النشر والتوزيع مركز احياء تراث البرائى النجف الأشرف

برادران ایمانی

بنابر سفارش اکید پیشوایان معصوم (عَلَيهِم السَّلَامُ) به رعایت تقیه، این کتاب را فقط در اختیار کسانی که اهلیت دارند قرار دهید.

ناشر

ص: 2

بِسْمِ اللّه الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

ص: 3

ص: 4

تقديم...87

مقدّمة مؤلّف...89

نسب معاويه - لعنة اللّه عليه -...93

معاويه - لعنة اللّه عليه - و شریک بن اعور...94

پدر معاویه بی پدر - لعنة اللّه عليهما -...96

سخنرانی امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) پیرامون آباء و اجداد معاويه - لعنة اللّه عليهم -...98

جناب عقیل و بیان نسب معاویه و یارانش و این که ما در ابی سفیان حمامه بود...99

عقیل برادری که هرگز برادرش را تنها نگذاشت...103

معاويه - لعنة اللّه عليه - و مذمت مرد یمنی...117

احنف و معاويه - لعنة اللّه عليه...117

گوزیدن معاویه - لعنة اللّه عليه - بر منبر...118

احنف و اجبار معاويه - لعنة اللّه عليه - برای لعن امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...120

عقيل ولعن معاويه - لعنة اللّه عليه - بر روی منبر در مقابلش...121

مشاجره معاويه - لعنة اللّه عليه - با جارية بن قدامه...121

بزرگ ترین مشاجره اسلام بين ياران معاويه - لعنة اللّه عليهم - با امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ)...123

امین نبودن معاويه - لعنة اللّه عليه - بر ضرطه...134

ذلت معاويه - لعنة اللّه عليه - توسط علقمه...135

احنف ولعن معاويه - لعنة اللّه عليه - بر روی منبر...135

بی غیرتى معاويه - لعنة اللّه علیه - نسبت به مادرش...137

تمجید قرآنی معاویه - لعنة اللّه علیه - از قریش و پاسخ قرآنی به آن...137

نابینایی ظاهری بنی هاشم و کوردلی بنى اميّه لعنة اللّه عليهم...138

استدلال میرفندرسکی برای لعن بر معاويه - لعنة اللّه عليه -...138

بخل معاويه - لعنة اللّه عليه - و حاضر جوابی هم غذای او...139

متوكل و ديك الجن و کفر خلفای اولیه و خلفای بنی اميّه - لعنة اللّه عليهم -...140

کفر يزيد - لعنة اللّه عليه -...143

ص: 6

کفر معاويه - لعنة اللّه عليه -...144

کفر عمر بن خطاب - لعنة اللّه عليه -...145

کفر ابوبكر - لعنة اللّه عليه -...146

ديك الجن و هارون الرشيد و كفر خلفاء - لعنة اللّه عليهم -...148

بخل بنی اميّه - لعنة اللّه عليهم - بر غذا...161

نامه المعتضد باللّه عليه معاويه - لعنة اللّه عليه - و دستور به انتشار آن بین مردم...161

تمسخر معاویه و عمرو عاص یکدیگر را به خاطر ترس از امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در جنگ...170

طعنه معاويه - لعنة اللّه عليه - بر ذکر نام پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بعد از نام خداوند در اذان...171

توصیف امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) از معاویه - لعنة اللّه عليه - و دستور به کشتن او...172

شرح ابن ابی الحدید بر خطبه توصیف معاويه لعنة اللّه عليه...173

نامه ابن عبّاس به یزید - لعنة اللّه عليه - به خاطر چپاول بیت المال...175

ابوذر و رسوا کردن معاویه - لعنة اللّه عليه - در شام...175

ابوذر و افشای سخنان نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در مورد معاويه - لعنة اللّه عليه -...177

ابوذر و تفسیر آیه ای در مورد معاويه - لعنة اللّه عليه -...179

خرده عمر بن خطاب - لعنة اللّه عليه - بر پوشش و بارگاه پر زرق و برق معاویه...180

نامه معاویه به عمرو بن عاص - لعنة اللّه عليهما -...181

فتنه انگیزی معاویه - لعنة اللّه علیه - بین بنی هاشم و آل زبیر...183

یادآوری مرگ معاویه برای عبدالملک بن مروان توسط عبداللّه بن عباس...185

برآورده شدن آرزوی عقیل و اقدام حضرت مسلم بر علیه معاويه - لعنة اللّه عليه - و دفاع امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) از او...186

معاویه و عمرو عاص - لعنة اللّه عليهما - به زنجیر بودند و امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) با سنگ بر سر آنها می زدند...187

توهین معاويه - لعنة اللّه عليه - به پیکر شهدای احد...188

حضور معاويه - لعنة اللّه عليه - در جنگ بدر ولی در صف مشرکان...188

توصیف نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) از معاویه - لعنة اللّه عليه - و فرمان به قتل او...189

ص: 7

طعنه معاويه - لعنة اللّه عليه - به فکاهت امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و پاسخ قیس بن سعد...189

مشاجره معاويه - لعنة اللّه عليه - با قیس بن سعد و ابن عباس و منع آن ملعون از تفسیر قرآن و ذکر فضایل اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) و دستور به کشتار وسیع شیعیان و روشنگری امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به نقل از کتاب احتجاج...190

1. مشاجره معاويه - لعنة اللّه عليه - با قیس بن سعد...190

2. منع معاویه از تفسیر آیاتی از قرآن که در شأن اهل بیت است...191

دستور به ممنوعیت نقل فضایل اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) و فرستادن زياد - لعنة اللّه عليه - به کوفه...194

3. دستور معاويه - لعنة اللّه علیه - به کارگزارانش در تمامی شهرها به ذلیل کردن شیعیان و بزرگ داشتن پیروان عثمان - لعنة اللّه عليه - و تشویق افرادی که فضایل برای او جعل و یا نقل کنند...195

4. کفایت جعل حدیث برای عثمان - لعنة اللّه عليه - و دستور به جعل فضایل برای معاويه - لعنة اللّه عليه -...196

5. کشتار قبیله حضرمیین توسط زیاد - لعنة اللّه عليه - به جرم علی دوستی...196

6. دستور به کشتار کسانی که گمان می رود و متهماند به دوست داشتن امیرالمؤمنین...197

7. بدترین مردم قاریان قرآن بودند به خاطر انتشار احادیث جعلی در بین مردم و رسوخ آن در اعتقادات افراد متعبد و متدین

شهادت امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) و روشنگری امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در حج...199

دستور معاویه برای لعن و سب امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بر منابر در عام الجماعه...201

بیشتر احادیث مجعول در فضایل صحابه در روزگار بنی امیه برای تقرب به آنها و دشمنی با بنی هاشم بوده...204

سنت شدن سب و لعن به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در منابر و نفرین کردن حضرت توسط معاویه - لعنة اللّه عليه - در خطبه نماز جمعه...204

دست برنداشتن معاويه - لعنة اللّه عليه - از لعن به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) تا آنکه کودکان با این لعن پرورش یابند...205

ص: 8

لعن زیرکانه حجر بن عدی...205

تصمیم زیاد - لعنة اللّه عليه - بر اجبار مردم به برائت جستن از امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و گرفتار طاعون شدنش...206

طاعون به صورت موجودی وحشتناک به دنبال زیاد بود به خاطر سب امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...206

جعل کنندگان حدیث از صحابه و تابعین بر علیه امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به دستور معاویه..208

جعل حدیث و بی ادبی ابوهریره - لعنة اللّه عليه - در مورد امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...209

مناشده جوانی با ابوهریره - لعنة اللّه عليه - در مورد حديث من كنت مولاه...210

جعل حدیث معاويه - لعنة اللّه علیه از نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) درباره حکومتش و شهر شام...211

جعل حدیث سمرہ بن جندب با رشوهای نجومی از طرف معاویه - لعنة اللّه عليه....215

امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در قنوت بر معاویه و کارگزارانش لعنت میفرستادند...216

لعن و سب معاویه و ابوسفیان - لعنة اللّه عليهما - توسط پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در مسجد...218

خبر دادن امیرالمؤمنین به بازگشت حکومت به آل ابوسفیان - لعنة اللّه عليهم -...219

دستور مغیره - لعنة اللّه عليه - به لعن مردی از بهشت

منع عمر بن عبدالعزيز - لعنة اللّه عليه - از سبّ امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) که سنت شده بود...220

خودداری امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) از فرماندهی در حکومت معاويه - لعنة اللّه عليه -...220

خرده مسیب بن نجیه به معاهده امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ)...221

سخن سفیان بن ابی لیلی به امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) به خاطر معاهده و پاسخ حضرت به او...223

تحريص معاويه - لعنة اللّه علیه - برای خون خواهی عثمان - لعنة اللّه عليه -...225

دلیل امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) برای معاهده...226

زیر پا گذاشتن شروط معاهده توسط معاويه - لعنة اللّه عليه -...226

نامه امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به عمرو بن عاص - لعنة اللّه عليه -...227

نظر ابن ابی الحدید در مورد نامه امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به عمرو بن عاص...227

بخشی از سرگذشت زیاد بن ابيه - لعنة اللّه علیه از زمانی که با امیرالمؤمنین و امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) بود تا زمانی که فریب معاویه - لعنة اللّه عليه - را خورد، در بین خطبه ها و نامه هایی که بین ایشان رد و بدل شده...233

ص: 9

1. نامه امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به زياد - لعنة اللّه عليه - كه معاويه - لعنة اللّه عليه - قصد فريب او را داشت...233

2. خطبه زیاد در زمان حکومت عمر و سخن ابوسفيان لعنة اللّه عليهم...235

3. نامه معاویه برای فریب دادن زیاد - لعنة اللّه عليه - در زمان امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...236

4. خطبه خواندن زیاد علیه معاویه و فرستادن نامهای برای امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...237

5. نامۀ پند آمیز امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در جواب زياد - لعنة اللّه عليه -...238

6. نامۀ معاویه - لعنة اللّه علیه برای فریب دادن زیاد در زمان امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ)...238

7. خطبه خواندن زیاد علیه معاویه و نامه تهدید آمیز وی به معاویه...239

8. ناراحت شدن معاویه و مشورت با مغیره و آخرین نامه او جهت فریب زیاد...240

9. نرمش و فریب خوردن زیاد - لعنة اللّه عليه - و خطبه بين مردم و نامه و پاسخ مثبت اش به معاويه - لعنة اللّه عليه -...242

10. الحاق زیاد به ابوسفيان - لعنة اللّه عليهما - در شام...245

11. رشوه زیاد به ابوالعریان برای الحاق او به ابوسفيان - لعنة اللّه عليه -...246

12. طعن بنی امیه بر معاویه - لعنة اللّه عليهم - به خاطر الحاق زیاد به آنها. سعایت مروان برای معاویه از رفت و آمد بزرگان عراق و حجاز با امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...249

نامه تهدید آمیز معاويه - لعنة اللّه عليه - به امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...250

پاسخ امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به نامه معاويه - لعنة اللّه عليه -...250

(شعر) سید الايد مسدد سید شریف کاظمی...256

خواب هند و تعبیر پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به شهادت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) توسط یزید...259

هند - لعنة اللّه عليها - در حضور پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )...261

وحشی و چگونگی کشتن حمزه عموی پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )...263

شعر هند - لعنة اللّه علیها - در روز احد...266

پاسخ دختر عموی حمزه به هند - لعنة اللّه عليها -...267

مثله شدن شهدای احد توسط هند و دیگر زنان بنی اميّه - لعنة اللّه عليهن -...270

احادیثی در مورد عذاب برزخی معاويه - لعنة اللّه عليه -...271

ص: 10

نامه معاویه به زیاد - لعنة اللّه عليهما - در الگو گرفتن از عمر - لعنة اللّه علیه - در تحقیر کردن و ظلم به عجم و ایرانیان...272

اشاره معاویه به نامه ای که عمر برای ابوموسی اشعری - لعنة اللّه عليهم - نوشت جهت قتل عجم و ایرانیان...276

عدم اقرار معاويه - لعنة اللّه عليه - بر ولایت امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در غدیرخم...280

شداد بن اوس و مذمت معاويه - لعنة اللّه عليه - حیله گری معاویه - لعنة اللّه عليه - در سخنانش و برملا شدن آن توسط امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ)...281

تحقیر معاويه - لعنة اللّه عليه - توسط وائل بن حجر...283

سفارشات معاویه به پسرش یزيد - لعنة اللّه عليهما –...283

سخنان معاويه - لعنة اللّه عليه - و پاسخ دندانشکن صعصعه به او...286

ادعاهای عجیب معاويه - لعنة اللّه عليه - و حاضر جوابی قهرمانانه صعصعه...287

پاسخ ابن عبّاس به شبهه افکنى معاويه - لعنة اللّه عليه -...288

سخنان شامیان در مورد امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و پاسخ فردی کوفی به آنها...291

شکایت عبداللّه بن زبیر از مروان و پاسخ معاویه - لعنة اللّه عليهم اجمعين -...293

مزاح معاويه - لعنة اللّه عليه - با عدی بن حاتم و پاسخ قاطعانه عدی...294

سرگذشت حجر بن عدی و یاران او...295

1. اعتراض حجر بن عدی به مغيره - لعنة اللّه عليه - به خاطر جسارت هایش به امیرالمؤمنين (عَلَيهِ السَّلَامُ)...295

2. اعتراض حجربه زیاد - لعنة اللّه عليه - به خاطر رحمت فرستادن بر عثمان - لعنة اللّه عليه - و لعن قاتلان او...296

3. دستور زیاد - لعنة اللّه علیه - به دستگیری حجر و یارانش...297

4. شهادت عمرو بن حمق و نجات رفاعة بن شداد...299

5. پافشاری زیاد - لعنة اللّه علیه - برای دستگیری بقیه یاران حجر...300

6. جمع آوری و احضار شهود بر ضد حجر و یارانش و فرستادن آنان نزد معاویه...302

7. دستور معاويه - لعنة اللّه علیه - برای کشتن حجر و یارانش...305

ص: 11

8. عایشه - لعنة اللّه عليها - و کشته شدن حجر...308

9. روایتی دیگر در علت شهادت حجر...308

10. عامل زیاد - لعنة اللّه عليه - در خراسان بعد از شنیدن خبر کشته شدن حجر آرزوی مرگ کرد...309

سرگذشت عمر بن حمق از یاران حجر بن عدی...310

1. شهادت عمرو بن حمق...310

2. شرح حال عمرو بن حمق از کتاب اسدالغابه...313

3. آمنه همسر عمرو بن حمق...315

4. روایتی از عمرو بن حمق...315

5. مرقد عمرو بن حمق...316

پاسخ تند صعصعه به معاویه - لعنة اللّه عليه - و لعن او بر منبر...316

تمجید از محامده [محمدها ]....317

برخورد معاويه - لعنة اللّه عليه - با محمّد بن ابی حذیفه پسر دایی خود...319

اسارت محمّد بن ابی حذیفه پسر دایی معاویه - لعنة اللّه عليه - توسط عمرو عاص...321

خبر دادن میثم از به درک رفتن معاويه - لعنة اللّه عليه -...322

پاسخ احنف به معاویه - لعنة اللّه عليه - در مورد رها کردن عثمان و عایشه...323

نظر محقق کرکی در مورد احمق بودن کسانی که معاویه را مأجور می دانند...325

سیلی قنبر به دستور امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به کسی که مبغضین معاویه را لعنت می کرد....326

مفاخره معاويه - لعنة اللّه عليه - و جواب ابن عبّاس به او و عمرو عاص - لعنة اللّه عليه -.....329

(تصریح امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به این که آنچه بین بنی هاشم و بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - گذشت، صلح نبود و بنی هاشم به خاطر خدا بنی امیه را دشمن می دارد) این سخنان سیدالشهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) در ضمن جریاناتی که در عنوان پیش رو می آید مطرح شده (خواستگاری امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) از دختر عثمان - لعنة اللّه عليه - و ممانعت مروان - لعنة اللّه عليه - ؛ و خواستگاری معاویه - لعنة اللّه عليه - از دختر عبداللّه جعفر برای يزيد - لعنة اللّه عليه - و مخالفت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ)؛ و در پایان ازدواج امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) با همان یعنی دختر عثمان - لعنة اللّه عليه -)...335

ص: 12

زنازادگی یزید - لعنة اللّه علیه -...339

زنازادگی عمر بن سعد - لعنة اللّه عليه -...341

مخاصمه عمرو بن عثمان - لعنة اللّه عليهما - با اسامه بن زید و به مقابله پرداختن امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) وعبداللّه جعفر با ابن عثمان - لعنة اللّه عليهما - و ختم مشاجره با دخالت معاویه - لعنة اللّه عليه - بخاطر ترسش از بنی هاشم...341

کنایه امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) به معاویه - لعنة اللّه عليه -...343

درمانده شدن معاویه - لعنة اللّه علیه - از پاسخ به سوالات فرمانروای روم و پاسخ دادن حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ)...344

توصیف امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) توسط ضرار بن ضمره به درخواست معاويه - لعنة اللّه عليه -...346

سخنان ضرار در توصیف امیرالمؤمنین به درخواست معاویه به روایتی دیگر...348

دست رد امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) به عطایای معاویه زمانی که گفت من پسر هند هستم...349

حسادت معاويه - لعنة اللّه علیه - به حج پیاده امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) وفضایل حضرتش...350

خبر دادن امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) به تعداد خرمای درخت، مانند رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و درمانده شدن

معاويه - لعنة اللّه عليه -...350

د رمانده شدن معاویه - لعنة اللّه عليه - از جواب سوالات پادشاه روم...352

فرستادن مأمورانی برای کشتن امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) توسط معاويه - لعنة اللّه عليه - و اعتراض امام به قصور شیعه...352

گفتگوی معاویه و عمرو عاص - لعنة اللّه عليهما - در مورد زیرکی و اعتراف معاویه - لعنة اللّه عليه - به جهنمی بودنش...355

شهادت [ مالک ] اشتر به امر و دسیسه معاويه - لعنة اللّه عليه -...356

روایت دیگری از دسیسه معاويه - لعنة اللّه عليه - برای شهادت مالک اشتر...357

معاويه - لعنة اللّه علیه - مردم را وادار می کرد اشتر را نفرین کنند...358

روایت دیگری در کیفیت شهادت مالک اشتر توسط کارگزار معاویه...358

نفرين معاويه - لعنة اللّه عليه - توسط پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )...359

کسرای عرب...360

ص: 13

آخرین سخنان معاويه - لعنة اللّه عليه -...360

مرگ معاويه - لعنة اللّه عليه -...361

انتقام خالد پسر مهاجر از کشته شدن عمویش توسط طبیب معاویه...363

تصمیم با زماندگان خوارج برای قتل امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، معاویه و عمرو عاص...364

عملکرد برک با معاويه - لعنة اللّه عليه - 365

قصیده ای در عیون اربعه...368

تهنیت یکی از سادات در روز مرگ معاویه - لعنة اللّه عليه -...369

کتک خوردن نسائی به خاطر ذکر عیبی از معاویه - لعنة اللّه علیه –...373

توصیفی از اشرافی گری معاويه - لعنة اللّه عليه -...375

وصایای عجیب معاويه - لعنة اللّه عليه - به خانواده اش در مرض منتهی به مرگش به خاطر باور نداشتن مرگ...375

سخن شیخ مفید رحمة اللّه علیه در مورد روز مردن معاويه - لعنة اللّه عليه –...376

اخبار وارد شدگان بر معاویه و سخنان ایشان در دفاع از امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...377

1. از وارد شده ها زرقاء همدانیه دختر عدی بن قیس...378

2 از وارد شده ها، عکرشه دختر اطش...381

3. از وارد شده ها، ام براء دختر صفوان هلاليه...384

4. از وارد شده ها ام سنان دختر خثيمه بن فرشة مذحجية...386

5. از وارد شده ها، بكارة هلاليه...389

6. از وارد شده ها، دارمیه حجونیه...391

7. از وارد شده ها، ام سلمى بنت عبد اللّه ذكوانية...394

8.از وارد شده ها ام الخیر دختر حریش بن سراقه...396

9. از وارد شده ها اروی دختر حارث بن عبدالمطلب...401

10. از وارد شده ها، ام الخير بنت سرادقة بارقيه (يا سودة بنت عمارة هَمْدانی)...403

نامه محمد بن ابی بکر به معاويه - لعنة اللّه عليه -...407

پاسخ معاويه - لعنة اللّه علیه - به نامه محمد بن ابی بکر - لعنة اللّه على ابيه -...410

ص: 14

روایتی از زید بن علی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) در این مورد که منظور از لباس تقوی در قرآن، شمشیر است...412

شعر محمد بن عبداللّه حمیری در توصیف امیرالمؤمنين (عَلَيهِ السَّلَامُ) نزد معاويه...412

حکایاتی از کتاب الاربعين عن الاربعين...415

1. نفرین امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) بر معاويه - لعنة اللّه عليه - و آمین گفتن حضار و راویان.. 415

2. دختر ابی الاسود و حلوای معاويه - لعنة اللّه عليه -...417

3. ضرارة بن ضمره و توصیف امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به درخواست معاویه...419

4. وارد شدن اروی بن حارث بر معاويه - لعنة اللّه عليه - و سخنان شجاعانه اش بر علیه او و یارانش...422

دفاع جانانه مرد بیابانی از امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) نزد معاويه - لعنة اللّه عليه -...428

روایت اول...428

نامه تهدید آمیز معاویه و پاسخ کوبنده امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و ارسال نامه توسط طرماح...433

نامه تهدید آمیز معاويه - لعنة اللّه عليه - به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...433

پاسخ کوبنده امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به معاويه - لعنة اللّه عليه –...434

طرماح بن عدی، مأمور رساندن نامه و سخنان شجاعانه او در مقابل معاویه بیان علامه مجلسی (رَحمهُ اللّه)...440

نقل دیگر از نامه معاویه - لعنة اللّه علیه - و پاسخ کوبنده امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و ارسال آن توسط طرماح...441

پاسخ امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به معاويه - لعنة اللّه عليه -...442

توضیح [ از علامه مجلسی (رَحمهُ اللّه) ]...451

پاسخ کوبنده ابو مرقع همدانی در قبال درخواست معاویه جهت دشنام به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...451

سؤال مردی از معاویه - لعنة اللّه عليه - و ارجاع او به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...452

دفاع معاذ بن جبل - لعنة اللّه علیه - از امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) نزد معاويه - لعنة اللّه عليه -...453

روایت دوم...453

طعنه زدنهای معاویه - لعنة اللّه عليه - به بنی هاشم و پاسخهای دندانشکن عقیل...463

شعر حکیم سنائی در مورد معاويه - لعنة اللّه عليه -...464

ص: 15

پاسخهای قاطع و کوبنده طرماح ابن حكم به معاويه - لعنة اللّه عليه - وقتی خواست اهل یمن را تحقیر کند...467

تغییر نام باب الثعبان با آوردن فیل برای محو معجزه امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و داستان بی غیرتی معاويه - لعنة اللّه عليه -...472

شعر حکیم سنائی درباره معاويه - لعنة اللّه عليه - و خاندانش...474

بعضی از اقدامات و بدعتهای معاویه - لعنة اللّه عليه - از كتاب اربعین فی الامامه...474

مخالفت با حديث الولد للفراش

قرائت نکردن «بسم اللّه الرحمن الرحيم» در نماز...475

بیعت گرفتن برای یزید - لعنة اللّه عليه - و اعتراض عايشه - لعنة اللّه عليها - براو...476

منازعه عبداللّه بن عمر با معاويه - لعنة اللّه عليهم - در امر خلافت...477

فضیلت تراشی معاويه - لعنة اللّه عليه - برای خود به عنوان کاتب وحی بودن....477

نفرین معاویه توسط پیامبراکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به این که خدا شکمش را سیر نکند...478

معاویه بی حیا - لعنة اللّه عليه - و دستور لعن بر امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)...478

شهوت قدرت و حکومت علت خونریزیها و کشتارهای معاویه - لعنة اللّه عليه - به اعتراف خودش...479

شرح گروه قاسطین توسط عالم شافعی و شهادت عمار بن یاسر توسط فئه باغية...479

بدعت معاويه - لعنة اللّه عليه - در مورد خانه های مکّه...483

اشعار فکاهی در مورد معاويه - لعنة اللّه عليه -...493

هذه قصيدة تمترانية في رزائل معاوية مرتبة على مقدمة وفصلين وخاتمة...495

الفصل الاول في خطبة...495

الفصل الثاني في حلمه لبعض مسائله المشكله...497

الخاتمه فى فضائله و مناقبه...498

منابع ترجمه و تحقیق...501

ص: 16

و فرمودند:

بنی امیه بر منبر من بالا میروند و چنان در رؤیا دیدم که آنان همچون بوزینه بر منبر من جست و خیز می کنند. (1)

همچنین فرمودند:

در رؤیا دیدم که گویا فرزندان حکم بن العاص همچون بوزینه گان بر منبرم جست و خیز می کنند.

گفته شده که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ) پس از این رؤیا هرگز آسوده خاطر و خندان دیده نشد تا رحلت فرمود. (2)

حاکم نیشابوری می گوید : این حدیث براساس شرط بخاری و مسلم صحيح است، گرچه در صحاح خود نقل نکرده اند (3) ؛ ظاهراً از این رؤیا در قرآن یاد شده است: ﴿وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ)(4)، مفسران با استناد به روایات نقل شده، شجره ملعونه را بر بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - تطبیق کرده اند (5)؛ از عایشه - لعنة اللّه عليها - نقل شده که خطاب به مروان - لعنة اللّه عليه - گفت : از پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) شنیدم که به پدر و جدت می فرمود :

شجره ملعونه در قرآن شما هستید. (6)

بني اميه - لعنة اللّه عليهم - به خاطر ظلم های بی شماری که به اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) می کنند مورد لعن حضرت مهدی (عَلَيهِ السَّلَامُ) قرار میگیرند؛ چنانچه در روایتی رسول اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند:

ای علی! بزودی تو را بنی امیه لعنت و نفرین می کنند، و فرشته ای در ازای

ص: 18

هر لعنتی که بر تو میفرستند هزار لعنت و نفرین بر آنها می فرستد، پس زمانی که قائم قیام کند، چهل سا آنها را لعن و نفرین خواهد کرد. (1)

در بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - آن کس که بنا نهاد چیزهایی که سابقه ای از قبل نداشت ؛

و هر اساسی که از قبل توسط نبی اکرم و امیرالمؤمنین - صلوات اللّه عليهما - بنا شده بود آن را منهدم ساخت و باعث شد در مدح و فضائل ظالمین در حق ایشان احادیثی جعل و وضع کردند که قابل پاک کردن نیست و سب و لعن بندگان بزرگ را روی منبرها و بلندیها سنت قرار داد و بازگردانید درهای ظلم و فساد و بغض و دشمنی با اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) را و در همه شهرها به فسق و فجور پرداختند، معاوية بن ابي سفيان سر سلسه خلفای بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - بود.

رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند:

معاوية فرعون هذه الامة.

و همچنین فرمودند:

چه روزهای سخت که بر امت من از معاویه ماتحت بزرگ خواهد گذشت.

حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) نیز فرمودند:

پس از من، مردی گلوگشاده و شکم گنده بر شما چیره خواهد گشت ؛ هرچه بیابد، میخورد ؛ و هرچه نیابد، میخواهد او را بکشید و البته هرگز او را نخواهید کشت! (2)

همچنین امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمودند:

معاویه همچون شیطان رجیم هست که از تمامی جهات برای گمراه نمودن شخص وارد می شود. (3)

ص: 19

لذا کتاب حاضر به مثالب و مطاعن این ملعون پرداخته و شیوه های دشمنی این خبیث را معرفی کرده است؛ مثل طراحی بزرگترین دستگاه روایت ساز تاریخ با همراهی برخی از صحابه، تابعین و قاریان قرآن و تطمیع و تشویق کردن آنها برای انتشار این روایات در بین مردم به خاطر اعتمادی که مردم به آنها داشتند و پر شدن منابع مخالفین از این فضایل ساختگی برای خلفاء و نسبت دادن منقصه هایی دروغین به اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) و اصحاب ایشان و رسوخ آن در بین مستعبدين و متدینین ؛ مانند دروغ بزرگی که معاويه - لعنة اللّه عليه - با ساختن بعضی از روایات به امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) نسبت داد که ایشان حکومت معاويه - لعنة اللّه عليه - را تحت عنوان صلح پذیرفته اند ؛ یا در مورد جناب عقیل، یاوه هایی به هم بافتند که تحقیقی در این کتاب به این امر پرداخته است.

عباس بن بکار ضبی گوید : ابن عباس به معاویه - لعنة اللّه علیه - گفت : آیا از دشنام دادن به این مرد خودداری نمیکنی؟ گفت : نه، تا آنگاه که کودکان برآن پرورش یابند و بزرگ شوند و بزرگان پیر و شکسته،گردند و چنان شد که چون عمر بن عبدالعزيز - لعنة اللّه عليه - از دشنام دادن به حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) خودداری کرد گفتند ترک سنت کرده است. (1)

اشاره به نامه هایی که بین عمر و ابوموسی اشعری و همچنین معاویه و زیاد - لعنة اللّه عليهم - رد و بدل گشته، نشان میدهد رفتار معاویه - لعنة اللّه عليه - در تمام این ظلم ها به اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ)و شیوه های برخورد او با عجم مخصوصاً ایرانیان، الگو گرفته شده از عمر - لعنة اللّه علیه - بوده است.

همچنین از مطالب طرح شده در این کتاب معرفی چهره هایی است که در ابتدا یار و همراه امیرالمؤمنین و اهل بیت - صلوات اللّه عليهم - بودند ولی در ادامه در برابر دسیسه های معاویه - لعنة اللّه عليه - فریب خورده و راه کج کرده و به سر منزل مقصود نرسیدند؛ مانند زیاد بن ابيه - لعنة اللّه عليه - که سرگذشتش و علل انحراف و محل سقوطش با توجه به انذارهای امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بررسی شده.

ص: 20

سرگذشت افرادی که به پای امیرالمؤمنين (عَلَيهِ السَّلَامُ) حتى بعد از شهادت ایشان غیرتمندانه ماندند و با رشادتهایشان خود را در معرض شهادت قرار دادند، نیز بیان شده ؛ مانند حجر بن عدی و یاران با وفایش همچنین با آوردن سخنان شجاعانه زنان آزاده و محبّ امیرالمؤمنین در رویارویی با معاویه - لعنة اللّه عليه -، حس برائت و شجاعت را در جوانان شیعی برانگیخته و غیرت را در دلهاشان زنده کرده است.

نکته قابل توجه وجود نقلهای کلیشه ای و مشابه در منابع تاریخی برای اثبات حلم معاويه - لعنة اللّه عليه - است که او با تساهل و تسامح با افرادی که به او پرخاش کرده و سخنان تندی را در مقام مذمت و انتقاد ایراد کرده اند و شجاعانه از اميرالمؤمنین دفاع کرده اند، برخورد کرده است؛ لذا با توجه به شکل گیری منابع در دوره عباسیان، گزارشهای این چنینی باید با دقت بیشتری بررسی شوند؛ زیرا که ممکن است این اتفاق افتاده و معاویه - لعنة اللّه عليه - تحمل کرده باشد و در آخر هدیه ای به شخص انتقاد کننده داده است ولی این از کید معاویه - لعنة اللّه علیه - است که خود را حلیم نشان دهد؛ چنانچه مؤلف کتاب هم در موارد عدیده به آن اشاره کرده که این از سخاوت و حلم معاويه - لعنة اللّه عليه - نبوده، بلکه برای بقای سلطنت ظالمانه اش بوده است.

مانند آنچه مؤلّف در صفحه 174 آورده: «میگویم: در مفاخرت بین بنی هاشم و بنی امیه، تصریح شده به این که آنچه معاویه و پسرش (یزید) - لعنة اللّه عليهما - دادند، از بخشش و جود آنها نیست.

(به این مطلب اعتراض کرده اند) و گفته اند: معاویه - لعنة اللّه عليه - نخستین کس است بر روی زمین که یک میلیون درهم بخشیده است و پسرش يزيد - لعنة اللّه عليه - نخستین کسی است که آن را چند برابر کرده است. آنان می گویند معاويه - لعنة اللّه عليه - به امام حسن و امام حسین پسران امام علی (عَلَيهِم السَّلَامُ) در هر سال به هر یک هزار هزار در هم جایزه می داده است و به عبداللّه بن عباس و عبداللّه بن جعفر هم همانگونه می پرداخته است.

ص: 21

اما این اعتراض بی ارزش است و بر فرض صحت سخنان آنان، این گونه بخششها، جود و سخاوت و رعایت پیوند خویشاوندی نیست؛ زیرا این اشخاص که معاویه - لعنة اللّه عليه - بر آنان بذل و بخشش می کرده از آن طبقه بوده اند که از ایشان بر پادشاهی خویش بیم داشته و از موقعیت آنان در دلهای مردم وحق ایشان بر خلافت، آگاه بوده است و در این مورد چاره اندیشی می کرده و عطایایی را برای حفظ دولت و پادشاهی خود معمول می داشته است، آن چنان که ما آنچه را که خلفای بنی هاشم - عباسیان - به فرمانروایان و دبیران و پسر عموهای خود می پرداخته اند، هرگز جود و سخاوت نمی شمریم.

