ایستادگی کرد و به نور الهی درخششی دیگر داد.

کودکانشان باشند و مواظب باشند طفل بی گناه که نهادش بر خوبی آفریده شده فاسد و بدبخت نگردد.

حضرت زهرا (علیهما السلام) که خودش تربیت یافته دامن وحی بود از تربیت اسلامی بی اطلاع و غافل نبود. او می دانست که از چگونگی شیر مادر و بوسه هایی که بر لب های معصوم کودکانش می زند گرفته تا تمام حرکات و اعمال و گفتارش در روحیه حساس آنها اثر دارند.

او می دانست باید امام تربیت کند و نمونه هایی را به جامعه تحویل دهد که آینه و معروف حقیقت و روح اسلام باشند و حقایق و معارف قرآن در وجودش جلوه گر باشد و این موضوع کار سهل و آسانی نیست.

فاطمه (علیهما السلام) می دانست باید امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) را تربیت کند که در موقع احتیاج اسلام، جان خود و عزیزانش را در راه دفاع از دین و مبارزه با بیدادگری فدا کند و بوسیله خون های عزیزانش درخت اسلام را سیراب گرداند می دانست باید دخترانی همانند زینب و ام کلثوم پرورش دهد که بوسیله ایراد خطبه ها و سخنرانی های شورانگیز دستگاه ظلم و ستم بنی امیه را رسوا و مفتضح سازند، و جلو مقاصد شوم آنان را بگیرند.

او می دانست باید فرزند بردباری همانند حسن (علیه السلام) تربیت کند که در موقع حساس اسلام دندان بر جگر بگذارد و برای حفظ منافع عالی اسلام و فراهم ساختن زمینه ی انقلاب اسلامی سکوت کند و به وسیله ی صلح با معاویه به جهانیان بفهماند که اسلام تا بتواند صلح را بر جنگ ترجیح می دهد و بدان وسیله عوام فریبی و ظاهرسازی و حقه بازی معاویه را آشکار سازد.

او محیط خانه را بسیار بزرگ و حساس می دانست آن را کارخانه بزرگ انسان سازی و دانشگاه مهم تمرینات نظامی و درس فداکاری می شمرد.

ص: 126

می دانست که تربیت شدگان این مدرسه، هر درسی را که در اینجا بیاموزند، در میدان بزرگ اجتماع به مرحله ی بروز و ظهور در خواهند آورد. حضرت زهرا (علیهما السلام) از زن بودن احساس حقارت و کوچکی نمی کرد و مقام زن را بسی عالی و شامخ می دانست و چنین لیاقتی را در خویش می دید که دستگاه آفرینش چنین مسئولیت سنگین و مهمی را بر دوشش نهاده و چنین پایگاه مهمی را بدو تفویض نموده است. (1)

نماز عید فطر و قربان اذان و اقامه مشروعیت ندارد».

خطبه های نماز عید فطر را قبل از نماز خواند و این عمل را بنی امیه برخلاف سنت رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) ادامه دادند.

آب را در ظرف طلا و نقره می نوشید و در آنها غذا می خورد درحالی که رسول خدا آن را نهی کرده بود. لباس حریر (که بر مردان حرام است) بر تن می کرد و اعتنایی به محرمات الهی نمی کرد.

بنی امیه به پیروی از احکام خود همچون معاویه در یکی از دو خطبه نماز جمعه و عید به هنگام گوش دادن خطبه ها می نشستند و در دیگری می ایستادند.

ن.ک ← ممانعت از ازدواج شیطنت آمیز.

را ارشاد می کنیم؛ و اگر بردباری بطلبی عطا می کنیم؛ و اگر گرسنه باشی تو را سیر می کنیم؛ و اگر برهنه باشی، تو را می پوشانیم و اگر محتاج باشی، بی نیازت می کنیم، و اگر رانده شده ای تو را پناه می دهیم؛ و اگر حاجتی داری حاجتت را بر می آوریم و اگر بار خود را به خانه ی ما فرود می آوری و میهمان ما باشی تا وقت رفتن برای تو بهتر خواهد بود؛ زیرا که خانه ای گشاده داریم و جاه و مال فراوان است».

وقتی مرد شامی این سخنان را از آن حضرت شنید، گریست و گفت: «شهادت می دهم که تویی خلیفه خدا در روی زمین و خدا بهتر می داند که رسالت و خلافت را در کجا قرار دهد پیش از آنکه تو را ملاقات کنم تو و پدرت دشمن ترین خلق بودید نزد من و اکنون محبوب ترین خلق خدایید نزد من.» پس بار خود را به خانه ی آن حضرت فرود آورد تا در مدینه بود، میهمان آن جناب بود و از محبّان و معتقدان خانه نبوت و اهل بیت رسالت گردید.

دیگر از موارد و خویشتن داری امام (علیه السلام) این بود که وقتی از دنیا رفت جنازه اش را از خانه اش خارج نموده بیرون آوردند. یک گوشه ی تابوت آن حضرت را مروان به دوش گرفته بود و حمل می نمود. امام حسین (علیه السلام) به مروان گفت: «تَحمَل اليَوم جِنَازَتُه وَ كُنتُ بِالأمس تجرعه الغيظ».

«امروز جنازه اش را حمل می کنی و دیروز غصه و اندوه را جرعه جرعه بر گلویش می ریختی».

مروان گفت: «نَعَم كُنت أفعَل ذلِكَ بِمَن يُوازَن حَلمه الجبال»، «آری، راست می گویی این چنین می کردم در حق کسی که حلمش هم وزن کوه ها بود». (1)

ن.ک← حلم امام حسن (علیه السلام).

ص: 130

9. سلطان شاه مبین.

10. سلطان محیی الدین.

11. سلطان عبدالجليل.

12. سلطان محمد الحسن.

13. سلطان محمد جمال.

14. سلطان عمر سیف الدین.

15. سلطان هاشم خلیل.

16. سلطان محمد جمال العالم.

17. سلطان حاج عمر على سيف الدين.

18. سلطان حاج حسن البلقيه. (1)

جنایت های تاریخی را مرتکب شد و پیرمردان نماز گزار را کشت و کودکان شیر خوار را سر برید تا بنیان حکومت ستمگرانه معاویه را مستحکم سازد.

سربن ارطاه که به فرمان معاویه به همراه گروهی سپاهیان سفاک به یمن حمله برد مرتکب جنایت هایی شد که تاریخ نظیر آن را به یاد ندارد.

به کار گیرند. علی (علیه السلام) حکومت خود را با عدالت پیش می برد و آنان که به زراندوزی های زمان عثمان خو کرده بودند و همانانی که مردم را به قتل او تشویق می کردند پس از مدتی که اوضاع را به فراخور حال خود ندیدند پیراهن خونین عثمان را دستاویز مقاصد پلید خود ساختند در بصره به اخلال گری و آشوب طلبی دست زدند علی (علیه السلام) فرزند بزرگ خود امام حسن (علیه السلام) را برای جلب مشارکت مردم در ستیز با پیمان شکنان به کوفه فرستاد. (1) وقتی مردم او را دیدند که می خواهد برای آنان سخنرانی کند زیر لب می گفتند: «خدایا! زبان زاده دختر پیامبرمان را گویا گردان.» امام مجتبی (علیه السلام) به سبب بیماری که داشت، به ستونی تکیه کرد و سخنان بسیار شیوا و رسایی ایراد کرد امام پس از سپاس و ستایش به درگاه خداوند فرمود:

ای مردم! می دانید که امیر مؤمنین علی (علیه السلام) مرا به سوی شما فرستاده تا شما را به عمل کردن به کتاب خدا و ستیز در راه او فرا خوانم اگر چه جنگ برای شما خوشایند نیست ولی پس از آن خشنودی او سبب خوش حالی شما خواهد شد. شما به خوبی می دانید که علی همان کسی است که به تنهایی و نخستین بار با پیامبر نماز خواند و ده سال بیشتر نداشت که او را تصدیق کرد همه جا با رسول خدا بوده و تلاش هایش تنها در راه جلب خشنودی خدا و پیروزی رسولش بود کردار نیک او را در اسلام، همگی می دانید. رسول خدا همواره از او خشنود بود تا آن گاه که دیدگان خود را از این دنیا بست. علی (علیه السلام) او را غسل داد و فرشتگان به او کمک کردند فضل - پسر عمویش- آب برای او می آورد و خود او را در قبر نهاد. رسول خدا در پرداخت بدهی ها و انجام وعده های خود و دیگر کارها به او سفارش -

ص: 134

می کرد. اینها همه منت هایی است که خدا به على عنايت فرموده است به خدا سوگند کسی علی (علیه السلام) را برای بیعت به سوی خدا فران خواند این مردم که به سان شتران تشنه که به سوی آبشخور هجوم می برند به سویش آمدند و همگی نیز از روی میل با او بیعت کردند، ولی گروهی از آنان بدون دلیل و بی آنکه اشتباهی از او دیده باشند، پیمانشان را با او شکستند و با او کینه توزی کردند و به او حسد ورزیدند پس ای بندگان خدا پرهیزگاری پیشه سازید. پایداری کنید و از خدا کمک بخواهید و در مورد آن چه فرومانروای شما خواسته شتاب کنید خداوند ما و شما را به آن چه که با آن دوستان و پیراونش را حفظ کرده نگاه دارد و پیروی از خود را به شما روزی کند و ما و شما را بر ستیز دشمنانش نیرومند سازد. (1)

مردم پس از شنیدن سخنان امام مجتبی (علیه السلام) آمادگی خود را برای شرکت در جنگ و یاری علی (علیه السلام) اعلام کردند و امام مجتبی (علیه السلام) توانست سپاه انبوهی را برای جنگ در رکاب علی گرد آورد.

همان گونه که گفته شد، امام مجتبی (علیه السلام) در جنگ جمل حضوری چشمگیر و شجاعانه داشت و ضربه نهایی را ایشان با نحر کردن شتر عایشه به انجام رسانید و جنگ را به سود امیرالمؤمنین پایان داد.

به امیرالمؤمنین (علیه السلام) رسید علی فرزندش امام مجتبی (علیه السلام) را مأمور کرد تا برای مردم سخنرانی کند و آنان را برای دفاع در برابر مهاجمان زرپرست و زورمدار تشویق کند. امام مجتبی (علیه السلام) در حضور پدر سخنان رسا و شیوایی بیان نمود و این گونه مردم را به جنگ با معاویه تشویق کرد:

سپاس خداوندی را که جز او خداوندی نیست و شریکی ندارد. او را آن سان که شایسته ستایش است می ستایم سپس فرمود: همانا خداوند حق بزرگ خود را بر دوش شما گذاشته است چنان نعمت فراوانی به شما ارزانی داشته است که به شمار نمی آید سپاس و ستایش او آن گونه که شایسته اوست ادا نمی شود و در گستره بیان نمی گنجد چشم ما به خاطر خدا و در راستای مصالح شماست؛ زیرا پرودگار بر ما منت نهاده تا شکرگزار او باشیم و در نعمت ها و آزمون ها و بخشش هایش خشنودی او را به دست آوریم.

همانا هیچ ملتی بر کاری اجتماع نکردند و یکپارچه نشدند؛ مگر آن که بدان استحکام و قدرت یافتند و پیوندشان استوار گردید. پس برای نبرد با دشمن خودمعاویه بسیج گردید؛ زیرا او اینک آماده شده است شما روحیه پیکار را رها نکنید که ترک آن، رشته پیوند قلب ها و همبستگی تان را از میان می برد زیرا هرگز قومی پایداری نکردند، مگر آن که خداوند به برکت این پایداری ناتوانی را از ایشان برگرفت و آنان را از سختی ها و خواری ها نگاه داشت و به سوی نشانه های دینداری هدایتشان کرد. (1)

علیکم السلام، بنشین.

وقتی که بشیر نشست امام به او فرمود من مؤمنان را خوار نکردم بلکه به آنها عزت بخشیدم قصدم از صلح این بود که شما را از مرگ برهانم زیرا دیدم یارانم آماده ی جنگ نیستند.

بقیع. ن.ک ← فضایل بقیع، قبرستان بقیع مقبره امام مجتبی (علیه السلام).

و تقیه شده بود بنابراین آنها از حدیث قدرت برای مخفی کردن مرام خویش تواناترین فرق اسلامی محسوب می شدند.

ستم و فشار بر مردم باعث اندوه و زاری شده بود به حدی که ادب شیعه به حزن والم آمیخته شده بود.

بنی امیه ایرانیانی را که اسلام آورده پست و خوار می شمردند.

ایرانی می بایست به عرب زن بدهد، ولی از عرب ها زن نگیرد از او ارث ببرند ولی آنها از عرب ها ارث نبرند.

عطايا، نصیب و خواربار ایرانیان را کمتر می دادند در جنگ ها ایشان را بیشتر اول قرار داده و سپر بلایا ساخته تا راه ها را آماده و خارهای سر راه را از میان بردارند. زیرا منظور معاویه این بود که از عجم کشتار شود نه از عرب.

هیچ یک از ایشان نباید در نماز جماعت بر عرب امامت کنند و کسی از آنها نباید در نماز جماعت (مادامی که عرب در بین باشد) در صف اول بایستد، مگر برای تکمیل صف.

ایالت هیچ سرحدی از حدود مسلمین یا حکومت هیچ یک از شهرها را به احدی از ایرانیان ندادند.

و ایرانی نباید مباشر قضاوت مسلمین و احکام شود زیرا که رفتار عمر درباره ی ایشان چنین بود.

نسل به آن پای بند بودند و از سوی دیگر با مبعوث شدن فردی از میان آنان به رسالت جهانی و ابدی پیوندی در خط ممتد توحید و نبوت از آغاز پیدایش انسان تا سرانجام عالم هستی به وجود آوردند و به راستی مردان و زنان بزرگی از این تیره طائفه به رشد و ظهور رسید که هرکدام از آنان به تنهایی تاریخ ساز و تاریخ مدار شده اند. (1)

اهل بیت عصمت و طهارت از جمله امام مجتبی (علیه السلام) از خاندان بنی هاشم می باشند.

روزی علی (علیه السلام) در خانه پنهان شد و حسن (علیه السلام) که مطلب حیاتی تازه ای از جدّش پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) شنیده بود خواست آن را به مادر برساند که به صورت غیر منتظره ای، اضطراب یافت و مادر از اضطراب او به تعجب افتاد!.

امام حسن (علیه السلام) به مادرش چنین گفت: «لا تَعجُبُى يا أماه؛ فإنْ كَبيراً يَسمَعَنى، وَ أستَماعه قد أوقفنى»، «اى مادر من! در شگفت مباش، به درستی که بزرگی به من گوش فرا داده و گوش سپاری او من را متوقف نموده است».

بنا به یک روایت دیگر چنین جواب داد: «یا أماه قَلَّ بَيَانِي وَ كَلَّ لِسَانِي لَعَلَّ سَيِّداً يَرْعانى»، ای مادر بیانم بند آمده است، احتمالاً سروری مراقبم است». (1)

و روز به گریه ام ادامه می دهم تا به پدرم رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) ملحق شوم».

على (علیه السلام) فرمود: «مختار هستی هرچه به نظرت می رسد انجام بده».

سپس علی (علیه السلام) برای زهرا (علیهما السلام) سرپناهی دورتر از خانه های مردم در قبرستان بقیع ساخت و آن را بیت الاحزان نامید.

فاطمه (عليهما السلا) هر روز صبح حسن و حسین (علیهم السلام) را در پیش روی خود به سوی بقیع روانه می کرد و گریان به بیت الاحزان می رفت و کنار قبرها همچنان می گریست وقتی که شب فرا می رسد امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نزد او می آمد و همراه آن حضرت به خانه مراجعت می کرد. (1)

این بود که این واقعیت ها را شفاف و بی پرده بر همگان مکشوف سازند و در نتیجه عقول و افکار آنها را برای درک و فهم این حقایق تلخ و قیام و مبارزه بر ضد آن آماده سازند.

بنابراین اگر امام مجتبی (علیه السلام) صلح کرد نه برای این بود که شانه از زیر بار مسئولیت خالی کند، بلکه برای این بود که مبارزه را در سطح دیگری شروع کند.

اتفاقاً حوادثی که در پس انعقاد پیمان صلح به وقوع پیوست، به این مطلب کمک کرد و عراقیان را سخت تکان داد. «طبری» می نویسد:

«معاویه (پس از آتش بس) در «نخیله» (نزدیکی کوفه) اردو زد. در این هنگام گروهی از خوارج بر ضد او قیام کرده وارد شهر کوفه شدند. معاویه یک ستون نظامی از شامیان را به جنگ آنها فرستاد خوارج آنها را شکست دادند. معاویه به اهل کوفه دستور داد خوارج را سرکوب سازند و تهدید کرد که اگر با خوارج نجنگند در امان نخواهند بود!».

بدین ترتیب مردم عراق که حاضر به جنگ در رکاب امیرالمؤمنین و حسن بن علی (علیهم السلام) نبودند از طرف معاویه که دشمن مشترک آنها و خوارج بود، مجبور به جنگ با خوارج شدند! و این نشان داد که در حکومت معاویه هرگز به صلح و آرامشی که آرزو می کردند، نخواهند رسید. (1)

ن.ک ← سیاست تهدید و گرسنگی.

کشته شود و او کشته نمی شود تا همه اهل بیت او کشته شوند و اهل بيت او کشته نمی شوند تا اهل شام را نکشند. (1)

ص: 146

پارسایی امام ن. ک ← زهد امام.

پاداش رسالت ن.ک ← ثقلین.

در صورتی که عیسی روح الله است و خدا او را به حضرت مریم (علیهما السلام) عطا کرد از سوی دیگر خدای علیم عیسی را به حضرت ابراهیم نسبت می دهد و او را از فرزندان ابراهیم به شما می آورد.

حجّاج گفت: چه باعث شده که تو این موضوع را تبلیغ نمایی؟ گفتم: خدا بر اهل علم واجب کرده که علم خود را نشر دهند، چنانکه در قرآن مجید می فرماید «و به خاطر آورید زمانی را که خداوند از کسانی که به آنها کتاب داده شده پیمان گرفت که حتماً آن را برای مردم آشکار نموده و کتمان نکنید.»

حجّاج گفت: راست می گویی ولی در عین حال مبادا این موضوع را تکرار نمایی و نشر دهی!

این حدیث را شعبی مفصل تر از این نقل کرده، چنانکه می گوید:

یک شب حجّاج مرا خواست، من ترسیدم از این روی برخاستم وضو گرفتم و وصیت خود را کردم و نزد حجاج رفتم، وقتی نگاه کردم یک سفره ی چرمی گسترده و یک شمشیر برهنه نزد حجاج است. من سلام کردم و او جواب داد آنگاه به من گفت: خائف مباش زیرا من تو را تا فردا ظهر امان داده ام پس از اینکه مرا نزد خود نشانید دستور داد تا مردی را آوردند که وی را غل و زنجیر کرده بودند و او را در مقابل حجاج قرار دادند.

حجاج گفت: این پیرمرد می گوید حسن و حسین (علیهم السلام) فرزندان پیغمبر خدایند، اگر برای این مدعا دلیلی از قرآن نیاورد گردن او را خواهم زد.

من گفتم: پس باید این غل و زنجیر را از گردن وی باز کرد، زیرا که آزاد خواهد شد و اگر دلیلی از قرآن نیاورد و بخواهی گردن وی را بزنی شمشیر، این غل و زنجیر را قطع نمی کند هنگامی که غل و زنجیر را از گردنش باز نمودند دیدم او سعیدبن جبیر است. من محزون شدم و با -

ص: 149

خودم گفتم چگونه از قرآن دلیل خواهد آورد؟.

حجّاج به وی گفت: دلیل خود را از قرآن بیاور و گرنه گردن تو را خواهم زد.

سعیدبن جبیر گفت: مهلتم بده، وی ساعتی صبر کرد و گفت: حجّت و دلیل خود بیاور! سعید گفت: صبر کن او ساعتی صبر کرد و گفت: دلیل و برهان خویش را بیاور!.

سعید بن جبیر گفت: أعوذ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّحِيمِ.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ سپس آیه ی 84 از سوره ی انعام را تلاوت کرد.

سعید پس از خواندن این آیه ساکت شد.

حجاج به وی گفت: ادامه ی آیه را بخوان! سعید آیه 85 این سوره را هم تلاوت کرد. آنگاه سعید گفت: ای حجّاج! حضرت عیسی (علیه السلام) چه نسبتی به حضرت ابراهیم (علیه السلام) دارد؟

حجاج گفت: عیسی از فرزندان ابراهیم محسوب می شود. سعید گفت: حضرت عیسی که بدون پدر خلق شده و از نواده های دختری حضرت ابراهیم (علیه السلام) به شمار می رود با اینکه فاصله ی بین حضرت عیسی و حضرت ابراهیم (علیهم السلام) خیلی زیاد است.

بنابراین از فرزندان حضرت ابراهیم (علیه السلام) محسوب می شود. پس امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) با اینکه با رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فاصله ای ندارند به طریق اولی فرزندان پیغمیر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) محسوب خواهند شد.

حجّاج پس از این گفتگوها مبلغ ده هزار اشرفی به سعیدبن جبیر جایزه داد و دستور داد تا او را به خانه اش باز گردانیدند. عامر شعبی می گوید: من با خود گفتم بر من واجب است که نزد این مرد عالم یعنی سعیدبن جبیر بروم و معانی قرآن را از او بیاموزم، زیرا من گمان می کردم که معانی قرآن را می دانم ولی اکنون معلوم شد که نمی دانم.

ص: 150

وقتی متوجه سعید بن جبیر شدم دیدم وی در میان مسجد نشسته و آن اشرفی ها را در مقابل خود ریخته و آنها را همچنان ده اشرفی صدقه می دهد و می گوید اینها از برکت حسن و حسین (علیهم السلام) است. اگر ما یک نفر (یعنی حجاج) را ناراحت کردیم هزار نفر را با پرداخت این پول ها خوشحال نمودیم و خدا و رسولش را راضی نمودیم. (1)

در کتاب مناقب می نگارد: حضرت فاطمه زهرا (علیهما السلام) دوازده ساله بودند که حضرت امام حسن (علیه السلام) را زائیدند فرزندان فاطمه ی اطهر (علیهما السلام) عبارتند از: 1- حسن 2- حسین 3- محسن (علیهم السلام).

ابن قتیبه در کتاب معارف می نگارد حضرت محسن (علیه السلام) از آن ضربتی که قنفذ به حضرت زهرا (علیهما السلام) زد سقط شد. 4- زینب (علیه السلام) 5- ام كلثوم (علیه السلام).

ابن ابی الحدید در شرح این خطبه می گوید وقتی حضرت امیر (علیه السلام) در جنگ صفین دید امام حسن (علیه السلام) به سوی جنگ می رود فرمود: این را در عقب من قرار دهید زیرا من از مردن این دو پسر یعنی حسن و حسین (علیهم السلام) مضایقه دارم. اگر ایشان بمیرند نسل پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) قطع خواهد شد. اگر بگویی آیا جایز است که به امام حسن و امام حسين (علیهم السلام)و فرزندان ایشان گفته شود فرزندان و ذریه و نسل پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم)؟ من می گویم: آری، زیرا منظور خدای علیم که در این آیه ی شریفه می فرماید: «ما پسران خود را دعوت می کنیم و شما هم پسرانتان را» امام حسن و امام حسین (علیه السلام) است.

جواب دیگر اینکه؛ اگر کسی وصیت می کند مالی را به فرزندان فلانی بدهید فرزندان دختری او هم داخل فرزندان وی خواهند بود. دیگر اینکه؛ خدا حضرت عیسی (علیه السلام) را از ذریه ی حضرت ابراهیم (علیه السلام) قرار داده است.

ص: 151

و نیز؛ اهل لغت عرب اختلافی ندارند در اینکه فرزاندان دختر از نسل مرد به شمار روند (یعنی اولاد دختری هم تفاوتی با اولاد پسری ندارند). اگر بگویی جواب این آیه را که خدا در آیه ی 40 سوره احزاب می فرماید: «حضرت محمد (صلی الله علیه واله وسلم) هیچ کدام از مردان شما نبود» من در جواب می گویم: تو در اینکه پیغمبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) پدر ابراهیم بن ماریه است چه می گویی؟ هر جوابی که در این باره بگویی من هم همان را درباره ی حسین (علیه السلام) خواهم گفت. جوابی که شامل همه ی اینها بشود این است که منظور از این آیه زیدبن حارثه است.

زیرا عادت عرب در زمان جاهلیت این بود که غلام زر خرید را برای خود پسر می دانستند از این روی به زیدبن حارثه هم می گفتند زید بن محمد بدین جهت خدا این روش را باطل کرد و فرمود: حضرت محمد (صلی الله علیه واله وسلم) پدر مردانی که بالغ و معروفند نیست. این مطلب با اینکه آن بزرگوار پدر کودکانی از قبیل ابراهیم و حسین (علیه السلام) باشد منافاتی ندارد. (1)

وی عشقی شدید می ورزد و پیداست که امیرالمؤمنین بزرگترین فرزاندان فاطمه را با چه حرارت و التهابی دوست می داشته است.

امام حسن (علیه السلام) اصرار داشت که وی را حسن بن علی بنامند مردم به گمان این که او از نسبت و ارتباطش با خانواده ی مادر بیشتر خرسند است وی را حسن بن فاطمه می نامیدند.

مخصوصاً زنان در این باب مبالغه داشتند. اما امام حسن می فرمود: من حسن به علی هستم. مرا پسر علی بنامید زیرا پدرم از مادر شریف تر و عظیم تر است.

ن.ک← امام حسن (علیه السلام) در نگاه امیرالمؤمنان (علیه السلام).

پنج تن آل عبا ن.ک ← حدیث کساء.

پنجشنبه شوم ن.ک ← بیماری پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم).

سپس فرمود: «نزد مادرتان بروید». حسن و حسین (علیهم السلام) از خانه بیرونرفتند. پس برقی زد و زمین روشن شد به خانه ی خودشان رسیدند. پیغمبر (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: «سپاس خدای را که ما اهل بیت را گرامی داشت». (1)

را می یافت به قتل می رساند به طوری که شمار زیادی را کشت. او دست و پای مردم را قطع و چشمانشان را کور می کرد خود معاویه نیز جماعتی از شیعیان را به قتل رساند. معاویه خود دستور به دار آویختن گروهی از شیعیان را صادر کرد زیاد شیعیان را در مسجد جمع می کرد تا از علی (علیه السلام) اظهار بیزاری جویند. حاکم بصره نیز در جستجوی شیعیان بود و با یافتن آنها آنان را به قتل می رساند عده ای از صحابه و تابعین به دستور معاویه به شهادت رسیدند.

در سال 53 هجری معاویه حجر بن عدی و اصحابش را به قتل رساند و او اولین کسی بود که به همراه اصحابش به شیوه ی قتل صبر در اسلام کشته شد. (1) عمروبن حمق خزاعی صحابی عظیم را هم به قتل رساند. (2)

مالک اشتر یکی از اشراف و بزرگان عرب و یکی از فرماندهان جنگ های امام علی (علیه السلام) بود. معاویه او را در مسیر مصر به وسیله ی سم، به دست یکی از غلامانش به قتل رسانید. (3) رشید هجری از شاگردان امام علی (علیه السلام) و خواص وی بود زیاد دستور داد که از علی (علیه السلام) برائت جسته و او را لعنت کند، او امتناع ورزید. از این رو دو دست و دو پا و زبان او را بریده و به دار آویخت. (4)

جویریه بن مهر عبدی را به جرم داشتن ولایت علی (علیه السلام) دستگیر نموده و بعداز جدا کردن دو دست و دو پای او، بر شاخه ی درخت خرما به دار آویخت.

ص: 155

که این دو ریحانه ی من دو نور چشمم هستند».

جبرئیل عرض کرد: یا رسول الله خدا درباره ی آن دو دستوری داده است. حضرت فرمود: آن دستور چیست؟ جبرئیل پاسخ داد حسن (علیه السلام)مسموم می گردد و حسین (علیه السلام) ذبح می شود برای هر پیامبری دعای مستجابی وجود دارد. اگر می خواهی نزد خداوند دعا کن که دو فرزندت حسن و حسین (علیهم السلام) را از شهادت حفظ کند و اگر می خواهی این مصیبت ذخیره ای برای گناهکاران امتت در روز قیامت باشد.

پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: ای جبرئیل من به حکم پروردگارم راضی هستم. دعایم نیز ذخیره ی روز قیامت برای شفاعت گناهکاران امتم باشد و خداوند درباره ی دو پسرم آنچه مقدر کرده انجام خواهد داد. پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) به شهادت رسید و پیشگویی های حضرت درباره ی مصیبت ها یکی پس از دیگری به وقوع پیوست. حضرت زهرا و امیرالمؤمنین به شهادت رسیدند و آخرین روزهای عمر امام حسن (علیه السلام) فرا رسید.

