ص: 2

استفتائات (باب وقف)- حوزه های علمیه

رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی)

حوزه های علمیه

ص: 3

استفتائات (باب وقف) - حوزه های علمیه

رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی)

ناشر: معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه

چاپ : اسوه

قطع : پالتویی

نوبت چاپ: اول - زمستان 1390

شمارگان : 5000 نسخه

آدرس : تهران خ نوفل لوشاتو، سازمان اوقاف و امور خیریه، معاونت فرهنگی

تلفن : 64871161 - 021 نمابر: 021-64872604

سایت سازمان: www.awqaf.ir

سایت معاونت :www.mfsoir

سایت مجتمع :www.mfpoir

آدرس مجتمع : قم، خیابان شهدا (صفاییه)، کوی ممتاز کوچه 7 (فتحی)، پلاک 32 مجتمع فرهنگی پژوهشی معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه

تلفن : 0251-7746431

ص: 4

ص: 6

بسمه تعالی

ص: 8

1. معنای وقف عام و وقف خاص چیست؟ عده ای می گویند: تغییر وقف خاص برخلاف قصد واقف و تبدیل آن به ملک خاص جایز است، آیا این سخن صحیح است؟

بسمه تعالی

عموم و خصوص در وقف با ملاحظه موقوف علیه است، بنابراین وقف خاص، وقف بر شخص یا اشخاص معیّن است مانند وقف بر اولاد و یا وقف بر زید و فرزندان او و وقف عام وقف بر جهات و مصالح عمومی مانند مساجد و مکان های استراحت و مدارس و امور مشابه دیگر و یا وقف بر عناوین کلی مثل فقرا و ایتام و بیماران و کسانی که در راه مانده اند و مانند آن است و این اقسام سه گانه تفاوتی از جهت اصل وقف ندارند، هر چند از حیث احکام و آثار تفاوت دارند، مثلا مصداق موقوف عليهم در خارج هنگام اجرای صیغه وقف هم شرط نیست در حالی که در وقف خاص شرط می باشد و همچنین در وقف بر جهات و مصالح عمومی که به صورت وقف انتفاع هستند از قبیل مساجد و مدارس و قبرستان ها و پل ها و مانند آن ها، وقف به هیچ وجه قابل فروش نیست حتّی اگر خراب شود، بر خلاف وقف خاص و وقف بر عناوین کلی به صورت وقف منفعت که فروش و تبدیل آن ها در بعضی از حالت های استثنایی جایز است.

2. آيا غصب وقف و تصرف در آن در غیر جهت وقف موجب ضمان اجرت المثل است؟ و آیا تلف کردن وقف مثل این که ساختمان آن تخریب گردد و یا زمین موقوفه تبدیل به خیابان شود، موجب ضمان مثل یا قیمت آن می گردد؟

بسمه تعالی

در وقف خاص مانند وقف بر اولاد و همچنین در وقف عامّی که به صورت وقف منفعت است، غصب و تصّرف در غیر جهت وقف یا بدون اذن موقوف علیهم در اولّی و بدون اذن متولی شرعی در دومّی، موجب ضمان عین و منفعت است و ردّ عوض منافع استیفا شده و استیفا نشده هم واجب است و همچنین ردّ عین در صورتی که موجود باشد و ردّ عوض آن در صورتی که در دست او یا بر اثر فعل او تلف شده باشد

ص: 10

واجب است و عوض منافع باید در جهت وقف و عوض عین موقوفه در بدل وقفی که تلف شده مصرف شود و در وقف عامی که بصورت وقف انتفاع است مثل مساجد و مدارس و کاروانسراها و پل ها و مقبره ها و مانند آن ها که وقف بر جهات یا عناوین عمومی هستند تا موقوف علیهم از آن ها انتفاع ببرند در صورتی که توسط غاصب غصب شوند و آن ها را در جهتی غیر از منافعی که برای آن ها وقف شده اند بکار ببرد باید اجرت المثل تصرفاتش در چیزهایی از قبیل مدارس و کاروانسراها و حمام ها را بپردازد بر خلاف مساجد و مقبره ها و زیارتگاه ها و پل ها که ضامن اجرت المثل تصرفاتش در آن ها نیست و اگر عین این موقوفات را تلف کند باید عوض مثلی یا قیمی آن ها را بدهند که آن هم در بدل وقف تلف شده مصرف می شود.