مأمون به حسن بن سهل ده هزار هزار درهم از درآمد غله را اختصاص داد و آن را از کرامت او نمی شمرند. همچنین است هر چیزی که در باب دلجویی و معامله سیاسی و به منظور تدبیر کار حکومت پرداخت می کنند. و اگر چنین نباشد، باید آنچه را که خلیفه به عنوان حقوق به سپاهیان خود پرداخت می کند در زمره جود او به حساب آورد؛ اما پرداختهایی که در قبال عمل و به صورت مزد و برای دفع امور ناخوش صورت می گیرد چیزی است، و جود و بخشش چیزی دیگری است انتهی» (1).

پس صرف گرفتن پول این منقصه ای برای شخص پول گیرنده به حساب نمی آید کما این که سخاوت و حلم آن ملعون را هم اثبات نمی کند. (2)

اللهمَّ العَنْ مُحارِبَ خليفةِ الرَّحمنِ وَ مَجوسى أُمَّةِ رَسولِ السُّبحانِ، شَدَّادَ أَهْلِ بَيتِ النَّبِي الأمينِ، عَدُوَّ اللّه و عَدُوَّ أَميرِ المُؤمِنينَ، المُكنَّى بِخالِ الكافِرينَ، أمير الفاسقين والفاجِرينَ و سَبَبَ تَضْيِيعِ مَذهَبِ سَيِّدِ المُرسَلينَ، الملعونَ بالدَّلائِلِ وَالبَراهينَ، رَئيس الأشقياءِ

ص: 22

مِنَ الأَوَّلِينَ وَالآخِرِينَ، لَعنةُ اللّه عَلَيهِ مِنَ الآنِ إِلى يَومِ الدِّينِ، مُؤَسِّسَ الظَّلمِ وَ البِدعَةِ وَالطَّغيانِ، مُعاوِيةَ بن أبى سُفيانَ، عَلَيْهِ غَضَبُ الرَّحْمَنِ. (1)

در زمانی که شباهتهای زیادی به دوران معاويه - لعنة اللّه عليه - دارد، توفیق تحقیق این کتاب به مدد مولایم امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) حاصل شد. زمانی که شیوع بیماری کرونا دستاویزی برای معاندین اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) شد تا حقدهای معاویه ای و مکرهای عمرو عاصی خود را بر ضد اهل بیت عصمت و طهارت (عَلَيهِم السَّلَامُ) و شیعیانشان به کار بندند و حرم های مطهر ایشان را به بهانه های مختلف ببندند و مانع زیارت حرم های اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) و برگزاری جلسات عزاداری سیدالشهدا (عَلَيهِ السَّلَامُ) و بستن راه کربلای معلی به بهانه شیوع این بیماری شوند.

در مملکت شیعه در انکار فضایل اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) در جهت امان بودن حرم های ایشان و پاک و مطهر بودن این مکان های مقدس از همدیگر سبقت گرفتند و در تریبونهای رسمی در تحذیر از رفتن به چنین مکان های مقدس و مطهر، گوی سبقت را از شبکه های وهابی شیعه ستیز ربودند و مع الأسف صدایی هم از هیچ بیت و شخصیتی که بیتشان به نام اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) بیت شد و شخصشان به اسم اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) شخصیت شد، بر نیامد ؛ تا جایی که مولوی وهابی در زاهدان اظهار خوشحالی و تشکر کرد از آنها، که حرم مطهر امام رئوفشان را بستند و فهمیدند شفا فقط در دست خداست و از غیر خدا شفا خواستن شرک است - خذله اللّه في الدارين -.

مجتهد عالی مقام شیخ محمد سند در این رابطه می گوید :

با توجه به آیات و روایات، اماکن مقدسه از ارکان دین و بستن و تعطیلی آنها حرام بلکه از گناهان کبیره و به مثابه تعطیل کردن رکن دین است مانند کنار گذاشتن و روی بر گردانی از قرآن کریم چرا که اساسیات و اصول و ارکان و ضروریات دین، تنها متوقف بر اعتقاد و شناخت نیست چنانچه تو هم شده است،

ص: 23

بلکه شامل گفتن به زبان و عمل با اعضاء و جوارح نیز می شود. چنانچه در حدیث پیامبر اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آمده: «ایمان سخن با زبان و شناخت با قلب (تصدیق با قلب) و عمل با اعضاء بدن است معلوم می شود که مطلوب در ارکان دین تنها اعتقاد نیست، بلکه سخن با زبان نیز از اساسیات دین و عمل با اعضاء نیز از ارکان دین است، و هر سه در قوام دین مدخلیت دارند همانطور که قوام دین به تلفظ زبانی به شهادتین و شهادت های سه گانه است.

و مخفی نیست که یکی از ارکان دین اقامه مشاهد مشرفه و اماکن مقدسه و زنده و آباد نگه داشتن و تعطیل نکردن آنهاست. آبادانی هم تنها با ساختمان سازی بر آنها نیست، بلکه بالاتر از آن این است که آن مشاهد مشرفه محلی برای تمام عبادتها و دعا و التجاء و تضرع و پناه بردن به آن مشاهد به سمت خدا باشد. بنابراین تأکید می گردد که این واجب از قبیل و اجبی در فروع دین نیست بلکه مراعات رکنی از ارکان دین است. (1)

همچنین، همنشین جهنمی آن وهابی، جهت عقب نیفتادن از مقصرین متشيع بی غیرت، در جسارتی به سيّدالشهدا و نه امام معصوم شيعه - صلوات اللّه عليهم - مخنث بودن خود را علناً افشا و روی اسلاف ناپاک ظالمش را که تا به حال چنین نجاستی نخورده بودند، سیاه تر کرد.

به همین جهت شایسته دیدم ابتدای این کتاب گرانسنگ، جوابیه دندانشکن برخی از رفقای اهل فضل این حقیر که همگی رحل اقامت در کنار مولای خود انداخته و در نجف اشرف مقیم آستان مقدسش گشته را به این ملعون ازل و ابد بیاورم. برخود لازم می دانم تمامی عمرم را سپاسگزار و فدایی حضرت سيدة النساء، فاطمة الزهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) باشم که با اجازه برائت جستن از این حرامزاده ها، به ما کرامت عنایت فرمودند. ان شاء اللّه مرضی رضای حضرتش قرار بگیرد.

علما، اساتید و طلاب نجف اشرف، و چاکران و جان بر کفان شاه لو كشف،

ص: 24

به جواب مزخرفات آن سر خیل محبّان اموی و مروانی و بقیه خاندان آل زیاد و أبي سفيان - لعنة اللّه عليهم -، قلم روان ساخته و پاسخ آن مخنث بی دین و ایمان را ملائم طبع خباثت مآلش و مناسب حال منحرف از اعتدالش می دهند.

سزای صلح صلح و جنگ جنگ است***کلوخ انداز را پاداش سنگ است

این مرتبه دست حقه بازان بازار عامفریبی از آستین غول بیابان ضلالت و سالک جاده شقاوت و جهالت، که باعث تضییع اوقات مسلمین گردیده، از آستین مولوی وهابی برآمده و در مراتب نجاست مولد خود، سخن رانده و مصداق بیت زیر گشته.

طعنه بر هر کامل از رفتار ناموزون زند***خر چو سرگینش کند بو، خنده برگردون زند

این وضوی بر باد رفته تو به جهت مزخرفاتی که از احداث مبطله طهارت سر افتاد، انسان را به یاد ابوظرطه عظيم، جدّت معاويه - لعنة اللّه عليه - بر کرسی خطابه نماز جمعه در شام میاندازد و سخن ما چونان کلام صعصعه است که در آن میان رو کرد به مردم و گفت: «ای مردم بپا خیزید که امامتان طاهر نیست و بر خود رید».

و بدان اباطیل تو این گونه است؛ حاشا که ذره ای شک و شبهه در موالیان امیر حق اندازد ؛ و کاسبی کثیف تو را رونق دهد زهی خیال خام و باطل. (1)

هرکس که جرعه نوش می حبّ حیدر است***مهر علی به طینت پاکش مخمر است

برگشتنش ز مذهب پر نور اهل بیت***باشد محال و آنکه پذیرد، کم از خر است

دست از ولای آل علی کس نمی کشد***بالفرض اگر کسی بکشد، جرم مادر است

ص: 25

یا امیرالمؤمنین و یا اسد اللّه الغالب الكرار! فأف لحياة في دهر جَرًا عَليك فقع بقر قر! ای دشمنان سقیفه ای که هیچ گاه ایمان به خداوند تعالی و نبی او (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نیاوردید!

چه شده دوباره جسارت به خانه وحی میکنید حقد و کینههای شما از امیرالمؤمنین و فرزندانش - صلوات اللّه عليهم - تمام شدنی نیست؟ شما پیرو راه کسانی هستید که ارذل قوم نسباً و حسباً را در جایگاه خلافت پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) قرار دادند. پس چه توقعی از پیروان آنها و همان کسانی که اراده کرده اند نور خدا را خاموش کنند، می باشد؟

چراغی را که ایزد برفروزد***هر آن کس پف کند ریشش بسوزد

اگر حمزه و جعفر (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) نیستند که یاری امیرالمؤمنین - صلوات اللّه عليه - کنند، زبانهای بران عقیل و اباذر و سلمان و مقداد و میثم هست که حیثیت پوشالی تان را بر باد فنا دهد و لباسی که به اسم علماء اسلام و مسلمین برتن کرده اید را از تن تان در بیاورد. کافی است خدا و دین و پیغمبری که به آن اعتقاد دارید را از لابلای کتب خودتان به جهانیان معرفی کنیم تا ذات خبیث و چرکینتان برملا گردد.

کدام خدا ؟ کدام اسلام و دین؟ کدام پیامبر ؟ کدام خلیفه و امام ؟ کدام قرآن ؟

خدایی که به بند شلوار او متوسل می شوند، (1) خدایی که دیدنی است، (2) چشم دارد

ص: 26

و لوچ نیست، (1) خانه دارد و در آن ساکن می شود. (2) شبهای جمعه با خرش به بام مسجد میآید و هم کیشان تو برای خرش یونجه بر پشت خود حمل کردند. خدای مجعد مویی که شبی مورد تعرض یکی از دلداگان خود قرار می گیرد. (3) همو که پا دارد و وقتی جهنم از شما منکرین پر شود پایش را روی جهنمیان می گذارد و فشار می دهد تا جای بیشتری برای رفقای تو باز شود. (4)

غنا مشغول می شود (1) و در بستر زناشویی عریان غریبه ها را می پذیرد. (2) پیامبری که در یک ساعت با همسرش همبستر می شود (3) و در ایام حیض با همسرش نزدیکی می کند. (4) ایستاده بول می کند (5). پیامبری که بارها قصد خودکشی داشت. (6)

ص: 28

پیامبری که فراموشی دارد و با جنابت وارد مسجد می شود (1) و قرآن یادش می رود و نمازش را فراموش می کند (2)و در نماز به یاد جواهرات همسرش است. (3)

دیدید هتاک کیست؟ این پیامبر شما هتاکان بی انصاف ناپاک است. ولی در مورد پیامبر ما و اهل بيتش - صلوات اللّه عليهم - آیه تطهیر نازل شده و از همه این خباثتها و جسارت ها که شما و خلفا و ائمه تان اهل آن هستید، مبرا هستند.

من جده خاله و والده***و أمه أخته وعمته

اجدر ان يُبغِضَ الوصي***و أَن يُنكر يوم الغدير بيعته (1)

کسی که پدر بزرگ و دایی و پدر او یک نفر است و مادر و خواهر و عمه او نیز یک نفر است سزاوار است که مبغض وصی پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) باشد و منکر بیعت خود در روز غدیر شود.

همان کسی که دختر خود را زنده به گور کرد، (2) شراب می خورد (3)و در جنگ هامثل بز کوهی فرار می کرد. (4)

کجا بوده ای در شمار حساب***کجا با شهی بوده ای هم رکاب

کجا کرده ای خانه زین تهی***کجا دیده ای چتر شاهنشهی

همو که منع کردنش از کتابت و نقل احادیث پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بین شما مشهور است. (5)

ص: 30

همو که در حکم مهریه زنان اعتراف به نادانی خود کرد و گفت پیرزنها از او بیشتر می فهمند (1) ایستاده بول می کرد (2)و سوسمار محبوب ترین غذایش بود. (3) منع از متعتین و اجتهادات در مقابل نص آنها هنوز شما را دچار دردسر جواب کرده و تا ابد هم از این چاه ضلالت بیرون نخواهید آمد. حمله به بیت دختر نبی اکرم - صلوات اللّه عليهما - (4) و سخط ایشان نسبت به آن دو و لعن و نفرین حضرت بعد هر نماز و در نماز به آنها را چگونه در روز محشر به پیامبرتان پاسخ می دهید؟ (5) فدک و ارث او را به حرام بردند و برای دشمنش ارث قائل شدند تا آنجا که حضرتش اجازه نداد در تشییع و دفن و نمازش شرکت کنند (6) و اف بر شما و روزگار شما که قبر مخفی او سؤال بی جوابی است که

ص: 31

تا ابد از خیانت شما ظالمین خبر میدهد. دستور به مودّت ذی القربی برای اجر رسالت را با مودّت به خلفای ظالم در حق ایشان و دشمنی با ذی القربی پاسخ دادید. راستی کدام زن مدام میگفت اقتلوا نعثل، فقد کفر ؛ (1) عثمان را بکشید که او کافر است».

در حقیقت پرده از بی حیایی مادر خود برداشته و خود را امام ناپاکان قرار داده.

بعْضُ الوَصِيِّ عَلامَةٌ مَكتوبةً***كُتِبَتْ عَلَى جَبَهَاتِ أَولادِ الزِّنا

مَن لَّمْ يُوالِ فِي البَرِيَّةِ حَيدر***سَيَان عِندَ اللّه صَلَّى أَو زَنَى

همانهایی که با اجتهاد به رای خود آبروی شریعت نبوی را بر باد دادند. آیا امام شما نگفت: «لواط جایز است؟» (1) و دیگری نگفت: «کسی که بر آلت رجولیت خود پارچه ای ببندد و با مادر و دخترش زنا کند، جایز می باشد؟» (2) و همچنین گفت : «ازدواج با بعضی محارم نهی نشده». (3) گفتند: «بارداری تا 3 سال و 4 سال و بیشتر هم ممکن است» تا بی پدریشان را مرهم شود.(4) وضو با شراب و شیره و غسل در خواب صحیح است و نماز در پوست دباغی شده سگ و سجده بر سرگین و باد شکم به جای سلام، تنها نمونه ای از تقرب علمای شما با اسم نماز به خدای خیالی تان است. (5)

ص: 33

آیا آن دیگری نگفت خوردن هر حیوانی جایز است؟ پس خوردن حشرات روی زمین، مثل سوسکها، کرم ها و حشراتی که در زیر زمین لانه دارند، مثل مارها عقربها حیوانات درنده و پرنده های شکاری جایز است. او خوردن گوشت سگ را حلال و اطیب از گوشت گوسفند دانسته. (1) آیا این بود شریعت پاک و کامل نبوی؟ این بود شریعت انسان ساز کامل؟ پس با مکاتب پوچ و دروغین غربگرای بی دین چه تفاوتی کرد؟ نام این هرزگری ها را جز مخنث بی پدر دین نمی گذارد.

شافعی گفت که شطرنج مباحست مدام***راست گفته است چنین است که فرموده امام

خواجه مالک سخن گفت از این نازک تر***که به نزدیک خردمند مباح است غلام

بوحنیفه به از این گوید در باب شراب***که ز جوشیده بخورکان نبود هیچ حرام

حنبلی گفت که گر ز آن که به غم درمانی***پسته بنگ تناول كن خوش باش مدام

بنگ و مي خور و کون میکُن و میباز قمار***که مسلمانی از این چهار امام است تمام

علمای شما نیز در این قافله ظلم به خاندان ذوی القربی (عَلَيهِم السَّلَامُ) عقب ننشسته و ذات خویش را نشان دادند اشقی الاشیاء، قاتل داماد پیامبر - صلوات اللّه عليهما - را تطهیر می کنند (2) و دیگری لعن یزید ملعون قاتل جگرگوشه دختر نبي - صلوات اللّه عليهما - را به خاطر مسلمان بودنش جایز نمی داند. (3) آیا علمای شما به جواز عمل شنیع

ص: 34

خودارضایی زنان (1) و مردان (2) حکم نکردند؟

این بود اگر هادی گمنام شما***تف باد به دین و مذهب خام شما

جمع شب و روز، در زمان واحد***بتوان، نتوان علاج احمق کردن

کدام خوبی را دارید که بیاورید و کدام زشتی هست که در آن غرق نیستید؟ اگر به شما خطاب مسلمان کرده اند، احکام ظاهری را برای شما قائل شده اند استهزاء لكم ولدفع الحرج عَن المُومِنين. بسياری از علمای شما با خواندن کتب خودتان شیعه شدند. شما میدانید حق با امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) است ؛ اما برای حطام دنیا، عوام خود را فریب داده اید همین حجت برای اهل عناد بودنتان کافی است ؛ «وجعل طاعتنا نظاماً للملة وامامتنا امانا للفُرقة» ؛ نظام ملت امامت ائمه اثنی عشریست و علت تفرقه ائمه كفر واضلال شما هستند. برای همین است که میگوییم دست از تفرقه و پیروی ائمه کفرتان بردارید تا بر صراط امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) وحدت داشته باشیم تا این ملت نجات پیدا کند. و قطعاً کسانی که ایمان نیاورند، به سیف اللّه المنتقم گرفتار آیند. ﴿وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ) (3).

منت آنچه شرط است گفتم تمام***تو دانی و تدبیر خود و السلام

ص: 35

ص: 36

کتاب شناسی آثار مرتبط با معاویه - لعنة اللّه عليه -

در این قسمت سعی شد لیست کتبی که مستقلا در مورد معاویه یا بنی امیه - لعنة اللّه علیهم - بوده ذکر شود زیرا کتبی که مطاعن و مثالب معاويه - لعنة اللّه عليه - را غير مستقل در ضمن مطالب دیگر آورده است بسیار زیاد است؛ همچون صدها کتاب مقتل یا کتبی که در فضایل و زندگانی اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) نگاشته شده که لاجرم معاویه - لعنة اللّه علیه - چون از افراد تأثیرگزار در پایه گزاری اساس ظلم به آل اللّه بوده، در اغلب این کتب از او سخن رفته است. برای مطالعه بیشتر و آشنایی با کتب مطاعن مستقل و غیر مستقل به کتاب اساس ایمان صفحات 293 - 372 مراجعه بفرمایید.

1. النار الحامية في تاريخ معاوية - لعنة اللّه عليه -: جواب على الدرة الغالية في تاريخ معاوية - لعنة اللّه عليه - و المجيب السيد حسن علی وقار ابنگدا حسین الحسنى الحسينى الجنفوري المعاصر. ط بجنفور بالأردوية. (1)

2. ماهية معاوية - لعنة اللّه عليه - به زبان اردو، میرزا احمد امرتسری هندی، چاپ شده در هند. (2)

ص: 37

3. كتاب سيرة معاويه - لعنة اللّه عليه - محمّد بن مسعود عیاشی. (1)

4. جزء في فضل معاويه - لعنة اللّه عليه -: ابی عمر محمّد بن عبدالواحد مطرز ابیوردی. (2)

5. مثالب معاوية - لعنة اللّه عليه - : لأبي العباس أحمد بن عبيد اللّه بن محمد بن عماد الثقفى الكاتب، المتوفى 314. (3)

6. مثالب المعاندين في احوال الخوارج و بني اميه - لعنة اللّه عليهم - : شيخ محمدتقی قزوینی ساوجبلاغی فشندی. (مستدرک الذریعه، محقق طباطبائی)

7. مخازی بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - : شيخ ضیاء الدین خالصی. (4)

8. مثالب بني اميه - لعنة اللّه عليهم - : ابومنذر هشام بن محمد بن سائب کلبی نسابه. (5)

صلح الحسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) و معاويه - لعنة اللّه عليه -: احمد بن محمد بن سعيد بن عبدالرحمن السبيعي الهمدانی معروف به ابن عقده، متوفی به سال 333 هجری.

10. أحوال معاويه و بني أميه - لعنة اللّه عليهم - : و لم يطبع بعد الكلمتين الثاني و الثالث. (الذريعه).

11. تاریخ معاويه - لعنة اللّه عليه : كتابخانه مولانا آزاد. (فنخا).

12. مرگ معاویه - لعنة اللّه عليه - عليقلي بن فتحعلى اعتضاد السلطنه، قرن 13، کتابخانه ملک.

13. نامه های معاويه - لعنة اللّه عليه : قرن 11، کتابخانه گنج بخش.

14. حديث وصية معاوية - لعنة اللّه عليه - قرن 13 کتابخانه آستان قدس رضوی.

ص: 38

15. تغییر لباس معاویه و ابوسفیان - لعنة اللّه عليهما -: شيخ الاسلامی، محمد جواد، تهران: موسسه آموزشی تالیفی ارشدان، 1352 ش.

16. الحجج الشافيه الناصه على مساوى معاويه - لعنة اللّه عليه - : مؤلّف ناشناس. نسخه عکسی در مرکز احیای میراث اسلامی، شماره 4228/2.

17. الحاويه في مثالب معاويه - لعنة اللّه عليه - قاسم بن محمد بن احمد مأمونى سنى. (1)

18. دولة الشجريه الملعونه الشاميه او دور ظلم بني اميه - لعنة اللّه عليهم - على العلويه : محمدمهدی بن صالح قزوینی کاظمی موسوی.

19. رساله در نسب خلفا و معاويه - لعنة اللّه عليهم - : مؤلّف ناشناس، مخطوطات آستان قدس شماره 2237/2.

20. رسالة في فضائح بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - : شیخ سلیمان بن عبداللّه ماحوزی. (2)

21. روض الفواد في مصالب ابن آكلة الأكباد - لعنة اللّه عليهما - : احمد بن عبداللّه جنداری (متوفی 1337). (3)

22. السفيانيه : (فيه تفسير الشجرة الملعونه و معنى خروج السفیانی و مثالب بنی امیه) - لعنة اللّه عليهم - : سيد محمد على هبة اللّه شهرستانی. (4)

23. سنن بني اميه - لعنة اللّه عليهم - التي يعمل بها اهل السنة والجماعة : ميرزا نجم الدين طهرانی عسکری. (5)

24. سیاست معاويه و يزيد - لعنة اللّه عليهما - سید منظور حسین. (6)

ص: 39

25. سیر الاولین یعنی تاریخ امويين - لعنة اللّه عليهم -: ميرزا احمد علی. (1)

26. الشجرة الخبيثه : محمد اسماعیل مازندرانی خواجوئی. (چاپ شده درضمن الرسائل الاعتقاديه جلد دوم)

27. الشجرة الملعونه : عبد الحسين بن قاسم حلى. (2)

28. الصراع بين الأمويين و مبادی الاسلام : جعفر نوری

29. الصراح المرير بين اهل البيت (عَلَيهِم السَّلَامُ): حسن شیرازی.

30. عجالة الجواب في الرد على شيعة معاوية الكلاب (مطاعن معاويه - لعنة اللّه عليه -) : صالح بن حسین اخفش صنعانی. (3)

31. شجره ملعونه : سید حسن علی وقار حسنی حسینی جنفوری. (4)

32. معاویه - لعنة اللّه علیه - از دیدگاه امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) (شخصیت و عملکرد): موسی امینی، [ به سفارش ] مجمع جهانی شیعه شناسی، قم، آشیانه مهر، 1391ش.

33. اسلام و بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - سيد بدر الحسنین زیدی، به زبان اردو.

34. اسلام و بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - : محمد ابوبکر خان ملیح آبادی.

35و امیر معاويه - لعنة اللّه عليه - تاریخ که آئینه مین (معاويه - لعنة اللّه عليه - در آینه تاریخ) : سید محمد ذوالقرنين زيدى.

36 بنو اميه - لعنة اللّه عليهم - : سید ظفر الحسنين محور.

37. بنو اميه و معاويه - لعنة اللّه عليهم - : مولانا غلام حسین نجفی.

38. تحفه وهابيه داستان معاويه - لعنة اللّه عليه : حسین بخش همدانی

39. حجج حاويه في مطاعن معاويه - لعنة اللّه عليه - : سيد محمد بن اصغر حسین هندی امروهی. (مستدرک الذریعه محقق طباطبائی).

ص: 40

40. زاویه هاویه در مطاعن معاويه - لعنة اللّه عليه - : آل محمّد بن اصغر حسین نقوی امروهی.

41. سیاست معاويه - لعنة اللّه عليه - : مهر حسین بخاری.

42. کردار يزيد - لعنة اللّه عليه - در جواب خلافت معاویه و يزيد - لعنة اللّه عليهما -: مولانا غلام حسین نجفی.

43. المعاويه - لعنة اللّه عليه -: نذر حسین قمر.

44. معاويه - لعنة اللّه عليه - ايندكو : ملک شریف محمد.

45. معاویه - لعنة اللّه عليه - كا اعمال نامه (کارنامه معاويه - لعنة اللّه عليه -) : عباس زاهدی.

46. الهاويه للمعاويه - لعنة اللّه عليه - (جواز لعن بر معاويه - لعنة اللّه عليه -) : محمد علی امجد خان.

47. الهاويه للمعاويه - لعنة اللّه عليه - (جواز لعن بر معاويه - لعنة اللّه عليه -) : مولانا سید علی اظهر.

48. تحریف سیره و سنت پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) توسط معاويه - لعنة اللّه عليه -: مروجی طبسی.

49. تندیس شوم تاریخ : علی محدث بند ریگی، قم: فراکتاب، 1382، چاپ اول.

50. معاویه - لعنة اللّه عليه - : كيوان عباسی، مشهد، طوس.

51. معاويه - لعنة اللّه عليه - : عبدالباقی قرنه الجزایری، قم : دارالتفسير، 1428 ق.

52. معاویه - لعنة اللّه عليه - : سيد مرتضی مجتهدی سیستانی، قم، الماس، 1392 ش.

53. النصائح الكافيه لمن يتولى معاويه - لعنة اللّه عليه - : محمد علوی، نجف : مطبعة النعمان، 1385 ق.

54. معاويه - لعنة اللّه عليه - و تاريخ : محمد بن عقيل حضرمی، ترجمه کتاب النصائح الكافه لمن يتولى المعاويه - لعنة اللّه عليه -، تهران : مرتضوی، 1385ش.

ص: 41

55. معاویه - لعنة اللّه عليه - را بشناسید ترجمه ای دیگر از النصائح الكافئه لمن يتولى المعاويه - لعنة اللّه عليه -.

56. معاويه - لعنة اللّه عليه - سردسته تبهکاران وحید گلپایگانی، تهران: انتشارات اعلمی.

57. معاوية بن ابي سفيان - لعنة اللّه عليهما -: عبدالحسین امینی، موسسه دار الحدیث 1389 ش. بخشی از الغدیر.

58. هل قتل معاويه - لعنة اللّه عليه - عليا (عَلَيهِ السَّلَامُ): نجاح طائی، بیروت: دارالهدی لاحياء التراث، 1425 ق.

59. البطين معاويه - لعنة اللّه عليه - وليس عليا (عَلَيهِ السَّلَامُ): نجاح الطائي، قم : دارالهدی لاحياء التراث، 1388ش.

60. هل اغتيال معاويه - لعنة اللّه عليه - عليا (عَلَيهِ السَّلَامُ): نجاح طائی، قم: دارالهدى لاحياء التراث، 1431 ق.

61. محرف الحديث عمر ام معاويه - لعنة اللّه عليهما -؟ : نجاح الطائي، قم : دار لاحياء التراث، 1433 ق.

62. اختلاق معاويه - لعنة اللّه عليه - ثلاثه بنات للنبي و زوجهن للامويين : نجاح الطائى، قم : دارالهدى لاحياء التراث، 143 ق.

63. عایشه در دوران معاویه - لعنة اللّه عليهما -: مرتضى عسکری، تهران : کتابخانه بزرگ اسلامی، 1352 ش.

64. معاوية بن ابي سفيان - لعنة اللّه عليهما -: عمر ابوالنصر، بيروت: المطبعة الوطنية، 1936م.

65. علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) و معاويه - لعنة اللّه عليه - هافکین، ورژ، تهران، دنیای کتاب، 1381 ش.

66. معاویه و ابوسفيان - لعنة اللّه عليهما -: عبد الايد فولاد زاده، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی تا.

67. معاوية بن ابی سفیان - لعنة اللّه عليهما - : حسن عبد اللّه امینی، قم: نبوت، 1389 ش.

ص: 42

68. معاوية بن ابي سفيان - لعنة اللّه عليهما - فى الكتاب و السنه والتاريخ : صاحب يونس.

69. النزاع والتخاصم فيما بين بني اميه - لعنة اللّه عليهم - و بنی هاشم : احمد مقریزی (متوفی 845 ق).

70. معاويه - لعنة اللّه عليهم - را بهتر بشناسیم تحقیق و تدوین ابو اسامه محمد بن ایوب گنجی، زاهدان، ایوب گنجی، 1380ش.

71. معاويه - لعنة اللّه عليه - را بشناسیم (نقدی بر کتاب معاويه - لعنة اللّه عليه - را بهتر بشناسیم) : غلامرضا حسینی، قم: بنیاد معارف اسلامی، 1385ش.

72. یاران معاويه - لعنة اللّه علیه - را بهتر بشناسیم : محمدعلی خیرآبادی، مشهد : انتضار مهر،، 1392ش.

73. نقدی بركتاب معاويه - لعنة اللّه عليه - را بشناسیم : ابو محسن مروج، قم: بنیاد معارف اسلامی، 1382ش.

74. امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) و صلح با معاویه - لعنة اللّه عليه -: ابوالحسن جباری، قم، آیین دانش، 1384 ش.

75. سیاست تبلیغى معاويه - لعنة اللّه علیه - در مقابله با حضرت علی : علی رضا عسکری تهران سازمان تبلیغاتی اسلامی، 1384ش.

76. كشف الهاویه در اعمال و زندگانی معاویه - لعنة اللّه علیه -: محلاتی، تهران : مرکز نشر کتاب، 1384 ش.

77. علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) و معاويه - لعنة اللّه عليه - في الرواية العربيه المبكره : ايلر لنغ ليروک بيترسون، قم، 1429 ق.

78. کاوشی در عقاید و آرای معاویه - لعنة اللّه عليه - : حسن ترکاشوند، قم : موسسه بوستان کتاب، 1392ش.

79. نامه امام علی به معاويه - لعنة اللّه عليه - : مؤلّف موسسه المحبه العلميه، قزوین : سایه گستر، 1389 ش.

ص: 43

80. حوارات ساخته بين معاويه - لعنة اللّه عليه - و اصحاب على (عَلَيهِ السَّلَامُ): محمد جواد طبسی، قم : مدین، 1423 ق.

81. نامه های متقابل امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) و معاويه - لعنة اللّه عليه - : محمد رستمی، نجف آباد، انصار المنتظر، 1388ش.

82. سیمای امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) و صلح با معاويه - لعنة اللّه عليه -: محمد حسين بروجردی، قم: جامعه مدرسین قم، 1381ش.

83. معاویه و عمرو بن العاص - لعنة اللّه عليهما -: تحسين الموسوى آل شبيب، بی جا، مدین، 2002 م.

84. دیدگاه علامه عسکری درباره ابوسفیان و معاويه - لعنة اللّه عليهما - : على لباف، تهران، منیر، 1390ش.

85. نامه های مولای متقیان (عَلَيهِ السَّلَامُ) به معاوية بن ابي سفيان - لعنة اللّه عليهما -: مهدى دهکردی ایزدی اصفهان، گلهای محمدی، 1379 ش.

86. الرسائل السياسيه بين امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) و معاويه - لعنة اللّه عليه - دراسه و تحليل : عبدالرضا زبیدی، قم: دار الكتاب السلامی، 1421ق.

87. نامه طولانی عمر به معاويه - لعنة اللّه عليهما - در مورد ظلم بر حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ)، بی جا و بی تا.

88 فرعون وهامان در اسلام محمود رسولی تهران : اسوه، 1391ش.

89. المعاهده (معاهده بین امام الحسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) و معاوية بن ابي سفيان - لعنة اللّه عليهما - قراآه في نصوص اهل السنه) : فاضل الفراتي، بی جا : فاضل الفراتی، 1421 ق.

90. الحسين (عَلَيهِ السَّلَامُ) فى مواجهه الضلال الاموى (معاويه - لعنة اللّه عليه -) : السيد سامی البدى، بغداد دار طور سینین، 1430 ق.