از یک سو معاویه درحال آماده سازی مراحل ترور حضرت بود و از سوی دیگر امام حسن (علیه السلام) با سخنان صریح خبر از شهادت خویش می داد. (1)

مجتبی (علیه السلام) به دنیا آمد و پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) ایشان را به ام الفضل سپرد تا به همراه «قثم» «پسر عباس، امام مجتبی (علیه السلام) را شیر دهد». (1)

که بعد از من بر شما فرود م یآید گفتم آن چست؟ فرمود: می گریم بر آن زخم تیغ که بر فرق تو می آید و بر آن لطمه که فاطمه بدان زده می شود و بر آن زخم که بر ران امام حسن (علیه السلام) می زنند و آن سَم که او را سقایت می کنند و بر شهادت حسین (علیه السلام) پس اهل بیت همه گاه گریه می کردند گفتم: یا رسول الله خداوند ما را خلق نکرده است مگر از برای بلا فرمود: بشارت باد تو را ای علی! همانا خداوند با من پیمان نهاده که دوست نمی دارد تو را مگر مؤمن و دشمن نمی دارد تو را مگر منافق. (1)

گریه می کنی اشک های تو در پیشگاهم بسیار پربهاست که قیمت ندارد؛ اگر می خواهی آن دو را نگه داری روز قیامت، دیگر شفاعتی نخواهی داشت». پس رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) گفت: «پرودگارا! شفاعت برایم محبوب تر است، اگر چه نور چشمانم، فاطمه (علیهما السلام) هم با آن دو کشته شود». (1)

[ابن عباس در ادامه آورده است:] حسن و حسین (علیهم السلام) درحالی که با فریاد می گریستند پیش رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) آمدند تا اینکه خود را روی پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) انداختند و حضرت علی (علیه السلام) می خواست آن دو را از پیامبر جدا کند که رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) به هوش آمد و گفت: ای علی! بگذار، آنها را ببویم و آنان نیز مرا ببویند، حال که در آستانه سفر به آنان جهانم بگذار توشه راهی از آنان برگیرم و آنها نیز از محبت من، توشه ای برگیرند. زود باشد که پس از من مظلوم شوند و کشته. لعنت خدا بر کسانی باد که بر آنان ظلم کنند! و این را سه بار گفت. (1)

3. «سلیم بن قیس هلالی: ضمن حدیث بلندی به نقل از «عبدالله بن جعفر» از پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) روایت می کند آن حضرت فرمود: «پسرم حسن (علیه السلام) با زهر و فرزندم حسین (علیه السلام) با شمشیر کشته می شوند». (2)

و عیالت و غارت خیمه هایت اجتماع می کنند که در آن هنگام، نفرین ابدی بنی امیه را فرا گیرد و از آسمان، خون و خاکستر بارد و هر چه هست بر تو بگرید؛ حتی حیوانات وحشی در بیابان ها و ماهیان دریاها. (1)

ص: 162

«ابن عبدالبر» نوشته است در تاریخ وفات او (امام حسن علیه السلام) اختلاف است گفته شده در سال 49، بلکه گفته شده در ربیع الاول سال پنجاه، پس از آنکه از خلافت معاویه ده سال گذشت. بعضی گفته اند در سال 51 درگذشت. (1)

ابو محمد حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی از علمای برجسته قرن چهارم هجری است که معاصر شیخ صدوق و شیخ مفید بوده است. این کتاب یکی از مهم ترین و مشهورترین کتاب های حدیث شیعه به شمار می آید که سال های سال است مورد توجه علمای برجسته می باشد. احادیث نورانی و گهربار آن از پیامبر گرامی (صلی الله علیه واله وسلم) و ائمه اطهار از جمله امام حسن مجتبی (علیه السلام) نقل گردیده است.

مزد بگیران قلم آنچنان ماهرانه و شیادانه رواج می یابد که گاهی دوستان (1) نیز بدون دقت و تامل و تحقیق ناخودآگاه ناقل و توجیه گر آنها می شوند و این نشانه ای دیگر در مظلومیت آن ذوات مقدس است این نکته را فرو نگذاریم که علت نقل این اتهامات دروغین بر زبان و قلم برخی عالمان متعهد نقد و رد این شایعات بوده است».

اظهار نشده و از چنین دروغ ها خبری نبوده است.

این از امور قطعی تاریخ است که امویان براساس حسدورزی دیرین خود با هاشمیان همیشه مترصد یافت نقطه ضعفی در فرزندان هاشم به ویژه پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) و امام (علیه السلام) بوده اند و اگر کوچک ترین ضعفی از آنان می دیدند، آن را بهترین وسیله برای عیب جویی و نکته گیری بر آن پیشوایان مطهر به حساب می آوردند و از طرح آن، برای در هم کوبیدن شوکت و عزّت و محبوبیت بنی هاشم دریغ نمی ورزیدند؛ اما در هیچ مأخذ تاریخی مشاهده نشده است که از امویان و در رأس آنان معاویه دست یارانی همچون عمر و عاص مُغيرة بن شبعه ولید بن عقبه، عتية بن ابی سفیان و... که دشمنان قسم خورده ی بنی هاشم و به ویژه اهل بیت (علیهم السلام) بودند و در هر فرصت و نشستی (1) به بهانه های واهی انواع تهمت های دروغین خود را به ساحت قدس این رهبران بزرگ نسبت می دادند کوچک ترین اشاره ای به ازدواج و طلاق های بسیار امام مجتبی (علیه السلام) شده باشد و در هیچ یک از مکتوباتشان دیده نشده است که معاویه و اطرافیانش چنین نسبتی به امام داده باشند؛ درحالی که اگر چنین اتهامی به عنوان نقطه ضعف برای آن امام همام واقعیت داشت اینان در مقابله با خاندان پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) شدیدترین کسان بودند و از هیچ تلاشی برای عیب جویی و غلبه بر اهل بیت فروگذار نمی کردند و بیش از هرکس دیگر این نکته را برای خوار داشتن آن حضرت مورد استفاده قرار می دادند و آن را دست آویز مبارزاتشان می ساختند؛ حتی اگر این اخبار به صورت شایعه هم وجود داشت آنان از همه کس راغب تر بودند تا آن را بهانه قرار دهند و برگسترش و شیوع آنها دامن زنند.

ص: 169

تأیید معاویه پسر ابوسفیان در نامه اش به امام مجتبی (علیه السلام) نشانه ی بارز دیگری است که می رساند آن پیشوای مظلوم نقطه ضعفی در رفتار و سلوک نداشته است؛ آن جا که می نویسد تو نزد ما و همه ی مردم به نیکی معروفی و هرگز به گناهی متهم نشده ای و زشتی روا نداشته ای... . (1)

«به علاوه، اگر این گونه اتهامات واقعیت داشت، راه برای ترور شخصیت امام مجتبی (علیه السلام) باز بود و برای معاویه کفایت می کرد که توطئه ی مسموم کردن و به شهادت رساندن امام را به اجرا نگذارد.

اما، اگر او به فکر شیطانی قتل امام می افتد و از پادشاه روم زهر کشنده ای می خواهد و از جعده (دختر اشعث بن قيس) هم بالین خیانت کار آن حضرت به عنوان عامل این جنایت استفاده می کند به خاطر آن است که نطقه ضعیفی از آن انسان کامل سراغ ندارد و الا دست به چنین کاری نمی زد.

بنابراین آن چنان که از منابع تاریخی به دست می آید به روشنی پیداست که جاعلان اتهام ازدواج ها و طلاق های مکرر امام مجتبی (علیه السلام) سال ها پس از رحلت آن حضرت به مقتضای مصالح خلفای غاصب وقت به جعل چنین اخباری دست زده اند». (2)

شهیدان سال های پایانی حکومت پسر بوسفیان را گذراندند تا یزید بر تخت معاویه تکیه زد و زمینه نهضت حسینی فراهم گردید.

در آن زمان، تنی چند از فرزاندان امام مجتبی (علیه السلام) به خدمت عمو شتافتند و از مدینه به سوی کربلا رهسپار شدند و در نهضت عاشورا شرکت کردند. حسن بن حسن (حسن مثنی) قاسم بن الحسن، ابوبکربن الحسن، عبد الله بن الحسن،... از جمله شرکت کنندگان در آن حماسه اند. آنها شهید شدند؛ تنها حسن مثنی به دلیل مجروح بودن و عمروبن حسن به اسیری به مدینه بازگشتند.

حسن مثنی و همسرش فاطمه که دختر عمویش بود هر دو واقعه ی کربلا را با تمام صحنه های دل خراش آن شاهد بودند. فرزندانی که از این دو به دنیا آمدند از سوی پدر حسنی و از طرف مادر حسینی اند و از علویان اند که پس از واقعه ی کربلا پرچمدار برخی نهضت های اسلامی در برابر حاکمان ستمگر و غاصب زمان خویش بودند یا آشکارا با آنان مخالفت می ورزیدند؛ همان گونه که نوادگان امام حسین (علیه السلام) طالب این حق بودند و برای به دست آوردن آن، گاه و بی گاه به پیکار با حکومت وقت برمی خاستند. (1)

مردم نخست سرپیچی کردند؛ ولی در ادامه اطاعت کرده و به ناچار به جهاد تن دادند.

گروه های گوناگون مردم در لشکر آن حضرت بودند؛ گروهی شیعه او و پدرش؛ گروهی از خوارج بودند که ترجیح می دادند به هر صورتی که ممکن باشد با معاویه بجنگند.

گروهی دیگر مردمانی آشوب طلب و تشنه ی غنایم جنگی و دسته ی دیگر افرادی دودل بودند؛ گروهی نیز تعصب قومی داشتند که تنها از رئیس قبیله ی خود پیروی می کردند و جز این دین و آیین دیگری را نمی شناختند.

با این حال امام (علیه السلام) حرکت کرد تا به «حمام عمر» رسید. از آنجا به دیر کعب رفت و در «ساباط» نزدیکی پل اردو زد و شب را همان جا سپری کرد. هنگامی که سپیده زد، امام (علیه السلام) خواست که یاران خود را بیازماید تا اوضاع و احوال آنها را در فرمانبری از خود بسنجد تا با این آزمون، دوستان از دشمنان شناخته شوند و با بینایی و شناخت کافی از همراهان، بتواند به رویارویی معاویه و اهل شام برود؛ برای همین به کارگزارانش دستور داد که افراد را برای نماز جماعت دعوت کنند. وقتی مردم گرد آمدند امام (علیه السلام) روی منبر رفت و خطاب به آنها گفت: حمد مخصوص خداست هر اندازه که ستایشگران وی را سپاس گویند و گواهی می دهم که جز خدا معبود نیست؛ هر اندازه که شهادت گو، بر او گواهی دهد و گواهی می دهم که محمد (صلی الله علیه واله وسلم)، بنده و فرستاده ی اوست؛ او را به حق فرستاد و امین وحی خود کرد.

اما بعد، به خدا سوگند همیشه امیدوارم که سپاس و امتنان خداوند را به جا آورم و خیر خواه ترین بندگان خدا به آفریدگانش باشم شبی را به سر نیاورده باشم، که کینه ای از مسلمانی در دل داشته باشم و یا نیرنگی را درباره کسی روا داشته باشم.

ص: 172

آگاه باشید! آنچه در وحدت و یکپارچگی است، هرچند هم دوست نداشته باشید، برای شما بهتر است از آنچه در تفرقه و پراکندگی است؛ هرچند آن را دوست داشته باشید.

آگاه باشید که رأی من درباره ی شما بهتر از رأی شما درباره ی خودتان است؛ پس با من مخالفت نورزید و رأیم را به خودم باز نگردانید. خدا من و شما را بیامرزد و به آنچه محبّت و خشنودی او در آن است، راهنمایی کند.

راوی گوید: مردم به یکدیگر نگاه کردند و از همدیگر پرسیدند: «مقصود او از این سخنان چیست؟ مثل اینکه می خواهد با معاویه، سازش کند و کار را به او واگذارد. به خدا سوگند این مرد، کافر شده است!».

سپس به خیمه امام (علیه السلام) هجوم بردند و غارت کرند حتی سجاده اش را از زیر پایش کشیدند. «عبدالرحمن بن عبدالله بن جعال ازدی» به حضرت یورش برد و ردای حضرت را از دوشش کشید؛ امام (علیه السلام) درحالی شمشیرش به کمر بسته بود بدون ردا همچنان نشسته بود.

بعد از این رویداد امام (علیه السلام) اسبش را خواست و سوار شد میان طایفه چندی از نزدیکان و شیعیانش بودند که گرد او را گرفته و سوء قصد کنندگان را از او دور می کردند. حضرت به آنان امر کرد که مردان قبيله «ربيعه» و «همدان» را پیش من فرا بخوانید. آن گاه مردان آن دو قبیله، امام (علیه السلام) را در میان گرفتند و دیگران را از حضرت دور می کردند.

امام (علیه السلام) همراه آنها به راه افتاد که جز آنان، مردمان دیگری نیز همراهش بودند.

در «ساباط» مردی از قبیله ی «بنی اسد» به نام «جراح بن سنان» در تاریکی به سوی امام (علیه السلام) آمد و خنجری در دست داشت، ناگهان لگام اسب امام (علیه السلام) را گرفت و تکبیر گویان فریاد زد: «ای حسن! شرک ورزیدی؛ همین طور که پیشتر پدرت مشرک شد»!؟ و او خنجرش را در ران امام (علیه السلام -

ص: 173

فروبرد تا به استخوانش رسید. امام حسن (علیه السلام) نیز گریبان وی را گرفت و هردو از اسب به زمین افتادند. در این هنگام مردی از شیعیان امام حسن (علیه السلام) به نام «عبدالله بن خطل طائی» خود را روی آن مرد انداخت؛ خنجرش را از دستش گرفت و با همان خنجر، شکمش را درید.

مرد دیگری به نام «ظبیان بن عماره» به کمک خطل طائی آمده و دماغ جراح بن سنان را برید که با این کار دمار از روزگارش درآمد و مرد و مرد دیگری که همدست جراح بود نیز، دستگیر و کشته شد.

امام حسن (علیه السلام) را روی تختی نشاندند؛ سپس به شهر «مدائن» آوردند. حضرت در مدائن به خانه «سعدبن مسعود ثقفی» رفت و در آنجا به مداوای زخم پرداخت. (1)

که علمای عامه بارها به حدیث غدیر اعتراف نموده اند ولی در عمل از این حقیقت مهم و حیاتی سرباز زده اند و آن را به شورا واگذار نموده اند. بد نیست بدانید که اهل تسنن خلفای خویش را خلفای راشدین نامیده و اعتقاد دارند بعداز رحلت جانگداز نبی مکرم اسلام با انتخاب رأی مردم و شورا این انتخاب باید صورت می گرفت خلفای راشدین عبارتند از:

1- ابوبکر ابی قحافه

2- عمربن خطاب

3- عثمان بن عفان

4- علی بن ابی طالب (علیه السلام).

به طمع وامی داشت اگر نتیجه نمی داد با استفاده از قدرت و نفوذش او را از عاقبت کارش می ترسانید و اگر باز همه نتیجه ای نمی گرفت با زور شکنجه او را از سر راه خود کنار می زد نکته مهم در این جا این است که بیشتر کسانی که دستخوش این سیاست بازی قرار می گرفتند، در همان مرحله اول فریفته معاویه می شدند. شاید به جرأت بتوان گفت که او تمامی سیاست هایش را بهره گیری از همان روش اول به انجام رسانید و بدون نیاز به زور و شیوه های دیگر سیاست های شیطانیاش را به کرس می نشاند. مهم ترین موفقیت های معاویه را در اجرای سیاست هایش می توان این چنین برشمرد: شکست لشکر امام حسن (علیه السلام)، فريب ياران نزدیک امام، شهادت امام، بیعت گرفتن برای حکومت پسرش یزید و... او برای پیش برد سیاست تطمیع خود باید فضایی مناسب دست و پا می کرد تا بتواند به راحتی مهره های مورد نظر را خریداری کرده و به سوی خود بکشاند. او باید امام را فردی ناکار آمد در خلافت سست اراده و صلح جو یا رفاه طلب معرفی می کرد تا بتواند از آب گل آلود، ماهی بگیرد. از همین رو هجوم تبلیغاتی گسترده ای را علیه ایشان آغاز کرد. او افرادی را نزد مردم عراق می فرستاد تا با اغتشاش و شایعه پراکنی، افکار عمومی را مشوش ساخته و زمینه آشوب را آماده سازند. البته این شیوه، راهکار دیرین او بود او در زمان خلافت امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز از این سیاست بسیار بهره برده بود و بسیاری از واقعیت ها را دیگر گونه جلوه داده بود به گونه ای که ده ها سال پس از او هنوز آثار آن تبلیغات زهرآگینش به چشم می خورد.

نوشته اند روزی سفّاح سر سلسله خلفای عباسی به قدرت رسید و شام را فتح کرد گروهی از مردم شام نزد او آمدند و پیوسته سوگند یاد -

ص: 176

کردند که تا آن روز خویشان و خاندانی برای پیغمبر (صلی الله علیه واله وسلم) جز بنی امیه نمی شناخته اند که وارث پیامبر باشند به همین دلیل از آنان پیروی می کرده اند. (1) یا وقتی از یکی بزرگان شام که همواره علی (علیه السلام) را بر بالای منبرها لعن می کرد. پرسیدند: آیا تو اصلا علی را می شناسی؟ پاسخ گفت: فکر می کنم او یکی از دزدان و راهزنان باشد. (2)

اصحاب امام علی (علیه السلام) داده شود، معاویه نیز آن را پذیرفت. ولی در همان روز اول معاویه اعلام کرد که آن تعهدات را نمی پذیرد و زیر پا می گذارد. (1)

ابن ابی الحدید از ابی الحسن مدائنی روایت می کند: «معاویه در نامه ی خود به والیان چنین نوشت: من ذمه ی خود را از هرکسی که روایتی در فضیلت ابی تراب و اهل بیتش نقل نماید، بری کردم بعداز این دستور خطبه در هر منطقه بر منبر شروع به لعن علی و تبری او و اهل بیتش نمودند شدید ترین مردم در بلا و مصبیت اهل کوفه بودند؛ زیرا آن هنگام در کوفه تعداد زیادی از شیعیان وجود داشتند. معاویه، «زیاد» را والی بصره و کوفه نموده او شیعیان را خوب می شناخت، براساس دستور معاویه هرجا که شیعیان را می یافت به قتل می رساند، و با این که آنان را ترسانده، دست و پای آنان را قطع می نمود و چشمان آنان را از حدقه درآورده به دار آویزان می کرد همچنین عده ای را نیز تبعید نموده لذا هیچ شیعه ی معروفی در عراق باقی نماند...». (2)

ابن اعثم می نویسد: «زیاد، دائماً در پی شیعیان بود و هرکجا آنان را می یافت به قتل می رساند، به طوری که شمار زیادی را کشت او دست و پای مردم را قطع و چشمانشان را کور می کرد البته خود معاویه نیز جماعتی از شیعیان را به قتل رساند. (3) معاویه خود دستور به دار آویختن گروهی از شیعیان را صادر کرد. زیاد شیعیان را در مسجد جمع می کرد تا از علی (علیه السلام) اظهار بیزاری جویند. او در بصره نیز در جستجوی شیعیان بود و با یافتن آنها آنان را به قتل می رساند عده ای از صحابه و تابعین به دستور معاویه به شهادت رسیدند».

ص: 178

در سال 53 هجری معاویه حجربن عدی و اصحابش را به قتل رساند و او اولین کسی بود که به همراه اصحابش به شیوه قتل در صبر در اسلام کشته شد. عمروبن حمق خزاعی، صحابی عظیم را که امام حسین (علیه السلام) او را سیدالشهداء نامید، بعد از آن که معاویه او را امان داد به قتل رساند.

مالک اشتر یکی از اشراف و بزرگان عرب و یکی از فرماندهان جنگ های امام علی (علیه السلام) بود. معاویه او را در مسیر مصر به وسیله ی سم به دست یکی از غلامانش به قتل رسانید. (1) رشید هجری، از شاگردان امام علی (علیه السلام) و خواص وی بود زیاد دستور داد که از علی (علیه السلام) برائت جسته و او را لعنت کند او امتناع ورزید از این رو دو دست و دو پا و زبان او را بریده و به دار آویخت. (2)

جویریه بن مهر عبدی را به جرم داشتن ولایت علی (علیه السلام) دستگیر نموده و بعد از جدا کردن دو دست و دو پای او، بر شاخه ی رخت خرما به دار آویخت. (3)

مرگ حسن بن علی (علیه السلام) فرا رسید، به حسین (علیه السلام) فرمود: برادر جانم، با تو وصیتی دارم آن را حفظ کن چون من مردم مرا آماده ساز (غسل بده و کفن کن و حنوط بپاش) سپس مرا سر قبر رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) بر تا با او تجدید عهد کنم و مرا به قبر مادرم برگردان و از آنجا به قبرستان بقیع ببر و در آنجا به خاک سپار و بدان که از عایشه به من مصیبت رسد که خدا می داند و مردم او را آلت دست کنند (مقصود بنی امیه است) و او را به دشمنی با خدا و رسول خدا و ما خانواده وادارد.

چون امام حسن (علیه السلام) جان داد او را در تخته ی تابوت نهادند و سپس به محلی که رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) بر جنازه ها نماز می خواند بردند و حسین (علیه السلام) بر او نماز خواند و او را وارد مسجد کردند و چون بر سر قبر پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) نگه داشتند جاسوسی به عایشه خبر داد که بنی هاشم جنازه ی حسن را آوردند. تا در حجره ی مدفن پیغمبر (صلی الله علیه واله وسلم) به خاک سپارند و او شتابان سوار بر استری آمد (و او اول زنی بود که در اسلام بر روی زین سوار شد) و فریاد زد: فرزند خود را از خانه ی من دور کنید که در آن به خاک نرود و حجاب رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) به واسطه او دریده نگردد، امام حسین (علیه السلام) فرمود: از روز نخست تو و پدرت حجاب او را دریدید و کسی را به خانه او دفن کردید که دوست نداشت نزدیک او باشد (مقصود ابی بکر است) و به راستی ای عایشه خدا از تو باز خواست می کند. (1)

به دنبالش می فرستاد و به آزار و تحقیرش می پرداخت و هرگاه یکی از زنان شیعه نزدش می رفت خوارش می کرد.

خدا! من دو بچه داشتم یکی از آنها را شکارچی شکار کرد و به سوی شما آورد این یکی برای من باقی مانده بود که دلم با آن خوش بود همین الان که مشغول شیر دادن آن بودم ناگاه شنیدم گوینده ای می گفت: ای آهو! با سرعت برخیز و بچه خود را فوری به پیامبر خدا محمد مصطفی (صلی الله علیه واله وسلم) برسان، زیرا که هم اکنون فرزندش حسین (علیه السلام) در برابر جدش ایستاده و می خواهد گریه کند همه ی فرشتگان سر از عبادت گاهشان برداشته و نظاره گر این منظره اند. اگر حسین (علیه السلام) گریه کند همه ی فرشتگان مقرب به جهت گریه او، گریه خواهند کرد. همچنین شنیدم که گوینده ای می گفت: ای آهو! پیش از آن که اشک حسین (علیه السلام) بر صورتش جاری شود با سرعت خود را به او برسان و گرنه این گرگ را به تو مسلط می کنم تا تو را با بچه ات بخورد.

ای رسول خدا! هم اکنون من مسافت زیادی را طی کرده ام ولی چون زمین زیر پایم در نوردیده شد با سرعت خودم را به حضور شما رساندم من خدای را ستایش می کنم که پیش از آن که اشک حسین (علیه السلام) به صورتش جاری شود در حضور شما حاضر شدم. در این هنگام یاران رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) زبان به تهلیل و تکبیر بلند کردند و پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) در حق آهو دعای خیر نموده و برای او برکت خواست. امام حسین (علیه السلام) آهو را گرفته و نزد مادرش فاطمه زهرا (علیهما السلام) آمد آن بانوی بزرگوار نیز خوشحال و مسرور گشت. (1)، (2)

همگان برتری داشت فانی در حق بود به هنگام نماز چهره ملکوتی اش زرد می شد و برخود می لرزید.

او مظهر پرهیزکاری در ابعاد مختلف زندگی بود. در بعد سیاسی جبهه گیری هایی داشت که از حقیقت و صداقت او سرچشمه می گرفت. بخشش چشم گیرش در بعد اقتصادی از اطاعت بی چون و چرای او از ایزد متعال حکایت داشت و در بعد نظامی نیز شجاعت و شهامت بی نظیرش در موقعیت های گوناگون برای مکتب بود تقوای ستیز و پرهیز او در آن دوران به قدری والا بود که دوستان حضرت شگفت زده بوده و مقتدای او بودند و الگو و راهبر تقوا پیشگان در همه اعصار و قرون قرار گرفت.

ن.ک ← زهد امام.

پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) با عشق و علاقه ی فراوان او را در آغوش گرفت و به دختر گرامیش و امام علی (علیه السلام) تبریک و تهنیت گفت.

شیخ صدوق (رحمه الله) به اسناد خود از حضرت رضا (علیه السلام) و او از پدرانش از امام سجاد (علیه السلام) و او از اسماء بنت عمیس نقل می کند که گفت: «من قابله ی جده ی تو فاطمه هنگام ولادت حسن و حسین (علیهم السلام) بودم، هنگامی که حسن (علیه السلام) متولد شد، رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) به خانه آمد و فرمود: «ای اسماء! پسرم را نزد من بیاور».

من حسن (علیه السلام) را که در میان پارچه زرد رنگی پیچیده بودم نزد آن حضرت بردم پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) آن پارچه زرد را به دور افکند و فرمود: «ای اسماء! مگر من به شما نگفته ام که نوزاد را در پارچه ی زرد نپیچید» من همان دم حسن (علیه السلام) را در میان پارچه ی سفیدی پیچیدم و نزد پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) بردم، آن حضرت در گوش راستش اذان گفت؛ و در گوش چیش اقامه گفت. (1)

ن.ک ← تاریخ و محل تولد امام (علیه السلام).

ص: 188

«علی» قبل از ایشان - از پیامبران به این نام ها نامیده نشده است.

چنانچه حق تعالی در قصه ی حضرت یحیی (علیه السلام) می فرماید: «ما پیش از او برای او همنامی قرار نداده بودیم». (1)

لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَحَدُهُمَا أَعْظَمُ مِنَ الآخَرِ: كِتَابُ اللهِ حَبْلُ مَمْدُودُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُوني فيهما. (1)

همانا من در میان شما چیزی به جا گذاشته ام که اگر به آن متمسک شوید هیچ گاه بعداز من گمراه نخواهید شد یکی از آنها از دیگری بزرگ تر است. کتاب خداوند که ریسمان کشیده شده بین آسمان تا زمین است و خاندان و اهل بیتم که هیچ گاه از هم جدا نمی شوند تا آن که در کنار حوضی بر من وارد می شوند پس نیک بنگرید و دقت نمایید چگونه بعداز من آنان را پاسداری و نگهداری می نمایید.

حدیث دیگری را حاکم نیشابوری از زیدبن ارقم روایت کرده است. زیدگوید: هنگامی که پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) آخرین حج خود را انجام دادند و به مدینه باز می گشتند در غدیر خم فرود آمدند و امر فرمودند که زیر درختان آن جا را جاروب کردند. آنگاه فرمودند: کأنّي قد دعيت فَأجبت، إنّي قد تركتُ فيكمُ الثَّقَلَينِ احدهما أكرمن الآخر: كِتاب الله تَعالى وَ عَثرتي فانظروا كيف فانَّهُما لَن يَفتَرِقا حَتَّى يَردا عَلَيَّ الحَوضَ.

گویا به سوی خدا خوانده شده ام و من نیز دعوت او را پذیرفتم پس در میان شما دو چیز گرانبها به جای گذاشتم یکی از آنها از دیگری بزرگ تر است کتاب خدا قرآن و خاندان اهل بیتم پس نیک بنگرید چگونه بعداز من از آنها پاسداری می نمایید، پس آن دو هیچ گاه از هم جدا نمی شوند تا نزد حوض بر من حاضر شوند. الله مولاى، و أنا مولى كُل مُؤمِن. خداوند سرور و مولای من است و من سرور و مولای تمام مؤمنان هستم.

ص: 192

سپس دست علی (علیه السلام) را گرفت و فرمود: هر که من سرور و مولای او هستم، پس این (علی) مولا و سرور اوست. خداوندا! هر آن که او را سرور و مولا قرار دهد، سرپرستی کن و هرکه با او دشمنی ورزد، با او دشمن باش!.

حاکم نیشابوری پس از نقل این حدیث می گوید: این حدیث بنا بر مبنای بخاری و مسلم صحیح است. (1)

در کتاب شریف نهج الفصاحه نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) درباره ثقل اکبر و ثقل اصغر فرمود: ای مردم بدانید علی و پاکان از اولاد من سنگینی کوچک تر و قرآن سنگینی بزرگ تر است و هرکدام از آنها خبر دهنده یکدیگرند و مطابقت با هم دارند و هرگز از هم جدا نخواهند شد تا در قیامت بر من وارد شوند. ای مردم! علی و پاکان از اولاد من امانت و ودیعه خداوند در میان مردم هستند و آنها فرمانروا در زمین می باشند. آگاه باشید که من امر رسالت را ادا کردم. آگاه باشید که آنچه باید برسانم رساندم، آگاه باشید که محققاً به شما شنواندم، آگاه باشید که بر شما آشکار نمودم، آگاه باشید که خداوند عزّوجل فرمود و من هم از جانب پروردگار تبارک و تعالی گفتم، آگاه باشید که امیرالمؤمنین غیر از برادرم علی نیست و این منصب بعداز من بر احدی غیر از علی نخواهد بود. (2)

قرائت کرده اند که در این صورت تثنیه ی «ثقل» خواهد بود و ثقل در لغت به معنای بار سنگین و گنج آمده است.

ولی به نظر می رسد کلمه ی «ثقلین» در این حدیث شریف به فتح ثاء و قاف باشد.

فیروز آبادی در کتاب القاموس المحیط می نویسد: ثقل (به حرکت قاف) به معنای متاع و کالای مسافر و نیز هر چیز نفیسی را که پنهان و محفوظش می دارند می باشد، و حدیثی که از پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) نقل شده است که فرمود: «إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِما فَقد نَجَوتُم (وَفي نُسخة) لَن تَضلُّوا بَعدها أبداً». (1)

امام مجتبی (علیه السلام) فرمود: ما هستیم که حزب غالب و پیروز خداییم. ما عترت و نزدیک ترین بستگان پیامبر و اهل بیت پاک و پاکیزه ایشان هستیم. و همچنین یکی از دو وزنه ی گرانبها هستیم که رسول خدا آن را میان امّت خویش به یادگار نهاده است ما دومین وزنه از ثقلین (ثقل اصغر) بعداز کتاب خداییم، همان کتابی که در آن شرح همه چیز هست و هرگز از پیش و پس باطل به آن روی نمی آورند. تفسیر آن (کتاب الهی) بر عهده ی ما گذاشته شده است و ما از راه گمان دست به تأویل آن نمی زنیم، بلکه به یقین حقایق آن را بازگو می کنیم.

بنابراین از ما پیروی کنید که پیروی از ما فرض واجب است؛ چرا که با اطاعت از خدای بزرگ و فرستاده اش مقارن است خدای بزرگ فرموده «خدای پیامبر خدا و اوصیای او را اطاعت کنید و هرگاه در چیزی نزاع داشتید آن را به خدا و پیامبر باز گردانید؛ درحالی که اگر آن را به پیامبر و پیشوایان - که قدرت تشخیص کافی دارند بازگردانند از ریشه های مسایل آگاه خواهند شد». (2)

ص: 194

ص: 196

آیا دختری را نمی خواهی که از او شریف تر و خانواده دارتر و زیباتر و ثروتمندتر باشد؟

آن دختر کیست؟

جعده دختر اشعث.

ما با مرد دیگری در این باره گفتگو کرده ایم.

