ص: 2

استفتائات

[باب وقف]

رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی)

مساجد و حسینیه ها

ص: 3

سازمان اوقاف و امور خیریه معاونت فرهنگی

استفتائات (باب وقف) - مساجد و حسینیه ها

رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی)

ناشر: معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه

چاپ: اسوه

قطع: پالتویی

نوبت چاپ: اول - زمستان 1390

شمارگان: 5000 نسخه

آدرس: تهران، خر نوفل لوشاتو، سازمان اوقاف و امور خیریه، معاونت فرهنگی

تلفن: 64871161 - 021 نمابر: 64872604-021

سایت سازمان: www.awqafir

سایت معاونت: www.mfso.ir

سایت مجتمع: www.mfpoir

آدرس مجتمع: قم، خیابان شهدا (صفاییه)، کوی ممتاز، کوچه 7 (فتحی)، پلاک 32 مجتمع فرهنگی پژوهشی معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه

تلفن: 7746431-0251

ص: 4

ص: 6

بسمه تعالی

ص: 8

1. معنای وقف عام و وقف خاص چیست؟ عده ای می گویند: تغییر وقف خاص بر خلاف قصد واقف و تبدیل آن به ملک خاص جایز است، آیا این سخن صحیح است؟

بسمه تعالی

عموم و خصوص در وقف با ملاحظه موقوف علیه است، بنا بر این وقف خاص، وقف بر شخص یا اشخاص معین است مانند وقف بر اولاد و یا وقف بر زید و فرزندان او و وقف عام وقف بر جهات و مصالح عمومی مانند مساجد و مکان های استراحت و مدارس و امور مشابه دیگر و یا وقف بر عناوین کلی مثل فقرا و ایتام و بیماران و کسانی که در راه مانده اند و مانند آن است و این اقسام سه گانه تفاوتی از جهت اصل وقف ندارند، هر چند از حیث احکام و آثار تفاوت دارند مثلا وجود مصداق موقوف علیهم در خارج هنگام اجرای صیغه وقف هم شرط نیست در حالی که در وقف خاص شرط می باشد و همچنین در وقف بر جهات و مصالح عمومی که به صورت وقف انتفاع هستند از قبیل مساجد و مدارس و قبرستان ها و پل ها و مانند آن ها، وقف به هیچ وجه قابل فروش نیست حتی اگر خراب شود، بر خلاف وقف خاص و وقف بر عناوین کلی به صورت وقف منفعت که فروش و تبدیل آن ها در بعضی از حالت های استثنایی جایز است.

2. آيا غصب وقف و تصرف در آن در غیر جهت وقف موجب ضمان اجرت المثل است؟ و آیا تلف کردن وقف مثل این که ساختمان آن تخریب گردد و یا زمین موقوفه تبدیل به خیابان شود، موجب ضمان مثل یا قیمت آن می گردد؟

بسمه تعالی

در وقف خاص مانند وقف بر اولاد و همچنین در وقف عامی که به صورت وقف منفعت است غصب و تصرف در غیر جهت وقف یا بدون اذن موقوف علیهم در اوّلی و بدون اذن متولی شرعی در دوّمی، موجب ضمان عین و منفعت است و ردّ عوض منافع استیفا شده و استیفا نشده هم واجب است و همچنین ردّ عین در صورتی که موجود باشد و ردّ عوض آن در صورتی که در دست او یا بر اثر فعل او تلف شده باشد واجب است و عوض منافع باید در جهت وقف و عوض عین موقوفه در بدل وقفی که تلف شده مصرف شود و در

ص: 10

وقف عامی که به صورت وقف انتفاع است مثل مساجد و مدارس و کاروان سرا ها و پل ها و مقبره ها و مانند آن ها که وقف بر جهات یا عناوین عمومی هستند تا موقوف علیهم از آن ها انتفاع ببرند در صورتی که توسط غاصب غصب شوند و آن ها را در جهتی غیر از منافعی که برای آن ها وقف شده اند به کار ببرد باید اجرت المثل تصرفاتش در چیز هایی از قبیل مدارس و کاروان سرا ها و حمام ها را بپردازد بر خلاف مساجد و مقبره ها و زیارت گاه ها و پل ها که ضامن اجرت المثل تصرفاتش در آن ها نیست و اگر عین این موقوفات را تلف کند باید عوض مثلی یا قیمی آن ها را بدهند که آن هم در بدل وقف تلف شده مصرف می شود.

3. آیا عدول از شروط وقف جایز است؟ و در صورت جواز حدود آن کدام است؟ و آیا طولانی شدن زمان بر عمل به شروط وقف تأثیر می گذارد؟

بسمه تعالی

تخلف از شروط صحیحی که واقف در عقد وقف شرط کرده جایز نیست مگر آن که عمل به آن غیر مقدور یا حرجی باشد و گذشت زمان تأثیری در آن ندارد.

4. شخصی قصد دارد منزل مسکونی یا ملک دیگری از خود را وقف بر مسجد یا عزا داری سید الشهداء و یا امر دیگر وقف نماید و در وقف نامه شرط نماید مادام الحیات از منافع موقوفه استفاده نماید (در منزل سکونت داشته باشد و یا ...) استدعا دارد اعلام فرمائید این نوع وقف صحیح است یا به جهت این که احتمالا وقف بر نفس است صحیح نمی باشد؟

بسمه تعالی

اگر شرط مزبور برگشت به وقف بر نفس کند باطل است و چنانچه استثناء از منافع وقف باشد نسبت با مثاله مذکوره در سؤال مختلف است.

ص: 11

5. طبق وقف نامه یک باب منزل جنب مسجد جهت استفاده مؤذن و امام جماعت وقف گردیده، آیا پای گاه مقاومت بسیج می تواند نسبت به هزینه در آمد منزل جهت مسجد اقدام نماید؟ و یا می توان در آمد حاصله را صرف موارد عمرانی، فرهنگی، نظامی در مسجد یا کانون و پای گاه مقاومت مستقر در مسجد نمود؟ هم اکنون هیأت امناء بدون رضایت متولی شرعی اقدام به بر داشت در آمد منزل و صرف آن در ساخت و ساز یک واحد آپارتمانی چند طبقه مسکونی جدید و مجزا که آن هم قرار است وقف مسجد باشد می نمایند این مورد با توجه به وقف نامه از لحاظ شرعی چه حکمی دارد؟ آیا می توانند از در آمد آن منزل صرف ساخت و ساز منزل جدید کنند؟

بسمه تعالی

با فرض این که موقوفه متولی دارد هر گونه دخل و تصرف در عین موقوفه و صرف منافع وقف باید زیر نظر متولی شرعی موقوفه و به صلاح وقف باشد و خلاف آن جائز نیست و دیگران نباید مزاحم متولی شرعی شوند و در صورتی که متولی شرعی به وظیفه عمل نکند تعیین تولیت با حاکم شرع است.

6. عده ای از افراد بدون اجازه متولی خاص اقدام به تخریب کتاب خانه واقع بین اتاق مدرسه مسجد جامع و آشپز خانه حسینیه که متصل به مسجد است نموده اند و آن را جزء مسجد کرده اند آیا این کار آنان صحیح است؟ و آیا نماز خواندن در آن مکان جایز است؟

بسمه تعالی

اگر ثابت شود که زمین کتاب خانه، فقط برای کتاب خانه وقف شده است کسی حق تغییر و تبدیل آن به مسجد را ندارد و نماز خواندن در آن جایز نیست و هر کسی که ساختمان آن را خراب کرده واجب است آن را به حالت اولیه اش بر گرداند، ولی اگر وقف آن برای خصوص کتاب خانه ثابت نشود نماز خواندن در آن اشکال ندارد.

7. آیا جایز است مکانی برای مدت موقتی مثلا ده سال به

ص: 12

عنوان مسجد وقف شود و بعد از انقضای این مدت دوباره به ملکیت واقف یا ورثه او بر گردد؟

بسمه تعالی

این کار به عنوان وقف موقت صحیح نیست و عنوان مسجدیت هم با آن محقق نمی شود ولی حبس آن مکان برای نماز گزاران به مدت معین اشکال ندارد.

8. فردی مغازه خود را برای ایجاد صندوق قرض الحسنه وابسته به مسجد وقف کرده و از دنیا رفته است و چندین سال است که آن مکان بسته مانده و در حال حاضر در معرض خرابی است، آیا استفاده از آن برای کار های دیگر جایز است؟

بسمه تعالی

اگر وقف مغازه برای ایجاد صندوق قرض الحسنه در آن محقق شده باشد، و فعلا نیازی به ایجاد صندوق قرض الحسنه در آن مسجد نباشد استفاده از آن برای صندوق های قرض الحسنه ای که وابسته به مساجد دیگر باشد، اشکال ندارد و اگر این هم ممکن نباشد استفاده از آن در هر کار خیری جایز است.

9. یک نسخه خطی قرآن مربوط به سنه 1263 ه - ش وقف یک مسجد شده و در حال حاضر در معرض از بین رفتن است. آیا جلد کردن و نگه داری این اثر مقدس و ارزشمند نیاز به اجازه شرعی دارد؟

بسمه تعالی

اقدام به جلد کردن و اصلاح جلد و ورق های قرآن مجید و نگه داری آن در همان مسجد، احتیاج به اجازه خاصی از طرف حاکم شرع ندارد.

10. شخصی ملک خود را برای بر پایی مجالس عزا داری سید الشهداء (علیه السّلام) در روستا وقف کرده است ولی در حال

ص: 13

حاضر متولّی وقف، توانایی اقامه عزا در روستای مذکور در وقف نامه را ندارد آیا جایز است در شهری که در آن اقامت دارد مجالس عزا داری بر گزار کند؟

بسمه تعالی

اگر وقف، مخصوص اقامه مجالس عزا داری در همان روستا باشد، تا زمانی که عمل به وقف هر چند با گرفتن وکیل برای آن، در همان روستا ممکن باشد، حق ندارد آن مجالس را به جای دیگر انتقال دهد بلکه واجب است فردی را نایب بگیرد تا در آن روستا مجالس عزا داری بر پا کند.

11. آیا جایز است همسایگان مسجد از برق آن برای جوشکاری آهن ساختمان های خود استفاده کنند و پول مصرف برق و حتی بیشتر از آن را به مسئولین اداره امور مسجد بپردازند؟ و آیا جایز است مسئولین مسجد اجازه استفاده از برق آن را بدهند؟

بسمه تعالی

استفاده از برق مسجد برای کار های شخصی جایز نیست و مسئولین مسجد هم جایز نیست چنین اجازه ای را بدهند.

12. در نزدیکی یک مسجد خانه ای وجود دارد که صاحبش آن را برای سکونت امام جماعت مسجد وقف کرده است، ولی در حال حاضر به علت کثرت عائله و مراجعه کنندگان و دلائل دیگر مناسب سکونت او نیست و خود امام جماعت هم منزلی دارد که در آن زندگی می کند و احتیاج به تعمیرات دارد و برای ساخت آن مقداری وام گرفته است آیا جایز است خانه موقوفه را اجاره دهد و پول اجاره آن را برای پرداخت بدهی های خانه ای که در آن ساکن است و انجام تعمیرات آن مصرف نماید؟

بسمه تعالی

اگر خانه به صورت وقف انتفاع برای سکونت امام جماعت مسجد وقف شده باشد، شرعا او حق اجاره دادن آن را ندارد هر چند به قصد استفاده

ص: 14

از اجاره آن برای پرداخت دیون و تعمیر منزل مسکونی اش باشد و اگر آن خانه به خاطر کوچکی، نیاز او را برای سکونت خانواده اش و آمدن مهمان و پاسخ گویی به مراجعه کنندگان بر طرف نمی کند، می تواند از آن در بعضی از ساعات روز یا شب مثلا برای پاسخ گویی به مراجعه کنندگان استفاده کند و یا آن که خانه مزبور را به امام جماعت دیگری بدهد تا در آن سکونت کند.

13. ساختمان کاروان سرایی که برای استراحت کاروان ها اجاره داده می شود وقف است و تولیت آن با امام راتب فعلی مسجدی است که در مقابل آن مکان قرار دارد و به علت این که مسئله به طور دقیق نزد مراجع بیان نشده، ساختمان کاروان سرا خراب شده و به جای آن حسینیه ای ساخته شده است، آیا منافع این مکان به همان صورت قبل از تغییر باقی می ماند؟

بسمه تعالی

تبدیل کاروان سرایی که وقف منفعت است به حسینیه که وقف انتفاع است، جایز نیست، بلکه ساختمان کاروان سرا باید به همان صورت قبلی خود برگشت داده شود تا به کاروان ها و مسافران اجاره داده شود و در آمد اجاره آن در همان جهتی که واقف تعیین کرده به مصرف برسد ولی اگر متولی شرعی تشخیص دهد که مصلحت کوتاه مدت و دراز مدت وقف اقتضا می کند که آن مکان به همین صورت فعلی برای بر پایی شعائر دینی اجاره داده شود و اجاره آن در جهت وقف به مصرف برسد، جایز است این کار را انجام دهد.

14. آیا فروش سر قفلی مغازه ای که در زمین صحن مسجد ساخته شده جایز است؟

بسمه تعالی

در صورتی که ایجاد مغازه در صحن مسجد شرعا، مجاز بوده، فروش سر قفلی آن با رعایت مصلحت و نفع وقف با اذن متولی شرعی مانعی ندارد و در غیر این صورت واجب است ساختمان مغازه خراب شود و زمین آن به همان صورت اوّل به حیاط مسجد اضافه شود.

ص: 15

15. پدر این جانب در زمان حیات خود فرموده بودند «فلان زمین را داده ام یا می خواهم بدهم برای مسجد» یا این که گفته می خواهم وقف کنم برای مسجد آیا بنا بر اظهارات فوق وقف منعقد شده یا خیر؟

در فرض مسأله زمین حکم وقف ندارد.

16. از سال های قبل مؤسسه آب رسانی حضرت امام حسین (علیه السّلام) توسط بانیان خیر وقف مسجد جامع گردیده و بر همین اساس از زمان تأسیس تا کنون در آمد آن پس از کسر هزینه های مربوط صرف مخارج مسجد می گردد، البته سندی که گویای وقفیت باشد در دست نیست و تنها شهادت و گواهی شهود مؤید موضوع است.

لذا با عنایت به مراتب فوق اخیرا از جانب مسئولین محلی (بخش داری) در نظر است این مؤسسه به سازمان آب و فاضلاب وا گذار گردد، مستدعی است جهت تبیین مسائل شرعی و قانونی به مسائل زیر پاسخ فرمائید.

مؤسسه آب رسانی مورد اشاره در حال حاضر قریب به هفت میلیون تومان پول در اختیار دارد آیا وجوه مذکور باید به حساب مسجد واریز گردد؟

آیا سازمان آب و فاضلاب اجازه تصرف مؤسسه فوق را دارد یا خیر؟ در صورتی که در اختیار آن ها قرار گیرد حکم شرعی آن چیست؟

بسمه تعالی

در فرض مذکور که سال ها طبق وقف بودن مؤسسه مذکور عمل شده و شهادت و گواهی شهود بر وقفیت مؤسسه ثابت است مبلغ موجود مربوطه به مسجد و باید به حساب آن واریز شود. وقف قابل تغییر نیست و واجب است طبق وقف زیر نظر متولی خاص یا عام عمل شود.

17. این جانب زمینی را خریداری نمودم و شنیدم که این زمین وقف بر مسجد است به فروشنده مراجعه کردم اظهار بی اطلاعی کرد و گفت او هم زمین را از شخص دیگری

ص: 16

خریده است. ضمناً اشخاصی که ادعای وقف بودن زمین را دارند فردی حدود 75 ساله و پسرش حدود 50 ساله و همسر او می باشد که هر سه نفر ادعا می کنند چندین سال پیش وقف نامه را دیده اند و به رؤیت فروشنده اول نیز رسانده اند فروشنده اول این حرف ها را دروغ محض می داند و از هر کدام از معتمدین محل هم سؤال کردم در مورد وقف بودن زمین اظهار بی اطلاعی کردند، و فعلا هیچ گونه نوشته یا وقف نامه ای در دسترس نیست. حال با توجه به شهادت این سه نفر (پدر و پسر و همسر او) مبنی بر وقف بودن زمین و این که وقف نامه را خود دیده اند و به رؤیت فروشنده اول هم رسانده اند ولی فروشنده اول این ادعا را دروغ می داند و با توجه به این که هنوز وجه زمین پرداخت نشده (به صورت چک است)، خواهشمند است حضرت عالی نظر خود را درباره موارد ذیل مرقوم فرمائید:

وقف بودن یا نبودن این زمین با توجه به نبودن وقف نامه و شایع نبودن وقف بودن این زمین در بین معمرین؟

صحیح یا باطل بودن این معامله با توجه به ظن وقف بودن آن؟

بسمه تعالی

اگر دو نفر عادل به وقفیت زمین شهادت دهند زمین حکم وقف را دارد و الا با فرض این که شهرت به وقفیت ندارد و دلیل دیگری هم بر وقفیت نیست حکم وقف را ندارد و در هر صورت موضوع نیاز به رسیدگی دارد و موکول است به محاکم قضائی.

18. فردی به عنوان صاحب ملک که دارای سند مالکیت است مرحوم شده این زمین را قصد داشته که جهت مسجد وقف نماید، باز ماندگان مرحوم نیز زمین را که آن مرحوم قصد داشته مسجد کند جهت مسجد واگذار نموده اند، ولی عده ای می گویند که شنیده ایم زمین فوق وقف است و سندی که دال بر وقفیت باشد در دست نیست، عده ای اظهار می دارند کاروان سرا بوده است عده ای اظهار می دارند که زمین و گل انداز بوده است.

خواهشمند است نظر خود را در مورد این که آیا می توان این زمین را جهت مسجد اختصاص داد یا نه بیان فرمائید.

بسمه تعالی

ص: 17

اگر وقف بودن آن معلوم نیست و بین مردم هم شایع به وقف بودن نیست محکوم به ملکیت برای ذی الید بوده و واگذاری برای مسجد صحیح است.

19. همسر این جانب به موجب وصیت نامه وصیت می کند که خانه مسکونی خود و عیالم را بعد از فوت وقف مسجد شهداء نمودم و پس از تنظیم به من گفت امضاء کن من هم که سواد ندارم و متوجه نشدم که سهم این جانب را که سند مالکیت دارم نیز وقف می کند لذا ذیل وصیت نامه را انگشت زدم. اکنون بفرمائید آیا وقف محقق شده با این که خانه محل سکونت این جانب است و تصرف مسجد نداده ام، دوم این که آیا شوهرم حق داشته است که وصیت کند: سهم خانه عیالم را نیز وقف کردم سوم این که برادر آن مرحوم می گویند این وصیت است و چون زائد بر ثلث است من قبول ندارم و سهم خود را می خواهم و در این بین برادر شوهرم نیز فوت می شود که او دارای زن و بچه است و من و شوهرم بچه نداریم.

تقاضا دارم حکم شرعی را ذیلا بنویسید که وقف صحیح است یا نه؟ مسجد شهداء هم حقی دارد یا این که ثلث را باید به نماز و روزه اختصاص دهم برای خدا حکم شرعی را بیان کنید تا به وظیفه عمل کنم.

در فرض مرقوم تمام خانه مذکور حكم وقف ندارد ولی بر وصی واجب است تمام سهم میت از خانه را با فرض این که کسی با او در این خانه شریک است مطابق وصیت وقف مسجد نماید، مگر این که سهم میت از این خانه از ثلث ترکه او زیاد تر باشد که در این صورت به مقدار ثلث ترکه باید وقف نماید مگر این که همه ورثه اجازه بدهند و مابقی ترکه على ما فرض الله میان ورثه او تقسیم می شود و در صورتی که یکی از ورثه بعد از مورث فوت کرده باشد سهم الارث او به ورثه می رسد و تا به وصیت عمل نشود تقسیم ترکه جایز نیست و اگر به نماز و روزه قضا وصیت نکرده باشد واجب نیست برای او نماز و روزه قضا انجام دهید.

20. زمینی است که قبلاً جزء حمام عمومی شهر بوده است و

ص: 18

سال هاست که آن حمام خراب شده و بایر افتاده است و کسی از اهالی شهر نمی داند که آیا این زمین وقف حمام بوده است یا نه و متولی مشخص و معین هم نداشته حمام به واسطه عموم مردم اداره می شده است و از طرفی بیت العباس گنجایش جمعیت عزا دار و هیئت های مذهبی را ندارد و نیاز به توسعه دارد. آیا اجازه می فرمائید این زمین در طرح توسعه حسینیه جزء بیت العباس قرار گیرد؟

بسمه تعالی

اگر وقف بودن آن محرز نیست و مشهور به وقف هم نمی باشد اشکال ندارد.

21. شخصی قریب 50 هکتار از مراتع جنگلی را حیازت کرده و مدتی از آن بهره می جست به طوری که عرف و قانون مملکت وقت او را مالک مرتع می دانستند پس از سال 1283 قمری آن را برای حضرت سيد الشهداء (علیه السّلام) وقف نمود و از آن سال تا الان عمل به وقف شده است و مال الاجاره را برای عزا داری امام حسین (علیه السّلام) مصرف می نماید از مقام معظم استدعا دارم حکم شرعی آن در صحت و عدم صحت وقف را بیان فرمایند.

بسمه تعالی

حکم کلی مسأله روشن است که اگر کسی مالک ملکی بود می تواند آن را وقف کند ولی موضوع خاص نیاز به رسیدگی دارد می توانید به مسئولین ذی ربط قانونی مراجعه نمائید.

22. این جانب 71 سال از عمرم می گذرد قبلا ساختمانی به نام حسینیه امام حسن مجتبی (علیه السّلام) وقف نمودم و مجتمع فرهنگی و علمی امام حسن مجتبی (علیه السّلام) تشکیل شد که در آن مکان عزا داری و اطعام طعام و امورات مذهبی و تعلیم قرآن در ایام سال بر قرار است قصد دارم خانه مسکونی خود را هم به نام دار الشفاء حضرت امام حسن مجتبی (علیه السّلام) و مغازه را جهت تعمیرات احتمالی آن دو باب ساختمان و هزینه های تدریس و تعلیم قرآن و تعمیر حسینیه امام حسن مجتبی (علیه السّلام) وقف نمایم اما می خواهم تا این جانب و

ص: 19

همسرم در حیات هستیم از آن ها استفاده نمائیم و پس از در گذشت ما تحویل وقف گردد اجازه می فرمائید در دفتر خانه رسمی حاضر و به صورت فوق که سؤال شد به اداره اوقاف وا گذار شود که انشاء الله بعد از مرگ ما به وقف عمل گردد.

بسمه تعالی

اگر تا زنده هستید وقف کنید و تحویل متولی شرعی دهید مانع ندارد و می توانید تصرف مادام العمر خود تان را در ضمن وقف شرط کنید ولی باید وقف منجز فعلی باشد و وقف بعد از فوت صحیح نیست.

23. زمینی است موقوفه مسجد در زمان جنگ برای حفظ و نظم محل مقداری از آن زمین موقوفه در اختیار پای گاه مقاومت بسیج قرار گرفت که یک اتاق احداث شد و بعداً بدون اجازه تولیت موقوفه در دو طبقه درست شد و در حال حاضر همان زمین برای منفعت مسجد احتیاج است از طرف تولیت تقاضای استرداد زمین مذکور به مسجد می شود، اما پای گاه امتناع می کند لطفا حکم شرعی و تصرف در آن را مرقوم فرمائید.

بسمه تعالی

از وقف باید زیر نظر متولی شرعی در جهت وقف استفاده شود و هر گونه تصرف دیگر جایز نیست و حکم غصب را دارد که موجب ضمان نیز هست.

24. زمینی در مجاور مسجد جامع وجود داشته که به حسینیه شهرت داشته با تلاش و هم کاری افراد خیر روستا حصار های آن انجام و طبقه هم کف آن تقریبا در حد سفت کاری بود و به علت این که امام جماعت وقت اقامه نماز و بر گزاری مراسم را در آن اشکال دانستند ادامه ساختمان متوقف شد تا پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و تشکیل بسیج مستضعفین محل مذکور را به عنوان پای گاه مقاومت بسیج بر گزیدند و با تلاش شبانه روزی و پرداخت وجوه ماهیانه ساختمان را قابل استفاده

ص: 20

و فعالیت خود را در آن شروع نمودند، لذا این ساختمان هم اکنون محل فعالیت بسیج صندوق قرض الحسنه چهارده معصوم، محل بر گزاری کلاس های آموزش قرآن و مراسم سوگواری اهل بیت عصمت و طهارت و در یک كلام مركز ثقل فعالیت های مذهبی، فرهنگی و آموزشی جوانان مؤمن و متعهد محل بوده و خانواده معظم شهداء و ایثار گران روستا نیز به این مکان وابستگی فراوان داشته و تداعی بخش یاد و خاطره شهدای عزیز شان می باشد. خواهشمند است مرحمت فرموده نظر مبارک تان را در خصوص ادامه فعالیت های مذکور به خصوص اقامه نماز در این مکان را امر به ابلاغ فرمایید.

بسمه تعالی

چنان چه وقف بودن زمین مذکور به عنوان حسینیه شرعا ثابت شود همان طور که به اسم حسینیه شهرت یافته باید از تصرفاتی که منافی و مزاحم حسینیه بودن آن است اجتناب شود.

25. معروض بر این که این جانبان از اهالی قریه هم جوار مسجد جامع بودیم. لیکن مهاجرت نموده و به منظور توسعه مسجد زمین مسکونی خود را وقف مسجد نموده ایم آیا می شود دیگران به آن زمین ها دخل و تصرف کنند یا خیر؟

بسمه تعالی

به همان نحوی که زمین وقف شده است باید عمل شود و اختیار دخل و تصرف در زمین موقوفه با متولی شرعی موقوفه است که باید با مراعات مصلحت وقف و در جهت وقف مورد استفاده قرار گیرد.

26. مغازه ای که وقف و متعلق به مسجد است آیا فروختن آن به عنوان سر قفلی بدون اجازه حاکم شرع و یا متولی جایز است یا خیر؟ و در صورت عدم جواز اگر شخصی آن را اجاره کند حق تصرف و یا اجاره دادن مغازه به دیگران دارد یا خیر؟ و دیگر این که خریدار برای واگذاری مغازه به مسجد شرعا می تواند مبلغی زیاد تر از آن چه که بابت خرید مغازه داده است در خواست نماید خواهشمند است نظر

ص: 21

خود تان را که همان نظر شرع است بفرمائید.

بسم تعالی

اجاره مغازه وقفی بدون نظر متولی شرعی و با نبود متولی خاص حاکم شرع صحیح نیست. و هر گونه تصرف در آن موقوف است به اذن او با مراعات جهت و مصلحت وقف، بلی اگر از طرف متولی سر قفلی حق وا گذاری مغازه به کسی داده شده باشد می تواند آن را به دیگری وا گذار نماید.

27. زمینی وقف مؤبد شده است برای سوگواری حضرت ابا عبد الله الحسین (علیه السّلام) اداره اراضی شهری قطعه ای از آن را جهت احداث بنا برای مسجد در اختیار چند نفر خیر گذاشته و عمل احداث نیز در آن انجام شده، به منظور رفع محظور شرعی و دانستن تکلیف اداره در قبال موقوفه استدعا دارد پاسخ سوالات ذیل را مرقوم و به مهر شریف مزین فرموده و اجازه فرمائید به این اداره ابلاغ فرمایند. آیا در زمین موقوفه موصوف می شود مسجد ساخت یا خیر؟

بسمه تعالی

زمین موقوفه مسجد نمی شود.