3. آیا عدول از شروط وقف جایز است؟ و در صورت جواز، حدود آن کدام است؟ و آیا طولانی شدن زمان، بر عمل به شروط وقف تأثیر می گذارد؟

بسمه تعالی

تخلف از شروط صحیحی که واقف در عقد وقف شرط کرده جایز نیست مگر آن که عمل به آن غیر مقدور یا حرجی باشد و گذشت زمان تأثیری در آن ندارد.

4. کتاب هائی که وقف طلاب مدرسه ای است آیا می شود آن ها را از کتابخانه بیرون برد؟ (چه بیرون بردن از حجره های همان مدرسه و یا کلا بیرون بردن از مدرسه) با توجه به این که مسئول مدرسه هم اجازه بیرون بردن کتاب ها را نداده است و آیا بین کتاب هایی که بعد از مدتی طولانی مورد استفاده طلاب واقع می شود با کتاب هایی که مدت زمان کمتری می خواهد تا مورد استفاده قرار گیرد فرق می کند یا خیر؟

بسمه تعالی

فرقی در کار نیست و بدون اجازه متولی شرعی جایز نیست.

ص: 11

5. زمینی برای تعزیه خوانی و طلاب علوم دینی وقف شده است، این زمین در کنار راه اصلی روستا قرار دارد، در حال حاضر بعضی از اهالی روستا قصد دارند راه دیگری را در آن بسازند که در ط0رف دیگر زمین مزبور واقع می شود اگر فرض کنیم که کشیدن این راه در افزایش قیمت زمین مؤثر باشد آیا انجام این کار جایز است؟

بسمه تعالی

مجرّد افزایش قیمت زمین موقوفه بر اثر کشیدن جاده در قسمتی از آن، مجوّز شرعی تصرّف در زمین وقفی یا تبدیل آن به راه نیست.

6. یکی از علما بخشی از دارایی خود از قبیل مزرعه و باغ را وقف خاص نمود و وقفنامه ای راجع به آن تنظیم کرد و در آن تصریح نمود که همه شرایط وقف را عمل کرده و صیغه شرعی وقف را هم اجرا نموده است و ده نفر از اهل علم هم آن را امضاء کرده اند آیا با وجود آن وقفنامه، حکم به وقفیت این اموال می شود؟

بسمه تعالی

اگر ثابت شود که علاوه بر انشاء صیغه وقف، عین موقوفه را هم تحویل موقوف علیهم یا متولّی شرعی وقف داده و به آنان منتقل نموده است، وقف مذکور محکوم به صحت و لزوم است.

7. مدرسه علوم دینیه ای بر اثر قدمت ساختمان و نفوذ رطوبت در آن از قابلیت انتفاع خارج شده و درآمدهای املاک آن جمع آوری و به عنوان امانت در بانک گذاشته شده است و اکنون قصد داریم که مدرسه را با آن درآمدها تجدید بنا کنیم ولی مدّت زیادی طول می کشد تا پروانه ساختمان را بگیریم و اموال مزبور را برای تجدید بنای مدرسه مصرف کنیم، آیا جایز است در خلال این مدّت اموال مربوط به وقف را در یکی از بانک ها به صورت سرمایه گذاری بگذاریم و طبق معاملات متعارف بانکی درصدی سود به نفع وقف دریافت کنیم؟

ص: 12

بسمه تعالی

آن چه شرعاً بر متولّی شرعی وقف در رابطه با درآمدهای آن واجب است، فقط مصرف آن ها در جهت وقف است، ولی اگر مصرف درآمدها در جهت وقف برای او ممکن نباشد مگر آن که مدّت زمانی بگذرد و حفظ آن اموال تا زمان امکان مصرف آن ها برای وقف با سپردن به بانک ممکن باشد و گذاشتن آن ها در حساب پس انداز موجب تأخیر در مصرف بموقع آن اموال در وقف نشود، سپردن آن ها به بانک و استفاده از سود آن ها در جهت مصلحت وقف در ضمن یکی از عقود شرعی اشکال ندارد.