91. أخبار الوافدين من الرجال من أهل البصرة و الكوفة على معاوية بن أبي سفيان - لعنة اللّه عليهما - عباس بن بكار ضبى بيروت : مؤسسة الرسالة، الطبعة الاولى، 1403 ه_. ق.

ص: 44

92. میثاق داران صبح (ترجمه اخبار الوافدين) : عباس بن بکار ضبی، مترجمان مصطفی گوهری و مجتبی سلطانی مشهد : کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنين على (عَلَيهِ السَّلَامُ)، 1399 ش.

93. معاويه - لعنة اللّه عليه - : عبد الباقى قرنة الجزایری، قم، بنیاد فرهنگی جعفری، 1390ش.

94. ظلمات الهاويه في مثالب معاويه - لعنة اللّه عليه - : ميرزا حسین بن محمدتقی نوری.

95. ترجمه ظلمات الهاويه في مثالب معاويه - لعنة اللّه عليه -: ميرزا حسين محمد تقی نوری - کتاب حاضر.

ص: 45

ص: 46

لذا مؤلّف می گوید :

کسی از علمای شیعه را سراغ ندارم که این موارد را جمع کرده باشد و معتقدم که جمع کردن این مطالب جداگانه باعث تقرب به خداوند و نظم دادن به این مطالب پراکنده از برترین ثواب ها است. (1)

صاحب الذریعه آقا بزرگ تهرانی می گوید :

نام این کتاب، خاص، لیکن مباحث آن عام است، و آن مرتب بر ابوابی است و در هر بابی احادیث مرویه و حکایات و نظم و نثر فارسی و عربی برای آنکه آن باب برایش منعقد شده آورده از باب تا محراب و از این جهت مانده در تحت حجاب و از آن برداشته نشده نقاب و همانا از آن عبرت میگیرند اولوالالباب. (2)

در اینجا به اختصار بیان می شود که این کتاب و تحقیق آن حاوی مطالب زیر است :

• افشای نسب شرم آور ابوسفیان، هندجگر خوار، معاويه، يزيد، عمرو بن عاص - لعنة اللّه عليهم - و سرداران این کلب ابن کلب مادر به خطا، از کتب خود

مخالفین و از دو لب مبارک جناب عقیل :

- رومی بودن امیه و الحاق او به عبد شمس در عوض رضایت او به لواط دادن به عبد شمس.

- امیه در جاهلیت کاری کرد که هیچ عربی در جاهلیت انجام نداد. او زن خود را به پسرش تزویج کرد.

• داستان جالب دیک الجن با هارون و متوکل و اثبات کفر خلفای بنی امیه تا خلفای راشدين - لعنة اللّه عليهم -.

• تحقیقی پیرامون جناب عقیل با عنوان (عقیل برادری که هرگز برادرش را تنها نگذاشت) :

ص: 48

- برملاکردن دسیسه های دستگاه دروغ ساز اموی در نقل های سرتاسر دروغ در جهت تنقیص شخصیت جناب عقیل برای ضربه زدن به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ).

- عقیل با شمشیر برنده بیانش، حرامزادگی، پستی نسب و خساست تمامی دشمنان شام نشین امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را بر ملا و به جهان معرفی کرد و حیثیت پوشالی معاویه لعین و هم پیمانانش را با بیان مطاعن و مثالب آنها بر باد فنا داد و با بیان فضایل امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) خاری در چشمان آنان گردید و با حاضر جوابیها و پاسخهای سریع، قاطع و دندانشکن، همه کیدهای معاویه ای، مکرهای عمرو عاصی و خیانتهای کوفیان در حق اهل بیت پیامبر - صلوات اللّه عليهم - را بر ملا کرد و قدرت پوشالی آنها را به باد تمسخر گرفت.

• سرگذشت افرادی که ابتدا با امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بودند ولی در ادامه بر اثر دسیسه های معاويه - لعنة اللّه عليه - جدا شدند و معاویه - لعنة اللّه عليه - به تعبير خودش دین آنها را خرید مثل زیاد بن ابیه :

- خطبه ها و نامه های زیاد برضد معاويه - لعنة اللّه عليهما - ؛ به حدی که معاویه - لعنة اللّه عليه - را ترسانده و ناامید کرده بود.

- تحذير زياد - لعنة اللّه عليه - توسط امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) که برای او نوشتند: معاويه - لعنة اللّه عليه - شیطانی است که از تمامی جهات حاضر می گردد و اعلام وفادارى زياد - لعنة اللّه عليه - به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) وجواب تند او به معاويه - لعنة اللّه عليه -.

- دسیسه های معاویه در الحاق زیاد به ابوسفیان - لعنة اللّه عليهم - و جدا کردنش از بنی هاشم بعد شهادت امام على (عَلَيهِ السَّلَامُ).

- کمک گرفتن معاویه از مغیره - لعنة اللّه عليهما - در انحراف زیاد از مسیر اهل بيت (عَلَيهِم السَّلَامُ) والحاقش به ابوسفیان.

ص: 49

- نرمش و فریب خوردن زياد - لعنة اللّه عليه - و خطبه بین مردم نامه و پاسخ مثبتش به معاويه - لعنة اللّه عليه -.

- خیانتهای زیاد - لعنة اللّه علیه - و رفتار ظالمانه بیمانند او در کوفه در اثر شناخت قبلی که از شیعیان داشت.

کشتار وحشیانه قبیله حضرمیين توسط زياد - لعنة اللّه عليه - به جرم علی دوستی.

- تصمیم زياد - لعنة اللّه علیه - بر اجبار مردم به برائت جستن از امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) و گرفتار طاعون شدنش.

• سرگذشت افرادی که اول تا آخر به پای امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در مقابل دسیسه های معاويه - لعنة اللّه علیه - ایستادند؛ مانند مالک اشتر عمار، حجر بن عدی و یارانش، عمرو بن حمق، صعصعة بن صوهان، ابوالاسود دوئلی، اویس قرن و....

- اعتراض حجر به مغیره و زیاد - لعنة اللّه عليهما - به خاطر جسارت به امام على(عَلَيهِ السَّلَامُ) و رحمت فرستادن بر عثمان - لعنة اللّه عليه - دستور زیاد به دستگیری حجر و یارانش و جمع آوری شهود بر ضد آنها و فرستادن آنان نزد معاويه - لعنة اللّه عليه -.

- دستور معاويه - لعنة اللّه عليه - به کشتن حجر و یارانش و رشادتهای ایشان و حاضر نشدن آنها به برائت جستن از امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و در نتیجه شهادت ایشان به وحشیانه ترین شکل ممکن.

- کشتن فرزند حجر قبل از خودش به درخواست خود حجر طبق روایتی که در تحقیق آمده.

- زندان کردن زن عمرو بن حمق از یاران حجر تا بریدن سر عمرو و به دامان زنش در زندان انداختن.

ص: 50

- معاويه - لعنة اللّه عليه - مردم را وادار می کرد اشتر را نفرین کنند و شهادت مالک اشتر به امر و دسیسه معاويه - لعنة اللّه -.عليه

• بزرگترین مشاجره اسلام بين ياران معاويه - لعنة اللّه عليهم - با امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ):

- افشای حرامزادگی معاویه و عمرو بن عاص - لعنة اللّه عليهما - و اطرافيان آنها توسط امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ).

- برملا کردن مواردی که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) معاویه را و 7 موضعی که ابوسفیان را لعنت کرده بودند.

- اعتراض امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) به سب و لعن فرستادن به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ).

• دروغ بزرگ تاریخ : صلح امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ)و پذیرفتن حکومت معاويه - لعنة اللّه علیه - و استناد به روایت جعلی معاویه :

- در روایت منقول از پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) که فرزندم بین دو گروه مسلمان صلح برقرار می کند صرفاً اشاره به سیادت و بزرگی امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) شده و انتظار رفته بین دو گروه که اختلافی ایجاد شده با پا در میانی ایشان صلح و آشتی صورت پذیرد و از امامت امام و حقانیت ایشان و بطلان طرف مقابل اصلا سخنی به میان نیامده و این با سخنان پیامبر امیرالمؤمنین و خود امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) در مورد معاویه و همراهانش - لعنة اللّه عليهم - در تعارض است؛ زیرا با این سخن که بین دو گروه مسلمان صلح شده، گروه و حزب معاويه - لعنة اللّه عليه - هم جزو مسلمانان حساب شده است؛ در حالی که پیامبر اسلام (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نسبت به قاتل عمار فرموده بودند گروهی باغی و سرکش هستند؛ و در روایتی فرمودند که در آتش هستند (احتجاج طبرسی از امام صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ)).

- در سخنان امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) سخن از صلح نیامده بلکه حضرت، معاویه - لعنة اللّه عليه - را به جنگ تهدید کردند.

- صلح نکته مهمی است اگر رخ داده بود، حتما نقل می شد، چگونه ایشان

ص: 51

گفته اند ولی در تاریخ منعکس نشده، ولی سخن مغيرة - لعنة اللّه عليه -كه کلمه صلح را بکار برد در تاریخ ماندگار شده باشد.

- بر اساس گزارشی، پذیرش صلح از سوی امام از زبان امام مطرح نشد بلکه عوامل معاويه - لعنة اللّه عليه - در مدائن شایعه کردند؛ همچنین معاویه به عبیداللّه بن عباس پیغام داد که حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) در مدائن صلح را پذیرفته.

- تصریح امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بعد از این اتفاق به این که بنی هاشم بخاطر خدا بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - را دشمن می دارد.

- فرستادن معاويه - لعنة اللّه عليه - مأمورانی برای کشتن امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ)و اعتراض امام به قصور شیعه به خاطر نجنگیدن.

• افشای مراحل طراحی بزرگترین دستگاه روایت ساز تاریخ، توسط معاویه و بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - و پُر شدن منابع مخالفین از این فضایل ساختگی برای خلفا و منقصه های دروغین برای اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ)و اصحاب و رسوخ آن در کتب :

- منع ابن عباس توسط معاویه - لعنة اللّه علیه - از تفسیر آیاتی از قرآن که در شأن اهل بیت است.

- ممنوعیت نقل احادیث فضایل امیرالمؤمنین و اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ).

- دستور به کارگزاران در شهرها به ذلیل کردن شیعیان و بزرگ داشتن پیروان عثمان - لعنة اللّه عليه -.

- تشویق افرادی که فضایل برای خلفا و عثمان - لعنة اللّه عليهم - جعل ويا نقل کنند.

- کفایت جعل حدیث برای عثمان - لعنة اللّه عليه - و دستور به جعل فضایل برای معاويه - لعنة اللّه عليه -.

- طرح منقصه هایی و نسبت دادن آن به اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ)و یاران مخلص آنها.

- صحابه، تابعین و قاریان قرآن و تطمیع و تشویق آنها برای انتشار این

ص: 52

روایات در بین مردم به خاطر اعتمادی که مردم به آنها داشتند و رسوخ آن در اعتقادات افراد متعبد و متدین.

- جعل حدیث و بی ادبی ابو هريره - لعنة اللّه عليه - در مورد امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ).

- جعل حدیث معاويه - لعنة اللّه علیه از نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) درباره حکومتش و شهر شام وكاتب الوحی بودن خودش.

- جعل حدیث سمرة بن جندب با رشوهای نجومی از طرف معاويه - لعنة اللّه عليه -.

- جایزه های ویژه قرار دادن برای نقل روایات در فضایل خلفا و اعلام آن در تمامی مناطق تحت سلطه بنی امیه - لعنة اللّه عليهم كه منجر به ساختن فضایل توسط خود مردم گشت.

- از دستورات حکومتی رحمت فرستادن بر عثمان - لعنة اللّه عليه - و لعن و سبّ امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) بر منابر و خطبه های جمعه.

- رسوخ این روایات در متون و مکتب خانه ها و شیوع آن دربین نوجوانان و کودکان تا با این عقاید رشد کنند.

- دستور کشتار وسیع شیعیان در تمام مناطق و کسانی که مظنون و متهماند به دوست داشتن امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ).

- سنت شدن سبّ و لعن به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در منابر و نفرین کردن حضرت.

• ابن عرفه (نفطويه) از بزرگترین و سرشناسان محدثین مخالفین می گوید : بیشتر احادیث مجعول در فضایل صحابه در روزگار بنی امیه برای تقرب به آنها و دشمنی با بنی هاشم بوده.

• فتنه انگیزی معاویه - لعنة اللّه علیه - بین بنی هاشم و آل زبیر.

• نامه معاویه به زياد - لعنة اللّه عليهما - در الگو گرفتن از عمر - لعنة اللّه عليه - در تحقیر و ظلم به عجم و ایرانیان.

• اشاره معاویه به نامه عمر به ابوموسی اشعری - لعنة اللّه عليهم - جهت کشتار عجم و ایرانیان.

ص: 53

• سفارشات معاویه به يزيد - لعنة اللّه عليهما - نسبت به امام حسین که بر تو از او نگران هستم.

• نامه المعتضد باللّه عليه معاويه - لعنة اللّه عليهما - و دستور به لعنت معاويه - لعنة اللّه عليه - بر منابر و انتشار آن.

• نام ده شیر زن در این کتاب آمده که غالباً در صفین در حقانیت امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و بطلان معاويه - لعنة اللّه عليه - سخن گفته و یا اشعاری خوانده اند. تمام ایشان را معاويه - لعنة اللّه عليه - جهت تألیف قلوب و اینکه خود را حلیم نشان دهد در زمان حکومتش به دربار خود خواند ولی سخنان شجاعانه و غیورانه آنها در دفاع از امام علی و مذمت معاويه - لعنة اللّه عليه -، او را مأیوس کرد ؛ او به هر کدامشان پول و هدیه های فراوانی داد

• اسامی این ده نفر: زرقاء همدانیه؛ عکرشه دختراطش ؛ امّ براء ؛ امّ سنان دختر خیثمه؛ بکاره هلاليه ؛ دارمية حجونيه ؛ امّ سلمى دختر عبداللّه ؛ ام الخیر دختر حریش ؛ اروی دختر حارث بن عبدالمطلب ؛ سودة دختر عمارة همدانی.

• حاضر جوابیها و فکاهیات اصحاب اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) در مشاجرات با معاویه و پیروانش - لعنة اللّه عليه -:

- سیلی قنبر به دستور امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به کسی که مبغضين معاويه - لعنة اللّه علیه - را لعنت می کرد.

- گوزیدن معاویه - لعنة اللّه عليه - بر منبر و به هم ریختن نماز جمعه توسط صعصعه.

- امین نبودن معاويه - لعنة اللّه عليه - بر ضرطه (گوز) یکی از نمازگزاران چه برسد بر امین بودنش بر حکومت.

- شریک اعور گفت: ای معاویه ! تو معاویه ای و معاویه نیست مگر سگی که عوعو می کند.

ص: 54

- جناب عقیل و بیان نسب معاویه و یارانش و این که مادر ابی سفیان حمامه و صاحب پرچم بوده است - لعنة اللّه عليهم -.

- روزی معاویه - لعنة اللّه عليه (به قصد تمسخر) به عقیل گفت: عمویت ابولهب را چگونه میبینی؟ عقیل گفت: هنگامی که وارد جهنم شدی پس به سمت چپ نظر کن، او را روی عمه ات (زن ابولب) سواره، می یابی.

- روزی به عقیل گفت : در شما بنی هاشم شهوت هست. عقیل گفت: شهوت ما در مردان و از شما در زنهاست.

- معاويه - لعنة اللّه عليه - از عقیل استقبال فوق العاده ای نمود، به او گفت: از ورود شما به شام بسیار خشنود گشتم و لذا دستور استقبال از شما را دادم. عقیل گفت : آری استقبال خوبی بود ولی متأسفانه اغلب آنها از کسانی

بودند که در اتفاق عقبه شرکت داشتند و می خواستند پیغمبر اسلام (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) راشهید کنند ولی تو هم از فرستادن آنان معذوری، چون افراد با تقوا دور تو جمع نمی شوند،

- معاويه - لعنة اللّه عليه - سخت غضبناک شد. معاویه پرسید شما چرا به نابینایی مبتلا می شوید؟ عقیل گفت : شما بنی امیه چرا به کور دلی مبتلا می شوید؟

- عقیل گفت مادر اشعری دزد بود و کار پدر ضحاک جهانیدن حیوان نر بر ماده و اخته کردن سگها و میمون ها بود.

- آرزوی عقیل خرید کنیزی با پول معاویه - لعنة اللّه عليه - برای به دنیا آمدن فرزندی که بر معاویه - لعنة اللّه علیه - شمشیر کشد.

فروختن حضرت مسلم زمینی را به معاویه - لعنة اللّه عليه - و پس ندادن پول معاويه - لعنة اللّه عليه - وقتی زمین را امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به مأموران معاويه - لعنة اللّه علیه - واگذار نکردند.

- قی کردن دختر کوچک ابی الاسود دوئلی حلوایی را که فهمید معاویه

ص: 55

- لعنة اللّه علیه - برای دست برداشتن آنها از محبت امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرستاده بود و نفرین این دختر به معاويه - لعنة اللّه عليه -.

- مفاخره معاويه - لعنة اللّه عليه - و جواب کوبنده ابن عباس ؛ همچنین به عمرو عاص گفت : ای برده پست، برو گمشو.

- لعن زيركانه عقیل، احنف و حجر بن عدی به خود معاويه - لعنه اللّه - وقتی دستور داد امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را لعن کنند.

- استدلال میرفندرسکی برای لعن بر معاويه - لعنة اللّه عليه -.

- ابوذر و رسوا کردن معاویه - لعنة اللّه عليه - در شام و افشای سخنان نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در مورد او.

- مشاجره معاويه - لعنة اللّه عليه - با قیس بن سعد.

- سخنان معاويه - لعنة اللّه عليه - و پاسخ دندان شکن صعصعه به او.

- پاسخ کوبنده ابو مرقع همدانی در قبال خواسته معاويه - لعنة اللّه عليه - جهت دشنام به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ).

- پاسخ کوبنده امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به نامه تهدید آمیز معاويه - لعنة اللّه عليه - و مأمور شدن طرماح بن عدی برای رساندن نامه و سخنان و رفتار شجاعانه او در مقابل معاويه - لعنة اللّه عليه.

- پاسخ های قاطع و کوبنده طرماح بن حکم به معاويه - لعنة اللّه عليه - وقتى خواست اهل یمن را تحقیر کند.

- مزاح معاويه - لعنة اللّه عليه - با عدی بن حاتم و پاسخ قاطعانه عدی.

- شداد بن اوس و مذمت معاویه - لعنة اللّه عليه - وقتى که از او خواست از حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) بدگویی کند.

- توصیف امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) توسط ضرار بن ضمره به درخواست معاویه - لعنة اللّه عليه -.

ص: 56

- شعر محمد بن عبداللّه حمیری در توصیف امیرالمؤمنين لا نزد معاويه - لعنة اللّه عليه -

- تمسخر معاویه و عمرو عاص - لعنة اللّه عليهما - یکدیگر را به خاطر ترس از امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در جنگ.

• برخی از خصوصیات بنی امیه و معاويه - لعنة اللّه عليهم -:

- بخل بني اميه - لعنة اللّه عليهم - بر غذا - بی غیرتی معاويه - لعنة اللّه عليه - نسبت به مادرش.

• تغییر نام باب الثعبان (محل ورود افعی که با امام (عَلَيهِ السَّلَامُ) سخن گفت) به باب الفیل برای محو معجزه حضرت.

• دستور معاویه به ذبح کدو به پیشنهاد عمرو عاص برای آزمودن میزان خردمندی و فرمان پذیری مردم شام و تحذیر مردم عراق توسط امیرالمؤمنين (عَلَيهِ السَّلَامُ) از این کار و افکار شیطانی

• سخنان پیامبر و امیرالمؤمنین - صلى اللّه عليهما وآلهما - در مورد ابوسفیان و معاویه و بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - :

- نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند: «هرگاه معاویه - لعنة اللّه عليه - را بالای منبر دیدید، بکشید».

- پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند: «چه روزهای سخت که برامت من از معاویه ما تحت بزرگ خواهد گذشت».

- سب معاویه و پدرش - لعنة اللّه عليهما - توسط پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ): او را دارای ماتحت بزرگ یا گشاد خطاب کردند.

- معاويه - لعنة اللّه عليه - هرگز سیر نمیشد به سبب نفرین نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ).

- رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند: «معاوية - لعنة اللّه عليه - فرعون هذه الامة».

- خواب نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) که بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - به صورت بوزینگان از منبرشان بالا می روند.

ص: 57

- خواب هند - لعنة اللّه عليها - و تعبیر پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به شهادت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) توسط يزيد - لعنة اللّه عليه -.

- حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمودند : «پس از من، مردی گلوگشاده و شکم گنده بر شما چیره خواهد گشت؛ هرچه بیابد می خورد؛ و هرچه نیابد، می خواهد. او را بکشید و البته هرگز او را نخواهید کشت!».

- معاویه و عمرو عاص - لعنة اللّه عليهما - در زنجیرند و امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) با سنگ بر سر آنها می زدند.

- امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در قنوت بر معاویه و کارگزارانش - لعنة اللّه عليهم - لعنت می فرستادند.

- خبر دادن اميرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به بازگشت حکومت به آل ابوسفیان - لعنة اللّه عليهم -.

• سخنان و اقدامات ابوسفیان و معاويه و بني اميه - لعنة اللّه عليهم - بر ضد پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) :

- طعنه معاويه - لعنة اللّه عليه - بر ذکر نام پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بعد از نام خداوند در اذان.

- حکم بن ابی العاص - لعنة اللّه عليه - و تمسخر نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ).

- انزجار ابوسفيان - لعنة اللّه علیه از شنیدن شهادت به رسالت نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در اذان.

- ابوسفيان - لعنة اللّه علیه - نبوت نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را پادشاهی و سلطنت خطاب می کرد.

- اعتراف ابوسفيان - لعنة اللّه عليه - به پرتاب سنگ به سمت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و کشتن مسلمانان.

- سخن کفرآميز ابوسفيان - لعنة اللّه عليه - و انکار بهشت و جهنم در روز بیعت با عثمان - لعنة اللّه عليه -.

- شعر هند - لعنة اللّه علیها - در روز احد و پاسخ دختر عموی حمزه به هند - لعنة اللّه عليها-.

ص: 58

- هند - لعنة اللّه عليها - فرمان مثله کردن و بریدن گوش و بینی کشتگان احد را داد و هیچ زنی از بنی امیه باقی نماند مگر این که از آن اعضای بریده برای خود دستبند و بازوبند و خلخال درست کرد.

• بعضی از اقدامات و بدعتهای معاویه - لعنة اللّه علیه - از کتاب اربعین فی الامامه

- مخالفت با حدیث (الولد للفراش) با الحاق زیاد به ابوسفيان - لعنة اللّه عليهما -.

- قرائت نکردن «بسم اللّه الرحمن الرحیم» در نماز.

- بیعت گرفتن برای یزید - لعنة اللّه عليه - واعتراض عايشه - لعنة اللّه عليها - بر او و کشتن عایشه به همین سبب.

- منازعه عبداللّه بن عمر با معاویه - لعنة اللّه عليهم - در امر خلافت

• نامه محمد بن ابی بکر به معاويه - لعنة اللّه عليهما - و پاسخ تند معاویه که اول ظالم، پدرت و رفیقش بود.

• نامه ابن عبّاس به يزيد - لعنة اللّه عليه - به خاطر چپاول بیت المال.

• نامه امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به عمرو بن عاص - لعنة اللّه عليه - و تشبیه اش به سگ منتظر پس مانده شکار.

• نامه شدید امام حسین در پاسخ نامه تهدیدآمیز معاويه - لعنة اللّه عليه - به ایشان. ست رد امام حسن به عطایای معاویه - لعنة اللّه عليه - زمانی که گفت پسر هند - لعنة اللّه عليهما - هستم.

• نفرین امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) بر معاويه - لعنة اللّه علیه - و آمین گفتن حضار و راویان.

• شهادت امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) و روشنگری امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در حج.

• آیات قرآن در مورد معاویه :

- ابوذر و تفسیر این آیه ﴿وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنفِقُونَهَا) در مورد معاويه - لعنة اللّه عليه -.

- عدم اقرار معاويه - لعنة اللّه عليه - بر ولایت امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در غدیر و نازل شدن آیات ﴿فَلَا صَدَّقَ وَلَا صَلَّى).

ص: 59

• احادیثی در مورد عذاب برزخى معاويه - لعنة اللّه عليه -.

• وحشی و چگونگی کشتن حمزه عموی پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ).

• کتک خوردن نسائی به خاطر ذکر عیبی از معاویه - لعنة اللّه علیه -.

• نظر محقق کرکی در مورد احمق بودن کسانی که معاويه - لعنة اللّه عليه - را مأجور می دانند.

• درمانده شدن معاویه - لعنة اللّه علیه - از پاسخ سؤالات فرمانروای روم و پاسخ دادن حضرت علي (عَلَيهِ السَّلَامُ).

• اشعار در مثالب معاويه - لعنة اللّه عليه -:

- قصیده ای فارسی در عیون اربعه میرزا حبیب اللّه شهیدی شاگرد میرزای شیرازی - رحمة اللّه عليهما -.

- اشعار عربی و تهنیت بسیار زیبای یکی از سادات در روز مرگ معاویه - لعنة اللّه عليه -.

- شعر فارسی حکیم سنائی در مورد معاويه - لعنة اللّه عليه - شعر دیگری از حکیم سنائی درباره معاویه - لعنة اللّه عليه - و خاندانش.

- اشعار فکاهی در مورد معاويه - لعنة اللّه عليه -.

ص: 60

می گوید : «و من هم میگویم آمین!» همچنین حاجی محمد نهاوندی در زمان نسخه برداری از این نسخه گفت: «آمين اللهم آمین ثم آمین ثم آمین!» این مطلب که به وضوح در نسخه اصلی و عکسی آمده مشخص می کند کاتب نسخه احمد بن شیخ حسن قفطان که از مشاهیر است می باشد و ترجمه مختصری از ایشان در پاورقی ذکر شد. به نظر می رسد نسخه افتادگی داشته باشد و صفحاتی از آخر آن در دسترس ما قرار نگرفته باشد.

در مورد انتساب این کتاب به مؤلّف آن آقا بزرگ تهرانی شاگرد مؤلف می گوید: «این کتاب از استاد ما محدّث نوری است». (1)

ص: 62

عکس صفحه

63jpg^

تصویری از نسخه کتاب «ظلمات الهاوية فى مثالب معاويه - لعنة اللّه عليه -» درکتابخانه مرحوم حکیم - نجف اشرف

ص: 63

عکس صفحه

64jpg^

تصویری از نسخه کتاب «ظلمات الهاوية فى مثالب معاويه - لعنة اللّه عليه -» در کتابخانه مرحوم حکیم - نجف اشرف

ص: 64

عکس صفحه

65jpg^

تصویری از نسخه کتاب «ظلمات الهاوية فى مثالب معاويه - لعنة اللّه عليه -» درکتابخانه مرحوم حکیم - نجف اشرف

ص: 65

عکس صفحه

66jpg^

تصویری از نسخه کتاب «ظلمات الهاوية فى مثالب معاويه - لعنة اللّه عليه -» در کتابخانه مرحوم حکیم - نجف اشرف

ص: 66

عکس صفحه

67jpg^

تصویری از نسخه کتاب «ظلمات الهاويه فى مثالب معاويه - لعنة اللّه عليه -» در کتابخانه مرحوم کاشف الغطاء - نجف اشرف

ص: 67

ص: 68

شیخ عبدالحسین طهرانی مشهور به شیخ العراقیین گردید و همراه او مدتی در کربلا به انجام تکالیف علمی و دینی پرداخت. سپس به کاظمین رفته و دو سال نیز در آنجا اقامت گزید و در سال 1281 ه_. ق به حج مشرف شد.

بعد از بازگشت از حجّ به نجف اشرف رفته و چند ماهی در حلقه درس شیخ انصاری (رَحمهُ اللّه) حضور یافت تا اینکه شیخ در سال 1281 ه_. ق درگذشت و میرزا حسین نیز در سال 1284ه_. ق به ایران بازگشت و به زیارت امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ) مشرف شد.

مرحوم محدّث نوری در سال 1286 ه_. ق به عراق بازگشت. در همان سال شیخ عبدالحسین طهرانی که اولین استاد اجازه حدیث او بود به دار بقا رحلت کرد و دارفانی را وداع گفت.

ایشان در سال 1286ه_. ق برای بار دوّم به زیارت خانه خدا مشرّف شد و بعد از بازگشت از حج، سالها در درس میرزای بزرگ شیرزای در نجف حضور یافت.

چون مرحوم میرزای شیرازی در سال 1291ه_. ق به سامراء مهاجرت کرد، مرحوم محدّث نوری نیز به همراه اهل و عیالش به وی ملحق شد و در قرب به استاد خویش تا به آنجا پیش رفت که مهمترین امور استادش را به عهده گرفت و پاسخ نامه ها غالباً از او و به قلم او صادر میشد و در تحریم تنباکو نیز نامه هایی از وی به خواهر زاده اش مرحوم شهید شیخ فضل اللّه نوری و دیگر علمای ایران در تأیید فتوای مرحوم میرزای بزرگ شیرازی صادر شد.

همچنین وی در برگزاری مراسم سوگواری ائمه اطهار (عَلَيهِم السَّلَامُ)، تصدی اموری چون استقبال از علما و بزرگانی که وارد سامرا میشدند و بدرقه ایشان و...نایب خاص میرزای بزرگ شیرازی بود. (1)

بعد از سومین تشرف به حج در سال 1297ه_. ق به زیارت امام رضا شرفیاب گردید و در سال 1299ه_. ق بعد از انجام اعمال حج به سامراء رفته و در کنار استادش اقامت گزید تا آنکه استادش میرزای بزرگ شیرازی در سال 1312ه_. ق به لقای حق پیوست.

ص: 70

مرحوم نوری تا سال 1314 ه_. ق در سامرا توقف کرد و سپس به نجف بازگشت و تا آخر حیات خویش در آنجا اقامت گزدید.

همچنین آقا بزرگ در بیان و توصیف شخصیت مرحوم نوری (رَحمهُ اللّه) می فرماید :

اولین بار که به خدمت این مرد بزرگ مشرف شدم، در سال 1313 ه_. ق یک سال بعد از درگذشت مرحوم میرزای بزرگ شیرازی بود و اولین سال ورود من به عراق بود که در همان سال ناصرالدین شاه نیز درگذشت.

اوّلین دیدار من با وی زمانی بود که قصد زیارت سامرا را داشتم ؛ پس به خانه او برای زیارت وی رفتم و او را در مجلس عزای امام حسین در روز جمعه در حالی که بر کرسی خطا به نشسته بود و وعظ می کرد، دیدم. بعد از ذکر مصیبت، جمعیت پراکنده شدند و از آن زمان هیبتی عظیم از وی در دلم بر جای ماند.

زمانی که مرحوم نوری (رَحمهُ اللّه) در سال 1314 ه_. ق به نجف آمد، همچون سایه ای ملازم وی شدم تا آنکه دارفانی را وداع گفت. در این مدت عجایبی از وی دیدم که شرح بعضی از آنها را بر خود لازم می دانم.

مرحوم نوری برای هر ساعت از عمر گرانمایه خویش عمل خاصی معین کرده بود و از آن تخلف نمی کرد.

زمان نگارش وی بعد از نماز عصر تا نزدیک غروب بود و وقت مطالعه او بعد از نماز عشا تا وقت خواب ؛ بدون تطهیر نمی خوابید و تنها کمی از شب را به استراحت می پرداخت ؛ به این ترتیب که دو ساعت قبل از فجر از خواب برخواسته و تجدید وضو می کرد و همیشه از آب کر برای تطهیر استفاده می کرد. یک ساعت قبل از اذان صبح به حرم مطهر مشرف می شد و در تابستان و زمستان پشت درب قبله می ایستاد و نماز شب می خواند تا اینکه کلید دار شمع های حرم را روشن می کرد، سپس در جانب سر مطهر می ایستاد و تا طلوع فجر به زیارت و تهجد مشغول می شد و نماز صبح را با بعضی از بزرگان خدا به جماعت به جا می آورد. سپس تا قبل از طلوع آفتاب به تعقیب نماز مشغول شد. آنگاه به کتابخانه بزرگ خود که مشتمل بر هزاران کتب نفیس و آثار نادر عزیز الوجود و منحصر بود - می رفت.

صبحگاهان چون علّامه علی بن ابراهیم قمی و شیخ عباس قمی، وی را در

ص: 72

تصحیح و جمع آوری کتب حدیث و غیره یاری می کردند و هرگاه در این حالت کسی بر وی وارد میشد، یا عذر میخواست و یا کار وی را به عجله به انجام می رساند تا مزاحم کارهای علمی وی نشود.

مرحوم نوری در اواخر عمر که مشغول تکمیل مستدرک الوسائل بود، با تمامی مردم ترک مراوده کرده ؛ حتی اگر کسی از او شرح حدیثی یا خبری می پرسید، او را به اجمال پاسخ میگفت یا کتاب مورد نظر را به وی می داد تا مزاحمتی به مشاغل علمی وی وارد نیابد.

