آلودگی هوا

آلودگی هوا

گرد آورندگان:

آرمین حاجی حیدری دانش آموز پایه ی نهم دبیرستان دکتر محمّد شفیعی

متین میر دانش آموز پایه ی نهم دبیرستان دکتر محمّد شفیعی

عرشیا منتخب اقدامی دانش آموز پایه ی نهم دبیرستان دکتر محمّد شفیعی

ص: 3

پیشگفتار:

در مرکز تحقیقات و فنآوری های نوین دمش سپاهان (دکتر محمد شفیعی) آموزش پژوهش محور را نهادینه کردیم، چرا که ایمان داریم گسترش مرز های علم و فنآوری در جهت پیشرفت کشور در گرو کوشش پژوهشگران است و پژوهشگر با ذهن پرسش گرش از لایه های ابر گرفته آسمان دانش می گذرد، تا به افق های جدیدی دست یابد. روح پژوهشگر، پویا و جوینده است و پوسته های جهل را شکافته، به قنات جاری علم دست می یابد و تا چشمه ی جوشان آن را بر کویر تشنه خویش جاری نسازد، آرام نمی گیرد. در مراکز پژوهش محور دکتر محمد شفیعی اعتقاد داریم؛ پژوهش هزینه نیست، سرمایه است. در اقدامات پژوهشی این مراکز پژوهشی، پژوهشگران کوچک ما تلاش می کنند وضعیت نامطلوب را به وضعیت مطلوب تغییر دهند و یاد می گیرند درست توجه کنند و بدان چه که آموخته اند عمل کنند.

دانش آموزان پژوهنده ی ما می فهمند که هیچ گاه شکست در مسیر کسب دانش وجود ندارد، لذا از ناملایمات علمی و بن بست های مقطعی هراسی نداشته و راه غلبه بر سد های مجازی پیش روی کسب دانش و ارتقای علمی را خوب یاد بگیرند. علاوه بر این اصول و مبنای کار گروهی را فرا گرفته تا بتوانند براساس خرد جمعی کار کنند. با بیش از 25 سال سابقه آموزشی – پژوهشی و مدیریتی دریافته ایم که پژوهش و تحقیق مثل حروف الفبا باید از سال های نخست آموزش شروع شده و نهادینه شود، و این امر مهم را در طرح آموزش پژوهش محور انجام داده و به نتایج شگرفی دست یافته ایم و با علم به این که می دانستیم دانش آموزان در مقاطع پایین تر توانایی های بزرگی دارند و در عمل تجربه نمودیم و نهادینه کردیم و مصمم هستیم که این امر مهم در کل کشور اجرایی شود. انشاا...

محمد رضا محمد شفیعی

مدیر مجتمع فرهنگی آموزشی تحقیقاتی دکتر محمد شفیعی

ص: 6

فهرست مطالب

فصل اول ... 8

مقدمه ... 9

آلودگی هوا ... 9

عوامل اصلی آلودگی هوا ... 13

آلوده ترین کشور های جهان ... 18

پاک ترین کشور های جهان ... 22

فصل دوم ... 26

اثرات آلودگی هوا بر محیط زیست ... 27

راه های کنترل و کاهش آلودگی هوا ... 32

فصل سوم ... 41

اثرات آلودگی بر سلامت انسان ها ... 42

آلودگی هوا و بیماری ها ... 43

راهکار هایی در مقابل آلودگی هوا ... 47

ویتامین ها و مواد غذایی مفید در مقابل آلودگی هوا ... 49

مواد غذایی مضر در زمان آلودگی هوا ...58

منابع ... 59

ص: 7

فصل اول: آلودگی هوا

اشاره

ص: 8

مقدمه

از زمان برپایی آتش، آلودگی هوا با انسان بوده است ولی در دوران های مختلف به جنبه های متفاوتی از آلودگی اهمیت داده شده است. در مقیاس کوچک آلودگی های محلی که اثراتی از مزاحمت های ساده تا بیماری های خطرناک و دیر علاج را باعث می شوند مورد توجه می باشند و در حد جهانی مسائلی مثل تخریب لایه اوزن، باران های اسیدی و گرمایش زمین مورد توجه و بحث است. منشاء آلودگی های هوا در اوایل انقلاب صنعتی عمدتا صنایع و سوخت زغال سنگ بوده است و در قرن بیستم و بیست و یکم مسئولیت آلودگی هوا در شهر ها با حمل و نقل درون شهری می باشد. سوخت های فسیلی در حمل و نقل صنعت از یک طرف و فرآیند های صنعتی با مصرف مواد خام و محصولات تولیدی از طرف دیگر از عوامل عمده آلودگی های دست ساز می باشند.

آلودگی هوا

اشاره

جو یا اتمسفر سامانه گازی طبیعی پویا و پیچیده ای است که زندگی در سیاره زمین به آن وابسته است. کاهش لایه ازون در استراتوسفر به خاطر آلودگی هوا، دیر زمانی است که خطری برای تندرستی مردمان و نیز زیست بوم های زمین شناخته می شود.