8. چندین سال است که مصرف در آمدهای وقف متعلّق به حوزه علمیه شهر خاصی به علت عدم امکان ارسال آن ها به آن شهر ممکن نیست و تاکنون مقدار زیادی از آن درآمدها پس انداز شده است، آیا مصرف آن ها در حوزه های علمیه واقع در شهرهای دیگر جایز است؟ یا آن که باید آن ها را حفظ نمود تا ارسال آن ها به آن شهر امکان پذیر شود؟

بسمه تعالی

وظیفه متولّی شرعی یا اداره اوقاف جمع آوری درآمدهای وقف و مصرف آن ها در جهت وقف است و در صورتی که بطور موقت رساندن آن ها به شهری که باید در آن مصرف شوند، ممکن نباشد، واجب است درآمدها را حفظ کرده و منتظر بمانند تا رساندن آن ها به آن شهر ممکن شود البته تا جایی که منجر به تعطیلی وقف نگردد، و در صورت ناامیدی از توانایی رساندن درآمدها به آن حوزه علمیه خاص هر چند در آینده، مصرف کردن آن ها در حوزه های علمیه مناطق دیگر اشکال ندارد.

9. به عنوان سرباز در بیمه درمانی حوزه علمیه قم مشغول خدمت سربازی شدم در این مدت اینجانب از امکانات حوزه علمیه مثل غذا (یک وعده در روز) و حمام استفاده می کردم آیا این استفاده ام از حجره اشکال داشت یا خیر؟ اگر اشکال داشت الان چه باید بکنم آیا کرایه حجره و پول غذا و حمام را باید بپردازم یا خیر؟

ص: 13

بسمه تعالی

چنان چه با نظر متولی شرعی و مراعات، جهت وقف عمل کرده اید ضامن نیستید و الا باید قیمت آن چه را مصرف کرده اید به همان محل بدهید و حجره مدرسه کرایه ندارد، والله العالم.

10.این کتابخانه دارای کتاب هایی می باشد که کاربرد ندارد اعم از این که بسیار فرسوده، دارای محتوای قدیمی و بدون متقاضی است. محل تأمین کتاب های فوق وقف، هدیه یا خریداری شده است. بر اساس دو فرض فوق مبادله این کتاب ها با کتاب یا اهداء به مناطق محروم یا فروش به تشخیص مسئول کتابخانه چه حکمی دارد؟

بسمه تعالی

اگر وقف بودن کتاب های مورد سؤال محرز باشد، در صورت عدم امکان استفاده از آن ولو در کتابخانه های دیگر تبدیل به کتاب های دیگر با نظر متولی شرعی مانعی ندارد، ولی اگر هدیه یا خریداری شده باشد وقف برای کتابخانه نشده باشد حتی المقدور باید رضایت اهداء کنندگان و یا خریدار تحصیل شود و در غیر این صورت اگر علم به رضایت آنان باشد فروش و تبدیل آن به کتاب های دیگر مانعی ندارد.

11. واقف مدرسه در وقفنامه قید کرده است طلابی می توانند از موقوفه مدرسه استفاده کنند و سکونت داشته باشند که در طریق استنباط حکم شرعی و یا رسائل و مکاسب و کفایتین و مدرس هم مجتهد و یا قریب الاجتهاد باشد و اکنون نه اساتید مجتهدند و نه ساکنین در طریق استنباط می باشند. آیا سکونت در آن مدرسه و استفاده از موقوفات مدرسه برای اساتید و طلاب غير واجد شرائط جائز است و یا این که ما لا یدرک کله لا یترک کله حاکم است.

ص: 14

بسمه تعالی

با نظر متولی شرعی اگر بهره برداری در جهت وقف ممکن نیست می توانند طلاب و اساتید دیگر استفاده کنند.

12. آیا گرفتن موقوفات مدرسه برای عده ای از معممین روضه خوان و بعضی از ائمه جماعات که بعضی در همان مدرسه و بعضی هم در آن جا نبوده اند و گاهی تشریفاتی در درس شرکت می کنند جائز است یا خیر؟

بسمه تعالی

اگر استفاده در جهت وقف ممکن است باید در همان جهت استفاده شود و در غیر این صورت حکم مسئله قبل دارد.