28. آبی است که 7/1 آن وقف مسجد و امام زاده می باشد که در آمد و وجه الاجاره آن صرف تعمیرات مسجد و امام زاده بشود آیا جایز است (بدون در نظر گرفتن وجه الاجاره) آن آب را به خانه های روستائی و یا شهری لوله کشی کرد یا خیر؟

بسمه تعالی

بدون مراعات مصلحت و جهت وقف و نظر متولی شرعی جایز نیست.

29. اگر کار و عمل لوله کشی بدون در نظر گرفتن وجه الاجاره انجام پذیرد آیا وضو گرفتن و یا غسل کردن و به طور کلی

ص: 22

تصرف در آن آب جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

اشکال ندارد.

30. اگر مردم و یا متولیان وجه الاجاره را عادلانه در نظر بگیرند و آن را در همان مسجد و یا امام زاده خرج نمایند وضو گرفتن و غسل کردن و تصرف نمودن در آن آب جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

باید به نظر متولی شرعی و مراعات مصلحت و جهت وقف عمل شود.

31. اگر مردم و یا متصدیان لوله کشی به طور عمومی و دسته جمعی به این کار اقدام نکردند ولی عده ای به طور انفرادی بينهم و بين الله وجه الاجاره عادلانه ای نسبت به مصرف خود در نظر بگیرند و آن را به هیئت رسیدگی امور مسجد و یا امام زاده بدهند که در تعمیرات آن ها مصرف شود آیا در این صورت تصرف آن عده در آن آب جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

حکم همان است که در مسئله قبل گفته شد و غیر از آن اشکال دارد، و الله العالم.

32. یک باب آب انبار قدیمی جنب مسجد محل ما وجود دارد که قدیم ها از زیر آن برای آب آشامیدنی و از بالای آن به عنوان حسینیه برای مراسمات و بعضی وقت ها نماز جماعت استفاده می شد، از زمان به وجود آمدن لوله کشی و آب بهداشتی آب انبار کم کم مخروبه و بلا استفاده گردید و حتی مقداری از سقف آن فرو ریخت که همین باعث شد هنگام مراسمات و عزا داری زن ها در کوچه بنشینند که خود موجب مشکلات می شده است از طرفی مسجد محل کوچک است و گنجایش جمعیت امروز را ندارد به همین دلیل خراب شدن قسمتی از سقف آب انبار

ص: 23

ناچار شدیم سقف آب انبار را خراب کنیم تا از نو سقف بزنیم چون همین باعث می شود محل عزا داری بزرگ تر و بیشتر شود و در مواقع ضروری از کوچه و محل عابرین برای جمع شدن خانم ها استفاده نشود و باعث مشکلات دیگری شود لذا خواهشمند است بفرمائید که:

درست کردن سقف آب انبار چه حکمی دارد؟

بسمه تعالی

مانع ندارد.

33. بعد از درست کردن آن به دلیل هم دیوار بودن با مسجد قصد داریم دیوار طرف آب انبار و مسجد را خراب کنیم و فضا را بیشتر کنیم البته طوری که مسجد و حسینیه مشخص باشد لطف بفرمائید چه حکمی دارد؟

بسمه تعالی

با نظر متولی شرعی و با نبود شخص خاص حاکم شرع و مراعات مصلحت وقف مانع ندارد.

34. بالای آب انبار یک باب مغازه درست کرده بودند جهت خدام مسجد که همه کار های مسجد را انجام دهد و هم در مغازه کاسبی کند با توجه به بزرگ تر کردن فضا با مغازه لازم است که تغییر مکان شود بفرمائید چه حکمی دارد؟

بسمه تعالی

تغییر وقف جایز نیست.

35. مسجد کوچکی به ابعاد 12 متر مربع در کنار آب انبار مخروبه ای به ابعاد حدود 30 متر مربع در روستا می باشد که بر اثر زلزله و بارندگی تخریب گردیده است لذا جمعی از مؤمنین قصد دارند که آن را مرمت و باز سازی نمایند لكن مكان برای آن محل نا چیز است و از طرفی آب انبار

ص: 24

به علت لوله کشی آب آشامیدنی آب اندازی نمی شود و مخروبه گردیده و امکان رساندن خسارت جانی به بچه های اهالی محل را نیز دارد لذا در صورت صلاحدید قسمتی از آب انبار به متراژ مسجد اضافه و مابقی به معبر عمومی روستا اضافه گردد خواهشمند است نظر شرعی آن را مرقوم فرمایید، ضمناً آب انبار وقفی بوده است.

بسمه تعالی

آب انبار را اگر قابل استفاده در جهت وقف نیست می توانند با اجازه حاکم شرع ضمیمه مسجد کنند ولی حکم مسجد پیدا نمی کند و الله العالم.

36. اخیراً برخی از افراد خیر به عنوان این که فردی خواب دیده اقدام به جمع آوری پول و نذورات به منظور احداث مهدیه و مسجد و بنا های خیریه در اراضی کشاورزی متعلق به تعدادی از کشاورزان نموده اند تانیت خود را عملی نمایند

حالیه سؤال این جاست

آیا صرف عنوان کردن خواب بر مؤمنین و متدینین صحت شرعی و عقلی برای احداث بنای مسجد را ایجاد می کند؟ آیا با عنوان کردن خواب، اراضی که متعلق به کشاورزان است در حال حاضر در آن به کشت و زرع مشغول اند بدون این که مالکین چنین نیتی را داشته باشند به وقف مبدل می شود آیا رضایت مالکین برای احداث این گونه بنا ها شرط است یا خیر؟

با وجود نیاز نقاط دیگر شهر که فاقد حسینیه و مسجد هستند و نیاز مبرم به چنین اماکنی دارند آیا ساخت مسجد در این محل صحت شرعی و عقلی دارد یا خیر؟

بسمه تعالی

1) خواب اعتبار شرعی ندارد، ولی اگر مؤمنین بخواهند کمک کنند اشکالی ندارد.

2) در وقف رضایت مالک معتبر است و تصرف در ملک غیر باید با رضایت مالک باشد.

3) تشخیص موضوع نیاز به رسیدگی دارد و سزاوار است خود مؤمنین با ملاحظه ضوابط شرعی و عرفی اقدام به این گونه امور نمایند و از

ص: 25

هر گونه اختلاف بپرهیزند و الله العالم.

37. شخصی به موجب وقف نامه رسمی شش دانگ یک قطعه زمین را جهت احداث مسجد وقف و تولیت آن را مادام الحیات با شخص خود و پس از فوت با عالم مسجد قرار داده است.

واقف شخصاً مسجد را احداث و به هنگام احداث مسجد کف آن را تبدیل به زیر زمین نموده و سه باب مغازه نیز در جنب مسجد و از همان زمین احداث و درآمد و اجاره بهاء آن را جهت احسان شب وفات خویش تعیین نموده است و بنا به اظهار عالم محل واقف از اول وقف قصد احداث زیر زمین و مغازه ها را داشته است.

واقف مجددا (سه سال بعد) طی اقرار نامه رسمی فرزند خود را ناظر بر متولی تعیین نموده و در همان تاریخ به موجب اقرار نامه دیگری فرزند مورد نظر را متولی تعیین و از متولی تعیین شده قبلی (عالم مسجد) در خواست می نماید که فرزند خود را در این امر یاری نماید. حال با عرض مراتب فوق خواهشمند است نظر مبارک را در مورد سؤالات مطروحه ذیل که مورد ابتلا است اعلام فرمائید.

الف) آیا واقف در احداث زیر زمین و دکاکین پس از وقف زمین جهت احداث مسجد و وصیت در آمد آن ها به عنوان احسان شب وفات شرعا مجاز بوده یا خی؟ و در صورت دوم تکلیف بنا های احداثی چیست؟

ب) در صورت تأیید جواز احداث ساختمان و تنفیذ وصیت نامه آیا اجاره بهاء عرصه زیر زمین و دکاکین متعلق به مسجد خواهد بود یا خیر؟

ج) نصب ناظر متولی دیگر علاوه بر متولی تعیین شده قبلی در وقف نامه اولیه وجه شرعی داشته یا خیر؟ و در صورت صحت عمل نحوه اقدام و رفتار متولیان نسبت به یک دیگر چگونه خواهد بود؟

بسمه تعالی

در تاریخ وقف زمین برای احداث مسجد اگر قبض و اقباض وقف متحقق نشده و هنگام احداث ساختمان مسجد، زیر زمین و مغازه ها را برای خود منظور نموده فقط مسجد احداثی را به عنوان مسجد ساخته و در اختیار نماز گزاران قرار داده است زیر زمین و مغازه ها در این صورت جزء وقف نیست، و بر این فرض وصیت او راجع به در آمد زیر زمین و

ص: 26

مغازه ها برای خودش بی اشکال است و راجع به تولیت و ناظر اگر بعد از تمامیت وقف و بدون این که قبلا تجدید نظر در ناظر و متولی موقوفه را برای خودش شرط کرده باشد، اقدام بر تغییر تولیت کرده باشد اقدام مذکور باطل و لغو است.

38. منزلی است وقفی که وقف آن متعلق به مسجد می باشد و شرط وقف منزل این که هر آقای روحانی که امام جماعت مسجد می باشد در آن جا سکونت نماید، چند سال پیش مسجد مورد استفاده بود و امام جماعت آن در منزل مذکور سکونت داشت اما مدتی است مسجد مذکور خراب شده و در دست ساختمان جدید است که نیاز شدیدی به مخارج دارد از طرفی امام جماعت مسجد الان در آن جا نیست اما منزل مذکور را در تصرف دارد و یک شخص غیر روحانی از منسوبین خود را در آن جا ساکن کرده است. حال که مسجد در حال نو سازی است اگر منزل مذکور از طرف هیئت امناء مسجد اجاره داده شود و برای مسجد خرج گردد مسجد از چند جهت از غربت پول خارج می شود. استدعا می شود نظر حضرت عالی را پیرامون مسئله بیان فرمائید. آیا جائز است تصرف شخص مذکور و ساکن بودن یک شخص غیر روحانی در منزل مذکور ؟

وظیفه هیئت امناء چیست، آیا لازم است منزل را برای مسجد اجاره دهند یا خیر؟

بسمه تعالی

سؤال اول صور مختلفی دارد اگر در وقف اختیار منزل به امام جماعت سپرده شده باشد تصرفات وی صحیح است.

در صورتی که منزل وقف برای سکونت امام مسجد شده و یا در صیغه وقف اختیار تصرفات آن به او سپرده شده باشد اجاره آن به وسیله دیگران بر خلاف وقف است و جائز نیست.

39. آیا می شود فردی زمینی را وقف مسجدی نماید و یک اطاق برای خودش نگه دارد و شرط نماید که از آب دست شوئی مسجد استفاده نماید؟

ص: 27

بسمه تعالی

این شرط نافذ نیست.

40. آیا برای ساختن مسجد رضایت همسایگان شرط می باشد یا خیر؟

بسم تعالی

اصل احداث و تأسیس مسجد در ملک شخصی و یا در ملک ابتیاعی یا اهدائی برای بناء مسجد مشروط به اجازه و موافقت همسایگان نیست.

41. آیا خادم مسجد می تواند از سوخت مسجد (نفت) با توجه به این که مبلغی هم دریافت می دارد استفاده نماید؟

بسمه تعالی

اگر سوخت مخصوص استفاده در مسجد است باید برای همان مصرف شود و به غیر آن نمی رسد هر چند خادم باشد.

42. آیا می شود اموال مسجد از خارج از مسجد برای برنامه ها و مسائل مذهبی استفاده نمود؟ مثلا فرش مسجد را در ایام عزا داری به مدت یک هفته به حسینیه جهت عزا داری استفاده کرد و مسجد خالی از فرش بماند؟

بسمه تعالی

از اموال و موقوفات مسجد نمی توانند در خارج مسجد استفاده کنند مگر این که در ضمن وقف تصریح شده باشد.

43. شخصی زمینی را به عنوان مسجد وقف نموده و مردم محل این زمین را به صورت آبرومندی ساختند و واقف در وقف نامه متولی برای این مسجد معین نموده و ضمنا شرط نموده که خود و عیالش تا زنده هستند به عنوان سرایدار

ص: 28

مسجد سکونت بنمایند، سال ها قبل بانی فوت نموده ولی عیال او در قید حیات می باشد، این زن نه تنها وظیفه سرایداری خود نسبت به مسجد عمل ننموده بلکه در مقام اذیت و آزار نماز گزاران بر آمده و گاهی درب مسجد را از داخل بسته و می گوید نمی خواهم این جا نماز بخوانید و همه روزه فحش و نا سزا به همه مردم و امام جماعت داده و با جملات مستهجن و نا مربوط مردم را نسبت به این مسجد دل سرد نموده به طوری که بعضی از مؤمنین محل از آمدن به مسجد خود داری می نمایند سؤال این است که آیا این شرط سکونت این زن در مسجد با این اعمال و اقوال نا شایسته ایشان در اعتبار خود باقی است یا ملغی می باشد.

بسمه تعالی

اگر همسر واقف برای نماز گزاران ایجاد مزاحمت می نماید باید از طریق قانونی اقدام مقتضی صورت گیرد.

44. اگر شخصی زمینی را برای ساختن مسجد وقف نماید و ذکر نکرده که این زمین برای لوازم مسجد مثل دست شوئی و حمام و کفش کن هم باشد یعنی این وقف خود را تفضیلا بیان نکرده است اگر قسمتی از این زمین را به عنوان صحن مسجد بنا نماید آیا حکم مسجد دارد؟ آیا دیوار های مسجد نیز حکم مسجد را دارند؟

بسمه تعالی

اگر زمین برای ساختن مسجد وقف شده و واقف خودش یا با اجازه او شخصی در آن زمین به قصد مسجدیت نماز خوانده تمام زمین حکم مسجد دارد.

45. آیا مکان هائی که در دانشگاه ها برای اقامه نماز انفرادی یا جماعت تأسیس می شود و اختصاص به آن دارد ولی عنوان نماز خانه به آن داده می شود احکام مسجد را دارد یا با اتاق معمولی از نظر احکام یکی است؟

ص: 29

بسمه تعالی

در فرض سؤال احکام مسجد ندارد مگر این که به قصد مسجدیت وقف شود.

46. آیا برای امام جماعت می شود از پول سر قفلی مغازه که مربوط به مسجد است و وجه آن خرج مسجد می شود منزل ساخت؟

بسمه تعالی

پول مسجد باید زیر نظر متولی شرعی و در جهت وقف مصرف شود.

47. آیا امام جماعت می تواند نسبت به مسائل داخلی و تمام امورات مسجد اعم از بر گزاری جلسات و مسائل فرهنگی و اموال مسجد دخالت داشته باشد یا نه؟ اگر عضو هیئت امناء باشد چطور؟

بسمه تعالی

از هر کاری که موجب تفرقه و اختلاف بین مسلمین است اجتناب شود و اموال اگر منافع وقف باشد باید زیر نظر متولی موقوفه مطابق نظر واقف در مورد آن صرف شود.

48. آیا از پول سر قفلی مغازه که مربوط به مسجد است می شود امام جماعت منزل رهن کند یا نه؟

بسمه تعالی

حکم آن گذشت.

49. آیا کسی می تواند از آب مسجد به صورت خصوصی مصرف کند یا نه مثلا همسایه مسجد از مسجد آب لوله کشی کند؟

بسمه تعالی

ص: 30

تابع نظر اهداء کنندگان پول آب است و همچنین مقررات سازمان آب.

50. ملکی است شش دانگ وقف عام است در آن ملک ساکنین خواستند مسجد بسازند سؤال کردند از مراجع تقلید جواب داده اند وقف در وقف معنی ندارد شما می توانید از متولی منصوص و یا مراجع تقلید جامع الشرایط اجاره کنید آن ملک فعلا متولی ندارد و بدون اجازه گرفتن از مراجع بنائی به نام مسجد ساخته اند در آن مسجد نماز خواندن چه حکمی دارد؟

بسمه تعالی

در فرض سؤال ساختن مسجد و نماز خواندن در آن جایز نیست مگر آن که متولی و یا مجتهد جامع الشرایط اجازه کند و از او اجاره نمایند.

51. زمینی برای مسجد واگذار شده و ساخت مسجد شروع شد اما چون مردم محل قدرت مالی ندارند که به مسجد کمک کنند لذا تقاضا دارند اضافه زمینی که متعلق به مسجد است ولی صیغه مسجد به آن خوانده نشده و در حقیقت مسجد مالک آن زمین است آیا اجازه می فرمائید از زمین باقی مانده به نفع مسجد استفاده شود، مثلا چند عدد مغازه ساخته شود و منافع آن مغازه ها در مسجد مصرف شود تا انشاء الله بتوانیم بنای مسجد را به اتمام برسانیم.

بسمه تعالی

اگر صیغه وقف به عنوان مسجد نسبت به آن زمین خوانده نشده و یا با اذن واقف نماز در آن زمین خوانده نشده باشد اشکال ندارد.

52. مسجدی در روستا واقع شده که گنجایش جمعیت فعلی محل را مخصوصا در ماه مبارک رمضان و ایام محرم و صفر ندارد آقایی در صدد توسعه مسجد بر آمده، در جوار مسجد زمینی است که متصرف آن می گوید مقداری از زمین وقف روشنائی مسجد دیگری است یعنی در قدیم

ص: 31

عصار خانه بوده و روغن چراغ مسجد را تأمین می کرده است و فعلا اثری از عصار خانه نمی باشد، مستدعی است بیان فرمائید با توجه به ضرورت آیا می توانیم زمین مذکور را ضمیمه مسجد نموده و از مسجد مورد توسعه روشنائی دیگر را تأمین نمائیم تا هم جهت وقفیت حفظ شده و هم از مضیقه مکانی خلاص شویم حکم الله را بیان فرمائید.

بسمه تعالی

اگر با نظر متولی شرعی و مراعات حفظ جهت وقف این کار بشود مانع ندارد ولی زمین وقف را اگر جزء مسجد نمایند حکم مسجد پیدا نمی کند.

53. احتراماً، مستدعی هستم به این چند مسئله شرعی پاسخ فرمایید تا راه گشای مؤمنین شود.

اجناسی را به مسجد می دهند تا در آن مکان مورد استفاده قرار گیرد و نیت وقف هم دارند.

الف: آیا برای وقف آن ها خواندن صیغه وقف نیاز است یا نه ؟

ب: آیا می توان این اجناس را کرایه داد و پول کرایه را صرف مسجد نمود؟

بسمه تعالی

الف: نیاز نیست.

ب: اگر وقف شده که در مسجد از آن استفاده شود جایز نیست.

54. زمین پشت مسجد فعلی جهت احداث ساختمان جدید مسجد خریداری شده است حالیه جهت رفع مشکل شرعی بانوان آیا می توان مقدار زمین خریداری شده را به عنوان حسینیه در داخل ساختمان مسجد قرار داد و مسجد و حسینیه را لحاظ نمود یا این که هر کدام را جدا گانه باید احداث نمود؟

بسمه تعالی

احداث جدا گانه لازم نیست اما مشخص کردن محدوده حسینیه و مسجد لازم است.

ص: 32

55. یک باب مسجد قدیمی وجود دارد که در حریم آن مقداری زمین به صورت بایر و بلا استفاده می باشد حدود 30 سال گذشته چند تا جنازه کودک دفن گردیده و هیچ گونه مدرکی مبنی بر وقفیت آن وجود ندارد، لذا یک هیئت محبان چهارده معصوم (علیهم السلام) با رضایت اهالی محل تصمیم گرفتند که دور این زمین حصار کشی و بنای حسینیه احداث کنند و آن مسجد قدیمی که در حال تخریب است را باز سازی و توسعه نمایند، لذا با توجه به تصمیم گرفته شده خواهشمند است از نظر شرعی نظر مبارک حضرت عالی و راهنمائی لازم را مبذول فرمائید.

بسمه تعالی

زمین مذکور اگر از مرافق عمومی روستا نباشد و وقفیت آن برای جهت به خصوصی محرز نباشد احداث حسینیه در آن جهت استفاده اهالی مانع ندارد.

56. حمامی بوده که حدود 15 سال قبل در مسیر خیابان واقع شده و تخریب شده است عده ای زمینی را تهیه نموده اند که بعدا حمامی بنا کنند ولی نظر به این که حمام در خانه ها احداث کرده اند استقبال ننموده اند سال های سال است که حمام تخریب شده و زمین باقی است آن هائی که زمین را تهیه نموده اند به این فکر هستند که در زمین ذکر شده حسینیه ای بنا کنند (البته زمین را هم صیغه وقف نخوانده اند همین طور خریده اند گفته اند برای حمام). آیا این کار (حسینیه بنا کردن) جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر زمین را وقف نکرده اند صاحبان آن می توانند در آن حسینیه بنا کنند، و الله العالم.

57. در روستایی یک قطعه زمین موجود است که از قدیم به نام حسینیه معروف می باشد ولی احدی از واقف آن اطلاعی

ص: 33

ندارند و از کم و کیف آن همه بی خبر هستند در ضمن در آن زمین تعدادی از قبل دفن شده اند فعلاً آن زمین مخروبه شده و از آن استفاده نا مناسب هم می شود لذا با توجه به این که اولا روستا حسینیه دارد و نیاز به حسینیه ندارد ثانیاً کسی ادعای وقف برای حسینیه بودن آن را نمی کند ثالثا استفاده های مالکانه گاهی اوقات از آن می شود که بر فرض حسینیه بودن آن مکان استفاده ها هتک آن محل است، خواهشمندم جناب عالی در رابطه با آباد کردن آن محل حالا به صورت فضای سبز یا پارک نظر خود را مرقوم فرمائید.

بسمه تعالی

اگر معروف به حسینیه است حکم حسینیه بر آن جاری است و اگر ممکن است باید استفاده حسینیه از آن بشود و الله العالم.

58. هیئت امناء سالن قدیمی حسینیه که یک طبقه بود با مجوز شرعی تخریب و در زیر زمین آن دست شویی و توالت برای حسینیه و عموم ساخته و استفاده می نماید و طبقه هم کف به صورت حسینیه بهره برداری می شود حال هیئت امناء با هزینه شخصی در طبقه فوقانی چند باب اطاق احداث نمودند تا به اجاره وا گذار گردد و درآمد آن هزینه های جاری حسینیه را پرداخت نماید وا گذاری آن جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

تغییر و تبدیل وقف جائز نیست.

68. واقف در وقف نامه قید نموده از درآمد رقبه موقوفه هزینه عزا داری و ساختمان حسینیه شود و مبالغی از درآمد موقوفه هزینه ساختمان شده است حال حسینیه قسمتی از موقوفه می باشد یا خیر ؟

بسمه تعالی

ساختمان احداثی از درآمد رقبه موقوفه نیز حکم وقف را دارد.

ص: 34

59. با استفاده از وجوهات افراد نیکو کار ماکت ضریح مطهر حضرت امام حسین (علیه السّلام) و حضرت ابو الفضل (علیه السّلام) و حضرت رقیه (علیهت السّلام) را به طریق زیبایی تهیه نموده و در حسینیه نصب نموده اند و این حرکت صرفا به نیت یاد بود این بزرگواران و جذب و هدایت مردم در مسیر اهل بیت (علیهم السّلام) و استفاده معنوی از حضور آنان و تبلیغ فرهنگ اصیل اسلام صورت گرفته است آیا این عمل از نظر شرع مقدس اسلام اشکال دارد؟

بسمه تعالی

اگر مزاحمت در جهت استفاده از حسینیه ایجاد نکند اشکال ندارد.

60. مردم بابت نذورات شخصی خود وجوهاتی را در داخل صندوق ضریح های مستقر در این حسینیه واریز می نمایند. آیا استفاده از وجوهات نذری با نظارت هیئت امناء برای مصارف حسینیه اشکال دارد ؟

بسمه تعالی

اگر برای احتیاجات حسینیه اهداء می کنند اشکالی ندارد.

61. از قدیم الایام این مکان به نام حسینیه وقف گردیده و جهت مراسم تعزیه داری اهلبیت (علیهم السّلام) مورد استفاده بوده است. سؤال این است که آیا می شود در این حسینیه مراسم مذهبی غیر تعزیه داری از قبیل جشن میلاد در روز های ولادت چهارده معصومین (علیهم السّلام) و اهل بیت (علیهم السّلام) بر پا کرد؟

بسمه تعالی

اگر قرینه ای دال بر اختصاص موقوفه به مورد خاصی نباشد انجام مراسم مذهبی یاد شده در آن جا بلا مانع است.

62. آیا احکام مسجد صرفاً با خواندن صیغه مسجد لازم الاجراء است؟

ص: 35

بسمه تعالی

احداث مکانی به نام مسجد و وا گذار کردن آن به نماز گزاران و خواندن ولو دو رکعت نماز در تحقق وقفیت آن کفایت می کند.

بسمه تعالی

63. نحوه وا گذاری زمین برای احداث مسجد و حسینیه از طرف مالکان حقوقی چگونه است؟

بسمه تعالی

وقف اموال از سوی مالک حقوقی مثل وقف املاک دولتی به وسیله دولت با لحاظ شرایط لازم جایز است.

64. اگر مهر نماز متعلق به مسجد در جیب کسی بماند تکلیف چیست؟

بسمه تعالی

اگر برای خصوص آن مسجد وقف شده باشد باید به آن جا بر گرداند و در صورت شک نیز حکم همین است.

65. زمینی وجود دارد که مالکش آن را در حضور عالم منطقه دو نفر شاهد عادل برای ساختن مسجد وقف کرده است و بعد از مدتی اشخاصی بر آن تسلط پیدا کرده و خانه های مسکونی در آن بنا نموده اند وظیفه آن اشخاص و متولی چیست؟

بسمه تعالی

اگر بعد از انشاء وقف زمین، قبض عین موقوفه با اذن واقف تحقق پیدا کرده باشد همه احکام وقف بر آن مترتب می شود و ساخت خانه های مسکونی توسط دیگران در آن برای خود شان غصب است و بر آنان واجب است ساختمان خود را از بین ببرند و زمین را تخلیه کنند و به متولی شرعی آن تحویل دهند و در غیر این صورت زمین بر ملک مالک شرعی آن باقی و تصرفات دیگران در آن متوقف بر اجازه مالک است.

ص: 36

66. مردی زمینی را برای ساخت حسینیه سید الشهدا (علیه السّلام) وقف کرده ولی زمین مزبور تبدیل به راه عمومی روستا شده است و در حال حاضر از کل زمین حسینیه تقریبا چهل و دو متر مربع باقی مانده است، این زمین چه حکمی دارد؟ آیا جایز است واقف آن را به ملکیت خود بر گرداند؟

بسمه تعالی

اگر این کار بعد از انشاء وقف بر وجه شرعی و تحویل موقوفه به متولی آن یا جهت وقف صورت گرفته باشد، آن مساحت باقی مانده از وقف بر وقفیت باقی می ماند و جایز نیست واقف نسبت به آن رجوع کند و در غیر این صورت بر ملکیت او باقی است و اختیار آن با اوست.

ص: 37

ص: 38

67. احتراماً به استحضار می رساند که شخصی مطابق وقف نامه مورخه 12/04/21339 شمسی در مرض متصل به موت در حالی که به شدت بیمار و در بستر بوده است منزل مسکونی خود را وقف بر گزاری تعزیه داری و روضه خوانی حضرت خامس آل عبا و سایر ائمه هدی (علیهم السّلام) در عمارت اندرونی که جزء رقبات موقوفه است نموده و در تاریخ 26/04/1339 یعنی 14 روز بعد بدرود حیات گفته ضمنا از زمانی که وقف نامه تنظیم شده تا زمان فوت واقف که تولیت را نیز عهده دار بوده عملا تصرف به وقف صورت نپذیرفته است و به لحاظ این دو مطلب علماء محترم محل از همان زمان در صحت وقف مزبور دچار شک و شبهه و تردید بوده اند، لذا خواهشمند است نظر مبارک خود را در خصوص صحت یا اشکال و چگونگی وقف مزبور مرقوم فرمایید.