درباره ی این گفتگو راهی برای شما وجود ندارد.

او رفته است تا با مادرش مشورت کند.

او دخترش را به محمدبن اشعث داد.

کی چنین کاری کرده؟

قبل از اینکه به اینجا بیایم.

امیرالمؤمنین با این پیشنهاد موافقت کرد وقتی که سعید فهمید فریب اشعث را خورده پیش او شتافت و گفت: ای مرد یک چشم با من نیرنگ باختی؟

کور خبیث تو هستی که خواستی درباره فرزند پیامبر مشورت کنی آیا تو احمق نیستی؟

اشعث شتابان به حضور حسن (علیه السلام) رفت و گفت آیا نمی خواهی با همسرت دیدار کنی؟ او می ترسید فرصت از دست برود و بعد راه بین خانه امام و خانه ی خودش را فرش کرد و دخترش را به همسری امام بخشید و به این تربیت جعده به خانه امام رفت.

بسازند تا بدین وسیله زمینه کم رنگ شدن جلوه احادیث نبوی در مورد اهل بیت به ویژه علی بن ابی طالب (علیه السلام) ایجاد گردد او در چند مرحله احکامی را به عمال خود نوشت:

اسرائیلیات؛ یعنی خرافاتی که منافقان از یهود مانند کعب احبار و دیگران ساختند و نسیت به اسلام و فرهنگ اسلامی دادند، سراسر کتب اهل سنت را فراگرفت و حتی کتب صحاح آنان نیز از این مساله مستثنی نشد. کار بدان جا رسید که هرکسی حدیثی را از رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) نقل می کرد، با دیده شک و تردید به او نگاه می کردند.

2. سفيان بن عوف را با شش هزار نفر برای سرکوب مردم هیت و از آنجا به انبار و مدائن فرستاد.

3. عبدالله بن مسعدة بن حكمه فزاری که از دشمنان امیرالمؤمنین (علیه السلام) بود را با هزارو هفتصد نفر به تیماء فرستاد.

4. ضحاک بن قیس را با سه هزار نفر به واقعه برای غارت هرکس که در طاعت امام علی (علیه السلام) است فرستاد. و در مقابل، حضرت امیرالمؤمنين (علیه السلام) حجربن عدی را با چهار هزار نفر برای مقابله ی با او فرستاد.

5. عبدالرحمن بن قباث بن اشیم را با جماعتی به بلاد جزیره فرستاد که حضرت، کمیل را برای مقابله با او فرستاد.

6. حرث بن نمر تنوخی را نیز به جزیره فرستاد تا با هرکس که در اطاعت امام علی (علیه السلام) است مقابله کند که در آن واقعه افراد زیادی کشته شدند. (1)

7. در سال 40 ه. ق بسربن ارطاة را با لشکری به سوی مکه و مدینه و یمن فرستاد او هنگامی که به مدینه رسید، عبیدالله بن عباس که عامل مدینه از طرف امام علی (علیه السلام) بود از آنجا فرار کرده و در کوفه به حضرت ملحق شد، ولی بسر هر دو فرزند او را به شهادت رسانید.

یکی دیگر از مناطقی که سر راه «بشر» مورد غارت قرار گرفت منطقه ای بود که گروهی از قبیله ی همدان و شیعیان حضرت علی (علیه السلام) در آن جا سکونت داشتند بُسر با حرکتی غافل گیرانه به آنها حمله کرد. بسیاری از مردان را کشت، و تعدادی از زنان و فرزندان آنان را به اسارت برد.

ص: 203

و این اولین بار بود که زنان و کودکان مسلمین به اسارت برده می شدند.

مسعودی در مورد بسربن ارطاة می گوید: «او افرادی از خزاعه و همدان و گروهی را که معروف به «الانباء» از نژاد ایرانیان مقیم یمن بودند کشت. و هرکسی را که مشاهده می کرد میل به علی دارد یا عوای او را در سر دارد می کشت». (1)

ابن ابی الحدید می گوید: «بسر به طرف اهل حسبان که همگی از شیعیان علی (علیه السلام) بودند آمد و با آنان سخت درگیر شد و به طور فجیعی آنان را به قتل رسانید و از آنجا به طرف صنعا آمد و در آنجا صد نفر از پیر مردان را که اصالتاً از فارس بودند کشت تنها به جرم این که دو فرزند عبیدالله بن عباس در خانه ی یکی از زنان آنان مخفی شده است. و بُسر در حمله هایش حدود سی هزار نفر را به قتل رساند و عده ای را نیز در آتش سوزاند». (2)

او نیز می نویسد: «معاویه در نامه ای به تمام کارگزارانش نوشت به هیچ یک از شیعیان علی و اهل بیتش اجازه ی گواهی ندهید و در مقابل شیعیان عثمان را پناه داده و آنان را اکرام کنید... و نیز در نامه ای دیگر به کارگزاران خود نوشت هرکسی که ثابت شد محب علی و اهل بیت اوست اسمش را از دیوان محو کرده و عطا و روزی اش را قطع نمایید و در ضمیمه ی این نامه نوشت هرکس که متهم به ولای اهل بیت (علیهم السلام) است او را دستگیر کرده و خانه ی او را خراب کنید بیشتر مصیبت بر اهل عراق بود خصوصاً اهل کوفه...». (3)

روزی معاویه به امام حسین (علیه السلام) گفت: «یا اباعبدالله! أعلَمت إنا قَتَلَنا -

ص: 204

شيعة أبيك، فَحنَطنا هُم وَ كَفَناهُم وَصَلّينا عَليهُم وَ دَفَنَاهُم؟»؛ «ای اباعبدالله! آیا علم پیدا کردی که ما شیعیان پدرت را به قتل رسانده و حنوط و کفنشان کرده و بر آن نماز گزارده و دفنشان کرده ایم؟».

درصدد برآمد تا هرچه زودتر آن شتر را از پای درآورد.

اميرالمؤمنین (علیه السلام) در روز جمل پسرش محمد حنفیه را طلبید و نیزه خود را به او داده فرمود: «شتر عایشه را هدف این نیزه قرار ده و آن را از پای درآور» محمد نیزه مخصوص پدر را گرفته و حمله کرد ولی بنوضبه (که اطراف شتر عایشه بودند و به سختی از آن حمایت می کردند) مانع پیشرفت او شده و او را از رسیدن به شتر بازداشتند، محمد بناچار نزد پدر بازگشت دراین وقت حسن بن علی (علیه السلام) پیش رفت و نیزه را از او گرفته و به سوی شتر حمله کرد و خود را بدان رسانده و نیزه اش را به اوزده، بازگشت در حالی که خون آن شتر بر نیزه بود. محمد که این منظره را دید رنگش دگرگون شد (و خجالت کشید) امیرالمؤمنین (علیه السلام) به او فرمود: باری با پایداری و شجاعت فرزند رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) سبط اکبر امام مجتبی و دیگری شجاعان بالاخره شتر عایشه از پای درآمد و جنگ جمل به نفع حق تمام شد.

ن.ک ← هودج عایشه، بسیج مردم برای شرکت در جنگ جمل.

آمیخته و خون یکدیگر را ریختند.

تاریخ نویسان و خبرنگاران جنگ عدد مقتولین را در آن مدت با اختلاف از نود هزار به روایت ابو مخنف لوط بن یحیی و بعضی دیگر تا یکصدو ده هزار نفر ثبت نموده اند. (1)

که نود هزار از مردم شام کشته، و بیست هزارتن از عراقی ها شربت شهادت نوشیدند که از جمله آنها بیست و پنج تن از صحابه رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) و اصحاب بدر شهید گردیدند.

در تمام آن مدت آنچه امیرالمؤمنین (علیه السلام) با وسایل مختلف از فرستادن مردمان صالح و ناصح و ارسال نامه ها آن قوم طاغی یاغی را دعوت به حق و قرآن مجید و سنّت رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) نمود، به حکم آیه ی 19 سوره 58 (مجادله) که فرموده است: «اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ فَأَنْسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ أُولَئِكَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ». (2)

تا روز پنجشنبه دهم صفر 38 هجری که دو لشکر با تهجیزات قوی در مقابل هم صف آرایی نمودند.

اميرالمؤمنين (علیه السلام) ملبس به لباس جنگی رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) گردیده و سوار بر اسب مرتجز که مرکب سواری آن حضرت بود در مقابل صفوف لشکریان نمایان گردید و پرچم و رایت رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) را بالای سر خود باز نموده و در زیر آن پرچم بیانات مفصلی نمود که در کتب تاریخی بیان گردیده است.

از جمله فرمود: به آن خدایی که جان علی در قبضه ی قدرت او -

ص: 207

است، اگر این قوم برخلاف سنت و شریعت مقدس عمل نمی کردند، و حدو حدود خدای را معطل نمی نمودند و حقوق مسلمانان را زیر پا نمی گذاردند و در کفر و عصیان پیرو شیطان نمی شدند من هرگز به جنگ با آنها بر نمی خاستم ولی چه کنم که بر من واجب آمد که برای جلوگیری از ضلالت و گمراهی و دعوت به سنت و شریعت قیام نمایم، ولی آنچه در این مدت آنها را نصیحت نمودم و دعوت به کتاب و سنّت کردم بدون اثر ماند!

پرچم این گروه دغا به رهبری معاویه به نام خون خواهی عثمان برخاسته اند ولی ابدا غم عثمان را و نام عثمان بهانه ای بیش نیست بلکه به خون خواهی جد، برادر خال و اقارب خود و سایر مشرکین که در بدر واحد کشته گردیدند برخاسته اند!.

بی خبران بی خرد شامی را به دست آویز خون عثمان گرد خود جمع نموده و می خواهند انتقام بنی عبداللشمس (یعنی کفار و مشرکین و اموی ها که به جنگ خدا و پیغمبر برخاستند و به امر خدا و رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) کشته گردیدند) بگیرند پس چاره ای جز حرب و جنگ با آنها ندیدم... .

آنگاه ده هزار مرد جنگی که هم پیمان بر مرگ گردیده بودند در مقدم صفوف پشت در پشت هم داده و آماده کارزار گریدند.

تمام سپاه چشم به آنها دوخته و انتظاری می بردند که امروز نتیجه کار به کجا می انجامد در آن حین مالک اشتر بن حارث نخعی غرق در لباس از آهن و فولاد در مقابل لشکر آمد پس از مرتب و منظم نمودن صفوف لشکر در مقابل آنها ایستاد و خطا به مختصری ایراد نمود.

آنگاه حضرت امیر (علیه السلام) در روز پنج شنبه دهم صفر سال 37 با ده هزار مرد جنگی مهاجر و انصار و مؤمنین از قلب لشکر، و مالک اشتر از میمنه -

ص: 208

و عبدالله بن عباس از طرف میسره حمله شدید خود را بر لشکر معاویه شروع نمودند درحالی که پرچم رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) که تا آن روز بسته بود باز نموده و در مقدم سپاه در حرکت بود.

سپس امیرالمؤمنین (علیه السلام) مالک اشتر را مخاطب قرار داده فرمود رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) هنگام رحلت به من فرمود: «يا أبا الحَسنِ إِنَّكَ لَتَحارب الناكثين و القاسطين والمارقين واى تَعبُ وَ نَصبَ يَصيبك مِن أهل الشام فاصبر على ما أصابك إن الله مع الصابرين».

ای ابوالحسن! جنگ خواهی کرد با ناکثین، قاسطین و مارقین چه سختی ها و صعوبت ها بر تو وارد می شود از اهل شام، پس بر آن مصیبت ها که بر تو وارد می آید صبر نما که خدا با صبر کنندگان می باشد.

آنگاه به قنبر فرمود: نیزه ی رسول خدا را که معروف به رمح ملموس بود حاضر نمود سپس فرمود: این نیزه را فرزندم حسن از من ارث می برد، ولی او را به کار نیندازد، چون نوبت به فرزندم حسین رسد با این نیزه رزم نماید تا در دست او شکسته شود، پس از آن نبرد شروع شد. بعداز چند نبرد تن به تن افراد شجاع از لشکر عراق و یاران معاویه، حمله عمومی شروع شد.

سرداران نامی چون محمد حنفیه فرزند شجاع نامی آن حضرت به اتفاق مالک اشتر نخعی، عباس بن بيعة الهاشمي، عبدالله بن جعفر، سعیدبن قيس همدانی به سرکردگی قبیله همدان، حج بن عدی کندی، قیس بن سعدبن عباده، عبدالله بن عباس، سلیمان بن صرد خزاعی، مغيرة بن خالد، احنف بن قيس، رفاعة بن شداد و جندب بن زهیر و دیگر سربازان از یمین و یسار (راست و چپ) مانند اجل حتمی بر لشکر معاویه ریزش نمودند.

ص: 209

آن روز جنگ تا غروب به شدت ادامه داشت اعثم کوفی می نویسد جماعتی از اهل اعتماد کشته گان آن روز و آن شب را شماره نمودند سی و شش هزار مرد جنگی از طرفین کشته شده بود!.

که چهار هزار از لشکر علی (علیه السلام) و سی و دو هزار از لشکر معاویه نابود شده بود و نیز اعثم کوفی در فتوح نقل نموده است که معاویه حاضر به تسلیم یا فرار شده بود حیله عمرو عاص کارگر افتاد بدین شکل که قرآن خط عثمان را که در مسجد دمشق بود آوردند و بر سر چهار نیزه نصب نمود و ده تن از سواران آن نیزه ها را برداشته و مقدم بر تمام قرآن ها پیش روی لشکریان رفتند.

چهارصد سوار که حامل قرآن ها بودند نیمی از راست و نیمی از چپ مقابل سپاه غالب حضرت امیر حاضر شده فریاد می زدند:

«هَذا كِتابُ الله عَزَوْجَل بَينَنا وَ بَينَكُم».

این کتاب خدای عزوجل است میان ما و شما به حکم آن عمل نماییم این حیله اثر خود را در مردمان بی خبر و سست عنصر بی خرد عراقی ظاهر ساخت و بعداز کش و قوس هایی که لشکر حضرت علی (علیه السلام) حاضر به ادامه جنگ نشدند ماجرای حکمیت به وقوع پیوست. (1) که در این ماجرا ابوموسی اشعری بنا به دلایلی از طرف حضرت علی (علیه السلام) برای ماجرای حکمت انتخاب شد.

متأسفانه برخلاف خواست امام علی (علیه السلام) بهترین لحظه های خلافتش صرف جنگی طولانی گردید؛ درحالی که این دوران درخشان می توانست صرف عمران و آبادانی و تحقق برنامه ریزی های حکومت علوی گردد. امام مجتبی (علیه السلام) در جنگ صفین از سوی امیرالمؤمنین (علیه السلام) دستور یافت که -

ص: 210

سمت فرماندهی میمنه (1) لشکر را بر عهده گیرد. (2) امام مجتبی (علیه السلام) در رکاب پدر، دلاورانه شمشیر می زد و حمله می کرد. وقتی علی (علیه السلام) رزم نمایان او را دید که چگونه به قلب دشمن حمله ور می شود برای محافظت از جان او و برادرش حسین ،دستور داد تا آنان را به عقب برگردانند. علی (علیه السلام) فرمود: پسرانم را از جنگ باز دارید که از به خطر افتادن جان این دو بیم دارم و می ترسم نسل رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) قطع شود. (3)

در گرما گرم جنگ، معاویه جنگیدن امام مجتبی (علیه السلام) را که دید، خواست تا سیاست پلید و همشگی اش را درباره امام حسن (علیه السلام) به کار گیرد. از این رو کوشید تا امام مجتبی (علیه السلام) را با وعده های پوشالی از میدان به در کند، به همین منظور عبیدالله بن عمر فرزند کوچک خلیفه دوم و از یاغیان آزاد شده امت عثمان را به میدان جنگ فرستاد. تا امام حسن (علیه السلام) را با وعده خلافت و دیگر بهانه ها از میدان به در کند. وقتی عبیدالله، امام مجتبی (علیه السلام) را مشغول کارزار دید نزدیک رفت و گفت: با تو کاری دارم. امام دست از جنگ کشید و نزدیک آمد عبیدالله پیشنهاد معاویه را به امام رسانید امام با تندی فرمود:

گویی می بینمت که امروز یا فردا کشته خواهی شد ولی شیطان فریبت داده و این کار را برایت زیبا نموده تا روزی که زنان شام بر جنازه ات بگریند. به زودی خدا بر زمینت می زند و جنازه ات را با صورت به خاک می کشد.

عبیدالله شگفت زده و ناامید و سرافکنده به سوی خیمه گاه بازگشت، معاویه با دیدن حالت او، خود به جواب پی برد و گفت: [ناراحت مباش] او پسر علی است.

ن.ک ← خطبه امام حسن در جنگ صفین؛ بسیج مردم برای شرکت در جنگ صفین.

ص: 211

به حرکت ایران وا داشته شاهنشاه ایران هم حاضر است مقداری آذوقه به شما ببخشد و حاجات شما را برآورد که به محل خود برگردید.

مغیره گفت: موضوع فقر و احتیاج نیست بلکه خداوند بر ما پیغمبری فرستاده و ما را به قول دعوت او نیکبخت گردانیده و ما را به جهاد با مخالفین مأمور ساخته تا آنها را مأمور به قبول جزیه یا تسلیم و قبول اسلام مجبور کنیم اگر ایمان آوردید و اطاعت کنید در امانید و گرنه شمشیر بین ما و شما حکم فرماست.

رستم سخت درخشم فرو رفت گفت: فردا یکی از شما را زنده نخواهم گذاشت.

سعد باز دو نفر دیگر را نزد رستم فرستاد که به عنوان سفیر نزد یزدگرد بفرستند رستم قبول کرد اما چون سفرای مسلمین عرب یزدگرد را به اسلام دعوت کردند پادشاه ساسانی متغیر شد و آنها را بیرون کرد و گفت: اگر عنوان سفارت نداشتید شما را می کشتم.

مدت ها وقت صرف تبادل سفرا و نمایندگان و مذاکرات شد و هردو می ترسیدند به حمله شروع کنند رستم حمله نمی کرد به فکر اینکه قشون خود ناچیز است تا حمله کند آنها را تار و مار می کنند ولی از طرفی فکر حملات عرب و فتوحات آنها به سرعت دل قشون ایرانی را به طپش انداخته بود.

سعد منتظر بود روحیه قشون قلیل خود را تقویت کند و ناگهان حمله نماید، تا آخر سال 14 ه.ق در قادسیه پیکار سختی شروع شد و سه شبانه روز جنگیدند سپاهیان رستم که روحیه بسیار ضعیفی داشتند. تعدادی به عرب ها پیوستند و جمعی هم محکوم اوضاع طبیعی شدند که وزیدن باد مخالف و آوردن غبارهای نرم و فشاندن به چشم لشکریان ایرانی که کمک غیبی برای مسلمین بود موجب کشته شدن رستم و -

ص: 213

پراکنده شدن سپاهیانش و عقب نشینی به طرف مدائن گردید در جنگ قادسیه مسلمین درفش کاویانی که به انواع جواهر تزیین شده بود به غنیمت گرفتند و برای تصرف جواهرات گرانبهای آن پرچم ملی را پاره پاره کردند و تقسیم نمودند.

فتح قادسیه و رسیدن عرب به ساحل غربی دجله مقابل ایوان مداین سقوط پایتخت و انقراض دولت با عظمت ساسانی را قطعی نمود جنگ قادسیه در عهد امام مجتبی (علیه السلام) به وقوع پیوسته است.

حیله های عمرو عاص قرآن ها را بر سر نیزه ها کردند و فریاد زدند که بیایید بین ما و شما، قرآن داوری کند که این موجب اختلاف در سپاه علی (علیه السلام) گردید و سپس ماجرای ننگین حکمیت پیش آمده جمعی از دوستان دیروز علی (علیه السلام)، دسته جدا کردند و به عنوان خوارج ظهور نمودند گستاخی آنها به جایی رسید که علی را کافر خواندند و اعلام جنگ با علی نمودند که چرا علی (علیه السلام) داوری (ابوموسی و عمرو عاص) را پذیرفته است؟ با اینکه خود آنها با تحمیل و فشار، موجب بروز چنین حادثه ی ننگینی شدند. حضرت علی (علیه السلام) می خواست با استدلال آتش فتنه را خاموش کند، ولی خوارج بر شعله ور شدن آن دامن زدند که سرانجام جنگ نهروان شروع شد علی و سپاهش در این جنگ همه آنها را (جز 9 نفر که گریختند) به هلاکت رسانیدند.

امام حسن (علیه السلام) در این ماجرا دستیار بزرگ پدرش علی (علیه السلام) بود او در آغاز سعی کرد تا آتش فتنه انگیزان را خاموش کند، ولی وساطت امام حسن (علیه السلام) در آن کور دلان اثر نکرد.

امیرمؤمنان (علیه السلام) به فرزندش حسن (علیه السلام) فرمود: «برخیز با اینها (خوارج معترض) سخن بگو، و ماجرای حکمیت را برای آنها بیان کن».

امام حسن (علیه السلام) برخاست و خطبه خواند و مطالبی بیان فرمود در فرازی از این خطبه آمده: أيها الناس إنّكُم قَد أكثرتُم، في أمرٍ عَبدالله بنِ قیس و عمرو بن العاص، فَأنَما بَعَثا لَيُحَكِما بكتاب الله فَحُكما بِالهَوى عَلى الكِتابِ وَ مِن كانَ هَكَذا لَم يَسمَ حُكما وَلَكَنه مَحكوم علیه؛ «ای مردم! در مورد ابو موسی و عمرو عاص بسیار سخن گفتید همانا بدانید که این دو نفر (به دومة الجندل برای داوری) فرستاده شدند تا براساس کتاب خدا (قرآن) حکمیت کنند. ولی آنان مطابق هوای نفس خود داوری کردند.

ص: 215

کسی که چنین باشد، مورد قبول نخواهد بود بلکه محکوم است».

امام حسن (علیه السلام) با این بیان داوری را محکوم کرد ولی خوارج دست از لجاجت خود برنداشته و به مخالفت خود دامه دادند و سرانجام به هلاکت افتادند.

سپاهیانش به مردم بلاد سرحدی ایران سخت حمله کردند و از کشتن و سوختن و غارت اموال و اسیر گرفتن زنان و مردان بی گناه هم دریغ نداشتند در همین موقع که ابوعبیده جراح در شام برای فتح کشورهای روم رفته بود ولی از عهده بر نمی آمد ابوبکر خالد را هم به کمک خواست و به شام فرستاد، فهمید که فتح ایران آسان تر از فتح مردم است.

پس از چندی او مرد و خلافت به عمر رسید ولی نقشه تعقیب شد برای آنکه فتح ایران تعطیل نشود ابو عبیده ثقفی پدر مختار را به سرداری سپاه مامور فتح ایران نمود و به مثنی دستور داد با سایر لشکریان مطيع او شوند و ضمناً نوشت اگر شتابزدگی نداشتی سرداری سپاه را به تو می سپردم ولی چون برای مرد جنگی، حزم و احتیاط لازم است ابو عبیده ثقفی را برگزیدم این سردار نامی هم در طول راه به هر قبیله از عرب برسید آنها را به جهاد با ایران و غارت و یغما تطمیع می کرد به این تدبیر جمع کثیری از مردم را که در همه عمر آشنا به این عمل بودند با خود به ایران آورد و به طرف خوزستان پیش راند و پس از فتح خوزستان برای فتح مداین پایتخت اکاسره عازم شد و به حیره برگشت تا به مداین حمله کند. جنگ نخلیه در سال چهاردهم هجری و مقارق با یازده سالگی امام مجتبی (علیه السلام) واقع شد.

ن.ک ← جنگ صفین، جنگ جمل، جنگ نهروان.

و سه بار نصف ثروت خود را به فقرا هدیه داد. (1)

در حدیث ارزشمندی آمده است که کسی در حال طواف از امام حسن مجتبی (علیه السلام) پرسید: «معنای جواد چیست؟».

فرمود: سخن تو دو گونه تعبیر دارد؛ اگر از آفریده می پرسی، پس بخشنده به کسی می گویند که آن چه بر او واجب است، ادا کند و خسیس آن است که از آن چه که بر او واجب است ادا کند، بخل ورزد. ولی اگر از آفریننده می پرسی پس او بخشنده است چه ببخشد و چه نبخشد؛ زیرا اگر او به بنده ای ببخشد، چیزی را که برای او نبوده به او داده است و اگر به او نبخشد چیزی را که برای او نبوده به بنده اش نداده است. (2)

امام مجتبی (علیه السلام) گاهی مبالغ قابل توجهی پول را یکجا به مستمندان می بخشید، به طوری که مایه شگفت واقع می شد. زیرا حضرت مجتبی (علیه السلام) برای همیشه شخص فقیر را بی نیاز می ساخت و او می توانست با این مبلغ تمام احتیاجات خود را برطرف نموده و زندگی آبرومندانه ای تشکیل بدهد و سرمایه ای نیز برای خود تهیه نماید. امام روا نمی دید مبلغ ناچیزی به وی بدهد که او ناگریز گردد برای تأمین روزی هر روز دست احتیاج به این و آن دراز کند.

ن.ک ← بخشش چشم گیر.

پیامبر در سال 5 و 6 هجرت برای آرام کردن تحریکات و تهدیدهای طایفه ی مذکور که خود را با عصبیتی لجام گسیخته آماده ی نبرد با پیامبر کرده بودند، عازم آن ناحیه شد. در این نبرد که بعدها به غزوه ی المريسيع (غزوه بنی المصطلق) شهرت یافت بنو مصطلق شکست خوردند و بازماندگانشان به اسارت مسلمانان درآمدند.

«جویریه» به همراه پدرش حارث از جمله اسرایی بودند که به مدینه آورده شدند، با وجود آن که به رسم قبائل عرب جویریه جزء سهم «ثابت بن قيس بن شماس» بود نظر به موقعیت ممتاز او به عنوان بزرگ طایفه «بنو مصطلق» از پیامبر خواست که به او در حفظ حیثیتش کمک کند. پیامبر با درخواستش موافقت کرد و او را به همسری برگزید.

این ازدواج باعث شد که کسانی که از طایفه ی «بنو مصطلق» به اسارت مسلمانان درآمده بودند، منسوب به خانواده ی پیامبر شوند. از این رو مسلمانان اسرا را آزاد کردند.

زنان اسیر آزاد شدند و آنگه مسلمانان با آنها ازدواج کردند. طبری تصریح می کند که به این ترتیب «یکصد خانوار از بنی مصطلق آزاد شدند».

جویریه بیست ساله بود که به عقد پیامبر درآمد و تا سال 50 یا 56 هجرت در قید حیات بود و گفته اند که در زمان مروان حکم در مدینه وفات یافت و در بقیع، مجاور مقابر دیگر همسران پیامبر به خاک سپرده شد. (1) به این دلیل او نیز از اقوام امام مجتبی (علیه السلام) محسوب می گردد.

ص: 219

ص: 220

ابوسفیان آمد، دستی بربینی و دست دیگری بر ریش او زد، سپس خداوند متعال زبان او را با سخن گویا ساخت و فرمود: یا اباسفیان! قُل لا إله إلا الله مُحَمد رَسول الله حتى أكون شفيعاً.

ای اباسفیان! تو بگو «لااله الاالله محمد رسول الله»، تا من شفیع تو گردم.

وقتی امیرالمؤمنان علی این منظره را دید فرمود: الحمدالله الذي جَعَلَ في آل مُحَمد مِن ذُرِّيَة مَحَمد المصطفى (صلی الله علیه واله وسلم) نَظير يحيى بن زَكريّا «وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيَّا». (1)

حمدو ستایش مخصوص خدایی است که در آل محمد (صلی الله علیه واله وسلم) ذریه ای از محمد مصطفی (صلی الله علیه واله وسلم) قرار داد که نظیر یحیی بن زکریا (علیه السلام) است (که خداوند در مورد او می فرماید:) «و ما فرمان (نبوت) را در کودکی به او دادیم». (2)

ن.ک ← کودکی در مکتب وحی الهی.

3- توصیه به عبادت و پرستش خدا آن هم عبادت و پرستش خدای صاحب نعمت.

4- دستور به دوری از دوستی و همراهی با افراد شرور و بد دل و کینه توزا. (1)

که امام حسین پس از امام حسن شبیه ترین مردم به پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) بود.

و چهره اش در شمار زیباترین چهره ها بود. ابن سعد گفته است حسن و حسین به رنگ سیاه خضاب می کردند.

ن.ک ← سیمای امام.

اشعث به خانه آمد و یاران و نزدیکانش را فرا خواند و گفت به راستی نامه علی مرا هراسان ساخته اموال آذربایجان را بی گمان، باز خواهد گرفت و من باید به معاویه بپیوندم.

آن پیک خجسته گام که فرستاده ی علی است نزد ما آمد و مسلمانان به قدوم او شاد شدند؛ فرستاده ی وصی سفارش شده ی پیامبر که در میان همه ی مؤمنان افضل و پیشگام است؛ آن که خیرخواهانه از فرمان خدا و پیامبر برگزیده ی خدا از نبی امین، پیروی و فرمانبرداری کرد در راه خدا با گردن کشان و طاغوتان و همه ی منکران می جنگد و از پای نمی نشیند. (1)

سقوط آدمی یک شبه صورت نمی گیرد بلکه ابتدا جان مایه ی کافر مسلکی به اندازه ی خردلی در نهاد آدمی لانه می کند و به تدریج ژرفای وجود او را می پوشاند.

اشعث از این زمان در پنهانی با معاویه نامه نگاری می کند (2) و همچنان بر بیدادگری های خود بر مردم آذربایجان می افزاید تا حضرت امیر (علیه السلام) وی را برای جنگ صفین فرا می خواند و دوباره او در معرض طوفان قرار می گیرد.

معاویه، فرزند ابوسفیان است و همچون پدر اعتقادی به بهشت و جهنم عدالت و آزادگی و امامت و ولایت ندارد و بر آن است که با قدرت هراس آوری که در سایه ی مکرو حیله به دست آورده، ریشه امامت را برکند. بدین سبب پیراهن خونین عثمان را بر منبر می آویزد و به یمن بی خبری و جهالتی که سال ها برای مردم شام تدارک دیده چندین هزار پیر و جوان را به گریه وامیدارد و آنان را به خون خواهی عثمان به مقابله با امیرالمؤمنان (علیه السلام) فرا می خواند و به تدارک لشکری می پردازد و مکارانه و پنهانی، میان اشراف و هواداران اموی که بخشی از لشکریان کوفه و امیر -

ص: 228

را تشکیل داده اند ایجاد وسوسه می کند اما در عین حال برای امیر می نویسد که در مورد نامه ی شما باید با مردم مشورت کنم.