13. مدرسه علمیه ای در این شهرستان بوده که در زمان سابق خراب شده و ورثه واقف زمین آن را به بانک ملی آن زمان فروخته اند و بعدا در اثر کوشش بعضی از علماء شهر یکی از تجار محترم زمین آن را از بانک ملی خریداری کرده و مجددا وقف و ساختمان کرده مورد سؤال این است که موقوفات مربوط به طلاب و مدرسین و خدام مدرسه خراب شده سابق می باشد که نظارت بعضی از آن ها با اینجانب است؟ یا درآمد موقوفات مزبور فقط باید به طلاب مدرسه جدید التأسیس که در زمین مدرسه سابق احداث شده داده شود و یا به طلاب و مدرسین مدرسه علمیه جدید.

بسمه تعالی

بنا بر احتیاط لازم موقوفات مدرسه خراب شده مربوط به مدرسه ای است که جای آن ساخته شده است والله العالم.

ص: 15

ص: 16

14. سال 1364 اینجانب زمین را طی سند رسمی به وقف حوزه علمیه در آوردم که آقای امام جمعه محترم، ساختمان آن را بسازند و مورد استفاده طلاب قرار گیرد متأسفانه از آن تاریخ تاکنون هیچ گونه عملی بر روی زمین انجام نگرفته و عمل به وقف نشده و کار دیگری هم روی زمین به خاطر وقف مورد نظر نمی شود انجام داد و زمین بدون استفاده مانده حال با گذشت سیزده سال و عمل نشدن به وقف و با توجه به این که هیچ گونه امیدی هم به ساختن آن نمی رود و مسئله منتفی شده آیا زمین به وقفیت خود باقی است یا قابل عودت است؟

بسمه تعالی

اگر زمین تحویل موقوف علیهم نشده وقف تحقق نیافته و اختیار آن با خود شماست و اگر تحویل داده شده وقف تمام و قابل تغییر و تبدیل نیست.

ص: 18

بسمه تعالی

15. یک باب منزل و دو هکتار زمین زراعی جهت ساخت یک باب مدرسه علمیه وقف گردیده که مدرسه علمیه ای را بنا نمایند. بعد از چند صباحی در محل دیگر مدرسه علمیه بنا گردیده و لذا نیازی به مدرسه علمیه احساس نمی شود. خواهشمند است با توجه به این که محل مذکور احتیاج به مسجد و مدرسه و ... نیز دارد، اجازه فرمائید که منزل و زمین زراعى فوق الذکر را برای کارهای عام المنفعه و یا برای مدارس علمیه دیگر شهرستان های کشور هزینه نمائیم.

بسمه تعالی

در تحقق وقف، قبض و اقباض شرط است بنابر این اگر املاک مذکور به قبض متولی یا حاکم شرع نرسیده وقف محقق نشده و اختیار آن به دست مالک است.

ص: 19

ص: 20

16. اگر مکانی برای تعلیم و تحصیل علوم دینیه وقف شده باشد، آیا با وجود طلاب مشغول به تحصیل در آن مکان، جایز است افراد عادی و مسافران از امکانات آن جا استفاده نمایند؟

بسمه تعالی

اگر آن مکان وقف خصوص طلاب علوم دینی و یا به منظور تدریس و تحصیل علوم دینی در آن باشد، جایز نیست دیگران از آن جا استفاده کنند.

ص: 22

17. اگر واقف تولیت وقف را بعد از خودش برای مطلق علما و مجتهدین قرار دهد آیا یکی از علمایی که مجتهد نیست حق دارد امور تولیت را در اختیار بگیرد؟

بسمع تعالی

تا زمانی که احراز نشود که مقصود واقف از علما خصوص مجتهدين است، تولیت وقف توسط عالم دینی اشکال ندارد هر چند حائز رتبه اجتهاد نباشد.

