تصویر

ص: 2

کلید بدي ها

ص: 3

کلید بدی ها

از سری کتاب های اخلاق اسلامی

ناشر: معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه

لیتوگرافی، چاپ و صحافی سازمان چاپ و انتشارات

قطع: پالتویی

نوبت چاپ: اول

شمارگان: 10000

سایت سازمان: www.awqaf.ir سایت معاونت : www.mfso.ir سایت مجتمع: www.mfpo.ir

آدرس: تهران، خ نوفل لوشاتو سازمان اوقاف و امور خیریه معاونت فرهنگی و اجتماعی

آدرس مجتمع: قم، خ صفاییه، کوی ممتاز، کوی 7، پلاک 32، مجتمع فرهنگی پژوهشی معاونت فرهنگی و اجتماعی

سازمان اوقاف و امور خیریه

تلفن: 7746431 -021

نمابر: 7737131 -021

ص: 4

دبیرخانه گسترش اخلاق اسلامی به عنوان پاسخی به فرمایشات امام خامنه ای (مدظله العالی) در معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه استقرار یافته و تلاش دارد تا گام هایی در مسیر ترویج اخلاق در جامعه بردارد. یکی از این اقدامات تهیه و تولید کتاب های کم حجم با موضوع رذائل و فضائل اخلاقی است که نمونه ای از آن پیش روی شما قرار دارد در این اثر سعی شده تا با تکیه بر آیات و روایات و کلمات بزرگان دین، و در عین حال با رعایت اختصار، یک موضوع مهم اخلاقی، بررسی شود. در این جا لازم است از پژوهشگران موسسه فرهنگی دار الهدی که در تهیه این آثار، دبیرخانه را یاری داده اند تشکر نماییم. ضمنا از خوانندگان محترم درخواست می شود که با انتقادات و پیشنهادهای خود، ما را در تهیه آثار بهتر یاری نمایند.

دبیرخانه گسترش اخلاق اسلامی

معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه

ص: 7

﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا الله وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾ (1)

ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و با صادق علیه السلامان باشید!»

روایات متعددی در ذیل این آیه شریفه وارد شده که بیان می کند صادق علیه السلامین در مرتبه اول، حضرات معصومین علیهم السلام هستند. (2)

بدون شک اهل بیت علیهم السلام دارای صدها و هزاران صفت نیکو و زیبا هستند؛ اما این که قرآن از بین همه صفات این بزرگواران، صداقت ایشان را انتخاب و آنان را با این وصف یاد می کند، بیانگر اهمیت والای این صفت است. گویا با صادقین بودن، خود علت و راهکار مهمی برای رسیدن به کمالات معنوی محسوب می شود. (3)

انفاق کننده و زنان انفاق کننده، مردان روزه دار و زنان روزه دار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن، و مردانی که بسیار به یاد خدا هستند و زنانی که بسیار یاد خدا می کنند، خداوند برای همه آنان مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته است.

چنان که ملاحظه نمودید، خداوند متعال در این آیه کریمه، مژده می دهد که برای مردان و زنانی که اهل صداقت هستند و دیگر شرایط بندگی را رعایت کنند، مغفرت عظیم و اجر بزرگی آماده نموده است. (1)

نکته روان شناسانه این حدیث شریف این است که گاهی انجام برخی امور پسندیده مانند عبادات و اذکار، عادت شخص می شود. به این معنی که دیگر از روی معرفت و علاقه آن را انجام نمی دهد؛ بلکه صرفا از روی عادت به این عبادات مبادرت می ورزد که در این صورت این اعمال آثار کمتری خواهند داشت. در واقع شخص آن چنان به این اعمال عادت نموده که اگر آن ها را ترک کند، دچار وحشت و استرس می شود. گویا انجام این اعمال جزئی از شخصیت او شده که با ترک آن دچار بحران شخصیت می شود. در حالی که انسان باید هر عملی را با نیت و شناخت و اشتیاق قلبی انجام دهد؛ نه از باب عادت و تکرار. چنان که حضرت امیر علیه السلام عادت را یکی از آفات خودسازی معرفی می نمایند. (1)

آری، ایمان طعمی شیرین و آرام بخش دارد. آن ها که طعمش چشیده اند حاضر نیستند آن را با هیچ چیز عوض کنند. حاضر هستند ضرر مادی بکنند، اما از بهشت ایمان خارج نشوند. حاضر هستند در نظر برخی به ظاهر کم آبرو بشوند، اما صفای ایمان را از دست ندهند.