على (علیه السلام) که اینک پاسدار آیین عدالت شده بر آن است که بنیان ظلم و ستم بر مردم را براندازد و از بدعت ها و نوآوری هایی که به نام دین در جامعه گسترش یافته جلوگیری کند ابتدا می کوشد که معاویه را با ارشاد و هدایت به راه آورد و اگر نشد، به نبرد با او برخیزد تا نهال دلپذیر امامت برگ و بارگیرد و پوستین اسلام که وارونه بر تن جامعه پوشانده شده سامان یابد. اما تلاش های امیر به جایی نمی رسد و این گونه معاویه جنگ صفین را پایه گذاری می کند.

در یک صبحدم پاییزی که نسیمی خنک از لابه لای نخلستان ها می وزید علی (علیه السلام) و جنگ جویان دلیر و شجاعش از مدائن کوفه و انبار به سوی اردوگاه نظامی نخیله در حرکت اند. زره ها و نیزه ها و سپرهایشان زیر نور آفتاب می درخشد سپاهیان در گوشه و کنار به خواندن اشعار حماسی مشغولند ای اسب بادپای من بتاز و آهنگ شام کن... و هرکه را با امام مخالفت کرده برانداز بنی امیه گروهی را گرد آورده اند تا ما آنان را گردن بزنیم و به زیر افکنیم.

سواری دیگر از آن سو می خواند ای یاران به زخم نیزه ها بر آن گروه بتازید و به ضربه ی تیر و سنان بر پیکر آنان دهانه های خون فشان باز کنید. ما هرگز با آن قوم سرآشتی و سازگاری نداریم.

آنگاه همه ی نیروها در نخیله جمع می شوند و حضرت امیر (علیه السلام) برایشان خطبه ای می خواند و سپاه را می آراید و به سوی معاویه حرکت می کند.

حسن جان! پدرتان آن روز اشعث را به سپهسالاری جناح راست سواره نظام سپاه منصوب کرد و اشتر را به سرداری قبیله ی مذحج (1) برگزید و او -

ص: 229

را در میانه و چپ سپاه عراق قرار داد.

اینک شما به اتفاق اشتر و اشعث بنیان گذاران کوفه به سوی جنگی پیش می روید تا معاویه، آن دشمن بزرگ عدالت و آزادی را از آسمان قدرت به خاک زبونی فرو افکنید. ماده شتران سپید و رام و نیرومند همراه اسب های برگستوان بسته، ستون های هولناک جنگ را تشکیل داده اند و اسب سواران، دندان ها بر هم فشرده اند و مشت ها را بر قبضه ی شمشیرها گره زده اند.

معاویه نیز می خواهد حساب خلافت را با امامت روشن کند. شمشیرها و کلاه خودهای شاخدار هیأتی دلهره آور به سپاهایان بخشیده است. فرماندهان یک بار دیگر لشکریان را صف آرایی می کنند. صدای جنگجویان و شهیه ی اسبان و نعره ی شتران اوج می گیرد تیرها در چله های کمان قرار می گیرد و دو سپاه دو نیروی ابدی کفر و ایمان روبه روی یکدیگر چشم در چش- هم دوخته اند تا لحظه ای دیگر در هم بپیچند تیراندازان در پشت سر نیزه داران زانو بر زمین زده اند نفیر رعد آسای طبل ها، زره پوشان مسلح را ترغیب می کند تا دستاس جنگ را به چرخش درآوردند. ناگاه گرد و غباری عظیم به همراه جنب و جوش سپاهیان، میدان رزم را تیره و تار می کند.

حسن جان! ای چشمه سار خوبی من! گاه می اندیشم اشعث اینک چه سعادتی یافته که در کنار شما و همپای برادرتان بدون بیم از تهدید مرگ رو به سوی دشمن پیش می تازد. به راستی، در زندگی لحظاتی پیش می آید که غنیمت شمردن آن می تواند سایه یک عمر تباهی و سیاهی را از دفتر زندگانی آدمی بزداید. اشعث که زندگی اش نشان می دهد سرشار از کینه و عناد به خاندان شما و در همه ی حوادث غم انگیز در روزگار خلفا، -

ص: 230

رکن اساسی بوده است، اینک در معرض آزمونی قرار گرفته تا خودی نشان دهد ولی نمی دانم آیا می تواند گذشته ی خود را جبران کند؟.

آیا لحظه های عظیمی که اینک اشعث بر آن دست یافته مورد غبطه ی همه ی رزمندگان و جویندگان شرافت و آزادی نیست؟.

حسن جان! شما نیز همچون پدر و برادرتان شرافتمندانه اسب به پیش می رانید و آماده اید تا با مردان نیرومند دشمن پنجه در پنجه افکنید، اما هرگاه چشم بر اشعث می دوزید می اندیشید که آیا می تواند هم پای مالک، با شمشیر سترگ خشم، کفر تازه بر آمده را ریشه کن کند و رستگاری بیابد؟ آیا اشعث وجود او اشتر خواهد شد؟ یا همچنان بر سر

آن است که روزی روزگاری از پس این پیکار فرصتی بیابد و بی هیچ درنگی شما حسن بن علی داماد خود و همسر دخترش جعده را از پای درآورد شادمانی و نشاط همه ی انسان های ولایی را در طول تاریخ بر هم زند؟

اشعث به شما و پدرتان نگاه می.کند کلاه خود آهنین خود را از سر بر می گیرد، به موهای آشفته اش که برای همیشه تاج شاهی را از دست داده است دستی می کشد به اندیشه های اهریمنی بیدار شده در درونش می اندیشد و پدرتان را در براندازی حکومت آذربایجان که سالیان سال برای یافتنش به هر رذالتی تن در داده بود مقصر می داند برای او در کنار عثمان بودن مراتب شیرین تر از قرار گرفتن در کنار امیرمؤمنان بود او روش های خودکامانه و افسار گسیخته ی خود را بهتر از زندگی همراه با ممنوعیت های دینی و اخلاقی شما می داند. شاید هم لحظه ای به خود می گوید اشعث لحظه ای در خطاناپذیری خود تردید کن و این فرصت پیش آمده در کنار والیان ولایت را غنیمت بشمار اینها اندیشه هایی بود که در آن لحظات حساس ذهن شما دو تن خطور کرده بود. ضمن این -

ص: 231

که هردو خاموش بودید و فقط لحظاتی چشم در چشم هم دوخته بودید. به راستی در هر وجودی یک اشتر و یک اشعث پنهان شده اند و هر آدمی لحظاتی اشتر است و لحظاتی اشعث؛ گاه علوی است و زمانی دیگر اموی و خوشا به حال کسانی که در این جنگ درونی، همیشه اشتر باقی مانده اند.

اشعث یک بار دیگر به شما و برادر و پدرتان و اشتر نگاهی می کند و لحظات کشنده تردید بین اشعث ماندن و اشتر شدن را می گذراند و ما هنوز نمی دانیم آن لحظه آزمون نجات دهنده یا خوار کننده را چگونه سپری می کند و ما در پایان این رزم تعیین کننده چه خواهیم گفت؟ خدا کند که نگوییم می توان در کنار علی و حسن و حسین و اشتر بود و باز هم اشعث باقی ماند!.

جنگ آغاز می شود و از دو سو جنگاوران در یکدیگر می پیچند و اشعث همچنان می جنگد و می رزمد و رجز می خواند و دشمن امامت و ولایت را به خاک می اندازد. هرگاه با هماوردی رو به رو می شود، با صدای رسا و دشمن شکن می خواند.

منم اشعث و منم پسر قیس، شهسوار پیکارجو به گاه لگدکوب کردن دشمن نه تردیدی به دل دارم، نه به دیوانگی دچارم. کٍنده، نیزه ی من و علی کمان نیرو بخش من است. (1)

و آنگاه در پایان همه ی این نبردها برق شمشیر او را می بینیم که در میان گرد و غبار دشمن را به کرانه نیستی می فرستد.

اشتر نیز شمشیر یمانی در دست دارد درخشنده و تیز دلیرانه به هر سو می تازد و جنگاوران را یکی پس از دیگری از پای در می آورد و می خوانند: -

ص: 232

امروز روز پایداری در میان برگستوان ها (1) و زره های خشن است. به نیزه ها سینه ها را بشکافیم و پیکار کنیم سوگند خورده ام که امروز باز نگردم مگر آن که با شمشیر آب دیده خود ضربتی شگفت افزا زده باشم. (2)

جنگ ادامه می باید روزها و ماه ها و هر روز از هردو سو کسانی کشته می شوند و آتش جنگ را همچنان فروزان نگاه می دارند و پیروزی همچنان با اشتر و اشعث است.

اینک روزهای آخر جنگ است پرچم های کفر و ارتداد معاویه با ضربات پیکارجویان حق بر خاک می افتد غریو جنگ برپاست و جهبه ی حق با از پا درآمدن سپاه معاویه دارد سامان خویش را پیدا می کند.

در این جنگ، گروهی از زنان کوفه نیز مثل ام سنان، زرقا، ام الخیر به پشتیانی از علی در پشت لشکر با اشعار خود سپاهیان عراق را بر حمله غلبه بر لشکر شام ترغیب می کنند. (3)

ص: 233

ص: 234

بزرگ مردی از طائفه با شرافت و افتخار آفرین «بنی اسد» و از اصحاب رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) می باشد وی یکسال پیش از بعثت پیامبر اسلام به دنیا آمد دوران کودکی او همزمان با سال هایی بود که پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) در مکه مکرمه مردم را به توحید و خداپرستی دعوت می نمود فیض دیدار پیامبر توفیقی بود که حبیب را از همان اول جوانی با معارف دینی و سرچشمه زلال تعالیم اسلام آشنا ساخت.

چهره بارز «حبیب» همیشه در تاریخ مانند خورشیدی تابان درخشنده می درخشد، چرا که او از اصحاب پیامبر گرامی اسلام به حساب می آمد. و از آن حضرت حدیث های زیادی شنیده بود از سوی دیگر، شرکت او در سن 75 سالگی در نهضت نورانی کربلا و دفاع از حریم ولایت از صحنه های پرشکوه و نورانی زندگی سرشار از معنویت او می باشد.

بنابراین حبیب از جمله کسانی است که به فیض دیدار پنج امام معصوم نائل آمده است چهره اش زیبا و جمال معنوی او به حد کمال رسیده بود. (1) به طوری که در عبادت، شجاعت، علم، زهد و در دفاع از حریم ولایت زبانزد دیگران بود.

چرا افرادی همانند «حبیب» تا آخرین قطره خون از حریم ولایت دفاع می کنند و تمام هستی خود را در راه هدفشان نثار می نمایند؟

علت این است که: «افراد امثال حبيب عاشق حقیقی و واقعی اهل بیت (علیهم السلام) بوده اند. اراده آنها تنها زبانی نبود؛ بلکه سعی می کردند در عقیده و افکار، اخلاق، بینش سیاسی، زندگی فردی و اجتماعی به گونه ای رفتار ننمایند که ائمه (علیهم السلام) دستور داده اند. خداوند ما را جزء دوستداران اهل بیت (علیهم السلام) قرار دهند».

ص: 238

آن شش نفر دیگری نیز که به همراه حُجربن عدی به شهادت رسیدند، نام شریفشان بدین شرح است:

1- عبدالرحمن بن حسان عنزی؛

2- صیفی بن فسیل شیبانی؛

3- قبيصة بن ربيعه عبسى؛

4- شریک بن حداد حضرمی؛

5- کدام بن حيان عنزی؛

6- محزربن شهاب تمیمی.

و این فاجعه عظمی در سال پنجاه و یک هجری و پس از شهادت امام حسن (علیه السلام) اتفاق افتاده است.

و این را هم بد نیست بدانید که این فاجعه برای مسلمانان در آن روز سخت ناگوار بود بدانسان که با همه ی خفقانی که وجود داشت جمعی از سرشناسان و بزرگان آن زمان فریاد اعتراض را از هر سو بلند کرده و معاویه را در این کار به سختی توبیخ کردند چنانکه از عایشه نقل شد و از حسن بصری و عبدالله بن عمرو معاوية بن خدیج و دیگران نیز سخنانی نقل شده است.

و این هم نامه ی تند و کوبیده ای است که امام حسین (علیه السلام) در این باره به معاویه نوشت: «ألَستَ القاتِل حُجراً أخا كندة وَالمُصَلِّينَ العابدينَ الذَّينَ كانوا يُنكِرُونَ الظُّلمَ وَ يَستَعظِمُونَ البِدَعَ، وَ لا يَخافُونَ في الله لَومَةَ لائِم، ثُمَّ قَتلتَهُم ظُلماً وَ عُدواناً مِن بَعدِ ما كُنتَ أعطَيْتَهُم الآيمانَ وَالمُغَلَظَةَ وَالمَواثِيقَ المُؤكَّدَةَ وَ لا تَأخُذَهُم بِحَدثٍ كَانَ بَيْنَكَ وَبَينَهُم وَ لا بِاحنَةٍ وَ تَجِدُها فِی نَفْسِک» آیا تو قاتل حجر کندی و نمازگزاران و عبادتکارانی که منکر ظلم بودند و بدعت ها را بزرگ می شمردند و در راه خدا از ملامت کنندگان باک -

ص: 241

نداشتند نیستی؟ که آنها را از روی ستم و دشمنی کشتی، پس از آنکه سوگندهای غلیظ و پیمان های مؤکدی بستی که نسبت به گذشته ای که میان تو و آنها گذشته بود مأخوذشان نداری و نه به کینه و عداوتی که در دل خود نسبت به آنها داری، آنها را نگیری!.

در هنگام صلح امام حسن (علیه السلام) قهرمان عقیده و نمونه ی ایمان، حجربن عدی با اعصابی متشنج و دلی اندوهگین نزد امام آمد و گفت: «اما به خدا قسم دوست داشتم که می مردم و همگی با تو امروز جان می دادیم و چنین ماجرائی را نمی دیدیم اکنون ما شکست خورده و حسرت زده به خانه هامان باز می گردیم و دشمنان ما شادمان و پیروز به شام می روند».

معلوم نیست چگونه دهان حجربن عدی و به چنین سخن تند و سختی باز شد در صورتی که او از هرکسی به وضع دردناک امام آگاه تر بود و می دانست که سختی ها و فشارهای فراوانی که امام را در برگرفته بود ناچار به پذیرش صلح کرد مگر اینکه بگوئیم شدت احساسات تند و اندوه فراوان موجب شد که حجر چنین سخنی را بگوید.

امام دست حجر را گرفت و او را به گوشه ای خلوت برد و در بیان علت صلح به او چنین فرمود: ای حجر، سخنت را در مجلس معاویه شنیدم ولی هر انسانی مجبور نیست که آنچه را تو دوست می داری او هم دوست بدارد و رأی و نظرش به مانند طرز فکر تو باشد، به خدا قسم من این کار را برای بقاء شما انجام دادم و اراده خداوند هر روز به گونه ای است.

و به حجر فهماند که سپاهیانش گروهی نابکار و خائن بودند و اگر در عقیده و ایمان نشانی از حجر داشتند هرگز صلح را نمی پذیرفت و فلسفه ی صلح این بود که افرادی همچون حجر و همانند او از مؤمنان برای اجرای افکار خود در موقعی مساعدتر باقی بمانند.

ص: 242

عده ای چنین آورده اند: و مَن تَخَلَّف عَنها رخٌ فِي النَّار. (1)

و بالاخره در برخی از نقل عبارت چنین است: وَ مَن تَخَلَّف عَنها غَرق. (2)

در برخی روایات لفظ «إنّما» افتاده است و در برخی نقل ها نیز واژه «کمثل» به «مثل» تبدیل شده است. اما مضمون حدیث در همه این نقل ها یکی است.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) با استفاده از تشبیهات، مثل ها و بیان های مختلف به تبیین مقام اهل بیت (علیهم السلام) و تذکر به امامت ایشان پرداخته است مانند تشبيه امير المؤمنين (علیه السلام) به انبیاء پیشین (حدیث تشبیه) تشبیه اهل بیت (علیهم السلام) به ستارگان هدایت (حدیث نجوم).

در حدیث سفینه رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) اهل بیت خود را کشتی نوح تشبیه کرده است. براساس آیات قرآن مجید هنگامی که خداوند اراده نزول عذاب بر امت نوح نمود به حضرت نوح (علیه السلام) دستور داد تا کشتی بسازد و مؤمنان را به سوار شدن بر آن دعوت کند پس از آن طوفانی برپا شد و آب تمام سطح زمین و حتى ارتفاعات را فرا گرفت بدین ترتیب مؤمنانی که دعوت پیامبر خدا را پذیرفته و بر کشتی سوار شده بودند نجات یافتند و قوم نوح که بی اعتنا به دعوت نوح، از سوار شدن برکشتی سرباز زدند و هلاک گشتند.

با توجه به این داستان قرآنی، معنای روایت رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) بسیار روشن و آشکار است براساس این حدیث شریف، همه ی عالم را طوفان فتنه فرا گرفته و همه در معرض هلاکت هستند مردمان همگی در ظلمت جهل و گمراهی فرو رفته اند جز آنان که به وصیت پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) بر این کشتی نجات، سوار شده اند؛ زیرا چنان که امت نوح هیچ پناه و راه نجاتی جز سوار -

ص: 244

شدن برکشتی نداشتند، امت رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) نیز برای نجات و رستگاری چاره ای جز تمسک به اهل بیت (علیهم السلام) ندارند. (1) بنابراین توسل به امام مجتبی را فراموش نکنید تا از فتنه های آخرالزمان در امان باشید.

فضیلت فرمود: «به خدا سوگند! ما و شیعیانمان در آخرت رستگار شدیم و سعادت یافتیم». (1) در طی قرون و اعصار گذشته تا کنون کتاب های گوناگونی در ارتباط با حدیث کساء به رشته تحریر درآمده و شاعران مذهبی و متدین نیز آن را به نظم درآورده اند که نشان از جایگاه والا و اهمیت ویژه آن دارد.

هم چون:

تو ای شیعه بر خوان حدیث کسا را *** به دست آر الطاف و فضل خدا را.

اگر طالب فوز فیضی و رحمت *** و یا شائقی قرب یوم جزا را.

دل و جان مصفا کن از یاد جانان *** به پیماره عشق و صدق و وفا را.

بنوش از حدیث کسا جرعه ناب *** بیفشان تو آنگاه فر هما را.

فرمود: ای مردم آیا می دانید خدای تبارک تعالی در کتابش فرمود: «خداوند می خواهد که هر بدی را از شما اهل بیت ببرد و شما را پاک گرداند».

آن گاه پیامبر، من، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) را همراه خود زیر عبایش جمع کرد و عرض کرد: خدایا! اینان عترت و خاصان من و اهل بیتم هستند.

هر بدی را از اینان بزدای و ایشان را پاک گردان! ام سلمه :پرسید یا رسول !الله آیا من هم هستم؟

فرمود: تو خوب هستی، ولی این آیه فقط درباره ی من، برادرم علی دخترم فاطمه و پسرانم حسن و حسین و نه امام از فرزندان پسرم حسین نازل شده و هیچ کس جز ما در آن نیست.

همه ی افراد (هفتاد نفر اهل بدر) برخاستند و گفتند: ما شهادت می دهیم ام سلمه این مطلب را برایمان نقل کرد، ما هم از پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) این مطلب را پرسیدیم و آن حضرت همان طور که ام سلمه نقل کرده بود فرمود.

سپس امیرالمؤمنین (علیه السلام) در آن مجلس فرمود: شما را به خدا قس می دهم! آیا می دانید که خداوند- جل اسمه- در کتابش چنین نازل کرده است. «ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا پروا کنید و با صادقین همراه باشید؟». (1)

سلمان فارسی از رسول خدا پرسید: یا رسول الله! این آیه عام است یا خاص؟ فرمود: آنان که دستور داده شده اند عام اند، زیرا جمعیت مؤمنان به این دستور مأمور شده اند ولی صادقان مخصوص برادرم علی بن ابی طالب و جانشینانم، بعد از او تا روز قیامت است.

سپس حضرت علی (علیه السلام) فرمود: شما را به خدا قسم میدهم آیا می دانید -

ص: 247

که خدای عزوجل در سوره حج چنین نازل کرده است، «ای کسانی که ایمان آورده اید، رکوع و سجده کنید و خداوندگارتان را عبادت کنید و کار خیر انجام دهید، به امید آن که رستگار شوید، و در راه خدا آن طور که باید جهاد کنید» او شما را انتخاب کرده و در دین بر شما سختی قرار نداده است دین پدرتان ابراهیم، که او شما را از قبل «مسلمان» نامید و در این باره پیامبر بر شما شاهد باشد و شما شاهد بر مردم باشید.

پس نماز بپا دارید و زکات بپردازید و به خداوند اعتصام جویید. اوست صاحب اختیار شما و چه خوب صاحب اختیار و خوب کمک کننده ای است. (1)

پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: خداوند از ایشان سیزده نفر را قصد کرده است من برادرم علی بن ابی طالب و یازده نفر از فرزندانم یکی پس از دیگری که همگی امام هستند. قرآن با آنان و آنان با قرآن اند. از یکدیگر جدا نمی شوند تا بر سر حوض کوثر بر من وارد شوند جمعی از مردم که در صفین حاضر بودند، گفتند: آری به خدا قسم! ما شهادت می دهیم که این را شنیدیم.

و نزدیکان خود به سمت مدینه حرکت نمود و به تقاضای برخی از اهل کوفه نیز مانند مسيب بن نجبه و دیگران که خواستار توقف آن حضرت در کوفه شدند پاسخ ردّ داد، و درخواستشان را نپذیرفت و به مدینه آمد و تا هنگام شهادت آن حضرت، که حدوداً در سال پنجاه هجرت اتفاق افتاد، ده سال در مدینه سکونت فرمود.

مادرش بود او را میان اسیران اهل بیت بیرون آورد و گفت: «به خدا قسم نمی گذارم که به فرزند خوله بدی و سختی برسد». عمر سعد نیز امر کرد که: «حسن فرزند خواهر ابی حسان را با او گذارید». این سخن از بهر آن گفت که مادر حسن مثنی - خوله - از قبیله فزاره بود. چنان که ابوحسان که اسماء بن خارجه است فزاری و از قبیله ی خوله بود.

موافق بعضی اقوال، حسن جراحت بسیار در بدن داشت. اسماء او را در کوفه با خود داشت و زخم های او را مداوا کرد تا صحت یافت و از آن جا روانه ی مدینه شد، حسن داماد شد و روایت شده است که وقتی خواست یکی از دو دختران امام حسین را تزویج نکند، حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) او را فرمود: «اینک فاطمه و سکینه دختران من هستند. هریک را که خواهی اختیار کن ای فرزند من! حسن را شرم مانع آمد و جواب نگفت امام حسین (علیه السلام) فرمود: من اختیار کردم برای تو فاطمه را که با مادرم فاطمه دختر پیغمبر (صلی الله علیه واله وسلم) شباهتش بیشتر است. حسن فاطمه را کابین بست و از وی چند فرزند آورد».

حسن فاطمه را بسیار دوست می داشت و فاطمه نیز بسی با او مهربان بود. حسن سی و پنج سال داشت که در مدینه وفات کرد و ابراهیم بن محمدبن طلحه را وصی خویش نمود و او را در بقیع به خاک سپردند و فاطمه بر قبر او خیمه افراخت و یک سال به سوگواری نشست. روزها روزه و شب ها به عبادت قیام نمود و وقتی مدت یک سال منقضی شد موالی خود را فرمان داد که وقتی شب تاریک شود، خیمه را از قبر حسن باز گیرند.

هنگامی که شب تاریک شد گوینده ی را شنیدند که می گفت: هَل وَجَدوُا ما فَقَدوا و دیگری در پاسخ او گفت: بَل يَئِسوا فَانَقَلَبُوا.

ص: 251

و بعضی گفته اند که بدین شعر لبید تمثل جست:

إِلَى الحولِ ثُمَّ إِسمُ السَّلام عَلَيكُما *** وَ مَن يَبكَ حَولاً كامِلاً فَقَدِ اعْتَذَرَ.

حسن مثنی در حیات خود هیچ گاه دعوی دار امامت نگشت و کسی نیز این نسبت بدو نداد؛ بدان جهت که در حال برادرش زید شرح داده شد. (1)

ن.ک ← زیدبن الحسن.

ویژه هنگامی که شنیدند عمرو عاص با فریب کاری و مکر و حیله ی خاصی که داشت ابوموسی را فریب داده و در جریان حکمیت علی (علیه السلام) را از خلافت خلع کرده و به جای او «عبدالله بن عمر» را به خلافت برگزیده.

اینان که خود سبب آن همه خفت و خواری و سرافکندگی شده بودند و با اصرار و پافشاری بیش از حد خود این حکمیت رسوا و آن حاکم نادان و بی اراده را بر امیرالمؤمنین (علیه السلام) تحمل کرده بودند با پی بردن به این اشتباه و خطای غیر قابل جبران سخت پشیمان شده و امام (علیه السلام) را تحت فشار قرار دادند تا آنچه را به اصرار خود آنها پذیرفته و تعهد به آن را امضا کرده لغو کند، و پیمان به امضا رسیده را بشکند و بی مقدمه دوباره جنگ را شروع کند.

بلکه پا را از این هم فراتر نهاده و خود آن رهبر بزرگوار و آن امام مظلوم را در پذیرش حکمیت مقصر دانسته، شعار «لاحکم الا لله» را سر دادند و بدین ترتیب نزدیک بود که آشوب تازه و فاجعه دیگری را در میان لشکریان آن حضرت پدید آرد، و در این مرحله لازم بود جلوی این فاجعه به نحوی گرفته شود و شخصیتی که مورد احترام و پذیرش همگان باشد برای آنها سخنرانی کند، و بطلان حکمی را که از طرف ابو موسی صادر شده با دلیل و برهان برای آنها ثابت کند و از طرفی مشروعیت پذیرش اصل حکمیت را برای ایشان بیان کند.

و به همین منظور فرزندش حسن را مأمور ساخت تا برای آن مردم ماجراجو سخنرانی کند و آن بزرگوار نیز به دنبال این مأموریت به پاخاسته و چنین گفت: «أيُّهَا النَاس قَد أكثَرْتُم فَى هَذَينِ الرَّجُلَينِ وَإِنّما بُعِثا لِيَحْكُما بِالكِتابِ عَلَى الهَوى فَحَكَما بِالهَوى عَلَى الكِتاب، وَ مَن كانَ هكَذا لَم يُسَمْ حَكَما وَ لَكِنَّهُ مَحكُومُ عَلَيْهِ.

ص: 254

وَ قَد أَخَطَأَ عَبدالله بن قيس، إذ جَعَلَها لِعَبدِ الله بن عُمَر. فَأَخطَأ في ثَلاثِ خِصال: واحِدَة أَنَّهَ َخالَفَ أباهُ إِذ لَم يَرضَهُ لَها وَ لا جَعَلَهُ مِن أهل الشورى، وَ أخرى أنَّه لَم يَستَأمِرهُ فى نَفْسِهِ وَ ثَالِثُها أَنَّهُ لَم يَجْتَمِع عَلَيْهِ الْمُهَاجِرُونَ وَالأَنصارِ الَّذين يَعقِدونَ الأمارَة وَ يَحْكُمُون بِها عَلَى النَّاسِ وَأمَّا الحُكُومَة فَقَد حَكَم النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله سعد بن معاذَ في بَنى قُريظَةَ فَحَكَمَ ما يَرْضَى اللهُ بِه وَلا شَكٍّ وَ لَو خالَفَ لَم يَرضَه رَسُولُ الله صلى الله عليه و آله و سلم».

ای مردم! براستی که شما درباره این دو مرد زیاده سخن گفتید و این دو نفر فقط انتخاب شده بودند که به کتاب خدا حکم کنند نه از روی هوای نفس ولی آنها به هوای نفس حکم کردند نه به کتاب خدا و کسی که چنین باشد «حَكَم» نیست، بلکه محکوم است و عبدالله بن قیس (ابو موسی) که خلافت را برای عبدالله بن عمر قرار داد سه اشتباه و خطا را مرتکب شده:

اول، با پدرش عمر مخالفت کرده زیرا عمر به این کار راضی نشد و حتی او را از اهل شوری نیز قرار نداد.

دوم، با خود عبدالله در این باره مشورت نکرد.

سوم، مهاجر و انصاری که حکومت را منعقد نموده و حکم آنها را مردم پذیرا هستند، نظری در این باره نداده اند (این راجع به حکومت این دو نفره در این باره).

و اما اصل حکمیت (و مشروعیت آن) نیز چنان بود که رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) سعدبن معاذ را در داستان بنی قریظه حَكَم قرار داد و او نیز بدانچه رضایت خدا بود حکم کرد، و شکی نیست. اگر مخالفت کرده بود، رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) رضایت نمی داد و امضا نمی فرمود.

و این سخنرانی جالب با ایجاز و اختصاری که در آن بود جامع همه -

ص: 255

بوده و پاسخ همه ایرادها و سؤال هایی را که می توانست مطرح شود می داد و دلیل دیگری بر عظمت مقام علمی و سیاسی فرزند برومند امیرالؤمنین (علیه السلام) و سبط اکبر رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) می باشد.

ص: 258

زود نشانه های علم و درک عمیق دینی در او پدیدار شد و ویژگی های شخصیتی او از همان آغاز شکل گرفت او در این باغ نورانی ولایت شیوه مناجات با خدا و نیایش به درگاه او را آموخت و روش دستگیری از نیازمندان را فرا می گرفت. او می آموخت که چگونه دیگران را بر خود مقدم سازد. شب ها عبادت مادر را تماشا می کرد و می دید که چگونه پاهای او از عبادت های طولانی ورم می کرد و از ترس خدا در نماز شب نفس نفس می زد. (1) او زمزمه های عارفانه و عاشقانه مادر را نیمه شب به تماشا می نشست و می دید که چگونه یک یک همسایگان را دعا می کرد و تا صبح نمی خوابید و وقتی از مادر می پرسد که چرا برای خودمان دعایی نمی کنی؟ پاسخ می شنید: «آلجار ثُمَّ الدّار؛ همسایه بر خانه مقدم است». (2)

او در خانه ولایت آموخت که چگونه سه روز روزه بگیرد و افطار خود را که نان جوی بیش نیست به مستمند و یتیم و اسیر ببخشد.