بسمه تعالی

اگر واقف منزل مسکونی خود را با صیغه مخصوص وقف نموده است و خود را متولی موقوفه قرار داده است با فرض این که در تصرف متولی بوده نیاز به قبض جدید نیست و وقف تمام است و قابل تغییر نیست.

68. چند باب مغازه چند سال پیش وقف مسجدی شده است، آیا اکنون می توان وقف را بر گرداند؟

بسمه تعالی

وقف قابل بر گرداندن نیست.

ص: 40

69. زمان وقف واقف حقی برای خود لحاظ نکرده است آیا اکنونی حقی دارد؟

بسمه تعالی

واقف حقی ندارد.

70. واقف چندین سال است که متولی را مشخص کرده است و برای آینده (تا قیامت) نیز تکلیف را روشن کرده است.

آیا در صورت عدم خلاف می توان متولی را عوض کند؟

بسمه تعالی

اگر متولی در ضمن وقف تعیین شده نمی تواند او را عوض کند و اگر تعیین نشده اختیار با حاکم شرع است و واقف حکم اجنبی را دارد مگر این که در وقف برای خود حقی قرار داده باشد.

71. در صورتی که واقف امروز نیازمند باشد از موقوفات مسجد چیزی به او می رسد یا خیر؟

بسمه تعالی

بعد از وقف واقف اجنبی از وقف می شود و الله العالم.

72. حدود 20 سال قبل شخصی اقدام به وقف زمین جهت حسینیه نموده است، و اهالی هم اقدام به ساخت حسینیه و بر پائی مجالس عزا داری می نمایند. حال بعد از وقف و خواندن صیغه و تصرف وقف واقف می گوید من راضی نیستم و ابراز پشیمانی می کند. آیا شخصی که با آگاهی، صحت و سلامت و بدون اکراه ملکی را وقف می کند، مجددا می تواند پس بگیرد و ابراز نا رضایتی کند؟

ص: 41

نمی تواند پس بگیرد و نا رضایتی بعدی اثری ندارد.

73. آیا می شود در این حسینیه مجلس عزا داری نماز جماعت و سایر مراسم های مذهبی بر گزار کرد؟

بسمه تعالی

در فرض سؤال اشکال ندارد و الله العالم.

74. فرد خیر اندیشی قطعه زمینی را در سنوات گذشته برای احداث یک باب حسینیه وقف کرده است اکنون واقف که در قید حیات است علم و اطمینان پیدا کرده است که اگر عین موقوفه فروخته نشود مخروبه و از حیز انتفاع ساقط می شود، تقاضامند است اجازه فرمائید تا زمین مزبور را با نظر اهل خبره و عدول مؤمنین فروخته و از ثمن آن قطعه زمین با مساحت بیشتر برای احداث حسینیه خریداری نمایند، البته اقامه عزا داری از طرف هیئت محترم محل در زمین مزبور حتی یک بار هم نشده است آیا راست است که موقوفه نسلا بعد نسل عاطل و باطل و بلا استفاده بماند؟

بسمه تعالی

اگر قبض معتبر در وقف حاصل نشده است اختیار با خود واقف است.

75. طبق وقف نامه الحاق شده یک باب کار خانه رزازی جهت احداث مسجد وقف شده همچنین یک قطعه زمین مزروعی را برای مخارج آن وقف کرده است علی رغم مطلبی که ذیل وقف نامه آمده (مبنی بر قبض و اقباض) عملا هیچ گونه قبض و اقباضی صورت نگرفته و از زمان قبل از وقف تاکنون این ملک در تصرف مالک و ورثه بوده است. لذا مستدعی است بفرمائید:

الف) صحت این وقف چگونه است؟

ب) اگر وقف صحیح نیست زمین مزروعی تابعه چه حکمی دارد؟

ج) اگر بخواهند این ملک و زمین مزروعی را بفروشند و خرج

ص: 42

مسجد محل بکنند چه صورتی دارد؟

بسمه تعالی

الف) وقف بدون قبض تمام نیست.

ب) با فرض عدم تحقق قبض باقی بر حال اول است.

ج) اختیار آن ها در فرض عدم صحت وقف و عدم تمامیت آن به تحقق قبض با مالک فعلی آن است و الله العالم.

76. آیا تغییر نام مسجد که احتمالاً از زمان واقف نام گذاری شده است جایز است یا نه؟

بسمه تعالی

اگر به هنگام وقف شرط خاصی نگذاشته اند و مخالفت با نظر واقف نداشته باشد فی نفسه مانعی ندارد.

77. قطعه زمینی وقفی در مجاورت مسجد قرار دارد که سال ها است بلا استفاده مانده است و هیچ گونه دخل و تصرف معقول و منقول و یا حتی عرفی در آن نمی گردد، خواهشمند است نظر خویش را در مورد تبدیل این زمین موقوفه یا حداقل زیر زمین آن را برای استفاده بهتر از قبیل حوزه علمیه، حسینیه، کتاب خانه، محل انجام فعالیت های فرهنگی - ورزشی - و یا منبع در آمد اقتصادی برای مسجد بیان فرمایید.

بسمه تعالی

با فرض این که آن قطعه زمین به عنوان مسجد وقف شده و با نماز خواندن اهالی محل در آن جا به عنوان مسجد به قبض مسجد در آمده و عنوان مسجدیت تحقق پیدا کرده، حکم مسجد بر آن مترتب است، و استفاده های دیگر از آن شرعا جایز نیست ولی وصل کردن آن به مسجد جنب آن جهت توسعه ی مسجد مانع ندارد.

ص: 43

ص: 44

78. آیا شرکت کنندگان در مجالس عزا داری و اهالی منطقه ای که حسینیه برای آنان تأسیس شده حق دخالت در تفسیر فقرات و قف نامه را دارند؟

بسمه تعالی

برای فهم مفاد وقف نامه، در صورتی که اجمال یا ابهام داشته باشد، باید به شواهد و قرائن حالیه و مقالیه و یا به عرف مراجعه کرد و کسی حق ندارد آن ها را از طرف خودش تفسیر به رأی کند.

79. آیا عزا داران و اهالی محل و منطقه که حسینیه برای آن ها تأسیس شده حق دخالت دارند یا خیر؟

بسمه تعالی

بعد از تحقق وقف، هیچ کس حق دخالت در وقف ندارد و در فهم مراد از فقرات و قف نامه مانند دیگران از عرف محسوبند.

ص: 46

ص: 47

ص: 48

80. صاحبان خانه ها و زمین های مجاور یکی از مساجد املاک خود را به قصد توسعه آن به طور مجانی به مسجد داده اند تا به آن ضمیمه شود و امام جمعه هم بعد از مشورت با علما تصمیم به تنظیم سند مستقلی برای وقف آن ها گرفته است و همه کسانی که زمین های خود را به مسجد بخشیده اند با این کار موافقت کرده اند، ولی بانی مسجد قدیمی با آن کار مخالفت می کند و خواهان آن است که وقف اراضی جدید در سند وقف قبلی ثبت شود و خود او متولی همه وقف باشد، آیا او حق این کار را دارد؟ و آیا پاسخ مثبت به خواسته او بر ما واجب است؟

بسمه تعالی

اختیار وقف و تنظیم وقف نامه و تعیین متولی خاص زمین هایی که به تازگی به مسجد ضمیمه شده اند با وقف کنندگان جدید است و بانی مسجد قدیمی حق مخالفت با آن را ندارد.

81. فردی قطعه زمینی را برای مسجد وقف کرده و تولیت آن را برای فرزندان خود نسلا بعد نسل و بعد از انقراض آنان برای امام جماعتی که نماز های پنج گانه را در آن مسجد می خواند، قرار داده است. بر همین اساس بعد از انقراض نسل متولی تولیت آن را عالمی که نماز های پنج گانه را برای مدتی در آن مسجد می خوانده بر عهده گرفته است ولی او هم سکته نموده و قادر به اقامه نماز جماعت نیست، در نتیجه شورای ائمه جماعات عالم دیگری را به عنوان امام جماعت کنونی مسجد تعیین کرده است، آیا با این کار عالم قبلی از تولیت عزل می شود یا آن که حق دارد برای اقامه نماز جماعت فردی را به عنوان وکیل یا نایب خود تعیین کند و خودش به عنوان تولیت باقی بماند؟

بسمه تعالی

اگر فرض بر این باشد که تولیت آن عالم به این عنوان است که او امام جماعت مسجد در نماز های پنج گانه است، با عجز او از امامت جماعت در مسجد به علت بیماری یا هر علت دیگر تولیت از او ساقط می شود.

ص: 50

82. بر طبق نظر امام راحل «قدس سره» که مسجد متولّی ندارد، آیا این حکم شامل املاکی که برای مسجد وقف شده اند مثل املاکی که برای اقامه مجالس وعظ و ارشاد و تبلیغ احکام در مسجد وقف شده اند هم می شود؟ و بر فرض شمول، با توجه به این که بسیاری از مساجد املاک موقوفه ای دارند که متولی قانونی و شرعی دائمی دارند و اداره اوقاف هم با آنان به عنوان متولی رفتار می کند آیا جایز است متولیان این اوقاف از تولیت آن ها دست بر دارند و از انجام وظائف خود نسبت به اداره آن ها خود داری کنند با آن که در استفتائی از حضرت امام «رضوان الله علیه» نقل شده که متولی حق اعراض از تولیت وقف را ندارد بلکه واجب است طبق آن چه واقف مقرر کرده عمل کند و در این باره کوتاهی ننماید؟

بسمه تعالی

حکم به این که مسجد تولیت بردار نیست مختص به خود مسجد است و شامل موقوفه هایی که برای مسجد وقف شده اند نمی شود در نتیجه به طریق اولی شامل موقوفه هایی که برای اموری از قبیل تبلیغ احکام و موعظه و ارشاد و مانند آن در مسجد وقف شده اند، نمی شود، بنا بر این تعیین متولی برای اوقاف خاص و عام حتی در مثل وقف ملک برای رفع نیاز های مسجد از قبیل لوازم و روشنایی و آب و نظافت مسجد و غیره بدون اشکال است و متولی منصوب حق اعراض از تولیت این قبیل اوقاف را ندارد بلکه واجب است مبادرت به اداره امور وقف همان گونه که واقف در صیغه آن مقرر کرده بنماید هر چند با گرفتن نایب برای این کار باشد و کسی حق ندارد برای او در اداره وقف ایجاد مزاحمت و مشکل کند.

83. اگر افرادی اقدام به جمع آوری پول از نیکو کاران و خرید خانه ای با آن به قصد حسینیه کنند، آیا اقدام آنان برای جمع آوری پول برای این کار کافی است تا حق وقف آن خانه را به عنوان حسینیه داشته باشند یا آن که باید برای این کار از صاحبان پول ها وکالت بگیرند؟ و از آن جا که در واقف شرط است که یا مالک باشد و یا در حکم مالک، و این افراد مالک نیستند، آیا به صرف جمع آوری پول توسط آنان، بر آنان حکم مالک صدق می کند تا حق وقف داشته باشند؟

ص: 51

بسمه تعالی

اگر از طرف افراد خیر وکیل باشند تا خانه را بعد از خرید، به عنوان حسینیه وقف کنند، وقف آنان به وکالت از مالکین صحیح است.

84. وسائلی که برای حسینیه و یا مسجد وقف شده آیا افرادی که در مسجد و حسینیه خدمت می کنند می توانند آن وسائل را به مجالس عروسی و یا به مجالس ولیمه در خانه ها و یا مجالس ختم اموات امانت بدهند و در قبال آن پولی برای مخارج مسجد و یا حسینیه دریافت کنند یا نه؟ ضمناً آیا ظروفی که وقف است در مسجد و حسینیه بلکه در خانه ها آیا همین حکم را دارند یا نه؟

بسمه تعالی

امر وقف با متولی شرعی آن و با نبود متولی خاص با حاکم شرع است و با اجازه او باید در جهت وقف از آن استفاده شود و نباید تغییر بدهند پس اگر وقف برای استفاده از آن در حسینیه و مسجد شده نمی تواند به جای دیگری ببرند حتی اگر پول هم بگیرند.

85. قطعه زمینی از متعلقات و مستقلات مسجد که تا این زمان با در آمد نا چیز و بدون هیچ گونه وقف نامه و متولی خاص، به عنوان انبار گچ و آهک و غیره اجاره داده می شد با توجه به نیاز مساجد به منافع مالی جهت صرف در امور فرهنگی و مذهبی، در حال حاضر قصد داریم در همان زمین چند باب مغازه و درمان گاه و ساختمان مسکونی احداث نموده و عایدات حاصله را کماکان به مسجد صرف نمائیم. به نظر حضرت عالی تنظیم وقف نامه و تعیین متولی برای بنای جدید چه حکمی دارد؟

بسمه تعالی

در فرض مرقوم تولیت با حاکم شرع است به هر نحو صلاح وقف بداند می تواند نسبت به تنظیم و تعیین مذکور عمل کند و الله العالم.

ص: 52

86. مرحوم پدرم در زمان حیاتش مسجدی بنا نموده چون قبل از تنظیم وقف نامه پدرم فوت می نماید دو برادر و یک خواهرم وقف نامه در محضر نوشته اند و در حدود یک صد متر از ارثیه ملکی خود را به مسجد اضافه نموده اند و در وقف نامه نوشته شده است آیا من که پسر اصلی مرحوم پدرم می باشم حق دخالت و رسیدگی به امور مسجد را نباید داشته باشم؟ و الساعه کلیه کاشی های سر دری مسجد و پلاک نام مرحوم پدرم را به انضمام کتیبه خراب کرده اند.

بسمه تعالی

حکم کلی روشن است که تصرف در اموال موقوفه مسجد باید زیر نظر متولی شرعی و مصلحت وقف باشد و موضوع نیاز به رسیدگی دارد که موکول است به مسئولین مربوطه.

87. آیا خادم مسجد می تواند از وسائل مسجد مانند تلفن، رادیو ضبط و.... هنگامی که در مسجد است استفاده کند یا خیر؟

بسمه تعالی

تابع نظر متولی و هیأت امناء مسجد است.

88. مسجد حضرت ابو الفضل (علیه السّلام) در زمین های موقوفه توسط اهالی محل بناء گردیده و با توجه به این که زمین های فوق از قبل ساخت مسجد مذکور خود موقوفه بوده است و اهالی جهت ساختن خانه های مسکونی از موقوفه به عنوان اجاره در اختیار گرفته اند و به علت نیاز اهالی مسجد فوق ساخته شده است حال که این مسجد فاقد وقف نامه می باشد و از نظر کار های اداری و مسائل شرعی به اشکال مواجه می گردد علی هذا استدعا دارد که آن دفتر محترم ما را راهنمائی فرمایند.

بسمه تعالی

به متولی شرعی زمین موقوفه که در آن مسجد مزبور را ساخته اند مراجعه کنند و با نبود شخص خاص به حاکم شرع مراجعه نمایند زمین را برای بقاء ساختمان در آن اجاره کنند و مال الاجاره صرف در

ص: 53

جهت وقف شود و در این صورت نماز در آن اشکال ندارد هر چند حکم مسجد ندارد و الله العالم.

89. قسمتی از مسجد را جهت بر گزاری هم زمان مجالس ختم برای خانم ها و آقایان اختصاص می دهند آیا برای متولیان مساجد اختصاص قسمتی از مسجد برای این گونه مجالس که برای سهولت در امور مراسم های ختم و یا جهت درآمد زائی بیشتر برای عمران مساجد انجام می شود شرعاً مسئله ای متوجه می گردد یا نه؟

بسمه تعالی

بر پائی مجالس و مناسبات اگر مزاحم نماز گزاران نباشد اشکالی ندارد ولی احکام شرعیه ورود به مسجد را لازم است مراعات کنند و در هر صورت تغییر وقف جایز نیست.

90. ملکی وقف سوگواری حضرت ابا عبد الله الحسین (علیه السّلام) شده و متولی قانونی و شرعی آن را در تصرف دارد آیا جائز است ملک موقوفه را (به ادعای عدم انجام تکلیف) از ید متولی خارج و به غیر وا گذار نمایند؟

بسمه تعالی

حکم کلی مسئله روشن است که اگر متولی شرعی موقوفه طبق وظیفه عمل نکند حاکم شرع او را عزل می کند و به جای او متولی تعیین می نماید و اگر طبق وظیفه عمل کند نمی توان او را خلع ید نمود ولی موضوع خاص نیاز به رسیدگی دارد و موکول است به مسئولین مربوطه.

91. این جانب با هزینه شخصی محلی را برای ساخت زینبیه وقف نموده ام و با کمک مردم و خیرین نسبت به ساخت آن اقدام نموده ام اکنون دو سؤال شرعی در این رابطه برایم مطرح است:

از در آمد های مختلف زینبیه چه مقدار یا چند در صد سهم تولیت می باشد؟

ص: 54

بسمه تعالی

اگر در هنگام وقف برای متولی اجرتی تعیین نشده اجرت المثل اعمال خود را طلب دارد.

92. زمین موقوفه امیر المؤمنین (علیه السّلام) که با اجازه آیت الله شاهرودی (رمه الله) تعویض شده و تبدیل به احسن شده است 3/2 آن حسينيه احداث شده 3/1 آن را مستأجر تخلیه نکرده و باقی مانده بعد از فوت مستأجر زمین رها شده و الان مدتی هست که تحویل شهرداری شده. در مقابل زمینی در جای دیگر این تعویض که بدون هماهنگی با متولی و حاکم شرع انجام شده و الان هم در جنب حسینیه برای خود حسینیه قابل استفاده است آیا صحیح است یا نه تکلیف چیست؟

بسمه تعالی

متولی شرعی موقوفه اگر با دقت نظر و رعایت مصالح وقف یا در صورت نبود متولی خاص شخص یا اشخاصی با اذن و اجازه مرجع تقلید جامع الشرایط در زمین وقف دخل و تصرفی نمودند باید مطابق آن عمل شود و تغییر وقف و تبدیل آن به چیز دیگر جایز نیست و گرنه حکم غصب را دارد که نیاز به رسیدگی دارد و می توانید به متولی شرعی خاص یا اگر متولی ندارد به حاکم شرع مراجعه نمایید و نیز امور اداری و قانونی موقوفه با متولی شرعی است.

ص: 55

ص: 56

93. اهالی منطقه ای بعد از ساخت یک مسجد در قطعه زمینی که از سازمان زمین شهری گرفته بودند، در مورد کیفیت وقف آن که عام باشد یا خاص، اختلاف پیدا کردند، عده ای از آنان معتقد بودند که باید به عنوان وقف خاص ثبت شود، تعدادی هم اعتقاد داشتند که چون همه اهالی در ساختن آن مشارکت داشته اند باید وقف عام باشد، حکم این مسأله چیست؟

بسمه تعالی

مسجد جزء وقف های عام است و نمی توان آن را برای گروه یا طائفه خاصی، وقف نمود، ولی در نام گذاری، نسبت دادن آن به یک مناسبتی به شخص یا اشخاصی اشکال ندارد، ولی شایسته نیست مؤمنینی که در ساخت مسجد مشارکت داشته اند در این رابطه نزاع کنند.

94. قطعه زمینی از طرف جد ما وقف سید الشهداء (علیه السلام) ش--ده است که نیت بر این بوده است که مقدار 30 کیلو گندم حاصله از این زمین در ایام محرم صرف عزا داری ابا عبد الله الحسین (علیه السّلام) شود. اما این زمین فعلا در وسط روستا قرار گرفته است و هیچ گونه استفاده ای از آن نمی شود با توجه به این که زمین موقوفه در وسط محل واقع شده است، مردم روستا به خاطر عبور و مرور می خواهند مسیر جاده را اجاره کنند و سالانه مقدار موقوفه را پرداخت نمایند.

بسمه تعالی

بستگی به چگونگی وقف دارد اگر به طور کلى وقف سيد الشهداء علیه السلام نموده باشد، اجاره دادن آن و صرف وجوه در مسیر وقف مانع ندارد.

ص: 58

ص: 59

ص: 60

95. شخصی قطعه ای از زمین های خود را برای ساخت حسینیه وقف کرده و ساخت حسینیه مذکور در آن ها به پایان رسیده است، ولی بعضی از اهالی قسمتی از حسینیه را تبدیل به مسجد کرده اند و در حال حاضر در آن به عنوان مسجد، نماز جماعت می خوانند، آیا تبدیل حسینیه به مسجد توسط آنان صحیح است؟ و آیا احکام مسجد بر ان قسمت مترتب می شود؟

بسمه تعالی

واقف و غیر او حق تبدیل حسینیه ای را که به عنوان حسینیه وقف شده به مسجد ندارند و با این کار، تبدیل به مسجد نمی شود و احکام و آثار مسجد هم بر آن مترتب نمی گردد، ولی بر پایی نماز جماعت در آن اشکال ندارد.

96. منبری برای مسجد وقف شده است ولی به علت ارتفاع زیاد عملا قابل استفاده نیست آیا تبدیل آن به منبر مناسب دیگری جایز است؟

بسمه تعالی

اگر با شکل خاص فعلی آن در این مسجد و یا مساجد دیگر قابل استفاده نیست، تغییر شکل آن اشکال ندارد.

97. شخصی مقداری آهن و لوازم جوشکاری را برای ساخت مسجد در مکانی هدیه کرده و بعد از پایان کار مقداری از آن ها زیاد آمده است و با توجه به این که ساختمان مسجد به علت هزینه های دیگر بدهی دارد، آیا فروش آن مقدار اضافی و مصرف پول آن برای پرداخت بدهی های مسجد و رفع سایر نیاز های آن جایز است؟

بسمه تعالی

اگر شخص متبرّع، آن ابزار و لوازم را برای ساخت مسجد داده باشد و آن ها را برای انجام این کار از ملک خود خارج کرده باشد، در این صورت

ص: 62

هر کدام که قابل استفاده باشد، هر چند در مساجد دیگر فروش آن جایز نیست بلکه باید برای تعمیر مساجد دیگر به کار رود، ولی اگر متبرع فقط اجازه استفاده از آن ها را در مسجد داده باشد، در این صورت مقدار اضافی مال خود اوست و اختیار آن هم در دست او می باشد.

98. در یک محله زمینی برای حسینیه وقف شده و حسینیه در آن تأسیس گردیده است چند سال بعد شخص خیری حسینیه را خراب و در همان زمین با کمی توسعه و ارتفاع از سطح زمین ساختمان جدیدی را به نام مسجد ساخته است، آیا این محل و نماز خواندن در آن چه حکمی دارد حکم مسجد را دارد یا حسینیه؟

بسمه تعالی

حسینیه مسجد نمی شود و از زمین باید استفاده حسینیه بشود. نماز خواندن در آن مانع ندارد ولی مسجد نیست.

99. نظر به این که فعالیت های فرهنگی - ورزشی مهم ترین راه مبارزه با تهاجم فرهنگی است و این مهم همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده و می باشد مسئولین کانون فرهنگی - تربیتی، و بسیج روستا تصمیماتی مبنی بر ایجاد پای گاه های ورزشی و فرهنگی اتخاذ کردند ولی متأسفانه با کمبود فضای مورد نیاز مواجه شدند و پس از مشورت های مفصل به این نتیجه رسیدند که از بیوت عزا داری حضرت سید الشهداء (علیه السّلام) در این مورد استفاده کنند لازم به ذکر است بیوت فوق الذکر توسط افراد خیر و اعضای هیأت محترم ساخته شده است که در طول سال فقط 20 روز (دهه اول محرم و دهه آخر صفر) مورد استفاده قرار می گیرد و بقیه سال بدون استفاده می باشد. تصميم فوق الذکر به اطلاع هیأت امنای هیأت سه گانه رسید و ایشان اعلام داشتند که اگر برای فعالیت های ذکر شده مورد استفاده قرار گیرد از لحاظ شرعی دارای اشکال می باشد لذا از حضرت عالی خواهشمندیم نظر مبارک را در این زمینه به صورت کتبی و در اسرع وقت اعلام بفرمائید.

ص: 63

بسمه تعالی

بلی استفاده حسینیه برای امور ذکر شده جایز نیست، و الله العالم.

100. جمعی از اهالی محل وجوهی را به عنوان ساخت مسجد به هئیت امناء پرداخته اند. هیئت امناء محل را به نام حسینیه نام گذاری و به ثبت داده اند. بعداً مردم اعتراض کردن که ما به نیت کمک به «مسجد» به این محل کمک کرده ایم نه به نیت «حسینیه».

نظر حضرت عالی در این خصوص چیست؟

1. آیا عمل هیئت امناء صحیح است؟

2. آيا مجالس ترحیم و بزرگ داشت را می توان در محل بر گزار کرد؟

3. در صورتی که تمام واقفين محل فوق الذکر زنده باشند آیا می توان نیت وقف از «حسینیه» را به «مسجد» تغییر داد؟

بسمه تعالی

1- باید پول در همان جهتی که صاحبان آن داده اند مصرف شود و الا خرج کننده ضامن است.

2- اگر با وقف مغایرتی نداشته باشد جائز است.

3- وقف پس از تمام شدن قابل تغییر نیست حتی از طرف واقفین ولی اگر پول از مردم به عنوان مسجد جمع آوری شده و بدون اطلاع و رضایت ایشان با آن حسینیه ساخته و ثبت شده، آن جا حکم حسینیه را ندارد، مگر در صورتی که همه کسانی که پول داده اند راضی باشند.

101. اهالی متدین این روستا قصد باز سازی و گسترش مسجد قدیمی محل را دارند، این در حالی است که شمال و شرق این مسجد که باز سازی در همان قسمت قرار دارد قبرستان عمومی محله هست که سابقه وقفیت آن معلوم نیست (بزرگان می فرمایند وقف نیست و یا وقف خاص نیست) و هم اکنون چند قبر در آن قرار دارد که جزء مسجد خواهد شد، البته صاحبان قبر اظهار رضایت نموده اند استدعا داریم حکم شرعی مسئله را مکتوباً مرقوم بفرمائید.

ص: 64

بسمه تعالی

اگر قبرستان قابل استفاده است و از آن در دفن اموات استفاده می شود نمی توانند آن را جزء مسجد نمایند، بلی در صورتی که استفاده از آن در دفن اموات امکان ندارد می توانند آن را جزء مسجد کنند، ولی احکام مسجد پیدا نمی کند، و الله العالم.

102. زمینی بوده متروکه که از وسط آن رشته قنات خشک شده ای عبور می نموده و دو حلقه چاه قنات نیز در آن وجود داشته قبل از انقلاب به عنوان حسینیه حصاری دور آن کشیده و بعد از انقلاب با تعمیراتی که بسیج در آن جا انجام داده به عنوان پای گاه بسیج و کلاس های قرآن و احکام و صندوق قرض الحسنه شروع به فعالیت نمود و حال با توجه به کمبود فضای آموزشی موقتاً برای تحصیل دانش آموزان آن را به آموزش و پرورش اجاره داده اند حال نظر مبارک را مرقوم فرمائید که:

1. حکم استفاده موقت به عنوان مدرسه و در اختیار پای گاه بسیج چیست؟

2. اجاره آن در کجا بایستی صرف گردد؟

بسمه تعالی

زمین اگر وقف بوده اختیار آن با متولی شرعی است و اگر ملک شرعی کسی بوده اختیار آن با مالک شرعی فعلی است، و مجرد متروکه بودن در مدتی از زمان موجب خروج از وقفیت یا از ملکیت مالک نیست و اگر با اجازه مالک به قصد بنای حسینیه دور آن دیوار کشیده بودند مجرد دیوار کشی بدین منظور کافی برای حصول وقفیت به عنوان حسینیه نیست.