حضرت علی علیه السلام می فرمایند:

«ایمان آن است که راستی را بر دروغ ترجیح دهی؛ هر چند راستی به زیانت باشد و دروغ ظاهراً به سودت باشد». (1)

است. امام صادق علیه السلام فرمودند:

﴿إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً إِلَّا بِصِدْقِ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَهُ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِر؛﴾ (1)

«حضرت حق هیچ پیامبری را مبعوث نکرد، مگر به علت راست گویی و امانت داری برای انسان های خوب و گنهکار».

آیات متعددی در قرآن، انبیای الهی را مدح و ستایش کرده است. قرآن در بین همه صفات خوب انبیا علیهم السلام، چند صفت را برجسته می کند. گویا این چند صفت از همه مهم تر است. یکی از آن ها صداقت است؛ مثلا دربارۀ حضرت ابراهیم علیه السلام می فرماید:

﴿وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقاً نَبِيًّا؛ ﴾ (2) «در این کتاب، ابراهیم را یاد کن، که او بسیار راست گو و پیامبر (خدا) بود!»

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در احادیثی می فرمایند:

تاجر درستکار، راست گو و مسلمان، در قیامت با شهیدان است.

تاجر راستگو در روز قیامت زیر سایه عرش است. درهای بهشت به روی تاجر راستگو بسته نمی شود. تاجر راستگو و درستکار، در کنار پیامبران و صدیقان و شهیدان است. خداوند سه نفر را بدون حسابرسی وارد بهشت می کند: پیشوای دادگر، تاجر راست گو و پیری که عمر خود را در طاعت خدا گذرانده باشد. (1)

را مخفی ننمایی و به کسی که به تو اعتماد می نماید، ضرر نزنی؛ چرا که ضرر زدن به او حرام است. و برای مردم همان را بخواهی که برای خود می خواهی. هم در دادن و هم در گرفتن، رعایت حق را بکنی. نترس و خیانت نکن؛ زیرا تاجری که صداقت داشته باشد، روز قیامت با انبیای گرامی محشور می شود.(1)

بستید؛ من همه این کارها را رها کردم.» (1)

آرامش و آسایش را نخواهد دید. جوانی که با گفتن دروغ نظر طرف مقابل خود را برای ازدواج جلب نموده، همیشه حتی در بهترین و شیرین ترین لحظات زندگی اش به فکر این است که نکند همسرش واقعیت را بفهمد و زندگی اش از دست برود. روزی نیست که در جراید نخوانیم فلان آقا یا خانم به خاطر این که طرف مقابلش هنگام خواستگاری به او دروغ گفته، درخواست طلاق کرده است. وقتی هم به ادامه زندگی سفارش می شود، جواب می دهد من با کسی که به من خیانت کرده و احساسات و شخصیت مرا به بازی گرفته، نمی توانم زیر یک سقف زندگی کنم. آیا ارزش دارد که یک عمر در استرس و فشار زندگی کنیم؟!

حضرت علی علیه السلام کذب را مایه هلاکت می دانند و می فرمایند:

﴿دَعْ مَا يُرِيبُكَ إِلَى مَا لَا يُرِيبُكَ فَإِنَّ الْكَذِبَ رِيبَةُ وَ إِنَّ الصَّدْقَ طُمَأْنِينَةُ؛﴾ (1)

«آن چه مایه هلاکت تو می شود، رها کن و به آن چه تو را هلاک کند پناه ببر. همانا کذب مایه هلاکت و راست گویی مایه آرامش است».

انسان صادق و یک رو همیشه راحت و آزاد است و از این که چیزی از او منتشر شود، نگران نیست. از طرفی در درون او بین وجدان و عقلش همیشه جنگ و درگیری نیست و از نحوه زندگی اش رضایت دارد. فرد دروغ گو همیشه به دیگران و وقایع اطرافش بد گمان است و نگران این که آیا طرف مقابل به او دروغ گفت یا نه؟ لذا در زندگی از آرامش کمتری برخوردار است به این داستان زیبا توجه نمایید:

پسر و دختری کوچک با هم بازی می کردند. سر کوچولو یک سری تیله داشت و دختر کوچولو چند تایی شیرینی با

ص: 20

خودش داشت. پسر کوچولو به دختر کوچولو گفت من همه تیله هام را به تو می دهم؛ تو همه شیرینیات را به من بده. دختر کوچولو قبول کرد.