آموزگار حسن (علیه السلام)، علی (علیه السلام) است همان که وقتی او را ناخرسند می یابند و علت ناراحتی اش را می پرسند می فرماید: «هفت روز است که مهمانی برایم نیامده است». هم او که پیوسته می گفت: خداوند گناهان مؤمنی را که از صدای جویدن غذاهای مهمانش شادمان می شود، می آمرزد.

این زیبایی ها تنها در خانه علی (علیه السلام) جمع است و چنین بود که پرورش در خانه علی و آموزش در مکتب ولایت، او را به «کریم اهل بیت علیهم السلام» شهره آفاق ساخت. (3)

ص: 261

می گفتند کاش اجازه می دادند این خانه ها به همان شکل برای آیندگان بماند تا ببینند کسی که کلیدهای خزاین دنیا به دست اوست، چگونه به چند خشت گلی قناعت کرده است خانه های همسران پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) پس از رحلت آن حضرت همچنان در دست آنان باقی بود و گاهی برای کسی وصیت کرده و یا می فروختند تا این که در دوران عمربن عبد العزيز والی مدینه، تخریب و به فضای مسجد افزوده شد.

چون پیامبر در محل سکونت عایشه، یعنی منتهی الیه ضریح و دیوار کنونی حجره به سمت قبله دفن شد. عایشه همچنان در نیمی از منزل ساکن بود که این نیمه نیز در زمان ولیدبن عبدالملک، همراه سایر خانه های همسران و دختران پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) تخریب و در اطراف مرقد منّور دیواری پنج ضلعی بنا شد.

امام حسن مجتبی (علیه السلام) به خانه پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) که محل نزول وحی بود آمد و شد می کرده اند همان طور که پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) به خانه ی اهل بیتشان رفت و آمد داشتند.

پیامبر گرامی اسلام هنگامی که از سفر باز می گشتند، ابتدا به خانه ی دختر بزرگوار خود آمده، آنگاه به منزل خود می رفتند. خانه ی فاطمه (عليهما السلام) اکنون در داخل ضریح در انتهای دیواره ی غربی و شمالی حجره قرار گرفته است. سمهودی می گوید: میان خانه ی فاطمه (علیهما السلام) و عایشه دیواری بوده و وسط خانه ی فاطمه (علیهما السلام) مکانی است که مردم بسیار محترم می دارند و از روی آن عبور نمی کنند. برخی گفته اند که این مکان قبر فاطمه (عليهما السلام) است. سمهودی و برخی دیگر از مورخان سنگ قبری نیز در آن با عنوان «هَذا قَبر فاطَمَة بِنت رسول الله» دیده اند. دری که اکنون در سمت باب جبرئیل، به عنوان در خانه فاطمه مشهور است همان دری است که به سوی کوچه باز می شده است.

خداوند به پیامبرش فرمان داد تا همه ی درهایی که به مسجد باز می شد، جز در این خانه را ببندند؛ «آمَرَ بِسَد الأبواب الا باب على» اين حدیث را بسیاری از مورخان اهل سنت چون احمدبن حنبل، نسائی، طبرانی، حافظ بن حجر، حاکم نیشابوری و دیگران نقل کرده اند.

در همین خانه که نور چشم پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم)، یعنی حسن و حسین (علیهم السلام) به دنیا آمدند؛ پس از رحلت جانسوز پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) عده ای در همین خانه بر شایستگی های علی (علیه السلام) برای خلافت تأکید و از بیعت با خلیفه خودداری ورزیدند. ابوبکر هنگام مرگ خود آرزو می کرد کاش سه کار را نمی کردم که یکی از آنها استفاده از زور برای باز کردن در خانه فاطمه (علیهما السلام) بود.

به این امر عظیم اقدام نماید مکتوبی به پادشاه روم نگاشت و خواستار شد که برای من مقداری سم نفیع (1) بفرست می خواهم به دستیاری آن دشمنی را از پای درآورم بی آن که کشور را انگیزش دهم و لشکر را جنبش فرمایم ملک روم در پاسخ نگاشت که از شریعت دین ما بیرون است که نیرو دهیم در قتل کسی که با ما قتال نمی دهد. معاویه دیگر باره به سوی او مکتوب کرد که در تهامه مردی به طلب ملک پدر بیرون شده و خطایی بزرگ پدید آورده می خواهم شر او را به گردانم. ملک روم بعضی از اشیاء نفیسه به سوی معاویه فرستاد و شربتی از سم قتال نیز به او داد. (2)

ن.ک ← بدعت گذاری در دین.

حسن و امام حسین (علیهم السلام) و مادر سه تن از اهل بیت (علیهم السلام) بود. وی دختر خویلدبن اسد بن عبدالعزى بن قصی بن کلاب است که نسبت وی با سه واسطه به نیاکان پیامبر اکرم می رسد آن دو: در قصی بن کلاب و بالاتر نسبت مشترک دارند.

مادرش، فاطمه دختر هاله دختر عبد مناف است که از طرف مادر نیز به جد سوم حضرت محمد (صلی الله علیه واله وسلم) منتهی می شود. بنابراین حضرت خدیجه هم از طرف پدر و هم از طرف مادر، قریشی و از نژاد خالص عرب بنی اسماعیل است.

به سوی خویش بکشاید و سه چیزی هم که دنیا طلبان بیشتر به سوی آنها روان شده و دلباخته ی آنها می گردند: یکی مال و درهم و دیگری جاه و مقام و سومی زن و عیال می بود که معاویه با همان ها بسیاری از لشکریان و طرفداران امام حسن (علیه السلام) را به سوی خود کشانید چنان که در سه نوبت سه فرماندهی لشکر آن حضرت را با وعده ی زیادی به طرف خویش خواند و از امام روی گردان ساخت و با این وسائل در جنگ با امام حسن (علیه السلام) بظاهر پیروز می بود چنان که آثارش آشکار گردید.

ن.ک ← معاویه.

بین ایشان قضاوت نمی کنم باید اسرافیل بین آنان قضاوت کند.

اسرافیل گفت: من نیز تا از خداوند پرسش نکنم، قضاوت نخواهم کرد.

اسرافیل: خدایا! خط حسن بهتر است یا حسین!.

خطاب آمده قضاوت به عهده ی مادرشان فاطمه (علیهما السلام) است باید او بگوید خط کدام یک از آنان بهتر است.

حضرت فاطمه (علیهما السلام) فرمود: عزیزانم دانه های این گردن بند را میان شما پراکنده می کنم هرکدام از شما بیشترین دانه ها را جمع کند خط او بهتر است آنگاه دانه های گردن بند را پراکنده کرد خداوند به جبرئیل دستور داد به زمین فرود آمده، دانه های گردن بند را بین ایشان تقسیم کند، هیچ کدام آن دو بزرگوار رنجیده خاطر نشود. جبرئیل نیز برای احترام و تعظیم ایشان امر خدا را بجا آورد. (1)

عَنْ شِمالِهِ وَ لَا يَرْجِعُ حَتَّى يَفْتَحَ اللَّهُ عَلَى يَدَيْهِ وَلَقَد تُوَفَّى فِى الليلَةِ الّتي عُرِج فيها بِعِيسَى بن مريمَ، وَ الَّتى قُبِضَ فِيها يُوشَعُ بن نون وَصِيّ مُوسَى وَ مَا خَلَّفَ صَفْرَاءَ وَلاَ بَيْضَاءَ إِلا سَبْعَمِائَةِ دِرْهَمٍ فَضَلَتْ عَنْ عَطَائِهِ أَرَادَ أَنْ يَبْتَاعَ بِهَا خَادِما لِأَهْلِهِ ثُمَّ خَنَقتهُ العَبرَةُ فَبَكَى وَ بَكَى النَّاسُ مِن حَولِهِ مَعَهُ.»

به حقیقت که در این شب مردی از دنیا رفته است که پیشنیان در کردار او پیشی نگرفته و آیندگان در کردار به او نرسند، او مردی بود که در شبی از دنیا رفت که عیسی بن مریم به آسمان بالا رفت و یوشع بن نون وصی حضرت موسی (علیه السلام) از دنیا رفت او از خود فقط هفتصد درهم به جای گذاشت که آن هم برای خرید خادمی در خانه اش بود.

امام در این حال گریه کردند و مردم نیز با او گریستند سپس خود را معرفی کردند.

«أَنَا ابْنُ الْبَشِيرِ وَ أَنَا ابْنُ النَّذِيرِ وَ أَنَا اللادَّاعِى إِلَى الله بإذنه وَ أَنَا ابْنُ السِّرَاجِ الْمُنِيرِ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَطَهَّرَهُمْ تَطْهِيراً وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ فَرَضَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُم فِي كِتَابِهِ فَقَالَ تَعَالَى قُلْ لا أَسْتَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبِي وَ مَن يَقتَرفِ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيها حُسناً مَوَدُتَنا أَهلَ البَيتِ.»

منم فرزند بشیر منم فرزند نذیر منم فرزند آن کس که به اذن خداوند متعال مردم را به سوی او می خواند منم پسر چراغ تابناک هدایت من از خاندانی هستم که خدای تعالی پلیدی را از آنها دور کرد و به خوبی پاکیزه شان فرمود من از خاندانی هستم که خداوند دوستی ایشان را در کتاب خویش واجب دانسته و فرمود: بگو درخواست نمی کنم مردی از شما را برای دوستی بر خویشاوندانم.

آنگاه عبدالله بن عباس رو به مردم گفت: این فرزند پیامبر شما و وصی -

ص: 270

امامتان است، پس با او بیعت کنید پس با او بیعت کنید، مردم در روز بیست و یکم ماه رمضان سال چهلم هجری با حضرت بیعت کردند. پس از بیعت حضرت امیرانی را یه بصره و کوفه فرستاد تا کارها را مرتب کنند.

ن.ک ← اوضاع پس از بیعت با امام.

شدند پشت کرده و پای به فرار گذاشتند آنگاه گفت من از شما بیزارم من آنچه می بینم شما نمی بینید».

ای مردم! هرگاه مانند پیروان شیطان همیشه هدف نیزه و شمشیر و گرز و تیر خواهید شد در آن وقت ایمان برای کسی که پیش از وقت ایمان نیاورده باشد و با آن عمل خیری بجا نیاورده باشد سودی نخواهد داشت. (1)

را محفوظ داشت خداوند رنج و شکنجه او را دفع می دهد و اسعاف حوائج او می فرماید و به شاهراه دین هدایت می نماید.

خطبه امام مجتبی (علیه السلام) ن.ک ← جنگ صفین گفتار حسن بن علی برای دعوت مردم به جنگ با معاویه.

خویش را از شما مسألت می نماید و شما را به سوی حق دعوت می کند و امر می نماید که به سرعت به سوی او روید و او را یاری نمایید بر جماعتی که بیعت او را شکستند و اهل صلاح اصحاب او را کشتند و بدن هایشان را پاره پاره نمودند و بیت المال مسلمانان را غارت نمودند اکنون بشتابید به سوی او خدا رحمت کند شما را امر به معروف و نهی از منکر بنمایید، حاضر شوید به چیزی که نیکان در آن حاضر شده اند. (1)

زبان های شما در مورد امامت علی و امامانی که بعد از او می آیند و از نسل من و اویند اقرار بگیرم و پیش از این به شما خبر دادم و گفتم که فرزندان من از نسل اویند.

پس همگی بگویید ما شنیده و اطاعت می کنیم و به آن خشنود هستیم و سرتسلیم فرو می آوریم در برابر آنچه از طرف پروردگار ما و پروردگارت در مورد امامان علی (علیه السلام) و بقیه امامان از صلب او ابلاغ کردی.

باتو براین فرمان الهی پیمان می بندیم و بیعت می کنیم با جان و دل و دست و زبان و همه ی وجودمان و بر همین عهد و پیمان زندگی می کنیم و می میریم و با این عقیده برانگیخته می شویم و آن را تغییر نمی دهیم و دگرگون نمی سازیم و شک و تردید درباره اش نمی کنیم و انکار نمی نماییم و هرگز از آن عهد باز نخواهیم گشت و پیمان شکنی نخواهیم کرد.

تو ما را در مورد امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و امامانی که یاد کردی از فرزندانت از نسل او حسن و حسین (علیهم السلام) و کسانی که خدا بعد از آن دو منصوب فرموده به موعظه الهی موعظه فرمودی و نصیبش کردی.

ای مردم! چه می گویید؟ خداوند از هر صدایی و هر نفس پنهانی آگاه است «هر کس هدایت را پذیرفت که سود خود اوست و هر کس به بیراهه رفت به ضرر خویش به بیراهه رفته و گمراه گشته است و کسی که بیعت کند در واقع با خدا بیعت کرده و دست خدا بالای دست ایشان است».

ای مردم! پس با خدا بیعت کنید و با من و امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و حسن و حسین و امامان از نسل ایشان که امامتشان فرمانی پاینده در دنیا و آخرت است بیعت نمایید. خداوند اهل مکر و حیله را نابود و به -

ص: 275

اهل وفا ترحم خواهد فرمود: «هرکه پیمان شکند بر ضرر خود پیمان شکسته و کسی که به عهد خود وفادار باشد به زودی خداوند پاداش بزرگی به وی خواهد داد».

ای مردم! آنچه به شما گفتم بگویید و بر علی به عنوان «امیرمؤمنان» سلام کنید و بگویید: «شنیدم و اطاعت کردیم، پروردگارا آمرزشت را شامل حال ما گردان و بازگشت همه به سوی تو است».

و بگویید: «ستایش سزاوار خداوندی است که ما را به این ره هدایت فرمود و اگر هدایت خداوند نبود ما راه را نمی یافتیم و هر آینه فرستادگان پروردگار ما به حق آمده اند».

ای مردم! فضائل علی بن ابی طالب نزد خداوند که آنها را در قرآن نازل فرموده بیش از آن است که در یک مجلس برشمارم هر کسی به شما از آنها خبر داد و آشنا نمود او را تصدیق کنید.

ای مردم! هرکس از خدا و رسول او و از علی (علیه السلام) و امامان بعداز او (امام حسن و امام حسین و ذریه اش) که ذکر کردم اطاعت کند به رستگاری بزرگی دست یافته است.

ای مردم! کسانی که در بیعت با او و قبول ولایتش و سلام کردن بر او به عنوان «امیرالمؤمنین» پیشی بگیرند، آنها در بهشت های پر از نعمت پروردگار متنعم خواهند بود و رستگارانند.

ای مردم! گفتاری که خدا را خشنود می گرداند بگویید و بدانید شما همه ی اهل زمین اگر کافر شوید هیچ زیانی به خداوند نمی رسد. خداوندا، کسی که گفتار مرا و دستوراتم را در این ابلاغ مهم باور کرد و به آن ایمان آورد مورد مغفرت و آمرزش خویش قرار بده و انکار کنندگان کافر را دچار خشم و غضب خویش گردان و ستایش سزاوار پرودگار جهانیان است. (1)

ص: 276

آن حضرت آمد و عرض کرد: فرزند پیامبر خدا! فلانی مالی از من طلب دارد و می خواهد به خاطر آن مرا به زندان بیندازد.

حضرت فرمود: به خدا سوگند مالی ندارم که قرض تو را ادا نمایم.

مرد عرض کرد: ای فرزند رسول خدا! با او صبحت کنید تا (مرا به زندان نیندازد).

امام (علیه السلام) فرمود: با اینکه من با او ارتباط ندارم ولی از امیرمؤمنان شنیده ام که پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: هر کسی برای رفع حاجت برادر مسلمانش تلاش نماید همانند کسی است که نه هزار سال خدا را عبادت کرده، در حالی که روزها را روزه گرفته و شب ها را به نماز ایستاده است. (1)

پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم)، منم فرزند نویدبخش بیم دهنده، منم فرزند دعوت کننده به خدا و منم فرزند چراغ نورانی من از خاندانی هستم که جبرئیل به سوی ما فرود می آمد و از پیش ما به آسمان می رفت. من از خاندانی هستم که خداوند محبتشان را بر هر مسلمانی واجب شمرده و برای پیامبرش فرموده است بگو از شما به خاطر آن پاداشی نمی طلبم و هرکه حسنه ای گردآورد ما از جانب خود حسنه ای بر آن می افزاییم. گردآوری حسنه همانا محبت ما اهل بیت است».

بدین گونه مردم با رضایت و خشنودی با امام حسن (علیه السلام) دست بیعت دادند زیرا وی را تجسم صفات شایسته و برتر خلافت می دیدند و آیا مگر نه این است که پیشوای مسلمانان باید از جانب خداوند انتخاب شود و پیامبر او را منصوب کند. (1)

ن.ک ← بیعت مردم با امام.

قال الله فينا: «إنّما يُريدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» فبايعه الناس...»؛ (1) «ای مردم! از خدا بترسید همانا ما امیران شماییم و ما اهل بیتی هستیم که خداوند در حق ما فرمود: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» پس مردم با حضرت بیعت کردند... .

2- ابن عباس بعد از شهادت امیرالمؤمنین (علیه السلام) خطاب به مردم فرمود: «هَذا أبنِ بَيتِ بَينَكُم وَ وَصَى وَ إمَامِكُم فَبايعوه»؛ (2) «این فرزند دختر پیامبر شما و وصی امام شما است. پس با او بیعت کنید».

3- ابن ابی الحدید در رابطه با امر خلافت می گوید: «وَ عَهد بها إلى الحَسَن (علیه السلام) عَنهُ مَوتِه»؛ (3) «امام علی (علیه السلام) هنگام وفاتش برحسن (علیه السلام) عهد به خلافت نمود».

4- هیثم بن عدی می گوید: «حَدَثْنی غَیر واحِد مِمَّن أدرَكتُ من المشايخ أنْ عَلَى بن أبى طالب (علیه السلام) أصار الأمر إلى الحسن»؛ (4) «عده ای از مشایخ را که درک کردم بر من حدیث کردند که على بن ابي طالب امر خلافت را به حسن (علیه السلام) واگذار نمود».

ابراهیم عرضه داشت این نورهای درخشان چیست؟ خطاب شد این انوار مقدسه نور جانشینان پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) است باز ابراهیم (علیه السلام) عرضه داشت خدایا در کنار این انوار مقدسه نورهای زیادی می بینم خطاب رسید ای ابراهیم اینها شیعیان ائمه هستند و در اینجا ائمه یک به یک برای ابراهیم معرفی شدند و حتی نشانه های آنها هم مطرح شد که ابراهیم آرزو کرد خدایا ای کاش من هم از شیعیان ائمه بودم که خطاب رسید دعای تو مستجاب شد. (1)

خوله در زمان ابوبکر به دست گروهی از اعراب اسیر شد و امیرالمؤمنین وی را خریداری کرد و بعد آزادش فرمود و آن وقت به همسری خودش درآورد. اسماء بنت عمیس می گوید خوله زنی سیاه چهره خوش هیکل بود. موهایش فراوان و زیبا بود، این زن در خانه ی امیرالمؤمنین فقط محمد را که به محمدبن حنفیه معروف است به دنیا آورد. مثل این که همین یک پسر کافی بود نام مادرش را با افتخار به تاریخ بسپارد.

تو از دودمان هدایت و هم پیمان پرهیزکاران و چهارمین اصحاب کسائی... .

پس از دفن امام و گریه و اندوه بر ماتم بزرگش، گروه مردم به حضور امام حسین (علیه السلام) آمدند و به حضرتش تسلیت گفتند و گدازنده ترین تعزیت ها را از این مصیبت بزرگ به حضرتش عرضه داشتند و امام هم از همدردی و تسلیت آنان شکر گذاری فرمود.

سر پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) در آغوش عزیزترین یارش علی (علیه السلام) بود که مرغ روحش عرش را پیمود و در بارگاه قدس ایزد آرام گرفت امام مجتبی (علیه السلام) که در آن روز هفت سال و اندی بیشتر نداشت با اندوه و پریشانی پرواز ملکوتی بزرگ آموزگار هستی را به چشم دید که چگونه از او و خانواده اش جدا می شد و امام حسن (علیه السلام) را با آن سن کم در غمی جانکاه وا می گذاشت.

شتردار که ساربان کاروان بود گفت: سحرٌ وَ الله این یک سحر و جادو است.

امام حسن (علیه السلام) فرمود: وَیلَک کیسَ بِسِحرٍ بَل دَعوَة إِبِنُ النَّبِي مُستجابةٌ، واى بر تو! این سحر و جادو نیست بلکه دعای فزرند پیامبر قبول و مستجاب گردیده است. سپس شخصی بالای درخت رفت خرما چید و پایین آورده همگان از آن خوردیم. (1)

بمیرد و وحی او در مغرب وداع جهان گوید او را با پیغمبر خود ملحق سازد.

از اینجاست که وقتی امام حسن (علیه السلام) پس از آن که قبر را پوشیده داشت یک خشت برگرفت و آن حضرت را ندید دیگر باره آن خشت را استوار کرد دیگر باره بر قبر نظاره کردند پرده از سندس نگریستند که بر زیر قبر گسترده است. امام حسن (علیه السلام) از فراز سر آن حضرت پرده را به یک سوی کرد و در قبر نگریست دید که رسول خدای و آدم صفی و ابراهیم خليل (علیه السلام) سخن می گویند و امام حسین (علیه السلام) از جانب پای آن حضرت پرده را برگرفت دید که فاطمه، حوا، مریم و آسیه بر آن حضرت نوحه می کنند و می گریند در این وقت ابری سفید برفراز قبر بود و مرغابی سفید نمودار بودند چون قبر را با خاک انباشتند و با زمین مستور داشتند آن طیور و سحاب ناپدید شدند.

چون امام حسن به شهر کوفه مراجعت فرمود، بامدادان نعشی را بر شتری حمل داد و روان داشت و چنان نمود که به جانب مدینه می رود و این از بهر آن می کرد که بنی امیه و خوارج مدفن آن حضرت را ندانند از امام محمد باقر (علیه السلام) حدیث می کنند که می فرمود: در شب شهادت اميرالمؤمنین (علیه السلام) تا بامداد از هر موضع زمین سنگی برداشتند خون تازه بر می جوشید و همچنان در شهادت امام حسین (علیه السلام) از تحت احجار خون بر می دهید و نیز ابن عباس می گوید بعداز شهادت امیرالمؤمنان (علیه السلام) سه روز از آسمان خون بارید و از زهری پرسش کرد که در شهادت امیرالمؤمنان چه علامت حادث شد گفت: بیت المقدس هر سنگ که از زمین برگرفتند خون تازه یافتند. (1)

ن.ک ← قتل ابن ملجم مرادی به دست امام حسن (علیه السلام).

ص: 290

من (محمد) است که (حجة الله في أرضه وبقيته في عباده) می باشد و خدا به دست او تمام شرق و غرب عالم را به سوی اسلام می کشاند.

او کسی است که از نظر شیعیان و دوستانش غایب می شود و غیبت او آن چنان طولانی خواهد شد که بر امامت او ثابت نمی ماند مگر کسی که خداوند قلب او را به ایمان امتحان فرموده است.

جابر می گوید به آن حضرت عرض کردم یا رسول الله؛ درحال غیبت شیعیانش از او منتفع و بهره مند می شوند؟

آن حضرت فرمود: آری، قسم به آن کسی که مرا به پیامبری برانگیخته شیعیانش به نور او مستضی می شوند و به دوستی و ارادت به او منتفع می گردند چنان که مردم از نور خورشید بهره مند هستند، اگرچه آن زیر ابر باشد.

ای جابر این مطلب را گفتم از اسرار پنهان خدا و از خزانه علم اوست و تو این راز را از غیر اهلش پنهان بدار.

جابر زمان امام باقر (علیه السلام) را درک کرد و سلام پیامبر را هم به ایشان رسانید.

«الأخبار فَى هَذا المعنى فى الكتب المتداوَلَة المُعتَبَرَة لا تُحصى».

اخبار و روایات در این خصوص (که اولوالامر) دوازده معصوم نامبرده می باشند و غیبت امام دوازده (همان طور که اشاره شد) در کتاب های متداول معتبره به شماره در نمی آید.

2- آیه شریفه مباهله (آیه 61 از سوره آل عمران).

همان گونه که در ابتدا بیان کردیم؛ یکی از بزرگ ترین و آشکارترین و رساترین دلیل بر این که امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) فرزندان رسول خدا «صلوات الله و سلامه علیه و آله» می باشند آیه شریفه مباهله است.

واقعه مباهله را تمام مفسرین و مورّخین از شیعی و سنّی نقل کرده اند و -

ص: 292

کوتاه آن، این که نصارای نجران وقتی منازعه و مجادله با پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) را ادامه دادند. آیه مباهله بر پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) نازل شد.

(فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ).

(ای پیامبر)؛ پس هرکس محاجه و جدل کند تو را بعداز یقین و علمی که حاصل کرده ای (که پیامبر و فرستاده شده از سوی ما می باشی) پس بگو بیائید بخوانیم ما پسران خود را و شما پسران خویش را وزن های خود را و شما زن های خود را و ما خودمان را و شما خودتان را پس مباهله می کنیم و سپس لعنت و عذاب خدا را بر دروغ گویان قرار می دهیم.

(مباهله این است که طرفین به یکدیگر نفرین می کنند و از خدا می خواهند که عذاب بر طرف دیگر نازل کند و هرکدام که دعا و نفرینشان اجابت گردید همان راستگو و درست اندیشه و درست رفتار و کردار می باشد).

همین که صبح روز موعود فرا رسید رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) به خانه به خانه امير المؤمنين (علیه السلام) رفته و دست امام حسن (علیه السلام) را گرفته و امام حسین (علیه السلام) را در بغل گرفت و علی (علیه السلام) پیش روی او، و فاطمه (علیهما السلام) به دنبال او به سوی محل وقوع مباهله رهسپار شدند.

ابوحارثه رئیس مذهبی فرقه نصاری به آنان گفته بود: اگر محمد با یاران و اصحاب آمد از او بیناک نشوید و هرگاه با فرزندان و نزدیکان آمد از دعا و نفرین او بپرهیزید.

همین که پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) با همراهان به وادی مباهله رسیدند، ابوحارثه -

ص: 293

پرسید اینها کیستند که با محمد همراه شده اند؟

به او گفته شده که آن که پیش روی اوست پسر عم و شوهر دختر او و محبوب ترین خلق در نزد او است و آن دو طفل فرزندان او از دخترش می باشند و آن خانم هم فاطمه (علیهما السلام) دختر او می باشد که عزیزترین خلق در نظر اوست.

پس رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) در آن وادی برای مباهله به دو زانو نشست ابو حارثه گفت: به خدا قسم محمد چنان نشسته است که پیامبران برای مباهله می نشستند و از مباهله منصرف شده و برگشت.

بزرگ دسته نصاری به ابو حارثه گفت: کجا می روی؟

گفت: اگر محمد بر حق نبود، چنین جرئت نمی کرد و به مباهله حاضر نمی شد و اگر با ما مباهله کند پیش از این که سال بر ما بگذرد یک نصرانی بر روی زمین باقی نخواهد ماند و همه هلاک خواهند شد.

و به نقل دیگر: ابوحارثه گفت من صورت هایی را می بینم که اگر از خدا بخواهند و سؤال کنند که کوهی را از جا برکند خداوند خواهد کرد، پس با او مباهله نکنید که هلاک می شوید.

پس ابو حارثه خدمت رسول خدا رسید و گفت: ای ابوالقاسم از مباهله درگذرو با ما مصالحه کن بر چیزی که توان ادای آن را داشته باشیم، پس حضرت با آنان مصالحه نمود که هر سال دو هزار حَلّه که چهل درهم می بود.

و آیه شریفه مذکور و این داستان بهترین و بزرگ ترین دلیل بر این است که حسن و حسین (علیهم السلام) فرزندان رسول خدا می باشند.

دلیل های فراوان دیگری نیز برای امامت امام حسن (علیه السلام) وجود دارد چون؛ اعلام امامت حضرت توسط امیرالمؤمنان و یا آیه تطهیر، آل عبا و... -

ص: 294

که در جای جای این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است.

معجزات، کرامات، کرم وجود و ژرفای گفتار حضرت نیز دلائل دیگری بر مدعای ماست.

آری!! امام مجتبی (علیه السلام) تربیت یافته مکتب وحی و حضرت صدیقه کبری و امیر مؤمنان است که آن مظاهر مکارم اخلاق و فضلیت های انسانی بارها بر امامت او اشاره نموده و نگاه ویژه و سراسر محبتی به او داشته تا جائی که پیامبر و امیرالمؤمنان به امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) فرموده اند: «پدر و مادرمان فدای شما باد».

دُلدُل ن.ک ← مرکب امام حسن (علیه السلام).

نخواند تا رحلت نمود) و فرمود: ای مردم! من در میان شما دو چیز باقی می گذارم تا زمانی که به آنها تمسک کنید هرگز گمراه نمی شوید: کتاب خدا و اهل بیتم.

خداوند به من فرموده است که این دو از یکدیگر جدا نمی شوند تا بر سر حوض کوثر بر من وارد شوند.

گفتند: آری، به خدا قسم ما در همه این مطالب نزد پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) حاضر بودیم.

فرمود: خداوند مرا بس است. دوازده نفر از جماعت اهل بدر برخاستند و گفتند: شهادت می دهیم وقتی پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) این خطابه را در روزی که از دنیا رفت ایراد فرمود. عمربن خطاب به حالت شبه غضب برخاست و گفت: ای رسول خدا! آیا همه اهل بیت؟ حضرت فرمود: نه بلکه جانشینانم، برادر، وزیرم، وارثم و خلیفه ام در امتم که صاحب اختیار هر مؤمنی بعداز من است و یازده نفر از فرزندانش این (علی) اول آنان و افضلشان است. سپس این دو پسرم به امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) اشاره کرد، سپس وصی پسرم که به نام برادرم علی نامیده می شود و پسر حسین سپس وصی علی که فرزند اوست و نامش محمد است، سپس جعفربن محمد، سپس موسی بن جعفر، سپس علی بن موسی، سپس محمدبن علی، سپس علی بن محمد، سپس حسن بن علی، سپس محمدبن الحسن مهدی (علیه السلام) است که نامش نام من وطینت او همچون طینت من است، طبق امر من امر و طبق نهي من، نهی می کند. زمین را پر از عدل می کند همان طور که از ظلم و جور پر شده باشد. آنها پشت سرهم خواهند آمد تا بر حوض کوثر بر من وارد شوند. آنان شاهدان خدا در زمین و حجت های او بر خلقش هستند. هرکسی از آنان اطاعت کند خدا را اطاعت کرده و هرکس از آنان سرپیچی کند خدا را عصیان کرده است.