103. در این محل مساجد و حسینیه ها و تکایایی به وسیله شیعیان و جماعت و سنت احداث و سال های سال است، مسلمین در آن محل ها به ادای فرائض دینی و اقامه عزا داری و سایر مراسم مذهبی مشغولند. دولت با تصویب یک مصوبه اراضی بلا معارض شهر را به شعاع 10 کیلو متر جهت تأمین هزینه و اداره امور شهری شهر داری تملک

ص: 65

نمود تا شهر داری با فروش اراضی بلا معارض امکانات اداره شهر را تأمین نماید نظر به این که اکثر مساجد و حسینیه ها به علل گوناگون نتوانسته اند عرصه و اعیان آن ها را به ثبت برسانند در وضع فعلی در جهت به ثبت رساندن عرصه و اعیان مساجد شهر داری ادعای مالکیت عرصه مساجد و حسینیه ها را می نماید از محضر مبارک استدعا می نماید اعلام نظر فرمایند مساجدی که سال ها در آن ادای فرائض می شود و عمل به وقف چندین ساله دارد ادعای شهر داری به استناد تصویب نامه فوق که ناظر به اراضی بلا مانع است وجه شرعی دارد یا خیر؟ و آیا عرصه و اعیان مساجد و حسینیه ها موقوفه و مشمول مقررات وقف می باشد یا خیر؟

بسمه تعالی

عرصه و اعیان مساجد و حسینیه ها ملک نیست و موقوفه و مشمول مقررات وقف می باشد، و الله العالم.

104. جهت باز گشائی و توسعه معابر دستگاه های دولتی گاهی ناچار به تخریب مساجد می شوند. و از طرفی بر اساس مبانی فقهی و استفتائات موجود مراجع عظام شدیدا این عمل را قبیح و مرتکب را مستحق توبیخ می دانند و اداره اوقاف از طرفی متولی حفظ مساجد و از طرفی مؤید گسترش معابر در جهت هماهنگی با مسئولین می باشد (لذا) بعضاً اداره مردد در نوع تعیین تکلیف خود می گردد به ویژه در موردی که تخریب مسجد راه منحصر به فرد و اقرب به صلاح اجتماعی و شهری است. انشاء الله استرشاد به محضر مبارک حضرت عالی مشخص جهت دهی تصمیم نهائی این اداره و سایر دستگاه های مشابه در این گونه موارد باشد.

بسمه تعالی

تخریب مساجد جهت احداث و توسعه خیابان شرعا جایز نیست، مگر آن که ضرورت اجتماعی غیر قابل تبدیل و یا چشم پوشی بر حسب نظر کار شناسان امین ایجاب نماید.

ص: 66

105. در مسیر مسجد جامع آب انبار متروکه و مخروبه ای که ظاهرا وقفی می باشد (ولیکن واقف و وقف نامه آن مشخص و موجود نیست) وجود دارد، حال در نظر است جهت باز شدن فضای مسجد آب انبار مذکور تخریب گردد، حضرت عالی بفرمائید هیأت امناء مسجد مجاز به تخریب آن هستند یا نه؟

بسمه تعالی

تخریب جایز نیست، بلی با فرض این که قابل انتفاع نیست می توانند از آن در کار های خیر استفاده کنند و از جمله در ارتباط با مسجد، و الله العالم.

106. شخصی می خواهد مقداری از املاک خود را وقف حضرت ابا عبد الله الحسین (علیه السّلام) کند به این صورت که تا حیات دارد در آمد آن ملک مال خودش باشد و بعد از حیاتش مال امام (علیه السّلام) باشد. آیا چنین وقفی شرعا صحیح است یا خیر؟ و چنانچه صحیح نیست راه صحیحش روشن فرمائید؟

بسمه تعالی

اگر به نحویت و جزم زمین را از حالا وقف کند فقط منافع آن تا پایان حیات خود را برای خودش استثناء کند مانع ندارد چنین وقفی صحیح است.

107. شخصی زمین شخصی خود را جهت ساخت حسینیه وقف نموده در وصیت نامه خود قید کرده که او را در حسینیه مذکور دفن نمایند آیا عمل به وصیت فوق الذکر واجب است یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر واقف در وقف زمین برای حسینیه مکان قبر برای خود استثناء کرده باشد عمل به وصیت وی در این باره واجب است.

108. حسینیه ای که سال های سال اعیان آن به صورت مخروبه و غیر قابل استفاده و دارای متولی معین و نیت واقف بر

ص: 67

این اساس بوده است که در آمد موقوفه باید صرف تعمیر و مرمت حسینیه گردد سپس روضه خوانی و اطعام و کمک به مستمندان، خیرات و مبرات گردد نظر به این که در آمد آن قابل باز سازی حسینیه نبوده شخصی خیر مدت دو سال است که وارد امر خیر شده و شخصا با هزینه شخصی خودش حسینیه را باز سازی می نماید اکنون که حسینیه در شرف اتمام می باشد و دارای چند باب مغازه تجاری گردیده شخص خیر تقاضای تولیت حسینیه را نموده است، استدعا دارد تکلیف شرعی بیان فرمائید که آیا حسینیه که دارای متولی معین بوده و می باشد شخص خیر می تواند تولیت حسینیه را عهده دار شود یا خیر؟

بسمه تعالی

هر گونه تصرف در موقوفه متوقف بر اذن و اجازه متولی شرعی موقوفه و صلاح وقف است و با بودن متولی تعیین متولی دیگر مشروع نیست.

109. اعضاء پای گاه شهداء مسجد به منظور گرد آوری بسیجیان و جوانان عزیز محل و حفظ آمادگی فیزیکی لازم برای مقابله با تحرکات ضد انقلاب داخلی و تهاجم فرهنگی در صدد ایجاد کلاس های رزمی و آموزشی می باشند و در این راستا از حسینیه مجاور آن مسجد که در طول سال به جز ایام سوگواری ابا عبد الله الحسین (علیه السّلام) تعطیل می باشد، قصد استفاده دارند لذا استدعا می شود در خصوص نحوه استفاده از محل مذکور اعلام فرمائید، آیا می توان بدون اذن متولی جهت این اهداف از محل استفاده نمود؟ و در صورتی که ایشان از این اقدام بسیجیان ممانعت نماید آیا استمرار کلاس ها شرعا جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

هر گونه استفاده و بهره برداری از وقف باید زیر نظر متولی شرعی آن و در جهت وقف باشد.

110. چندین سال قبل پس از احداث خیابان چند متر از شارع عام در جلو مسجد باقی مانده که امام جماعت مسجد آن

ص: 68

را به نفع مسجد تصاحب می نماید و نمی گذارد شهر داری و ثبت آن را تصرف و به فروش برساند و یک قسمت از آن زمین را برای وضو خانه مسجد ساختمان می نماید که تا کنون مورد استفاده مؤمنین می باشد و یک قسمت دیگر با اجازه امام جماعت مسجد و با اطلاع اداره اوقاف شهرستان به منظور تأمین هزینه آب و برق و دیگر نیاز های مسجد به صورت مغازه در آمد که با نظارت کامل اداره اوقاف به اجاره داده شود و مال الاجاره آن به نفع مسجد هزینه گردد، ضمناً تصرف در شارع عام و تبدیل آن با اجازه مراجع تقلید در آن زمان بوده متمنی است نظر مبارک را در مورد ساختمان مغازه مذکور مرقوم فرمائید.

بسمه تعالی

چنان چه با اجازه مراجع بزرگ و زیر نظر اداره اوقاف و حاکم شرع انجام شده ممضی است و مانع ندارد.

111. این جانب بانی و واقف مسجد حضرت امام رضا (علیه السّلام) می باشم در آن زمان با مراجعه به مراجع وقت پس از قرائت صیغه مسجد تولیت آن را خودم به عهده گرفتم و نیت دارم پس از خودم شخص دیگری را به عنوان متولی معرفی کنم. چندی است که اداره اوقاف محل در صدد انتخاب هیأت امنایی برای اداره امور این مسجد می باشد که بر خلاف نیت واقف (خودم) می باشد. آیا با توجه به این که این جانب در قید حیات می باشم و با تشکیل هیأت امناء مخالفم اداره مربوطه می تواند هیأت امنائی تشکیل دهد یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر در وقف قرارداد تولیت نشده و فقط شما بعد از وقف تولیت را به عهده گرفته اید اختیار با حاکم شرع است، و احتیاط آن است که شما و اداره اوقاف با هم همکاری کنید، و الله العالم.

112. شخصی زمینی را وقف قبرستان نموده و چندین سال از تاریخ وقف می گذرد اما در محل مزبور به جهت دوری از آبادی مرده ای را دفن ننموده اند و شاید تا صد سال دیگر

ص: 69

به زمین وقف که دور از آبادی است مرده ای را نبرند، آیا می توانند زمین مزبور را فروخته و پولش را در مسجد هائی که خیلی ضرورت هم دارد خرج نمایند ؟

بسمه تعالی

فروش زمین وقف برای دفن جائز نیست بلی اگر وقف تحقق پیدا نکرده یعنی قبض و اقباض معتبر صورت نپذیرفته اختیار آن با واقف است.

113. ده عدد فرش چهار متری وقف مسجد جامع گردیده و تا به حال فرش ها در مسجد بوده حالا مسجد را اهالی خراب کرده می خواهند از نو بسازند، آقایان معتمدین محل و امام جمعه می گویند این فرش ها را با نظر خبره بفروشیم و پولش را به مسجد خرج نمائیم به عنوان امانت بعد از ساخته شدن مسجد فرش بگیریم و به مسجد بیاندازیم، آیا می شود فرش ها را فروخت و برای مسجد خرج کرد یا نه؟

بسمه تعالی

اگر فرش ها وقف مسجد است، با امکان استفاده از آن فروش آن صحیح نیست، و الله العالم.

114. ساختمان مختصری در تاریخ 1349 ساخته شده به نام حسینیه امام حسین (علیه السّلام) و صیغه وقف هم واقف خوانده آیا می شود خراب کرد و ساختمان شخصی یا دولتی بسازیم یا خیر؟ جواب مرقوم فرمائید.

بسمه تعالی

اگر وقفیت به عنوان حسینیه به انشاء وقف و خواندن صیغه وقف و حصول قبض و اقباض تکمیل شده باشد تغییر و تبدیل موقوفه جایز نیست.

115. در روستای ما چند مسجد و حسینیه و یک تکیه به نام هیئت است که در ایام و لیالی عزا در آن عزا داری می کنیم و اطعام می کنیم همان طور که عرف زمان ما شده که در

ص: 70

همه شهر ها و قصبات در مساجد و تکایا مجالس ترحیم بر گزار می کنند ما هم در مساجد مجالس ترحیم و در هیئت اطعام بر گزار می کنیم بعضی از مجالس ازدواج هم در هیئت طعامی پخت می کنیم و در همان ظروف وقفی و در همان بنا به جمعیت می خورانیم آیا استفاده از بنا و فرش و ظروف وقفی که خود همین مردم پول جمع آوری کرده اند و ساخته اند و خریده اند جایز است یا خیر؟ توضیح این که بنای هیئت و ظروف و فرش وقف سیده الشهداء (علیه السّلام) است.

بسمه تعالی

برای هر چه ساختمان و ظروف تهیه و اختصاص داده شده باید همان استفاده شود و تغییر ندهند.

116. حسینیه ای است که ساختمان آن با هزینه شخصی این جانب و جمعی دیگر تجدید بنا گردیده است و دارای وقف نامه ای است که فتو کپی آن به پیوست تقدیم می گردد آیا استفاده از حسینیه مذکور باید طبق وقف نامه باشد یا مجازیم از وقف نامه عدول نموده و کار های عام المنفعه مثل کتاب خانه عمومی و کار های فرهنگی دیگر در آن اجرا نمائیم خواهشمندیم نظر مبارک تان را بفرمائید مطیع و فرمان برداریم.

بسمه تعالی

با صرف نظر از خصوصیات وقف مزبور حکم کلی این است که الوقف على حسب ما يوقف ها اهلها. از وقف باید در همان جهتی که برای آن وقف شده استفاده شود و تغییر وقف جایز نیست و باید طبق وقف عمل شود.

117. زمین موقوفه ای است که منافع آن برای عزا داری امام حسین (علیه السّلام) الى الابد وقف شده، با توجه به این که محلی برای اقامه نماز و دیگر شعائر اسلامی در نزدیکی محل وجود ندارد وا گذاری قطعه ای از این زمین از سوی اوقاف به عنوان حسینیه جهت اقامه نماز و شعائر چه صورتی دارد؟ و اگر اجاره سالیانه این زمین پرداخت نشود نماز خواندن و اقامه شعائر چه حکمی دارد؟

ص: 71

بسمه تعالی

تغییر وقف و حسینیه قرار دادن قسمتی از زمین موقوفه مذکور جائز نیست ولی اگر به شکلی اجاره شود که وقف کاملا محفوظ باشد و مال الاجاره هر سال طبق وقف زیر نظر متولی شرعی به مصرف برسد جائز و بلا اشکال است.

118. مسجد نمودن تمام یا بخشی از مصلی های ساخته شده چه حکمی دارد؟

بسمه تعالی

اگر وقف باشد برای نماز و مسجد نشده باشد ثانیا وقف مسجد نمی شود.

119. در یکی از روستا ها دو قطعه زمین برای حسینیه قرار داده اند، نیمه ساز شده و روی آن اقامه عزا شده است و متولی هم دارد و وجوهی مردم به متولیان برای ساختمان داده اند لکن وجود دو حسینیه منشاء اختلاف و نفاق و در گیری شده است.

اولاً: اجازه می فرمائید در محل سومی زمین بزرگ تری تهیه شود از محل فروش این دو قطعه زمین و حسینیه ساخته شود یا کتاب خانه و ساختمان عام المنفعه دیگری ساخته شود.

ثانیاً: چنانچه نظر حضرت عالی بر این کار نباشد آیا ممکن است وجوه جمع آوری شده در محل سوم خرج شود یا به صاحبانش مسترد شود تا خرج حسینیه سوم کنند یا خیر؟

بسمه تعالی

با فرض این که زمین برای حسینیه وقف شده و در آن عزا داری شده است تبدیل و فروش آن جائز نیست و تا عین پولی که افراد برای ساخت حسینیه پرداخته اند صرف نشده اختیار آن با صاحبان پول است.

120. یک حسینیه قدیمی که هر ساله در آن تقریباً یک ماه روضه خوانی می شود، اخیرا از طرف بسیج سپاه

ص: 72

می خواهند در حسینیه پایگاه مقاومت بسازند که قهراً تصرفاتی در آن می شود و تغییر شکل می دهد، حقیر متولی حسینیه هستم بفرمائید آیا این تصرفات جائز است یا خیر و تکلیف حقیر متولی چیست؟

بسمه تعالی

تبدیل و تغییر وقف جائز نیست و متولی موقوفه باید مطابق نظر واقف و صلاح وقف عمل نماید.

121. آیا می شود فرش های کهنه مسجد را با رعایت حد اعلای قیمت روز تبدیل به فرش های نو کرد، لطفا حکم الله را بیان فرمائید که مورد نیاز است.

بسمه تعالی

فرش ها اگر وقف مسجد است تا موقعی که قابل استفاده فرشی در آن مسجد یا در مساجد دیگر است فروش و تبدیل آن جایز نیست، مگر آن که حفظ و نگه داری فرش موقوفه در نظر عرف موقوف بر فروش و تبدیل باشد.

122. مکانی بوده که واقف وقف خیرات نموده برای استفاده فقراء و کسانی که مسافر هستند و از روستا عبور می کنند و چون مکان از زمان سابق بود و متولی هم نداشت مخروبه شد و افرادی هم از این مکان در راه های نا مشروع استفاده می کردند لذا عده ای از مردم روستا در این مکان حسینیه ساختند تصرف در مکان خیرات و تبدیل آن به حسینیه از نظر شرعی چه حکمی دارد؟

تصرف دیگران در این مکان که فعلا به عنوان حسینیه است از قبیل نماز خواندن مراسم تعزیه و ... چه صورت دارد جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

در صورتی که وقف برای مطلق خیرات باشد این نحو از تصرفات هم که از امور خیر است جایز است.

ص: 73

123. چون حسینیه در مکان خیرات ساخته شده است و دگر نمی شود کاری در جهت وقف انجام داد از نظر شرعی چه راهی وجود دارد که هم تصرف دیگران در این حسینیه جائز باشد و هم جهتی را که واقف وقف کرده است بر آورده شود با توجه به این که متولی هم ندارد؟

بسمه تعالی

اگر وقف تخصیص به خیر خاصی داده نشده بلکه برای مطلق امور خیریه است تصرف در آن برای هر امر خیری با اذن حاکم شرع که در این موارد شرعا متولی عام است مانع ندارد.

124. کتاب خانه ای را که در راه پله فوقانی حجره های مدرسه جامع و آشپز خانه و حسینیه آن که وصل به مسجد جامع می باشد، بدون اجازه متولی خاص خراب کردند و جزء مسجد قرار دادند آیا نماز خواندن در آن مکان جائز است یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر وقف بودن محلی به عنوان خاص ثابت باشد تبدیل آن جائز نیست، ولی اگر وضعیت وقف معلوم نباشد باید عمل افراد صالح و متدین، حمل بر صحت شود.

125. در تعریض یکی از خیابان ها چند مسجد در مسیر قرار گرفته که بعضی از آن ها کلا تخریب و برخی قسمتی باید خراب شود تا رفت و آمد وسائل نقلیه مردم آسان تر گردد خواهشمند است نظر شریفتان را حسب المورد مرقوم فرمائید.

بسمه تعالی

تخریب مسجد یا قسمتی از آن جایز نیست مگر در صورتی که مصلحتی غیر قابل چشم پوشی از آن باشد.

ص: 74

126. مستدعی است نظر مبارک را راجع به استفاده از زیلو هایی که در مسجد جامع وقف بوده و در حال حاضر بلا استفاده است در زیر موکت های کتاب خانه مسجد که جزو مسجد نیز می باشد به قسمی که هر زمان که لازم باشد جهت نماز و ... استفاده گردد، با عنایت به آن که استفاده از آن ها در کتاب خانه وسیله ای جهت جذب جوانان و نو جوانان به معنویت و نماز و مبارزه ای پیرامون شبیخون فرهنگی است اعلام فرمائید ضمن عرض پوزش از تصدیع وقت عزیز تان.

بسمه تعالی

تابع چگونگی وقف است چنانچه جهت استفاده نماز گزاران در شبستان مسجد یا در صحن مسجد وقف شده باشد انتقال آن به کتاب خانه و استفاده از آن برای غیر اقامه نماز جایز نیست ولی اگر وقف جهت استفاده در مطلق موارد در محدوده مسجد باشد اشکال ندارد.

127. مسجدی دارای حیاطی است بیش از 700 متر مربع (منهای بناء ساختمان آن)، سمت جنوب حیات مسجد مشرف شده است به خیابانی 30 متری که طرح توسعه آن از قبل از انقلاب انجام یافته است. به مرور زمان قسمت جنوب شرقی و جنوی غربی در اثر عقب نشینی متصل به دیوار این مسجد شده است که در اثر تنگی و ضیقی مسیر تا کنون چندین تصادف شده که بعضی منجر به قتل و اکثر از آن مصادف به ضرر مالی و نقص عضو گردیده است زیرا تردد وسایل نقلیه مواجه است با تردد محصلین مراحل گوناگون که مدرسه های آنان متصل به طول همین مسیر می باشد. این کثرت ضایعات و تصادفات مسئولین شهری و مهندسین و اولیاء امر را بر آن داشته است که این جانب و هیئت امناء مسجد و وراث مرحوم واقف را بر آن وا دارد تا نسبت به وا گذاری 513 متر از حیاط مسجد فوق با متعلقاتش از قبیل 4 درب توالت قدیمی و سه در انباری کوچک 3 در 4 غیر بهداشتی و غیر مکفی و عدم رعایت موازین شرعی نسبت به بانوان و نیاز آنان (از قدیم انجام گرفته است) موافقت نمائیم و مرحوم واقف نیز از قبل کاملا مطلع به عقب نشینی حیاط مسجد نسبت به خیابان بوده اند لهذا بنا و ساختمان مسجد را

ص: 75

در ضلع شمالی زمین مستقر نموده اند که عند التخريب مقرون به 200 متر مربع دیگر به عنوان حیاط باقی خواهد ماند. ولی طوری است که جواب گوی خواسته های ضروری مسجد نیست، لازم به ذکر است:

اولاً: شهر داری و دست اندر کاران زمینی را به مساحت مقرون به 700 متر مربع با ابعاد بسیار مناسب با فاصله ای بسیار نزدیک در قسمت جنوب غربی مسجد در تصرف ما قرار داده اند که از هر حیث تأمین کننده کلیه خواسته ها و نیازمندی هایی که در مسجد و محل حتی نیاز فرهنگی این منطقه محروم را به نحو احسن می باشد. در ضمن هیچ گونه خسارتی با لفعل یا با لقوه به چهار دیوار ساختمان و بنای مسجد نمی رساند و حضورا به نظر شریف بعضی از اعضای شورای محترم ائمه جماعات شهرستان قم رسیده و کاملا در جریان این امر قرار گرفته اند و کاملا مشرف و مؤید این تبدیل شده اند.

ثانیاً: از مرحوم واقف دال بر وقف این ملک موجود نیست و سندی که باقی مانده است ملکی است لکن این جانب به عنوان امام جماعت چندین ساله و اکثر از مؤمنین به وقف شرعی بودنش اطلاع دارم.

با در نظر گرفتن موارد فوق و جلو گیری بیشتر ضرر و زیان مالی و عضوی، تبدیل آن منوط است به حکم شرعی و ولائی آن ولی عالی قدر مسلمین و رهبر بزرگوار انقلاب و مرجع شایسته شیعیان امید است مورد عنایت و موافقت قرار گیرد.

بسمه تعالی

در فرض ثبوت شرعی وقفیت حیاط مذکور تبدیل آن و قرار دادن قسمتی از آن جزء کوچه و خیابان جایز نیست مگر آن که مصلحت مهمی از قبیل تهدید جان مردم و امثال آن در میان باشد.

128. محل یخچال قدیمی که منافع اجاری آن وقف روضه خوانی و اطعام و خرج ازدواج اشخاص بی بضاعت می باشد مدتی است از حیز انتفاع افتاده آیا می توان محل مذکور را جهت ساختمان حسینیه به اجاره طویل المدت در اختیار کسی قرار داد و در اجاره نامه موضوع وقف را قید کرد.

ص: 76

بسمه تعالی

در فرض مذکور با رعایت مصلحت وقف و زیر نظر متولی شرعی مانع ندارد و باید مال الاجاره کماکان طبق وقف مصرف شود.

129. اگر فرد خیری بر روی قسمتی از زمین مسجدی هزینه ساخت چند باب مغازه را تقبل نماید و به منظور طرح خود کفائی به مسجد اهداء نماید، آیا می تواند با توجه به این که زمین ملک مسجد است فقط یک باب از مغازه ها به خود فرد خیر وا گذار نمود؟

بسمه تعالی

تبدیل مسجد به مغازه جایز نیست و باید به مسجد بر گرداند و وا گذار کردن آن به هیچ کس جایز نیست و اگر زمین وقف است که منافع آن خرج مسجد کنند، هر گونه تصرف در آن باید زیر نظر متولی شرعی موقوفه باشد با مراعات مصلحت وقف.

130. چند سال پیش یک خانه قدیمی خریدم و پس از انهدامش در آن ساختمان حسینیه ای دارای محراب و منبر و جای گاه مخصوص آقایان و خانم ها با پول شخصی خودم ساختم و همه ساله در مناسبت های مذهبی مراسم جشن و عزا داری در آن بر گزار می شده است و نماز جماعت ظهرین و مغربین در آن دائر بوده است، و حدود سه سال به عنوان حسینیه عمومی مورد استفاده طلاب و مؤمنین بوده است. البته در اثر عدم واقفیت از مسائل شرعی صیغه وقف را نخواندیم ولی عملا وقف بوده است و لذالک در اثر جهل به مسأله شرعی و از آن جا که با پول شخصی ساخته بودیم کل ساختمان حسینیه را فروختیم و از آن تاریخ دچار مشکلات زیاد شده ام که آن ها را نتیجه فروش حسینیه می دانم، و حتی خانم بنده در خواب به قصد نظافت موکت حسینیه را بر داشته اند و زیر آن این عبارت را دیدند «هذا مقام العائذ بک من النار». و از آن به بعد مریضه شده اند و کسالت ایشان تاکنون ادامه دارد، لطفا بیان فرمائید که بیع ساختمان حسینیه صحیح

ص: 77

بوده است یا باطل واقع شده است.

فروش ساختمان حسینیه با این شرط بوده که این ساختمان کماکان به عنوان حسینیه و مدرسه علمیه و دیگر امور مذهبی باشد و خریدار هم شرائط را قبول کرده بود، ولی متأسفانه بعد از فروش معلوم شد که همه این شرائط رعایت نمی شود بلکه ساختمان را در امور اداری به کار گرفته اند.

بسمه تعالی

ساختمان مذکور اگر به قصد وقف حسینیه به نحو معاطات در اختیار مردم قرار داده شده ساختمان حکم وقف را دارد به خصوص که 3 سال است در آن به عنوان حسینیه عزا داری نموده اند و به هیچ وجه قابل خرید و فروش نیست و تبدیل آن به محل کار جائز نیست چه صیغه خوانده شده باشد یا نه و در هر صورت اگر مورد نزاع است و توافق حاصل نشود باید به دادگاه مراجعه نمائید.

بسمه تعالی

131. زمینی جهت احداث مسجد وقف شده و شخصی با قول نامه عادی رایج در روستا با مشخصاتی که فتو کپی آن پیوست می باشد فروخته است طبق نظر شرع و قانون نظام مقدس اسلام خرید و فروش این زمین وقف شده چه حکمی دارد؟ در زمین مورد بحث به قصد وقف ابدی خریداری شده و بعدا با قیمت بیشتری به فروش رفته است.

بسمه تعالی

اگر زمین پس از خریداری وقف شده و تحویل متولی شرعی یا جهت وقف داده شده باشد وقف تمام است و قابل خرید و فروش نیست و اگر وقف تمام نیست و لو از جهت این که قبض معتبر در وقف حاصل نشده باشد فروش آن بلا مانع است.

132. در روستائی افراد خیر در فکر تأسیس و ساخت مسجد افتاده اند و یکی از آنان زمین وسیعی را به این منظور وقف کرده و بعد از تسطیح زمین به عنوان تصرف نماز جماعتی در آن بر گزار گردید اکنون چند سال است که این زمین به علت عدم توانائی ساخت بلا استفاده مانده و اهالی

ص: 78

تصمیم دارند مسجد قدیمی را توسعه و تعمیر نمایند، از قرائن معلوم است که زمین مذکور به هیچ وجه ساخته نخواهد شد و به کلی در توان اهالی نیست، با توجه به این مطلب آيا شرعا می توان تصرفی به عنوان فروش یا غیره در زمین نمود و آیا واقف خودش می تواند آن را بخرد یا به جای این زمین، زمین دیگری را در کنار مسجد قدیمی بدهد تا آن جا توسعه یابد آن چه حکم الله است بیان فرمائید.

بسمه تعالی

اگر وقف با قبض معتبر در آن واقع و تمام شده نمی توانند بفروشند و واقف هم در آن اختیاری ندارد.