پسر کوچولو بزرگ ترین و قشنگ ترین تیله را یواشکی برای خودش کنار گذاشت و بقیه را به دختر کوچولو داد. اما دختر کوچولو همون جوری که قول داده بود تمام شیرینی ها را به پسرک داد.

همون شب دختر کوچولو با آرامش تمام خوابید و خوابش برد. ولی پسر کوچولو نمی توانست بخوابد. چون به این فکر می کرد که همان طوری خودش بهترین تیله را یواشکی پنهان کرده، شاید دختر کوچولو هم مثل او یک خورده از شیرینی ها را پنهان کرده و همه شیرینی ها رو به او نداده است.

چشم «اَحْوَل» (1) است و حقیقت را درست نمی بیند. در عالم رؤيا حقيقت را به انسان نشان می دهند؛ ولی کسانی که در بیداری خیال پرداز و پرحرف هستند و مرز حلال و حرام را نمی شناسند، به رؤیاهایی می رسند که مُعبّر را از تعبیر عاجز می کند که این گونه خواب ها به «أضغاث أحلام» موسوم است. ولی روح انسان راست گو، صادق است و روح صادق هنگامی که سخن می گوید، درست می گوید و این نشان می دهد هم درست می بیند و هم درست خبر می دهد و خبری را هم که می دهد، واقع می شود. چون او آن چه را که باید اتفاق بیفتد دیده و درست هم دیده است. پس راست گویی نشانه هایی دارد که یکی از آن ها، بررسی خواب است؛ »(2)

می رساند؟ حضرت فرمودند: «راست گویی؛ چراکه هر کس صادق شود، اهل نیکوکاری می شود و هر کس نیکوکار شد، توفیق ایمان پیدا می نماید و هر کس که مؤمن شد، وارد بهشت می شود».

آن فرد از حضرت سؤال کرد: «یا رسول الله، چه عملی ما را وارد جهنم کند؟» حضرت فرمودند: «دروغ گویی؛ زیرا هرگاه شخص دروغ گو شد، اهل فسق و فجور می گردد و هر کس اهل گناه و فسق شد، در نهایت کافر می شود و هر کس کافر گردید، حتماً وارد جهنم خواهد شد». (1)

آبرومند و با عزتی را به بدنامی و ذلت تبدیل کند. تصمیم گرفت هرگز پیرامون خیانت و گناه نگردد و همواره پاکی و تقوا را پیشه خود سازد. رفتار پسندیده پسر، مایۀ محبوبیت و عزتش شد. اتفاقاً در همسایگی آنان افسر ارشدی بود که از طرف عبدالملک مروان مأموریت یافت که همراه سربازان مسلمان به جبهه جنگ روم برود. آن افسر قبل از حرکت آن پسر را طلبید و تمام سرمایه نقد خود را که ده هزار دینار طلا بود به او سپرد و گفت: این طلاها نزد تو امانت باشد، من به جبهه جنگ می روم. اگر به سلامت برگشتم، شخصاً آن ها را دریافت می کنم و حق العمل امانت داری تو را می پردازم. اگر کشته شدم، مراقب باش. هر وقت دیدی زن و فرزندان من در فشار قرار گرفتند، یک دهم آن را برای خود بردار و بقیه را در اختیار آن ها بگذار تا آبرومندانه زندگی کنند. آن افسر به سفر رفت و در جنگ کشته شد پدر آن جوان همان تاجر شکست خورده وقتی از کشته شدن همسایه خود آگاه شد، به پسر گفت: هیچ کس از طلاهایی که نزد تو امانت است، خبر ندارد من اکنون در مضیقه و تنگ دستی هستم. مقداری از آن را به من بده، هر وقت در زندگی ام گشایشی پیدا شد، به تو بر می گردانم. جوان گفت: پدر، تو از خیانت و نادرستی بهاین روزگار گرفتار شدی. به خدا قسم اگر اعضای بدنم را قطعه قطعه کنند در امانت خیانت نخواهم کرد و اشتباه تو را تکرار نمی کنم و موجبات بدبختی خود را فراهم نمی آورم. مدتی گذشت. بازماندگان افسر مقتول پریشان احوال شدند. نزد آن جوان آمدند و از وی خواستند که نامه ای از زبان آنان برای عبدالملک مروان بنویسد و فقر و تهیدستی آن ها را به اطلاع