آلودگی هوا بیش از هر آلودگی دیگری (دو سوم موارد مرگ ناشی از انواع

ص: 9

انواع آلودگی

برای این که عوامل اصلی آلودگی هوا را متوجه شویم باید چندین تقسیم بندی را متوجه شویم. آلاینده های اصلی هوا می توانند توسط منابع اولیه یا منابع ثانویه به وجود بیایند. آلاینده هایی که نتیجه مستقیم این فرآیند هستند می توانند آلوده کننده های اولیه باشند. یک مثال واضح از یک آلاینده اصلی، دی اکسید گوگرد تولید شده از کارخانه ها است.

آلاینده هایی ثانویه هستند که به واسطه آمیختگی و واکنش آلاینده های اولیه ایجاد می شوند. دود ایجاد شده به وسیله واکنش های چند آلاینده ی اصلی به عنوان آلاینده ی ثانویه شناخته شده است.

عوامل اصلی آلودگی هوا

1- سوزاندن سوخت های فسیلی

دی اکسید گوگردی که از احتراق سوخت های فسیلی مثل زغال سنگ، نفت و غیره انتشار می شود یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا است. آلاینده های ناشی از وسایل نقلیه شامل کامیون، اتومبیل، قطار، هواپیما باعث ایجاد آلودگی زیادی می شود. این سوخت ها همیشه مضر هستند، اما ما از آن ها استفاده می کنیم تا نیاز های اساسی حمل و نقل روزانه مان را برآورده کنیم. اما استفاده بیش از حد آن ها برای محیط زیست بسیار مضر است زیرا گاز های خطرناک ناشی از آن ها، باعث تخریب تدریجی آن می شود. مونوکسید کربن ناشی از احتراق نامناسب یا ناقص سوخت است که از وسایل نقلیه آزاد می شود. یکی دیگر از آلاینده های مهم نیتروژن اکسید است که از هر دو فرآیند طبیعی و انسانی تولید می شود.

3- گاز های خروجی کارخانه ها و صنایع

صنایع تولیدی مقدار زیادی مونوکسید کربن، ترکیبات آلی و مواد شیمیایی را در هوا پخش می کنند و به همین دلیل کیفیت هوا را کاهش می دهند. صنایع تولیدی را می توان در هر گوشه ای از زمین یافت و هیچ منطقه ای نیست که تحت تاثیر آن قرار نگرفته باشد. پالایشگاه های نفت نیز، هیدروکربن و سایر مواد شیمیایی آلوده دیگر را در هوا منتشر می کنند و همچنین باعث آلودگی زمین می شوند.

5- آلودگی هوای داخل محیط بسته

مواد پاک کننده خانگی و لوازم نقاشی، مواد شیمیایی سمی در هوا را ایجاد می کنند و باعث آلودگی هوا می شوند. آیا تا به حال متوجه شده اید که هنگامی که دیوار های خانه خود را رنگ می کنید، بویی به وجود می آید که به معنای واقعی کلمه تحملش غیرممکن است؟ این همان عاملی است که استفاده مداوم از آن موجب بیماری های تنفسی می شود.

ص: 15

6- نابودی زباله ها

زباله های خانگی، تجاری و صنعتی که در فضای باز از بین می روند، روش های سوختن و به خاکستر تبدیل شدن، واحد های تصفیه فاضلاب و فضولات همه این ها مسئول به وجود آوردن منابع گازی NH3 ،S2H ،CH4 ،CO2 ،CO ذرات معلق هستند.

7- فعالیت های ساخت و ساز

شامل تمیز کردن و پاک کردن زمین، تخریب، حفاری، خرد کردن و کوبیدن، آسفالت کردن یا سنگ فرش کردن و دیگر فعالیت های وابسته به این ساخت و ساز ها سبب تولید مواد آلاینده می شود. آلاینده های منتشره عبارتند از غبار، ذرات معلق، هیدروکربن ها، CO2 ،CO.

ص: 16

8- آتش سوزی جنگل ها

آتش سوزی جنگل ها که به وسیله برق آسمانی تولید می شوند، مقدار زیادی دود، NOx ،CO2 ،CO و هیدروکربن ها را آزاد می کنند.

9- فوران آتش فشانی

آتش فشان های بزرگ مقدار عظیمی از ذرات معلق، SO2 ،CO2 و سایر گاز ها را به درون جو آزاد می کنند. بعضی از این ذرات به قدر کافی به سطوح بالا منتقل شده و در آن جا برای ماه ها و سال ها باقی می مانند و بر آب و هوای جهانی تأثیر می گذارند.

ص: 17

آلوده ترین کشور های جهان

1- مغولستان

آلودگی هوا در مغولستان به طور متوسط به 279 میکروگرم بر متر مکعب می رسد! یعنی بیش از دو برابر آلودگی هوا در ایران! در مغولستان به دلیل سرمای هوا در اغلب اوقات سال، مردم برای گرم کردن خانه و پخت و پز، از سوخت های فسیلی استفاده می کنند.