بعد از اشتغال به کار، کمی غذا میل می فرمود و بعد از خوابی سبک، نماز ظهر را در اوّل فضیلت آن به جای می آورد. روزهای جمعه سیره وی تغییر می کرد و پس از بازگشت از حرم مطهر به مطالعه کتابهای مصیبت مشغول می شد. بعد از طلوع آفتاب از کتابخانه خارج و به مجلس عزای امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) می رفت. بعد از سخنرانی، ذکر مصیبت مینمود و اشک بر پهنای صورتش فرو می ریخت. چون مجلس تمام می شد به امورات مخصوص جمعه - مانند کوتاه کردن مو و گرفتن ناخن و غسل روز جمعه و نوافل آن - می پرداخت.

عصر جمعه برخلاف عادت روزانه به نگارش اشتغال نداشت ؛ بلکه به حرم علوی مشرّف شده و به زیارت می پرداخت و بر همین منوال بود تا با خدای خود ملاقات نمود. از سنتهای حسنه ای که در عصر وی رواح یافت، پیاده روی به کربلای معلی بود که تا عصر مرحوم انصاری برپا بود.

بعد از درگذشت شیخ انصاری (رَحمهُ اللّه)، زمانی فرا رسید که پیاده روی نشانه ای از فقر بود و هر که پیاده می رفت با عنوان شخصی دَنی و فقیر به چشم می آمد، محدّث نوری (رَحمهُ اللّه) به آن اهتمام ورزید و به ویژه عید قربان به همراه اصحابش پیاده به طرف کربلا حرکت می کرد اما به دلیل بیماری توان پیاده روی در یک روز را - چنان که مرسوم بود نداشت بنابراین این راه را در سه روز طی می کرد.

در دومین سال، رغبت مردم و صالحان نسبت به زیارت پیاده حرم امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) بیشتر شد و ذلّت پیاده روی از بین رفت ؛ به گونه ای که در بعضی از سالها تا سی خیمه در راه بر پا میشد که در هر خیمه بین 20 تا 30 نفر به

ص: 73

استراحت و طی طریق مشغول بودند. در سال آخر عمر مبارک مرحوم نوری عید نوروز و جمعه و عید قربان در یک روز قرار گرفت.

شیخ آقا بزرگ تهرانی می فرماید:

من در آخرین سال عمر با برکت آن جناب در خدمت وی پیاده به کربلا مشرف شدم و در بازگشت محدّث نوری (رَحمهُ اللّه) - برخلاف طبیعت همیشگی که پیاده مشرف میشد و سواره باز میگشت - پیاده به نجف بازگشت و این بدان دلیل بود که مرحوم میرزا محمدمهدی بن مولی محمد صالحی مازندارنی که نذر کرده بود پیاده به نجف مشرف شود، از شیخ خواهش نمود که در خدمت آن مرحوم باشد. در بازگشت، مرحوم شیخ به مرضی مبتلا شد که در آن وفات یافت و آن بدان گونه بود که بعضی از آشنایان غذایی را در ظرف در بسته گذاشته بودند که در اثر حرارت فاسد شده بود و هرکه از آن میل کرده بود، به قی و اسهال مبتلا شده بود.

شیخ برای اینکه خوف بر دوستان مستولی نشود از قی امساک شدیدی نمود، پس آن غذا در وجود مبارک وی مانده و اثر خود را در آن بدن به جای گذاشت تا اینکه بعد از بازگشت به نجف، بیماری وی شدت گرفت و بعد از تب شدید در روز چهارشنبه، سه روز مانده از جمادى الثاني 1320 ه_. ق درگذشت و بنا به وصیت بین ایوان سوم صحن شریف از باب قبله در حرم مقدس علوی به خاک سپرده شد.

شیخ عباس قمی (رَحمهُ اللّه) در فقدان مرحوم محدّث نوری می فرماید :

سزاوار است بگویم که زیستن من پس از استادم، چون زندگانی ماهی بود در خشکی و برف در گرما...زندگی او سراسر برکات الهی و مشحون از الطاف نهانی خداوندی بود و چه لطفی از این برتر که مرحوم استاد با تعدّد مسافرت و کثرت اشتغال، تألیفاتی با این عظمت در ماهیت و کثرت در عدد از خود به جای گذاشت. (1)

ص: 74

1. شیخ عبّاس قمّی

مرحوم محدّث، بیشتر اوقات خود را در خدمت مرحوم نوری بود و به کار استنساخ و مقابله تألیفات شیخ می پرداخت. از تألیفات این شاگرد برجسته می توان به «مفاتيح الجنان»، «نفس المهموم فى مقتل الحسين المظلوم»، «وقايع الايام»، «الكنى والالقاب»، «منتهى الآمال» و...اشاره کرد. (1)

2. شیخ محمد حسن معروف به شیخ آقا بزرگ طهرانی

مرحوم شیخ آقا بزرگ در سال 1313 ه_. ق بعد از وفات مرحوم میرزای شیرازی برای اولین بار خدمت محدّث نوری (رَحمهُ اللّه) شرفیاب گردید. این شاگرد برجسته نیز به تبع استادش بیشتر عمرش را در راه تألیف سپری کرد که از مشهورترین کتاب هایش می توان به «الذريعة»، «طبقات اعلام الشيعه»، «مصفى المقال في مصنفى الرجال» و...اشاره کرد. (2)

3. شیخ محمد حسين كاشف الغطاء

محدّث نوری (رَحمهُ اللّه) از جمله اساتید اجازه شیخ محمد حسين كاشف الغطا صاحب کتاب «کشف الغطاء» بود. شیخ محمد حسین نیز دارای تألیفات بسیاری از جمله «عروة الوثقى»، «نزهة السمر»، «المراجعات»، «الريحانية» و...می باشد. (3)

4. سیّد عبدالحسین شرف الدین

سيد عبدالحسین از جمله کسانی بود که محدّث نوری (رَحمهُ اللّه) به او اجازه حدیث داده بود. سید عبدالحسین نیز مانند سایر شاگردان محدّث نوری (رَحمهُ اللّه) تألیفات بسیار از جمله «المراجعات»، «الفصول المهمة»، «النصوص الجليه في الامامة» و...را به دوست داران دین و علم عرضه کرده است. (4)

ص: 76

5. شیخ محمد باقر بیرجندی

بیشترین تأثیر رجالی، محمدباقر بیرجندی از محدّث نوری می باشد، که تأثیر بس شگرفی بر او گذاشته، به گونه ای که میتوان وی را در این زمینه پیرو او دانست.

شیخ محمدباقر بیرجندی دارای تألیفات بسیاری بود از جمله : «کبریت احمر در شرایط منبر»، «الرد على الشيخيه»، «الدرة البيضاء في نبذ من احوال اصحاب الكساء» و.......

5. الاربعونيات (1)

رساله ای است مختصر در اخباری که عدد اربعین به آنها اضافه شده و در حاشیه «كلمه طيبه» چاپ شده است.

6. ترجمه جلد دوم دار السلام (2)

7. جنة المأوى فى من فاز بلقاء الحجة (عَلَيهِ السَّلَامُ) في الغيبة الكبرى

این کتاب شامل نود و پنج حکایت است در ذکر کسانی که در غیبت کبری به لقاء حضرت حجت - عجل اللّه تعالى فرجه - فائز شده اند و مرحوم نوری به سال 1302 ه_. ق، تألیف این کتاب را به پایان رسانده است (3) و کتاب «النجم الثاقب» نیز تكميل شده همین کتاب است.

8. حواشی بر رجال ابوعلی حایری

عمر مبارک مرحوم نوری بر تکمیل این کتاب فرصت نداد. (4)

9. دار السلام فيما يتعلق برالرؤيا و المنام

پایان تألیف این کتاب سال 1292 ه_. ق بود. (5)

10. دیوان شعر

این کتاب که با عنوان (مولودیه) نیز مشهور است مجموع قصایدی است که در ایام ولادت ائمه اطهار (عَلَيهِم السَّلَامُ) سروده و همچنین در بر دارنده قصیده ای در مدح صاحب الزمان (عَلَيهِ السَّلَامُ) و مدح سامراء می باشد. (6)

ص: 78

11. رساله ای در زندگی نامه مولی ابن الحسن شریف عاملی فتونی

این رساله در انتهای تفسیرش در سال 1276 ه_. ق نوشته است. (1)

12. سلامة المرصاد

این کتاب به زبان فارسی و در بردارنده زیارت عاشورای غیر معروف و اعمال مسجد کوفه است. مرحوم نوری این کتاب را در سال 1317 ه_. ق برای مشهدی عباسعلی خیام تبریزی نوشته و در همان سال 1317ه_. ق نیز به چاپ رسید. (2)

13. شاخه طوبی

این کتاب به زبان فارسی بوده و مناسب اعیاد و ایام شادی و سرور می باشد ؛ (3) که اخیراً با تحقیق عبدالمهدی به چاپ رسیده است.

14. الصحيفة السجادية الرابعة

در این صحیفه 77 دعا جمع شده است غیر از دعاهایی که در صحیفه سجادیه اولی، صحیفه سجادیه ثانیه و صحیفه سجادیه ثالثه است. (4)

15. الصحيفة العلوية الثانية

این کتاب در بر دارنده 103 دعا از ادعیه امیرالمؤمنین علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) می باشد و مرحوم مؤلف این کتاب را در تکمله صحیفهٔ علویهٔ اولی قرار داده است. (5)

16. ظلمات الهاوية فى مثالب معاوية - كتاب حاضر -

مباحث مطرح شده در این کتاب برخلاف عنوان کتاب عام و در بر دارنده ابوابی است که در هر باب احادیث، حکایاتی به نظم و نثر فارسی و عربی وارد شده است. (6)

ص: 79

17. فصل الخطاب في مسألة تحريف الكتاب

کتابی است که در بررسی تحریف قرآن کریم نگاشته است و در 28 جمادی الثانیه سال 1292 از تألیف آن فراغت یافته است و چنانکه خود ایشان اذعان نموده اند، نیکوتر بود که نام آن را «فصل الخطاب في عدم تحريف الكتاب» می نهاده تا برداشت سویی از این عنوان نگردد.

شیخ محمود طهرانی ردیه ای به نام «کشف الارتياب عن تحريف الكتاب» بر آن نگاشته و مرحوم نوری نیز به دستور میرزای شیرازی (رَحمهُ اللّه) در پاسخ به آن رساله ای به نام «الجواب عن شبهات كشف الارتیاب» را تألیف و فرموده راضی نیستم کسی کتاب «فصل الخطاب» مرا بخواند و در این رساله نظر ننماید.

18. رساله ای در رد بعض الشبهات على فصل الخطاب

چنانچه گذشت این رساله در واقع رد «رساله کشف الارتياب عن تحريف الكتاب» شیخ محمود طهرانی است و مرحوم نوری بعضی از ردیات را در آن وارد کرده، و توصیه کرده بود هرکس کتاب فصل الخطاب را دارد، این رساله را که دفع شبهات شیخ محمود است، به آن ضمیمه کند. (1)

19. فهرست کتب کتابخانه مؤلف (2)

20. فيض قدسي في احوال المجلسي (رَحمهُ اللّه)

مرحوم نوری در سال 1302 ه_. ق تألیف این کتاب را به پایان رساند و این کتاب در ضمن جلد 105 بحار الأنوار از چاپ جدید المكتبة الاسلامیه در تهران به چاپ رسیده است.

21. كشف الاستار عن وجه الغائب عن الابصار

مرحوم محدّث نوری این کتاب را در رد قصیده بغدادی که متضمن انکار

ص: 80

حضرت مهدی (عَلَيهِ السَّلَامُ) بود، تألیف کرد و این کتاب را بعد از کتاب «نجم ثاقب» در احوال امام غایب (عَلَيهِ السَّلَامُ) تألیف نموده است.

22. کلمه طیبه

این کتاب به فارسی نوشته شده و در بر دارنده احادیث و حکایات اخلاقی است. مرحوم محدث در سال 1301 ه_. ق تألیف این کتاب را به پایان رساند و در سال 1352ه_. ق در 616 صفحه در بمبئی به چاپ رسید مطالب این کتاب ترغیب به ترویج دین، احترام علما و مؤمنین و...می باشد.

23. لؤلؤ و مرجان در شرط پله اول و دوم روضه خوان (1)

24. مستدرک الوسایل و مستنبط المسايل

آقابزرگ تهرانی میفرماید : این کتابی است که علامه مجلسی و محدث حر عاملی - رحمهما اللّه - تأليف آن موفق نشدند و خداوند متعال آن را برای شیخ ما علامه بر نوری ذخیره کرد و او را برای تألیف آن موفق گردانیده است.

بر عموم مجتهدین واجب است مطلع بر این کتاب باشند و در استنباط احکام به آن رجوع کنند. (2)

و خاتمه ای در ذکر منابع و مصادر کتاب مستدرک به همراه رجال احادیث و فوائد مختلفه دارد که در نوع خودش بی نظیر می باشد.

25. مستدرک مزار البحار

عمر با برکت مرحوم نوری به اتمام این کتاب فرصت نداد. (3)

26. معالم العبر في استدراك البحار السابع عشر (4)

ص: 81

27. مواقع النجوم و مرسله الدر المنظوم و الشجرة الموثقة العجيبة

این کتاب در بر دارنده اساتید اجازه علما از عصر مرحوم مؤلف تا زمان غیبت بود. این اولین تألیف مرحوم نوری است که در رجب 1275 ه_. ق آن را به اتمام رساند. (1)

28. مواليد الائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ)

رساله ای است مختصر که در تعیین ولادت ائمه (عَلَيهِم السَّلَامُ) بنابر اخبار صحيح، تأليف شده است. (2)

29. ميزان السماء في تعيين مولد خاتم الانبياء

مرحوم نوری در این کتاب اثبات کردند ولادت پیامبر اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در 17 ربیع الاوّل بوده است. مؤلف در 13 ربیع الثانى 1299ه_. ق تأليف كتاب را به پایان رساندند و در آن سال نیز به چاپ رسید. (3)

30. نفس الرحمن في فضائل سیدنا سلمان (4)

در شب قدر یعنی شب 23 ماه رمضان سال 1283ه_. ق آن را به اتمام رساند. و توسط مترجمین مختلف به فارسی برگردانده شد.

31. «تقريرات بحث شیخ عبدالحسین طهرانی [شیخ العراقين ]» و «تقريرات بحث میرزای شیرازی»

این دو کتاب را میرزا محمد عسکری در کتابخانه وی به خط او دیده است، لیکن احتمال داده که تقریرات بحث میرزا از دیگری بوده و او استنساخ نموده است.

32. نامه ها و اجازه نامه ها و اعلامیه ها

اگر در کتابی گردآوری شود گنجینه گران بهایی را تشکیل خواهد داد. بیش از

ص: 82

ده نامه از محدّث نوری که در جواب نامه های میر حامد حسین هندی نویسنده اثر گرانسنگ «عبقات الانوار» نوشته شده است در مجله نور علم البته بخشهای بریده ای از آنها چاپ شد. (1)

استاد عبدالحسین طالعی در مقدمه مقاله «سه نامه از محدّث نوری به علامه سید ناصر حسین» می نویسد: فصلی مشبع از عمر 66 ساله محدّث نوری (رَحمهُ اللّه) در سیر و سفر گذشت. این سفرها عمدتاً برای دستیابی به کتب شیعه امامیه، شناسایی، تحقیق، مقابله و تصحیح آنها سپری شد. مرحوم نوری از این جهت و جهات دیگر، به سلف صالح خود مرحوم میرزا عبداللّه افندی اصفهانی صاحب کتاب «ریاض العلماء» شباهت دارد.

با این همه، بخشی از این کار را توسط مکاتبه و ارتباط علمی با شخصیتهای بزرگ شیعی انجام میداد. در همین جهت مکاتبات فراوانی میان محدّث نوری با علامه میر حامد حسین - رحمهما اللّه - انجام شد، که بخشی از نامه های مرحوم نوری به دست آمده و منتشر شده است.

وی در یکی از این نامه ها می نویسد: «حقیر، غالباً در صدد تحصیل کتب قدیمه فرقه ناجیه ام، لهذا بحمدالله بسیاری به دست آمد، خصوص از اخبار و تفسیر...». (2)

وی، جهاد عظيم صاحب «عبقات الانوار» را که برای دفاع از امامت بود، خدمت به «اُس اسلام» می داند و آرزو می کند بتواند در آن کار، مشارکت داشته باشد، چنانکه در نامه دیگر می نویسد : «چه عرض کنم که چه اندازه متحسّرم از عجز از خدمت واعانت جنابعالی که خدمت به اس اسلام است. در این مدت تحصیل کتب، کمتر به فکر تحصیل آن رقم کتب بودم تمام هم در پیدا کردن کتب قدما بوده والأميسّر بود...». (3)

ص: 83

مرحوم نوری برای تهیه این کتب زحمات عجیبی کشید. در یکی از نامه ها به میرحامد حسین مینویسد: «کاب «نقض عثمانيه» ابن طاووس به زحمت، محلّش پیدا شد در دست غیر اهلش. هر تدبیر کردم در آن چند روز، به وصالش نرسیدم. باز بعضی را معین کردم که بگیرند خداوند این خلق را انصاف و شعور کرامت فرماید. ضعف دین تا به اینجا رسیده که در جوار امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)، شخصی از اهل علم، از کتابی که در آن تقویت دین است، مضایقه می کند جنابعالی به همت عالیه میل دارید که از بلاد بعیده تحصیل کتب مناقب شود!». (1)

مدتی پس از آن در نامه ای دیگر می نویسد: «کتاب «نقض عثمانیه» هنوز در طلسم است. شرحش طولانی است. امیدوارم آخر به دست بیاید. خداوند به این خلق انصاف بدهد. از قرار مذکور صاحب این کتاب کتابخانه معتبری دارد که همه از نسخ کهنه قدیمه اند، و احدی به آنها راه ندارد، و ابداً به سطری از آنها منتفع نمی شود». (2)

در نامه ای دیگر در مورد کتابی دیگر می نویسد : ««خصائص العلويه» هنوز به دست نیامد. در بغداد هست نزد خبیثی ناصبی چندین نفر متعهد شدند به تدبیری بگیرند، هنوز میسّر نشد». (3)

اما تلاش او منحصر به یافتن نسخه ها نبود. در نامه ای دیگر به تاریخ 4 شوال 1317، محدّث نوری مینویسد که برای 24 حدیث از 100 حدیث کتاب «مناقب مائة» ابن شاذان که تمام احادیث آن مرسل است سند پیدا کرده و آن احادیث را از حالت ارسال خارج کرده است. (4)

ص: 84

در همان نامه، مرحوم نوری از کتاب «الدمعة الساكبة» سخن می گوید که مرحوم مولی محمد باقر کتابفروش بهبهانی با دستورالعمل و اعانت ایشان نوشته و محدّث نوری به چاپ آن کمک کرده است.

این همه تلاش در حالی است که محدّث نوری در مسیر این خدمت، سخت تنها است و از این تنهایی شکوه می کند: «داعی را ابداً معینی به قدر پیدا کردن یا نوشتن یا تصحیح یک خبر نیست. تمام اینها را مضافاً الى تحصیل اصل کتاب با هزار زحمت خود باید بکنم و با این حال راضی ام که آسوده باشم و میسر نمی شود. و این با آن خیال جنابعالی خیلی تباین دارد. عصر، اگر عصر صفویه بود، معلوم می شد. والحمد للّه على كل حال والى اللّه المشتكى و عليه الاتكال». (1)

در نامه دیگر مینویسد: «از رساله کافیه شیخ مفید تا حال چند نفرند که ملتزم شدند بفرستند. هنوز نفرستادند وضع خلق برگشته و باب اعانت بر بر و تقوا مسدود. داعی با ید واحدةٌ جدّاء». (2)

شیخ آقا بزرگ تهرانی از استاد خود چنین نقل می کند: «من در حالی می میرم که حسرتی در دل من باقی مانده است و آن این که در این سالهای آخر عمر، کسی ندیدم که به من بگوید : فلانی این مقدار مال را بگیر و برای قلم و کاغذت خرج کن، یا با آن کتاب بخر، یا آن را به کاتب بده تا در کارهای تألیفی به تو کمک کند» (3) نمونه ای از این تنهایی محدّث نوری در تهیه کتاب را مرحوم آیة اللّه میرزا هادی خراسانی حائری از تلامذه ایشان گزارش می کند که در سفری از سامرا به کربلا می آید تا دو کتاب مورد نظر خود را تهیه کند پس از توسل به امام سیدالشهداء، آن دو کتاب را نزد

ص: 85

یک دستفروش در نزدیک حرم می یابد که در ازای آنها 22 قران از مرحوم نوری می خواهد. مرحوم نوری، برای تهیه آن دو کتاب علاوه بر پرداخت هزینه سفر، عبا و عمامه و قبا و حتی کفش پای خود را میفروشد. آنگاه با خشنودی تمام از دست یابی به دو کتاب، در گوشه حرم مینشیند، تا جمعی از دوستداران ایشان با تهیه لباس و خرج سفر ایشان را به سامرا باز می گردانند. (1)

با وجود تمام این دشواریها محدّث نوری، ارتباط علمی خود را با دیار هند ادامه داد، و پس از رحلت علامه میر حامد حسین، همچنان با فرزند دانشمند و خلف صالح او مرحوم سید ناصر حسین مراوده علمی داشت. این ارتباط، یقیناً در تکمیل موسوعه عظيم عبقات الانوار مؤثر بود. بدین سان، برگ زرین دیگری در کارنامه باقیات صالحات هر دو دانشمند بزرگوار، رقم خورد. (2)

ص: 88

معقول واقع شد و شایسته است این روز را شیعه از اعیاد عظیم الشان قرار دهند ؛ چرا که روزی است که خداوند زمین را پاک گرداند از کسی را که در روی زمین تکبر و گردنکشی آغاز کرد و میان اهل آن سرزمین تفرقه و اختلاف افکند ؛ طایفه ای از آنها را سخت ضعیف و ذلیل گرداند پسرانشان را میکشت و زنانشان را زنده می گذاشت (1) و اموالشان را غارت می کرد و امامشان را به قتل رساند و پرده پوشان آنان را هتک کرد و نورهایشان را خاموش گرداند و او بنا نهاد چیزهایی که سابقه ای از قبل نداشت ؛ و اساسی از قبل نبود که منهدم نسازد و در مدح و فضائل آنان احادیثی جعل و وضع کردند که قابل پاک کردن نیست و سب و لعن بندگان بزرگ را روی منبرها و بلندی ها سنت قرار داد (2) و باز گردانید درهای ظلم و فساد و بغض و دشمنی با اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) را و در همه شهرها به فسق و فجور پرداختند.

پس تصمیم بر آن شد که آن روز را روز شادی و سرور قرار دهند در سالها و ماه هایی (رجب) که خواهد آمد؛ از آن جهت که این روز واجد شرايط تمام جهت های شادی است و شایسته ترین و بهترین عمل برای این روز یادآوری عملکرد و احوال و ناپسندی رفتار و کرده های او و بدعتها و زشتی سیرت و ذات او و بی آبرویی هایی که در محضر مسلمانان و همه مؤمنین مرتکب شده است.

و کسی از علمای شیعه را سراغ ندارم که این موارد را جمع کرده باشد و معتقدم که جمع کردن این مطالب جداگانه باعث تقرب به خداوند و نظم دادن به این مطالب

ص: 90

پراکنده از برترین ثوابها است و آن را در چند باب و فصل و فروعات و اصول مرتب کردم و در واقع به صورت کتابی کشکول گونه در آورده تا هر آنچه که متعلق به این غول (یعنی معاويه - لعنة اللّه عليه -) است را در بر داشته باشد و آن را «ظلمات الهاويه في مثالب معاويه - لعنة اللّه عليه -» نامگذاری نمودم.

ص: 91

ص: 92

پس معاویه - لعنة اللّه عليه - به او گفت تو زشتی و زیبایی بهتر از زشتی است ؛ و تو شریکی و برای خداوند شریکی نیست؛ و پدرت کور بود و سالم بهتر از کور است ؛ پس چگونه قومت تو را سرور گردانید؟! پس شریک به او گفت ای معاویه! تو معاویه ای و معاویه نیست مگر سگی که

عوعو می کند و از او عوعو کردن می طلبند ؛ و تو پسر صخر هستی و زمین صاف و هموار از صخره بهتر است؛ و تو پسر حربی و صلح بهتر از جنگ است ؛ و تو پسر امیه هستی و امیه نیست مگر کنیز (اَمه) که کوچک شده است (تصغیر بسته شده است) ؛ پس چطور امیرالمؤمنین شدی؟ (1)

ص: 95

پس شریک در حالی که خارج میشد چنین سرود :

أَيَشتِمُنِي مُعاوية بن حرب***وسيفى صارم ومعى لساني

آيا معاوية بن حرب - لعنة اللّه عليه - مرا دشنام می دهد، در حالی که شمشیر برنده و زبانم تیز است. (1)

و عماره بن ولید بن مغیره (1)، و عباس بن عبدالمطلب (2) و به صباح که آوازه خوان عماره بن ولید بود. زمخشری می گوید: ابوسفیان - لعنة اللّه عليه - مردی- زشت روی و کوته قامت بود، صباح جوان و خوش چهره و مزدور ابوسفیان - لعنة اللّه عليه - بود؛ هند - لعنة اللّه عليها - او را به خود فرا خواند چرا که او تمایل زیادی به غلامان داشت پس با او در آویخت.

وگفته اند : عتبه پسر ابوسفیان - لعنة اللّه عليهما - هم از صباح است. (3)

شرح نهج البلاغه : از هند مادر معاویه - لعنة اللّه عليهما - در مکه به فساد و فحشاء نام برده می شد. (4)

ص: 97

پس تمامی حضار یکپارچه گفتند: آمین ! پس معاویه - لعنة اللّه عليه - با دیدن این صحنه خطبه اش را قطع کرده و داخل خانه شد. (1)

عقیل روز بعد سراپا آراسته نزد حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمد و گفت: سلام بر تو یا امیرالمؤمنین.

حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمودند: عليك السلام ای ابویزید.

عقیل گفت : یا امیرالمؤمنین نمیبینم که جز این سنگریزه ها چیزی از دنیا نصیبت شده باشد.

حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمودند: ابویزید! وقتی سهم خویش را از بیت المال گرفتم آن را به تو دهم.

عقیل از نزد حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) به نزد معاويه - لعنة اللّه عليه - رفت. (1) وقتی که معاویه - لعنة اللّه عليه - از آمدنش خبر یافت فرمان داد کرسیها نهادند و یاران خویش بر آنها نشانید. عقیل وارد مجلس شد. معاويه - لعنة اللّه عليه - فرمان داد که صدهزار در هم به او بدهند. عقیل در همها را گرفت.

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : بگو که میان لشکرگاه من و لشکرگاه حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) چه فرقی دیدی؟

عقیل گفت: به لشکرگاه امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) گذشتم ؛ شبی داشت چون شبهای پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و روزی چون روزهای پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) با این فرق که ایشان در آن میان نبود؛ اما چون به لشکرگاه تو آمدم، جمعی از منافقین، کسانی که در شب عقبه به رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) خیانت کردند، دیدم.

ص: 100

پس عقیل گفت: ای معاویه آن کیست در دست راست تو نشسته است؟ معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت : عمرو بن العاص است.

عقیل گفت : این کسی است که شش مرد ادعا می کردند که پدر او هستند و عاقبت از آن میان آنکه قصاب بود بر دیگران غلبه یافت. اکنون بگوی که آن دیگری کیست؟ معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : ضحاک بن قیس الفهری (1) است.

عقیل گفت: به خدا سوگند در زمان جاهلیت کار پدرش این بود که مزدی می گرفت و حیوان نر را بر مادگان می.جهانید. اکنون بگوی که آن دیگری کیست؟

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : ابو موسی اشعری (2) است.

ص: 101

عقیل گفت: مادرش دزد بود.

چون معاويه - لعنة اللّه عليه - دید که عقیل مجلس نشینانش را به خشم آورده است، گفت: ابویزید از من چه میدانی؟

عقیل گفت: این سخن را رها کن معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : باید بگویی!

عقیل پرسید : حمامه را می شناسی؟

معاويه - لعنة اللّه علیه - پرسید : حمامه کیست؟

عقیل گفت: گفتم تو کیستی، و برخاست و رفت.

معاويه - لعنة اللّه علیه - یکی از نسب شناسان را خواست و گفت: به من بگو که حمامه کیست؟

ص: 102

نسب شناس گفت: من و زن و فرزندم را امان ده معاویه - لعنة اللّه عليه - امانش داد. نسب شناس گفت: حمامه جده تو و در جاهلیت زناکار بود، از آنان که بر سر خانه خود پرچم می زدند.

[شیخ ابو اسحاق ] می گوید : ابوبکر بن زبیر میگفت : حمامه، مادر مادر ابوسفیان - لعنة اللّه عليه - بود. (1)

او با شمشیر برنده بیانش حرامزادگی، پستی نسب و خساست تمامی دشمنان شام نشین امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را بر ملا و به جهان معرفی کرد و حیثیت پوشالی معاویه لعین و همپیمانانش را با بیان مطاعن و مثالب آنها بر باد فنا داد و با بیان فضایل امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) خاری در چشمان آنان گردید و با حاضر جوابی ها و پاسخ های سریع، قاطع و دندانشکن، همه کیدهای معاویه ای، مکرهای عمروعاصی، دشمنی های شام نشینان و خیانتهای کوفیان در حق اهل بیت پیامبر - صلوات اللّه عليهم - را بر ملا کرد و قدرت پوشالی آنها را به باد تمسخر گرفت. (1)

ص: 104

ص: 105

ص: 106

او همچنین نسل و ذریه خویش را در راه برادر و اهل بیت ایشان فدا کرد به حدی

ص: 107

که نسلی از ایشان باقی نماند (1) هیچ کلامی را یارای تحمل فضایل بی انتهای برادر امیرالمؤمنين و فرزند ابوطالب و فاطمه بنت اسد - صلوات اللّه علیهم - نیست، الا این که در شناخت شمه ای از فضایل او به خود حضرات آل اللّه مراجعه کنیم ؛ امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) با سؤالی که از پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در مورد علت دوست داشتن عقیل پرسیدند، تکلیف دشمنان عقیل را روشن ساختند. (2)

ص: 108

ص: 109

آری پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند:

عقیل را دوست دارم هم به خاطر خودش هم به خاطر آن که ابوطالب او را دوست میداشت همانا فرزند او در راه دوستی فرزند تو، کشته می شود و مؤمنان بر وی میگریند و فرشتگان مقرب بر او درود می فرستند

آن گاه پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به قدری گریستند که قطرات اشک بر سینه اش جاری شد ؛ سپس فرمودند:

به خدا شکوه می کنم درباره آنچه که پس از من بر عترت من وارد خواهد آمد. (1)

آن حضرت خطاب به امیرالمؤمنین فرمود:

من، تو، حسن، حسین، عقیل و جعفر در بهشت، در کنار یکدیگر قرار داریم. (و روایاتی به این مضمون) (2).

ص: 110

همچنین به حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین (عَلَيهِم السَّلَامُ) و عباس و عقیل فرمودند:

أنا حرب لمن حاربكم، وسلم لمن سالمكم. (1)

روزی که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) مورد بی مهری فراوان امت خود قرار گرفت و در غسل و دفن ایشان مشغول به دسیسه سقیفه گردیدند، عقیل به هنگام غسل پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و دفن آن حضرت توسط حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) حضور داشت. (2)

او در مراسم ازدواج امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) حضور داشت (3) و همچنین به هنگام نماز بر پیکر حضرت فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) و دفن آن حضرت در روزهای اوج مظلومیت ایشان نیز حضور داشته است (4) و با توجهی که حضرت بر تشییع کنندگان پیکیر پاکشان داشته اند، خود نشان دهنده قدر و منزلت عقیل نزد حضرت زهرا (عَلَيهَا السَّلَامُ) است.

ص: 111

ازدواج امیرالمؤمنین علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) با حضرت ام البنین (عَلَيهَا السَّلَامُ) به اشاره و مشورت عقیل بود. (1)

زمانی که عثمان - لعنة اللّه عليه -، ابوذر را به ربذه تبعید کرد و مردم را از مشایعت او منع نمود، او به همراه امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسين - صلوات اللّه عليهم - و عمار، ابوذر را مشایعت نمود. (2)

بعد از این روایات صریح در جایگاه عقیل چه کسی جرأت تهمت زدن به ایشان را دارد؟ آیا جز این است که پیامبرخدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) با تهمت زننده به عقیل، به محاربه می پردازند؟ آیا می شود عقیل با معاویه - لعنة اللّه عليه - سلم داشته باشد در حالی که حضرت رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود : سلم لمن سالمکم؟ و اگر چنین باشد باید گفت : حضرت رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) با معاويه - لعنة اللّه عليه - سلم داشته آری جرم عقیل، انتسابش به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و دفاع از ایشان است، همان جرمی که باعث شده برخی یاوه نویسان بی دین، پدرش حضرت ابوطالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) را نیز از زمره مسلمانان خارج بدانند. (3) این تهمت ها مورد توجه مخالفان بوده و مورد بهره برداری تبلیغی آنان بر ضد برادر امیرمؤمنان علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) قرار گرفته است و تا آنجا که ممکن بوده، بزرگ نمایی کرده اند و به عنوان مطالبی حساس مطرح نموده اند و به تدریج با تعبیرات مختلف از سر زبانها به کتابهای دست ساخته سیاست، به نام «منابع تاریخی» راه یافته و مورّخان و رجال شناسان خودی و دوستان اهل بیت - صلوات اللّه عليهم - نيز تأثير پذیرفته و بدون توجه به حقیقت امر همان راه را پیموده اند؛ گاهی به صراحت، گاهی با اشاره و تلویح و گاهی با سکوت و توقف همان نظریات خلاف را بدون توجه به روایات شیعه، مورد تأیید قرار داده اند.