ص: 25

خلیفه مسلمانان برساند، شاید مؤثر واقع شود و به آن ها کمکی کند. نامه را نوشت و تسلیم آنان کرد؛ ولی نتیجه ای نداشت؛ زیرا عبدالملک پاسخ داده بود که هر کس کشته شود، نامش از دیوان بیت المال حذف می شود. وقتی جوان از جواب عبدالملک و ناامیدی بازماندگان افسر مقتول آگاه شد، با خود گفت: اکنون هنگام آن رسیده است که طلاها را در اختیار آنان بگذارم و از فقر و تنگدستی رهاشان سازم. فرزندان افسر را به منزل خود طلبید و گفت: پدر شما نزد من مقداری سکه طلا به امانت گذارده و سفارش کرده است که در روز تنگدستی آن را در اختیارتان بگذارم و یک دهمش را برای خود بردارم فرزندان از شنیدن این خبر مسرت بخش خوشحال شدند و گفتند: هر قدر پدر ما برای شما وصیت کرده دو برابر خواهیم داد. جوان پول ها را آورد. آن ها دو هزار دینار به وی دادند و هشت هزار دینار را با خود بردند. چند روزی از این قضیه گذشت. عبدالملک بازماندگان افسر مقتول را به علت نامه ای که نوشته بودند به دربار خود احضار کرد و از وضع زندگی آنان پرسش نمود. داستان جوان را به اطلاع خلیفه رساندند. عبدالملک بی درنگ جوان را احضار کرد و از مراتب درستکاری و امانت وی تجلیل بسیار کرد و مقام خزانه داری کشور را به او سپرد و گفت: من هیچ کس را نمی شناسم که مانند تو شرط درستی و امانت را به جای آورده باشد. (1)

نقطه مقابل دروغ گویی برخی چه بسا باعث شود دیگران نه تنها

ص: 26

نسبت به دروغ گو بلکه حتی نسبت به کیش و آیین او بی اعتماد شوند. گاهی دروغ یک دروغ گو آسیب های جبران ناپذیری دارد. به این داستان تکان دهنده توجه نمایید:

شخصی که در یکی از مراکز اسلامی لندن کار می کرد تعریف می کرد کرد که یک روز سوار تاکسی می شود و کرایه را می پردازد. راننده بقیه پول را که بر می گرداند 20 سنت اضافه تر می دهد. می گفت: چند دقیقه ای با خودم کلنجار رفتم که بیست سنت اضافه را برگردانم یا نه. آخر سر بر خودم پیروز شدم و بیست سنت را پس دادم و گفتم: آقا این را زیاد دادی...

گذشت و به مقصد رسیدیم. موقع پیاده شدن راننده سرش را بیرون آورد و گفت آقا از شما ممنونم. پرسیدم بابت چی؟؟ گفت می خواستم فردا بیایم مرکز شما و مسلمان شوم اما هنوز کمی مردد بودم. وقتی دیدم سوار ماشینم شدید خواستم شما را امتحان کنم. با خودم شرط کردم اگر بیست سنت را پس دادید بیایم. فردا خدمت می رسیم تعریف می کرد: تمام وجودم دگرگون شد حالی شبیه غش به من دست داد. من مشغول خودم بودم در حالی که داشتم تمام اسلام را به بیست سنت می فروختم. (1)

با راستگویان است. مثل کاسبی که در جواب مشتری که از او می پرسد این جنس خوب است؟ با صداقت می گوید نه. در این جا ممکن است این شخص این جنس را نخرد، ولی دفعه بعد باز به او مراجعه می نماید و چنان چه کاسب جنس خوبی را به او معرفی کند، به حرف او اعتماد می کند کند علاوه بر این که این گونه مشتری ها تبلیغ کننده خوبی برای چنین کاسبی می شوند که از هر پوستر و تابلوی تبلیغاتی مؤثرتر هستند.

خوب است این حدیث کوتاه و شریف را در حافظه خود ثبت و پیوسته با خود مرور نماییم که:

﴿النّجاةُ مَع الصَّدق؛ (1) نجات در صداقت است﴾.

حضرت علی علیه السلام فرمایند:

﴿الصِّدقُ یُنْجِیکَ وَ إنْ خِفْتَهُ، اَلْکِذْبُ یُردیکَ وَ إنْ أمِنْتَهُ﴾ (2)

صدق تو را نجات خواهد داد، هر چند تو از گفتن آن بترسی و دروغ تو را هلاک خواهد کرد، هر چند تو آن را مایه ایمنی خود بدانی».

در نظر داشته باشیم این کلام را کسی می فرماید که از همه قواعد حاکم بر نظام هستی و وجود ما خبر دارد.