3- سنگال

سنگال، مانند اغلب کشور های آفریقایی، محلی برای واردات زباله کشور های غربی، برای دفع و تبدیل آن به انرژی است. کارخانه هایی که به سوزاندن زباله می پردازند، بیشترین سهم را در تولید آلودگی هوا دارند. متوسط آلودگی هوا در سنگال، 145 میکروگرم بر مترمکعب است.

6- مصر

آلودگی هوا در مصر، آن قدر بالاست که براساس آمار ها یک شهروند قاهره ای، با نفس کشیدن های روزانه خود، دودی معادل کشیدن یک بسته سیگار را وارد

ریه های خود می کند. میانگین آلودگی هوا در مصر حدود 138 میکروگرم بر مترمکعب است.

8- ایران

رتبه هشتم آلوده ترین هوای دنیا را دارد. آلودگی ها ناشی از کارخانه جات، وسایل نقلیه و گرد و غبار ناشی از خشک سالی بخش هایی از عراق و ایران است. میزان آلودگی در کشور ما به طور متوسط 124 میکروگرم بر متر مکعب است.

10- کویت

به دلیل وجود نیروگاه های نفت و گاز بزرگ و همچنین تردد بیش از اندازه خودرو ها، کویت با 123 میکروگرم بر متر مکعب ذرات معلق بزرگ تر از 10 میکرون در هوا، رتبه دهم آلوده ترین هوای دنیا را دارد.

2- ماریتیوس

جزیره ای با مساحت تنها 2000 کیلومتر مربع است که در 2000 کیلومتری جنوب شرقی قاره آفریقا و در اقیانوس هند قرار دارد. این جزیره کوچک که مقصد گردشگران فراوانی است، با معدل آلایندگی هوای 12 میکروگرم بر متر مکعب یکی از بهترین نقاط دنیا برای تنفس و البته استراحت است.

4- کانادا

با وجود نیروگاه ها و کارخانه های بزرگ، کانادا چهارمین هوای پاک دنیا را دارد. البته این رابطه مستقیمی با اقلیم سرد و بادی این کشور دارد. متوسط آلاینده های هوا در کانادا حدود 13 میکروگرم بر متر مکعب است.

7- موناکو

موناکو یکی از ثروتمند ترین کشور های جهان است که در اروپای غربی واقع شده و تنها با فرانسه هم مرز است. با توجه به وزش باد های مدیترانه ای بر این کشور، متوسط میزان آلودگی هوا به 18 میکروگرم بر متر مکعب می رسد.

8- ایالات متحده آمریکا

البته صحبت از نیویورک یا واشنگتن نیست. صحبت از نیومکزیکو، مونتانا و هاوایی است. میزان آلاینده های هوا در این قسمت ها از آمریکا، تنها 18 میکروگرم بر متر مکعب است.

9- لوکزامبورگ

کشوری کوچک در اروپای غربی و در همسایگی آلمان، فرانسه و بلژیک است. این کشور زیبا با متوسط آلاینده های 18 میکروگرم بر متر مکعب، حکم شش های تنفسی اروپای غربی را دارد.

10- سن مارینو

کشوری کوچک در اروپاست، که تنها همسایه آن ایتالیا است. این کشور کوچک آب و هوایی ویژه داشته و گردشگران فراوانی را به خود جذب می کند. متوسط آلاینده های هوا در سن مارینو حدود 20 میکرون است.

ص: 25

فصل دوم: اثرات زیست محیطی آلودگی هوا و راه های مقابله با آن

اشاره

ص: 26

اثرات آلودگی هوا بر محیط زیست

1- ایجاد باران های اسیدی

هنگامی که آلاینده های اسیدی هوا (مانند اکسید های نیتروژن و اکسید های گوگرد) با قطرات آب در ابر ها ترکیب می شود، آب اسیدی می شود که می تواند درختان را نابود کند، برگ گیاهان از بین ببرد، می تواند به خاک نفوذ کرده و آن را برای اهداف تغذیه و سکونت نامناسب کند. باران اسیدی آب دریاچه ها و رودخانه ها را تغییر می دهد و به ماهی ها و دیگر موجودات آبزی آسیب می رساند.

3- گرم شدن کره زمین

انتشار بیش از حد گاز های گلخانه ای ناشی از آلودگی هوا باعث شده که سیاره ما بسیار سریع تر از انتظار گرم شود که این تغییرات زیان باری در اکوسیستم ایجاد می کند. به عنوان مثال یخ های قطبی آب می شوند و زمین یخ زده ذوب می شود. این باعث تغییر در زیستگاه و منابع برای گیاهان و حیوانات می شود. باعث بالا آمدن سطح آب دریا ها و اقیانوس ها، ایجاد رواناب در ساحل ها و تخریب صخره های مرجانی می شود. گرم شدن زمین باعث بارش باران کمتر به وسط قاره ها می شود که باعث خشکی این مناطق شده و منابع آب را برای حیات انسان، گیاهان و حیونات محدود می کند.