ص: 112

برای اثبات غیرت عقیل به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) اگر از تمامی مطالب بیان شده چشم پوشی کنیم، تنها و تنها نامه عقیل به امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) ما را کفایت می کند از هر دلیل دیگری و ابواسحاق ثقفی (متوفای 283 ه_. ق) آن را در کتاب خود چنین آورده است : ضحاک بن قیس، پس از جنگ صفین و پیش از فتنه خوارج از طرف معاویه - لعنة اللّه عليه - با لشکری بین سه تا چهار هزار نفر به شهر حیره حمله کرد و به غارت و کشتار در شهرها و روستاها و اخذ اموال حاجیان پرداخت و بعضی از حجاج را کشت، و چون حضرت (عَلَيهِ السَّلَامُ) از کوفیان خواست که به مقابله و دفاع برخیزند، سستی نمودند. چون خبر این واقعه به عقیل رسید نامهای به برادرش امیر المؤمنين (عَلَيهِ السَّلَامُ) نوشت و با توجه به جریان حمله ضحاک، این نامه در ماههای آخر زندگانی امیرمؤمنان نوشته شده و قسمتی از آن چنین است: «من برای انجام عمره به سوی مکه در حرکت بودم که با عبداللّه بن ابی سرح و چهل نفر از فرزندان آزادشدگان که همراه او بودند، روبرو شدم و چون تصمیم آنان را بر مخالفت تو و انتخاب راه نادرست احساس کردم، به آنان گفتم ای بازماندگان دشمنان رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )! چه تصمیم شومی در سر دارید؟ اگر می خواهید به معاویه - لعنة اللّه عليه - بپیوندید، این از شما به دور نیست و از همان دشمنیهای گذشته شماست. شما می خواهید نور خدا را خاموش و فرمان او را پایمال نمایید». عقیل در ادامه خطاب به حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) در مهمترین بخش این نامه مینویسد:

فأف لحياة في دهر جراً عليك الضحاك وما الضحاك [إلا] فقع بقرقر، وقد توهمت حيث بلغنى ذلك أن شيعتك و أنصارك خذلوك، فأكتب إلى يابن أمى برأيك فان كنت الموت تريد تحملت اليك ببنى أخيك و ولد أبيك، فعشنا منك ما عشت و متنا معك إذا مت، فو اللّه ! ما أحب أن أبقى فى الدنيا بعدك فواقاً و أقسم بالاعزّ الاجل ان عيشا نعيشه بعدك في الحياة لغيرهنئ و لامرئ و لانجيع، والسلام عليك ورحمة اللّه وبركاته.

ص: 113

اف بر زندگی در روزگاری که ضحاک! بر تو حمله آورد، و این ضحاک، پستی است ناچیز. و چون از این امور [مقصود حمله ضحاک و بی وفایی کوفیان است ] مطلع شدم، گمان نمودم شیعیان و یارانت تو را رها کرده اند. ای پسر مادرم! نظرت را برایم بنویس [که] اگر مرگ را خواهانی، برادر زادگانت و فرزندان پدرت را به سویت آرم، چرا که با تو زندگی می کنم تا تو زنده ای و با تو میمیریم چون بمیری به خدا سوگند! که دوست ندارم پس از تو لحظه ای در دنیا بمانم؛ و به خدای - اعزّ و اجل - سوگند که زندگی ما پس از تو ناگوار و ناخوشآیند و نامطبوع است، و بر تو باد درود و رحمت خدا و برکاتش.

امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) در پاسخ نوشتند:

تو به سلامت در مکه بمان. دوست ندارم شما نیز بامن کشته شوید. (1)

ای قلم به دستان بی انصاف، ای مزدوران بنی امیه و بنی العباس - لعنة اللّه عليهم - و ای یاوه نویسان پیرو ایشان در امروز چطور مهر بی پایان عقیل به برادرش و غیرت، رادمردی دلیری و خردمندی او در راه تنها مراد و امامش که از این کلمات در جوشش است را خائنانه پنهان کردید و هر آنچه را خود لایق بودید به او نسبت دادید؟ بدانید عقیل، در سخنانش مقابل معاويه - لعنة اللّه عليه - علت این کار شما را که در اعمال و کردار پدران و مادرانتان نهفته است برای جهان آشکار کرده است.

چطور میتوانید با وجود این نامه مدعی شوید که عقیل از امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) برید و به معاويه - لعنة اللّه علیه - پیوست و در جنگهای او حضور نداشت ؛ در صورتی که از همین مکاتبه که در آخر عمر مبارک حضرت (عَلَيهِ السَّلَامُ) بوده، مشخص می شود اگر عقیل به شام رفته بعد از شهادت امیرالمؤمنين (عَلَيهِ السَّلَامُ) بوده

ص: 114

و تا قبل از آن در مکه یا غیر شام بوده است و حضور و عدم حضورش در جنگ هابه دستور حضرت (عَلَيهِ السَّلَامُ) بوده. (1)

گفتنی است مراجعه به منابع، البته با مبنای «اقرار علی انفس» و الزام خصم که قبلاً گذشت این حقیقت را ثابت می کند که دفاع عقیل منحصر به شخص امیرمؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) نبوده، بلکه گاهی که بحث و گفتگو به اصحاب و یاران آن بزرگوار منتهی می شد، عقیل با صراحتِ کامل از آنها نیز دفاع مینمود و علی رغم کراهت معاويه - لعنة اللّه عليه - از شنیدن صفات نیک آنان، به ذکر آنها میپرداخت یکی از این موارد را مسعودی، طی گفتار مشروحی که بین عقیل و معاويه - لعنة اللّه عليه - واقع شده، نقل نموده است و ما خلاصه آن را می آوریم :

معاويه - لعنة اللّه عليه - بعد از تعریف و تمجید عقیل از امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) گفت : «عقیل! پیری و گذشت زمان تو را تغییر نداده و هنوز هم با وجود افرادی از بنی هاشم، به خود میبالی».

عقیل گفت : «معاویه! اگر بنى اميّه - لعنة اللّه عليهم - بخواهد با وجود افرادی از این قبیله افتخار کند، تو با کدام یک از سرشناسان آنها به خود افتخار میکنی؟».

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت: «ای ابایزید، به خدایت سوگند، ساکت باش ؛

ص: 115

زيرا من منظوری نداشتم اما میخواهم از وضع یاران علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) که به آنها آگاهی کامل داری بپرسم معاویه - لعنة اللّه علیه - آنگاه از آل صوحان که چند برادر و در ارادت و صمیمیت نسبت به امیرمؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) شهرت داشتند، شروع کرد.

عقیل از میان آنان اول درباره صعصعه سخن گفت :

عظيم الشأن، عضب اللسان، قائد فرسان، قاتل أقران، قليل النظير ؛ او مردی است دارای مقامی بس بلند ؛ در گفتار، شیرین زبان ؛ در جنگ، فرماندهی شجاع؛ قاتل هماوران و بالأخره مردی است کم نظیر.

آنگاه چنین گفت :

و اما برادرانش زید و عبداللّه به سیلی میمانند که صفوف دشمن در مقابلش تاب مقاومت ندارد و به کوه بلندی شبیه اند که دیگران در سختی ها به آنها پناه میبرند. مردانی هستند سرا پا اراده و تصمیم به طوری که هیچ سستی بدان راه ندارد.

مسعودی می گوید: چون گفتگوی عقیل با معاویه - لعنة اللّه عليه - و حمایت و دفاع او از فرزندان صوحان به صعصعه رسید طی نامه ای از عقیل تشکر و سپاسگزاری نمود. جملاتی از نامه اش را می آوریم:

فقد بلغ مولاك كلامك عدوا له و عدو رسوله فحمدت اللّه على ذلك وسألته أن يفى بك الى الدرجة العليا...

این خادم و غلام تو، گفتار تو را که با دشمن خدا و دشمن رسولش (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) انجام گرفته، دریافت نمود؛ از خداوند مسألت دارم تو را بر این اظهار حقیقت از مقامی والا برخوردار سازد. (1)

همان طور که از گفتار معاویه - لعنة اللّه عليه - مشخص است، خودش پیوستن عقیل را به او و بریدنش از امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را قبول ندارد و چنانچه از این

ص: 116

گفتگو مشخص شد، به عقیل می گوید: پیر شدی و دست از بنی هاشم بر نداشتی. آنوقت چگونه است عده ای مطلبی را که خود معاويه - لعنة اللّه عليه - هم قبول ندارد، ثابت می کنند؟ به سخنان پیامبر و امیرالمؤمنين - صلوات اللّه عليهما - و اصحاب در مورد عقیل قانع نشدید، به اقرار معاویه - لعنة اللّه عليه - هم قانع نمی شوید؟ یا پایتان را از معاويه - لعنة اللّه عليه - هم فراتر میگذارید و به عقیل تهمت می زنید؟

بلکه ملامت ما به خاطر آن چیزهایی است که خداوند از خزائن خود نازل می کند و تو در خزینه خود جمع کرده ای و بین ما و آنها فاصله انداختی. (1)

ناگاه به شدت گوزید پس خطبه را قطع نمود و گفت :

حمد از برای خداوندی است که بدنهای ما را بیافرید و بادها در آنها قرار داد و بیرون آمدن باد را باعث راحتی بدن قرار داد و گاه باشد که به غیر وقت خود از بدن بیرون بیاید پس گناهی بر کسی که از او بیرون آمده باشد، نخواهد بود والسلام.

پس صعصعه (1) از میان مردم برخاست و گفت :

بدرستی که خدای تعالی بدنهای ما را بیافرید و بادها در آن قرار داده و بیرون آمدن باد را راحت بدن نمود و انسان را فاعل مختار نمود؛ اما خروج باد را راحت بدن در تنهایی قرار داد نه بر بالای منبر ؛ پس گفت : ای مردم شام! برخیزید که امیر شما رید؛ پس شما را نمازی نیست و از مسجد بیرون آمد و متوجه مدینه شد. (2)

ص: 119

و زمخشری نزدیک به آن را در ربیع الابرار ذکر کرده است. (1)

از ابی الاسود دوئلی (2) نقل شده است که گفت: کسی که بر گوزی مورد اطمینان و امین نیست پس چگونه بر حکومت بر مسلمانان امین است. (3)

معاويه - لعنة اللّه عليه - [ ترسید و ] گفت: در این صورت ای ابوبحر نیاز نیست به منبر روی از تو در می گذریم.

لخمی گوید: جارية بن قدامه سعدی (1) بر معاويه - لعنة اللّه عليه - وارد شد، و احنف بن قیس و حباب مجاشعی در کنار معاویه - لعنة اللّه عليه - روی تخت نشسته بودند. معاویه - لعنة اللّه عليه - به او گفت : کیستی تو؟

گفت: «من جارية بن قدامه هستم. - وی آدم دانا و باهوشی بود - معاویه گفت : «من باور نمی کردم هنوز زنده باشی، مگر تو (از نظر جثه) از یک زنبور عسل بیشتری؟».

جاریه گفت: «ای معاویه با من چنین برخورد مکن تو مرا به زنبور عسل تشبیه می کنی و به خدا سوگند که زنبور نیشی آتشین و بزاقی شیرین دارد، و به خدا سوگند! نام معاویه را نمیگذارند مگر بر سگی که سگان دیگر را گاز گیرد، و امیه (که نام جد توست) تصغیر آمه است (یعنی کنیزک)».

معاویه - لعنة اللّه عليه - گفت : «چنین رفتار مکن».

جاریه گفت : «تو کردی من هم کردم».

معاویه - لعنة اللّه عليه - گفت : «نزدیک بیا و در کنار من بر تخت بنشین».

جاریه گفت : «این کار را نمی کنم.

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : چرا؟

جاریه گفت: «چون دیدم این دو نفر دارند تو را از جایت کنار می زنند و من نمی خواهم با آنان شرکت کنم».

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت : «نزدیک بیا تا سخن محرمانه ای بگویم».

جاریه پیش رفت و معاویه - لعنة اللّه عليه - به او گفت : «ای جاریه! من از این دو مرد، دینشان را خریده ام».

ص: 122

جاریه گفت : «از من نیز بخرای معاویه».

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت: آهسته! صدایش را در نیاور. (1)

و مغيرة بن شعبه (1) - لعنة اللّه علیهم اجمعین - در آن جمع شده و بر سر یک موضوع توطئه چیدند. عمرو بن عاص به معاویه - لعنة اللّه عليهما - گفت: «چرا به دنبال حسن بن علی نمی فرستی تا او را بیاورند؟ زیرا او روش پدر خویش را زنده کرده». تا آنجا که به سوی ایشان فرستادند و امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) حاضر شدند و هر یک به آنچه که در شأن

ص: 124

و لیاقت خودش بود سخنانی گفتند به غیر از معاویه - لعنة اللّه علیه - (که ساکت بود). امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) سخن آغاز کرد و فرمود:

الحمد للّه الذي هدى أولكم بأولنا، وآخركم بآخرنا، وصلى اللّه على سيدنا (1) محمد النبي و آله وسلّم؛

سپاس مخصوص خدایی است که نسل اول شما را به وسیله نسل اول ما، و نسل آخر شما را به واسطه نسل آخر ما هدایت کرد. درود خدا بر سیّد ما محمّد و خاندان آن حضرت صلواة اللّه علیهم اجمعین باد.

سپس فرمود:

اسمعوا منى مقالتي وأعيرونى فهمكم وبك أبدء يا معاوية؛

اکنون سخن مرا گوش کنید و ببنید آنچه میگویم حق است یا نه ؟

آنگاه به معاویه فرمود:

إنه لعمر اللّه يا أزرق ما شتمنى غيرك وما هؤلاء شتمونى، ولا سَبنِي غيرك وما هؤلاء سبونى ولكن شتمتني وسببتني، فحشا منك، وسوء رأى، وبغيا وعدوانا وحسدا علينا وعداوة لمحمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، قديما وحديثا، وأنه والله لو كنت أنا وهؤلاء يا أزرق مشاورين في مسجد رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وحولنا المهاجرون والأنصار ما قدروا أن يتكلموا به،

ولا استقبلونی بما استقبلونی به. فاسمعوا منى أيها الملأ المجتمعون المتعاونون عليّ، ولا تكتموا حقا علمتوه، ولا تصدقوا بباطل إن نطقت به وسأبدأ بك يا معاوية ولا أقول فيك إلا دون ما فيك. أنشدكم باللّه هل تعلمون أن الرجل الذي شتمتموه صلى القبلتين كلتاهما وأنت تراهما جميعا [ وأنت في] (2) ضلالة تعبد

ص: 125

اللات والعزى وبايع البيعتين [كلتيهما ] (1) بيعة الرضوان وبيعة الفتح، وأنت يا معاوية بالأولى كافر، وبالأخرى ناكث؟

ای معاویه ! در ابتدا با تو سخن میگویم ای از رق (2) (کبود چشم) در این مجلس غیر از تو کسی به من ناسزا نگفت و اینان به من ناسزا نگفتند بلکه تو گفتی، ایشان مرا فحش ندادند ولی تویی که به من فحش و ناسزا گفتی. این ناسزاها از طرف تو بود ؛ این سوء قصد از جانب توست ؛ تویی که به ما ستم، دشمنی و حسادت میکنی ؛ تویی که هم پیش از این و هم الآن با حضرت محمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و سلم دشمنی میکنی. (3)

ص: 126

ص: 127

ای از رق! به خدا قسم اگر من و اینان در مسجد پیامبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) سخن می گفتیم و مهاجرین و انصار در اطراف ما بودند ایشان این قدرت را نداشتند که این چنین سخنانی را که گفتند بگویند و این طور از من استقبال کنند که کردند. ای گروهی که بر علیه من اجتماع و با یکدیگر همکاری کرده اید! حقی را که از آن آگاهید پنهان نکنید و اگر سخن باطلی گفتم، تأیید مکنید. ای معاویه! در ابتدا به تو میگویم و هر چه بگویم کمتر از آن است که در وجود تو هست.

شما را به خدا قسم میدهم آیا میدانید آن مردی که به او ناسزا میگویید به طرف دو قبله نماز خواند و تو ای معاویه آنها را گمراهی فرض می کردی و در آن موقع، لات و عزی را می پرستیدی. حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) دو بیعت کرد، یکی بیعت رضوان و دیگری بیعت فتح، و تو ای معاویه ! نسبت به بیعت اول کافر شدی و در بیعت دوم پیمان شکنی کردی.

سپس فرمود:

أنشدكم باللّه هل تعلمون أن ما أقول حقا؟ أنه لقيكم مع رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) [يوم بدر] (1) ومعه راية النبى (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) والمؤمنين، ومعك يا معاوية

ص: 128

راية المشركين وأنت تعبد اللات والعزى وترى حرب رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرضا واجبا، ولقيكم يوم أحد ومعه راية النبي، ومعك يا معاوية راية المشركين، ولقيكم يوم الأحزاب ومعه راية رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، ومعك يا معاوية راية المشركين، كل ذلك يفلج اللّه حجته، ويحق دعوته، ويصدق أحدوثته، وينصر رايته، وكل ذلك يرى رسول اللّه عنه راضيا في المواطن كلها [ ساخطا عليك ]. (1)

شما را به خدا قسم می دهم آیا این که من میگویم حق است یا نه؟ آیا نه چنین است که حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) در جنگ بدر در حالی بیرق پیامبر اسلام (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را در دست داشت و در رکاب آن حضرت بود و شما را ملاقات نمود که بیرق مشرکین با تو بود؟ ای معاویه ! تو بودی که بت لات و عزی را می پرستیدی و جنگ با رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و مؤمنین را واجب و لازم می دانستی. علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) بود که در جنگ احد در حالی که بیرق رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را در دست داشت، شما را ملاقات نمود؛ در صورتی که تو علمدار مشرکین بودی. حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) بود که در جنگ احزاب در حالی که علمدار رسول خدا بود شما را ملاقات کرد و تو ای معاویه پرچم مشرکین را در دست داشتی خدا به وسیله این شواهد حجت خود را بر شما تمام و دعوت خویش را ثابت می کند، سخن خود را تصدیق و پرچم خویش را پیروز خواهد کرد. این مطالب گواهی میدهد که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) از حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) در تمام این موقعیت ها راضی بوده است.

تا آنجا که فرمودند:

أنشدكم باللّه أتعلمون أن عليا أول من حرم الشهوات كلها على نفسه من أصحاب رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، فأنزل اللّه عزّ وجلّ: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللّه لَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللّه لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ وَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمْ اللّه حَلَالاً طَيِّباً وَاتَّقُوا اللّه الَّذِي أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ) (2)

ص: 129

وكان عندهم علم المنايا، وعلم القضايا، وفصل الكتاب، و رسوخ العلم، ومنزل القرآن، و كان رهط لا نعلمهم يتممون عشرة، نبأهم اللّه أنهم مؤمنون، وأنتم في رهط قريب من عدة أولئك لعنوا على لسان رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، فأشهد لكم وأشهد عليكم : أنكم لعناء اللّه على لسان نبيه كلكم اهل البيت.

وأنشدكم باللّه هل تعلمون : أن رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بعث إليك لتكتب [له] (1) لبنى خزيمة حين أصابهم خالد بن الوليد فانصرف إليه الرسول فقال : هو يأكل، فأعاد الرسول إليك ثلاث مرات كل ذلك ينصرف الرسول إليه ويقول هو يأكل، فقال رسول اللّه اللهم لا تشبع بطنه فهى والله في نهمتك، وأكلك إلى يوم القيامة.

شما را به خدا قسم میدهم آیا میدانید علی بن ابی طالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) در میان اصحاب رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) اولین کسی بود که کلیه خواستنیها را برخود حرام کرد؟ بعد از آن خداوند عزّوجلّ این آیه را نازل کرد (ای کسانی که ایمان آورده اید، چیزهای پاکیزه ای را که خدا برای [ استفاده] شما حلال کرده، حرام مشمارید و از حد مگذرید، که خدا از حد گذرندگان را دوست نمی دارد. و از آنچه خداوند روزی شما گردانیده، حلال و پاکیزه را بخورید، و از آن خدایی که به او ایمان دارید، بپرهیزید). حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) دارای علم منایا، علم قضاوت، علم تشخیص حق از باطل، علم ثابت و علم نزول قرآن بود. حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) در میان گروهی بود که ما آنها را نمی شناسیم آنان ده نفر بودند که خدا به آنها خبر داده بود که به خدا ایمان آورده اند. ولی شما در میان گروهی با عده کمی بودید که با زبان رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و لعنت شدید من به نفع شما را و بر علیه شما شهادت می دهم که خدا تمامی شما (اهل بیت ابوسفيان - لعنة اللّه عليهم -) را با زبان رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) خود لعنت کرده است.

شما را به خدا قسم می دهم! آیا می دانید رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در آن هنگام که خالد

ص: 130

بن ولید (1) به قبیله بنی خزیمه مسلط شده بود به دنبال تو فرستاد که برای آنان نامه ای بنویسی، فرستاده رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بازگشت و گفت : معاویه مشغول غذا خوردن است؟ سه مرتبه آن بزرگوار به دنبال تو فرستاد و در هر سه مرتبه فرستاده آن حضرت بازگشت و گفت: معاویه مشغول غذا خوردن است، رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) تو را نفرین کرد و فرمود: پروردگارا! شکم معاویه را سیر منمای به خدا قسم که این نفرین رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) تا روز قیامت در خورد و خوراک تو است.

سپس فرمود:

أنشدكم باللّه هل تعلمون أن ما أقول حقا إنك يا معاوية كنت تسوق بأبيك على جمل أحمر يقوده أخوك هذا القاعد، وهذا: يوم الأحزاب، فلعن رسول اللّه القائد والراكب والسائق فكان أبوك الراكب، وأنت يا أزرق السائق، وأخوك هذا القاعد القائد؟

ص: 131

أنشدكم باللّه هل تعلمون أن رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) لعن أبا سفيان في سبعة مواطن : أولهن : : حين خرج من مكة إلى المدينة وأبو سفيان جاء من الشام فوقع فيه أبوسفيان فسبه، وأوعده و هم أن يبطش به، ثم صرفه اللّه عز وجل عنه.

والثانية : يوم العير حيث طردها أبو سفيان ليحرزها من رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ).

والثالثة : يوم أحد قال رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) : اللّه مولانا ولا مولى لكم وقال أبو سفيان لنا العزى ولا عزى لكم، فلعنه اللّه، وملائكته، ورسله، والمؤمنون أجمعون.

والرابعة يوم حنين : يوم جاء أبو سفيان يجمع قريش وهوازن، وجاء عليه (1) بغطفان واليهود، فردهم اللّه عزوجل بغيظهم لم ينالوا خيرا، هذا قول اللّه عز وجل أنزل في سورتين في كلتيهما يسمى أبا سفيان وأصحابه كفارا، وأنت يا معاوية يومئذ مشرك على رأى أبيك بمكة، وعلى يومئذ مع رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وعلى رأيه ودينه.

والخامسة : قول اللّه عزّ وجلّ: (وَالْهَدْيَ مَعْكُوفاً أَنْ يَبْلُغَ مَحِلَّهُ) (2) وصددت أنت وأبوك ومشركوا قريش رسول اللّه، فلعنه اللّه لعنة شملته وذريته إلى يوم القيامة.

والسادسة : يوم الأحزاب يوم جاء أبو سفيان بجمع قريش، وجاء عينية بن حصين بن بدر بغطفان، فلعن رسول اللّه القادة والأتباع، والساقة إلى يوم القيامة.

فقيل : يا رسول اللّه أما في الأتباع مؤمن؟

قال : لا تعيب اللعنة مؤمنا من الأتباع، أما القادة فليس فيهم مؤمن، ولا مجيب، ولا ناج.

ص: 132

والسابعة : يوم الثنية، يوم شد شدّ على رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) اثناعشر رجلا، سبعة منهم من بني أمية وخمسة من سائر قريش، فلعن اللّه تبارك وتعالى ورسول اللّه من حل الثنية غير النبي (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وسائقه وقائده.

شما را به خدا قسم می دهم؛ آیا می دانید که این سخن من حق است یا نه؟ ای معاویه ! تو بودی که با پدرت بر شتر قرمزی سوار بودی، تو آن را می راندی و برادرت که این جا نشسته مهار آن را میکشید این اتفاق در جنگ احزاب بود و رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، شخص سواره و آن کس که مهار شتر را میکشید و شخصی که آن شتر را می راند لعنت کرد. پدر تو همان سوار بود و تو ای کبود رنگ! همان کسی هستی که آن شتر را میراندی و همین برادرت که این جا نشسته مهار آن

را می کشید.

شما را به خدا قسم می دهم آیا می دانید که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) ابوسفیان را هفت جا لعنت کرد؟

اولین بار : هنگامی که آن حضرت از مکه خارج و متوجه مدینه شد و ابوسفیان از شام آمد. ابوسفیان به حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) پرخاش کرد و ناسزا گفت و آن بزرگوار را تهدید به قتل نمود و قصد داشت که به رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) حمله کند، ولی خداوند شر او را از رسول خود دور کرد.

دوم روزی بود که ابوسفیان کاروان را طرد نمود که آن را از دست رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) درآورد.

سوم : در جنگ احد بود که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: خدا، مولای ما است، و شما مولایی ندارید و ابوسفیان گفت: ما بت عزی را داریم و شما بت عزی ندارید. در این هنگام بود که خدا، فرشتگان، پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و جميع مؤمنين، ابوسفیان را لعنت کردند.

چهارم : در جنگ حنین بود آن روزی که ابوسفیان گروه قریش و هوازن و عیینه و گروه غطفان و یهود را آورد. آنگاه خداوند عزّوجلّ، ایشان را در حالی باز گردانید که خشمناک بودند و خیری ندیدند. این قول خداوند سبحان است که در سوره احزاب و فتح می باشد ابوسفیان و یاران وی را کافر معرفی نموده است.

ص: 133

ای معاویه تو در آن روز در مکه موافق با نظر پدرت و مشرک بودی ؛ ولی حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) در آن روز بر رأی و دین رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بود.

پنجم: در این آیه که خداوند می فرماید (و نگذاشتند قربانی شما که نگاه داشته شده بود به محلش برسد). ای معاویه در آن روز تو و پدرت و مشرکین قریش، راه بر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بستید و خدا پدرت را به نحوی لعنت کرد که آن لعنت تا قیام قیامت شامل حال او شد.

ششم: در جنگ احزاب بود که ابوسفیان، جمع قریش و عيينه بن حصن ابن بدر، گروه غطفان را آورد و رسول اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) راهنمای آنان، تابعین ایشان و کسی که آن را به جلو می راند، تا روز قیامت لعنت کرد. به رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) گفته شد : یا رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) ! آیا نه چنین است که در میان تابعین ایشان مؤمن وجود دارد؟ فرمود: لعنت شامل حال مؤمن نمی شود. اما احدی در میان راهنمایان آنان نیست که مؤمن، اجابت کننده دعوت و رستگار باشد.

هفتم : درجنگ ثنیه است که دوازده نفر به رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هجوم آوردند، هفت نفر آنان از بنی امیه و پنج نفر از قریش بودند. خدای تعالی و رسولش، افرادی را که در جنگ ثنیه وارد شدند غیر از پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و نیز اشخاصی که آنان را پیش میبردند و راهنمای ایشان بودند، لعنت کردند. (1)

پس آن مرد گفت: ای معاویه کسی که بر ضرطه ای امین نیست، پس شایسته است که بر حکومت بر این امت، امین نباشد؟ پس معاویه خجالت زده شد. (1)

مردی از شامیان وارد شد و به سخنرانی ایستاد و سب و لعن حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) کرد و احنف، زبان به سخن گشود و [ به معاویه - لعنة اللّه عليه ] گفت: «ای امیرمؤمنان! این مردی که هم اکنون آن سخن را گفت اگر می دانست که خشنودی تو در لعن پیامبران است، آنان را نیز لعن می کرد از خدا بترس و علی را رها کن که او به لقای پروردگارش پیوسته و در قبرش تنها خفته است».

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت : ای احنف سوگند به خدا که به منبر می روی و از روی میل و یا بی میلی، او را لعن میکنی !

احنف :گفت : ای امیرمؤمنان! اگر مرا معذور داری، برایت بهتر است.

معاویه - لعنة اللّه عليه - گفت : چه خواهی گفت؟

احنف گفت : (بالای منبر خواهم رفت) و خداوند را به کلامی که در شأن اوست، سپاس خواهم گفت و بر پیامبرش درود خواهم فرستاد. آنگاه خواهم گفت : «علی و معاويه - لعنة اللّه عليه - با هم اختلاف کردند و علیه هم جنگیدند و هر یک ادعا کردند که بر او و گروهش ستم شده است. پس ای مردم! هر گاه دعا کردم، شما آمین بگویید، خدا رحمتتان کند آنگاه خواهم گفت: خداوندا! تو و فرشتگان و پیامبرانت و همه خلقت بر تجاوزگر آن دو به دیگری لعنت بفرستید و گروه تجاوزگر را لعن کنید. خداوندا! آنان را بسیار لعن نما خدا رحمتتان !کند آمین بگویید. ای معاویه بر این گفته هایم نه می افزایم، نه یک کلمه از آن کم می کنم، اگر چه کشته شوم».

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت: در این صورت، تو را معذور می داریم. (1)

ص: 136

پس مردی از انصار در جواب او گفت: همانا خداوند تبارک و تعالی فرمود: «وَكَذَّبَ بِهِ قَوْمُكَ» ؛ (1) (قوم و جمعیت تو، آن (آیات الهی) را تکذیب و انکار کردند) ؛ و شما قوم او هستید.

و فرمود: ﴿وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلاً إِذا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ) (2) (و هنگامی که درباره فرزند مریم مثلی زده شد ناگهان قوم تو بخاطر آن داد و فریاد راه انداختند) ؛ شما قوم او هستید. و فرمود: ﴿وَقالَ الرَّسُولُ يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً) ؛(3) (و پیامبر فرمود: پروردگارا! قوم من قرآن را رها کردند) ؛ و شما قوم او هستید.

سه در برابر سه و اگر اضافه می کردی من نیز اضافه می کردم. (4)

او در جواب گفت: خداوند سلطان را عزیز بدارد، اگر زمانی اتفاق افتد که دو لشکر برای جنگ صف آرایی کنند (و تو می بودی) و جلودار یکی از آنها اميرالمؤمنین علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) و جلودار دیگری معاویه باشد، در این مقام سلطان را که خداوند او را عزیز بدارد، با کدام لشکر خواهد بود؟

پس سلطان گفت: در لشکر امير المؤمنين (عَلَيهِ السَّلَامُ).

میرفندرسکی گفت : آیا با کسی که با او می جنگد، جنگ خواهی کرد؟ و زمانی که معاویه بخواهد با شمشیرش بر امیرالمؤمنین زند و امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) به تو بگوید که او را به قتل برسان آیا او را میکشی یا نه؟

سلطان گفت : آری واجب است که گردنش را بزنم.

میرفندرسکی گفت: خداوند سلطان را بر قرار دارد زمانی که قتلش واجب باشد، جواز لعنتش چگونه می باشد؟ پس سلطان خندید. (1)

شاعری ماهر و ادیب بود و همه میدانستند که او دوستدار اهل بیت پیامبر (عَلَيهِم السَّلَامُ) است، پس چون به درب خانه اش رسیدند و در زدند، گفت: کیست بر در خانه؟

گفتند : ما فرستادگان خلیفه هستیم. خلیفه تو را به محضر شریفش خوانده است. چون او سخنان آنها را شنید، گفت: «لا حول ولا قوة الا باللّه العلى العظيم و در آن ساعت بلند شد و غسل مردگان نمود و ذريرة و كافور حنوط نمود و کفن پوشید و روانه شد. و چون وارد بر خلیفه شد گفت : سلام بر تو ای امیرالمؤمنین!

متوکل - لعنة اللّه عليه - به او گفت: سلام بر تو نباشد و نه تحیتی و نه رعایتی.

ديك الجن گفت بر فرستادگانتای امیرالمؤمنین و سپس گفت: خداوند به غیر از این فرمان داده و می فرماید: «هرگاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید ؛ یا (حداقل) به همانگونه پاسخ گویید!».