تاجر هم مقدار زیادی شکر از تاجر دیگری خریداری کرد و انبار نمود. پس از مدتی کوتاه شکر گران شد و او با فروش شکرها مبلغ سی هزار دینار یا (درهم) سود برد. اما شب که به خانه رفت، متوجه شد که کارش اشتباه بوده است. با خود گفت: سود بسیاری بردم، اما کلاه بر سر مسلمانی گذاشتم و در حقیقت این ضرر بزرگی است که متوجه من شده است. صبح نزد آن تاجر آمد و همه منافعی که برده بود، به او داد و گفت: این ها متعلق به تو است. آن تاجر گفت: از کجا این اموال متعلق به من شد؟ گفت: من حقیقت را از تو پنهان کردم و تو را از گران شدن شکر مطلع نساختم و به قیمت ارزان شکرهایت را خریداری نمودم و این سود را بردم. در حالی که باید تو این سود را برده باشی. تاجر اولی گفت: اینک که جریان را گفتی، من همه این پول ها را حلال کرده و به تو بخشیدم. (1)

این گونه سفارش می کنند که: «علی جان! دروغ نگو که نورانیت تو را از بین می برد». (1)

نکته: این اختلاف جزائی که در این دو روایت دیده می شود، شاید به علت اختلافی باشد که دروغ ها با هم دارند. همه دروغ ها یک سان نیستند و برخی فجیع تر و فاسد کننده تر هستند؛ چنان که در ادامه خواهد آمد.

مکه معظمه خواستم به روش محدثان که از یکدیگر برای نقل حدیث اجازه می گیرند، از یکی از محدثان عامّه اجازه حدیث بگیرم. وقتی این منظور را با وی در میان نهادم، عالم سنی مطلبی گفت و من روی مصالحی، به دروغ، آن را انکار کردم. اکنون در این فکرم که فردای قیامت، چگونه این دروغ را در محضر عدل الهی توجیه کنم. (1)

هم با آن که در باطن میل داریم، اظهار بی میلی می کنیم. در این حالت علاوه بر محرومیت از آن غذا یا نوشیدنی، دچار دروغ گویی نیز می شویم.

در قصر پادشاه جمع شده و گیاه کوچک خودشان را در گلدان برای پادشاه آورده بودند.

پادشاه به همه گلدان ها نگاه کرد. وقتی نوبت به آن جوان رسید پادشاه از او پرسید: «پس گیاه تو کو؟» آن جوان ماجرا را برای پادشاه تعریف کرد.

در این هنگام پادشاه دست آن جوان را بالا برد و او را جانشین خود اعلام کرد. همه جوانان اعتراض کردند.

پادشاه روی تخت نشست و گفت: «این جوان درست کارترین جوان شهر است. من قبلاً همه دانه ها را در آب جوشانده بودم، بنابراین هیچ یک از دانه ها نمی بایست رشد می کردند.»

پادشاه ادامه داد: « مردم به پادشاهی نیاز دارند که با آن ها صادق باشد، نه پادشاهی که برای رسیدن به قدرت و حفظ آن به هر کار خلافی دست بزند.»

ملا احمد نراقی (رحمه الله) در این باره نویسند:

مخفی نماند که بدترین انواع دروغ، دروغ بر خدا و رسول و ائمه علیهم السلام است، یعنی کسی مسئله ای گوید که مطابق با واقع نباشد، یا حدیثی دروغ نقل کند و امثال این ها. و همین قدر در مذمت دروغ بر ایشان کافی است که روزه را باطل می کند و باعث وجوب قضا و کفاره می شود بنابر اقوی.(1)

یکی از این نوع دروغ ها، روضه های بی اساس و دروغی است که متأسفانه گاهی برخی مداحان می خوانند. این در حالی است که ندانسته به جای ثواب، دچار گناه و معصیتی بزرگ شده و زمینه تحریف دین را فراهم می سازند.