ص: 28

4- تغییر الگو های بارش

آلودگی هوا منجر به تغییر روند بارندگی از نظر زمانی و مکانی می شود. نتیجه این تغییر ایجاد خشک سالی در یک منطقه و ایجاد بارش های تند و سیلاب در منطقه دیگر است.

6- تاثیر بر جنگل ها

7- تاثیر بر غلات

مقدار خسارات اقتصادی که آلودگی هوا به تولید غلات وارد ساخته است، طی برنامه کار شبکه ارزیابی افت غلات سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (NCLAN) اندازه گیری و برآورد شده است. طبق این تحقیقات، کاهش مقدار ازون به میزان 50 درصد موجب افزایش حاصل خیزی چهار نوع غله اصلی (سویا، ذرت، گندم و بادام زمینی) می شود. از این حاصل خیزی، درآمدی به مبلغ 5 میلیون دلار به دست می آید. روی هم رفته برآورده شده است که ازون حاصل از سوزاندن مواد نفتی 5 درصد تا 10 درصد از تولید غلات می کاهد. اثر ازون حاصل از آلودگی هوا روی گیاهان به صورت زرد شدن برگ و فساد بافت ها و کم شدن رشد گیاه و کاهش کیفیت محصول و

ص: 31

راه های کنترل و کاهش آلودگی هوا

1- تبدیل سوخت بنزینی به تکنولوژی سلول سوختی

یکی از فناوری های جدید سوختی تولید سلول سوختی است که بهترین نوع سوخت هیدروژنی محسوب می شود، گفتنی است که این تکنولوژی از گاز هیدروژن برای تولید برق و تبدیل آن به انرژی مکانیکی در موتور الکتریکی برای به حرکت

ص: 32

2- تولید بیشتر خودرو های برقی

جالب است بدانید که خودرو های برقی جزو اولین تولیدات اواخر دهه 1890 محسوب می شود؛ و جالب اینجا است که در قرن اخیر این گونه خودرو ها بیشتر از گونه های بنزینی تولید شده اند. با گسترش تولید خودرو های برقی، کمپانی نیسان نیز،LEAF جدید را به مشتریان خود برای رانندگی در شهر بدون تولید مواد آلاینده عرضه کرده است. سوخت این خودرو ها با اتصال چندین باتری به یکدیگر تامین می شود، در آینده ای نزدیک در جایگاه های سوخت مخصوص می توان این باتری ها را مجددا شارژ کرد. از معایب این خودروی ها می توان به عدم ساختار قابل اعتماد و استفاده نکردن از انرژی های تجدید پذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی و حرارت مرکزی زمین اشاره کرد.

ص: 33

3- هدر ندادن سوخت

سوخت جایگزین تنها راه حل کاهش آلودگی نیست. راهکار های دیگری نیز، وجود دارد که می تواند به کاهش آن کمک کند. یکی از موثر ترین روش ها کاهش زمان اتلاف سوخت خودرو است. طبق اطلاعات کمیسیون انرژی کالیفرنیا، میزان متوسط این اتلاف در روز و بسته به شرایط رانندگی، حدود 5 تا 10 درصد است. امروزه در بعضی خودرو های هیبریدی و برقی، سیستم خودکار خاموش و روشن شدن موتور وجود دارد که در سرعت صفر به صورت خودکار عمل و با فشار دادن پدال گاز به جای سوئیچ، خودرو به حرکت در می آید. کارآمدی این روش در حل مشکل آلودگی یکی از موضوعات مورد بحث است. بعضی خودرو ها در این روش به خوبی جواب می دهند اما برخی دیگر مثل اتوبوس ها و کامیون ها و خودرو های مجهز به موتور دیزلی، آلایندگی بیشتری نسبت به زمان حرکتشان دارند. این ارقام به معنای کاهش مصرف سوخت در تولید آلایندگی کمتر است.

5- تغییر الگو های سفر و رفت و آمد

همان گونه که مهندسان و طراحان به دنبال کاهش زمان رانندگی و زمان تلف شده هستند، به صورت غیر مستقیم به توسعه و تکامل کشور نیز، فکر می کنند. یکی از

ص: 35

6- نگه داشتن خودرو در شرایط مطلوب

خودروی شما باید در شرایط مطلوب برای رانندگی قرار داشته باشد. زمان، مسافت، آب و هوا و عوامل دیگر می توانند به کاهش کارایی آن کمک کنند. رسیدگی و مراقبت روزانه خودرو می تواند به کاهش مصرف سوخت و خروج مواد آلاینده از آن کمک شایانی کند.

با کنترل قطعات و سیستم آن، می توانید خودرویی با عملکرد و کارایی بهتر داشته باشید.