متوكل - لعنة اللّه علیه را از این سخن خوش آمد و شرمنده گشت ؛ و به وی گفت : بیا نزد من بنشين.

پس چون نزدیک شد از وی بوی کافور شنید و به او گفت: این چه بوی مردگان است که از تو میشنوم؟

ديك الجن گفت چون مرا طلب نمودی خود را مهیا کشته شدن نمودم، پس غسل اموات کردم و در پیش تو حاضر شدم و آنچه می خواهی بکن.

متوكل - لعنة اللّه علیه - گفت : اگر راست بگویی هیچ ترسی بر تو نیست. از تو سخنی به من رسیده و من میخواهم از تو بپرسم ؛ اگر راست بگویی، نجات می یابی.

ديك الجن :گفت بپرس که بخواست خدا راست میگویم.

ص: 141

متوکل - لعنة اللّه علیه - گفت : شنیدم هرگاه تنها میشوی این اشعار را می خوانی :

اصبحت جم بلابل الصدر***وليت مطويا على الجمر

ان بحت يوما طل فيه دمي***وان سكت يضيق به صدری

صبح کردم در حالی که سینه ام هیجان دارد از غصه فراوان و رازی در سینه دارم که مرا فرسوده نمود؛ اگر آشکار کنم خونم ریخته می شود؛ و اگر ساکت باشم سینه ام تنگی می کند.

متوکل - لعنة اللّه عليه - گفت : به من بگو چه کسی خونت را می ریزد؟ و چه کسی سینه ات را تنگ کرده است؟

ديك الجن گفت: اگر بگویم در امانم؟ متوکل - لعنة اللّه علیه - گفت : در امانی، بگو.

پس ديك الجن گفت :

مما جناه علی ابی حسن***عمر وصاحبه ابوبکر

جعلوك رابعهم ابا حسن***منعوك حق الارث والصهر

والى الخلافة سابقوك وما***سبقوك فى احد ولا بدر

وقتلت في بدر مشايخهم***فلاجل ذا طلبوك بالوتر

فعلى الذي يرضى بفعلهم***اضعاف ما حملوا من الوزر

سینه ام تنگی می کند از آن جنایتی که عمر و همراهش ابابكر - لعنة اللّه عليهما - بر علی بن ابی طالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) نمودند. ای علی تو را خلیفه چهارم قرار دادند و ارث تو را منع نمودند.

و پیشی گرفتند بر تو به خلافت و حال آنکه در جنگ احد و بدر بر تو سبقت نداشتند. و از آن جهت از تو مطالبه خون می کردند که بزرگان مشرکشان را کشتی. پس هر که از کردار آنان خشنود است وزر و وبال آنان چند برابر او باد.

متوكل - لعنة اللّه عليه - گفت : خدا بکشد تو را پیش روی من، به من دشنام می دهی؟ ديك الجن گفت : حاشا که من غیر از حق بگویم و تو که شخص با عدل و انصاف هستی.

ص: 142

متوكل - لعنة اللّه علیه - گفت: ای کرکدان راستی که در اعتقاد و مذهبت يزيد بن معاویه کافر بوده است؟

ديك الجن گفت : به سر مبارکت آری.

متوكل - لعنة اللّه علیه - گفت : چگونه؟

این قدر از بزرگان و سادات این قوم کشتیم تا با کشته شدگانمان در بدر برابر شدند. من از خندف (جد يزيد - لعنة اللّه علیه) نیستم اگر از فرزندان احمد انتقام نگیرم.

بنی هاشم با ملک و پادشاهی بازی کردند والا نه خبری آمد و نه وحی الهی در کار بود!

متوكل - لعنة اللّه علیه - گفت : این شعر یزید است؟

ديك الجن گفت : آری به سر مبارکت.

پس متوکل - لعنة اللّه عليه - گفت : خدا لعنتش کند چقدر بر کفر جرأت نموده ولی يزيد - لعنة اللّه علیه - از کجا گرفته و به که استاد کرده و از که پیروی کرده؟

ديك الجن گفت : از معاویه - لعنة اللّه عليه - گرفته!

متوكل - لعنة اللّه علیه - گفت: راستی که در اعتقاد و مذهب تو معاويه كاتب الوحى، کافر بوده است؟

ديك الجن گفت : آرى!

متوكل - لعنة اللّه عليه - گفت : از کجا می گویی؟

متوكل - لعنة اللّه علیه - گفت: ای حسن از کجا گرفته و مستند به کیست و به چه کسی اقتدا کرده؟

ديك الجن گفت : به اعتقاد فرزند حبشیهٔ صهاک (عمر - لعنة اللّه عليه -).

متوكل - لعنة اللّه علیه - گفت: راستی که در اعتقاد و مذهبت او کافر بوده است؟

ديك الجن گفت آری!

متوکل - لعنة اللّه عليه - گفت : از کجا میگویی؟

ديك الجن گفت : آری.

متوکل - لعنة اللّه علیه - گفت : از کجا میگویی؟

و جمع مال او را بس نبود که ما را به نماز و روزه امر کرد.

آن که نمی تواند مرگ را از من دور دارد میخواهد استخوانهای پوسیده مرا زنده کند؟

بگو به خدا اگر می تواند آب و خوراک مرا بازگیرد.

آیا کسی نیست که به خدا خبر دهد من ماه رمضان را ترک کرده و روزه نمیگیرم؟

و همه و حیها را که جز افسانه چیزی نیست، رها کردم؟

ولیکن حکیم، خرانی را دید پس آنها را لجام کرد و آن خران در لجام گمراه شدند.

متوكل - لعنة اللّه علیه - گفت : وای بر تو ای کرکدان پرده را بالا زدی و فریب و نیرنگها را برطرف کردی، ولی ای حسن میخواهم به من بگویی که چه کسی سزاوار است امیرالمؤمنین باشد و خود را خلیفهٔ پروردگار عالمیان بداند؟

و متوكل - لعنة اللّه عليه - در پیش خود گفت که اگر او را معرفی کند که که هیچ، و اگر دیگری را معرفی کند، او را بکشد.

پس او گفت : ای امیرالمؤمنین!!! سزاوار امامت آن است که اگر دست به درخت خشک بزند پس سبز شود......(1) و خالد بن وليد - لعنة اللّه علیه - را بگیرد و میله آهنین سنگ آسیا را به گردنش افکند ؛ (2) و بر پسر ابوسفیان - لعنة اللّه عليهما - چیره شود

ص: 147

و او را آزاد کند؛ و دنیا را مالک شود و او را طلاق گوید؛ و درب شرک را ببندد ؛ و شکست دهد لشکر مشرکین را و پراکنده کند آنها را ؛ زینت زینت ها و نور دیده ها ؛ و نمازگزار به دو قبله ؛ و نبرد کننده با دو شمشیر و دو نیزه؛ یکه سوار بدر و حنین ؛ پیشوای حرمین ؛ و پدر حسن و حسین ؛ دست خالی از طلا و نقره ؛ پاکیزه از هر بدی ؛ آن که نسبتش هم از طرف پدر و هم از طرف مادر نیکو است ؛ امام الثقلین و شیر اولاد هاشم که همیشه غالب بودند؛ و اظهار کننده عجایب و پراکنده کننده لشکرها ؛ یعنی علی بن ابی طالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) است.

متوكل - لعنة اللّه علیه - چون این کلمات را شنید، نشست و گفت : به خدا سوگند! پسر عمویم برتر است از آنچه گفتی سپس او دهان حسن کرکدان را پر از در و جواهر کرد و او را سالم به خانواده اش برگرداند. (1)

مؤلّف گوید : در کتاب مذکور «کتاب انيس الخاطر و جليس المسافر»، همان کشکول شیخ یوسف بحرانی، حکایت دیگری شبیه به این حکایت هست که چه بسا موجب توهم یکی بودن بین آنها شده است.

محمد بن نعمان - قدس اللّه روحه - در کتاب خود به نام المناقب فی المناقب می نویسد :

در زمان خلافت رشید بن مهدی - لعنة اللّه عليهما - مردی بود که به او ابواسحاق بن ابراهیم می گفتند و لقبش ديك الجن بود؛ و عالمی فاضل و فقیه و شاعر و ادیب بود و در علوم زیادی تبحر داشت؛ ولی با این حال شیعه بود و پیش رشيد - لعنة اللّه عليه - از او بدگویی کردند و او را در نزدش دهری مذهب و انمود کرده، به او گفتند: این ديك الجن مردی است که اعتقادی به آفریدگار عالم ندارد و قائل نیست به حشر و روز جزا و به بعثت و نبوت هیچ پیغمبری و او نیز از جمله آن جماعت دهریه است که افتاده اند در خرابی اسلام و اهل اسلام و بلایی است که دفع نمودن آن از سر مسلمانان واجب است. پس اگر امیرالمؤمنین بکشد او را مردم را از دست او و اسلام را از شر او راحت خواهد کرد.

پس رشید - لعنة اللّه عليه - گفت : ديك الجن را به نزد او حاضر کنند تا بر حقیقت احوال مطلع شود.

وقتی که او را در برابر رشید - لعنة اللّه عليه - آوردند، سلام کرده گفت : سلام بر تو ای امیرالمؤمنین!

رشيد - لعنة اللّه عليه - زبان به نفرین او گشاده، گفت : بلابر تو باد و حال و روزگارت خوش مباد.

وای بر حال تو به من رسیده است که تو اعتقاد به آفریدگار نداری و قائل نیستی به بعثت و حشر اجساد و نه نبوّت هیچ پیغمبری و دیگر آنکه تو از آن طائفه ای که افتاده اند در شکست اسلام و آزار مسلمانان ؛ و به من گفته اند که کشتن تو، خلاص می کند اسلام را از دست تو و مسلمانان را از شر تو

ديك الجن به رشید - لعنة اللّه علیه - گفت : خدا نکند یا امیرالمؤمنین این نسبتی که به من دادی، مذهب و اعتقاد و طریقه گفتگوی من باشد و در دلم به آن معتقد باشم. چرا اثبات نکنم آفریدگار عالم را با وجود این همه شواهد واضحی که در خلقت عالم است؟ [ از این آسمان رفیع فوقانی و این زمین مکین تحتانی و بردن این شب ظلمانی

ص: 149

و آوردن این روز نورانی با شواهد دیگر که همه دلالت دارند بر وجود صانع حکیم و بر کمال قدرت او ].

اعتقاد من در باب حشر این است که مرگ همچون نوم است و برانگیختن اموات از قبور مانند بیدار شدن از خواب است؛ و اعتقاد من در باب نبوت این است که خدای عالم هیچ وقت خالی نمیگذارد مکلّفین را از یک لطفی که ایشان را از فساد دور کرده و به صلاح نزدیک گرداند و آن لطف یا پیغمبر است یا وصی پیغمبر؛ تا مردمان با آن لطف به صلاح نزدیکتر و از فساد دورتر باشند.

پس از آن واجب است عقلاً بر خدای عالم که بیرون نبرد آن لطف را از دنیا تا وقتی که قرار دهد برای او جانشینی که همچون او باشد؛ تا مردم در زمان او به آن حالی که صدر اوّل داشتند از نزدیک شدن به صلاح و دور گردیدن از فساد، قرار گیرند. یعنی خلیفه او نیز باید لطف باشد تا بتواند قائم مقام لطف اول در میان مردم قرار گیرد و از سایر مردم ممتاز بوده ملجأ ایشان شود.

پس این روش را که بیان نمودم به خدا قسم یا امیرالمؤمنین که همین مذهب من است و به غیر از این اعتقاد به مذهب دیگر ندارم.

پس مشنو دربارۀ من سخن آن کسانی را که تبدیل می کنند و بر می گردانند و تغییر می دهند احکام الهی را و حلال خدا را حرام میسازند و حرام را حلال می گردانند که به «مبتکین آذان انعام» اند؛ یعنی برندگان و چاک کنندگان گوشهای چهارپایانند. (1)

ص: 150

دیگر آنکه همۀ این جماعت، «همج رعاع اند» ؛ یعنی در زبونی و فرومایگی و حماقت و بی قدری به آن مگسان خُرد و بی قدر بی اعتبار می مانند که بر سر و روی حیوانات مینشینند ؛ جماعتی که میپرند با هر بادی و تابع می شوند هر ناعقی و ناهقی را ؛ یعنی میروند در پی بانگ هر کلاغی و فریاد هر خری؛ آن جماعتی که زنادقه از آنها متفرع می شوند و در دینشان مدام به قیاس و استحسان عمل می کنند. در این جا ديك الجن به خاطر خوش آمدن هارون - لعنة اللّه عليه -، تقیه اشاره ای ضمنی به بطلان ابى بكر - لعنة اللّه عليه - کرده و می گوید و دیگر این جماعت همان جماعتند که باز داشتند خلافت را از تو و از پدر تو عباس به سبب خبری که آن را به دروغ از پیغمبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نقل می کنند که ما جماعت پیغمبران میراث نمی گذاریم و کسی از ما ارث نمیبرد و آنچه بگذاریم، صدقه ای است نه میراث.

چگونه این گروه این را می گویند با این که خداوند تبارک و تعالی می فرماید : (وَوَرِثَ سُلَيْمَانُ دَاوُد) (1) یعنی میراث برد سلیمان از داود، و دیگر فرمود : ﴿يَرِثُنِی وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ) (2) یعنی زکریای پیغمبر در وقتی که از خدای عالم در سن پیری فرزند خواست، گفت: خدایا عطا نما به من فرزندی که میراث برد از من و از آل یعقوب. پس رشید - لعنة اللّه علیه - گفت : آنچه گفتی چنین است و در آن سخنی نیست ولی آیا تو این اشعار را نگفتی :

أصبحت جم بلابل الصدر***و أبيت مطويا على الجمر

إن بحت يوما طل دمی***و إن أكتم يضيق لديكم صدرى

ص: 151

صبح که بر می خیزم، پر از ملال است سینه ام ؛ و شب که میخوابم، آتشی در دلم است. اگر ظاهر گردانم از برای شما آن رازی که در دلم نهان است، قتل مرا حلال می دانید ؛ و اگر پنهان کنم، سینه ام به تنگ خواهد آمد.

پس ديك الجن گفت : آری به خدا قسم که من گفتم آنچه ذکر کردی ؛ ولی پس بقیه آن کجاست؟

رشيد - لعنة اللّه علیه - گفت : وای بر تو، مگر این شعر ادامه دارد؟

ديك الجن گفت : آرى!

رشيد - لعنة اللّه عليه - گفت : پس بگو.

ديك الجن شروع به خواندن اشعار خود کرد :

ممّا أتاه إلى أبي حسن***عمر و صاحبه ابوبکر

فعلى الذي يرضى بفعلها***مثل الذى احتقبا من الوزر

جعلوك رابعهم ابا حسن***كذبوا و ربّ الشفع والوتر

و قتلت في بدر سراتهم***لا غرو إن طلبوك بالوتر

از آن ظلم و ستمی که عمر و یارش ابوبكر - لعنة اللّه عليهما - بر ابی الحسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد آوردند. پس برگردن آن کسی که راضی باشد به فعل ابی بکر و عمر - لعنة اللّه عليهما - از وزر و وبال، مثل همان وزر و وبالی است که آن دو ملعون بر گردن گرفتند.

ای ابوالحسن تو را چهارمین ایشان قرار دادند و دروغ گفتند و بد کردند به پروردگار جفت وطاق.

و کشتی در جنگ بدر پشت و پناه آنان را پس هیچ تعجبی نیست اگر طلب کنند ایشان از تو خون خود را.

ناگاه هارون - لعنة اللّه عليه - شعر او را قطع کرد و گفت وای بر تو! تو را آوردند تا تو را از زندقه و الحاد توبه دهم حالا رافضی شدی و یک کفر بر آن کفر افزودی؟

ديك الجن گفت: ای امیرالمؤمنین اگر چنین باشد که هرکس قائل به محبت و دوستی شما باشد و اعتقاد داشته باشد شما خویشان پیغمبر خدایید و از جملهٔ

ص: 152

کسانید که دوستی با شما بر مردم واجب است به حکم آية ﴿قُلْ لَا أَسْتَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی) ؛ (1) (بگو که نمیخواهم از شما بر سر این پیغمبری هیچ اجر و مزدی مگر دوست داشتن نزدیکان و اهل بیت من) کافر باشد، پس من آن کافر هستم. (2)

و رشید - لعنة اللّه عليه - به او گفت: آیا تو این شعر را نگفتی؟ در آن جا که میگویی :

باح لفظى بمضمر الصدر***ما ذاك إلا لمعظم الأمر

فليس بعد الممات مرتجع***و إنما الموت بيضة العقر

ظاهر ساخت زبانم آنچه را که در سینه ام پنهان می داشتم، و این اظهار نیست جز برای امری عظیم.

و آن این است که بعد مردن هیچ واقعه و حادثه ای نیست ؛ چرا که مردن مثل بيضة العقر است. (3)

ديك الجن :گفت پناه بر خدا ای امیرالمؤمنین اگر این شعر را من گفته باشم و یا از آن کسانی باشم که تلفظ به این اشعار کرده باشد مگر این که این شعر را از مشایخ و بزرگان خود نقل کرده ام و رسانیده ام به ولید بن یزید بن عبدالملک که زندیق و ملحد بود و قبول نداشت آفریدگار عالم را و قائل به حشر و نبوت نبود. و از او نقل کرده اند که روزی در مصحف نگاه کرد و آن را باز کرد و این آیه آمد (وَاسْتَفْتَحُوا وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ * مِنْ وَرَائِهِ جَهَنَّمُ وَيُسْقَى مِنْ مَاءٍ صَدِيدٍ) ؛(4) و آنها (از خدا) تقاضای فتح و پیروزی (بر کفار) کردند ؛ و (سرانجام) هر گردنکش منحرفی نومید و نابود شد! به دنبال او جهنم خواهد بود و از آب بد بوی متعفّنی نوشانده می شود.

ص: 153

(پس آن ملعون به غضب آمد) مصحف را نشانه تیر گردانید و تیر به مصحف می انداخت تا آنجا که پاره پاره اش کرد و این اشعار را می خواند :

تهددنى بجبّار عنيد***فها أنا ذاك جبار عنيد

إذا ما جئت ربّك يوم حشر***فقل يا ربّ مزقني الوليد

(ای قرآن) مرا تهدید میکنی و می ترسانی از جبار و ستمکار بودن، پس هان اینک منم آن جبار عنيد.

(می خواهم ببینم که با من چه می توانی کرد) در وقتی که بیایی نزد پروردگارت در روز حشر؟ پس به پروردگارت بگو که ولید مرا پاره پاره کرد.

پس رشید - لعنة اللّه عليه - به او گفت: پس این دو بیت آخر برای تو نیست؟

ديك الجن گفت : نه به خدا سوگند ای امیرالمؤمنین خدای، ولید بن یزید را لعنت کند که آفریدگار را قبول نداشت و قائل به حشر و نبوت انبیا نبود.

پس رشيد - لعنة اللّه عليه - به ديك الجن گفت : آیا میدانی که آن لعین، این کفر را از کجا گرفته؟

ديك الجن :گفت : آری اگر امیرالمؤمنین امان بر نفس و اهل و مال من بدهد و ضامن هم شود از برای من جایزه و انعام را بگویم که این کفر را از که گرفته است. رشيد - لعنة اللّه علیه - گفت : دادم تو را این امانی که خواستی و انگشترش را از انگشتش درآورد و پیش من انداخت.

به او گفتم : از شعر عمر بن سعد - لعنة اللّه علیه گرفته- هنگامی که برای جنگ با حسین بن علی (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) بیرون رفته بود و در آن حال این شعر را گفته بود:

فو اللّه ما أدرى و إنّي لحائر***أفكر في نفسي على خطرين

أ أترك ملك الري و الري منيتي***أم أرجع مأثوما بقتل حسين

حسین ابن عمّى و الحوادث جمّة***و ما عاقل باع الوجود بدين

يقولون إن اللّه خالق جنّة***و نار و تعذيب و غل يدين

فإن صدقوا فيما يقولون إنني***أتوب إلى الرحمن من سنتين

ص: 154

و إن كذبوا فزنا بدنيا هنيئة***و ملك عظيم دائم الحجلين

به خدا سوگند نمی دانم و حیرانم ؛ فکر می کنم در کارم میان دو خطر (و دو راه) هستم. آیا حکومت ری را رها کنم که ری آرزوی من است؟ یا با گناه کشتن حسین، بازگردم؟ حسین پسر عموی من و حوادث در این امر بسیار است؛ و هیچ عاقلی نقد را به نسیه نمی فروشد.

مردم گویند : خدا آفریننده بهشت است ؛ و اوست که آتش و عذاب را آفریده و دستها را به زنجیر می کشد.

پس اگر مردم راستگو باشند همانا من از دو جهت به سوی خدا توبه می کنم (یکی برای کشتن امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) که سبب محرومی از آخرت است و دیگری برای حکومتی که سبب رسیدن به لذات دنیا است).

و اگر دروغ بگویند، ما به حکومت عظیم ری نائل شدیم ؛ حکومتی که عقیم است و به جز صاحبش نفعی نمی رساند و همواره دارای دو حجله است (یعنی همیشه مانند دو حجله عروس است یکی برای آسایش زمستان و دیگری برای آسایش تابستان).

رشید - لعنة اللّه عليه - گفت : خدا لعنت کند عمر بن سعد را، نه به آفریدگاری برای عالم قائل است و نه به حشر و نه به نبوت. آیا می دانی که این ملعون از که این اعتقاد را گرفته است؟

ديك الجن :گفت بله ای امیرالمؤمنین از یزید بن معاویه - لعنة اللّه عليهما - گرفته است در آن جا که گفت :

عليّة هاتى ناوليني وأعلنى***حديثك إنّي لا أحب التناجيا

حدیث ابی سفیان لما سمى به***إلى احد حتى أقام البواكيا

فرام به عمروا عليا ففاته***و أدركه الشيخ اللعين معاويا

فأن مت يا أم الاحمير فانكحى***ولا تاملي بعد اللممات تلاقيا

فإنّ الذي حدثت في يوم بعثنا***أحاديث زور تترك القلب ساهيا

و لولا فضول الناس زرت محمّدا***بمشمولة صرف تروى عظاميا

ولا خلف بين الناس أن محمدا***تبوّاً قبرا بالمدينة ثاويا

ص: 155

15

فقد ينبت المرعى على دمن الثرى***له غصن من تحته السر باديا

و نفنی و لا تبقى على الارض دمنة***و تبقى حزازات النفوس كما هيا

ای علیه جام را به من بده سخنت را آشکار کن که من رازگویی را دوست ندارم.

سخن ابوسفیان را هنگامی که آن را در احد به کار گرفت تا آنجا که نوحه سرایی بپا کرد. و با آن سخن عمرو قصد جان علی را کرد ولی از دستش رفت، و پير ملعون، معاویه او را گرفت.

پس ای مادر کوچک سرخ رنگ اگر بمیرم، ازدواج کن و در انتظار دیدار پس از مرگ مباش. زیرا آنچه در مورد روز رستاخیزمان به تو گفته شده سخنانی بیهوده است که دل را به اشتباه می اندازد.

و اگر مردم فضول نبودند، محمد را دیدار می کردم با شرابی خالص که استخوان ها را سیراب می سازد.

میان مردم اختلافی در این نیست که محمد قبری را در مدینه برگزیده است.

گاه می شود که چراگاه بر زمین گندیده می روید ؛ در حالی که برای آن شاخه ای باشد که رازی از زیر آن هویدا باشد.

ما نابود میشویم و آثاری بر روی زمین نمی ماند ولی کینه دل ها به حال خود باقی می مانند.

رشيد - لعنة اللّه علیه -، اندوهناک شد و گفت: خداوند یزید را لعنت کند که به

پروردگار، عقیده ای نداشت و به روز رستاخیز و نبوت نیز معتقد نبود. ای ديك الجن! آیا میدانی که این را از چه کسی گرفته است؟

ديك الجن گفت : آری ای امیرمؤمنین آن را از شعر پدرش معاویه گرفته بود.

رشید - لعنة اللّه علیه - گفت : معاویه چه گفته بود؟

ديك الجن گفت : او گفته بود:

سائلو الذين من بصرى صبابات***فلا تلمني فما تغنى الملامات

قم نجلي في طرر الظلماء شمس ضحی***نجومها الزهر طاسات و كاسات

لعلّنا إن يدع داعى الفراق بنا***نمضى و أنفسنا منها رويات

ص: 156

خذ ما تعجل و اترك ما وعدت به***فعل اللبيب فللتأخير آفات

قبل ارتجاع الليالي كل عارية***فأنّما خلع الدنيا استعارات

بپرسید از دیر بصری صبابات مرا نکوهش مکن که نکوهشها سودی نمی بخشد.

برخیز تا در تاریکی آفتاب درخشانی بپا کنیم آنجا که جام ها و کاسه هایش، ستارگان تابانش باشند.

شاید ما آنگاه که فراخوان جدایی ما را فراخواند برویم در حالی که جان هایمان از آن سیراب باشند.

آنچه را که هست برگیر و آنچه را وعده داده شده ای، رها کن ؛ این کار خردمندان است وتأخیر را آفت هایی باشد.

پیش از آن که شبها هر عاریه ای را بازگردانند؛ زیرا خلعتهای دنیا، عاریه ای هستند.

رشيد - لعنة اللّه علیه - گفت : خداوند، معاویه را لعنت کند که به پروردگار، عقیده ای نداشت و به روز رستاخیز و نبوت نیز معتقد نبود. اى ديك الجن! آیا می دانی که این را از چه کسی گرفته است؟

ديك الجن :گفت : آری ای امیرمؤمنین! آن را از شعر عمر بن الخطاب گرفته بود؛ هنگامی که معاویه را والی شام گردانید و قلاده حکومت را چون طوقی برگردنش انداخت.

رشيد - لعنة اللّه عليه - گفت : عمر بن الخطاب چه گفته بود؟

ديك الجن گفت، او گفته بود:

شمعاوى إن القوم ضلّت حلومهم***بدعوة من عم العشيرة بالوتر

صبوت إلى دين به باد أسرتي***فأبعد به دینا قصمت به ظهری

فإن أنس لا أنسى الوليد و عتبة***و شيبة و العاص الصريع لدى بدر

توسل إلى التخليط في الملة الّتي***أتانا به الماضي المسموه بالسحر

لهذا وقد قلّدتك الشام راجيا***و أنت جديرٌ أن تعود إلى صخر

ای معاویه به درستی که امور آنان با دعوت کسی آشکار گردید که دین او همگان را فرا گرفت.

ص: 157

دین آنها را پذیرفتیم ولی مرا خشنود نکرد، بنابراین دینی را که به وسیله آن کمرم شکست، نابود کن.

و اگر هر چیز را فراموش کنم، ولید و شیبه و عتبه و عاص را به هنگام نبرد بدر نمی توانم فراموش کنم.

سعی کن در فاسد کردن دینی که پیامبر آورد و آن را مزین با جادو کرد.

به همین دلیل تو را برای فرمانروایی شام برگزیدم و به این کار امیدوارم و شایسته است که به صخر (جدّت) برگردی. (1)

پس رشید - لعنة اللّه عليه - به تعجب گفت: اى ديك الجن! آیا عمر به آنچه بر محمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نازل شده بود کافر بود؟

ديك الجن گفت : بله ای امیرالمؤمنین

رشيد - لعنة اللّه علیه - گفت : از که الحاد و زندقه را اخذ کرد؟

ديك الجن گفت: از شعر ابوبکر بن ابی قحافه.

رشید - لعنة اللّه علیه - گفت : ابوبکر چه گفته بود؟

ديك الجن گفت : او در شعری گفته :

اتوعد في المعاد بشرب خمر***و تنتهى الان عن ماء و تمر

كما قال الغراب السهم رام***لقد جمعت من ريشي بضرى

حديدة صيقل و قضیب نبع***و من عصب البعير و ريش نسر

أ تطمع في حياة بعد موت***حديث خرافة يا أُم عمرو

آیا می ترسانی مرا از روز قیامت با آشامیدن شرابی و نهی میکنی مرا اکنون از خوردن یک آبی با خرما.

و کلاغ با تیری که از سوی تیرانداز رها شده بود سخن گفت که تو بوسیله ریش من به

ضرر من کار کردی. آهنی صیقل داده شده و کمانی که از درخت نبع است (نبع درختی بوده است که از

ص: 158

آن کمان درست می کردند) و از ریش کرکس و به استحکام شتران.

آیا به حیات بعد از مرگ امید داری که این سخنی خرافه است ای مادر عمرو.

رشيد - لعنة اللّه عليه - با تعجب گفت: آیا این طبقه اول به آنچه نبی (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آورده است کافر بود؟

ديك الجن گفت : بله امیرالمؤمنین!

رشيد - لعنة اللّه علیه - گفت: این ملعون از که اخذ کرده است الحاد خود را؟

ديك الجن :گفت از شعر خودش آن جا که گفته است :

ذرينا نصطبح يا أم بكر***فإن الموت نقب عن هشام

و نقب عن أبيك وكان قرنا***من الأبطال شريب المدام

يؤدبني المغيرة لو فداه***بألف مدحج و بألف رام

كأنّى بالقليب قليب بدر***من الأقوام و الشرف الكرام

كأنّى بالطوي طوي بدر***من الشيزي المكلل بالسنام

أ يوعدنا ابن كبشة أن سنحيا***وكيف حياة أصداء وهام

و يعجز أن يكف الموت عنا***و يحيينا إذا بليت عظام

خلا أن الحكيم رأى حميراً***فألجمها فتاهت في اللجام

و لم يكفيه جمع المال حتى***بلانا بالصلاة وبالصّيام

فهل من مبلغ الرحمن عنى***بأنّى تارك شهر الصيام

فقل اللّه يمنعني شرابي***و قل اللّه يمنعني طعامى

و به دنبال پدرت بگرد که او در جنگ از شجاعان بوده است و در غیر جنگ همنشین مدام (شراب) بوده است.

مغيرة به من ادب می آموزد که هزار جنگجوی مسلح سرتا پا مسلح) و هزار تیرانداز جنگی فدای او بشوند.

و گویی من به مانند یک چاهی هستم که اطراف من بوسیله خاندانی از کرامت و شرف احاطه شده است.

ص: 159

و گویی من مانند چاهی هستم در بدر که چوبهای تزیین شده در اطراف آن است.

ابن کبشه به ما وعده می دهد که پس از مرگ زنده میشویم و آیا زندگی چیزی جز پژواک و اوهام است.

و او نمی تواند مرگ را از ما دور کند و انتظار دارد که پس از مرگ استخوانهای پوسیده ما زنده شوند.

و اینکه حکیمی لجامی بر دهان درازگوشان نهاد و سبب شد تا درازگوشان گمراه شوند.

و به جمع کردن اموال بسنده نکرد و به ما دستور داد تا نماز و روزه بگیریم.

و چه کسی است که صدای من را به خدا برساند و بگوید که من در ماه رمضان روزه نمی گیرم.

پس به خدا بگو که آشامیدنیها و خوردنی ها را از من بگیرد.

پس رشید - لعنة اللّه عليه - با تعجب گفت : ای ابو اسحاق (ديك الجن) به من بگو که این ها صدر اول اسلام کافر بوده اند به خدای عالم و به آنچه نازل گردانید آن را خدای عالم بر پیغمبرش؟ و آیا آیات او را تکذیب کرده اند و شک داشته اند در قدرت او؟

ديك الجن گفت : بله ای امیرالمؤمنین!

رشيد - لعنة اللّه عليه - گفت : به خدا قسم که این زندیق کافری است که فرعونی که صاحب اوتاد بود، چنین کفری را نگفته ؛ آیا می دانی که او این کفر را از کدام زندیق گرفته است؟

ديك الجن گفت : بله ای امیرالمؤمنین!

رشيد - لعنة اللّه علیه - گفت : خدا لعنتش کند، از که گرفته است؟

ديك الجن گفت: از شعر عبداللات بن زبعری گرفته است :

لست من خندف إن لم أنتقم***من بنى أحمد ما كان فعل

لعبت هاشم بالملك فلا***خبر جاء ولا وحي نزل

و لعبنا نحن في دولتنا***هكذا الأيام و الدُّنيا دول

من از خندف نیستم، اگر از خاندان محمد، به سبب آنچه کرده اند، انتقام نکشم.

ص: 160

هاشمیان، با فرمانروایی، بازی کردند و نه خبری آمده و نه وحیی نازل شده است. ما نیز در حکومتمان با آن بازی می کنیم تا جایی که دنیا و روزگار حکومت ما باشد.

رشيد - لعنة اللّه عليه - گفت : به خدا سوگند که این قوم، کافر شدند به کفری که هیچکس پیش از ایشان بر آنان پیشی نگرفته و بعد از ایشان هم هیچکس چنین کفری نخواهد گفت و گواه باش بر من که من بیزارم به درگاه خدای عالم از اول ایشان و آخر ایشان.