133. عده ای افراد خیر با جمع آوری کمک هائی از مردم بنائی را جهت انجمنی به نام انجمن توحیدی تأسیس کردند ولی از آن جا که این انجمن منحل شد این بنا توسط مؤسسین انجمن مذکور وقف مسجد محل گردید و پس از این که مسئولین امور مسجد ساختمان مذکور را بلا استفاده متروکه رها کردند، اداره بهزیستی با توافق مسئولین مسجد و صرف هزینه های فراوان آن را تعمیر و در جهت خدمت به تعداد کثیری از خانواده های محروم و بی سر پرست مورد استفاه قرار داد، اکنون متولیان مسجد ادعای مالکیت و تخلیه این ساختمان را نموده اند لطفا بفرمائید با توجه به این که این بنا از کمک های مردمی جهت انجمن فوق تأسیس شده آیا وقف برای مسجد صحیح است؟

بسمه تعالی

چنانچه دهندگان پول اختیار به مؤمنین داده باشند وقف مزبور صحیح بوده است و باید محل مزبور را تخلیه و تحویل جهت مسجد بدهند و قابل خرید و فروش نیست.

134. منزلی در جنب مسجد بوده که صاحب آن دو دانگ منزل خود را وقف مسجد نام برده کرده که صحنی داشته باشد و صیغه وقف خوانده شده حالیه بعد از فوت او عیالش کلیه منزل را فروخته و مبلغ سی صد هزار تومان به امناء مسجد داده. آیا تکلیف چیست می توان این پول را به مصرف دیگر مسجد رساند یا این که زمین به حال وقف باقی، خواهشمند است تکلیف شرعی را مرقوم فرمائید که مورد لزوم است.

ص: 79

بسمه تعالی

واقف اگر پس از انشاء وقف، زمین موقوفه را به قبض متولی شرعی موقوفه یا جهت وقف داده وقفیت آن تمام و فروش آن باطل است زمین باید به وقف بر گردد و پول پرداختی فروشنده به او مسترد شود و خسارت مشتری را فروشنده ضامن است، ولی اگر قبض موقوفه در حیات واقف حاصل نشده باشد با فوت او وقف باطل گردید و زمین جزو ماترک او محسوب و به تمام ورثه می رسد، و در این صورت پول پرداختی فروشنده اگر تبرع برای مصارف مسجد باشد صرف آن در امور مسجد مانع ندارد.

135. از قدیم الایام مردم فرش هائی را داخل مسجدی انداخته اند حال بعضی از این فرش ها فرسوده و کهنه شده و با توجه به این که معمولا مردم موقع آوردن فرش فقط به عنوان این که کار خیری کرده باشند فرش را به مسجد آورده اند و خیلی از آن ها صیغه وقف را ولو به زبان خود شان نخوانده اند ولی قصد وقف نداشته اند.

حال آیا می توان این فرش ها را فروخت و تبدیل به احسن نمود؟ آیا فرش هایی که وقف شده اند نیز می توان فروخت و تبدیل به احسن نمود؟ اگر بدانیم که فرش ها را وقف کرده اند یا این که همین طوری قربه الی الله به مسجد داده اند آیا می توانیم آن ها را بفروشیم و یا فرش نو برای مسجد تهیه نمائیم؟

بسمه تعالی

در هر صورت حکم وقف را دارد که با امکان استفاده از آن فروش آن جایز نیست حتی برای تبدیل به احسن.

136. مسجد امیر المؤمنین (علیه السّلام) دارای فرشی است که بسیار مستعمل و تقریبا فرسوده است و برای استفاده در مسجد مفید نمی باشد ولکن دارای ارزش ریالی بالا در حدود بیش از دو میلیون تومان می باشد لطفا بفرمایید:

با توجه به این که فرش وقفی می باشد آیا فروش آن جایز است؟

ص: 80

بسمه تعالی

اگر قابل استفاده است فروش آن جایز نیست.

137. در صورت جواز آیا می شود علاوه بر فرش مورد نیاز مسجد باقی مانده پول را در مایحتاج دیگر مسجد از قبیل خرید و نصب کولر و تعمیر مسجد و سایر نیازمندی ها مصرف کرد؟

بسمه تعالی

حكم فروش آن ذکر شد و در موارد جواز فروش احتیاط آن است که پول را صرف در مماثل وقف بکنند یعنی برای مسجد فرش تهیه کنند، و الله العالم.

138. ابوی این جانب موقع حیات خویش یک قطعه زمین چنار زار را وقف امام حسین (علیه السّلام) نموده است از طرفی هم روستای ما از وجود مسجد محروم است.

1. آیا می شود مورد موقوفه را خرج مسجد بنمایم؟

2. در صورت امکان به علت این که دست ما نیز خالی است عنایت فرمائید تا ما بتوانیم از یک باب مسجد بر خوردار هم جهت عبادت و هم تعزیه داری امام حسین (علیه السّلام) استفاده نمائیم.

3. اگر نمی شود عین موقوفه را بفروشیم آیا می توانیم درخت های کاشته شده را فروخته خرج مسجد نمایم.

بسمه تعالی

موقوفه را نمی توان فروخت نه زمین وقفی را و نه اصل درخت های وقفی را بلکه باید عوائد وقف را صرف در جهت وقف کند، و الله العالم.

139. شخصی نذر کرده بود که هر جا باشد همراه خودش یک حسینیه بسازد، این ملک را فروخت و جای دیگر سکونت کرد، آیا برای خریدار آن زمین حسینیه هم واجب است که در آن جا حسینیه بسازد با فروش زمین قبلی یا خیر؟

ص: 81

بسمه تعالی

اگر وقف محقق شده است تغییر و تبدیل و فروش آن جائز نیست و در غیر این صورت اختیار با مالک است.

14. اگر کسی چیزی را از قبیل فرش، رادیو، ضبط، ساعت دیواری، پرده و ... را وقف مسجدی نماید آیا می توان بدون اجازه و دخالت آن شخص مورد وقف شده را فروخت و صرف دیگر مخارج مسجد نمود؟

بسمه تعالی

وقف قابل خرید و فروش نیست.

141. عده ای از خیرین ظروفی را جهت اطعام طعام مؤمنین در مجالس عزا داری ائمه معصومین (علیهم السّلام) و استفاده عمومی تقدیم مسجد و حسینیه کرده اند که جزء اموال مسجد و حسینیه به حساب می آید از آن جایی که ظروف مذکور مستهلک شده اند و خبر از نیت اهداء کنندگان نیست که أيا وقف نموده اند یا خیر. در فرض مذکور آیا می شود از طریق فروش، این ظروف را تبدیل به احسن نموده و ظروف جدید را جایگزین آن بنمایند؟

بسمه تعالی

در فرض مرقوم اگر استفاده از این ظروف امکان پذیر نیست به طوری که اگر فروخته نشود موجب از بین رفتن آن می شود می توان با فروش، آن را تبدیل به احسن نمود.

142. شخصی در زمان حیاتش منافع یک قطعه زمین را جهت عزا داری امام حسین (علیه السّلام) وقف نموده زمین مزبور در طرح قرار گرفته و واقف هم فوت کرده اجازه می فرمائید زمین موقوفه را بفروشند و وجه آن را خرج مسجد محل کنند؟

ص: 82

بسمه تعالی

در فرض سؤال فروش زمین جایز نیست و باید در جهت وقف مصرف شود.

143. کتاب خانه ای را که در راه پله فوقانی حجره های مدرسه جامع و آشپز خانه و حسینیه آن که وصل به مسجد جامع می باشد، بدون اجازه متولی خاص خراب کردند و جزء مسجد قرار دادند آیا نماز خواندن در مکان جائز است یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر وقف بودن محلی به عنوان خاص ثابت باشد تبدیل آن جائز نیست، ولی اگر وضعیت وقف معلوم نباشد باید عمل افراد صالح و متدین، حمل بر صحت شود.

144. مسجدی نسبت به جمعیت محل خیلی کوچک و قدیمی است و بزرگ کردن آن ضرورت دارد عده ای می گویند مسجد مذکور را خراب نمایند و مقدار لازم هم از حیاط مسجد به او اضافه کنند همان جای مسجد اول با هم مسجد بشود حیاطی هم برای وضو خانه و دست شوئی باقی بماند و عده ای نظر شان این است مسجد قدیمی بماند حیاط مسجد را مسجد درست کنند در این صورت حیاطی برای مسجد باقی نمی ماند از محضر حضرت عالی تقاضا می نمائیم از جهت شرع و مصلحت کدام یک از نظریه را انتخاب کنیم که اشکالی نداشته باشد؟

بسمه تعالی

باید طوری عمل کنند که تغییر وقف صدق نکند بنا بر این اگر قسمت مربوط به حیاط مسجد را مسجد و قسمت مسجد را حیاط نمایند خلاف احتیاط است، و الله العالم.

145. در جنب مسجد جديد الاحداث مكانی به مساحت حدود 60 متر مربع قرار داشته است که قبل از ساختمان مسجد جدید به عنوان مسجد قدیم محل استفاده قرار داشته

ص: 83

است اینک پس از ساخت مسجد جدید که به حمد الله دارای سالنی به مساحت حدود 400 متر مربع به نحو خوبی ساخته شده و مورد بهره برداری قرار می گیرد و دیگر نیازی به محل مسجد قدیمی که در گوشه حیاط این مسجد قرار گرفته و به علت قدمت در حال فرسودگی می باشد نیست و از طرفی دیگر گروه فرهنگی این مسجد جهت فعالیت های فرهنگی از قبیل ایجاد کتاب خانه و محل پایگاه مقاومت نیاز به مکان مزبور دارد با توجه به اهمیت فعالیت عزیزان بسیجی و برادران گروه فرهنگی تقاضا دارد اجازه فرمائید که محل مسجد قبلی پس از تخریب از حالت مسجدیت خارج و به عنوان کانون فرهنگی مسجد و پایگاه مقاومت باز سازی و مورد استفاه قرار گیرد.

بسمه تعالی

مسجد به هیچ عنوان از مسجد بودن خارج نمی شود و تغییر آن جایز نیست، و الله العالم.

146. کلیه اراضی روستا موقوفه می باشد که از زمان های قدیم و سال های گذشته قبل از انقلاب اسلامی مردم این روستا به کشاورزی سنتی به روی اراضی مشغول بوده اند اکنون بیشتر اراضی به منازل مسکونی تبدیل گردیده است، لازم به توضیح است که نصف اراضی موقوفه سید الشهداء (علیه السّلام) و نصف دیگر آن موقوفه فقراء و شب های جمعه و طلاب می باشد.

اهالی روستا فاقد مسجد می باشند و تکلیف اهالی در زمینه احداث مسجد در زمین وقفی را مشخص نمائید تا در صورت داشتن مجوز شرعی بتوانیم مسجدی را در این روستا احداث نمائیم.

بسمه تعالی

باید موقوفه در همان مواردی که واقف تعیین کرده صرف شود.

147. شخصی طی و قف نامه رسمی قطعه زمینی در یکی از محلات را وقف مسجد نموده زمین موصوف به جهت ابعاد

ص: 84

محدود و به جهت عدم سکونت شیعه در آن منطقه تا به حال در این راستا مورد استفاده قرار نگرفته مضافاً این که در فاصله 100 متری مکان مزبور، مسجد با شکوهی ساخته شده و در آن به انجام فرائض دینی پرداخته می شود با عنایت به وضعیت، این مکان استدعا داریم کیفیت استفاده از زمین مزبور را بیان نمائید.

بسمه تعالی

با فرض تمامیت وقف با قبض معتبر در آن باید بر طبق وقف عمل شود و قابل تغییر نیست، و الله العالم.

148. در همسایگی مسجد خانه کلنگی وجود دارد که صاحبان خانه قسمتی از آن را بخشیده و مقداری را هم مردم خریده اند و جزو صحن مسجد (حیاط) می شود، از آن جائی که زمین و مسجد لب خیابان واقع شده ساختن مغازه یا مکانی شبیه آن برای مخارج مسجد یا ساختن کتاب خانه چه حکمی دارد البته حیاط مسجد هم لطمه ای وارد نمی شود؟

بسمه تعالی

اگر برای صحن مسجد بخشیده و خریده اند جایز نیست به مغازه تبدیل کنند مگر این که هنوز وقف نشده و صاحبان پول به آن راضی باشند.

149. ما اهالی روستا مسجد کوچکی داشتیم چون جایش ضیق بود جلو آن مسجد جدیدی ساخته ایم و مسجد قدیم جلو مسجد جدید را گرفته و مانع دید مسجد شده حالا ما می توانیم این مسجد قدیم را تخریب و از حیاط آن مسجد جدید قرار دهیم؟

بسمه تعالی

تغییر وقف جایز نیست، و الله العالم.

150. ما قطعه زمین داریم که برای احداث منزل کافی نیست و یک قطعه زمین متصل به صورت کرت در کنار ما است

ص: 85

که متعلق به حسینیه سادات است ما به سادات یک قطعه زمین بزرگتر و بهتر و حاصل خیز در محل دیگری پیشنهاد و در خواست نموده ایم که آن قطعه را به ما بدهند آن ها با این پیش شرط با در خواست ما موافقت نموده اند که از آن حضرت استفتاء شود و در صورت موافقت ایشان زمین مورد در خواست ما را به ما اعطاء نمایند.

بسمه تعالی

زمین اگر وقف حسینیه است تغییر و تبدیل آن شرعا جایز نیست، ولی اگر ملک خاص سادات محل باشد اختیار آن با مالکین شرعی آن است.

151. در مسجدی می توان اطاقی برای پایگاه مقاومت ساخت که از آن برادران عزیز حزب الله در امور پایگاه استفاده کنند؟

بسمه تعالی

تغییر وقف است و جایز نیست.

152. منزلی حدود یک قرن پیش یک گوشه آن به حد 6 متر به صورت یک اتاق کوچک به عنوان نماز خانه وقف شده است اولاً مکان مورد نظر سال ها است بلا استفاده و به صورت یک مخروبه می باشد، دوما چون واقف آن را برای اهالی مخصوصا آن هائی که از حمام قدیمی ده استفاده می کردند وقف نموده و آن حمام هم به صورت قدیمی و غیر بهداشتی در آمده و خلق الله نماز را خیلی راحت در جوار حمام و داخل مسجد جامع که نزدیک است اقامه می کنند. سوما به علت تغییرات در بافت کوچه و معابر روستا از ناحیه ساکنین و اهالی محل کوچه ها پهن تر گشته است، مکان فوق اصلا مورد استفاده قرار نمی گیرد و به صورت سدی جلوی راه و گذر قرار گرفته است لذا خواهشمند است نظر معظم له را اعلام فرمائید، آیا می توانیم به عنوان باز شدن راه مردم آن مکان را تخریب نمائیم و به کوچه اضافه کنیم؟

ص: 86

بسمه تعالی

تغییر وقف جایز نیست مگر این که ضرورت غیر قابل چشم پوشی در میان باشد.

153. مالکین زمینی به مساحت حدود 3 هزار متر مربع، قسمتی از آن را که حدود 1200 متر مربع بوده است را برای مسجدی اختصاص داده اند حدود پنج متر مربع از آن زمین که بین مسجد مذکور و بقیه ملک مالکین قرار دارد برای ساختن گلدسته اختصاص داده شده بود اما به علت مسائل مختلفی مانند وجود عقب نشینی، عدم موافقت شهرداری و هزینه سنگین و غیر لازم بودن، موضوع ساختن گل دسته منتفی شده است مالکین آن تکه زمین که واقفین زمین مسجد مذکور نیز می باشند به زمینی که برای ساختن گل دسته در نظر گرفته شده بود احتیاج دارند، تکه زمین مذکور به وسیله دیواری از مسجد مورد بحث جدا شده و تصرف آن توسط مالکین مذکور ضرر یا نقصانی برای مسجد ندارد، آیا تصرف مالکین یا همان واقفان مسجد نسبت به تکه زمینی که برای گل دسته اختصاص داده شده بود به خاطر احتیاجی که به آن برای تکمیل سهم اختصاصی شان دارند از نظر شرعی جایز است؟

بسمه تعالی

پس از تمام شدن وقفیت زمین و تحویل دادن به متولی وقف یا در اختیار مردم قرار دادن قابل تغییر نیست ولو از سوی واقف بلی اگر وقفیت تمام نشده باشد اختیار با مالک است.

154. زمینی را مالک وقف مسجد کرده است بعد از خودش وراث، این قطعه زمین را وقف حسینیه کرده اند آیا حکم مسجد را دارد و یا حکم حسینیه؟

بسمه تعالی

مسجد حسینیه نمی شود و اگر وقف سابق که به عنوان مسجد شده صحیح و تمام باشد وقف دوم باطل است.

ص: 87

155. واقفی وقفی نموده اند تا درآمد این وقف از طریق اجاره یا غیره صرف مسجد شود آیا می شود این منزل مسکونی در این زمین را تبدیل به چیز دیگری نمود که در آمد آن باز هم صرف مسجد شود؟ علاوه بر این که در صورت تبدیل شدن درآمد بیشتر هم می شود.

بسمه تعالی

اگر زمین و منزل مسکونی قابل استفاده در جهت وقف است نباید تبدیل شود، و الله العالم.

156. در کنار مسجد چند باب دکان ساخته شده که کرایه آن دکان ها را به فقراء بدهند و اگر چیزی باقی بماند برای ذخیره خود مسجد باشد اگر احتیاج به تعمیر داشته یا سایر چیز های دیگر که مربوط به خود مسجد است نیاز پیدا کند حالیه در آن جا دو رأی پیدا شده یک رأی می گوید که عایدات این دکان ها به همان حالت سابق بماند که الوقف حسب ما يوقفها یک رأی دیگر می گوید باید عایدات دکان ها به امام جماعت بدهند که با مردم نماز جماعت می خواند بفرمائید که نماز جماعت واجب تر است و يا كما في السابق رفع نياز فقراء؟

بسمه تعالی

به هر حال عایدات مغازه به همان نحوی که وقف شده باید مصرف شود و تغییر آن جائز نیست و مواردی که ذکر شده مجوز تغییر نمی شود.

157. در روستائی علاوه بر حسینیه تکیه محلی به عنوان سقا خانه وجود دارد که سقا خانه نسبت به مسجد و حسینیه در موقعیت مکانی مناسبی قرار نگرفته است و محتاج تجدید بنا می باشد. جهت تبدیل به احسن هیئت امناء، محل دیگری در نزدیکی مکان فعلی سقا خانه را انتخاب نموده اند که با مخالفت عده ای مبنی بر شرعی نبودن این انتقال به علت وفقی بودن مکان مواجه شده،

ص: 88

آیا این تغییر به عنوان تبدیل به احسن نمودن مکان مذکور جائز است یا خیر؟

بسمه تعالی

تبدیل نمی شود و انتقال ممکن نیست بلی می توانند سقا خانه دیگری در محل دیگر احداث کنند، ولی سقا خانه اول به حال اول باقی است، و الله العالم.

158. هیئت امناء سالن قدیمی حسینیه که یک طبقه بود با مجوز شرعی آن را تخریب و در زیر زمینش دست شویی و توالت برای حسینیه و عموم ساخته و استفاده می نماید و طبقه هم کف به صورت حسینیه بهره برداری می شود حال هيئت امناء با هزینه شخصی در طبقه فوقانی چند باب اطاق احداث نمودند تا به اجاره وا گذار گردد و درآمد آن هزینه های جاری حسینیه را پرداخت نماید وا گذاری آن جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

تغییر و تبدیل وقف جائز نیست.

159. فرد خیری حیاط مسکونی خود را وقف زینبیه نموده و مدتی در آن عزا داری شده است حال عده ای زینبیه جدید ساختند، آیا می شود زینبیه قبلی را فروخته صرف و خرج زینبیه جدید کرد؟

بسمه تعالی

وقف قابل خرید و فروش و تغییر و تبدیل نیست و از موقوفه باید در همان جهت وقف استفاده شود.

عده ای از اهالی به علت نیاز محل به حسینیه و مسجد اقدام بخرید قطعه زمین نموده و به نیت ساخت حسینیه و مسجد وقف نموده و در اختیار اداره اوقاف و امور خیریه

89

ص: 89

قرار دادند، قسمتی از زمین ساخته و اکنون مورد استفاده مردم محل می باشد و قسمتی از زمین که به نام مسجد وقف شده به صورت زمین باقی مانده است آیا شرعاً می توان با تغییر کاربری در زمین مذکور ساختمان دیگری غیر از مسجد بنا کرد؟

بسمه تعالی

پس از انشاء وقف و تحویل موقوفه به متولی آن هیچ گونه تغییری در آن جایز نیست.

160. جهت ذخیره سازی آب برای حسینیه محلی ساخته شد و هم اکنون منبع آب دیگری نیز جهت ذخیره سازی آب احداث گردید و منبع آب قبلی تقریبا در وسط حیاط حسینیه قرار گرفته و هیچ گونه استفاده ای از آن نمی گردد. الف: آیا تخریب آن از نظر شرعی دارای اشکال بوده و تخریب کننده آن ضامن احداث مجدد آن یا پرداخت خسارت به بانیان احداث منبع می باشد؟

ب: آیا کسی که چیزی را با پول ثلث میتی برای احداث بنائی در اماکن عمومی مثل مسجد یا حسینیه و.... هزینه می نماید شخصا می توان در آن اعمال نظر نماید و یا این که اداره آن به عهده هیأت امناء یا متولی آن محل می باشد؟

بسمه تعالی

الف- مادامی که از مال موقوفه می توان در جهت وقف استفاده کرد تبدیل و تخریب آن جایز نیست.

ب- اگر واقف شخص خاصی را متولی موقوفه قرار داده او متولی شرعی محسوب می شود.

161. اهالی روستایی به خاطر تخریب حسینیه محل قصد دارند این مکان را که وقف حسینیه می باشد بنایی احداث نمایند که طبقه اول آن حسینیه و طبقه دوم آن مسجد باشد آیا احداث یک طبقه به نام مسجد جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

تغییر وقف جایز نیست.

ص: 90

162. طبق رسومات گذشته افرادی ظروف مسی برای مسجد وقف و یا بهتر نیت می گذاشتند و الان طبق گفته های متصدی و متولی، آن ها اصولا قابل استفاده برای مراسم مسجد نیست و در 12 ماه سال در گوشه انبار مسجد انداخته شده است و در آینده نیز از این گونه ظروف استفاده نخواهد شد حالا می شود ظروف به درد خور را فروخت و تبدیل به اشیاء قابل استفاده نمود یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر وقف بودن آن ها شرعاً ثابت نباشد فروش و تبدیل آن با اجازه حاکم شرع مانع ندارد ولی اگر ظروف مسی سفید شود و تمیز نگه داشته شود اولی و احسن است.

163. حسینیه شهداء اجناس اسقاطی و از کار افتاده دارد خواهشمند است دستور فرمائید از طرف دفتر محترم نمایندگی، فروش اجناس فوق را به شورای اسلامی و هیئت امنای حسینیه فوق الذکر واگذار کرده تا اجناس اسقاطی فروخته شود و به جای آن اجناس مورد نیاز و قابل استفاده خریداری و جایگزین گردد، خداوند به مقام معظم رهبری طول عمر با برکت عنایت فرماید.

بسمه تعالی

اگر به هیچ وجهی اجناس مذکور در خود آن حسینیه قابل استفاده نیست و حسینیه های دیگر هم با مراعات الاقرب فالاقرب نیاز ندارد در این صورت متولی شرعی حسینیه با در نظر گرفتن مصلحت وقف می تواند بفروشد و به مصرف حسینیه برساند.

164. آیا اجناس مستهلک مسجد را می توان فروخت از در آمد حاصله آن در خرید اجناس مورد نیاز و یا ساخت بناء مسجد هزینه نمود؟

بسمه تعالی

اگر در خود آن مسجد و مساجد دیگر به هیچ وجهی قابل استفاده نباشد فروش آن مانع ندارد.

ص: 91

165. منزلی است حدود دویست متر مربع که چند سال گذشته وقف بر یکی از مساجد شهر شده است این منزل متصل به مسجدی می باشد، کانون هم به تمامی معنی مخروب و بی فایده است به گونه ای که قابل تعمیر و استفاده نمی باشد؛ احداث جدید ساختمان در این زمین مقرون به صرفه نیست و منافع این ملک می بایست به تولیت آن که به عهده امام جماعت مسجد وا گذار گردد و مابقی صرف تعمیر منزل و افطاری ماه مبارک رمضان و روضه خوانی در شب های جمعه در این مسجد شود با توجه به مطالب فوق متمنی است نظر به صلاح و نیاز مبرم مسجد به توسعه آن، حضرت اجازه ولایی بفرمائید زمین مذکور به مسجد ملحق گردد طول عمر و سلامت حضرت عالی را خواهانم.

بسمه تعالی

تغییر وقف جائز نیست بلی اگر استفاده از منزل موقوفه مذکور به هیچ وجه در جهت وقف امکان ندارد جائز است با نظر حاکم شرع آن را برای مسجد بخرند و جزء مسجد قرار دهند و با پول آن نیز منزلی مناسب بخرند و مطابق نظر واقف وقف نمایند و منافع آن را به مصرف امام جماعت و افطار ماه مبارک رمضان و روضه خوانی برسانند.

166. محلی که قبلاً جهت غسال خانه وقف و ساخته شده فعلا متروکه گردیده آیا فروش آن جایز است یا خیر و یا فرش های مسجد که کهنه شده آیا فروش آن ها جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر غسال خانه وقف است خرید و فروش آن جایز نیست مگر این که به هیچ و جه در جهت وقف قابل استفاده نباشد که در این صورت تبدیل آن به چیزی که نزدیک تر به نظر واقف باشد بلا مانع است و فرش مسجد اگر قابل استفاده در آن مسجد یا مساجد دیگر نباشد فروش آن مانع ندارد.

167. فرش های مستعمل و مستهلک مسجدی به قصد تبدیل به احسن بفروش رسیده بعد از خرید فرش های تازه، مبلغی زیاد بیاید، آیا می توان آن را صرف تعمیر و تأمین و تهیه مایحتاج همان مسجد نمود؟

ص: 92

بسمه تعالی

با فرض صحت فروش فرش های مسجد مبلغ زیادی باید صرف تهیه فرش شود و اگر در آن مسجد نیاز نباشد در مساجد دیگر مورد استفاده قرار گیرد.

168. حسینیه قدیمی دارای مقداری وسائل پذیرائی از قبیل (بشقاب های مسی، کاسه آب خوری برنجی، دیگ های مسی و لوازم دیگر) است که هم اکنون چند سال است مورد استفاده قرار نمی گیرد و در معرض اتلاف می باشد و تعمیر و نگه داری آن مقرون به صرفه نیست ملزومات فوق الذکر به وسیله افراد محلی وقف سيد الشهداء و یا به صورت نذر در اختیار حسینیه قرار گرفته است اکنون اگر اجازه بفرمائید یک جا به فروش رفته و وجه آن صرف خرید ملزومات جدیدی که همان مصارف را دارد بشود، ضمنا چون این جانب به عنوان روحانی محل مسئول امورات شرعیه روستای مذکور نیز هستم در خواست اجازه می نمایم.

بسمه تعالی

نمی توانند بفروشند و اگر امکان استفاده از آن در همان حسینیه هست باید همان جا از آن استفاده کنند بلی اگر امکان ندارد به حسینیه دیگر که امکان دارد ببرند و بنا بر احتیاط سعی کنند به الاقرب فالاقرب ببرند.