- رسیدگی به موتور خودرو: منظور از رسیدگی، تعویض روغن، فیلتر هوا، کنترل مایعات، شمع موتور، وایر شمع و تمیزی سیستم سوخت طبق یک برنامه روزانه است. با انجام این کار، کارکرد موتور بیش از 4 درصد و کنترل چراغ موتور و رسیدگی فوری به آن تا بیش از 30 درصد افزایش می یابد.

- تنظیم بودن باد تایر: این کار به مقاومت حرکتی خودرو و بهبود مصرف سوخت به بیش از 3 درصد کمک می کند.

- کاهش وزن خودرو: هر 45/4 کیلوگرم کارآمدی سوخت را از 1 درصد تا 2 درصد کاهش می دهد.

- برداشتن باربند: با این کار 5 درصد در هر مایل به شتاب خودرو اضافه می کنید.

- رانندگی مداوم، شتاب سریع و سرعت ناپایدار کارایی خودرو را تا بیش از 4 درصد کاهش می دهد.

ص: 36

7- ترویج استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی

جالب است که داشتن خودرو نماد آزادی است، ولی اتوبوس همگانی درست در نقطه مقابل این نماد قرار دارد. یکی از این نقاط ضعف عدم تطابق برنامه های حرکتی قطار یا اتوبوس با نیاز مردم، کندی حرکت و ناکارآمد بودن سیستم حمل و نقل است. جالب است بدانید که علاوه بر تاثیر این سیستم در کاهش آلودگی، استفاده از حمل و نقل عمومی یکی از موثر ترین و اساسی ترین تغییراتی است که می تواند در یک کشور روی دهد.

ص: 37

8- پیاده روی یا دوچرخه سواری

این دو روش که در بعضی شهر ها اجرا شد، یکی از بهترین روش های کاهش آلودگی هوا و جابه جایی بدون ایجاد مواد آلاینده است. برخی کارشناسان با جایگزینی دوچرخه یا پیاده روی به جای خودرو موافق نیستند، بلکه معتقدند که به جای آن افراد می توانند خودروی خود را در مکانی پارک و باقی مسیر را با دوچرخه طی کنند. این کار دارای دو مزیت است، هم باعث کاهش آلودگی می شود و هم به عنوان ورزش برای سلامتی افراد مفید است. ایجاد این تغییر کار آسانی نیست، به این دلیل که خیابان ها یا پیاده رو ها در برخی شهر ها آمادگی لازم برای اجرای این کار را ندارند. کارشناسان پیشنهاد می کنند که این کار را به تدریج آغاز و آن را جایگزین خودرو ها کنیم.

11- درختان

درختان و گیاهان ریه زمین و یک ضرورت اساسی برای بهداشت زیستی این سیاره هستند. هر چند انسان هوا را از دی اکسید کربن پر می کند و لایه ی اوزون را با مواد شیمیایی ساخته خود نابود می کند، درختان سیستمی قوی برای تعدیل این تاثیرات ارایه می دهند. به همان اندازه که درخت جان تازه ای به جو می دهد، جنگل زدایی آن را نابود می سازد. از آن جا که یک درخت طی دویست سال دی اکسید کربن هوا را جذب و کربن را در چوب خود ذخیره می کند، وقتی آن را خرد می کنیم و به صورت چوب و یا کاغذ می سوزانیم، کربن دویست ساله ی در بند خود را به صورت دی اکسید کربن آزاد می کند و در نتیجه تاثیر گلخانه ای را تشدید می کنیم. از این رو ما نیاز به کاشت درخت داریم و باید از قطع درختان خودداری کنیم.

فصل سوم: تاثیرات آلودگی هوا بر انسان و راه های مقابله با آن

اشاره

ص: 41

اثرات آلودگی بر سلامت انسان ها

اشاره

آلاینده های موجود در هوا آثار زیان بار متعددی بر جسم و روح افراد به جای می گذارد، به گونه ای که این عوارض حتی سال ها افراد را درگیر خود می کند.

به گفته پزشکان، متخصصان و دست اندرکاران بهداشت و سلامت جامعه، پدیده آلودگی هوا بر دستگاه های داخلی بدن همچون دستگاه قلبی و عروقی و تنفسی و همچنین اندام های خارجی مانند چشم و پوست که به طور مستقیم در معرض آلودگی هوا قرار می گیرند، اثرات مخربی دارد.

براساس اظهار نظر برخی از متخصصان علوم مختلف پزشکی بروز بیماری های مزمنی همچون آسم و آلرژی های پوستی و بیماری های صعب العلاج و لاعلاجی مانند سرطان از جمله تاثیر های مخرب و غیر قابل جبران آلودگی هوا بر سلامت افراد جامعه است.