ص: 23

ص: 24

18. در وقفنامه قید شده تولیت وقف به عهده علماء منطقه باشد. آیا بعضی از این علماء می توانند بدون رضایت بعضی دیگر شخص عالم دیگری از منطقه دیگر متولی قرار دهند یا خیر؟

بسمه تعالی

نمی تواند متولی قرار دهد حتی با رضایت دیگران، بلی می تواند برای خودش وکیل یا کمک بگیرد والله العالم.

ص: 26

19. اینجانب یک باب منزل را وقف حوزه علمیه کرده ام و تولیت آن را در زمان حیاتم به عهده خودم و بعد از حیاتم به عهده شخص دیگری گذاشته ام. آیا اجازه دارم اکنون تولیت بعد از خودم را تغییر بدهم؟

بسمه تعالی

واقف فقط در وقت واقع ساختن وقف و در ضمن عقد آن اجازه قرار دادن حق تولیت برای خودش یا دیگری را دارد اما بعد از تمام شدن وقف، واقف بیگانه از وقف می باشد.

ص: 27

ص: 28

20. ملكى وقف طلاب علوم دینی و دارالعلم آیت الله العظمى نبوی گردیده، به نظر حضرت مستطاب عالی این وقف، وقف عام است یا وقف خاص؟ نظر مبارکتان را مرقوم فرمائید.

بسمه تعالی

در فرض مذکور وقف عام است.

ص: 30

ص: 31

ص: 32

بسمه تعالی

21. شخصی کتابخانه خود را بر اولاد ذکورش وقف کرده است، ولی هیچ یک از اولاد و نوه های او موفق به تحصیل علوم دینیه نشده اند و در نتیجه استفاده ای از کتابخانه نمی کنند و موریانه مقداری از کتاب های آن را از بین برده و بقیه هم در معرض تلف شدن هستند آیا جایز است آن را بفروشد؟

بسمه تعالی

اگر وقف کتابخانه بر اولاد او مشروط و معلّق به این امر باشد که آن ها اشتغال به تحصیل علوم دینیه داشته باشند و داخل در سلک علمای دین شوند، این وقف به علت وجود تعلیق در آن از اصل باطل است و اگر وقف آنان کرده تا از آن استفاده کنند، ولی در حال حاضر کسی که بتواند از آن کتابخانه استفاده کند در بین آن ها وجود ندارد و امیدی به تحقق این صلاحیت در آینده نیست، در این صورت وقف مزبور صحیح است و جایز است که آنان کتابخانه را در معرض استفاده کسانی قرار دهند که قابلیت استفاده از آن را دارند و همچنین اگر کتابخانه برای استفاده کسانی وقف شده باشد که صلاحیت آن را دارند، و تولیت وقف با اولاد او باشد، واجب است آن را در معرض استفاده افراد مذکور قرار دهند، و به هر حال حق فروش آن را ندارند و بر متولّی شرعی واجب به نحو مناسبی، مانع آسیب دیدن و از بین رفتن موقوفه گردد.

22. قسمتی از مدرسه علمیه که وقف بوده تخریب گردیده و جهت احداث ساختمان تجاری واگذار گردید که قسمتت اعظمی از آن بعللی به وقف برگشته و بخش کمتری در ملکیت اشخاص باقی مانده آن قسمت که به وقف برگشته به وسیله متولیان و یا اداره اوقاف اجاره بندی و اکنون هم در تصرف مستأجرين متصرف قرار دارد.

سؤال: آن قسمت که به وقف برگشته که در اجاره متصرفین فعلی می باشد را می شود تجدید اجاره نمود و متصرفین همانند گذشته استیفای منافع نمایند یا باید خلع ید نمود و مغازه ها

ص: 34

را تخریب و عرصه آن را ضمیمه مدرسه مذکور نمود؟

بسمه تعالی

مدرسه موقوفه و عرصه آن که وقف انتفاع بوده و هست تبدیل آن به وقف منفعت به صورت مغازه و غیره شرعا جایز نیست، بلکه باید آن را به حالت سابق برگردانند و ابقاء مساحت های تصرف شده به صورت مغازه و غیره و دریافت اجاره بهاء از متصرفین صورت شرعی ندارد و شرعا جایز نیست.