169. زمینی وقف آب انبار شده بود و مورد بهره برداری قرار می گرفت و طبقه هم کف آن گوشه ای بنای مسجد و قسمت اعظم آن حسینیه می باشد، و این آب انبار برای تقریباً 30 سال بدون استفاده افتاده و قابل بهره برداری برای مورد وقف نمی باشد، آیا با توجه به نیاز مبرم و اساسی جوانان و کتاب دوستان و عدم وجود یک فضای فرهنگی برای رفع نیازمندی های اعتقادی و فرهنگی، اجازه می فرمائید که این مکان را به کتاب خانه تبدیل نموده و از فضای هم کف كما في السابق به عنوان مسجد و حسینیه استفاده شود؟

ص: 93

بسمه تعالی

امر وقف با متولی شرعی آن است که با وجود متولی خاص او دخالت می کند و با نبود او حاکم شرع متولی است و اگر به هیچ نحو استفاده از وقف در جهت وقف ممکن نیست، می توانند با نظر متولی شرعی در مطلق خیرات از جمله کتاب خانه از آن استفاده کنند.

170. خارج کردن اموال مسجد اعم از اموال موقوفه و اموال اهداء شده آیا دارای اشکال شرعی می باشد؟

بسمه تعالی

جایز نیست مگر در صورتی که احراز شود که وقف یا اهداء برای استفاده اعم از داخل و خارج است.

171. تكليف حق موقوفه و عمل به وقف آن قسمت از زمین موقوفه که به نام مبارک حضرت ابو الفضل احداث مسجد شده و فاقد در آمد شده چیست؟

بسمه تعالی

حکم مسجد را ندارد و می توانند از متولی شرعی جهت نماز خانه آن را اجاره کنند و مال الاجاره صرف در جهت وقف شود.

172. احتراماً به استحضار حضرت عالی می رساند که چون روستای ما فاقد حسینیه می باشد بنا داریم حسینیه ای را انشاء الله بنا کنیم ولی زمین مناسبی برای این بناء مقدس وجود ندارد غیر از این که کنار مسجد یک منزلی است که یکی دو خانه از آن منزل که هر کدام 10 تا 12 متر بیشتر نیست وقف می باشد ولی الان دیگر استفاده ای ندارد به این صورت که یکی از آن خانه ها را پر کاه می کنند و یک جا هم (خیلی معذرت می خواهم) یک الاغ داخل آن می باشد لذا استفاده ای مناسب ندارد لذا از آن رهبر فرزانه تقاضا داریم در صورت امکان اجازه فرموده تا بتوانیم در این

ص: 94

مكان مناسب که وسط روستا و کنار مسجد واقع شده حسینیه ای بنا نهیم ضمنا این ملکی بوده که این یکی دو خانه هم همراه ملک وقف شده است.

بسمه تعالی

اگر به هیچ وجه حتی با اجاره دادن قابل استفاده در جهت وقف نیست می توانند از آن در جهت حسینیه استفاده کنند، و الله العالم.

173. ساختمانی به نام سقا خانه در زمین وقفی و حسینیه ای در کنار حسینیه از قدیم بنا شده است. خیابان عمومی مردم که در کنار این سقا خانه قرار دارد هم اکنون موجب ضیقی این خیابان شده و اهالی می خواهند این سقا خانه را خراب کنند و چند قدم آن طرف تر داخل زمین وقفی حسینیه بسازند یا زیرش را تیر آهن بگذارند و سقا خانه را بالای تیر آهن بسازند تا عبور و مرور از زیر سقا خانه انجام گیرد و سقا خانه از جایش انتقال نیابد لذا از مقام ولایت عظمی استفتاء می شود که آیا اجازه می فرمائید یا نه؟

بسمه تعالی

تغییر وقف جایز نیست مگر آن که قانون لازم الرعایه ای در بین باشد.

174. قطعه زمینی وقف شده تا در آن حسینیه ساخته شود، اما به علت این که هیچ گونه در آمدی و هزینه ای برای ساختن آن وجود ندارد یا کم و نا چیز است لذا سال های زیادی (حدود بیست و پنج سال) است که بدون هیچ استفاده ای باقی مانده است و هیچ مقدار از آن ساخته نشده است. حال سؤال این است که آیا می توان قسمت بر خیابان این زمین را که طبق نقشه آن جزو حیاط حسینیه می باشد، به چند مغازه تبدیل کرد و آن ها را اجاره بلند مدت داد تا هزینه ساختن حسینیه از این طریق فراهم شود؟

بسمه تعالی

اگر وقف زمین برای حسینیه با قبض متولی شرعی تحقق پیدا کرده

ص: 95

قابل تغییر و ساختن مغازه در آن نیست بلی در صورتی که امکان ساختن حسینیه در آن نیست می توانند در مطلق خیر از آن استفاده کنند، و الله العالم.

175. شخصی زمینی را برای مسجد وقف کرده است و فرزند واقف در زمان حیات واقف زمین وقف را با شخص دیگری معاوضه کرده است و اکنون آن شخص ثالث (مشتری) زمین را به عنوان خانه مسکونی ساخته و سکونت دارد.

الف) آیا این معاوضه صحیح است یا خیر؟

ب) وظیقه شخص مشتری اکنون چیست؟

بسمه تعالی

اگر زمینی را که وقف کرده تحویل نداده و قبض و اقباض حاصل نشده است و با اذن و اجازه او معامله واقع شده صحیح است و گرنه در صورت اول باطل و در صورت دوم فضولی و موقوف است به اجازه او.

176. بر اساس یک باب وقف نامه قدیمی مصرف موقوفه جهت کمک به امام زاده و مسجد جنب آن وقف گردیده. آن چه بین مردم مشهور است مسجد و امام زاده موصوف سال ها قبل در اثر سیل به طور کلی محو و آثار آن نیز مجهول است، و در حال حاضر نیز چنین مسجد و امام زاده ای وجود خارجی ندارد مستدعی است راهنمائی فرمائید که عواید موقوفه مذکور در چه راهی باید به مصرف برسد؟

بسمه تعالی

از مشایخ و معمرین جای مشهد امام زاده و مسجد را بپرسند تا عوائد در راه تجدید بنا و احتیاجات همان جا مصرف شود و اگر محل به هیچ نحو قابل شناسایی نیست عوائد موقوفه را صرف امام زاده های مجاور و مساجد محل نمایند.

177. وضو خانه ای که خراب شده و مربوط به مسجد است که شخصی در رژیم گذشته وضو خانه را از اداره اوقاف اجاره

ص: 96

کرده است در این مورد چند سؤال مطرح است آیا این نوع اجاره که ملک وقف بر عموم است چه در آن زمان و چه در این زمان صحیح است یا خیر؟

بسمه تعالی

در موارد وقف انتفاع مثل مورد سؤال اجاره صحیح نیست.

178. وضو خانه یا حسینیه یا مسجد که خراب شده ولی استفاده کردن آن منتفی نشده است می شود آن را تبدیل به درمان گاه کرد یا خیر؟

بسمه تعالی

در فرض مرقوم جایز نیست.

179. آیا اداره اوقاف می تواند مسجد یا حسینیه یا مدرسه علمیه را به کسی اجاره دهد یا خیر؟

بسمه تعالی

گذشت که در مواردی که وقف انتفاع است مثل مذکورات در سؤال اجاره صحیح نیست.

180. آیا آن هائی که اطلاع دارند ملک وقف بر عموم است مثل مسجد می توانند تقاضای اجاره کنند از اداره اوقاف یا خیر؟

بسمه تعالی

اجاره دادن مسجد صحیح نیست.

181. آیا اداره اوقاف وقتی متوجه شد که مسئولین قبلی کار خلافی انجام داده اند مثل این که مسجد یا حسینیه را به کسی اجاره داده اند واجب است از آن ها پس گرفته شود یا خیر؟

ص: 97

بسمه تعالی

باید به حال اول بر گردانند.

182. یک قطعه زمین از سوی فرد خیری به عنوان مسجد وقف نموده و در همان ابتدا صیغه زمین به نام مسجد خوانده شد که در محرم سال جاری به همت و همیاری مردم مبلغ قابل توجه پول جهت احداث آن جمع آوری گردید که هم اکنون در ضلع جنوبی این زمین که موقعیت تجاری دارد به عمق چهار متر یک باب مغازه در آن افتتاح نمودند دست اندر کاران احداث این مسجد اعلام داشتند که تمام در آمد این مغازه ها وقف مسجد می گردد آیا احداث مغازه در این زمین مسجد از لحاظ شرعی جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر زمین وقف شده که در آن مسجد بسازند و وقف تمام شده مغازه کردن آن جایز نیست، و الله العالم.

183. در کتاب وقف تحریر الوسیله مسئله 74 امام راحل آمده است که اگر وقف وقف منفعت است می شود موقوفه را اجاره داد ولی اگر وقف، وقف انتفاع باشد به هیچ وجه قابل اجاره نیست.

در بعضی از شهر ها دستگاه صوتی را که وقف حسینیه است، به اشخاص اجاره می دهند و آن ها برای انجام مراسم در منازل شخصی خود استفاده می کنند با توجه به مطالب فوق، آیا وقف دستگاه صوتی حسینیه ها وقف انتفاع است که اجاره آن جایز نیست یا وقف منفعت است که اجاره جایز می باشد؟ مستدعی است نظر شریف تان را مرقوم فرمائید.

بسمه تعالی

هر دو صورت ممکن است و جایز نیست آن را از حسینیه خارج کنند مگر آن که جواز آن معلوم باشد، و الله العالم.

ص: 98

184. مسجدی از قدیم در محل احداث و مورد بهره برداری قرار گرفته است اخیرا با گسترش ساختمان احتیاج به راه ورودی بزرگ تری جهت رفت و آمد نماز گزاران می باشد که در مجاورت مسجد مذکور زمین موقوف های قرار دارد که شهر داری محل اعلام نموده است در صورت بلا مانع بودن مسئله شرعی حاضر است زمین مذکور را از متولی آن و هماهنگی اداره اوقاف اجاره و مقداری از آن را جهت راه عبور و مرور به مسجد وا گذار نماید لذا با عنایت به مراتب فوق خواهشمند است نظر مبارک جناب عالی در مورد اجاره زمین توسط شهر داری و اختصاص آن به مسجد اعلام فرمائید.

بسمه تعالی

اگر وقف زمین از قبیل وقف منفعت باشد نه وقف انتفاع متولی شرعی آن می تواند در صورتی که به مصلحت و نفع وقف بداند آن را اجاره دهد و اجاره آن را در جهت وقف مصرف نماید.

185. قطعه زمینی در حدود چهار صد متر مربع که سابقاً دارای چند درب اطاق مسکونی وقف مسجد بوده ولی فعلا خراب شده و این زمین به واسطه خراب شدن ساختمان و از بین رفتن اطاق ها معطل مانده که قابل در آمد نمی باشد. آیا اجازه می فرمائید نصف از این زمین فروخته شود و در نصف دیگر زمین که ساختمان قبلی بناء شده بود ساختمان جدیدی احداث شود یا نه؟

بسمه تعالی

در فرض مذکور که زمین وقف و متعلق به مسجد است فروش کل یا بعض آن جائز نیست.

186. مسجدی در لب کوچه واقع شده جهت توسعه کوچه که محل عبور عده ای از اهالی می باشد می خواهیم مقدار 5/1 متر در طول خود مسجد که 12 متر می باشد را عقب

ص: 99

نشینی کنیم جهت توسعه معبر آقایان گلپایگانی و اراکی قدس سره آن را جایز نداسته اند و حال جهت روشن شدن بیشتر مسئله خواهشمند است سریعا نظر مبارک حضرت آیت الله العظمی خامنه ای را مرقوم فرمائید تا رفع اشکال و اشتباهات گردد قرار دادن مقداری از مسجد را جزء معبر خلاف شرع و حرام است.

187. قطعه ای زمین به مساحت 500 متر مربع جهت ساخت مسجد وقف نموده ایم و با توجه به این که این زمین برای ساخت یک مسجد بزرگ و خوب کوچک است و این زمین جواب گوی جمعیت روستا نمی باشد لذا در مجاورت همین زمین زمینی برای همین منظور خریداری شده است و در حال احداث می باشد با مساحت 1000 متر مربع از آن دفتر معظم تقاضا داریم اجازه فروش زمین قبلی را صادر نمائید که پول آن صرف مسجدی که مجاور آن در حال ساخت است خرج گردد.

وقفیت شرعی زمین اگر تمام نشده است اختیار آن با خود شماست ولی اگر وقفیت آن با انشاء وقف و تحویل به متولی یا واگذاری آن به نماز گزاران و اقامه نماز در آن تمام شده باشد حکم مسجد دارد دیگر قابل تغییر و تبدیل و فروش نیست

188. آیا می توان وسائل وقف مسجد را از قبیل تریبون پایه میکروفون موتور برق برای سوگواری سید الشهداء حسین بن علی (علیه السّلام) جهت دسته آرائی و راهپیمائی به بیرون از مسجد برد، در صورتی که هیئت برای خودش مستقل باشد، و اگر از مسجد خارج شود چه حکمی دارد دستور فرمائید تا از امر حضرت عالی اطاعت شود.

بسمه تعالی

اگر وقف شده که در مسجد از آن استفاده شود بیرون نبرند و از وقف باید به همان راهی که وقف برای آن شده بهره برداری نمایند.

ص: 100

189. در دوران تاریک طاغوت مرحوم پدرم با مشورت و تشویق مرحوم حضرت آیت الله اقدام به احداث بنای مسجد در صحن امام زاده نمودند.

اکنون پس از گذشت 20 سال که از احداث این مکان مقدس و معنوی می گذرد سازمان حج و اوقاف استان به عللی می خواهد ساختمان این مسجد را تخریب نماید و از زمین موقوفه مسجد استفاده دیگری بنماید.

از محضر أن مجتهد والا مقام سؤال و استفتاء می نمائیم آیا جایز است شرعا بنای این مسجد تخریب گردد؟

بسمه تعالی

اگر قسمتی که مسجد شده وقف بوده ولو برای صحن امام زاده یا قبرستان یا غیر آن بنای مسجد در آن جایز نبوده است در هر صورت رسیدگی موکول است به مسئولین محترم ذیربط در جمهوری اسلامی و احتیاط آن است که تا ممکن است بدون تخریب بنا به وقف عمل نمایند.

190. خانه ای به مساحت 140 متر مربع جنب مسجد نو برای الحاق به مسجد در هنگام تجدید خریداری گردید. حال بعد از گذشت 14 سال از زمان خرید خانه، مسئولین مسجد تصمیم به باز سازی مسجد گرفته اند و همچنین می خواهند در جنب مسجد مؤسسات دیگری از قبیل مهد قرآن و پارکینگ عمومی و غیره ... احداث نمایند . آیا احداث بناء غیر از مسجد توسط غیر واقف در این خانه که از طرف واقف برای مسجد خریداری گردیده جایز است یا خیر؟

و آیا ثبت خانه ای که برای مسجد خریداری گردیده توسط غیر واقف به عنوان مؤسسه دیگری غیر از مسجد جایز می باشد یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر خانه برای مسجد خریداری شده و وقف شده باید آن را مسجد نمایند، و اگر وقف هم نشده رضایت صاحبان پولی که با آن خانه را خریده اند باید مراعات شود، و الله العالم.

ص: 101

191. اگر فرد خیری بر روی قسمتی از زمین مسجدی هزینه ساخت چند باب مغازه را تقبل نماید و به منظور طرح خود کفائی به مسجد اهداء نماید. آیا می تواند با توجه به این که زمین ملک مسجد است فقط یک باب از مغازه ها به خود فرد خیر وا گذار نمود؟

بسمه تعالی

تبدیل مسجد به مغازه جایز نیست و باید به مسجد بر گرداند و وا گذار کردن آن به هیچ کس جایز نیست و اگر زمین وقف است که منافع آن خرج مسجد کنند، هر گونه تصرف در آن باید زیر نظر متولی شرعی موقوفه باشد با مراعات مصلحت وقف.

192. اگر فرد خیر شرط بگذارد که بنده کلیه هزینه چند باب مغازه که زمین آن ملک مسجد است متقبل می شود به شرطی که یک باب از مغازه ها به خودم اهداء شود شرع مقدس چه حکمی می نماید؟

بسمه تعالی

با فرض این که زمین وقف باشد که منافع آن را صرف مسجد کنند هر گونه تصرف در آن باید زیر نظر متولی شرعی و به مصلحت وقف باشد.

193. آيا مؤسس مسجد که با همت والای همین فرد خیر توانسته است مسجدی را با کیفیتی عالی پایه ریزی نماید، می تواند به منظور جذب وجوهات خیریه آتی آن فرد در راه پیاده کردن اهداف و پیش برد کار های مسجد یک باب از چند مغازه هائی که آن فرد خیر تقبل ساخت آن را می نماید، تا زمانی که نام برده در قید حیات است بدون پرداخت مال الاجاره به وی وا گذار و پس از رحمت ایزدی آن این ملک را به خود اراضی مسجد بر گرداند؟

بسمه تعالی

گفته شد که زمین اگر وقف منفعت برای مسجد باشد هر گونه تصرف متوقف بر اذن و اجازه متولی شرعی و صلاح وقف است و بدون اجازه و اذن برای هیچ کس جایز نیست.

ص: 102

194. خانه ای در کنار مسجدی قرار دارد که جهت امام جماعت مسجد وقف شده است اکنون امام محترم جماعت مسجد به منزل شخصی خویش منتقل شده اند.

سؤال اول: آیا امام جماعت مسجد می توانند این منزل را اجاره داده و مال الاجاره را شخصاً تملیک نمایند؟ و یا باید مال الاجاره صرف مخارج مسجد شود؟

سؤال دوم: اگر این خانه به دلیل ضرورت توسعه فعالیت های فرهنگی مسجد، تشکیل کلاس های فرهنگی مانند کلاس قرآن، و احکام و جلسات فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد آیا باید باز به امام جماعت مسجد اجاره پرداخت نمایند؟

بسمه تعالی

اگر خانه وقف امام جماعت مسجد شده و برای خصوص سکونت او وقف نیست امام جماعت می تواند آن را اجاره دهد و از مال الاجاره آن استفاده کند.

195. در همسایگی مسجد خانه کلنگی وجود دارد که صاحبان خانه قسمتی از آن را بخشیده و مقداری را هم مردم خریده اند و جزو صحن مسجد (حیاط) می شود از آن جائی که زمین و مسجد لب خیابان واقع شده ساختن مغازه یا مکانی شبیه آن برای مخارج مسجد یا ساختن کتاب خانه چه حکمی دارد البته به صحن حیاط مسجد هم لطمه ای وارد نمی شود؟

بسمه تعالی

اگر برای صحن مسجد بخشیده و خریده اند جایز نیست به مغازه تبدیل کنند مگر این که هنوز وقف نشده و صاحبان پول به آن راضی باشند.

196. در جلو مسجدی دو اطاق ساخته اند که می تواند استفاده های گوناگونی داشته باشد، استفاده از این دو اطاق به عنوان مغازه جهت مخارج مسجد دفتر بسیج دفتر شورای اسلامی چه حکمی دارد؟

ص: 103

بسمه تعالی

اگر برای نماز یا منظور خاص وقف نشده استفاده از آن در موارد مذکور اشکال ندارد.

197. زیر زمین مسجدی است بزرگ و الان بلا استفاده موقتاً استفاده از این زیر زمین به عنوان کتاب خانه جهت استفاده دانش آموزان چه حکمی دارد؟

بسمه تعالی

تبدیل مسجد به کتاب خانه جایز نیست ولی می توانند در مسجد مطالعه کنند.

198. مسجدی است در مرکز شهر که قسمت وضو خانه قدیمی آن که حدود 8 متر مربع است به نقطه دیگری منتقل و بلا استفاده در کنار حیاط مسجد مانده است، عده ای از مؤمنین تصمیم دارند با توجه به موقعیت خوب آن آن را به صورت مغازه به عنوان متعلقات همان مسجد ساخته و عواید آن را در جهت حقوق خادم و سایر هزینه های همان مسجد مصرف کنند.

مستدعی است وجه شرعی آن را اعلام تا در صورت جواز اقدام و باعث رونق و بقاء مسجد گردد.

بسمه تعالی

تبدیل و تغییر وقف جایز نیست، بلی اگر احراز شود که وضو خانه وقف نبوده یا برای مطلق مصارف مسجد وقف شده بی اشکال است.

199. این جانبان بنائی به نام فاطمیه مجاور مسجدی احداث نموده ایم که ساختمان آن در حال اتمام می باشد از آن جائی که فاطمیه مذکور علاوه بر درب ورودی از کوچه اصلی، دیوار به دیوار حیاط مسجد فوق الذکر است و می تواند خدماتی مشترک به مسجد داده شود مانند روضه خوانی مجالس زنانه آشپز خانه فاطمیه استفاده بانوانی

ص: 104

که با عذر شرعی برای ورود به مسجد مواجه هستند (که بالا جبار باید از حیاط بدون سقف استفاده نمایند) و هر مجلسی که در مسجد با کمبود جا مواجه هستند لذا بر آن شدیم تا بین حیاط و ساختمان فاطمیه درب ورودی احداث نمائیم. علی الحال چون احداث درب ورودی به حیاط مقدار حدود شش متر مربع از حیاط مسجد را اشغال می نماید، مضافا به این که حیاط مسجد طبق نظر واقف آن شامل مسائل شرعی اصل مسجد نمی باشد. استدعا داریم با عنایت به مراتب فوق ساخت راه پله و باز نمودن درب به حیاط مسجد از نظر شرعی چه حکمی دارد؟

بسمه تعالی

اگر درب مذکور حیاط مسجد را اشغال می کند و احداث آن تغییر وقف است جایز نیست، و الله العالم.

200. در مسجدی می توان اطاقی برای پای گاه مقاومت ساخت که از آن برادران عزیز حزب الله در امور پایگاه استفاده کنند؟

بسمه تعالی

تغییر وقف است و جایز نیست.

201. مکان مسجد نسبت به جمعیت کنونی این روستا کوچک است حال سؤال این است که آیا تغییر مصالح و ابزار و امکانات و مکان این مسجد به مکان نزدیک به همان مسجد که حدودا 50 الی 100 متر فاصله دارد اشکالی ندارد در حالی که مکان اصلی این مسجد به همین صورت وقف باقی می ماند و صاحب وقف و افراد دیگر استفاده شخصی از این مکان نخواهند کرد و در صورت امکان چند درخت میوه جهت استفاده عموم مردم کاشته شود که استفاده آن به عموم افراد آن روستا برسد و آیا این زمین تا ابد به همین صورت باید باقی بماند و یا می شود تبدیل به کار های دیگر کرد که سود آن به خرج مسجد جدید گردد؟

ص: 105

بسمه تعالی

تغییر وقف جایز نیست بلی اگر امکاناتی دارد که به هیچ عنوان در آن جا قابل استفاده نیست می توانند به مسجد دیگر منتقل کنند.

202. چند زیلو اضافی که در مسجد جامع روستا داریم با اجازه هیئت امنای مسجد می توان آن را وارد مسجد دیگری نمود؟

بسمه تعالی

تا خود آن مسجد به زیلو نیاز دارد جایز نیست به مسجد دیگری انتقال دهند.

203. شخصی زمینی را وقف کرده جهت مسجد که در آن زمین مسجد ساخته شود اما با وجود مشکلات مالی کسی قادر به ساختن آن نگردیده است و نمی شود آیا می شود خانه ای که به این زمین چسبیده صاحب این خانه این زمین پولش را بپردازد یا یک زمین بهتر در جای دیگر تحویل دهد؟ اگر هم این کار انجام نگیرد این زمین موقوفه تبدیل به محل زباله دانی می شود از محضر حضرت عالی تقاضای جواب دارم.

بسمه تعالی

اگر پس از اجراء صیغه وقف برای مسجد واقف یا با اجازه واقف در آن زمین قصد مسجدیت نماز خوانده باشند قابل تغییر نیست و حکم مسجد را دارد و اگر صیغه خوانده نشده اختیار آن با واقف است.

204. در روستایی یک مسجد جامع وجود دارد عده ای به نام هیئت امام رضا (علیه السّلام) بر اساس اختلافی که ما بین آن ها و هیئت مقابل «هیئت ابو الفضل (علیه السّلام)» به وجود آمد شروع به ساخت مسجد دیگری در محل حمام عمومی که دیگر مورد استفاده نبوده و خرابه به حساب می آمد کردند حال با توجه به مطالب فوق:

نماز خواندن در این مسجد چگونه است؟

ص: 106

کمک کردن برای ساختمان این مسجد چه حکمی دارد؟ آیا برای بر قراری اتحاد در روستا می توان در آن جا به عنوان امام جماعت نماز خواند؟ برای اتحاد در روستا چه توصیه ای می فرمائید؟

بسمه تعالی

هر گونه رفتاری که موجب اختلاف و تفرقه بین مسلمین باشد جایز نیست و اگر زمین وقف حمام نباشد ساختن مسجد در آن مانع ندارد.

205. زمین موقوفه دیگری در فاصله تقریباً سی صد متری مسجد یک قطعه زمین متعلق به موقوفه وجود دارد که نظر به نیاز شدید محل که بنده به عنوان متولی بنا دارم چنان که اجازه فرمائید یکی از تصرفات ذیل را که در طریق منافع مسجد فعلی است به عنوان متولی انجام دهم و شرعا مجاز هستم یا خیر؟

الف) آیا فروش این زمین موقوفه و صرف قسمتی از آن در تکمیل بنای مسجد فعلی و متعلقات آن جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

جایز نیست.

ب) آیا فروش این زمین موقوفه و خرید منزل مسکونی مناسب در محل جهت اسکان امام جماعت مسجد فعلی با قیمت آن زمین جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

جایز نیست.

ج) اجاره دادن زمین مزبور و صرف مال الاجاره آن در منافع مسجد فعلی حکمش چیست؟

بسمه تعالی

جایز نیست.

د) شهر داری بنا دارد زمین موقوفه فوق را با زمین دیگری معاوضه کند آیا چنین کاری جایز است و می توانم به عنوان متولی این امر را قبول نمایم؟

ص: 107

بسمه تعالی

جایز نیست.

ه-) ساختن مجتمع تجاری در این زمین در صورت امکان و صرف منافع آن در امور مسجد فعلی یا ساختن مجتمع فرهنگی نظیر کتاب خانه یا احیانا ساختن بنائی برای ایجاد حوزه علمیه در محل یا انجام این امور در زمین دیگری که شهر داری به عوض این زمین بدهد چه حکمی دارد؟

بسمه تعالی

از زمینی که برای مسجد وقف شده باید در همان جهت مسجد که برای آن وقف شده است شود، و الله العالم.

206. مسجدی ساخته شده است با این خصوصیت که زمین این مسجد توسط بانی خیری موقوفه وقف گردیده، اکنون جهت امور فرهنگی و کمبود مکان تصمیم بر آن شده که در قسمت پشت بام دست شویی های مسجد ساخت و سازی صورت گیرد که با مخالفت بانی محترم رو به رو شده است. سؤال از محضر مبارک این است که آیا اجازه بانی جهت این امر شرط می باشد یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر تغییر وقف باشد جائز نیست.

207. خواهشمند است جواب شرعی سؤالات ذیل را کتباً در این ورقه مرقوم فرمائید:

آیا در صورت عدم امکان گسترش ساختمان مسجد، می توان مسجد را در محل دیگری غیر از مکان مسجد فعلی بنا نهاد یا خیر؟

بسمه تعالی

بنا کردن مسجد در محل دیگری منع شرعی ندارد ولی مسجد بنا شده از مسجد بودن خارج نمی شود و تبدیل آن به چیز دیگر جائز نیست.

ص: 108

208. در صورت مجاز بودن آیا تخریب مسجد جائز است یا خیر؟ در صورت بدون استفاده ماندن مسجد قبلی (به علت عدم تکافوی جمعیت) مسجد چه حکمی خواهد داشت؟

بسمه تعالی

تخریب مسجد جائز نیست مگر برای توسعه.