آلودگی هوا و بیماری ها

1- آلودگی هوا و پرخاشگری

یکی از آثار آلودگی هوا کمبود اکسیژن است که باعث بی حوصلگی و عدم کنترل خشم می شود. همچنین آلودگی هوا با کاهش انرژی و ایجاد خواب آلودگی می تواند باعث پرخاشگری افراد شود.

اختلالاتی مانند پرخاشگری و افسردگی، اختلال در تمرکز و کند شدن عملکرد ذهنی در نتیجه کاهش اکسیژن رسانی به مغز اتفاق می افتد که همه این عوامل سبب به وجود آمدن مشکل در موقعیت های اجتماعی و شغلی می شوند.

3- دستگاه قلبی عروقی

آلودگی هوا بر دستگاه قلبی عروقی همچون سایر دستگاه های داخلی بدن اثرات مخرب کوتاه و دراز مدتی دارد به گونه ای که به گفته پزشکان و محققان گاهی احتمال بروز بیماری های قلبی را تا چند برابر افزایش می دهد. آلودگی هوا سبب افزایش احتمال بروز سکته های قلبی تا چهار برابر در افراد می شود و این احتمال دست کم تا دو هفته پس از پایان آلودگی هوا به قوت خود باقی خواهد ماند.

آلودگی هوا و ذرات ریز کمتر از 5/2 میکرون قادرند با بر هم زدن نظم عملکرد قلب، موجب بروز ضربان های نا به جا و ایجاد اختلال در ضربان قلب شوند.

ص: 44

4- دستگاه تنفسی

دستگاه تنفسی از جمله ارگان های مختلف بدن است که با ذرات معلق در هوا ارتباط مستقیم دارد و این عضو از بدن نخستین مرکز تماس با آلودگی های مرتبط با هواست.

آلودگی هوا می تواند سبب تشدید بیماری های تنفسی در افراد مبتلا و یا ایجاد برخی بیماری های تنفسی در افراد سالم جامعه شود. در زمان آلودگی هوا ساختار گرده گیاهان معلق در هوا که در شرایط عادی آلرژی زا نیستند، ممکن است، تغییر یابد و آلرژی زا شود؛ در این شرایط افرادی که آلرژی نداشته اند نیز ممکن است به دلیل تغییر ساختار گرده ها نسبت به آن ها آلرژی پیدا کنند. بر اساس نتایج تحقیق انجمن آسم و آلرژی ایران، 35 درصد کودکان در کلان شهر تهران دارای علایم بیماری آسم هستند.

آمار جهانی نشان می دهد که آسم های آلرژیک روز به روز در سراسر دنیا به ویژه در کشور های توسعه یافته و در حال توسعه، رو به افزایش است؛ بر اساس این آمار تعداد مبتلایان به آلرژی در ایران در مقایسه با سایر کشور ها، در حد متوسط است.

6- پوست و مو

پوست، پوشش و در واقع لباس تن است و بدن را در برابر ورود میکروب ها و مواد مضر محافظت می کند. محققان و متخصصان پوست و مو دریافته اند که رابطه مستقیمی میان شیوع بیماری ها و به ویژه حساسیت های پوستی با میزان سرب و آلاینده های موجود در هوا وجود دارد.

هوای آلوده دارای ذرات هیدروکربن، گوگرد و ذرات معلق است که پوست به ویژه پوست کودکان و افراد مسن را تحریک می کند و در این میان قسمت هایی مانند پوست سر، دست ها و صورت به ویژه دور چشم ها بیشتر از سایر نقاط بدن آسیب می بیند. به گفته متخصصان پوست، تیرگی و بسته شدن روزنه های سطح پوست، خشکی پوست، خارش، اگزمای دست و صورت، اگزمای پلک، کهیر، تشدید جوش های آکنه ای صورت، خشکی حاشیه لب ها و بینی و نمایان شدن لکه های تیره در سطح پوست از جمله مشکلاتی است که در شرایط آلودگی هوا بروز بیشتری پیدا می کند.

ص: 46

7- سرطان

سرطان بیماری و مشکل دیگری است که محققان بر این باورند که یکی از عوامل اصلی ایجاد کننده آن زندگی در شهر های بزرگ و مناطق دارای آلودگی هوا است.

محققان معتقدند افرادی که در مناطق دارای آلودگی هوا زندگی می کنند، حدود 20 درصد بیشتر از افرادی که در هوای پاک زندگی می کنند با احتمال ابتلا به سرطان ریه مواجه هستند. ذرات ریز ناشی از آلودگی هوا که باعث تحریک ریه ها و التهاب آن ها می شود، یک عامل خطرساز برای بروز سرطان ریه است. شواهد بسیاری وجود دارد که قرار گرفتن در معرض ذرات ریز هوا می تواند سبب التهاب ریه ها و آسیب زدن به DNA افراد شود و در نهایت بروز انواع سرطان ها به ویژه سرطان ریه شود.

راهکار هایی در مقابل آلودگی هوا

1- به هشدار های آلودگی هوا توجه کنید.