امام باقر علیه السلام فرمودند: «ای ابا نعمان! از دروغ بستن به ما بپرهیز که از دایره اسلام خارج خواهی شد».(2)

رحم نمی کند و از او مراقبت نمی نماید». (1) امام علی علیه السلام می فرمایند: «چگونه از عذاب خدا در امان مانَد، کسی که بی محابا سوگند دروغ می خورد؟!» (2)

حضرت امیر علیه السلام به فروشندگان چنین توصیه فرمودند:

«هنگام کسب و کار کمتر قسم بخورید؛ چرا که قسم خوردن هر چند باعث می شود کالای شما به فروش برود، سود واقعی شما را کم می کند». (3) نکته جالب این حدیث این است که حضرت نفرمودند قسم دروغ نخورید، بلکه فرمودند قسم نخورید؛ چه دروغ باشد چه راست. یعنی قسم، راست هم که باشد، سود کسب را کم می کند. وقتی قسم راست این گونه باشد، قسم دروغ با کسب و کار چه می کند؟

چقدر بی ادبی است که انسان برای هر چیزی اسم مبارک و مقدس مالک و پادشاه هستی، حضرت رب العالمین یا یکی از اولیای الهی را بیاورد تا چند ریال سود بیشتر به دست آورد!

می شود که همانند سگ که ظرف غذا را زبان می زند، آتش را زبان می زند. (1) شاهد دروغ، مانند بت پرست است. (2)

باید هرچه بیشتر با فرهنگ سازی و تبلیغات پرحجم رسانه ای، دروغ گویی را تقبیح نمود.

آوردن آن ها پیدا کنند و سعی نمایند با دروغ گویی خود را به آن برسانند.

از گفتن حقیقت ترس نداشتیم. اگر لذت مؤانست با او و زیبایی او را چشیده بودیم، دیگر برای جلب رضایت دیگران و از دست ندادن دیگران، خدای هستی را ناراضی نمی کردیم. اگر به عذاب های اخروی که برای گناهان از جمله دروغ تعیین نموده، اعتقاد می داشتیم به این راحتی گناه نمی کردیم.

چه زیباست انسان همیشه خود را در همه حال در محضر خدا بداند و در حضور دوست رعایت حرمت او که بر درون و برون ما ناظر است را بنماید. لذا لازم است با مطالعه کتب اعتقادی و تحقیق در این زمینه، از جمله مطالعه دربارۀ برزخ و قیامت، اعتقاد خود را تقویت کنیم تا از این مشکلات نجات یابیم.

دروغ، احساس حقارت و کمبود شخصیت است. در حقیقت دروغ گفتن نوعی عکس العمل برای جبران این موضوع است. اگر مبتلایان به دروغ احساس کنند صاحب نیروها و استعدادهایی در درون خود هستند که با پرورش آن ها می توانند ارزش و شخصیت خود را بالا ببرند، نیازی به توسل جستن به دروغ برای ایجاد شخصیت قلابی در خود نمی بینند.

به علاوه باید این گونه افراد را متوجه ساخت که ارزش اجتماعی یک انسان راست گو بالاتر است از هر سرمایه مادی و چیزی با آن برابری نمی کند. در این بین، اطرافیان و جامعه هم وظیفه دارند به این گونه افراد احترام لازم را گذاشته و به آنان شخصیت بدهند تا لازم نباشد فرد برای به دست آوردن شخصیت و جایگاه اجتماعی، دروغ بگوید.

11. حسن بن شعبه حرانی، تحف العقول یک جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1404 ق

12. حضرت امام خمینی(سلام الله علیه)، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، 1 جلد، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (سلام الله علیه) – تهران، چاپ: چهارم، 1388ش.

13. ابن ابى الحديد معتزلی، شرح نهج البلاغه، 20 جلد در 10 مجلد، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی قم، 1404 ق

14. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، نسخه نرم افزاری.

15. عبدالله جوادی آملی، مراحل اخلاق در قرآن، نسخه نرم افزاری

16. ورام بن ابی فراس، مجموعه ورام، 2 جلد در یک مجلد، انتشارات مكتبة الفقيه، قم

17. شیخ صدوق، من يحضره الفقیه، 4 جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1413 ق

18. رضی الدین حسن بن فضل طبرسی، مکارم الأخلاق، یک جلد، انتشارات شریف رضی قم، 1412 هجری قمر

19. ملا محسن فیض کاشانی، المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء، مؤسسه انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، قم، چاپ چهارم، 1417 ق

20. ملا احمد نراقی، معراج السعادة، هجرت، قم، پنجم، 1377 ش

21. عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، غرر الحكم و درر الكلم، یک جلد، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، 1366 ش

ص: 54

22. ثقه الاسلام کلینی، الکافی، 8 جلد، دار الكتب الإسلامیه تهران، 1365 ش

23. مکارم شیرازی ناصر، تفسير نمونه، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ اول، 1374 ش.

24. شیخ حر عاملی، وسائل الشيعه، 29 جلد، مؤسسه آل البيت عليهم السلام قم، 1409 ق

ص: 55