209. مسجدی داریم که کفش داری و چای خانه آن بر اثر به سازی روستا تخریب شده و جزو خیابان قرار گرفته است و به دلیل کوچک و فرسوده بودن مسجد تصمیم بر این است که مسجد قبلی تخریب و باز سازی گردد و به جهت نزدیک بودن به خیابان و جهت رعایت حریم خیابان و عبور و مرور مردم به داخل مسجد نظر هیئت امناء و معتمدین بر این است که از سمت شرقی عقب نشینی نموده و از قسمت میانی ورودی ایجاد گردد و به نحوی که ورودی مسجد جدید کفش داری در داخل مسجد قبلی قرار گیرد حکم شرعی چگونه است؟

بسمه تعالی

تغییر وقف است و جایز نیست.

210. مسجدی در حال خراب شدن است این مسجد دارای ایوان نیز می باشد که در آن مجلس عزا داری بر پا می شده است و به همین عنوان نیز تأسیس و بنا گردیده است اکنون که مسجد و ایوان آن در حال خراب شدن است. مردم قریه پول و اموال جمع آوری نموده اند جهت تعمیر آن بعداً اختلاف در نحوه تعمیر به وجود آمده است عده ای می گویند که ایوان را باید ضمیمه مسجد نمود و دیگر در آن جا عزا داری هم بر پا نشود و گروه دیگر قائل به تعمیر مسجد به همان نحو اولیه آن شده اند و این نحو تعمیر مطابق با قصد اولیه بنا کنندگان مسجد و ایوان است در این جا چند مسئله موجود می باشد اولا آیا می توان مسجد

ص: 109

مذکور را از شکل اولیه تغییر داد و با فرض عدم جواز پول و اموال را که جمع آوری شده است و رد آن هم به صاحبانش غیر ممکن است آیا می توان این پول و اموال را در جای دیگر هزینه نمود همانند مکتب دینی؟

بسمه تعالی

صرف ضمیمه کردن ایوان به مسجد اشکال ندارد ولی چنانچه ظاهر حال چنین بوده که ایوان وقف عزا داری شده است نمی توان آن را جزء مسجد قرار داد و باید به صورتی ساخته شود که غرض واقف حاصل گردد و اموال اهدائی باید در جهتی که اهداء شده صرف گردد و تغییر جهت آن منوط به علم به رضایت اهداء کنندگان می باشد و در غیر این صورت و فرض عدم دسترسی به صاحبانش باید از طرف آن ها صدقه داده شود.

211. زمینی است که به عنوان ملک مسجد وقف شده به این صورت که افرادی آن را وا گذار به مسجد کرده اند و یا با پولی که تهیه شده زمین تهیه شده جهت مصرف خود آن مسجد و تا به حال حتی دو رکعت نماز در آن خوانده نشده و آیا جایز است که در این زمین سالن ساخته شود که در آینده به صورت کتاب خانه مسجد از آن استفاده شود که این سالن وصل به مسجد شود ولی قبل از آن که به صورت کتاب خانه در آید به اجاره داده شود و اجاره بهای آن در مصرف مسجد به کار رود ؟

بسمه تعالی

اگر زمین را خریده یا وقف کرده اند که منافع آن برای مسجد باشد اجاره آن زیر نظر متولی و صرف در آمدش برای مسجد مانع ندارد.

212. زمینی را مالک وقف مسجد کرده است بعد از خودش وراث این قطعه زمین را وقف حسینیه کرده اند آیا حکم مسجد را دارد و یا حکم حسینیه؟

بسمه تعالی

مسجد حسینیه نمی شود و اگر وقف سابق که به عنوان مسجد شده صحیح و تمام باشد وقف دوم باطل است.

ص: 110

213. مالکین زمینی به مساحت حدود 3 هزار متر مربع، قسمتی از آن را که حدود 1200 متر مربع بوده است را برای مسجدی اختصاص داده اند حدود پنج متر مربع از آن زمین که بین مسجد مذکور و بقیه ملک مالکین قرار دارد، برای ساختن گل دسته اختصاص داده شده بود اما به علت مسائل مختلفی مانند وجوه عقب نشینی عدم موافقت شهر داری و هزینه سنگین و غیر لازم بودن موضوع ساختن گل دسته منتفی شده است مالکین آن تکه زمین که واقفین زمین مسجد مذکور نیز می باشند به زمینی که برای ساختن گل دسته در نظر گرفته شده بود احتیاج دارند تکه زمین مذکور به وسیله دیواری از مسجد مورد بحث جدا شده و تصرف آن توسط مالکین مذکور ضرر یا نقصانی برای مسجد ندارد آیا تصرف مالکین یا همان واقفان مسجد نسبت به تکه زمینی که برای گل دسته اختصاص داده شده بود به خاطر احتیاجی که به آن برای تکمیل سهم اختصاصی شان دارند از نظر شرعی جایز است؟

بسمه تعالی

پس از تمام شدن وقفیت زمین و تحویل دادن به متولی وقف یا در اختیار مردم قرار دادن قابل تغییر نیست ولو از سوی واقف بلی اگر وقفیت تمام نشده باشد اختیار با مالک است.

214. فرد خیری زمینی را که در جوار زمین مسجد قرار داشت خرید و وقف مسجد کرد پس از مدتی که شروع به ساختمان مسجد می کنند امین مسجد به صلاح مسجد دیده که زمین مذکور را برای مسیر دست شوئی های و آشپز خانه مسجد راه قرار دهد و پس از آن همسایه همجوار مسجد زمینی را خریده و تصرف کرده بود و ساخته به جهت باز کردن درب آن زمین به کوچه مسجدی که مسیر بهتری بوده به امین مسجد مراجعه کند و با اصرار زیاد استجازه می کند و امین مسجد هم غافل از این که حق تسلط دیگران بر وقف ندارد اجازه

ص: 111

می دهد و درب باز می شود سؤال این است که اولاً آیا امین مسجد حق چنین اجازه ای را داشته یا خیر؟

و ثانیاً آیا چنین اجازه ای حقی برای همسایه مسجد ثابت کند؟ به این معنی که آیا این همسایه نسبت به کوچه مسجد ذى حق حساب می شود؟ با توجه به این که باز بودن این درب تسلطی است از او بر وقف آیا برای او باز گذاشتن این درب جایز است؟

بسمه تعالی

از موقوفه باید در جهت وقف استفاده شود و غیر آن جائز نیست و اجازه مذکور اثری ندارد.

اولاً در نزدیکی منزل ما مسجدی است که به خاطر عبور خیابان از نزدیکی مسجد باعث شده است که قسمتی از محوطه مسجد و توالت آن از مسجد فاصله بگیرد از آن جا که محله ما دارای پای گاه نمی باشد، آیا می توان در بالای توالت مسجد پای گاه احداث کرد یا نه ؟

بسمه تعالی

جایز نیست.

ثانياً آیا در زمین مجاور مسجد که وقف برای مسجد است می توان اطاق هایی درست کرد که باعث جذب جوانان به مسجد شود نظیر احداث ساختمان پایگاه و کتاب خانه و زمین فوتبال؟

بسمه تعالی

می توانند زمین مزبور را برای این کار ها اجاره کنند و مال الاجاره صرف در مسجد شود.

ثالثاً یک انباری در کنار توالت قرار دارد که حالت مترو که دارد و قبلا از آن به عنوان غسال خانه و انباری استفاده می کردند ولی هم اکنون حالت متروکه دارد آیا می توان از آن به عنوان پایگاه بسیج استفاده نمود یا نه؟

ص: 112

بسمه تعالی

انباری اگر قابل استفاده در جهت وقف نیست استفاده از آن در مطلق خیرات با نظر متوالی شرعی و با نبود شخص خاص حاکم شرع مانع ندارد، و الله العالم.

215. درآمد باغی که وقف مجالس عزا داری و سوگواری حضرت ابا عبد الله الحسین (علیه السّلام) و اصحاب الكسا (علیه السّلام) و غیره گردیده است آیا شرعا جایز است که در آمد موقوفه را صرف باز سازی بنای مسجدی که حسینیه به آن ضمیمه می باشد و قبلا ویران شده اند نمود؟ لازم به ذکر است که حدود دو سال از ویرانی مسجد و حسینیه می گذرد و با حال نیمه کاره می باشد و در حال حاضر محل فاقد مسجد و حسینیه ای می باشد که مراسمات مذهبی از قبیل مراسم سوگواری در آن بر پا شود.

بسمه تعالی

عواید وقف باید زیر نظر متولی شرعی در جهت وقف صرف شود و تغییر آن جایز نیست، و الله العالم.

216. فرد خیری قطعه زمین حدود 20 متری به مسجد بخشیده است ولی آن قطعه زمین با مسجد فاصله دارد، یک خانه مسکونی مابین مسجد و زمین فاصله افتاده است. این زمین بخشیده شده به مسجد در حال حاضر کاربری ندارد جهت مسجد با توضیحات فوق خواهشمند است به سؤالات زیر پاسخ دهید:

الف- آیا صیغه وقف بر آن زمین اطلاق می شود؟

اگر به مسجد بخشیده شده ملک مسجد است ولی وقف نیست.

ب- خرید و فروش و تبدیل به احسن کردن آن جایز است يا خير؟

بسمه تعالی

با نظر متولی شرعی مانع ندارد.

ص: 113

ج- لازم به ذکر است فردی که منزل مسکونی ایشان ما بین مسجد و قطعه زمین واقع شده است مقداری جهت مسجد داده و قصد دارد قطعه زمین مسجد را خریداری نمایند.

بسمه تعالی

اگر متولی شرعی صلاح مسجد بداند می تواند زمین را تبدیل کند.

د- آیا می توان سرویس بهداشتی مسجد را به زیر زمین حیاط مسجد انتقال داد؟

بسمه تعالی

اگر موجب تغییر وقف یعنی از بین رفتن حیاط مسجد نباشد و منافات با جهت وقف نیز نداشته باشد اشکال ندارد.

217. در جنب مسجد خانه ای توسط فردی وقف گردیده که بعدا توسط هیئت امناء ترمیم گردید و در وقف شرط نموده است که روحانی مسجد از آن استفاده نماید یا این که از عایدات آن صرف روحانی که در قم مشغول تحصیل است و ایام رمضان و محرم و تابستان به محل می آید به وی پرداخت گردد با توجه به هزینه های جانبی ساختمان مذکور تکلیف چیست؟ آیا می شود به خاطر گسترش مسجد آن ساختمان تخریب و جزء مسجد گردد؟

بسمه تعالی

در فرض مرقوم جائز نیست.

218. شخصی چندین سال پیش با رضایت کامل قطعه زمینی را جهت احداث مسجد و حسینیه بخشیده است قصدش هم قربت الی الله بوده اما پس از گذشت چندین سال که مسجد و حسینیه بنا شده است، اظهار می کند که من راضی نیستم در این مسجد و مکان نماز بخوانند، آیا حق رجوع دارد یا نه در صورت حق رجوع داشتن حکم نماز هایی که مردم تا کنون خوانده اند چیست؟

ص: 114

بسمه تعالی

اگر وقف کرده و تحویل داده است برای ساختن مسجد و حسینیه دیگر در فرض سؤال حقی ندارد.

219. زمینی را چندین سال پیش یکی از اهالی محل وقف مسجد کرده که مسجد بسازد چون زمین در دامنه کوه است و جمعیت آن جا هم خیلی کم و مسجد هم دارد از طرفی هم زمین مزبور کنار جاده ای که محل عبور حیوانات می باشد قرار گرفته امید واریم اجازه فرمائید تا این زمین زیر نظر هیئت امناء مسجد در معرض فروش قرار داده شود و قیمت آن صرف تعمیر مسجد موجود گردد.

بسمه تعالی

اگر پس از وقف نمودن زمین با اجازه واقف در زمین مذکور به عنوان مسجدیت نماز خوانده شده قابل تغییر نیست و گرنه اختیار با مالک شرعی زمین است.

بسمه تعالی

220. معروض می دارد مسجد جامع این محل از دیر زمان محل اقامه جماعت اعاظم شیعه بوده که اخیرا به بهانه تقاطع چهار راه و میدان تخریب گردیده در حالی که از نظر نقشه مصوب اداره مسکن و شهر سازی این مسجد در مسیر قرار نمی گرفته است پس از مراجعات مکرر اعتراف به اشتباه و خلاف خود کردند و قول دادند زمین مسجد را تحویل مؤمنین داده تا تجدید بنا شود اما با تغییر رئیس مجددا از تحویل زمین مسجد خود داری می کنند مستدعی است حکم آن را بیان فرمائید.

بسمه تعالی

تخریب مسجد و تصرف زمین آن بدون مجوز شرعی و قانونی حرام است باید زمین مسجد را جهت تجدید بنای مسجد در آن بر گردانند به علاوه کسی که عمداً یا اشتباها مسجد را خراب کرده، ضامن خسارت ساختمان مسجد نیز هست.

ص: 115

221. اشخاصی اجناسی را به مسجد می دهند که در حال حاضر مورد نیاز مسجد نمی باشد آیا اجازه فروش آن را داریم تا در مخارج مسجد و عزا داری امام حسین (علیه السّلام) به مصرف برسانیم؟

بسمه تعالی

اگر نذر یا وقف باشد فروش آن جائز نیست ولی اگر هدیه باشد فروش آن بستگی به نظر صاحبان وجوه دارد.

222. پولی که نماز گزاران مسجد به متصدیان مسجد (یا صندوق ها) به عنوان کمک و نذر پرداخت می کنند و نیت مصرف آن را مشخص نمی کنند آیا امام جماعت و هیئت امناء می توانند بنا بر صلاحدید علاوه بر مخارج جاری مسجد صرف امور فرهنگی (دعای ندبه، هزینه بسیج و ...) نمایند؟

بسمه تعالی

چنان چه صاحبان پول اختیار آن را به متصدیان وا گذار کرده اند اشکال ندارد.

223. اجناسی که برای مسجد خریداری و یا به صورت هدیه و نذر و وقف داده می شود آیا می توان در مناسبت هایی که در خارج از مکان و محدوده مسجد بر گزار می شود (نماز عید فطر، نماز ظهر عاشورا و ...) استفاده کرد؟

بسمه تعالی

استفاده از اموال وقف و نذر تابع کیفیت وقف و یا نذر می باشد و در اموال اهدائی بستگی به نظر صاحبان وجوه دارد.

224. اگر کسی چیزی را از قبیل فرش، رادیو ضبط، ساعت دیواری، پرده و .... وقف مسجدی نماید آیا می توان بدون اجازه و دخالت آن شخص مورد وقف شده را فروخت و صرف دیگر مخارج مسجد نمود؟

ص: 116

بسمه تعالی

وقف قابل خرید و فروش نیست.

225. اگر مسجد نیازی به چیز وقف شده نداشته باشد به عنوان مثال آن مسجد در حد کافی فرش دارد و آن مورد وقف شده نیز فرش است در این صورت آیا می توان مورد وقف شده را فروخت و صرف دیگر مخارج مسجد کرد؟

بسمه تعالی

مسجد اگر به هیچ وجهی به آن نیاز نداشته باشد می توانند به مسجدی که نیاز دارد منتقل کنند.

226 . عده ای از خیرین ظروفی را جهت اطعام طعام مؤمنین در مجالس عزا داری ائمه معصومین (علیهم السّلام) و استفاده عمومی تقدیم مسجد و حسینیه کرده اند که جزء اموال مسجد و حسینیه به حساب می آید از آن جایی که ظروف مذکور مستهلک شده اند و خبر از نیت اهداء کنندگان نیست که آیا وقف نموده اند یا خیر در فرض مذکور آیا می شود از طریق فروش، این ظروف را تبدیل به احسن نموده و ظروف جدید را جایگزین آن کرد؟

بسمه تعالی

در فرض مرقوم اگر استفاده از این ظروف امکان پذیر نیست به طوری که اگر فروخته نشود موجب از بین رفتن آن می شود می توان با فروش، آن را تبدیل به احسن نمود.

227. آیا دیگ ها و ظروف مسی که وقف مساجد می باشند می توان آن ها را به دلایل بهداشتی یا هزینه سنگین قلع آن ها تبدیل به ظروف آلومنیومی (تبدیل به احسن) کرد یا خیر؟

ص: 117

بسمه تعالی

اگر قابل استفاده در جهت وقف ولو در مسجد دیگر نباشد مانع ندارد.

228. قطعه زمینی در روستا حدود هفتاد سال پیش توسط شخصی جهت احداث مسجد وقف گردیده، که به علت بعد مسافت و نا مناسب بودن زمین مورد نظر بدون هیچ گونه بنا و اقدامی باقی مانده است.

با توجه به متروکه بودن زمین که قابل هیچ گونه استفاده نیست آیا با توجه به شرایط مذکور می توان زمین فوق الذکر را از طریق فروش یا معاوضه به غیر وا گذار نمود تا در مقابل آن وجوه دریافتی زمین یا مکان مناسب دیگر جهت احداث همان مسجد تهیه نمود؟

استدعا دارد با عنایت به احکام حکومتی وضعیت این گونه مکان ها را مشخص فرمائید.

بسمه تعالی

اگر وقف مسجد با قبض معتبر در آن محقق شده فروخته نمی شود و قابل معاوضه نیست، و الله العالم.

229. اخیراً با توجه به افزایش جمعیت و کوچک بودن فضای مسجد مقداری به مساحت قبلی مسجد اضافه و ساخت و ساز جدیدی وصل به بنای قبلی احداث و مساحت مسجد را وسعت بیشتری داده شده است، مضافاً مقداری از اصل بنای قبلی مسجد را که از بدو تأسیس به عنوان مسجد استفاده می شد از حالت مسجد خارج و به عنوان آب دار خانه جدا گردیده و هزینه زیادی انجام شد و فعلا به عنوان آب دار خانه یا چای خانه استفاده می شود و این امر در زمان تغییر و تحول مسجد مورد اعتراض چند تن از اعضای هیئت امناء قرار گرفته، در این رابطه ما را ارشاد فرمائید و بفرمایید که حکم چیست؟

بسمه تعالی

تغییر و تبدیل وقف جایز نیست و مقداری از مسجد که آب دار خانه شده باید

ص: 118

تغییر کند و به صورت مسجد بر گردد و احکام مسجد بر آن مترتب است.

230. جهت احداث مسجد جدید آیا می توان پی مسجد را در داخل مسجد قبلی قرار دارد و در نتیجه دیوار مسجد قبلی بیرون از مسجد جدید قرار گیرد؟

بسمه تعالی

تغییر و تبدیل وقف جایز نیست.

231. برادران بسیج پایگاه بسیج مسجد در راستای ترویج فرهنگ شهادت و ایثار تصمیم به دفن شهدای گمنام دفاع مقدس در حیاط مسجد گرفته اند آیا دفن کردن پیکر مطهر شهید در حیاط مسجد که صیغه مسجد در آن جاری نشده است جائز است؟

بسمه تعالی

اگر حیاط وقف نباشد مانعی ندارد.

232. تکلیف نماز خواندن در زمین های موقوفه ای که فعلاً تبدیل به واحد های تجاری شده چیست؟ لازم به ذکر است که زمین های مذکور جزء موقوفات یک مسجد می باشد که در آمد های آن صرف امورات مسجد می شود.

بسمه تعالی

اگر وقف منفعت باشد و در آن جا ساختمان ساخته شده تا منافع آن خرج مسجد شود، نماز خواندن در آن جا اشکال ندارد.

233. زمین هائی وقف بر حمام یا مسجد بوده که از عواید آن برای مخارج حمام یا مسجد استفاده می گردید و فعلا روی زمینی که قسمتی از حمام و قمستی از مسجد مسجدی بنا گردیده، نهایتا برای زمین اجاره بها طبق نظر افراد خیر بر آورد گردیده است اولا آیا اصل این کار شرعا

ص: 119

جائز بوده یا خیر؟ و ثانیاً با توجه به این که زمین وقف است آیا حکم مسجد پیدا می کند یا خیر و وقوف افراد جنب .... در این مسجد چگونه است؟

بسمه تعالی

وقف قابل خرید و فروش و تغییر و تبدیل نیست و از موقوفه باید در همان جهت وقف استفاده شود بله زمینی که وقف منفعت باشد می توان به صورت بلند مدت برای ساخت مسجد در آن اجاره کرد و در آمد حاصله را در جهت وقف صرف نمود و در این صورت حکم مسجد را خواهد داشت.

بسمه تعالی

1.234. شخصی ملکی را وقف کرده که از عایدات آن صرف حرم مطهر گردد متولی وقت این ملک را در اختیار یکی از مراکز فرهنگی قرار داده است که در ملک مسجدی نیز از کمک های مختلف ساخته شده است. آیا مسئولین امر می توانند این قسمت را به عنوان مسجد وقف نمایند یا خیر و چنان چه راهی برای وقف مسجد نیست آیا لازم است ما معامله مسجد با این مکان در احکام شرعی داشته باشیم یا خیر؟

2. زمینی را سازمان های دولتی وا گذار کرده اند جهت ساخت مستغلات برای دانشگاه در این زمین ساختمانی به عنوان مسجد نیز از محل کمک های دولت و مردم ساخته شده است اکنون سؤال این است که آیا این بنا حکم مسجد دارد یا خیر ؟

بسمه تعالی

1. زمین موقوفه قابل وقف مجدد نیست ولی اجاره دادن بلند مدت آن توسط متولی شرعی برای ساختن مسجد اشکال ندارد و مبلغ اجاره باید در جهتی که برای وقف معین شده مصرف شود.

2. در صورتی که افراد صاحب زمین مذکور اجازه ساختن آن را به عنوان مسجد بدهند و یک نفر هم نماز بخواند حکم مسجد را دارد.

235. زمینی به مساحت 500 متر مربع توسط دو نفر خیر جهت ساختن مسجد تقدیم و وقف نموده اند در صورتی که

ص: 120

زمین وقف آستان قدس رضوی (علیه السّلام) می باشد آیا اولاً: زمین وقف را دو مرتبه وقف مسجد می توان کرد یا خیر ؟

ثانیاً: در پشت بام این مسجد می توان منازلی برای زائرین محترم ساخت و یا برای امام جماعت احداث کرد یا خیر؟

ثالثا: این مسجد نماز خانه است یا حکم مسجد را دارا می باشد ؟

بسمه تعالی

وقف قابل وقف مجدد نیست لیکن اجاره زمین موقوفه به مدت معتنابه برای ساخت مسجد اشکال ندارد و در این صورت بنای احداثی مسجد در زمین موقوفه احکام و آثار مسجد را دارد و پس از احداث مسجد مجاز نیستند در پشت بام آن ساختمان جدیدی برای هر منظور دیگر احداث نمایند لیکن مانعی ندارد زمین موقوفه را برای احداث مسجد و ساختمان مسکونی فوقانی و یا برای منافع دیگر اجاره دهند و در ابتدای امر، احداث بنا ها بدین منظور یعنی یک طبقه مسجد و یک طبقه مسکونی و یا تجاری احداث شود در این صورت اشکال ندارد.

236. در یکی از روستا ها در سال های گذشته دور افرادی ظروف مسی از قبیل کاسه و پیاله و مجمعه و غیره خریده و وقف مسجد محل کرده اند و مورد استفاده عموم بوده اخیرا با پیدایش ظروف ملامین و استیل بعضی از آن ظروف مسی را مثل مجمعه استفاده می کردند ولی کاسه و پیاله ها را چند سال است که استفاده نمی کنند و می گویند سنگین است در حال حاضر کسانی از اهالی تصمیم گرفته اند که کلیه ظروف مسی را به فروش برسانند در بازار و با پول آن ظروف جدید خریداری کنند آیا این کار با توجه به وقفیت ظروف فوق الذکر مجاز است یا خیر؟ مستدعی است حكم الله را بیان فرمائید.

بسمه تعالی

اگر قابل استفاده در جهت وقف ولو در مسجد یا حسینیه دیگر باشد فروش و تبدیل آن جایز نیست.

به خاطر نبود امکانات فرهنگی و ورزشی، آب دار خانه قدیمی مسجد را که دیگر از آن استفاده نمی شود به محل باشگاه بدن سازی تبدیل کرده ایم چون که آب دار خانه وصل به

ص: 121

مسجد است و تعدادی از جوانان ضمن این که مسائل دینی خود را انجام می دهند در باشگاه هم شرکت می کنند آیا از نظر شرعی ورزش کردن در این محل اشکال دارد یا خیر؟

بسمه تعالی

تبدیل آب دار خانه مسجد به باشگاه جایز نیست.

1.237. در یکی از محله های شهر توسط فرد خیر و نیکو کاری قطعه زمینی جهت احداث مسجد امام صادق (علیه السّلام) وقف گردیده و به قصد مسجد نیز در آن زمین اقامه نماز گردیده است، حالیه با توجه به این که جهت استفاده بهینه و مطلوب از چندین مکان مذهبی، فرهنگی، هیأت امناء محترم مسجد مذکور در نظر دارند زمین را به فروش رسانده و در مکانی مناسب تر بدین منظور زمینی تهیه گردد و آن گاه مسجد امام جعفر صادق (علیه السّلام) احداث گردد. علی هذا از محضر مبارک حضرت عالی استدعا داریم در صورت صلاحدید اجازه فرموده تا نسبت به فروش زمین مزبور و تبدیل به احسن کردن آن اقدام گردد.

2. توسط هیأت عزا داری و با کمک های مردمی یک قطعه جهت بر گزاری مراسم خریداری گردیده، مستدعی است جهت استفاده بهینه اجازه بفرمائید زمین مذکور فروخته شود و در راستای احداث مسجد امام صادق (علیه السّلام) هزینه گردد.

بسمه تعالی

1- زمین مذکور که جهت احداث بنای مسجد در آن وقف شده و به حساب مسجد بودن در آن نماز خواندند حکم مسجد بر آن مترتب است و قابل تغییر و تبدیل و فروش نیست.

2- زمینی را که با تبرعات مؤمنین خریده اند باید در همان جهتی متبرعین برای آن پول داده اند استفاده شود، و اگر تا به حال به وقفیت در نیامده، فروش و تغییر جهت استفاده از آن موقوف به اجازه و اذن همه ی افراد اهداء کننده پول خرید آن است.

238. آیا هیأت امنای مسجد حق دارند اموال و سرمایه مسجد

ص: 122

را در عمران آبادانی محل از جمله راه سازی و مدرسه سازی و ... مصرف کنند یا نه؟ و در صورت آگاه نبودن به مسئله (که هیأت امناء به خاطر عمران و آبادانی مبالغی از پول مسجد را جهت عمران و آبادنی مصرف کرده اند) چه دستوری می فرمایید؟

بسمه تعالی

حق ندارند اموال مسجد را در غیر مخارج مسجد صرف کنند و اگر خرج کرده اند ضامن هستند.

239. شخصی یک تخته فرش به مسجد اهداء نموده و اکنون این فرش در مسجد بلا استفاده مانده است.

آیا می توان آن را فروخت و مبلغ حاصل آن را در موارد دیگر مسجد صرف کرد؟

بسمه تعالی

اگر استفاده از آن در همان مسجد به هیچ وجه امکان ندارد در مسجد دیگری بهره برداری کنند و اگر آن هم امکان ندارد در مصالح عامه از آن استفاده نمایند و اگر بهره برداری از آن ممکن نیست مگر به فروش آن، می توانند بفروشند و پول آن را به همان نحو و ترتیب که گفته شد مصرف کنند.

240. اهالی محل مقداری پول جهت خریدن ظروف برای مسجد و عده ای هم به این نیت که هم برای مسجد و هم جهت کرایه دادن خارج از مسجد جمع آوری کرده اند و امروزه آن ظروف برای مراسم عروسی ختم و ... از مسجد خارج شده و مورد استفاده قرار می گیرد.