2- در ساعت های شلوغی از خانه خارج نشوید: اگر مشکلات قلبی و عروقی یا اختلالات ریوی دارید، در روز های آلوده به هیچ عنوان از خانه خارج نشوید.

3- با بینی نفس بکشید. بینی در برابر ذرات بزرگ مانند یک فیلتر عمل می کند.

ص: 47

ویتامین ها و مواد غذایی مفید در مقابل آلودگی هوا

1- ویتامین C

این ویتامین توانمند ترین آنتی اکسیدان موجود در بدن است. این ویتامین محلول در آب در همه جای بدن حضور دارد و رادیکال های آزاد را از بین می برد. ویتامین C همچنین به باز تولید ویتامین E کمک می کند. وجود ویتامین C کافی در رژیم غذایی روزانه برای حفظ میزان این ویتامین در ریه ها ضروری است. بزرگسالان باید روزانه 40 میلی گرم از این ویتامین مصرف کنند.

- برگ گشنیز، جعفری، برگ کلم و شلغم سبزیجاتی هستند که باید برای تأمین ویتامین C مورد نیاز بدن خود از آن ها استفاده کنید.

- گوجه فرنگی و گواوا سرشار از ویتامین C هستند.

- راحت ترین راه برای دریافت ویتامین C، مصرف روزانه 2 عدد آب لیمو است.

- مرکبات نیز در تأمین ویتامین C نقش دارند.

ص: 49

2- ویتامین E

این ویتامینِ محلول در چربی، در خط مقدم دفاع در برابر صدمات وارده بر بافت های بدن قرار دارد.

- ویتامین E رژیم غذایی ما معمولا از گیاهان تشکیل دهنده ی روغن های نباتی به دست می آید. آفتابگردان، گل رنگ و روغن سبوس برنج، بهترین تأمین کننده ی ویتامین E هستند پس از آن ها کلزا، بادام زمینی و روغن زیتون قرار دارد.

- بادام و دانه های آفتابگردان نیز از منابع خوب ویتامین E محسوب می شوند. دانه ها و آجیل ها چربی بالایی دارند، پس مصرف 28 گرم از این مواد غذایی در روز کافی است.

- در میان ماهی ها، مصرف سالمون برای تأمین ویتامین E توصیه می شود.

- ادویه جات و گیاهانی مانند پودر فلفل، پاپریکا، میخک، پونه کوهی، ریحان و جعفری به میزان خوبی ویتامین E دارند. معمولا از بیشتر این ادویه جات به میزان کمی مصرف می شود. اضافه کردن مقداری از این ادویه ها و گیاهان به غذا هایتان به حفظ میزان ویتامین E بدن کمک می کند.

4- چربی های اُمگا 3

این چربی ها در برابر اثرات آسیب زای آلودگی هوا بر روی سلامت قلب و پروفایل چربی محافظت می کنند. منابع این مواد عبارتند از:

- دانه ها و آجیل هایی مانند گردو، تخم چیا و دانه ی کتان. آن ها را به ماست اضافه کنید، یا در اسموتی خود مقداری از آن ها بریزید.

- دانه ی شنبلیله، دانه ی خردل، سبزیجات برگ سبز، نخود و لوبیا قرمز از مواد

ص: 51

5- شیر و لبنیات

لبنیات برای از میان بردن آثار ذرات معلق موجود در هوا مفید است، اما تاثیری بر بهبود مسمومیت ناشی از آلاینده ها همچون سر درد، تهوع، سرگیجه، تنگی نفس و غیره ندارد و تنها راه درمان، دریافت اکسیژن است.

اما مصرف روزانه حداقل دو لیوان شیر با چربی زیر 5/1 درصد و پنیر به دلیل داشتن فسفر، منیزیم، کلسیم و پروتئین باکیفیت، خنثی کننده سموم به خصوص سربی است که از سوختن بنزین و گازوئیل در هوا منتشر می شود و از جذب ریز مغذی هایی از جمله کلسیم، آهن و روی در بدن جلوگیری می کند. ضمن این که محصولات لبنی غنی از پروبیوتیک با تقویت باکتری های مفید بدن سبب کاهش جذب فلزات سنگین موجود در هوای آلوده می شوند.

7- محصولات گیاهی تازه و میوه ها

مصرف سبزیجات تازه می تواند عوارض آلودگی هوا را کاهش دهند. واقعا مهم نیست چه نوعی از سبزی و میوه، مهم مصرف روزانه و افزایش مصرف است اغلب سبزی ها و محصولات گیاهی تازه، غنی از آنتی اکسیدان هستند و می توانند عوارض آلودگی هوا را کاهش دهند.

سبزیجات را تازه بخورید ولی سیب زمینی، هویج، شلغم و چغندر و سایر محصولاتی که غده ای هستند را قبل از پخت به همان اندازه ای که در غذا می ریزید خرد کرده و به مدت 20 دقیقه در آب سرد بگذارید تا میزان نیترات هایی که از خاک ممکن است در آن تجمع داشته باشد وارد آب شود بعد آب را دور بریزید و سبزی ها را برای پخت و یا مصرف خام به کار ببرید.