ص: 296

در این هنگام بقیه هفتاد نفر اهل بدر و همان تعداد از دیگران برخاستند و گفتند: مطلبی که فراموش کرده بودیم به یادمان آوردی؛ ما شهادت می دهیم که این مطلب را از پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) شنیدیم.

جابربن سمره گفت: با پدرم نزد پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) بودیم و او را شنیدم که فرمود: پس از من دوازده امیر خواهد بود سپس صدای خود را پایین آورد به پدرم گفتم چیزی که پیامبر صدای خود را پایین آورده چه بود؟ گفت :فرمود همه آنها از قریش خواهند بود. (1)

ن.ک ← اثنی عشری.

زد، او من را زندانی کرد او اموال من را غارت کرد؛ بنابراین شبهه یی نبود، یهود بودند؛ توطئه گرانی که همه ی اهل مدینه از مهاجر و انصار - با توطئه های آنها آشنا بودند، جنگ بنی قریظه اتفاق افتاد، پیامبر دستور داد عده کثیری آدم را سر بریدند؛ خم به ابروی کسی نیامد و هیچ کسی نگفت چرا؛ چون صحنه، صحنه دوران امیرالمؤمنین چه کسانی در مقابل علی (علیه السلام) قرار گرفتند؟ خیال می کنید شوخی است؟ خیال می کنید آسان بود که «عبدالله بن مسعود»، صحابی به این بزرگی بنا به نقل عده ایی جزو پاینده ای به ولایت امیرالمؤمنین نماند و جزو منحرفان به حساب آمد؟ همین «ربيع بن خثيم» و آن هایی که در جنگ صفین آمدند گفتند ما از این قتال ناراحتیم اجازه بده به مرزها برویم و در جنگ وارد نشویم در روایت دارد که «من اصحاب عبدالله بن مسعود»! این جاست که قضیه سخت است وقتی غبار غلیظ تر می گردد می شود دوران امام حسن (علیه السلام) و شما می بینید که چه اتفاقی افتاد باز در دوران امیرالمؤمنین (علیه السلام)، قدری غبار رقیق تر بود کسانی مثل عمار یاسر آن افشاگر بزرگ دستگاه امیرالمؤمنین بودند هرجا حادثه ای اتفاق می افتاد عمار یاسر و بزرگانی از صحابه پیامبر بودند که می رفتند حرف می زدند.

توجیه می کردند و لااقل برای عده ای غبارها زدوده می شد؛ اما در دوران امام حسن همان هم نبود در دوران شبهه و در دوران جنگ با کافر غیر صریح، جنگ با کسانی که می توانند شعارها را بر هدف های خودشان منطبق کنند بسیار بسیار دشوار است باید هوشیار بود. (1)

ص: 298

اقتصادی آن دیار بپردازد و 57 استان دیگر در این ایالت تأسیس کند.

در این ایالت با 108 استان از بزرگ ترین ایالات چین است که بیست و دو قوم در آن زندگی می کنند. سیّد اجل، علی رغم اختلافات شدید قبایل میان آنان صلح و سلام برقرار ساخت و حتی در روزهای اول حکومت، عده ای از کارمندان اداری از قاطعیت وی در اصلاحات اداری دچار بدبینی شدند و به پایتخت رفتند و شکایت پیش قوبیلای امپراتور بردند قوبیلای دستور داد آنها را به زنجیر بسته به سوی سید شمس الدین بازگردانند.

سید برخلاف انتظار، آنان را از بند آزاد کرد و با خوش رویی با آنها دیدار نمود و مشاغلی به آنان واگذشت تا با خدمات خالصانه، گذشته خود را جبران کنند. (1)

در سایه ی این سیاست مسالمت آمیز و صلح حسنی، ارتباط میان اقوام رو به بهبود و پیشرفت نهاد و سید شمس الدین توانست با مدیریت اقتصادی خوبی که داشت به عمران و آبادانی بسیار در دو ایالت سیچوان و یون نان دست بزن.

سیّد اجل به پاس خدمات ارزشمندش در تحکیم و تقویت مناطق مرزی ،چین از سوی خاندان حکومتی یوان لقب امیر شیان یانگ را دریافت داشت.

سیّد اجل در سال 1270م وفات یافت و از خود نام نیکی به عنوان حاکمی روشن بین و درستکار باقی گذاشت.

وی گذشته از بنای مدرسه علمیه و تشویق مردم به کسب فرهنگ و دانش و ساخت دوازده مسجد در کونمینک و انتشار دین اسلام در چین به ساختن معابدی برای پیروان دین کنفوسیوس دست زد و سومین فرزندش -

ص: 301

حسین نیز روش نیکوی پدر در تأسیس مدارس در دیگر شهرهای بزرگ را دنبال کرد.

سایر بازماندگان سید اجل نیز سهم بسزایی در انتشار دین اسلام در چین داشتند و نوه ی پسری وی در 1335م امپراتور چین را به پذیرش اسلام دعوت کرد و از او خواست تا آن را به عنوان «دین حق و حنیف» بپذیرد.

یکی دیگر از بازماندگان سید اجل در 1420م از طرف امپراتور اجازه یافت که مساجدی در پایتخت های دو گانه ی سینگافو و ناکن بنا کند. (1)

در ساحل خلیج عقبه در ینبع خاندان های سادات حسنی زندگی می کنند، همچنین سادات نخاولی در مدینه و سادات خاندان علوی مالکی در مکه. (1)

نقیب کوفه و عبدالله امیر پسر عبدالله بن حسین بن جعفر، در زمان مأمون استاندار کوفه بوده اند. (1)

ص: 306

ضلالت و دعوت کنندگان به آتش را وانگذاشته، مگر آن که در قرآن سخن آنان را رد کرده و بر آنان احتجاج کرده و از تابع شدن آنان نهی فرموده است. درباره ی آنان قرآنی قاطع و ناطق فرستاد که عده ای آنان را می دانند و عده ای به آن جاهل هستند.

من از پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) شنیدم که می فرمود: هیچ آیه ای از قرآن نیست مگر آن که ظاهری و باطنی دارد و هیچ حرفی از آن نیست، مگر آن، که تأویلی دارد و تأویل آن را جز خداوند و آنان که در علم راسخ اند نمی دانند، راسخان علم، ما آل محمد هستیم و خداوند به سایر امت دستور داده که بگویند به آن ایمان آوردیم و همه از طرف پروردگار ما است و جز صاحبان عقل متذکر نمی شوند و خداوند می فرماید: «اگر آن را به پیامبر و اولوالامر خود ارجاع دهند آنان که استنباط می کنند آن را می فهمند» و هم اینان هستند که در آن باره مورد سؤال قرار می گیرند و آن را طلب می کنند. (1)

سلیم از قول امام علی (علیه السلام) نقل می کند که ایشان بعداز بازگشت از جنگ صفین و قبل از جنگ نهروان در مسجد وقتی ما اطراف او را گرفته بودیم فرمود تأویل قرآن را جز خداوند و راسخان در علم کسی نمی داند آنان یک نفر نیستند پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) از آنان است. خداوند به او آموخته و آن حضرت هم به من آموخته است سپس در نسل ما تا روز قیامت این علم خواهد ماند.

این حدیث اشاره به آیه 28 زخرف است که خداوند در قرآن می فرماید: «و این خداپرستی و (توحید) را در همه ی ذریت [فرزندان] را (در خصوص محمد (صلی الله علیه واله وسلم) و آل پاکش) خدا تا قیامت باقی گردانید تا همه ی فرزندانش (به خدای یکتا) رجوع کنند.

ص: 311

سلیم نقل می کند که حضرت علی (علیه السلام) فرمود: ای سلیم! جانشینان من یازده نفر از فرزندانم هستند امامانی هدایت کننده و هدایت شده که ملائکه با همه ی آنان سخن می گویند.

عرض کردم: یا امیرالمؤمنین! آنان کیاناند؟ فرمود: این پسرم حسن سپس این پسرم حسین، سپس این پسرم و حضرت دست نواده اش على بن الحسین را گرفت. و حضرت شیرخواره بود، سپس هشت نفر از فرزندان او، یکی پس از دیگری هستند. آنان که خداوند به ایشان قسم یاد کرده و فرموده است!.

«وَ والدٍ وَ ما وَ لَدَ؛ قسم به پدر و آنچه از نسل او به دنیا می آیند». پدر، پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) است و آنان که از او به دنیا می آیند؛ یعنی این یازده نفر جانشین من هستند.

«سَلامٌ عَلى آل یاسين؛ سلام بر خاندان یاسین».

سلیم از امیرالمؤمنین (علیه السلام) نقل می کند که امام علی (علیه السلام) با استناد به آیه ی 129 سوره صافات فرمودند: نام مبارک پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) یاسین است و ما هستیم کسانی که خداوند می فرماید: «سلام بر خاندان یاسین». (1)

نمی طلبید. او بارزترین مصداق آیه شریفه ذیل بود.

«الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاهُمْ يَحْزَنُونَ»؛ «آنان که اموال خود را شب و روز پنهانی و آشکارا انفاق می کنند مزدشان در نزد پروردگارشان خواهد بود، نه ترسی دارند و نه اندهگین می شوند».

از این روی هر ناتوان و ضعیف و درمانده ای در خانه آن حضرت را می کوبید چه بسا افرادی از شهرهای دیگر به امید دستگیری امام به مدینه منوره می آمدند و از آن دریای جود و کرم بهره می جستند در میان مستمندان سادات و غیر سادات و در راه ماندگان و از راه رسیدگان و... دیده می شد. گاه بر اساس خواسته آنان، هزینه سفر، هزینه ازدواج و زندگی، هزینه مداوای مریض و دیگر نیازمندی های آنان را پرداخت می نمود و گاه بدون هیچ گونه پرسش بر آنان ترحم می کرد. کمک و دستگیری از مستمندان سالخوردگان و فقرا از سوی آن حضرت در دوران حاکمیت امیرالمؤمنین (علیه السلام) و کمک خود در کوفه و مدینه و بعداز آن به دو صورت انجام می گرفت.

الف) کمک های مستمر و همیشگی که شامل سالمندان ایتام خانواده های شهدا اصحاب صفه و.... می شد در چهار چوب منظمی صورت ماهیانه انجام می گرفت. گویا آنان حقوق بگیران دایمی از خاندان اهل بیت (علیهم السلام) بودند که بخش عمده ای از موقوفات و صدقات رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) و امیرالمؤمنان (علیه السلام) و فاطمه اطهر (علیهما السلام) و اموال شخصی حضرت مجتبی (علیه السلام) به این امر اختصاص می یافت.

امام حسن (علیه السلام) پیش از آن از سوی پدر بر این کار بزرگ انتخاب و منصوب شده بود و بعد همچنان ادامه یافت.

ص: 313

ب) کمک های مقطعی آن حضرت به فقرا بیچارگان و مساکین در همه فراز و نشیب های زندگی این کمک ها به طوری زیاد بود که بخشش و دستگیری آنها زبانزد عموم مردم شده بود.

از امام مجتبی (علیه السلام) پرسیدند: چگونه است هر سائلی که بر در خانه شما می آید، نا امیدش برنمی گردانید؟

حضرت فرمود: من نیازمند و محتاجی هستم به درگاه خداوند متعال که دوست ندارم او مرا دست خالی برگرداند خداوندی که نعمت هایش را بر ما ارزانی داشته هرگز نمی خواهد بندگانش را محروم کند می ترسم اگر سائلی را رد کنم او هم مرا دست خالی برگرداند و سپس فرمود: «إذا ما أتَانَى قُلتَ مَرحَبا، بِمَن فَضْلِهِ فَرَضَ عَلى مَعجَلٍ، وَ مَن فَضْلِهِ فَصَلَ عَلى كُل فَأضِل، وَ أفضَل أيام الفتى حينَ يَسأل».

«آن گاه که محتاجی به من روی آورد به او خوش آمد و آفرین می گویم که بخشش به او بر من به سرعت واجب گردید؛ او با اظهار نیازمندی اش بر من و امثال من تفضلی کرده و بهترین روزهای افراد جوان مرد هنگامی است که مورد سؤال واقع شوند». بیت های دیگری از شعر درباره جود و سخا به آن حضرت نسبت داده اند مانند: «إن السخاء على العِبادِ فَريضَة، لله يَقرَأَ فِي كِتَابٍ مُحكَم وَعَدَ العِبادِ الأسخياء جنانَه، وَ أَعَد للبِخِلَاءِ نَارِ جَهَّنَمَ».

بخشندگی بر بندگان فریضه ای از جانب خداوند است، همان طوری که در قرآن کریم آمده: «خداوند بخشنده را بهشت و عده نموده و برای بخیلان جهنم را آماده کرده است».

موارد دستگیری امام مجتبی (علیه السلام) از فقرا و درماندگان بسیار است که در این جا به سه نمونه از آن اکتفا می کنیم:

الف) کنیزی از کنیزان از آن حضرت دسته گلی را به عنوان هدیه -

ص: 314

خدمتش آورد و آن حضرت هدیه را گرفت و فرمود! «أَنَتَ حُرَةُ لَوجَهُ الله؛ تو در راه خدا آزادی» بر این کار خرده گرفت و امام (علیه السلام) در پاسخ به اشکال و انتقاد او فرمود: «أذَبَنَا اللهُ تَعالى و إذا حُيّيتُم بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا» خداوند اخلاق و آداب اجتماعی را به ما آموخته و فرموده است: وَکأن أحسنَ مِنها إعتاقِها «فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا» «که بر شما تحنیت و تحیتی عرضه شد [و اعطایی بخشیدند] سعی کنید به بهترین شیوه جبران کنید» و پاداش بهتر هدیه این خانم آزادی او بود.

ب) روزی به هنگام ظهر از کوچه های مدینه می گذشت، دید مردی برای رفع گرفتاری هایش ده هزار در هم از خداوند طلب می کند. آن حضرت به فریاد استغاثه اش پاسخ گفت و در همان حال مبلغ ده هزار درهم برایش فرستاد.

ج) امام حسن (علیه السلام) گاهی به همراه برآوردن حاجت اشخاص، مسائلی را به آنها می آموخت نوشته اند که روزی مردی از امام مجتبی (علیه السلام) کمک خواست حضرت در پاسخش فرمود: أن المسألة لاتَصلَحَ أَلا فِي غَرم فَادْحَ أو فَقَرَ مَدقَع أو حَمالَة مَقطَعَة؛ همانا اظهار حاجت و درخواست شایسته نیست مگر در سه مورد:

1) بدهی سنگین و ناگواری [مانند پرداخت دیه]

2) فقری که انسان را زمین گیر [و تیره بخت نماید، مانند قرض های فراوان و زیاد]

3) فشار وحشتاک و شکننده بر انسان [مثل اتفاقات ناخوشایند و پشت سر هم]

آن مرد عرض کرد سؤالم به خاطر یکی از این سه امر است امام (علیه السلام) صد دینار به او بخشید.

مرد سائل خواسته اش را نزد امام حسین (علیه السلام) نیز مطرح نمود. آن حضرت 99 دینار به وی داد (یک دینار کمتر از برادرش تا احترامی به برادر بزرگ تر -

ص: 315

خود گذاشته باشد). سپس نزد عبدالله بن عمر آمد و درخواست خود را پیش او نیز مطرح نمود عبدالله بن عمر هفت دینار به وی داد.

مرد فقیر رو به عبدالله کرده گفت امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) کمک زیادی به من کردند تو چرا به این مقدار؟ عبدالله بن عمر جوب داد: تو مرا با آن دو بزرگوار مقایسه می کنی؟! آنان از چهره های درخشان دانش اند و بذل و بخشش زیادی دارند.

له يا فُلان إنتَ تَموتَ مَيتةَ كذا، وَ تُقتَل إنتَ يَا فُلان بِقَتِلِةٍ كَذا، فَيَكونُ كَما قَال رُشَيد، وَ كانَ آمِيرَ الْمُؤْمِنين (علیه السلام) يَقُولُ: رُشَيدُ البَلايا..».

و چنان بود که علم بلایا و منایا به او القا شده بود و در دوران زندگی چنان بود که وقتی مردی را دیدار می کرد به او می گفت: ای فلانی تو به چنین مرگی خواهی مرد، و تو ای فلانی این گونه کشته خواهی شد و همان گونه می شد که رشید خبر داده بود و امیرالمؤمنین (علیه السلام) نام او را «رُشَيد بلایا» گذارده بود.

و امام موسی بن جعفر (علیه السلام) در روایتی به اسحاق بن عمار فرمود: «... وَ قَدكانَ الهُجَرى مُستَضعفَاً وَ كانَ عِندَهُ عِلمُ المنايا وَ البَلايا، و الامام أولى بالك...».

رشید هَجَری از نظر دین در زمره مستضعفان بود و با این حال علم منایا و بلایا نزد او بود و امام از وی در این باره اولی است...!

متاسفانه از چگونگی این ازدواج و تاریخ مراسم، در متون تاریخی و روایات دینی به اختلاف بر می خوریم ولی آنچه مسلم است پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) در سال 7/6 ه.ق «رمله» را در مدینه دیده است.

عایشه گفت: ام المؤمنین رمله در سال 42 یا 44 ه.ق در مدینه درگذشت و او را در کنار همسران پیامبر به خاک سپردند. (1)

هفتم صفر بوده مقدم است بر گفته دیگران لازم به تذکر است در نجف اشرف مرکز شیعه و هچنین مشاهد مشرفه دیگر، سنت بر اقامه عزا و مراسم در روز هفتم صفر بوده و هست.

2- اولا: تولد حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) در روز هفتم صفر صحیح نیست و در روایتی از حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) است که تولد آن امام در ماه ذی حجه می باشد و بعضی از علماء تولد آن حضرت را در هفدهم صفر دانسته اند. ثانیاً: اگر صحیح باشد تولد امامی در روز شهادت امام دیگر وظیفه اقامه عزا و تسلیت به اهل البیت (علیهم السلام) می باشد.

و با توجه به مظلومیت تاریخی امام حسن مجتبی (علیه السلام) و اینکه در بیست و هشتم صفر رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) می باشد؛ اقامه عزای امام حسن (علیه السلام) در هفتم صفر بهترین تجلیل و تعظیم مقام سبط اکبر پیامبر اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) است.

داده و با تمسک به آن سعی در توجیه رفتار خویش دارند. در صورتی که سندیت 7 صفر از 28 صفر قویتر است و سنت دیرینه عزاداری در بیوتات مراجع عالیقدر هیئات مذهبی تعطیلی بازار قم و توجه قاطبه مؤمنین متعهد در طول اعصار گذشته نسبت به تعظیم شهادت در این روز خود بهترین گواه بر این مدعا می باشد.

بنابراین استدعا دارد حضرت عالی نظر مبارک خویش را در این ارتباط مرقوم فرمائید تا انشاء الله با اهتمام مسئولین متعهد که افتخار پیروی از رهنمودهای جایگاه رفیع مرجعیت را دارا می باشند این حرکت اصلاح گردیده و در مملکت حضرت ولی عصر ارواحنا و در شرائط استقرار نظامی اسلامی شاهد این نقاط ضعف که به مظلومیت خاندان عصمت (علیهم السلام) می انجامد نباشیم.

از واقعه اخراج یهودیان بنوقریظه از مدینه، اسلام را پذیرا شد و پیامبر اسلام او را به عقد خود درآورد.

این ازدواج در سال ششم هجری تحقق پذیرفت و مورخان گفته اند که او در زمان حیات پیامبر درگذشت و به تصریح ابن سعد وفاتش پس از مراجعت از حجة الوداع بوده و در بقیع دفن شد. (1)

زکی ن.ک ← القاب.

ربیع الاول سال چهل و یک هجری ربیع الاخر و جمادی الاول ذکر شده است بنابراین مدت خلافت امام به ترتیب در پنج ماه و نیم، شش ماه و چند روز و هفت ماه و چند روز به حساب می آید و بعضی صلح را در ربیع الاول سال چهلم هجری می دانند ولی صحیح ترین روایت به قول بیشتر مورخان مدت خلافت آن حضرت را شش ماه بیان می دارد.

بهشت را و استعاذه می کرد از آتش جهنم هرگاه قرآن تلاوت می کرد: یا أيّها الذَّینَ آمَنوا، می فرمود: لبیک اللهُمَ لَبَیک! در هیچ حالی کسی او را ملاقات نکرد مگر آنکه می دید که مشغول به ذکر خداوند است زبانش از تمام مردم راستگوتر بود و بیانش از همه کس فصیح تر بود.

و در مناقب ابن آشوب و روضة الواعظین روایت شده که امام حسن (علیه السلام) هرگاه وضو می ساخت بندهای بدنش می لرزید و رنگ مبارکش زرد می گشت! سبب این حال را از آن حضرت پرسیدند، فرمود: «سزاور است بر کسی که می خواهد نزد پروردگار به بندگی بایستد آن که رنگش زرد گردد و رعشه در مفاصلش افتد! «وقتی به در مسجد می رسید سر را به سوی آسمان بلند می کرد و می گفت: «الهی! ضَيفُكَ بِبابِک یا مُحسِنُ قَد أَتَاكَ الْمُسِينِي، فَتَجَاوَزْ قَبِيحَ مَا عِنْدِي بِجَمِيلِ مَا عِنْدَكَ يَا كَرِيمُ»[یعنی:] «ای خدای من! این میهمان توست که به درگاه تو استاده، ای خداوند نیکوکار به نزد تو آمده بنده ای تبهکار؛ پس در گذر از کارهای زشت و نا ستوده ی من به نیکی های خودت ای کریم!».

آری!!! او مظهر کمالات انسانی و فضیلت های اخلاقی بود زهد وی الگویی برای تمامی بشریت است. زیرا او زاهدترین پیشوای عصر خویش بود.

ملحق شد مادرش سمیه نام داشت و از زنان معروف به زنا بود بعد از هلاکت در ثوبه او را نزدیک قبر جناب کمیل دفن نمودند این مرد پدر عبيد الله قاتل امام حسین (علیه السلام) است و چون پدر معین نداشت به همین جهت او را زیاد بن ابیه گویند یعنی پسر مرد مجهول.

در کتاب الوقایع ملبوبی ج 1 ص 75 چنین نقل شده است در تاریخ آمده حادث بن کلده کنیزی داشت سمیه نامی او را به چرانیدن گوسفندان وادار کرد این زن آن قدر ننگ به بار آورد که حارث ناگریز او را از خود راند او رسماً در اعداد فواحش طائف درآمد و زیاد از این زن به دنیا آمد و در تاریخ آمده که زنازادگی زیاد مسلم بین فریقین است.

زیاد در زمان عمر نویسنده مغيرة بن شعبه بود و بعد ابوموس اشعری و در زمان عثمان منشی عبدالله بن عامر و در زمان علی (علیه السلام) کاتب عبدالله بن عباس بود و بعد به حکومت فارس منصوب شد در زمان امام حسن معاویه به راهنمایی مغيرة بن شعبه نامه ای به او نوشت و او را به خود جلب نمود بالاخره از طرف معاویه حاکم کوفه و بصره شد این خبیث بزرگترین عامل اجراء منویات معاویه نسبت به شیعیان علی (علیه السلام) بود که در کوفه مرکز تشیّع و نیز در بصره چنان کشت و کشتار به راه انداخت که به نقل مورخین 13000 نفر در این دو شهر به جرم شیعه بودن کشته شدند و به معاویه نوشت اینها را با دست چپ انجام دادم اگر حکومت حجاز را به من واگذار کنی با دست راست همین عمل را اجراء می کنم و می خواهم مردم عراق را رسماً به مسجد جمع کرده تا برائت از علی و مدح خاندان بنی امیه را اعلان نمایند و این خبر به گوش امام حسن (علیه السلام) و شیعیان حجاز رسید به زیاد نفرین کردند تا به مرض طاعون مبتلا و به درک واصل شد.

ص: 327

امیر المؤمنین زیارت (1) را شروع می کرد و در آخر با ولاشاكةٍ في حَياتِكَ، يَرحَمكَ اللهُ آن را به آخر می رسانید.

این زیارت با مضامین بسیار عالی و فرازهایی جالب و پرمحتوا بیان گردیده که در شناخت و پیروی از آن امام همام (علیه السلام) تأثیرات شگرفی بر جای می گذارد.

ن.ک ← خبر ثواب زیارت امام حسن (علیه السلام).

گفته اند وی در کوفه در سال 68 ق درگذشت برخی درگذشت وی را در کوفه در روزگار حکمرانی مختار در سال 66 ق و برخی 65 ق را سال درگذشت وی دانسته اند.

فَإِن يَكُ زَيدٌ غالَتِ الأَرضُ شخصهُ *** فَقَد بانَ مَعرُوفٌ هُناك وُجُودٌ.

روشن است که زیدبن حسن هرگز دعوی دار امانت نگشت و از شیعه و جز شیعه، کس این نسبت بدو نیست چه آن که مردم شیعه دو گروهند: یکی امامی و آن دیگری زیدی، اما امامی، جز به احادیث منصوصه ی امامت کسی را استوار ندانند و به اتفاق علما در اولا برای امام حسن (علیه السلام) نصی نرسیده کدام از ایشان دعوی دار این سخن نشده اند و اما زیدی بعداز علی (علیه السلام) و حسن و حسین (علیهم السلام) امام آن کسی را داند که در امر خلافت و امامت جهاد کند.

زیدبن حسن با بنی امیه هرگز جانب تقیه را فرو نگذاشت و با بنی امیه کار به رفق و مدارا می گذشت او متقلد اعمال ایشان می گشت این کار با امامت نزد زیدی، منافات و ضدیت دارد؛ دیگر، جماعت حشویه که جز بنی امیه را امام نخوانند و ابدا در اولاد رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) کسی را امام ندانند و معتزله امامت را به اختیار جماعت و حکم شورا استوار نمایند. خوارج آن کس نخوانند ولی خلاف زیدبن حسن پدر و جد را موالی بود لاجرم زید به اتفاق این طوایف که نام برده شدند، منصب امانت نتواند داشت.

ابوالفرج اصفهانی گفته زید در کربلا ملازمت عم خود داشت و او را با سایر اهل بیت اسیر کرده، به نزد یزید فرستادند و از پس آن با اهل بیت به مدینه رفتند.

صاحب عمدة المطالب گفته که زید صد سال و به قولی نود و پنج سال و به قولی نود سال زندگی کرد و در بین مکه و مدینه در موضعی که هاجر نام دارد وفات کرد.

ص: 331

بر اثر تأکید و پافشاری پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) به عقد «زیدبن حارثه» پسر خوانده پیامبر درآمد. پیامبر با این کار می خواست بر رسم کهن عرب جاهلی که اشراف زادگان نمی بایست با بردگان آزاد شده ازدواج کنند خط بطلان کشد.

این ازدواج با رضایت توأم با مصلحت تا سال پنجم هجری ادامه داشت و از لابلای مستندات تاریخی می توان به سردی و عدم علاقه طرفین به یکدیگر که با بی اعتنایی زینب توأم بود ره یافت.

پس از پایان پیوند مذکور در سال پنجم هجری در ایام کودکی امام مجتبی (علیه السلام) حضرت محمد (صلی الله علیه واله وسلم) با زینب ازدواج کرد این ازدواج که الغای فرزند خواندگی از یک سو و تأکیدهای نظری قرآن از سوی دیگر توأم شده بود باعث شد که در این خصوص افکار مختلفی بروز کند؛ ولی محمد (صلی الله علیه واله وسلم) با این ازدواج که در رسم جاهلی، گناه تلقی می شد، عملا این رسم را الغا کرد. ام المؤمنین «زینب بنت جحش» در سال 20 ه.ق در سن پنجاه سالگی درگذشت رجال برجسته اسلام در مراسم خاکسپاری وی شرکت کردند و او را درحالی که بر تختی حمل می کردند در بقیع به خاک سپردند. (1)

همسران او نظر داده است بنابراین برای پژوهندگان مشکل است که تاریخ ازدواج این بانو را با پیامبر تعیین نمایند.

او مانند خدیجه در زمان حیات پیامبر و درحالی وفات نمود که بیش از سی سال نداشت. ابن کلبی وفات او را در ربیع الاخر سال چهارم هجرت می داند؛ ولی بعضی دیگر تنها به این که یک دو یا سه ماه بیشتر نزد پیامبر نماند، باور دارند.

کردن صفات و تقدیس آن است و در نهان آن را ورد خود قرار می دهند و وسیله ی رسیدن آنها به مراد و مطلوبشان است آنها کسانی هستند که نور جمال از شعاع جلال بر آنها تجلی کرده است و در لباس بشر در آمده اند درحالی که شخصیت هایی آسمانی هستند و حیوانات وحشی برای آنها خضوع می کنند و گرگ ها برایشان ذلیل هستند». این راز تلاوت اسماء است و مردم در معرفت آل محمد نیز همین طور هستند.

گروهی از مردم فهمیدند که آنها اولیای خداوند و وسیله ی عفو و رضایت او هستند آنها را برای حاجت های خود نزد خداوند ارائه کردند و به آنها متوسل شدند و عده ای دیگر فهمیدند که آنها کلمه ی بزرگ خداوند و آیت عظمای او هستند؛ چرا که نزدیک ترین صفات به حضرت احدیت جمال وحدانیت است. چرا که واحد یا اول اعداد و منبع آحاد است و واحد بیشتر از دو است و این چیزی است که زوج و فرد نیست این احد حق است... و اما واحدی که منبع موجودات است. همان واحد مطلق است که محدود نیست و شمرده نمی شود و اراده ی او قابل دفع نیست و سلطنت او پایان ناپذیر است حکومت او فنا ندارد این کلمه ای است که با ذکر آن موجودات خضوع می کنند و این بین دو حرف پنهان است کن فیکون شد پس هرکس بر آئینه ی نفس او با رقه ای از اسرار مخفی آنها و از اسم والای آنها بتابد، دیوارها برایشان شکافته می شود و هستی برایشان مسخر می شود و او از اولیاء رحمن خواهد بود و از عذاب پست کننده در امان خواهد بود.