آیا می توان ظروف مسجد را جهت مصارف عروسی بیرون برد ولو کرایه آن را پرداخت نمایند؟

و یا به طور کلی لوازمات مسجد (اعم از بلند گو، فرش، ظروف، جزوات قرآن و ...) را می توان از مسجد بیرون برد؟ و یا آن که می توان این ظروف را فقط کرایه داد و برای مسجد ظروف دیگر تهیه کرد؟

ص: 123

بسمه تعالی

آن چه را برای مسجد وقف کرده اند حتی حق بیرون بردن از مسجد را ندارند و غیر آن بستگی به نحوه وقف دارد.

241. در روستائی از زمان قدیم تکیه ای وجود داشته که اهالی به علت منحصر به فرد بودن آن موقوفات حسنیی را به آن اختصاص می داده اند حالیه با عنایت به افزایش جمعیت، تکیه فوق الاشاره گنجایش کافی نداشته و مردم بالا جبار در سرما و گرما در خارج از آن جهت مراسم عزا داری و غیره به سر می برند لذا اهالی با همیاری و همدلی اقدام به احداث حسینیه جدیدی به نام مبارک قائم آل محمد (عجل الله تعالی فرجه) نموده اند. خواهشمند است نظر مبارک مقام معظم رهبریت و مرجعیت را در خصوص سؤالات ذیل اعلام تا ملاک عمل واقع گردد.

آیا می توان از وسائل تکیه مذکور اعم از فرش و ظروف و غیره در حسینیه جدید استفاده نمود یا خیر؟ لازم به توضیح است مقدار زیادی از وسایل ذکر شده مازاد و بلا استفاده می باشد و تأمین وسایل برای حسینیه جدید با توجه به این که اکثر اهالی از قشر مستضعف و محروم جامعه می باشند معذوراتی را به دنبال دارد.

با عنایت به این که تکیه مذکور ظرفیت و گنجایش کل جمعیت روستا را ندارد و از طرفی جمعیت روستا آن قدر زیاد نیست که بتوان به طور هم زمان از هر دو مکان استفاده نمود در خصوص نحوه استفاده از آن چگونه باید عمل نمود؟

بسمه تعالی

وسائل حسینیه قدیمی تا قابل استفاده در آن حسینیه می باشد باید در همان محل از آن استفاده شود مگر احراز شود که وقف آن به نحو عام بوده یا اهدائی و در اختیار متصدیان باشد که در این صورت مانع ندارد.

242. آیا زمینی که برای حسینیه یا مسجد وقف شده است در آن زمین ساختمانی نیز ساخته شده است می توان آن را خراب یا تصرف کرد؟ با لفرض اگر هم کسی تصرف کرد حکم آن چیست ؟

ص: 124

بسمه تعالی

اگر وقف تمام شده نمی توانند تصرف کنند و چنان چه اختلافی هست نیاز به مرافعه شرعیه دارد.

243. در ایام سابق یک عده مؤمنین این ده یک امام بار گاه (حسینیه) کوچک بنا نموده اند بعد از چند سال چون ده وسعت پیدا نموده و مردم هم زیاد شدند، مؤمنین همین ده در محله دیگری یک حسینیه دوم که وسیع تر است بنا نمودند سال های سال می گذرد که در هر دو حسینیه در ایام محرم و غیره عزای امام حسین (علیه السّلام) بر پا می کردند و می کنند اما مردمان این ده می خواهند تمام مجالس و محافل دینی به صورت اجتماعی به اتفاق انجام دهند و صورت اتحاد و اتفاق که به نظر ما می رسد از این قبیل است که تمام متبرکات محرم در حسینیه دیگر که وسیع تر است ببریم و همین جا عزای حسینی را به انجام برسانیم و متبرکات دوباره تا سال آینده در همان حسینیه کوچک بگذاریم ولکن مسئله این است هر حسینیه یک موقوفه خصوصی دارد از قسم زمین و دکانات آیا مرد مان ده می توانند از منافع موقوفات هر دو حسینیه مشترکا صرف در مجالس سید الشهداء (علیه السّلام) ارواحنا له الفداء اجتماعی به صورت اتفاق و اتحاد صرف در انتظام و مصارف مجالس صرف نمود یا نه؟ حال این که هیچ یک از دو حسینیه از مقصد وقف مثل مرثیه حسینی و مجالس و محافل خالی نمی ماند.

بسمه تعالی

موقوفه هر حسینیه باید صرف در همان حسینیه بشود و اگر برای عزا داری است باید صرف در عزا داری شود و صرف در خلاف آن جایز نیست و در هر صورت اولی و احوط آن است که در هر دو حسینیه عزا داری کنند، و الله العالم.

244. از محل نذورات و هدایا و جوهی که توسط مردم پرداخت شده مقداری لوازم از قبیل دیگ، ظروف و وسائل پذیرائی جهت استفاده در حسینیه خریداری شده است. لازم به ذکر است که اکثر قریب به اتفاق افراد صیغه شرعی به عنوان وقف نخوانده اند. حال از محضر حضرت عالی استدعا

ص: 125

دارد حکم شرعی نسبت به استفاده از وسائل مذکور در جلسات عمومی از قبیل ختنه سوری عروسی و ... در قبال پرداخت وجهی در ازاء آن که در جهت موارد مورد نیاز حسینیه مصرف گردد بیان فرمائید مکان اشکال دارد یا خير؟ لطفاً حكم شرعی مسئله را بیان فرمائید.

بسمه تعالی

اگر منافات با جهت وقف نداشته باشد اشکال ندارد.

245. به منظور بر گزاری مراسم توسط اشخاص فرش هایی برای امام زاده محل خریداری گردیده که اخیرا توسط یک فرد خیر ایوان امام زاده مفروش شده و طبعا فرش های خریداری شده بلا مصرف گردیده و کنار گذاشته اند، آیا مقام معظم رهبری اجازه می فرمایند فرش های خریداری شده تبدیل به وسایل مورد نیاز دیگری از قبیل دستگاه صوتی برای مجالس فاتحه خوانی شود و یا در مهدیه ای که در جنب امام زاده قرار گرفته و یا مساجدی که در محل موجود است و نیاز به آن فرش ها دارد استفاده شود؟

بسمه تعالی

فروش فرش امام زاده جائز نیست و اگر در محل موقوفه قابل استفاده نیست به امام زاده دیگر منتقل کنند و اگر به هیچ وجه قابل استفاده نیست می توانند تبدیل به احسن کنند.

246. عباسیه محل ما دارای حدود دو تن ظروف مسی است که روی بعضی از آن ها مهر وقف نیز ضرب شده است با توجه به این که امروز ظروف مسی مورد استفاده نمی باشد و ظروف مذکور بلا استفاده مانده است و احتمال تلف شدن آن ها نیز می رود، آیا اجازه می فرمائید که این ظروف را به فروش رسانده و از قیمت آن ظروفی را که امروز مورد استفاده است تهیه نمائیم ؟

بسمه تعالی

اگر ظروف قابل استفاده است در جهت وقف ولو در حسینیه دیگر فروش آن جایز نیست، و الله العالم.

ص: 126

247. به دلیل خالی شدن این محل از سکنه حسینیه دیگر هیچ فایده ای ندارد یعنی دیگر آن جا حسینیه ای بناء نمی شود مقداری آهن به جا مانده است هیئت عزا داران علی اصغر (علیه السلام) تصمیم گرفتند که یک انباری جهت وسایل هیئت درست کنند آیا اجازه می فرمائید از این آهن حسینیه مخروبه استفاده کنند یا حکم چیزی دیگر است؟

بسمه تعالی

اگر آهن ملک اشخاص است باید رضایت آنان تحصیل شود و چنان چه متعلق به حسینیه است در صورتی که استفاده از آن ها در این حسینیه ممکن نیست باید در حسینیه دیگر از آن ها استفاده شود، و الله العالم.

248. عده ای از خیرین حدود 30 سال قبل خانه ای را به عنوان حسینیه خریدند و اخیراً به دلیل کوچک بودن حسینیه سابق را فروخته و با کمک های دیگری که جمع آوری کردند خانه ای بزگتر را به همین عنوان خریداری نمودند. منتهی تعدادی از کسانی که قبلا در خرید حسینیه سابق سهیم بودند از این عمل اعلام نا خرسندی کرده و رسما هم اعلام می کنند که نسبت به سهمی که داده اند رضایت ندارند، آیا هیئت امناء از باب تبدیل به احسن اجازه چنین عملی را داشته اند یا نه؟

بسمه تعالی

اگر منزل را برای حسینیه وقف کرده بودند قابل خرید و فروش نیست.

249. با کمک افراد خیر خواه و مردم مذهبی یک باب حسینیه ساخته شده است اکنون چون راه دور است و مردم نمی توانند در آن حسینیه ایاب ذهاب داشته باشند اکثر اعضاء هیئت پیشنهاد داده اند که حسینیه فروخته شود و در منطقه سکونت اعضاء با همان پول فروش حسینیه محلی دیگر تهیه شود که مورد استفاده بیشتر باشد، واقعیت این است که این حسینیه ساخته شده هیچ گونه

ص: 127

رونقی نداشته و به دلیل زحمت و دوری رفت و آمد موجب غصه و حسرت اعضاء گردیده.

سؤال این هیئت این است که با چنین شرایطی آیا امکان فروش این حسینیه از لحاظ شرعی وجود دارد یا نه ؟

اگر نمی توان این حسینیه را فروخت، آیا می توان به عنوان محل در آمد مثل درمان گاه و شغلی دیگر بهره برداری نمود و از در آمد آن حسینیه ای در محل سکونت اعضاء تهیه

کرد یا نه؟

بسمه تعالی

حسینیه را نمی توانند بفروشند یا آن را به غیر حسینیه تغییر دهند، و الله العالم.

250. حسینیه شهداء با داشتن اموال مختلف از جمله کالا های اهدائی و دیگ های مسی می باشد که بعضا وقف حسینیه شهداء گردیده است و در حال حاضر دیگ های مسی با چند مرحله استفاده در پخت غذا و حرارت شعله گاز می بایست با قلع سفید گردد که هر چند وقت هزینه زیادی در بر خواهد داشت از آن جائی که دیگ های آلومنیوم چنین مشکلی را ندارد لذا از نظر بهاء دیگ تبدیل دو یا سه دیگ مسی به یک دیگ آلومنیوم مقدور خواهد بود. خواهشمند است در خصوص تبدیل دیگ حسینیه شهداء را ارشاد فرمائید.

بسمه تعالی

اگر قابل استفاده هر چند در حسینه های دیگر نیست تبدیل مانعی ندارد.

251. هیئت امناء حسینیه ای در نظر دارد جهت کسب در آمد حسینیه، آشپز خانه حسینیه را با تمام وسائل پخت و توزیع به اشخاص واجد شرائط به صورت قرار دادی مشارکت وا گذار نماید. از آن جائی که تمام وسائل و لوازم و اصل ساخت آشپز خانه از کمک مالی افراد خیر و هم شهریان تأمین شده است و مربوط به خود حسینیه و هیئت می باشد خواهشمند است صورت شرعی این عمل را اعلام بفرمائید.

ص: 128

البته قابل ذکر است در آمد حاصله از این کار صرف امور مذهبی و تبلیغی و نگه داری خود حسینیه خواهد شد.

بسمه تعالی

چنان چه کسانی که پول وسائل و لوازم مذکور را داده اند برای استفاده در خصوص حسینیه و هیأت بوده، استفاده کردن به صورت دیگر جائز نیست.

252. به همت اهالی محل حسینیه ای بنا شده است و هر ساله ایام محرم مردم به صورت نذر و غیر نذر و ارادتی به خاندان آل عبا (علیهم السّلام) دارند کمک های نقدی و غیر نقدی از قبیل ظروف، بلند گو، رادیو و غیره جهت مصارف عزا داری ابا عبد الله (علیه السّلام) تحویل هیأت امنای حسینیه می دهند. آیا از این وسائل جهت استفاده غیر از مراسم عزا داری از قبیل استفاده در مراسم فوت اشخاص در قبرستان و یا مراسم عروسی و غیره می شود استفاده نمود؟

بسمه تعالی

بستگی به کیفیت وقف وسائل مذکور دارد.

253. ساکنین روستا جهت اقامه مجالس عزا و انجام مراسم سوگواری خامس آل عبا (علیهم السّلام) قصد احداث یک حسینیه بزرگ در کنار حسینیه صغیر قدیمی را دارند و با بناء حسینیه جدید ضرورت دارد که حسینیه فوق الذکر تخریب تا جزء حیاط و فضای حسینیه جدید در آید تا هیأت و عزا داران بتوانند به نحو احسن اقامه عزا کنند.

لذا تخریب حسینیه فوق الذکر و الحاق آن به فضا و حیاط حسینیه جدید جایز می باشد یا خیر؟

بسمه تعالی

تخریب حسینیه قدیم برای تجدید بنا و الحاق آن به شبستان حسینیه جدید مانع ندارد ولی قرار دادن آن جزء حیاط خلاف وقف بوده و جایز نیست. انشاء الله موفق باشید.

ص: 129

254. آیا می توان از محل در آمد های حاصله از موقوفاتی که طبق نظر واقف می بایستی جهت بر گزاری مجالس سوگواری حضرت ابا عبد الله الحسین (علیه السّلام)در ماه محرم و صفر هزینه شود مبلغی را بابت دیه و خون بهای متولی و اولاد واقف هزینه نمود؟

بسمه تعالی

عوائد وقف باید در جهت وقف صرف شود و صرف در غیر آن جایز نیست و برای تشخیص موضوع باید به وقف نامه مورد اطمینان مراجعه شود، و الله العالم.

255. آیا با پول موقوفات و نذورات امام زاده ها می توان ماشین به نام وقف و یا امام زاده خرید و آن را در اختیار اداره اوقاف قرار داد تا استفاده نماید؟ آیا می توان کارمند و کارگر امام زاده و یا موقوفات که حقوق بگیر وقف و امام زاده می باشد به صورت تمام وقت در اختیار اداره اوقاف باشد؟

بسمه تعالی

در مصرف عوائد موقوفات باید طبق نظر واقف عمل شود و نذورات نیز در هر راه مشروعی که نذر شده مصرف شود و نذر بر امام زاده باید صرف مصالح آن امام زاده شود و از آن جمله است اجرت کسانی که برای آن امام زاده زحمت می کشند.

256. شخصی از محل در آمد و عواید موقوفه و از محل وا گذاری حقوق استیجاری املاک آن، مبادرت به احداث اعیان بر روی عرصه ی متعلق به ثلث که وقف نبوده، نموده است و و اعیان مورد بحث را ابتداءً به تصرف موقوف عليهم نیز داده است، نظر حضرت عالی را در خصوص اعیان مورد بحث و این که متعلق به چه شخصی می باشد بیان فرمایید.

بسمه تعالی

اگر شرعاً مجاز به صرف در آمد موقوفه در احداث بنای اعیانی دیگر بوده، آن اعیانی احداثی حکم وقف را دارد که باید در آمد آن در همان جهت وقف موقوفه ی اولی صرف شود.

ص: 130

257. مقدار زیادی کاسه مسی مربوط به حسینیه روستا است که قابل استفاده نیست و استفاده از آن ها معمول نیست تکلیف ما در این مورد چیست؟

بسمه تعالی

چنان چه آن ظرف ها در آن حسینیه که برای آن وقف شده قابل استفاده نباشد و در حسینیه های دیگر هم قابل استفاده نباشد؛ می توانید آن را با ظرف های قابل استفاده مبادله نمایید.

258. زمینی جهت ساخت مسجد وقف شده در طراحی جهت ساخت، قسمت زیر زمینی آن جهت امور فرهنگی - ورزشی مسجد در نظر گرفته شده است. این قسمت از شبستان مسجد کاملا مجزا است آیا این امر اشکالی دارد؟

بسمه تعالی

از ابتدا واقف می تواند یک قسمت زمین خود را برای غیر مسجد وقف کند، اما پس از وقف برای مسجد نمی تواند آن را تغییر دهد.

259. پدرم قطعه زمینی را که تعدادی درخت خرما در آن وجود دارد برای اطعام در ایام عاشورا و شب های قدر وقف کرده است و اکنون حدود صد سال از عمر درخت های موجود در آن می گذرد و از قابلیت انتفاع خارج شده اند با توجه به این که این جانب پسر بزرگ و وکیل و وصی پدرم هستم آیا جایز است این زمین را فروخته و با پول آن مدرسه و حسینیه ای بسازم تا صدقه جاریه ای برای پدرم باشد؟

بسمه تعالی

اگر زمین هم وقف باشد به مجرد خروج درختان وقفی موجود در آن از قابلیت انتفاع فروش و تبدیل آن جایز نمی شود، بلکه واجب است در صورت امکان به جای آن ها هر چند با صرف پول درختانی که از قابلیت انتفاع، خارج شده اند درختان جدید خرما، کاشته شود تا منافع آن ها در جهت وقف مصرف شود و در غیر این صورت باید از زمین موقوفه

ص: 131

به صورت دیگری استفاده شود هر چند با اجاره دادن آن برای زراعت یا ساخت خانه و مانند آن و مصرف در آمد آن در جهت وقف باشد و به طور کلی تا زمانی که به نحوی از انحاء استفاده از زمین موقوفه امکان دارد خرید و فروش و تبدیل آن جایز نیست، ولی فروش نخل های موقوفه در صورتی که ثمره ندهند اشکال ندارد و در صورت امکان باید پول آن ها برای کاشت درخت های جدید مورد استفاده قرار گیرد و در صورتی که امکان نداشته باشد، باید در همان جهت وقف مصرف گردد.

260. در مواردی که حفظ مال موقوفه مسجد مثل فرش و موکت مندرس، با بهداشت و نظافت آن مكان مقدس منافاتی داشته باشد تبدیل به احسن نمودن این گونه اجناس موقوفه چه حکمی دارد؟

بسمه تعالی

با امکان استفاده از آن ها فروش و تبدیل آن ها جایز نیست و سعی نظافت و بهداشت را در مورد آن ها حفظ کنند.

261. شخصی وصیت کرده است که خانه ام را بفروشید و مصرف مسجد و حسینیه بنمائید و خانه مذکور دارای چند اصله درخت نخل خرما می باشد و این نخل ها هم برای خیرات و مبرات است، حال که موکل می خواهد خانه را بفروشد خریدار می گوید همراه با نخل ها می خرم و بدون نخل خانه را نمی خرد و با توجه به این که نخل ها برای خیرات در نظر گرفته شده است تکلیف چیست لطفا بیان فرمائید.

بسمه تعالی

در فرض مرقوم نمی توانند نخل ها را بفروشند و باید در خیرات از آن ها استفاده کنند بلی اگر خیرات شامل صرف پول خود نخل در مسجد و حسینیه هم باشد می توانند بفروشند و پول آن را صرف در مسجد و حسینیه کنند، لکن اگر نخل این طور اختصاص به خیرات داده شده که با وجود عین عوائدش صرف در خیرات شود نمی توانند آن را بفروشند، و الله العالم.

ص: 132

262. این جانب متولی موقوفه مختصری هستم که جهت آن وقف در امور عزا داری و مجالس سوگواری حضرت ابا عبد الله الحسین (علیه السّلام) و همچنین برای باز سازی حسینیه موقوفه (به حسب نیاز آن) و مازاد در تصرف خود متولی می باشد، موقوفه کشت و باغ است، باغ اولی که دارای 18 درخت بود الان به خاطر خشک شدن فقط 8 درخت دارد و بقیه تلف شده است و از باغ دومی نیز از میان 13 درخت 11 درخت مانده است و چون هر دو این باغ ها امروز در آبادی مردم افتاده است نا چاریم که آن را بفروشیم و از قیمت حاصله آن طبق شرائط واقف یا حسینیه موجود را باز سازی کنم و یا ملک دیگری بخرم، لذا از جناب عالی تقضا می کنم که به فروش آن (باغ) اجازه مرحمت بفرمائید.

بسمه تعالی

اگر امکان استفاده از باغ های مذکور نیست و ما بقی درخت ها در معرض از بین رفتن هستند می توانید آن ها را فروخته و با پول آن باغ یا مکانی را تهیه کنید تا منافع آن در راه وقف مصرف شود.

263. رقبات موقوفه از قبیل نخل و اراضی دیمی تقریباً فاقد درآمد گردیده و هزینه آن بیش از درآمد آن می باشد و به همین جهت به دلیل نداشتن در آمد سال ها است که نیت واقف تقریباً تعطیل گردیده است.

بر این اساس از آن مقام معظم تقاضامندیم که اجازه فرمایند با فروش این رقبات و خرید رقبات جدید و تبدیل به احسن موقوفه اقدام نموده و در جهت نیت واقف به مسجد موقوفه کمک نمائیم.

بسمه تعالی

در صورتی که املاک موقوفه مذکوره منفعت معتدبه ندارد فروش و صرف ثمن آن در خرید چیزی که دارای منفعت باشد اشکال ندارد و صرف در آمد حاصله از آن در ساخت و ساز مسجد بلا مانع می باشد.

264. در آمد حاصله از زمینی زراعی وقف بزرگ داشت و بر پائی مراسم عزا داری سرور شهیدان حضرت ابا عبد الله

ص: 133

الحسین (علیه السّلام) گردیده و هزینه کرد فوق نیز طی ده ها سال در محلی خاص انجام پذیرفته است. قابل ذکر است که در متن وقف نامه محل خاصی ذکر نگردیده است، آیا می توان نسبت به تغییر محل هزینه اقدام نمود و یا این که عمل ده ها سال گذشته موجب الزام بر ادامه روال ماضی خواهد شد.

بسمه تعالی

اگر معلوم نیست که برای خصوص آن محل وقف شده و وقف نامه مطلق است می توانند در جای دیگر صرف در عزا داری کنند هر چند احوط ادامه همان روال گذشته است.

265. حقیر متولی بخشی از موقوفات امام حسین (علیه السّلام) در منطقه می باشم مردم آن منطقه بنا به علاقه ای که به حضرت رسول اکرم (صل الله علیه و اله) و ذریه زهرای اطهر (سلام الله علیها) و ائمه معصومین (علیهم السّلام) خصوصا امام حسین (علیه السّلام) دارند تعدادی از نخیلات خود را طلبا لمرضات الله وقف موالید و شهادت آن بزرگ واران می نمایند تا در موقع تولد یا شهادت برای آن ها اقامه مجلس شود و این رسم دیرینه از قدیم الایام تا حال در آن منطقه بوده و هست. مطلبی که قصد دارم به استحضار حضرت عالی برسانم آن است که نخیلات موقوفه به طور پراکنده و اندک است به طوری که جمع آورى عایدات آن با مخارج از عایدات نخيلات فوق الذكر بیشتر می شود لذا بنا به مسئله تبدیل به احسن استدعای آن را دارم که معظم له نظر مبارک را در مورد فروش نخیلات مذکور و سپس خرید آن در یک جا مرقوم فرمایند لازم به تذکر است که بعضی از واقفین زنده و بعضی هم در قید حیات نیستند.

بسمه تعالی

معلوم است که با امکان استفاده از نخیلات و صرف عواید در جهت وقف، تبدیل جایز نیست و در غیر این صورت تبدیل به احسن مانع ندارد و تشخیص آن با متولی می باشد.

266. به استحضار می رسانم که کاروان سرایی در 40 الی 50 سال پیش در روستائی مورد استفاده قرار می گرفت و

ص: 134

مقداری موقوفه برنج (شالی) داشت که در تعمیر این کاروان سرا خرج می شد، بعد ها به خاطر وجود امکانات، این کاروان سرا مخروبه شد و زمین آن را تبدیل به خانه بهداشت کردند، از آن جایی که خانه بهداشت از طرف مرکز بهداشت تأمین شده و لازم ندارد که موقوفه خرج تعمیرش شود و از طرفی برق و نظافت مسجد محل از جایی تأمین نمی شود و اگر شرعاً ممکن باشد دستور بفرمایید که این موقوفه را صرف مخارج مسجد کنیم.

بسمه تعالی

در فرض مرقوم اگر عمل به وقف ممکن نیست می توانند زیر نظر متولی شرعی عوائد را صرف در مطلق خیرات از جمله مخارج مسجد بنمایند، و الله العالم.

267. شخصی در زمان گذشته مقدار زمینی را وقف کرده که حاصل این زمین را در ماه محرم و صفر ده روز در منزل خودش برای امام حسین (علیه السّلام) روضه خوانی کند پسر متولی می گوید من پیر شدم و قوت من نمی گیرد که کار کنم و از در آمد این زمین ده روز در منزل روضه خوانی کنم و امروز خرج چقدر زیاد است و زمین نام برده این قدر در آمد ندارد، سؤال این جاست آیا می شود تمام در آمد آن زمین را مثلا در دهه عاشورا به حسینیه بدهم و خرج کنند، و یا در دهه عاشورا یک شب یا یک روز غذا درست کنم و به عزا داران حسینی بدهم یا خیر؟ اگر نمی توانم آیا می شود زمین را تبدیل به چیز دیگر کرد یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر ممکن است باید به همان طور که وقف شده عمل شود و اگر ممکن نیست هر طور ممکن است در روضه خوانی صرف کنند.

268. حمام قدیمی روستا که توسط بانویی وقف نموده و اکنون مخروبه شده و دیوار های مخروبه حمام به علت بلا استفاده بودن تخریب گردیده و خاک های اضافه را بیرون برده و محدوده حمام را دیوار کشی نموده اند و مکان آن

ص: 135

در کنار مسجد واقع شده است و مسجد روستای مذکور در ماه رمضان و محرم گنجایش جمعیت روستا را ندارد و فضای بهتر از مکان مذکور برای توسعه مسجد وجود ندارد آیا حضرت عالی اجازه می دهید در این زمین وقف شده فضای مسجد را گسترش دهند ضمنا در حال حاضر روستای فوق حمامی را که توسط جهاد سازندگی در اوایل انقلاب احداث شده مورد استفاده عمومی قرار می گیرد و نیاز به مکان وقف شده نمی باشد. و السلام

بسمه تعالی

اگر حمام قابل استفاده نیست و تعمیر آن و استفاده از آن در جهت وقف ممکن نیست می توانند از آن در مطلق خیرات از جمله توسعه مسجد استفاده کنند ولی حکم مسجد پیدا نمی کند، و الله العالم.

269. دیگ های بزرگ مسی که وقف عموم و به نام افراد مشخص می باشد که به دلیل مستهلک شدن و هزینه بالای قطع آن قابل استفاده نمی باشد و در انبار موجود می باشد، آیا می شود آن ها را تبدیل به احسن نمود و وقف همان افراد کرد؟

آيا ظروف وقف شده که قابل استفاده نیست با اجازه وقف کننده یا وارثین وقف کننده می توان آن ها را تبدیل به احسن نمود؟

سماور هایی جهت استفاده عموم از بدو تأسیس حسینیه و مسجد وقف شده است که به دلیل فرسودگی قابل استفاده نیست و مشخص نیست چه کسی وقف نموده است آیا می شود آن ها را تبدیل به احسن نمود؟

بسمه تعالی

اگر امکان استفاده از ظروف دیگ ها و سماور های موقوفه در آن حسینیه و مسجد نیست به حسینیه و مسجد دیگر داده شود و چنان چه به هیچ وجه قابل استفاده نباشند تبدیل آن ها به احسن اشکال ندارد.

270. تعداد 19 اصله درخت نخل به عنوان وقف سيد الشهداء

ص: 136

امام حسین (علیه السّلام) جهت روضه خوانی وقف گردیده که در آمد آن طبق روال برای روضه خوانی مصرف می گردیده، اکنون به جهاتی در نظر است که مبلغ در آمد را در غیر از روضه خوانی از قبیل طعام، و یا سایر مصارف در راه امام حسین (علیه السّلام) خرج نمائیم، آیا شرعاً جایز است یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر وقف با قبض متولی شرعی تمام شده باشد نمی توانید تغییر دهید، و الله العالم.

ص: 137