ص: 53

8- دانه فلاکسید، بذرک یا تخم کتان

تحقیقات نشان داده که خاصیت ضد التهابی و آنتی اکسیدان فیتواستروژن ها به طور موثری آسم و آلرژی را کاهش داده و گونه ای از فیتواستروژن در بعضی از غذا ها مانند بذر کتان یا بذرک وجود دارد.

اسید های چرب امگا 3 در بذر کتان علاوه بر این که ریسک مبتلا شدن به آسم را کاهش می دهد برای کسانی که بیماری عروقی قلب دارند خاصیت پیشگیری کننده دارد. روزانه مقداری از بذر را در غذا ها مانند سوپ و سالاد اضافه کنید. آسیاب شده این بذر راحت تر استفاده می شود ولی آن را برای حفظ اثر درست موقع مصرف آسیاب کرده و یا مقداری را برای چند روز آسیاب و در یخچال در ظرف بسته نگه دارید. تخم کتان را از عطاری هایی که قابل اعتمادتان هستند خریداری کنید. تخم کتان قهوه ای روشن و شفاف و کمی از زیره بزرگ تر است.

ص: 54

9- سیر و پیاز

یکی از بهترین مواد غذایی توصیه شده در هنگام آلودگی هوا سیر و پیاز می باشد.

سیر و پیاز دارای آنتی اکسیدان های قوی هستند که نقش مهمی در کاهش خطر رادیکال های آزادی که از هوای محیط وارد بدن می شوند دارند. اشعه ماورای بنفش، دود ناشی از سیگار و کلا آلاینده های هوا از طریق ریه وارد بدن شده و رادیکال های آزاد در اثر ورود آن ها به سیستم حیاتی ما ایجاد می شود. کلا سیستم ایمنی و سلامت ما را در معرض خطر قرار می دهد. آنتی اکسیدان ها می توانند این خطر را کاهش دهند سیر با خاصیت آنتی اکسیدانی خود از بروز التهاب در سینوس ها و آلرژی های مرتبط جلوگیری می کند.

10- ماهی های بخارپز

ص: 55

11- رب گوجه

لیکوپن نقش حفاظتی موثری برای ریه و تنفس و کاهش آسم دارند.

لیکوپن موجود در بعضی از غذا ها مانند گوجه فرنگی نقش حفاظتی موثری برای ریه و تنفس و کاهش آسم دارند. به جای این که مصرف پاستا و ماکارونی را زیاد کنید، سس گوجه فرنگی آن را زیاد کنید.

مطمئن شوید که رب یا سس گوجه فرنگی تقلبی نباشد در صورت عدم اطمینان بهتر است خودتان با گوجه فرنگی سس درست کنید و یا از گوجه فرنگی در صبحانه و نهار و شام استفاده کنید.

13- بروکلی و جوانه های آن

مصرف بروکلی باعث کاهش عوارض هوای آلوده می شود. در کاهش عوارض هوای آلوده نقش مهمی در سبزیجات پیدا کرده اند. یک تحقیق جدید که در مجله تحقیقاتی پیشگیری از سرطان چاپ شده نشان داده که نوشیدن نصف فنجان نوشابه جوانه بروکلی خطر زیان های ناشی از اکرولیین و بنزین را کاهش می دهد.

ص: 57

مواد غذایی مضر در زمان آلودگی هوا

در روز های آلوده از مصرف چیپس، پفک و انواع کنسرو پرهیز کنید. در هنگام بروز پدیده آلودگی هوا، هر خوراکی ای که مانند آلودگی هوا خاصیت اسیدانی داشته باشد، می تواند آسیب های وارده را تشدید نماید. این مواد غذایی عبارتند از:

1- غذا های پر چرب به خصوص چربی های اشباع، غذا های پر پروتئین، فست فود ها (غذا های آماده)

2- مواد غذایی حاوی مواد نگه دارنده مثل چیپس، پفک و انواع کنسرو

ص: 58

منابع

1) آلودگی هوا، غیاث الدین م، انتشارات دانشگاه تهران، 1394.

2) آلودگی هوا، کارگر م، کاهه د، انتشارات خانیران، 1392.

3) آلودگی هوا، کولز ج، انتشارات نوآوران علم، 1391.

4) عزتی ر، ارپنائی ج، آلودگی هوا و اثرات آن بر سلامت انسان، دومین همایش ملی حفاطت و برنامه ریزی محیط زیست، همدان، شرکت هم اندیشان محیط زیست فردا، 1392.

5) www.irannaz.com

6) www.beytoote.com

7) www.isna.ir

8) www.daneshnameh.roshd.ir

9) www.article.tebyan.net

10) www.asriran.com

11) www.namnak.com

12) www.irna.ir

13) www.fa.wikipedia.org

ص: 59