این دعا را تأیید می کند روایت طارق بن شهاب از حضرت امیر (علیه السلام) که فرمود: «ای طارق! امام کلمه خداوند و حجت خداوند، وجه خداوند، نور خداوند، حجاب خداوند و آیت خداوند است که خداوند او را انتخاب -

ص: 337

می کند، و هرچه را بخواهد از خودش در او قرار می دهد، به خاطر آن اطاعت از او و از فرمان او را بر همه ی مخلوقاتش واجب می کند. پس او ولی خداوند در آسمان هایش و زمینش است. و بر آن از همه ی بندگانش عهد گرفته است. پس هرکس بر او پیش بگیرد؛ به خداوند در بالای عرش او کافر شده است پس خداوند امام هر کاری بخواهد انجام می دهد. وقتی خداوند چیزی را بخواهد آن را بر بازوی او می نویسد. کلمه ی پرودگار تو صدق و عدل اجرا می شود. امام صدق و عدل است، برای او شعاعی از نور از زمین به آسمان قرار داده می شود که در آن اعمال بندگان را می بیند دارای هیبت و علم به درون افراد است و از غیب مطلع است و دارای حق تصرف مطلق است.

از شرق تا غرب را میبیند و چیزی از عالم ملک و ملکوت بر او پنهان نیست، دارای فهم زبان پرندگان است هنگامی که ولایت را در اختیار داشته باشد. پس امام کسی است که خداوند او را برای وحی خود انتخاب می کند و برای غیب خود او را می پسندد و او را با کلمه ی خود تأیید می کند و حکمت را به او تلقین می کند قلب او را محل مشیت خود قرار می دهد. سلطنت او را ندا می کند و حق فرمان برای او قائل می شود حکم به اطاعت از او می دهد و این برای آن است که امامت میراث پیامبران است و منزلت برگزیدگان است، و خلافت خداوند خلافت رسولان خداوند است پس امامت عصمت و ولایت است، سلطنت و هدایت است چرا که امامت موجب اتمام دین و سنگین شدن کفه ی ترازو است و امام راهنمای رهپویان است، و مناره ی هدایت شدگان است و راه سالکان است، خورشید تا بنده در قلوب عارفان است، ولایت او موجب نجات است و اطاعت از او موجب شناخت زندگی و توشه بعد از مرگ است، عزت -

ص: 338

مؤمنین و شفاعت گناه کاران و نجات دوست داران و رستگاری پیروان است چرا که امامت رأس اسلام و کمال ایمان و معرفت حدود و احکام است، و حلال را از حرام روشن می کند پس امامت رتبه ای است که کسی به آن نمی رسد مگر کسی که خداوند او را انتخاب کرده باشد و بر دیگران مقدم کرده باشد و به او ولایت داده باشد و حق حکومت به او داده باشد.

ولایت همان حفاظت از مرزها و تدبیر امور است و تعداد امامت به عدد روزها و ماه ها است امام همان آب گوارا برای تشنگان است و راهنمایی به هدایت است و پاک کننده ی گناهان است و مطلع بر غیب است پس امام، همان خورشید طلوع کننده ی نورانی بر بندگان است و دست و چشم کسی به آن نمی رسد.

و این آیه اشاره به آن است «وَ لِلهِ العِزَّةُ وَ لِرَسُولِه وَ لِلمُؤمنين» (1) و مؤمنون علی و عترت او هستند پس عزت برای پیامبر و عترت اوست و پیامبر و عترت تا آخر روزگار از هم جدا نمی شوند امام حسن مجتبی (علیه السلام) نیز از عترت حضرت علی (علیه السلام) است.

از آن جمله روایت ابوبکربن خطیب که به صورت مرفوع از ابن عباس است که پیامبر فرمود: «علی آبوابَ الجَنَةَ مَكتُوبِ لا إله إلا الله مَحَمَدرَسولَ اللَّهَ َفاطِمَة خيرة الله الحسن و الحُسَين صَفوَةُ اللَّه عَلى حسن مجتبی مُحَبّهم رَحمَةُ الله وَ عَلى مُبغَضِهُم لَعنَة الله؛ بر درب های بهشت نوشته شده است خدایی جز الله نیست و محمد فرستاده ی خداوند است و فاطمه ی برگزیده ی خداوند هستند، حسن و حسین منتخبان خداوند هستند، رحمت خداوند بر دوستداران آنها و لعنت خداوند بر دشمنان آنها». (2)

ص: 339

فرو نشاندن غیظ و نگه داشتن خود.

- بی نیازی چیست؟

رضایت نفس به آنچه خداوند متعال برای او تقسیم کرده، گرچه کم باشد و همانا بی نیازی همان بی نیازی نفس است.

- فقر چیست؟

حرص نفس در هر چیز.

- ذلت چیست؟

فزع نزد مردم.

- جرأت چیست؟

موافقت با نزدیکان.

- کلفت و زحمت چیست؟

سخن گفتن در چیزهایی که به تو فایده نمی بخشد.

- سناء چیست؟

انجام کارهای زیبا و رها کردن کارهای قبیح.

تا آخر حدیث.

ص: 341

ص: 342

آن وقت زبانش در اظهار مخارج حروف نارسا بود گفت طباطبا عوض قباقبا، از آن وقت ابراهیم به طباطبا ملقب شد و هرکس به این بزرگوار منسوب است طباطبایی گویند تمام سادات طباطبایی از اولاد امام حسن مجتبی (علیه السلام) می باشند.

مرحوم شیخ عباس می نویسد ابراهیم مردی با جلالت بود عقاید خود را به امام رضا معروض داشت و خود را از شک و شبهه پاک ساخت. (1)

ادیب و مرجع شیعه در نجف.

2. سيّد على طباطبائی صاحب ریاض المسائل (متوفای 1231 ه.ق).

3. سيّد محمد مجاهد صاحب مفاتیح در اصول و مناهل در فقه (متوفای 1242 ه.ق).

4. سیّد محمد کاظم طباطبائی یزدی صاحب عروة الوثقى (متوفاى 1337 ه.ق).

5. آية الله حاج آقا حسین طباطبائی قمی (متوفای 155 ه.ق).

6. آیة الله سید حسین مدرس طباطبائی فرزند اسماعیل بن عبدالباقی از طایفه میرعبادین (1287 - 1357 ه.ق) روحانی سیاسی دوره مشروطه و نماینده طرز اول چندین دوره مجلس شورای ملی.

7. علامه سید علی طباطبائی (1224 - 1299 ه.ق) فرزند محمدرضا از علمای شیعه متولد و متوفای نجف اشرف صاحب كتاب البرهان القاطع فى شرح المختصر النافع.

8. علامه محمدبن حيدر الحسيني الطباطبائی نائینی معروف به میرزا رفیع الدین متوفای 1099 ه.ق در اصفهان دارای تعليقات على المختلف و اصول کافی و شرح مختصر الاصول استاد علامه مجلسی (رحمه الله).

9. آية الله العظمی حاج آقا حسین طباطبائی بروجردی (1292 - 1380 ه.ق) مرجع تقلید شیعیان و صاحب رساله منجزات مریض، طبقات رجال، رساله ای در منطق و جزوه هایی در فقه، تجرید اساتيد كتب اربعه، الفهرست، رجال الکشی، رجال النجاشی، سند الصحيفة السجاديه، جامع احادیث شیعه، حاشیه بر مبسوط و خلاف و نهادیه شیخ طوسی. ایشان نمونه ساده زیستی ادب و مهمان دوستی وجود و سخاوت و از طلایه داران تقریب و وحدت اسلامی بودند و تا آخرین لحظه زندگی به آن توصیه می کردند.

10. آية الله العظمی سید محسن طباطبائی حکیم (متوفای 1389 ه.ق) -

ص: 346

مرجع تقلید شیعیان مقیم نجف و صاحب دوره کتاب مستمسک العروة.

سادات فخ ن.ک ← شهادت سادات فخ.

سال دهم هجرت ن.ک افتخارات علی (علیه السلام).

سب و اهانت ن.ک ← لعن و سب و اهانت.

سخاوت امام مجتبی (علیه السلام) ن.ک ← کریم اهل بیت.

امام نیز به سپاه معاویه پیوسته بودند. سحرگاهان بقیه سپاه، سراغ فرمانده خود را گرفتند تا با او نماز بگذارند ولی او را نیافتند و چون از خیانت او آگاه شدند و دانستند که به سپاه معاویه پیوسته است، به سختی سراسیمه شدند و موجی از فتنه و ترس آنها را فراگرفت و میانشان اختلاف افتاد، قیس بن سعد که این ماجرای زشت و سیاه را دید و فتنه های تاریکی از فریب و خیانت را به نظر آورد که طناب های خیمه بدبختی را به روی لشکر کشیده است با تصمیم و اراده قاطع سپاهیان را فراهم آورد و با آنها نماز گذارد و پس از آن به سخن گفتن ایستاد و به دل های مضطرب، آسایش بخشید و به راه ایمان و امانت هدایتشان کرد سپاهیان در همه جناح ها به او پیوستند و سخنش را پذیرفتند و اعلام وفاداری کردند فرمانده ی سپاه پس از خیانت عبیدالله بنا به فرمان قبلی امام، به قیس واگذار شد و نیروهای مسلح به اختیار او درآمد و قیس پس از احراز مقام جدید، گزارش به امام فرستاد و او را از حوادث دردناک گذشته و قبول فرمانده ی جدید آگاه کرد.

ن.ک ← قیس بن سعدبن عباده.

مردم از ترس و هیبت زیاد متزلزل و مضطرب و فراری می شدند و در کوه ها، صحراها بلاد و قصبات پنهان می گردیدند.

از جمله فراری ها سعیدبن ابی سرح مولی حبیب بن عبد شمس بود که از شیعیان خالص امیرالمؤمنین (علیه السلام) به شمار می رفت.

چون زیاد وارد کوفه شد تصمیم گرفت سعید را بگیرد و به قتل رساند، سعید با خبر شد از کوفه فرار کرد و خود را به مدینه رسانید و شرح حالات و عملیات زیاد را به عرض مبارک حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام) سانید. زیاد وقتی از فرار سعید با خبر شد امر کرد خانه او را خراب نموده با خاک یکسان نمودند زن و فرزند و برادر سعید را گرفته و به زندان افکندند و با منتهای زجر آنها را آزار می دادند!.

خواستند به پستی یاد کنند او را به نام مادر می خواندند به همین جهت هم آن نانجیب آن حضرت را در عنوان نامه به نام مادر یاد کرد).

و بعداز جملاتی نوشت: نوشتی به من نسبت به فاسقی که او را پناه داده ای و این از بدی رأی تو می باشد که راضی به این امر شده ای به خدا سوگند تو به من بر او پیشی نگیر اگر بین پوست و گوشت تو باشد او را به دست خواهم آورد، زیرا که بهترین گوشتی که مایلم آن را بخورم گوشتی است که از بدن تو باشد جهت اقدامی که کرده ای نسبت به کسی که از تو اولی تر است به فوریت او را تسلیم نما به سوی کسی که از تو اولی تر است. به او اگر عفو کردم او را به سبب شفاعت تو نمی باشد و اگر کشتم او را به جهت محبت و دوستی او است نسبت به پدر فاسق تو.

حضرت در جواب نامه بی شرمانه او یک سطر نوشت به این مضمون: «مِن الحَسنَ بنِ فاطمه إلى زياد بن سُمّية، إما بَعدَ فَإِن رَسُولَ الله قال: الوَلَد للفراش و للعاهر الحجر». (1)

در این جمله پرمعنا که مرقوم داشت فرمود این نامه ایست از حسن پسر فاطمه (عليهما السلام) به سوی زیاد پسر سمیه (فاحشه) اما بعد رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: فرزند از آن فراش است و زناکار را بایستی سنگسار نمایند.

به عبارت دیگر من افتخار می کنم که مادرم فاطمه طاهره است که پاک و پاکیزه از جمیع خبائث و کثافات ظاهر و باطن است، ولی مادر تو سمیه زانیه است! و همین نقص را اگر تو بفهمی برای تو کفایت می کند زیرا از زاییده زن زانیه بیش از این نباید انتظار داشت چنانچه معاویه هم در نامه خود به این معنی اشاره نموده که برای او نوشت.

ص: 350

بنابراین این دسیسه زیاد به سر کرده گی معاویه نیز مانند دسایس دیگرش ناکام ماند زیرا کسی انکار نمی کند که خلاف حکم صریح شارع مقدس اسلام رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) فرزندی را از شاخه و ریشه خود جدا ساخته و برای پیشرفت مقصد و استقرار حکومت ظالمانه خود به نژاد بنی امیه از راه زنا ملحق ساخته و زیادبن سمیه را زیاد بن ابی سفیان معرفی نمود.

را چه ثوابی است؟ فرمود: در صورتی که به خاطر فردی بر حق اشک ریخته شود ثوابی بی شمار دارد مفضل مدتی طولانی گریه کرد و گفت ای پسر رسول خدا روز انتقام گیری شما از روز سختی و اندوهتان بزرگ تر است. حضرت فرمود: ولی هیچ روزی همچون روز محنت و اندوه ما در کربلا نیست هرچند روز سقیفه و سوزاندن در خانه امیرالمؤمنین (علیه السلام) و امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) و فاطمه (علیهما السلام) و زینب و ام کلثوم و فضه و کشتن محسن با ضرب لگد بزرگ تر و وحشناک تر و تلخ تر است زیرا آن روز اصل و ریشه روز عذاب است. و حضرت فرمود: «در روز قیامت حضرت خدیجه و فاطمه بنت اسد که جده های محسن می باشند او را درحالی که خون آلود است با خود می آورند و به همراه آنان ام هانی و جمانه، عمه های او که دختران ابوطالب می باشند و اسماء بنت عميس فرياد زنان و شیون کنان دست هایشان بر صورت ها کوبیده موهای سر را پریشان می کنند و فرشتگان آنان را با بال هایشان می پوشانند و مادرشان حضرت فاطمه (علیهما السلام) گریه می کند و فریاد می زند و می گوید: هذا يَومَک الذى تُوعَدون (جبرئیل از طرف) محسن فریاد می زند.

و می گوید من ستمدیده ام و یاری می جویم رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) محسن را روی دست گرفته او را بالا به سوی آسمان نگه می دارد و می فرماید: ای خدای من و ای مولای من! ما به خاطر تو در دنیا صبر و بردباری کردیم و امروز روزی است که هرکس هر کار خوبی را که انجام داده حاضر و هر کار بدی را که انجام داده در مقابل خود می بیند و آرزو می کند که ای کاش بین او و بین کار بدی که انجام داده فاصله ای بس دور می بود». (1)

ص: 353

قیام کربلا و واقعه جانگداز عاشورا مظلومانه ترین و بی نظیر ترین حادثه ای است که در آن حق علیه باطل صف آرایی نمود تا جایی که از پیرمرد هقتاد ساله تا کودک شش ماهه در راه پیشوای مظلوم خویش به شهادت می رسند.

از یاران و اهل بیت، کوچک و بزرگ همگان می خواهند قربانی اهداف عالیه اسلام شوند و در این راه اگر بارها کشته شوند باز هم امام همام خویش را یاری می کنند.

گاهی بدن های مطهر قطعه قطعه می شود و گاهی زیر سم ستوران له می گردد. اکنون این سؤال جلب نظر می کند که چرا دشمنان دین اینقدر بی پروا و جنایتکارانه با آل علی برخورد نموده اند؟!!

باید بگوئیم که ریشه، پایه و اصل این حادثه جانگذاز به خیانتکاران، ظالمان اولی بر می گردد که پایه گذار بدعت و مخالفت با اهل بیت بودند به عبارت دیگر می توانیم بگوئیم که سقیفه ریشه وقوع حادثه جانگداز کربلاست.

اگر خیانتکاران بعد از رحلت پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) خلافت و ولایت حضرت امیر (علیه السلام) را غصب نمی نمودند و انتخاب خلیفه را به شورا و رأی مردم واگذار نمی کردند و امر باری تعالی را اطاعت نموده و ولایت ابر مرد مظلوم را می پذیرفتند و به دنبال آن با مدافعان ولایت به ویژه صدیقه کبری برخوردهای آن چنانی نمی نمودند و به خانه حضرت امیر (علیه السلام) و امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) هجوم نیاورده و پهلوی فاطمه زهرا (علیهما السلام) را مجروج نمی ساختند و محسن بزرگ بانوی اسلام را سقط نمی نمودند در سال پنجاهم هجری نیز امام حسن مجتبی (علیه السلام) را در نهایت مظلومیت به شهادت نمی رساندند.

ص: 354

و در سال 63 هجری نیز در قیام کربلا با آل علی برخورد جنایتکارانه و ظالمانه ای نداشتند تا آنجا که سه روز آب را بر روی کودکان اهل بیت عصمت و طهارت ببندند و به جای آب دادن به کودک شش ماهه تیر سه شعبه پرتاب نمایند. بنابراین عامل اصلی این حرکت انحرافی را در هنگام سقیفه باید جستجو نماییم که اول ظالم آن را رقم زده بود.

ن.ک ← صلح امام حسن (علیه السلام) زمینه ساز قیام عاشورا.

من نماز بگذار و شب مرا دفن کن و کسی را آگاه مساز شما را به خدا می سپارم و بر فرزندانم تا روز قیامت درود و سلام می فرستم. (1)

شجری بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن مجتبی (علیه السلام) فرمانده شد و به داعی صغیر ملقب گردید.

او در سه شنبه چهاردهم رمضان سال 316 به آمل رفته و در هنگام عصر سه شنبه بیست و هفتم ماه مذکور به دست محمدبن زیار کشته شد. (1)

پس از معاویه خلافت به تو برسد البته این برای ما آسان است ولی شنیدی که معاویه در برابر همه مردم پس از صلح گفت، من با اینها شرط هائی بستم و وعده هایی دادم و به آرزوهایی سرگرمشان ساختم تا آتش جنگ خاموش شود و فتنه ها بخوابد و تفرقه ها پایان پذیرد ولی اکنون همه ی آن قراردادها و پیمان ها را زیر پایم می گذارم.

به خدا قسم منظور معاویه از گفتارش نقض همه ی پیمان ها و قراردادهاست، پس تو هم با او به خدعه پرداز و جنگ را دوباره بپا نما و به من اجازه بده تا به کوفه باز گردم و کارگزار معاویه را از آنجا بیرون کنم و خلع معاویه را اعلام دارم پس تو هم با او چنین رفتار کن که خداوند فریب خائنان را به ثمر نمی رساند».

سخنان سلیمان، دلیل روشنی بر دوستی و اخلاص نسبت به امام است که می خواهد حسن (علیه السلام) را به جنگ معاوه برانگیزاند و او را به شکستن پیمانش وادار کند زیرا معاویه به عهدش وفا نکرده و مقررات صلح را با سخنانش در حضور همه ی مردم زیر پا گذاشته است.

سخنان سلیمان مردمی را که در حضور امام بودند، برانگیخت و همگی پیشنهاد او را در مورد تجدید جنگ تأیید کردند و با فریاد گفتند: «سلیمان را به کوفه بفرست و ما را با او همراه کن و وقتی که شنیدی عامل معاویه را برون کرده و خلع او را اعلام کرده ایم تو هم خودت را بما برسان...».

امام طی سخنانش یاران خود را تا معاویه زنده بود، به شکیبایی و آرامی دعوت کرد و علت های صلح را برای آنها بیان داشت.

ن.ک ← علت صلح امام.

ص: 358

بصره می گذاشت که در آن هنگام فرصتی پیش می آید تا او جمعیت کثیری از مردم را به قتل برساند. (1)

انس بن سیرین می گوید در یک سفر که زیاد به کوفه رفت، سمرة هشت هزار نفر از مردم بی نوا را به قتل رسانید وقتی زیاد برگشت به سمرة گفت: نترسیدی که در میان کسانی که کشتی بی گناهی باشد.

در جواب گفت: اگر می کشتم همه ایشان را باکی نداشتم.

سن امام ن.ک ← طول مدت زندگی و امامت.

سنی ن.ک ← تسنن.

تصمیم به طلاق سوده می گیرد؛ ولی سوده که از این جهت در نگرانی بسر می برد از پیامبر خواست بی آن که طلاقش دهند از هم متارکه نمایند. سوده در سال 50 یا 54 ه.ق در مدینه وفات کرد و در کنار دیگر مقابر همسران پیامبر در بقیع به خاک سپرده شد.

مطلب دلالت دارد که فرزندان دختر هم جزو ذریه به شمار می آیند.

از کلمات و عبارات این دو مفسر چنین استفاده می شود که حضرت فاطمه (علیهما السلام) وسیله کثرت اولاد و بقای نسل پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) است و اینکه ذریه و اولاد آن حضرت ذریه و فرزندان حضرت رسول (صلی الله علیه واله وسلم) می باشند و این از بزرگ ترین برکات آن حضرت است. (1)

در روایت است که رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) وارد مسجد شد که عمروبن العاص و حکم بن ابی العاص در آنجا بودند عمرو گفت: ای ابا ابتر؛ در زمان جاهلیت مردی که فرزند نداشت به او ابتر نسلش بریده شده منقطع می گفتند؛ سپس عمرو گفت: من محمد را ناراحت کردم پس خداوند بر رسولش نازل و فرمود: إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ إِنَّ شَانِئَكَ یعنی عمرو که تو را ناراحت کرد. هُوَ الْأَبْتَرُ یعنی نه دینی برای او است و نه نسبی. (2)

واژه «سیاست»، گویا چیزی جز این نمی فهمیده اند به واقع سیاست در مکتب اموی همان معنای رایج آن در عرف سیاسی حکومت هایی است که بر مبانی ارزشی استوار نیستند و معیار حق و باطل جهت دهنده آنها در رفتار و تعادل نخواهد بود شینکلر در وصفی از چهره سیاستمدار می گوید: «سیاسمتدار فطری، کاری به حق بودن یا بطلان امور ندارد».

برتراند راسل نیز انگیزه های سیاسی و سرچشمه رفتارهای انسانی در سیاست را چنین چیزی تلقی کرده می نویسد: (1) انگیزه سیاسی در اکثر مردمان عبارت از نفع پرستی خود بینی رقابت و عشق به قدرت می باشد. به عنوان مثال در سیاست سرچشمه های اعمال انسانی همگی از عوامل فوق الذکر می باشد رهبر سیاسی که بتواند مردم را متقاعد نماید که او می تواند این خواسته ها را ارضا نماید قادر است توده مردم را چنان به زیر سلطه ی خود درآورد که معتقد شوند.

دو به علاوه دو پنج خواهد شد با این که اختیارات او از جانب خداوند تفویض شده است.

رهبر سیاسی ای که این انگیزه های اساسی را نادیده انگارد معمولاً محرک توده ها، از اساسی ترین قسمت تعلیم و تربیت رهبران سیاسی موفق می باشد اکثر رهبران سیاسی با معتقد نمودن گروه کثیری از مردم به این که ایشان خواسته های بشر دوستانه دارند مناسب خود را به دست می آوردند به خوبی فهمیده شده که چنین اعتقادی در اثر وجود هیجان، خیلی زودتر قبول می شود. غل و زنجیر کردن افراد نطق و خطابه های عمومی مجازات های بی قانون و جنگ مراحلی در تشکیل و توسعه هیجان اند فکر می کنم برای طرفداران فکر غیر منطقی -

ص: 363

یا در هیجان نگه داشتن افراد، شانس بهتری جهت گول زدن و منفعت بردن از ایشان وجود دارد. (1)

تهدید کرد دست ها و پاهای آنها را قطع کرد، نابینا ساخت، برشاخه درختان خرما به دار آویخت و از عراق پراکنده نمود، به طوری که احدی از شخصیت های معروف شیعه در عراق باقی نماند.

ن.ک ← فشار در کوفه و مدینه.

سَیّد ن.ک ← القاب.

سیدی شباب اهل الجنة ن.ک ← آقای جوانان اهل بهشت.

در نهایت لطافت بود. (1)

همچنین از حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت کرده است که در جناب امام حسن (علیه السلام) از سر تا به سینه به حضرت رسالت شبیه تر بود از سایر مردم و جناب امام حسین (علیه السلام) در سایر بدن به آن حضرت شبیه تر بود. (2)

«شیخ مفید» گفته است: امام حسن در منش رفتار بزرگی و آقایی، شبیه ترین مردم به رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) بود همچنین «معمر» از «زهری» روایت کرده که «انس مالک» گفته است: «هرگز کسی شبیه تر از حسن بن علی (علیه السلام) به رسول خدا نبود». (3)

ن.ک ← چهره امام.

ص: 366

بنابراین از دیرباز شاعران بزرگ مذهبی با سرودن اشعار در مدح و منقبت آن بزرگوار باعث تحولی نوین بوده اند.

ن.ک ← فصاحت و بلاغت نثر و نظم.

من بارها او را می دیدم که پیامبر درحال سجده بود می آمد و بر پشت مبارک آن حضرت سوار می شد، پیامبر او را پایین نمی آورد تا این که خودش پایین می آمد و می دیدم که پیامبر درحال رکوع به او راه می داد تا از میان پاهایش داخل و خارج می شد. پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) در مورد امام حسن (علیه السلام) فرمود: هو ریحاني من الدنيا وإنّ أبنى هذا سيّد يصلح الله به بین فئتين من المسلمين.

او گل خوشبوی من از دنیاست، همانا این فرزندم آقایی است که خداوند به وسیله ی او میان دو گروه از مسمانان را صلح و سازش خواهد داد.

آن گاه فرمود: إنّي أحبّه و أحب من يحبّه، من او و کسانی که او را دوست می دارند، دوست دارم. (1)

ن.ک ← سیمای امام حسن (علیه السلام).

تعبیر کرد که بنی امیه غلبه پیدا می کنند و بر منبر تو بالا می روند. آنها شجره ملعونه هستند. از این تاریخ دیگر کسی خنده بر لب پیغمبر ندید تا از جهان رحلت کرد.

حضرت صادق (علیه السلام) فرمود: اللهمَ العَن بَنى اميّه قابطه و در این لعن ابوسفیان و فرزندانش یزید و معاویه و آل حکم و آل مروان همه مساویند و اکثر مورخین و محدثین این حدیث را روایت کرده اند. (1)

تواضع فروتنی خداترسی روابط حسنه احترام متقابل و کمک به بینوایان از ابعاد برجسته زندگی آن سرور جوانان بهشتی است آن بزرگوار بازویی علمی قضایی و نیرویی بسیار کارآمد برای حکومت علوی و شخص امیرمؤمنان (علیه السلام) بوده است.

امام از جمله کسانی بود که از آغاز تا پایان به دفاع از حریم رهبری پرداخته و در جنگ های جمل، صفین و نهروان فعالانه شرکت جسته بلکه در بسیج نیروها از کوفه برای مقابله با فتنه طلحه و زبیر گام های بسیار مثبت و مؤثری برداشته است. (1)

او کریم اهل بیت بود به طوری که شکوه ایثار و بخشش چشم گیر او زبانزد خاص و عام بوده و در فصاحت و بلاغت سرآمد و در زهد و معنویت بی نظیر و مظهر صفات انسانی و فضیلت های اخلاقی است.

حسن مجتبی (علیه السلام) یکی از پنج تن آل عباست که رسول خدا عبا را به سرآنها کشیده و آیه تطهیر را خواند، و در قضیه مباهله با نصارای نجران او را همراه خود برد.

حسن مجتبی (علیه السلام) کسی است که خداوند محبت آنها را به همه واجب کرد و آن را اجر و پاداش رسالت قرار داد و رسول خدا آنها را عدیل قرآن قرار داد و پناهگاه فکری و زعامت مسلمانان معرفی کرد و مَثَل آنها را حکایت کشتی نوح دانست که هرکه سوار شد نجات یافت و هرکه تخلف کرد به ضلالت افتاد از کسانی است که خدوند صلوات آنها در نماز را واجب کرد اگر کسی بر آنها صلوات نفرستد نمازش نماز نیست. (2)

ص: 373

حسان در حضور انبوهی از جمعیت مسلمین که صد هزار نفر یا بیشتر از آن بودند شعری شش بیتی، انشاء کرد که در میان این افراد، سخنوران و خطباء اقوام عرب و شاعران نامدار و بزرگان قریش و آشنایان به دقایق سخن و مضامین کلام و نیز فصیح ترین سخن عرب پیامبر اعظم (صلی الله علیه واله وسلم) وجود داشتند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) مطالبی را که حسّان از کلام ایشان فهمیده و به صورت شعر بیان نموده بود، تأیید کردند و او را ستایش نموده و فرمودند: ای حسان تا زمانی که با زبان خود ما اهل بیت را یاری می کنی مؤید به روح القدس باشی.

مفید معلم امت (م413)، این اشعار را نقل کرده و بعداز نقل آنها فرموده است: این اشعار علاوه بر اینکه خود دلیل است بر پیشوایی و امامت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در ضمن دلیل بر این است که شیعه در زمان خود آن حضرت وجود داشته اند و گفتار معتزله در انکار این موضوع مغرضانه و باطل است. (1)

وارد و بدین صفات، مشهور همگان بود و کتب تاریخ گویای این احوالند. (1)

از دیدگاه قرآن شفاعت مطلق و بدون قید و شرط مردود است شفاعت در صورتی مؤثر می گردد که:

الف) شفیع از جانب خدا در شفاعت مأذون باشد. تنها گروهی می توانند شفاعت نمایند که علاوه بر قرب معنوی به خدا از جانب وی مأذون باشند. قرآن مجید در این مورد می فرماید: «لَا يَمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا» (1) مالک شفاعت نیست مگر کسی که نزد خدای رحمان، عهد دریافته باشد.

و در جای دیگر می فرماید: «يَوْمَئِذٍ لَا تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِيَ لَهُ قَوْلًا» (2) در روز رستاخیر شفاعت کسی درباره ی دیگران سود نمی بخشد، مگر کسی که خدا به او اذن دهد و به گفتار وی راضی گردد.

ب) شخصی مورد نیز باید لیاقت فیض الهی را از طریق شفیع پیدا کند؛ یعنی رابطه ی ایمانی او با خدا و پیوند روحی وی با شفیع گسسته نشود بنابراین کافران که رابطه ی ایمانی با خدا وند ندارند و برخی از مسلمانان گناهکار؛ مانند گروه بی نماز و آدم کش که فاقد پیوند روحی با شفیع هستند مورد شفاعت قرار نمی گیرند.