23. آیا می توان مدرسه علمیه را به صورت مدرسه دولتی درآورد یا این که باید رفع تصرف شده و به صورت مدرسه علمیه آن چنان که وقفنامه اشاره دارد در آید؟

بسمه تعالی

تغییر مدرسه علوم دینی و تبدیل آن به مدرسه علوم جدیده و اجاره دادن برای این کار جایز نیست، باید از مدرسه موقوفه در خصوص همان جهت وقف استفاده شود.

24. حدود ده سال پیش مبلّغ روحانی در منزل میزبان خود مسئله وضعیت معیشتی آقایان اهل علم در قم را مطرح و سپس میزبان محترم تصمیم به وقف مؤبد ملکی را می نماید تا از عایدات آن به روحانیون بی بضاعت و یا کم بضاعت کمک شود سپس با تشکیل جلسه ای در حضور امام جمعه وقت بنا براین گذارده می شود که این ملک وقف روحانیون مستقر در یک مدرسه خاص باشد. و با صلاحدید هیئت امناء آن مدرسه مصرف گردد حال با توجه به اینکه عایدات این موقوفه در قم طبق نظر واقف مصرف نمی شود بلکه در کارهای دیگر مصرف می شود از جمله ساختمان سازی و صرف مکتب خواهران و از طرفی نیز مدرسه موصوف پس از چندین سال متروکه بودن مجددا فعال شده و بیش از پنجاه طلبه شبانه روزی در آن به تحصیل علوم دینی اشتغال دارند و با توجه به این که این مدرسه در حال حاضر شعبه ای از حوزه علمیه قم می باشد و واقف نیز در قید حیات بوده و به این نحوه

ص: 35

مصرف رضایت بیشتری دارد آیا جایز است این ملک با نظر واقف آن، وقف بر این مدرسه شود یا خیر؟

بسمه تعالی

از وقف باید در جهت وقف استفاده شود و تغییر وقف جایز نیست والله العالم.

25. ساختمانی از طرف شخصی وقف تحصیل طلاب حوزه علمیه شده است و برای آن متولی خاص انتخاب کرده است اما از آن جا که مدارس شهرستانی برای رسمیت یافتن می بایست زیر نظر حوزه عملیه قم باشند و شرایط تعیین شده از طرف مدیریت حوزه علمیه قم با شرایط متولی مدرسه تطبیق نمی کند، در حال حاضر ساختمان مذکور بلا تکلیف مانده است و امکان تأسیس حوزه و تربیت طلاب وجود ندارد، در چنین شرایطی اداره آموزش و پرورش شهرستان به منظور حفظ کاربری ساختمان، پیشنهاد استفاده از آن به منظور آموزش قرآن دانش آموزان با «عنوان کانون قرآن» را داده است و بر این پیشنهاد اصرار زیاد دارد، مستدعی است ضمن تعیین تکلیف، ما را از وضعیت پیش آمده رهایی دهید.

بسمه تعالی

اگر ساختمان وقف مدرسه علمیه شده و تحویل متولی شرعی شده تبدیل آن به چیز دیگر جائز نیست و اگر وقف تمام نشده اختیار آن با مالک می باشد.

26. زمین موقوفه ایست که مال الاجاره آن صرف مدرسه علوم دینیه می شده و صاحب همجوار زمین موقوفه می خواهد زمین موقوفه را با زمین خودش شامل نموده خانه مسکونی بسازد، و او در عوض زمین موقوفه مغازه یا زمین دیگری که نفعش دو برابر زمین موقوفه است بدهد، آیا تبدیل زمین موقوفه به مغازه اش یا با زمین او که نفعش دو برابر است اجازه می فرمائید؟

ص: 36

بسمه تعالی

با امکان استفاده از وقف در جهت وقف تغییر و تبدیل آن جایز نیست، والله العالم.