رشيد - لعنة اللّه علیه - گفت: حال که بر حال من آگاه شدی پوشیده و پنهان دار این راز را ؛ پس به او خلعتی داد و جایزه عطا کرد و او را با کمال عزت بیرون آورد. (1)

که عبیداللّه بن سلیمان وزیر او بوده است نوشته است در این سال معتضد تصمیم به لعنت کردن معاوية بن ابي سفيان - لعنة اللّه عليهما - بر منابر گرفت و دستور داد نامه ای نوشته شود و آن را برای مردم بخوانند؛ و چند نسخه از آن فراهم شود و در جانب مدينه السلام - بغداد - در بازارها و محله ها خوانده شود و آن نامه ای طولانی است.

و در آن نامه بعد از ذکر بعثت پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و انذار کردن پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) خانواده خویش را (در وهله اول) که بعضی اسلام آوردند و برخی انکار کردند، آمده است:

کسی که بیش از همه با او دشمنی و ستیز و مخالفت می کرد و در هر نبردی پیشگام بود و رئیس و رأس دشمنان در هر فتنه بود و هیچ پرچمی بر ضد اسلام بر افراشته نشد مگر این که او صاحب آن پرچم و رهبر آن گروه بود، ابوسفیان بن حرب - لعنة اللّه عليه - بوده است؛ که رئیس دشمنان در جنگ احد و خندق و جنگهای دیگر بود ؛ و پیروان او از خاندان بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - بودند که در کتاب خدا و هم به زبان پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در موارد متعدد، لعنت شده اند که نفاق و کفر ایشان در علم خدا و حکم او مقرر شده بود. (1)

ص: 162

ابوسفیان که خدایش لعنت کند همچنان با کوشش نبرد می کرد و با حیله گری دشمنی می کرد و لشکر برای جنگ فراهم آورد تا آنکه خدا شمشیر او را مغلوب ساخت و فرمان خدا غلبه یافت و با آنکه ناخوش می داشتند، ناچار در ظاهر به اسلام پناه آورد و کفر را هم چنان نهان میداشت و از آن خود را بیرون نکشیده بود.

پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، او و پسرانش را با آنکه به حال او و ایشان آگاهی داشت، پذیرفت و سپس خداوند متعال در قرآن آیه ای بر پیامبر خویش (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نازل فرمود که ضمن آن شرح حال آنان را بیان فرمود و آن آیه این گفتار خداوند متعال است که می فرماید : ﴿وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِى الْقُرْآنِ﴾ (1) شجره ملعونه در قرآن و در این مورد اختلافی بین هیچکس نیست که خداوند از این آیه آنان را اراده فرمود است.

2. لعنت ابوسفیان و دو فرزندش - لعنة اللّه عليهم - توسط رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )

از مطالبی که در این مورد در سنت آمده است و افراد مورد اعتماد آن را روایت کرده اند گفتار رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) درباره ابوسفيان - لعنة اللّه عليه - است که او را سوار بر خری دید که می آمد، معاویه - لعنة اللّه عليه - لگام خر را گرفته بود و برادرش یزید - لعنة اللّه علیه - خر را می راند پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند:

لعن اللّه الراكب و القائد و السائق ؛

خداوند آن سوار و قائد و سائق را لعنت فرماید.

3. سخن کفرآمیز ابوسفيان - لعنة اللّه عليه - و انکار بهشت و جهنم

دیگر از این موارد مطلبی است که راویان از قول ابوسفیان - لعنة اللّه عليه - روايت کرده اند که در روز بیعت با عثمان - لعنة اللّه عليه - گفت : ای بنی عبدشمس خلافت را

ص: 163

میان خود پاس دهید همچون پاس دادن گوی که به خدا سوگند نه بهشتی هست و نه دوزخی و این کفر صریح است که به سبب آن لعنت خدا به او می رسد، همان گونه که بر کسانی از بنی اسرائیل که کافر شدند و لعنت خداوند به زبان داود و عیسی پسر مريم (عَلَيهَا السَّلَامُ) بر آنان نازل شد که عصیان و رزیده و تعدی کردند.

4. اعتراف ابوسفیان - لعنة اللّه عليه - به پرتاب سنگ به سمت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و کشتن مسلمانان.

مطلب دیگری که از او نقل شده این است که پس از کور شدن بر بلندی احد ایستاد و به کسی که دست او را گرفته بود و او را می برد، گفت: همین جا به محمد سنگ زدیم و یارانش را کشتیم.

5. ابوسفیان - لعنة اللّه عليه - نبوت نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را پادشاهی و سلطنت خطاب می کرد دیگر سخنی که ابوسفیان - لعنة اللّه علیه - پیش از فتح مکه و پس از دیدن سپاه پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به عباس گفت :

همانا پادشاهی برادر زاده ات بزرگ و استوار شده است.

عباس به او گفت : وای بر تو پادشاهی نیست پیامبری است.

6. انزجار ابوسفیان - لعنة اللّه عليه - از شنیدن شهادت به رسالت نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در اذان سخن دیگری که روز فتح مکه هنگامی که بلال را بر فراز کعبه دید که اذان می گوید وأشهد أن محمداً رسول اللّه را با صدای بلند اعلان رسول اللّه را با صدای بلند اعلان می کند گفت: خداوند عتبه بن ربیعه را سعادتمند فرمود که شاهد این موضوع نیست.

7. خواب نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) که بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - به صورت بوزینگان از منبرشان بالا می روند.

دیگر از آن جمله، موضوع خوابی است که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) دید و افسرده شد و گفته اند که پس از آن خواب پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) خندان دیده نشد و چنان بود که در خواب تنی چند از بنى اميّه - لعنة اللّه عليهم - را دیده بود که بر منبرش می جهند، همچون جهیدن بوزینگان.

8. حکم بن ابی العاص - لعنة اللّه عليه - و تمسخر نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ).

ص: 164

و هم آن جمله این بود که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) حکم بن ابی العاص - لعنة اللّه عليه - را در حالی که حرکت آن حضرت را در راه رفتن خود تقلید می کرد، دیده بود و تبعیدش کرد و خداوند به نفرین پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نشانی دائم در حکم بن ابی العاص - لعنة اللّه عليه - پدید آورد. وقتی پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) او را دید که خود را می لرزاند و حرکات آن حضرت را تقلید می کند، فرمودند: بر همین حال باش و همه عمر را بر این حال باقی ماند.

و افزون بر این، پسرش مروان - لعنة اللّه عليهما - نخستین فتنه را در اسلام پدید آورد که هر خون ناحق که در آن فتنه و پس از آن در اسلام ریخته شد، نتیجه کار مروان - لعنة اللّه عليه - بود.

9. منظور از الْفِ شهر در قرآن هزار ماه حکومت بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - است دیگر آن است که خداوند متعال بر پیامبر خویش (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) نازل فرمود :

(لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ) : (1)

شب قدر از هزار ماه بهتر و بالاتر است.

و گفته اند منظور از هزار ماه پادشاهی بنی امیه - لعنة اللّه عليه - بوده است.

10. معاويه - لعنة اللّه عليه - هرگز سیر نمیشد به سبب نفرین نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )

دیگر این است که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، معاویه - لعنة اللّه عليه - را احضار فرمود که بیاید چیزی بنویسد، او انجام فرمان پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را معطل گذاشت و غذا خوردن خویش را بهانه آورد و پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود:

لا أشبع اللّه بطنه ؛

خداوند شکمش را سیر نفرماید.

و چنان شد که هرگز سیر نمیشد و می سیر نمی شد و میگفت: به خدا سوگند به سبب سیری از غذا خوردن دست نمی کشم، بلکه به سبب خستگی از آن دست می کشم.

ص: 165

11. نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند:

معاویه بر غیر دین من محشور می شود.

و هم از آن جمله این است که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود :

يطلع من هذا الفج، رجل من أمتى يحشر على غير ملتي؛

از این دره مردی از امت من می آید که بر غیر دین من محشور می شود.

پس معاويه - لعنة اللّه عليه - آشکار شد. (1)

12. نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند:

معاویه را بکشید.

و هم این سخن پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) که فرمود:

إذا رأيتم معاوية على منبرى فاقتلوه؛

هرگاه معاویه را بر منبر من دیدید او را بکشید. (2)

13. ندای معاویه - لعنة اللّه عليه - در تابوتی آتشین و پاسخ او

و از آن جمله این حدیث مرفوع مشهور است که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرموده است :

إن معاوية في تابوت من نار في أسفل درك من جهنم، ينادي يا حنان

ص: 166

يا منان فيقال له : ﴿أَ الْآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنْتَ مِنْ الْمُفْسِدِينَ) : (1)

معاویه در تابوتی آتشین در پایین ترین طبقه دوزخ است و فریاد میکشد یا حنان و یا منان ؛ و در پاسخ او گفته می شود: (الآن؟! در حالی که قبلاً عصیان کردی، و از مفسدان بودی)!

14. اقدامات معاويه - لعنة اللّه علیه - بر علیه امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) و دین خدا

و آن جمله است، اقدام معاویه - لعنة اللّه عليه - به جنگ با علی بن ابی طالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) که مقام او در اسلام از همه مسلمانان برتر و در مسلمانی از همگان پیش قدم تر و مؤثرتر و نام آورتر بود.

معاويه - لعنة اللّه عليه - با باطل خود درباره حق امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) ستیز می کرد و همراه گمراهان و سرکشان با امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) و یارانش جنگ می کرد. او و پدرش همواره درباره خاموش کردن نور خدا و انکار دین پروردگار چاره سازی می کردند: ﴿وَ يَأْبَى اللّه إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ﴾ ؛(2) ولی خدا جز این نمی خواهد که نور خود را کامل کند، هر چند کافران ناخشنود باشند.

جاهلان را گمراه می کنند و نادانان را با مکروه و ستم فریب میدهند در حالی که رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در خبر دادن از آن دو پیش دستی کرده است، نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به عمار بن یاسر فرمود:

تقتلك الفئة الباغية تدعوهم إلى الجنة و يدعونك إلى النار ؛

تو را دسته ستمگر به قتل میرساند، تو آنان را به بهشت دعوت میکنی و آنان تو را به آتش فرا می خوانند.

او ترجیح دهنده دنیا و کافر به آخرت خارج از طریقت اسلام و حلال کننده خون حرام بود؛ تا جایی که در فتنه اش و بر سبیل ضلالت و گمراهی اش،

ص: 167

خونهای تعداد بیشماری از بهترین مسلمانان را ریخت؛ کسانی که مدافع دین خدا و یاری گر حق او بودند.

وی در دشمنی با خدا نبرد می کرد و تلاش می کرد که از خدا سرکشی کند تا خدا اطاعت نشود و احکامش باطل گردد تا احکام خدا اجرا نشود و با دینش مخالفت شود و کسی به آن معتقد نگردد تا کلمه گمراهی برتری یابد و دعوت باطل والا شود؛ در حالی كه «كلمة اللّه هِيَ الْعُلْيَا» ؛(1) کلمه خدا همان برتر و دین او یاری شده و حکمش نافذ و امرش غالب است ؛ و مکر و دشمنی و مخالفت با او مغلوب و بی اعتبار است.

(او در باطل خود ادامه داد) تا اینکه بار آن جنگ هاو تبعات آن را بر دوش گرفت و آن خونها و هرچه خون بعد از آن ریخت را برگردن گرفت و سنتهای فسادی را وضع کرد که گناه آنها و گناه کسی که به آنها عمل کرد، بر اوست ؛ و محرمات را برای کسی که مرتکب آن شد مباح کرد؛ و حقوق را از اهل آن منع کرد؛ و آمال و آرزوها او را فریفت و به تدریج به سوی عذاب الهی پیش رفت.

و از دیگر چیزهایی که خداوند به سبب آن لعنت را بر او واجب کرده است، کشتن گروهی از برگزیدگان اصحاب و تابعان اهل دین و فضیلت است، مانند عمرو بن حمق خزاعی و حجر بن عدی کندی و کسان دیگری همچون ایشان، آن هم برای این که قدرت و پادشاهی و چیرگی از آن او باشد.

معاويه - لعنة اللّه علیه - با ادعای این که زیاد پسر سمیه - لعنة اللّه عليه -، برادر اوست و این که او را پسر پدر خویش یعنی ابوسفیان - لعنة اللّه عليه - دانست - و حال آنکه خداوند متعال می فرماید:

(أدْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِنْدَ اللّه)؛ (2)

آنها را به نام پدرانشان بخوانید که این کار نزد خدا عادلانه تر است.

ص: 168

و نبی اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرموده است :

ملعون من ادعى إلى غير أبيه أو انتمى إلى غير مواليه؛

هر کس جز پدر خویش را دعوی کند و به غیر از نسب خویش انتساب جوید، ملعون است.

و نیز فرموده:

الولد للفراش و للعاهر الحجر ؛

فرزند از بستر است (کنایه از زن و مردی است که با هم ازدواج کرده اند) و برای زناکار سنگ است (معنای حجر این است که زانی محروم از بچه می شود و شاید کنایه از این است که سنگسار می شود).

آشکارا با حکم خداوند متعال و پیامبرش (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) مخالفت ورزیده و فرزند را برای غیر بستر قرار داد و سنگ را برای غیر زناکار؛ و با این کار خود در مورد امّ حبیبه همسر رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و زنانی دیگر چنان کرد که مویها و چهره های آنان را بر کسانی که نامحرم بودند محرم ساخت و قرابتی را اثبات کرد که خداوند آن را دور فرموده بود (1) و چنین خللی در دین و چنین تبدیلی در اسلام واقع نشده بود.

از کارهای دیگر معاویه - لعنة اللّه علیه این بود که پسر خود یزید شراب خوار دائم الخمر و خروس باز و میمون و یوزپلنگ باز را به خلافت خدا بر بندگان خدا برگزید و برای او با زور و بیم و تهدید و به هراس افکندن و سطوت از مسلمانان برگزیده بیعت گرفت ؛ و معاويه - لعنة اللّه عليه - خود بر نادانی و پلیدی و سفلگی او آگاه بود و خود همواره کفر و تبهکاری و مستی و کارهای ناشایسته او را می دید و بر کفر او آگاه بود. این نامهای بسیار زیبا بکر و طولانی است (و ادامه آن در نامه ای که ذکر شد، کامل آمده). (2)

ص: 169

و اما بیزاری جستن از من بیزاری مجویید؛ که من بر فطرت [ پاک ] به دنیا آمدم و به ایمان و هجرت، [ بر همه شما ] سبقت جستم. (1)

معاويه - لعنة اللّه عليه - آن قدر می خورد که میگفت: سفره را جمع کنید. به خدا قسم خسته شدم و سیر نشدم.

اخبار زیادی در دست است که پیامبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) کسی را در پی معاویه - لعنة اللّه عليه - فرستاد که بیاید؛ آن شخص دید معاويه - لعنة اللّه عليه - مشغول خوردن است. پیامبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بعد از مدتی دوباره کسی دنبال او فرستاد و وقتی فرستاده آمد، دید هنوز مشغول خوردن است.

پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، معاويه - لعنة اللّه عليه - را نفرین کرد و فرمود

اللهم لا تشبع بطنه ؛

خدایا شکمش را سیر نکن

شاعر نیز گفته است:

و صاحب لى بطنه كالهاوية***كأن فى أحشائه معاوية

دوستی دارم که شکمش چون جهنّم است گویی در روده اش معاویه است! (1)

میگویم: در مفاخرت بین بنی هاشم و بنی امیه، تصریح شده به اینکه آنچه معاویه و پسرش (یزید) - لعنة اللّه علیهما - دادند، از بخشش وجود آنها نیست

(به این مطلب اعتراض کرده اند) و گفته اند: معاویه - لعنة اللّه عليه - نخستین کس است بر روی زمین که یک میلیون درهم بخشیده است و پسرش یزید نخستین کسی است که آن را چند برابر کرده است. آنان می گویند معاویه - لعنة اللّه عليه - به امام حسن و امام حسین پسران امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) در هر سال به هر یک، هزار هزار درهم جایزه می داده است و به عبداللّه بن عباس و عبداللّه بن جعفر هم همان گونه می پرداخته است.

اما این اعتراض بی ارزش است و بر فرض صحت سخنان آنان، این گونه بخششها، جود و سخاوت و رعایت پیوند خویشاوندی نیست ؛ زیرا این اشخاص که معاویه - لعنة اللّه عليه - بر آنان بذل و بخشش می کرده از آن طبقه بوده اند که از ایشان

ص: 174

بر پادشاهی خویش بیم داشته و از موقعیت آنان در دلهای مردم وحق ایشان بر خلافت، آگاه بوده است و در این مورد چاره اندیشی می کرده و عطایایی را برای حفظ دولت و پادشاهی خود معمول می داشته است آن چنان که ما آنچه را که خلفای بنی هاشم - عباسیان - به فرمانروایان و دبیران و پسر عموهای خود می پرداخته اند، هرگز جود و سخاوت نمی شمریم.

مأمون به حسن بن سهل ده هزار هزار درهم از درآمد غله را اختصاص داد و آن را از کرامت او نمی شمرند. همچنین است هر چیزی که در باب دلجویی و معامله سیاسی و به منظور تدبیر کار حکومت پرداخت می کنند و اگر چنین نباشد، باید آنچه را که خلیفه به عنوان حقوق به سپاهیان خود پرداخت می کند در زمره جود او به حساب آورد؛ اما پرداختهایی که در قبال عمل و به صورت مزد و برای دفع امور ناخوش صورت می گیرد چیزی است و جود و بخشش چیزی دیگری است انتهی. (1)

مدینه به شام تبعید کرد، ابوذر کارهایی را که معاویه - لعنة اللّه عليه - انجام می داد زشت می شمرد. روزی معاویه - لعنة اللّه علیه - برای او سیصد دینار فرستاد ؛ ابوذر به فرستاده معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : اگر این پول به حساب مقرری خود من است که امسال مرا از آن محروم کردید، می پذیرم و اگر صله و بخشش است، مرا به آن نیازی نیست و آن را برگرداند.

پس از آن معاويه - لعنة اللّه علیه - کاخ سبز را در دمشق بنا نهاد. ابوذر به معاویه - لعنة اللّه عليه - گفت : اگر این کاخ را از مال خدا ساخته ای خیانت است و اگر از مال خودت باشد اسراف.

او در شام میگفت : به خدا سوگند! کارهایی پدید آمده است که نمی شناسم و به خدا سوگند! نه در کتاب خداوند است و نه در سنت پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ). به خدا سوگند! همانا میبینم چراغ حق خاموش می شود و باطل زنده میگردد و راستگو را می بینم که سخن او را تکذیب می کنند و افراد را بدون پرهیزگاری برمی گزینند و چه بسیار نیکوکارانی که دیگران را بر آنان ترجیح داده اند.

ص: 176

حبيب بن مسلمه فهری به معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت : ابوذر شام را بر شما تباه خواهد کرد، مردم شام را دریاب و اگر تو را به شام نیازی است، چاره ای بیندیش. (1)

و عواصم گماشته شده بودم روزی پیش معاویه آمدم تا درباره کارهای خود از او بپرسم، ناگهان شنیدم فریاد زننده ای بر در کاخ معاویه - لعنة اللّه عليه - فریاد می کشد و می گوید این قطار شتران رسید که آتش حمل می کند خدایا کسانی را که امر به معروف می کنند و خود آن را انجام نمیدهند و کسانی را که نهی از منکر می کنند و خود آن را انجام می دهند لعنت فرمای! موهای بدن معاویه - لعنة اللّه علیه - سیخ و رنگش دگرگون شد و گفت : ای جلام، آیا این فریاد زننده را میشناسی؟ گفتم : هرگز!

گفت: چه کسی چاره ساز من از جندب بن جناده (ابوذر) است؟ هر روز بر در کاخ می آید و همین سخنان را که شنیدی با فریاد می گوید. سپس گفت : ابوذر را پیش من آورید.

ابوذر را در حالی که گروهی او را میکشیدند آوردند و چون برابر معاویه ایستاد، معاويه - لعنة اللّه عليه - به او گفت ای دشمن خدا و رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، هر روز پیش ما می آیی و چنین میکنی همانا که اگر بدون اجازه امیرالمؤمنین عثمان می توانستم مردی از اصحاب محمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را بکشم، بدون تردید تو را میکشتم و اینک درباره تو اجازه خواهم گرفت.

جلام می گوید دوست داشتم ابوذر را ببینم زیرا او مردی از قوم من بود. به او نگریستم، مردی گندمگون و لاغر و دارای چهره استخوانی و خمیده پشت دیدم. او روی به معاویه - لعنة اللّه علیه کرد و گفت: من دشمن خدا و رسولش نیستم، بلکه تو و پدرت دو دشمن خدا و رسول خدایید؛ به ظاهر اسلام آوردید و کفر خود را نهان داشتید و رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) تو را لعنت کرده و چند بار بر تو نفرین کرده است که سیر نشوی و خود شنیدم رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) می فرمود :

إذا ولى الأمة الأعين الواسع البلعوم الذى يأكل ولا يشبع فلتأخذ الأمة حذرها منه ؛

ص: 178

هر گاه آن مرد چشم درشت فراخ گلو که میخورد و سیر نمی شود بر امت والی شود، باید که امت از او بر حذر باشند.

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : من آن مرد نیستم.

ابوذر گفت نه تو همان شخص هستی، این را رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به من خبر داده است و وقتی که تو از کنار آن حضرت گذشتی، شنیدم فرمود:

اللهم العنه و لا تشبعه إلا بالتراب؛

بار خدایا او را لعنت فرمای و جز با خاک سیرش مگردان.

و هم از پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) شنیدم می فرمود:

معاوية في النار ؛

معاویه در دوزخ است.

معاويه - لعنة اللّه عليه - خندید و به حبس ابوذر فرمان داد و درباره او به عثمان - لعنة اللّه عليه - نوشت...الخبر. (1)

گفت: من در شام بودم و این آیه و گفتار خداوند متعال را تذکر می دادم که :

(وَ الَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَ لَا يُنْفِقُونَ) ؛ (1)

کسانی که زر و سیم میاندوزند و آن را در راه خدا نمی بخشند.

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت: این آیه در مورد اهل کتاب نازل شده است.

گفتم : هم در مورد ماست و هم در مورد ایشان.

معاویه - لعنة اللّه عليه - در این مورد به عثمان - لعنة اللّه عليه - نامه نوشت. (2)

بیشتری چون بند انگشتان قرار میدهی. اگر راستگو باشی این اندیشه خردمند است و اگر دروغ گویی باز هم خدعه زیرکانه است. (1)

أتنسى مخادعتى الأشعرى***و ما كان فى دومة الجندل

ألين فيطمع فى غرتي***و سهمی قد خاض في المقتل

فألمظه عسلا باردا***و أخباً من تحته حنظلي

و أعليته المنبر المشمخر***كرجع الحسام إلى المفصل

فأضحى لصاحبه خالعا***كخلع النعال من الأرجل

و أثبتها فيك موروثة***ثبوت الخواتم في الأنمل

وهبت لغيري وزن الجبال***و أعطيتنى زنة الخردل

و إن عليا غدا خصمنا***سيحتج باللّه و المرسل

و مادم عثمان منج لنا***فليس عن الحق من مزحل

ای معاویه ! سهم مرا فراموش مکن و از طریق حق عدول ننما.

آیا فراموش کردی که من اشعری را فریب دادم و آیا فراموش کردی آنچه در دومة الجندل گذشت؟

آیا نرمش نشان دهم و این سبب شود که او به غافلگیری من طمع ورزد در حالیکه تیرهای من در میدانهای نبرد معروف هستند (من مرد جنگی هستم).

و به او عسل شیرین و خنک میچشانم در حالی که در زیر این شیرینی تلخی خویش را مخفی نموده ام.

من او را بر فراز منبر بلند نشاندم، همانند شمشیری که بر مفصل وارد می شود.

او علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را از خلافت خلع کرد؛ همچون بیرون آوردن کفش از پا.

ولى من آن را به طور موروثی در خاندان تو تثبیت کردم همچون تثبیت انگشتر در انگشت.

تو به دیگران به اندازه کوه بخشیده ای و به من به اندازه وزن یک خردل.

قطعاً فردای قیامت، علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) خصم ما خواهد بود ؛ و به خدا و پیامبر مرسل (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) احتجاج خواهد کرد.

و هرگز خون عثمان - لعنة اللّه علیه - ما را نجات نخواهد بخشید، و راهی جز تسلیم در برابر حق نخواهد بود.

ص: 182

چون این پاسخ به معاویه - لعنة اللّه عليه - رسید پس از آن درباره مصر و مطالبه چیزی از آن، از عمرو عاص - لعنة اللّه علیه - هرگز سخنی نگفت. (1)

عبداللّه بن زبیر بلافاصله گفت : و خداوند زبیر را رحمت فرماید

ابوسعید پسر عقیل بن ابی طالب (1) که آنجا حضور داشت گفت: ای عبداللّه چه معنی داشت که ترحم این مرد بر پدرش تو را این چنین برانگیخت؟

گفت: من هم برای پدرم طلب رحمت کردم.

ابوسعید گفت : گویا زبیر را نظیر و مانند امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) می دانی؟

گفت: چه چیزی مانع از این است که هر دو از قریش هستند و هر دو مردم را برای حکومت خود فرا خواندند و کار برای ایشان انجام نیافت.

ابوسعید گفت ای عبداللّه این سخن را رها کن که مقام و منزلت امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) در قریش و نسبت به رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) چنان است که میدانی و چون امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) مردم را به پیروی از خویش فرا خواند از او پیروی شد و خود سالار بود، حال آنکه زبیر به کاری فرا خواند که سالارش زنی (عایشه - لعنة اللّه علیها -) بود.

(لما تَرَاءَتِ الْفِتَتَانِ نَكَصَ عَلى عَقِبَيْهِ) ؛ (2) و [ یاد کن] هنگامی را که شیطان اعمال آنان را برایشان بیاراست و گفت امروز هیچ کس از مردم بر شما پیروز نخواهد شد و من پناه شما هستم پس هنگامی که دو گروه یکدیگر را دیدند، [ شیطان ] به عقب برگشت و گفت : من از شما بیزارم من چیزی را می بینم که شما نمیبینید، من از خدا بیمناکم و خدا سخت کیفر است.

و زبیر قبل از این که حق (برای او) ظاهر شود و چنگ به حق زند، یا باطل بلغزد و او باطل را رها کند، بر پاشنه های خود برگشت و گریزان پشت به جنگ کرد و مردی که اگر او را با یکی از اندامهای زبیر مقایسه می کردند کوچک تر بود، به او رسید

ص: 184

و گردنش را زد و جامه و سلاحش را برگرفت و سرش را با خود آورد؛ در حالی که امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) همچنان بر عادتی که در کنار پسر عمویش حضرت محمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) داشت، به پیشروی خویش ادامه داد. بنابراین خداوند حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را قرین رحمت بدارد!

ابن زبیر گفت: ای ابوسعید اگر دیگری جز تو این سخنان را می گفت، می دانست (که با او چه می کردم)! ابوسعید گفت: آن کس که معترض آن شود از تو روی گردان است.

معاويه - لعنة اللّه عليه - ابوسعید را از سخن گفتن بازداشت و همگان سکوت کردند.

عايشه - لعنة اللّه علیها - از گفتگوی ایشان آگاه شد. از قضا روزی ابوسعید از کنار خانه او گذر کرد و عایشه - لعنة اللّه علیها - او را ندا داد که ای ابوسعید! تو آن سخنان را به خواهر زاده من گفته ای؟

ابوسعید برگشت و نگریست و چیزی ندید پس گفت: شیطان تو را میبیند و تو او را نمی بینی؟

عايشه - لعنة اللّه علیها - خندید و گفت: خدا پدرت عقیل را بیامرزد؛ چه اندازه زبانت تیز است. (1)

خفته است که بر سر قبر او گیاه ثمامه روئیده است و این گیاه که (طبیعتش) کوچک است آنقدر رشد نموده که باد آن را با خود به این طرف و آن طرف می برد، گویند عبد الملک - لعنة اللّه علیه فردی را به سمت قبر معاويه - لعنة اللّه عليه - فرستاد تا واقعیت سخن را دریابد و او مشاهده نمود که گیاه ثمامه بر سر قبرش روییده است. (1)

که نوجوانی از بنی هاشم را فریفته ای و زمینی را که در واقع از او نبوده است، از او خریده ای؛ اینک پولی را که داده ای از آن نوجوان بگیر و زمین ما را به خودمان برگردان.

معاويه - لعنة اللّه عليه - به حضرت مسلم پیام فرستاد و چون آمد، نامه امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را برای او خواند و گفت : مال ما را پس بده و زمینت را بگیر؛ چون ظاهراً چیزی را که مالک نبوده ای فروخته ای.

مسلم گفت : این کار را بدون این که سرت را با شمشیر بکوبم انجام نخواهم داد.

معاویه - لعنة اللّه علیه - در حالی که از شدت خنده به پشت افتاده بود و پاهای خویش را به هم می مالید گفت : پسرکم به خدا سوگند، این سخنی است که پدرت هنگامی که مادرت را برای او خریدم، گفت.

معاویه - لعنة اللّه علیه - آن گاه برای امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) نامه ای نوشت که من زمین شما را به خودتان برگرداندم و آنچه را هم که حضرت مسلم گرفته است، حلالش کردم.

امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود: ای آل ابوسفیان ! شما فقط میخواهید کرم و بخشش کنید! (1)

آنان می مردند و زنده میشدند و من همچنان با سنگ سر آنها را می کوبیدم تا از خواب بیدار شدم. اعمش گفته است آن دو مرد، معاویه و عمرو عاص بودند. (1)

اعمش گفت آری ولی از آن طرف شرکت کرده بود (یعنی همراه مشرکان بود). (1)

بر حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) عیب میگیری همانا به خدا سوگند با همه گشاده رویی و شوخی از شیر گرسنه هم بیشتر هیبت داشت؛ و آن هیبت تقوی بود، نه آن چنان که سفلگان شام از تو بیم و هیبت می دارند. (1)

قيس بن سعد (1) که بزرگ انصار به شمار می رفت گفت: شتران خود را در جنگ بدر که در رکاب رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) با پدر تو جنگ می کردند، نابود نمودند ؛ تا اینکه خداوند دین اسلام را به وسیله شمشیرهای آنان غالب و فاتح گردانید، در حالی که شما به غالب شدن اسلام راضی نبودید، معاويه - لعنة اللّه عليه - ساکت شد.

آنگاه قیس گفت : پیامبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به ما خبر داد ستمکاران بعد از ایشان بر ما غالب خواهند شد. معاویه - لعنة اللّه علیه - گفت : پیغمبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )ه به شما چه دستوری داده؟

سعد گفت: به ما فرموده صبر کنیم تا او را ملاقات کنیم.

معاویه - لعنة اللّه علیه - گفت پس صبر کنید تا وی را ملاقات نمایید.

ابن عباس گفت: عمر هم کشته شد پس چرا خون او را مطالبه نمی کنی؟

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : عمر را شخصی کافر کشت. (1)

ابن عبّاس گفت: عثمان را چه کسی کشت؟

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : مسلمانان او را کشتند.

ابن عباس گفت: همین دلیل برای سکوت تو کافی خواهد بود.

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت: ما به عموم گماشتگان خود نوشته ایم: باید مردم از ذکر فضایل و مناقب حضرت علی و اهل بیت او خودداری کنند، تو نیز باید خودداری کنی.

ص: 192

ابن عباس :گفت ما را از خواندن قرآن باز می داری!؟

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت : نه.

ابن عباس گفت: ما را از تفسیر و معنا کردن قرآن نهی میکنی؟

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت : آری.

ابن عباس گفت: خواندن قرآن واجب تر است یا عمل کردن به آن؟

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت : عمل کردن به قرآن.

ابن عباس گفت : قرآنی را که معنای آن را ندانیم چگونه به آن عمل کنیم!؟

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت : معنا و تأویل قرآن را از کسی جویا شو که غیر از اهل بیت تو باشد.

ابن عباس گفت: قرآن بر اهل بیت من نازل شده آیا جا دارد که معنای آن را از آل ابوسفيان - لعنة اللّه عليهم - جويا شوم؟ ای معاویه! آیا جا دارد که ما را از عمل کردن به حلال و حرام قرآن باز داری؟! اگر این امت از معانی قرآن پرسش نکنند، دچار اختلاف و هلاکت خواهند شد.

معاویه - لعنة اللّه علیه - گفت : قرآن را بخوانید و تأویل هم بکنید، ولی آن آیاتی را که در شأن شما نازل شده، برای مردم روایت نکنید موضوعات دیگری را روایت کنید.

ابن عباس گفت: خداوند می فرماید:

(يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِوا نُورَ اللّه بِأَفْوَاهِهِمْ وَ يَأْبَى اللّه إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ) ؛ (1)

می خواهند نور خدا را با سخنان خویش خاموش کنند، ولی خداوند نمی گذارد، تا نور خود را کامل کند هر چند کافران را خوش نیاید.

معاویه - لعنة اللّه عليه - گفت : ای ابن عباس! آرام باش، جلو زبان خود را بگیر!