قرآن در مورد افراد بینماز و منکران روز رستاخیز می فرماید: «فَمَا تَنْفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ» (3) پس شفاعت شفیعان به آنان سودی نمی بخشد. و درباره ی ستمگران می فرماید: «مَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ حَمِيمٍ وَلَا شَفِيعٍ يُطَاعُ» (4) برای ستمگران هیچ خوشی و شفیعی که شفاعت وی پذیرفته شود نخواهد بود. (5)

ص: 378

- این نذر در مدینه و در اواخر حیات رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) واقع شده و در نخستن روز ادای آن، سائلی به هنگام مغرب، درب خانه ی نیکوکاران را به صدا درآورد و تقاضای کمک کرد اهل بیت (علیهم السلام) که خود در تنگنا به سر می بردند، طعام مختصر خود را به آن فقیر داده و با آب روزه ی خود را افطار می کردند.

روز دوم به همین تربیت یتیمی مراجعه کرد و مورد اطعام قرار و روز سوم اسیری حلقه ی در را به صدا درآورد و از جانب نیکوکاران نیز تکرار ایثار.

در پایان این حادثه با شکوه خدای تبارک و تعالی با نزول آیات «ان الأبرارَ يَشْرَبُون» به ثبت این حادثه ی واقعی و نه حکایت فرضی و خیالی (چنان که که عده ای پنداشته اند (1)) تا به همیشه پرداخت.

مفسران اهل سنت این گزارش را غالباً در تفاسیر خود آورده اند. (2) و از شیعه نیز بزرگانی چون طبرسی در مجمع البيان، علامه مجلسی در بحارالانوار، علامه امینی در الغدیر و علامه طباطبایی در المیزان، استدلال های محکمی بر صحت این واقعه ذکر کرده اند. (3)

زیرا او تقریبا هفت سال بیش نداشت که پیامبر اسلام بدورد حیات گفت.

پس از درگذشت پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) تقریباً سی سال در کنار پدرش امیر مؤمنان (علیه السلام) قرار داشت و پس از شهادت علی (علیه السلام) (در سال 40 هجری) به مدت 10 سال امامت امت را به عهده داشت و در سال 50 هجری با توطئه ی معاویه بر اثر مسمومیت در سن 48 سالگی به درجه شهادت رسید و در قبرستان «بقیع» در مدینه مدفون گشت.

آن امام همام قبل از رسیدن به امامت در کنار امیرالمؤمنان مبارزات پیکر و مستمری با دشمنان دین داشتند و در دوران امامت خویش بنا به مصلحت اسلام صلح نامه ای را بنا به دلایلی قبول نمودند زیرا به علت های گوناگون صلاح در جنگ نبود.

ن.ک ← علت صلح.

شرکت داشت؛ دخترش جعده امام حسن (علیه السلام) را مسموم کرد و پسرش «محمد» در ریختن خون امام حسین (علیه السلام) شریک شد. (1)

2. «کلینی» باز به نقل از «ابوبکر حضرمی» آورده است:

«جعده»، دختر «اشعت بن قیس کندی» حسن بن علی (علیه السلام) را مسموم کرد. امام (علیه السلام) را زهر داده بود که وی زهر را بالا آورد اما امام حسن (علیه السلام) در اثر سم جگرش ورم کرد و شهید شد. (2)

3. مسعودی نوشته است: گفته می شود که زنش جعده - دختر اشعث بن قیس کندی - او را مسموم کرد معاویه، برای وی پیام داده بود که اگر برای کشتن حسن (علیه السلام) حیله ای بیندیشی، صد هزار درهم برایت می فرستم و تو را به همسری پسرم «یزید» در خواهم آورد؛ همین پیشنهادها وی را برانگیخت تا حضرت را مسموم کند وقتی امام مسموم شد، معاویه به مالی که وعده داده بود وفا کرد و برای او پیام فرستاد ما زندگی پسرمان یزید را دوست داریم و گرنه به وعده خود درباره ی ازدواجت با او وفا می کردیم. (3)

4. همچنین می نوسید درگذشتن امام حسن (علیه السلام) با زهر بود. (4)

5. مسعودی باز به نقل از امام صادق (علیه السلام) از پدرش امام باقر (علیه السلام)، از جدّش امام علی بن الحسين بن على ابى طالب - رضوان خدا، ارزانی آنان باد - روایت کرده است که امام سجاد (علیه السلام) گفت: «وقتی عمویم حسن [بن علی (علیه السلام)] مسموم شده بود، پدرم حسین (علیه السلام) نزد وی آمد. [امام حسن (علیه السلام)] برای رفع حاجت بلند شد»، چون برگشت گفت: «من چندین بار مسموم شده ام؛ ولی هرگز مثل این بار نبوده است پاره ای -

ص: 382

از کبدم را بیرون ریختم و آن را با چوبی که در دست داشتم زیر و رو کردم» حسین (علیه السلام) به او گفت: برادرم! چه کسی تو را مسموم کرد؟ گفت: «منظورت از این پرسش چیست؟ اگر همان کسی باشد که من گمان می برم خدا به حسابش خواهد رسید و اگر کسی غیر او باشد دوست ندارم به خاطر من بی گناهی بازداشت شود». پس از آن رخداد سه روز بیشتر نگذشته بود که درگذشت «رضوان خدا ارزانی اش باد». (1)

6. شیخ «مفید» با واسطه از «مغیره» روایت کرده است که گفت: معاویه برای «جعده» دختر «اشعث بن قیس» پیامی داد که من تو را به همسری پسرم «یزید» در می آورم به شرط اینکه امام حسن (علیه السلام) را مسموم کنی و نیز صد هزار درهم برای او فرستاد. او هم این کار را انجام داد و امام حسن (علیه السلام) را مسموم کرد.

معاویه مال را به او داد ولی او را به همسری یزید در نیاورد، برای همسری اش مردی از خاندان طلح جایگزین یزید شد و جعده از آن مرد فرزند آورد هنگامی که بین آنان و «قریش» مشاجره ای می شد قریش به آنان طعنه می زدند و می گفتند: «ای فرزندان زنی که مسموم کننده ی شوهر است». (2)

7. «شمس الدین محمد ذهبی» نقل کرده است: «ابوعوانه» از «مغیره» و او از «امّ موسی» روایت کرد «جعده» دختر اشعث بن قیس، امام حسن (علیه السلام) را مسموم کرد او بیمار شد و چنان بود که حدود چهل روز پیوسته، تشتی برای او گذاشته و تشت دیگر را بر می داشتند. (3)

8. «ابن عبدالوهاب» آورده است: سبب مرگ ابومحمد حسن بن -

ص: 383

علی (علیه السلام) بنابر اخباری که رسیده است این است که معاویه ده هزار دینار، مزرعه ها و املاک بسیاری از دره های روستای سوراء عراق و روستای کوفه به جعده زن امام حسن بخشیده و زهری را برای وی فرستاد.

جعدہ، سم را در غذا ریخت و نزد امام حسن (علیه السلام) گذاشت امام گفت: «همه از خداییم و به سوی او باز خواهیم گشت. سپاس خدا را که محمد (صلی الله علیه واله وسلم) سرور رسولان و پدرم، سرور اوصیا و مادرم بزرگ بانوی جهان و عموهایم جعفر طیار و حمزه سیدالشهداء (علیه السلام) را در بهشت دیدار می کنم و به آنها می پیوندم». (1)

9. «ابومنصور احمدبن علی طبرسی» به واسطه ی «اعمش» از «سالم بن ابي الجعد» نقل کرده است که گفت: مردی از طائفه ما به من خبر داد که نزد حسن بن علی (علیه السلام) رفتم و گفتم: ای فرزند رسول خدا! ما را سرافکنده و شیعیان را بندگان [بنی امیه] کردی و پس از این مردی با تو نمی ماند. گفت «چرا؟» گوید که گفتم: برای اینکه خلافت را به این گردن کش ستمگر واگذار کردی امام حسن (علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند! من خلافت را به او نمی سپردم، مگر آن گاه که تنها ماندم. اگر یارو یاوری داشتم، شب و روز با وی می جنگیدم تا خدا میان من و او حکم کند؛ اما من اهل کوفه را شناختم. آنان را آزمایش کردم و «تبهکاران» آنان به دردم نمی خوردند؛ زیرا به گفتار و کردار خود وفادار نیستند و همیشه پراکنده اند. آنان به ما می گویند دل های ما با شما است. درحالی که شمشیرهایشان را علیه ما می کشند.

آن مرد گوید: امام حسن (علیه السلام) درحالی با من سخن می گفت که -

ص: 384

خون از دهانش سرازیر شد؛ سپس تشتی خواست که جلویش بگذارند. تشت از خونی پر شد که از سینه اش بیرون می ریخت.

به او گفتم: ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) این چیست؟ تو را در رنج می بینم؟ گفت: «آری، آن مرد ستمگر و گردن کش کسی را فریب داد و مرا مسموم کرد. اکنون زهر به کبدم رسیده است و همان طور که می بینی پاره های آن بیرون می ریزد» گفتم: آیا مداوا نمی کنی؟ گفت: پیشتر، دوباره مرا مسموم کرده بود و این بار سوم است که دارویی برای آن نمی یابم به من گزارش رسیده است که وی [معاویه] به پادشاه روم نامه ای نوشته و از او خواسته است که برایش شربتی از زهر کشنده بفرستد. پادشاه روم به وی نوشته بود در دین ما روا نیست در کشتن کسی که با ما نمی جنگد دست داشته باشیم.

معاویه در جوابش نوشت: این پسر همان مردی است که در سرزمین تهامه شورش کرده بود اکنون او ملک پدرش را می خواهد و شورش کرده است. من می خواهم کسی را بفرستم تا با این زهر، او را مسموم کند تا شهرها و مردم را از وجود او آسوده کند.

معاویه تحفه ها و هدیه هایی را برای وی فرستاد تا اینکه پادشاه روم شربتی را که با زهر، درست کرده بود برای او فرستاد البته پس از آن که شروطی را با وی در میان گذاشت او مرا با آن مسموم کرد. (1)

10. «طبرسی» باز آورده است روایت شده است که معاویه، زهر را به همسر حسن بن علی (علیه السلام) داد. او «جعده» دختر «اشعث» بود.

معاویه به وی گفت: «حضرت را مسموم کن! وقتی که امام را کشتی، تو را به همسری پسرم یزید در خواهم آورد».

ص: 385

او امام را مسموم کرد و کشت. آن زن نفرین شده پیش معاویه ملعون آمد و گفت: مرا به همسری یزید در بیاور! معاویه گفت: «دور شو! زنی که با حسن بن علی (علیه السلام) نسازد با پسر من یزید نیز نخواهد ساخت». (1)

11. روایت است که چون روز قیامت فرا رسد، فاطمه (علیهم السلام) به محشر می آید، درحالی که دست راستش در دست حسن (علیه السلام) و دست چپش در دست حسین (علیه السلام) است و روی شانه ی راستش، پیراهن زهر آلود حسن (علیه السلام) و بر شانه ی چپش پیراهن آغشته به خون حسین (علیه السلام) قرار دارد و با صدای بلند می گوید: پروردگارا! میان من و کشندگان فرزندانم، حکم کن خدای متعال به شعله های سرکش آتش بفرماید آنها را بگیرید و در زنجیر کنید ستمگران به زودی بدانند که به کدام بازداشت گاهی برگردانده شوند.

چقدر زیبا گفته است:

لابد ان ترد القيامة فاطم *** وقميصها بدم الحسين ملطخ.

ويلٌ لمن شفعاؤه خصماؤه *** والصور في يوم القيامة ينفخُ. (2)

ناگریز، فاطمه (علیهما السلام) درحالی که پیراهنش آغشته به خون حسین (علیه السلام) است به عرصه محشر خواهد آمد.

آن روز که برای حشر خلایق، صور اسرافیل دمیده شود وای به حال آنان که شفاعت کنندگان دشمنانشان باشند.

که گفت: «کان الحسن بن على سم مراراً، كل ذلك يفلت حتى كانت المرّة الأخيرة الّتي مات فيها، فإنّه كان يختلف كبده» (1) «حسن بن علی چندین بارسم داده شد. ولی با آنها مقابله کرد و از آنها رهایی یافت تا آن که در مرتبه آخر که به توسط آن از دنیا رحلت نمود سمی بود که به جگرش اصابت نمود».

2. ابن عساکر می نوسید: به سندش از یعقوب و او از ام موسی نقل کرده که گفت: جعده دختر اشعث بن قیس به حسن (علیه السلام) سم داد. (2)

3. ابن کثیر می گوید: «هنگامی که مرگ او فرا رسید طبیبی که به نزد او رفت و آمد می کرد گفت: سم اندرونش را پاره پاره کرده است». (3)

4. او همچین می گوید: «كَانَ مُعاوِيَة قَد تَلَطَّفَ لِبَعض خَدَمه إِن يَسقيه سَمّاً» «معاویه با حیله هایی که انجام داد برخی از خادمانش را تحریک کرد تا به حسن (علیه السلام) سم دادند».

5. ابن عساکر به سندش از محمدبن سلام جمعی نقل کرده که گفت: «کانَت جَعدَة بِنتَ الأشعث بن قيس تَحتَ الحسن بن عَلى قُدس إليها :يَزيد: أنَ سَمى حَسَناً إِنّى مَرْوَجَّكَ فَقعَلتَ فَلّها مِأْتَ الحَسَنَ بِعَثَتَ إليه جَعدَة تِسال يَزيد الوفاء بما وَعَدَها فَقال إنا وَ الله لَم تَرضَكَ لِلحَسن فَنَرَضَك لأنفُسنا؟».

«جعده دختر اشعث بن قیس همسر حسن بن علی بود یزید او را تحریک کرده گفت: اگر حسن (علیه السلام) را سم دهی من تو را به ازدواج خودم در خواهم آورد. او چنین کرد. و بعداز وفات حسن (علیه السلام) جعدہ کسی را به نزد یزید فرستاد که به وعده اش وفا کند. یزید گفت: به خدا -

ص: 387

سوگند من راضی نبودم که همسر حسن باشی چگونه راضی شوم که همسر ما باشی؟!.

سال 165 هجری قیامی را بر ضد هادی عباسی خلافت از (169-170) در منطقه فخ از شهر مکه ترتیب داد. وی قیامش را در مدینه آغاز کرد و پس از تسلط بر این شهر، از آنجا که زمان حج نزدیک بود همراه سیصد تن از شیعیان و نزدیکانش به سوی مکه حرکت کرد. وی در منطقه فخ با سپاه عباسیان مواجه شد و در نبردی که صورت گرفت به شهادت رسید همراه وی شمار دیگری از سادات حسنی نیز به شهادت رسیدند».

شهید فخ، در شمار علویان حسنی، شهیدی است که از سوی امامان شیعه (علیهم السلام) مورد تأیید قرار گرفته است. به علاوه ضمن روایاتی که نقل شده خبر شهادت او زبان به زبان نیز نقل شده است. از جمله آن که ابوالفرج اصفهانی روایتی از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده که حضرت فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) زمانی که از فخ می گذشت، ایستاد، رکعتی نماز گزارد و وقتی رکعت دوم را خواند گریه کرد. اصحاب نیز گریه کردند، وقتی دلیلش را پرسیدند حضرت فرمود: جبرئیل به من خبر داد که «یا مُحَمَد إنَ رَجُلا مِن وُلدَك يُقتَل فِى هَذا المَكانَ وَاجرَ الشهيد مَعَهُ وَ أَجْرَ الشَهيدين» (1) «ای محمد، مردی از فرزندان تو در این جا کشته می شود که اجر شهید همراه او، اجر دو شهید است».

او در روایت دیگری نقل کرده است که وقتی حضرت به موضع فخ رسید، با اصحابش نماز میت خواند و سپس فرمود: «يُقتَلُ هاهنا رَجُلٌ مِن أهل بَيتى فِى عَصابَة مِنَ المؤمنين، ينزل لَهُم بأكفان و حنوط من الجنة تَسبَق أرواحَهُم أجسادَهُم إلى الجَنَة» (2) «در اینجا شخصی از اهل بیت من با جمعی از یارانش به شهادت می رسند که کفن و کافور آنان از بهشت -

ص: 389

می رسد و ارواحشان زودتر از اجسادشان به سوی بهشت می شتابد». (1)

ن.ک ← فرزندان امام مجتبی (علیه السلام).

سپس برای خبر کردن پدر، به سوی مسجد دوید؛ درحالی که می گریست و فریاد می زد. وقتی به مسجد مدینه - تنها عبادتگاه على (علیه السلام) و تنها رازدار پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) رسید، گریه رسید، گریه حسن (علیه السلام) سکوت مسجد را شکست و خبر شهادت مادر را به پدر داد. علی (علیه السلام) اندوهناک، با صدایی شکسته زیر لب زمزمه کرد: ای دختر پیامبر! تو تنها تسلی بخش من بودی. پس از تو از که تسلی بجویم. (1)

ص: 392

در بررسی علل صلح امام مجتبی (علیه السلام)، مهترین موضوعی که به چشم می خورد فقدان جهبه ی نیرومند و متشکل داخلی است زیرا مردم عراق و به ویژه مردم کوفه در عصر حضرت مجتبی (علیه السلام) نه آمادگی روحی برای نبرد داشتند و نه تشکل و هماهنگی و اتحاد. (1)

مردم را به جنگ اهل شام دعوت نمود مردم خیلی بکندی آماده شدند به طوری که پس از فعالیت ها و سخنرانی های حضرت مجتبی (علیه السلام) و یاران بزرگ او به منظور بسیج نیروها و تحریک مردم برای جنگ حضرت با عده کمی کوفه را ترک کرد و محلی در نزدیکی کوفه بنام «نُخَیله» را اردوگاه قرار داد و پس از ده روز اقامت در «نخلیه» و به انتظار رسیدن قوای بیشتر، جمعاً «چهارهزار نفر» در اردگاه حضرت گرد آمدند!

به همین جهت امام ناگزیر شد دوباره به کوفه اقدامات تازه و جدی تر جهت گردآوری سپاه به عمل بیاورد. (1)

ناهماهنگ با ترکیب ناجور درآورده بود از این رو در مقابله با دشمن خارجی به هیچ وجه نمی شد به چنین سپاهی اعتماد کرد دانشمند نامدار شیعه، مرحوم شیخ مفید، و دیگر مورخان در مورد این پدیده خطرناک در سپاه امام حسن (علیه السلام) می نویسند: عراقیان خیلی بکندی و بی علاقگی برای جنگ آماده شدند و سپاهی که امام حسن (علیه السلام) بسیج نمود از گروهی های مختلفی تشکیل می شد که عبارتند از:

1- شیعیان و طرفداران امیرمؤمنان (علیه السلام).

2- خوارج که از هر وسیله ای برای جنگ با معاویه استفاده می کردند اما شرکت آنها در صفوف سپاهیان امام به خاطر دشمنی با معاویه بود نه دوستی با امام حسن (علیه السلام).

3- افراد سودجو و دنیا پرست که به طمع منافع مادی در سپاه امام (علیه السلام) داخل شده بودند.

4- افراد دو دل و شکاک که شخصیت بزرگی مانند امام حسن (علیه السلام) در نظر آنان چندان بر معاویه ترجیح نداشت.

خود را بیازماید تا دوست را از دشمن جدا کند، مردم را جمع کرد و به منبر رفت و خطبه ای قرائت فرمود، بعداز حمدو سپاس الهی و گواهی به رسالت پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) داده و مردم را به جنگ با معاویه دعوت کرد ولی اصحاب جواب ندادند عدی بن حاتم روبه مردم گفت وای بر شما پسر پیغمبرتان و امام شما، شما را به جهاد در راه خدا دعوت می کند و شما اجابت نمی کنید؟ عده ای بلند شده و دعوت حضرت را اجابت کردند، حضرت فرمود: اگر راست می گوئید به سوی لشکرگاه من بروید می دانم که وفا نمی کنید چنانچه برای کسی که از من بهتر بود وفا نکردید از منبر پائین آمده و به سوی لشکرگاه رفت و در آنجا هم خطبه ای بیان فرمود: که مرا فریب دادید چنانچه امام قبل از مرا فریب دادید ندانم بعداز من با کدام امام مقاتله خواهید کرد آیا جهاد نمی کنید با کسی که هرگز به خدا و رسولش ایمان نیاورده است و از ترس شمشیر اظهار ایمان کرده؟

امام (علیه السلام) به راه ادامه داد تا به مکانی به نام بساباط رسید و در آنجا فرود آمده و برای اینکه اصحاب خود را به جهانیان معرفی کند آنها را مورد آزمون قرار داد تا کفر و نفاق آنها آشکار شود، پس خطبه ای قرائت فرمود، در آن حمدو سپاس خداوند متعال و گواهی بر رسالت محمد پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) داده و سپس فرمودند: خدا را شکر که خیر خواه ترین مردم هستم برای خلق و کینه هیچ مسلمانی را در دل ندارم و اراده بدی نسبت به کسی بخاطر نمی گذرانم. ای مردم آنچه شما اکراه می دارید بهتر است برایتان از آنچه دوست دارید از پراکندگی و تفرقه و آنچه من صلاح شما را در آن می بینم نکوتر است از آنچه شما صلاح خود را می دانید پس مخالفت امر من نکنید و رأی مرا رد نکنید خداوند ما و -

ص: 399

شما را بیامرزد و هدایت نماید از منبر فرود آمد و در این حال منافقان بهم نظر کرده و گفتند امام می خواهد با معاویه صلح کند و عده ای از آنها به هم گفتند، كَفَرَ وَ اللهِ الرَجُل این مرد کافر شده است.

خلاصه اصحاب بی وفای امام به معاویه نامه نوشتند و به او پیوستند گفتند به عراق نزدیک شود ما حسن (علیه السلام) را گرفته به تو تسلیم می کنیم. لشکر امام هم با پول و پست و مقام فریب معاویه را خورده و به لشکر او پیوسته بود و یارانی که در لشکر عبیدالله بن عباس بود، شب ها گریختند و به لشکر معاویه می پیوستند و خلاصه معلوم شد که یاران مؤمن و شیعیان خالص کم اند و توان مقاومت لشکر دشمن را ندارند.

از طرف دیگر معاویه نامه صلح را به امام نوشت، ناچار با شرایط زیر امام (علیه السلام) اقدام به صلح با معاویه نمود:

1- دیگر کسی دشنام به امیرالمؤمنین (نگوید) نگوید.

2- در قنوت نماز ناسزا به آن حضرت گفته نشود.

3- شیعیان در امن بوده و کسی متعرض آنها نشود.

4- حقوق آنها رعایت گردد.

معاویه همه را قبول کرد و سوگند خورد که که به آنها وفا کند. بعداز اتمام صلح، معاویه به کوفه برگشت و در میان راه ایستاد و نماز ظهر را که روز جمعه ای بود خواند و خطبه ای برای مردم قرائت کرد.

ای مردم من با شما جنگ نکردم که شما نماز و روزه و حج و زکات بجا آورید بلکه با شما جنگ کردم تا امیر بر شما گردم آگاه باشید که حسن (علیه السلام) را به چیزهایی آرزومند کردم همه آنها را زیر پا می نهم، معاویه از آن جا رفت تا به کوفه رسید و در آنجا ماند و کار بیعت مردم کوفه تمام شد و به منبر رفته و با ناسزایی به امام حسن (علیه السلام) در آنجا -

ص: 400

بودند، امام حسین (علیه السلام) بلند شدند تا جواب ناسزای معاویه را بدهد، امام حسن (علیه السلام) دست او را گرفته و نشاندند و خود برخاست و فرمود: ای آن که علی را به بدی یاد کردی منم حسن و پدرم علی است و تو معاویه و پدرت صخر است مادر من فاطمه است و مادر تو هند می باشد جد من رسول خدا و جد تو حرب است مادر مادر من خدیجه است و مادر مادر تو فتیله است، خدا لعنت کند از ما آن کس را که نامش پلیدتر و حسب و نسبش پست تر و سابقه اش بدتر و کفر و نفاقش پیشتر بوده مردم که آنجا جمع بودند همه آمین گفتند.

صلح امام (علیه السلام) و معاویه وقتی به پایان رسید، حضرت به مدينه رفتند.

ن.ک ← عهدنامه صلح امام حسن (علیه السلام).

ن.ک ← ترور نافرجام.

که با قبول صلح، این خطر بزرگ را از جهان اسلام دفع کند و آن به قیمت فشار روحی و سرزنش های دوستان کوته بین تمام شود؟

«یعقوبی» مورخ معروف، می نویسد: هنگام باز گشت معاویه به شام (پس از صلح با امام حسن علیه السلام) به وی گزارش رسید که امپراتور روم با سپاه منظم و بزرگی به منظور حمله به کشور اسلامی از روم حرکت کرده است. معاویه چون قدرت مقابله با چنین قوای بزرگی را نداشت با آنها پیمان صلح بست و متعهد شد صد هزار دینار به دولت روم شرقی بپردازد.

این سند تاریخی نشان می دهد که هنگام کشمکش دو طرف در جامعه اسلامی، دشمن مشترک ،مسلمانان با استفاده از این فرصت، آماده حمله بود و کشور اسلامی در معرض یک خطر جدی قرار داشت و اگر جنگ میان نیروهای امام حسن و معاویه در می گرفت کسی که پیروز می شد، امپراتوری روم شرقی بود نه حسن بن على (علیه السلام) و نه معاويه!! ولی این خطر با تدبیر و دور اندیشی و گذشت امام برطرف شد.

امام باقر (علیه السلام) به شخصی که بر صلح امام حسن (علیه السلام) خرده می گرفت فرمود: اگر امام حسن (علیه السلام) این کار را نمی کرد خطر بزرگی به دنبال داشت.

است زیرا مردم عراق و مخصوصاً مردم کوفه در عصر حضرت مجتبی (علیه السلام) نه آمادگی روحی برای نبرد داشتند و نه تشکل و هماهنگی و اتحاد.

حسین (علیه السلام) را از حفظ صلح برگردانند که امام در تداوم رهنمود خود فرمود: «هذا ما لايَكُونُ وَلايَصلَحْ» قيام بر ضد معاویه در چنین شرایطی نه امکان دارد و نه صلاحیت دارد. (1)

ن.ک ← علت صلح امام حسن (علیه السلام).

گفت و گو با او شنیدن سخنان وی به رفت و آمد پرداختند. (1)

بنابراین دوران صلح امام حسن (علیه السلام)، دوران آمادگی و تمرین تدریجی امت برای جنگ با حکومت فاسد اموی به شمار می رفت تا روز موعود روزی که جامعه اسلامی آمادگی قیام داشته باشد فرا رسد. (2)

روزی که امام حسن (علیه السلام) صلح کرد، هنوز اجتماع به آن پایه از درک و بینش نرسیده بود که هدف امام را تأمین کند. آن روز هنوز جامعه اسلامی اسیر زنجیرهای آمال و آرزوها بود؛ آمال و آرزوهایی که روح شکست را در آنها تزریق کرده بود از این رو هدفی که امام حسن (علیه السلام)تعقیب می کرد این بود که افکار عمومی را برای قیام برضد حکومت اموی آماده کند و به مردم فرصت دهد تا خود بیندیشند و به حقایق اوضاع و ماهیت حکومت اموی پی ببرند، به ویژه آن که اشارت هایی که حضرت مجتبی (علیه السلام) به ستمگری ها و جنایت حکومت اموی و زیر پا گذاشتن احکام اسلام می نمود افکار مردم را کاملاً بیدار می کرد.

کم کم این آمادگی قوت گرفت و شخصیت هایی بزرگ عراق متوجه حسین بن علی (علیه السلام) شده از او خواستند که قیام کند. (3)

ن.ک ← سقیفه ریشه کربلا.

صلح نامه امام حسن (علیه السلام) ن.ک ← عمل به کتاب خدا.

ص: 405

ص: 406

می بینیم که فرق مختلفی اصولی و فروع به نام اسلام در جهان وجود دارند که آنها را معتزله، اشعری، جعفری، حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی، زیدی و شیخی می نامند و هر گروهی خود را بر حق و دیگران را باطل می شمارند و هریک دلایلی بر اثبات طریقه ی خود بیان می نمایند!.

سلطان الواعظین شیرازی در ادامه می گوید چنانچه به خوبی این دو مجلد کتاب گروه رستگاران را مطالعه و مورد دقت قرار دهید، می بینید زحمات جد بزرگوارم خاتم الانبیاء (صلی الله علیه واله وسلم) را در ایجاد وحدت و اتحاد مسلمین که در تحت لوای همان اتحاد و اتفاق سیادت جهان را به دست آوردند خاندان اموی برباد فناد دادند و با منتهای قدرت زجر شکنجه و کشتارهای بی رحمانه تیشه به ریشه وحدت و اتحاد مسلمین زدند و مؤمنین خالص را از عترت و اهل بیت رسالت و صحابه بزرگوار را از میان بردند راه را برای پیشرفت خود و سرنگون ساختن پرچم توحیدی اسلام بلامانع نمودند و بعداز هزارو سیصد سال هنوز هم ناصبی های اموی مشرب خود را در صفوف برادران اهل سنت جا داده و با لباس روحانیت و کسوت دانش به وسیله ی کتاب ها و مقالات و دفترچه ها و با جعل اکاذیب و تهمت ها، سنگ تفرقه و جدایی را بین مسلمین افکنده و زمینه را برای غلبه کفار بر اهل اسلام آماده و مهیا می سازند. (1)

حزب اموی در هنگام امامت امام حسن (علیه السلام) از خاندان های سرشناس و گروه هایی اشرافی بودند که تنها هدفشان بدست آوردن پست و مقام و رسیدن به پول و قدرت بود به مانند عمربن سعد قيس بن اشعث، عمربن حریث، حجاربن ابجر، عمرو بن حجاج و دیگر کسانی که هیچ پیوندی با فضیلت و بزرگ مردی نداشتند اینها مهم ترین عناصر -

ص: 409

تشکیل دهنده سپاه بودند که با معاویه سر و سری داشتند و به او وعده داده بودند که امام مجتبی (علیه السلام) را ترور کنند و یا دست بسته تحویلش دهند و در میان سپاه عراق کارهای ننگین و خطرناکی مرتکب می شدند.

ن.ک ← انتقاد (آشکار از اعمال ضداسلامی معاویه).

گونه گناه لغزش و خطا باشد و با فکری عمیق و پهناور و قلبی منور به تأییدات غیب ناظر بر احوال و رفتار هریک از افراد است باشد.

خداوند در قرآن کریم برحسب سیرت جاری بشر، پاک دلی و لیاقت امام علی (علیه السلام) را طبق آیاتی بیان فرموده اند، آنگاه وحی آسمانی پیغمبر (صلی الله علیه واله وسلم) را بر تعیین آن و معرفی به جامعه مأمور کرد و تأکید فرمود که اگر ابلاغ نکنی دین تو تمام نیست و ابلاغ رسالت نکرده ای. (1)