27. در چندین سال قبل شخصی مدرسه علمیه ای با وقف نامه و شرایط خاص وقف نموده، بعد از خراب شدن ساختمان مدرسه ورثه واقف کل زمین مدرسه مزبور را به بانک فروخته اند ولی به سعی و تلاش یکی از تجار محترم شهرستان مقدار باقی مانده از زمین مزبور را از بانک خریداری و به وقف برگرداند و مجددا زمین مزبور را به نام خودش با شرایط جدید وقف نموده و خود را متولی آن قرار داده اینک پس از بیان این شرح موارد ذیل مورد سؤال می باشد. آیا وقف دوم روی وقف اول و تبدیل نام مدرسه اشکال شرعی ندارد؟

بسمه تعالی

وقف دوم صحیح نیست هر چند تغییر نام مانع ندارد، ولی اگر بنائی در آن احداث کرده می تواند آن را وقف کند، و این وقف دوم نیست.

28. زمینی در این محل وقف بر حوزه علمیه گردیده، اکنون شهرداری برای تعریض خیابان می خواهد مقداری از این زمین را بخرد، مستدعی است حکم الله را بیان فرمائید.

بسمه تعالی

خرید و فروش وقف جایز نیست مگر در موارد خاصی که در کتب مربوطه مذکور است، والله العالم.

29. بخشی از درآمد موقوفه اختصاص به طلاب مدرسه علمیه نجف اشرف داشته است مدرسه مذکور بالغ بر چهل سال

ص: 37

قبل تخریب و آثاری از آن نمی باشد لذا استدعا دارد با عنایت به مراتب معروضه و عدم امکان صرف درآمد فوق در جهت وقف و با عنایت به نظر مبارک حضرت امام راحل، در صورت صلاحدید مقرر فرمایید پرداخت عواید فوق الذکر به طلاب منطقه در ایران پرداخت شود.

بسمه تعالی

در تحریرالوسیله حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) جلد دوم کتاب الوقف مسئله 62 فرموده اند که در فرض خراب شدن مورد وقف، باید وقف در وجوه بر صّرف شود، بنابراین در فرض مسئله صرف عوائد فوق الذکر بر روال سابق مانع ندارد، والله العالم.

30. در سال های پیش یکی از علمای منطقه با جمع آوری وجوهات شرعیه و کمک مردمی یک دستگاه ساختمان به عنوان مدرسه علوم دینی، خریداری نموده بود، مدتی در ساختمان فوق طلاب علوم دینی مشغول به تحصیل بودند ولی فعلا ساختمان مذکور تخریب گردیده و مکان آن به محل جمع آوری زباله شهری درآمده است و از طرفی دیگر در جای مناسب و فضای وسیع حوزه علمیه با ساختمان بهتری تهیه گردیده است و اینک زمین مخروبه ساختمان قبلی بلا استفاده مانده است.

آیا جایز است زمین فوق را جهت استفاده و تکمیل ساختمان فعلی بفروش برسانند یا نه؟

آیا جایز است یک دستگاه ساختمان جهت ایجاد کتابخانه عمومی با اشتراک بعضی از نهادها و ادارت در مکان مذکور ایجاد نمود یا نه؟ و اگر غیر از ساخت حوزه علمیه در مکان مزبور، استفاده دیگری از آن ممکن است مرقوم فرمائید.

بسمه تعالی

اگر زمین وقف مدرسه علمیه باشد تغییر و تبدیل آن به چیز دیگر جایز نیست.

ص: 38

31. ساختمان مدرسه علمیه در طرح توسعه حرم مطهر مورد تخریب واقع شده است مقررات آستانه مقدسه این است که به ازای زمین مدرسه، زمینی را در جای دیگر واگذار نماید و مبلغ پنجاه میلیون تومان بابت قیمت کارشناسی بنای مدرسه پرداخت نماید. از محضر حضرتعالی سؤال است با عنایت به این که پیش بینی می شود با مبلغ دریافتی از ساخت مدرسه جدید به اتمام نرسد آیا استفاده از درآمد موقوفه علاوه بر ساخت مدرسه جدید برای ادامه برنامه آموزشی و سایر امورات طلاب و مدرسه در محل موقت مجاز می باشد؟

بسمه تعالی

پولی که برای مدرسه جدید داده شده باید صرف در ساخت آن بشود و تغییر ندهند و موقوفات مدرسه تخریب شده در مفروض سؤال باید در مطلق وجوه از آن جمله مصارف مدرسه جدید و برنامه های آموزشی و سایر امور طلاب و مدرسه در محل موقت صرف شود والله العالم.

ص: 39