ص: 193

اگر هم میگویی در خفا بگو آشکارا مگو هنگامی که معاويه - لعنة اللّه عليه - وارد منزل شد، مبلغ صدهزار درهم برای ابن عباس فرستاد تا شاید جلو زبان خود را بگیرد. (1)

را کاملاً می شناخت. لذا شیعیان را به شدت تحت تعقیب قرار میداد و ایشان را ولو این که زیر سنگ و کلوخ پنهان می شدند به دست می آورد و نابود می کرد، می ترسانید، دست و پاهاشان را میبرید بر فراز درختان خرما به دار میزد، چشمانشان را کور می کرد، ایشان را تبعید می نمود تا این که آنان را تماماً از عراق اخراج کرد. در نهایت شیعه ای در عراق نبود مگر این که کشته یا به دار کشیده، یا آواره وطن شده بود.

معاويه - لعنة اللّه عليه - در جوابش نوشت:

هر کسی که بر دین و رأی علی باشد او را به قتل برسان.

زياد - لعنة اللّه عليه - آنان را کشت و مورد آزار و شکنجه قرار داد.

در آن زمان قاریان قرآن بودند، زیرا با ریاکاری و مکاری اظهار خشوع و پرهیزکاری می کردند. خویش را برای به دست آوردن اموال دنیوی پرهیزکار نشان می دادند، اخبار و احادیث جعلی و دروغ را درباره گماشتگان ظلم و ستم و قاضیان نابکار نقل می کردند و بدین وسیله خویش را نزد آنان مقرب و محترم می نمودند و در عوض از آنان اموال و قصرها و آب و ملکهای فراوان می گرفتند. مردم به خاطر حسن ظنی که به قاریان قرآن داشتند، این گونه اخبار جعلی را قبول می کردند و پس از اینکه آنها را می شنیدند و حق میدانستند برای دیگران نقل می نمودند. اگر کسی این گونه احادیث جعلی را رد می کرد با وی دشمنی می نمودند. سرانجام این گونه اخبار و احادیث جعلی و ساختگی به دست افراد متعبد و متدینی افتاد که حاضر نبودند به خدا و رسولش افترا بزنند و ایشان از روی نادانی این گونه احادیث را پذیرفتند و پنداشتند که حق است. اگر آنان می دانستند این گونه اخبار همگی جعلی و ساختگی است، ابداً آنها را برای دیگران نقل نمی کردند و با کسی که آنها را رد می کرد مخالفت و دشمنی نمی کردند. در آن زمان حق نزد آنان باطل و باطل نزد ایشان حق بود. راست در نظر آنان دروغ و دروغ نزد آنان راست بود. (1)

ص: 198

دو سال قبل از این که معاویه - لعنة اللّه عليه - بمیرد، حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) با عبداللّه جعفر و عبداللّه بن عباس تصمیم گرفتند به حج بروند امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) زنان و مردان بنی هاشم، شیعه و دوستان آنان را چه آنان که به حج رفته یا نرفته بودند و آن افرادی را که از ایشان در شهرها بودند و آن بزرگوار را با اهل بیتش می شناختند احضار نمود؛ همچنین کلیه اصحاب حضرت رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را با فرزندانشان و تابعین و انصار را که به زهد و صلاح و عبادت مشهور بودند خواست و به همه آنان دستور داد تا برای اعمال حج آماده شوند تعداد بیشتر از هزار نفر از این گونه افراد در منا اجتماع نمودند. امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در منا در میان خیمه خویش بود. اکثر آن گروه که از تابعین و فرزندان صحابه به شمار می رفتند در خیمه امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) جمع شدند. امام (عَلَيهِ السَّلَامُ) پس از این که برخاست و حمد و ثنای خدا به جا آورد فرمود :

أما بعد، فإن هذا الطاغية قد فعل بنا وبشيعتنا ما قد رأيتم وعلمتم وشهدتم، وإنى أريد أن أسألكم عن شئ، فإن صدقت، فصدقوني وإن كذبت، فكذبوني. أسألكم بحق اللّه عليكم وحق رسول اللّه وحق قرابتي من نبيكم، لما سيرتم مقامى هذا ووصفتم مقالتي ودعوتم أجمعين في أنصاركم من قبائلكم من آمنتم من الناس ووثقتم به، فادعوهم إلى ما تعلمون من حقنا، فإنى أتخوف أن يدرس هذا الأمر ويذهب الحق ويغلب، والله متم نوره ولو كره الكافرون؛

این ملعون طاغی (یعنی معاویه - لعنة اللّه عليه -) آن اعمالی را که نباید با ما و شما انجام دهد، انجام داد؛ چنان که همه دیدید و شنیدید و حاضر بودید و به شما خبر رسید. من در نظر دارم در مورد چند موضوع از شما سؤال کنم ؛ اگر راست گفتم، سخن مرا تصدیق والا تکذیب نمایید. اکنون به سخن من گوش کنید و آن را کتمان مکنید؛ هنگامی که به جانب شهرهای خود مراجعت نمودید، آنچه را از سخنان من دریافتید برای افرادی از خویشاوندان که به آنان اعتماد دارید، بگویید و ایشان را هم دعوت کنید ؛ زیرا من می ترسم این

ص: 200

دینی که بر حق است مندرس و نابود گردد. خدا نور خود را تام و تمام خواهد

کرد، ولو این که افراد کافر را خوش نیاید.

امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) کلیه آیاتی را که در شأن اهل بیت (عَلَيهِم السَّلَامُ) نازل شده بود برای آنان تلاوت و تفسیر کرد؛ همچنین کلیه اخبار و روایاتی را که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در حق پدر و مادر و اهل بیت امام حسین (عَلَيهِم السَّلَامُ) فرموده بود نقل نمود.

صحابه آن روایات را که میشنیدند مورد تصدیق قرار می دادند و می گفتند : همین طور است ما بودیم و شنیدیم تابعین نیز می گفتند: آری ما این روایات را از راویانی که برای ما نقل می کردند و به قول آنان اعتماد داشتیم شنیدیم.

امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) در این سخنرانی تمام دلایل و برهانها را برای آنان ظاهر و هویدا نمود و در پایان سخنرانی خویش به آن گروه فرمود :

أنشدكم باللّه إلا رجعتم و حدثتم به من تثقون به؛

شما را به خدا قسم میدهم هنگامی که به شهرهای خود بازگشتید، تمام این مطالبی را که من برای شما گفتم برای افرادی که به آنان اعتماد دارید، نقل کنید.

امام (عَلَيهِ السَّلَامُ) پس از این سخنرانی از منبر فرود آمد و مردم متفرق شدند. (1)

در کتاب الاحداث نقل می کند : معاويه - لعنة اللّه عليه - سال پس از سال جماعت (1) بخشنامه ای برای همه کارگزاران خود صادر کرد که در آن آمده بود : «ذمه من از هر کس که چیزی از فضائل ابوتراب و اهل بیت او را نقل کند، برداشته است». و سخنوران در هر منطقه بر منابر حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را لعنت می کردند و از او تبری می جستند و به او و افراد خاندانش دشنام می دادند.

در آن هنگام گرفتارترین مردم کوفیان بودند که در آن شهر، شیعیان از همه جا بیشتر ساکن بودند. معاویه - لعنة اللّه عليه - زياد بن سميه - لعنة اللّه عليه - را به حکومت گماشت و بصره را هم ضمیمه آن کرد و او که به شیعیان آشنا بود و در روزگار حکومت حضرت على (عَلَيهِ السَّلَامُ) خود از آنان شمرده میشد ایشان را به سختی تعقیب کرد و آنان را زیر هر سنگ و کلوخ که یافت، کشت ؛ و شیعیان را به بیم انداخت؛ دستها و پاها را می برید ؛ و بر دیدهها میل میکشید؛ و آنان را بر تنه های درختان خرما بر دار میکشید ؛ تا جایی که ایشان را از عراق بیرون راند و پراکنده ساخت و در عراق هیچ شیعه نام آور باقی نماند.

آن گاه معاويه - لعنة اللّه عليه - به همه کارگزاران خویش در سراسر منطقه حکومت خود نوشت:

گواهی هیچ یک از شیعیان علی و اهل بیت او را مپذیرید!

و نوشت:

بنگرید که شیعیان و دوستان و هواداران عثمان را در منطقه حکومت خود و کسانی را که فضایل و مناقب او را نقل می کنند گرامی دارید و به خود نزدیک سازید و جایگاه نشستن آنان را به خود نزیکتر قرار دهید و آنچه را که هر یک از ایشان روایت می کند همراه نام خود و پدر و عشیره اش برای من بنویسید و آنان چنان کردند.

ص: 202

چون معاويه - لعنة اللّه عليه - برای آنان نقدینه و جامه و پاداش و زمین می داد، در بیان فضایل و مناقب عثمان - لعنة اللّه عليه - زیاده روی کردند و از ایشان میان عرب و موالی شایع شد؛ و به سبب چشم و هم چشمی برای رسیدن به دنیا و منزلت در هر شهر و دیار این موضوع رایج شد؛ آن چنان که هیچ گمنام و فرومایه ای نبود که در فضیلت و منقبت عثمان - لعنة اللّه عليه - روایتی نقل کند و پیش یکی از کارگزاران عثمان - لعنة اللّه عليه - بیاید، مگر این که نامش را در دیوان مینوشت و او را به خود نزدیک می ساخت و شفاعتش را می پذیرفت و مدتها چنین بودند.

معاويه - لعنة اللّه علیه سپس به کارگزاران خود نوشت:

حدیث درباره عثمان فراوان و در هر شهر و هر سو پراکنده شده است ؛ اینک وقتی این نامه من به شما رسید، مردم را به جعل روایت در مورد فضایل صحابه و خلفای اولی فرا خوانید و هیچ خبری را که هر کس از مسلمانان درباره علی نقل می کند رها مکنید مگر این که نظیر آن را برای صحابه بسازید و پیش من آورید که این کار برای من خوشتر و مایه چشم روشنی بیشتر است و حجت و برهان ابوتراب و شیعیان او را بیشتر در هم می شکند تا آنکه مناقب و فضیلت عثمان را روایت کنید.

چون این نامه او برای مردم خوانده شد، اخبار بسیاری که ساخته و پرداخته

و خالی از حقیقت بود در مناقب صحابه منتشر شد و مردم در این مورد چندان

کوشش کردند که اندک اندک روی منابر گفته شد و به مکتب داران القاء می شد که روایاتی از این دست را به کودکان و پسربچه ها آموزش دهند، آنان نیز چنان کردند و همانگونه که قرآن را به آنان می آموختند آن روایات را هم آموزش دادند. سپس کار به آنجا کشید که به دخترکان و زنان و خدمتگزاران و وابستگان خود نیز آموزش دادند و سالها بدین گونه گذشت. (1)

ص: 203

همین الفاظ را به همه آفاق اسلام نوشت و تا روزگار حکومت عمر بن عبدالعزیز بر همه منابر همین کلمات را می گفتند. (1)

(و محقق این کتاب می گوید خداوند خود حرامزاده بی پدرش را نفرین کند و حیف که این جا بیش ازین نمیتوان گفت).

گفت: من نقاد ذوالرقبه هستم. گفتم : نقاد چیست ؟

گفت: طاعونی است که به صاحب این قصر فرستاده شدم تا او را از روی زمین که در آن فساد کرده و آنچه را که در آن حقی ندارد غصب کرده، برکنم.

گفت : پریشان از خواب پریدم و دیدم که مقابل جماعتی از قوم خود قرار دارم ؛ پس گفتم : آیا دیدید آنچه که در خواب دیدم؟

دو مرد از آنان گفتند : با ویژگیهای چنین و چنان دیدیم و دیگران گفتند که چیزی ندیدیم؛ طولی نکشید که شخصی از خانه زیاد - لعنة اللّه عليه - خارج شد و گفت : ای جماعت بیایید که امیر با شما امری دارد از او درباره آن پرسیدیم که اطلاع یافتیم در همان موقع طاعون گرفته است. هنوز پراکنده نشده بودیم که فریاد و گریه بر او را شنیدیم، و من این ابیات را سرودم :

قد جشم الناس أمرا ضاق ذرعهم***بحملهم حين ناداهم إلى الرحبة

يدعو على ناصر الاسلام حين يرى***له على المشركين الطول والغلبة

ماکان منتهيا عما أراد بنا***حتى تناوله النقاد ذو الرقبة

فأسقط الشق منه ضربة عجبا***كما تناول ظلما صاحب الرحبة

مردم امری را با زحمت قبول کردند که توان انجام آن را نداشتند، هنگامی که زیاد - لعنة اللّه علیه - آنها را به رحبه فراخواند.

او بر ضد یاری کننده اسلام (امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ)) دعوت می کرد هنگامی که می دید او بر مشرکان قدرت و تسلط دارد.

او متوجه نبود که از ما چه چیزی خواسته تا این که نقاد ذوالرقبه (طاعون) او را نابود ساخت.

رنج و مشقت از سوی او ضربه عجیبی را به او وارد ساخت آن چنان که از روی ظلم و ستم صاحب الرحبه را فرا گرفت. (1)

ص: 207

و این حکایت را زمخشری به صورت مختصر در الفائق (1) آورده است. (2)

عمرو عاص و مغیره بن شعبه - لعنة اللّه عليهم - هستند و از تابعین، عروة بن زبیر (1) است. (2)

بر جلو سر و پیشانی خود زد و گفت ای مردم عراق آیا تصور می کنید که ممکن است من بر خدا و رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) دروغ ببندم و خویشتن را در آتش افکنم؟ به خدا سوگند شنیدم که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) میفرمود: «برای هر پیامبر حرمی است و حرم من در مدینه است ؛ میان عیر تا ثور (1) و هر کس در آن کار تازه و بدعتی پدید آورد لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر اوست» و خدا را گواه میگیرم که علی در آن بدعت نهاد. چون این سخن ابوهريره - لعنة اللّه عليه - به اطلاع معاويه - لعنة اللّه عليه - رسيد، او را گرامی داشت و به او جایزه داد و به حکومت مدینه گماشت. (2)

ابوهريره - لعنة اللّه عليه - گفت : آری، سوگند به خدایی که جز او هیچ خدایی نیست، که این سخن را از پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) شنیده ام که درباره حضرت علی میگفت : «من كنت مولاه فعلی مولاه ؛ اللهم وال من والاه و عاد من عاداه».

جوان گفت: در حالی که تو با دشمن حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) دوستی میکنی و با دوست او دشمنی!

بعضی از حاضران آن جوان را سنگباران کردند و ابوهریره - لعنة اللّه عليه - از مسجد بیرون آمد و دیگر به مسجد بازنگردید تا از کوفه رفت. (1)

و نزدیک به این روایت را ابن ابی الحدید در شرح خود از سفیان ثوری از عبدالرحمن بن ابی القاسم از عمر بن عبدالغفار نقل کرده است. (2)

ص: 212

ص: 213

خطبه خواند و گفت: ای مردم! پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به من فرمود: تو بزودی پس از من به حکومت میرسی، سرزمین مقدس را برگزین که در آن ابدال هستند. من اینک شما را برگزیدم ابوتراب را لعنت کنید. آنان او را لعنت کردند.

فردای آن روز معاویه - لعنة اللّه علیه - نامه ای نوشت و آنان را جمع کرد و نامه را برای ایشان خواند و در آن چنین نوشته بود:

این نامه ای است که آن را امیرالمؤمنین معاویه، صاحب وحی خداوندی که محمد را به پیامبری مبعوث فرموده نوشته است. محمد امی بود، نه می خواند

ص: 214

و نه می نوشت و از میان اهل خود وزیری که نویسنده امین باشد برگزید. وحی بر محمد نازل می شد و من آن را مینوشتم و او نمی دانست که من چه می نویسم و میان من و خدا هیچ یک از خلق او نبودند. (1)

به حاضران گفتند: ای امیرالمؤمنین راست میگویی. (2)

دو آیه در مورد علی بن ابی طالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) است :

(وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَ يُشْهِدُ اللّه عَلَى مَا فِي قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ * وَ إِذَا تَوَلَّى سَعى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللّه لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ) ؛ (1)

و از میان مردم کسی است که در زندگی این دنیا سخنش تو را به تعجب وا می دارد و خدا را بر آنچه در دل دارد گواه می گیرد و حال آنکه او سخت ترین دشمنان است و چون برگردد [ یا ریاستی یابد ] کوشش می کند که در زمین فساد نماید و کشت و نسل را نابود سازد و خداوند تباهکاری را دوست ندارد.

و [ همچنین روایت کند ] که آية ﴿وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللّه) : (2)

از میان مردم کسی هست که جان خود را برای طلب خشنودی خدا بفروشد. درباره ابن ملجم - لعنة اللّه عليه - نازل شده است

سمره آن مبلغ را نپذیرفت ؛ معاويه - لعنة اللّه عليه - دویست هزار درهم فرستاد نپذیرفت ؛ سیصد هزار درهم فرستاد نپذیرفت ؛ و چون چهارصد هزار درهم فرستاد پذیرفت و همانگونه روایت کرد. (3)

سلمی، (1) و ضحاک بن قیس ؛ (2) و.............

ص: 217

بسر بن ارطاه ؛(1) و حبیب بن مسلمه ؛(2) و ابوموسی اشعری ؛ و مروان بن حکم - لعنة اللّه عليهم - را لعن می کرد و آنان هم ایشان را نفرین و لعن می کردند.

گفتند: هم اکنون معاويه - لعنة اللّه عليه - برخاست و دست ابوسفیان - لعنة اللّه عليه - را گرفت و از مسجد بیرون رفتند و پیامبر فرمود :

لعن اللّه التابع و المتبوع رب يوم لأمتى من معاوية ذى الأستاه؛

خداوند تابع و متبوع را لعنت کند، چه بسیار روزهای سخت که برای امت من از این معاویه صاحب ماتحت بزرگ خواهد گذشت.

گوید: علاء بن حریز بن قشیری روایت کرده است که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )به معاویه فرمودند:

لتتخذن يا معاوية البدعة سنة و القبح حسنا؛ أكلك كثير و ظلمك عظيم؛

ای معاویه براستی تو بدعت را سنت و زشت را پسندیده خواهی کرد. خوراک تو بسیار و ستم تو گران و بزرگ است.

سعید بن زید بن عمرو بن نفیل میگفت: آیا این مرد ستمگر را نمی بینید که به لعن کردن مردی از اهل بهشت فرمان می دهد. (1)

معاويه - لعنة اللّه عليه - و آمدن معاويه - لعنة اللّه عليه - به كوفه، گروهی از خوارج

بر معاويه - لعنة اللّه علیه - خروج کردند. معاويه - لعنة اللّه عليه - به امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) پیام فرستاد و تقاضا کرد که به جنگ خوارج برود. امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود :

سبحان اللّه ! من جنگ با تو را که برای من حلال است، برای صلاح حال امت و الفت میان ایشان رها کردم، اینک چنین می پنداری که حاضرم در کنار تو و برای خاطر تو با کسی جنگ کنم ؟ (1)

پس معاویه - لعنة اللّه علیه - برای مردم کوفه سخنرانی کرد و گفت: «ای مردم کوفه! آیا میپندارید من برای نماز و زکات و حج با شما جنگ کردم؟ نه! که خود می دانستم شما نماز می گزارید و زکات می پردازید و به حج می روید، بلکه برای آن با شما جنگ کردم که بر شما و گردنهای شما فرمان روایی کنم و خداوند این را به من ارزانی داشت هر چند که شما ناخوش میدارید. همانا هر مال و جانی که در این فتنه از میان رفته است، رایگان و بر هدر شده است؛ و هر شرطی که کرده ام زیرپا می نهم ؛ و مردم را جز سه چیز به صلاح نمی آورد، پرداخت حقوق و عطا به هنگام خویش ؛ و گسیل داشتن سپاهها به وقت ضرورت ؛ و جنگ با دشمن در سرزمین او؛ که اگر با آنان نجنگید آنان با شما جنگ خواهند کرد و از منبر فرود آمد.

پایان نمی پذیرد که با معاویه - لعنة اللّه علیه - بیعت کردی در حالی که چهل هزار سپاهی با تو بودند و از او برای خود عهد و پیمان استوار و آشکار نگرفتی و تعهدی میان خودش و تو کرد و اینک شنیدی که چه گفت؟ به خدا سوگند که از این سخنان کسی جز تو را اراده نکرد؛ امام حسن (عَلَيهِ السَّلَامُ) به مسیب فرمودند: عقیده ات چیست؟

گفت : این که به حال نخست برگردی که او پیمان میان خود و تو را شکسته است. امام (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمود :

ای مسیب من این کار را برای دنیا نکردم و معاویه به هنگام جنگ و رویارویی پایدارتر و شکیبا تر از من نیست؛ بلکه مصلحت شما را اراده کردم و این که از ریختن خون یکدیگر دست بدارید، اینک به تقاضای پروردگار خشنود باشید تا نیکوکارتان آسوده باشد و از ستم تبهکاری چون معاویه خلاصی پیش آید. (1)

ص: 222

و مدت دت آن خبر داده است و خداوند متعال می فرماید: ﴿لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ) ؛ (1) شب قدر بهتر از هزار ماه است.

پدرم فرمود: این هزار ماه مدت پادشاهی بنی امیه - لعنة اللّه عليهم - است. (2)

ص: 224

فرموده است، عین حق و حقیقت است و بغض و خشم امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) نسبت به آن دو موجب نشده است که در نکوهش آنان مبالغه کند آن چنان که دیگر سخن آوران به هنگام هیجان و خشم مبالغه می کنند و هر چه میخواهند به زبان می آورند. (1) در نظر هیچ یک از خردمندان با انصاف در این موضوع تردید نیست که عمرو عاص - لعنة اللّه علیه - دین خود را پیرو دنیای معاویه - لعنة اللّه عليه - قرار داده است و عمرو با معاویه - لعنة اللّه عليهما - بيعت نکرد مگر طبق قراری که با تضمین نهاده بود و معاويه - لعنة اللّه عليه - تعهد قطعی کرده بود که حکومت مصر را در آینده به او خواهد سپرد ؛ وانگهی اموال فراوان و زمینهای حاصلخیز بسیار در حال به او واگذار کند و به دو پسر و غلامان عمرو عاص - لعنة اللّه علیه - چندان بدهد که چشم ایشان را پرکند.

اما سخن امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) درباره معاويه - لعنة اللّه علیه که فرموده است :

گمراهی او آشکار است هیچ شکی در آشکار بودن ستمگری و گمراهی او نیست و هر ستمگری گمراه است. (2)

ص: 228

و اینکه فرموده است پرده دریده است، همچنین بوده است که او بسیار سبکی می کرده و هم نشینان یاوه گو و افسانه سرا داشته است؛ و معاويه - لعنة اللّه عليه -

ص: 229

هیچ گاه موقر نبوده است و قانون ریاست را رعایت نمی کرده است مگر وقتی که به جنگ امیرالمؤمنین علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) آمد، آن هم برای آنکه نیازمند به رعایت ناموس دین و آرامش و وقار بوده است؛ وگرنه در روزگار عثمان - لعنة اللّه عليه - بسیار پرده دری کرد و معروف به انجام دادن هر زشتی بود به روزگار عمر - لعنة اللّه عليه - از بيم او اندکی خودداری می کرد و همان روزگار هم جامه های ابریشمی و دیبا می پوشید و در جامه ای زرین و سیمین می آشامید و سوار بر مرکبهایی می شد که زین آراسته به سیم و زر داشت و جلهای دیبا و پارچه های ابریشمی رنگارنگ بر آنها می نهاد، در آن روزگار جوان بود و جوانی می کرد و مستی جوانی و حکومت و قدرت در او جمع بود. در کتابهای سیره نقل کرده اند که او به روزگار حکومت عثمان - لعنة اللّه عليه - در شام باده نوشی می کرده است ولی پس از شهادت امیرالمؤمنین على (عَلَيهِ السَّلَامُ) و استقرار حکومت برای او مسئله مورد اختلاف است. گفته شده است مخفیانه باده نوشی می کرده است و هم گفته شده که دیگر باده نوشی نکرده است، ولی در این که موسیقی گوش می داده و طرب و شادی می کرده و در آن باره اموال و صله ها می پرداخته است، هیچ شکی و اختلافی نیست.

و این کلام امام علی (عَلَيهِ السَّلَامُ): «فرد سخاوتمند در همنشینی با او لکه دار و شخص بزرگوار در معاشرت با او به سبک مغزی متهم می گردد»، حقیقت چنین است؛ زیرا در مجلس او جز نکوهش بنی هاشم افترا زدن به آنان و تعرض به ذکر اسلام و بدگویی درباره آن نبود گرچه وابستگی به اسلام را ابراز می کرد. (1)

ص: 230

ص: 231

ص: 232

نوشته است و می خواهد او را فریب دهد و به خود ملحق سازد، او را برادر خود بداند.

و قد عرفت أن معاوية كتب إليك يستزل لبك و يستفلّ غربك فاحذره فإِنَّما هو الشيطان يأتى المرء من بين يديه و من خلفه و عن يمينه و عن شماله ليقتحم غفلته ويستلب غرَّته وقد كان من أبي سفيان في زمن عمر بن الخطاب فلته من حديث النفس ونزغة من نزغات الشيطان لا يثبت بها نسب و لا يستحق بها إرث و المتعلّق بها كالواغل المدفع و النوط المذبذب.

اطلاع یافتم معاویه نامه ای برای تو نوشته تا عقلت را بفریبد (و گمراه سازد) وعزم و تصمیمت را (در پایمردی بر وظیفه ای که بر عهده گرفته ای) سست کند و در هم بشکند. از او بر حذر باش که او به یقین شیطان است! او از پیش رو و پشت سر و از راست و چپ انسان می آید تا او را درحال غفلت تسلیم خود سازد و درک و شعورش را غافل گیرانه بدزدد. (آری) در زمان عمر بن خطاب ابوسفیان سخنی بدون اندیشه از پیش خود و با تحریکی از تحریکات شیطان گفت (ولی این سخن کاملاً بی پایه بود) که نه با آن، نسب ثابت می شود و نه استحقاق میراث را همراه دارد و کسی که به چنین سخن واهی و بی اساس تمسک جوید، همچون بیگانه ای است که در جمع مردم وارد شود و بخواهد از آبشخورگاه آنها آب بنوشد که همه او را کنار می زنند و همانند ظرفی است که در کنار مرکب می آویزند که به هنگام راه رفتن پیوسته تکان می خورد و به این طرف و آن طرف می رود.

هنگامی که زیاد - لعنة اللّه علیه - این نامه را مطالعه کرد گفت: به پروردگار کعبه سوگند که امام (عَلَيهِ السَّلَامُ) با این نامه اش آنچه را من در دل داشتم (که من از نطفه ابوسفیان لعنة اللّه عليه – نیستم) گواهی داد و این مطلب همچنان در دل او بود (تا زمانی که معاويه - لعنة اللّه عليه - بعد از شهادت امیر مؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ) بیاندازه زیاد - لعنة اللّه عليه - را وسوسه کرد تا سخن او در وی مؤثر افتاد و) او را به خود ملحق ساخت.

ص: 234

مرحوم سید رضی رحمه اللّه به تفسیر چند لغت از لغات پیچیده ذیل این نامه پرداخته می گوید :

الواغل هو الذى يهجم على الشرب ليشرب معهم وليس منهم فلا يزال مدفعا محاجزا و النوط المذبذب هو ما يناط برحل الراكب من قعب أو قدح أو ما أشبه ذلك فهو أبدا يتقلقل إذا حث ظهره و استعجل سيره؛ (1)

«واغل» (از ریشه وغل بر وزن فصل) به معنای کسی است که برای نوشیدن آب از آبشخور دیگران، هجوم می آورد در حالی که از آنان نیست و پیوسته آنها وی را عقب می رانند و منع می کنند ؛ و «النَّوْطُ الْمُذَبْذَبِ» ظرف یا قدح یا مانند آن است که در کنار مرکب می آویزند و دائماً از این طرف و آن طرف می افتد و هرگاه مرکب پشتش را حرکت دهد یا برای راه رفتن عجله کند، می لرزد. (اشاره به اینکه این گونه الحاق نسبهای مشکوک هرگز پایدار نیست و پیوسته متزلزل است).

زیاد - لعنة اللّه علیهما - را برای اصلاح فسادی که در یمن اتفاق افتاده بود، به آنجا گسیل داشت و چون برگشت پیش عمر - لعنة اللّه علیه - خطبه ای ایراد کرد که نظیر آن شنیده نشده بود. ابوسفیان - لعنة اللّه عليه - و حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) و عمرو بن عاص - لعنة اللّه عليه - هم حاضر بودند.

عمرو عاص - لعنة اللّه عليه - گفت : آفرین بر این غلام که اگر قرشی می بود با چوبدستی خود عرب را راه می برد.

ابوسفيان - لعنة اللّه عليه - گفت : بدون تردید او قرشی است و من کسی که او را در رحم مادرش گذاشت، می شناسم.

حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمودند: او کیست؟

ابوسفيان - لعنة اللّه علیه - گفت : خودم.

حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرمودند : ای ابوسفیان ! آرام باش.

ابوسفیان - لعنة اللّه علیه - این ابیات را خواند :

أما والله لو لا خوف شخص***یرانی يا على من الأعادي

لأظهر أمره صخر بن حرب***و لم يخف المقالة في زياد

و قد طالت مجاملتي ثقيفا***و ترکى فيهم ثمر الفؤاد

ای علی ! به خدا سوگند اگر بیم این شخص از دشمنان که مرا می بیند نبود، صخر بن حرب کار خود را آشکار می ساخت و از گفتگو درباره زیاد بیم نمی داشت، مجامله کردن من با قبیله ثقیف و رها کردن میوه دل را میان ایشان طولانی شده است. (1)

معاويه - لعنة اللّه عليه - که این موضوع را دانست، برای او چنین نوشت: اما بعد، گویا دژهایی که شبها به آن پناه میبری، همانگونه که پرندگان به لانه خود پناه می برند، تو را فریفته است. به خدا سوگند! اگر این است که در مورد تو منتظر کاری هستم که خداوند از آن آگاه است، همانا از جانب من برای تو همان چیزی صورت می گرفت که آن بنده صالح، سلیمان (عَلَيهِ السَّلَامُ) گفته است. (فَلَنَأْتِيَنَّهُمْ بِجُنُودٍ لَا قِبَلَ لَهُمْ بِهَا وَ لَنُخْرِجَنَّهُمْ مِنْهَا أَذِلَّةً وَ هُمْ صَاغِرُونَ﴾ :(1) همانا با سپاهیانی که آنان را یارای مقابله با ایشان نیست به سوی ایشان می آییم و آنان را از آن دیار در حالی که کوچک و زبون شده باشند، بیرون می کنیم.

در پایین نامه هم اشعاری نوشت که از جمله آنها این بیت بود :

تنسى أباك و قد شالت نعامته***إذ يخطب الناس و الوالى لهم عمر

پدرت را فراموش کرده ای که به هنگامی که عمر والی مردم بود، برای مردم خطبه می خواند.

و سپس نامه ای برای حضرت علی نوشت و نامه معاويه - لعنة اللّه عليه - به خودش را هم همراه با آن فرستاد.

ای پسر سمیه به آن برسد؛ اینک چون این نامه من به تو رسید، مردم را به اطاعت فراخوان و بیعت بگیر و شتابان پاسخ مثبت بده که اگر این چنین کنی خون خود را حفظ کرده ای و خویشتن را دریافته ای و در غیر این صورت، با اندک کوشش و با ساده ترین وضع تو را در می ربایم و سوگند استوار میخورم که تو را با پای پیاده از فارس تا شام خواهند آورد و بر گرد تو گروهی نی و سرنا خواهند زد و تو را در بازار برپا میدارم و به صورت برده میفروشم و تو را همان جا بر میگردانم که بوده ای و از آن بیرون آمده ای، والسلام.

و از منبر فرود آمد و برای معاویه - لعنة اللّه عليه - چنین نوشت :

اما بعد، ای معاویه ! نامه ات به من رسید و آنچه را در آن بود، فهمیدم و تو را همچون غریقی یافتم که امواج او را فرو گرفته است و به هر جلبک چنگ می زند و به امید زنده ماندن به پای قورباغه خود را می آویزد. کسی کفران نعمت کرده و خواهان نقمت است که با خدا و رسولش ستیز کرده و به تباهی در زمین پرداخته است. اما دشنام دادن تو مرا اگر نه این بود که مرا خردی است که از تو باز می دارد و اگر بیم آن نبود که سفله و نادان خوانده شوم، زبونی هایی را برای تو ترسیم می کردم که با هیچ آبی شسته نشود. شسته نشود. اما اینکه مرا به سمیه سرزنش کرده ای، اگر من پسر سمیه ام تو پسر جماعتی هستی (کنایه از زنا دادن هند - لعنة اللّه علیها - و نسبت دادن معاويه - لعنة اللّه عليه - به چهار مرد)، اما این که پنداشته ای با کمترین زحمت و به ساده ترین صورت مرا در می ربایی، آیا دیده ای که گنجشکان کوچک، باز را بترسانند یا شنیده ای که بره، گرگ را دریده و خورده باشد؟ اینک مشغول به کار خود را باش و تمام کوشش خود را انجام بده که من جز به آنچه تو ناخوش داری فرو نمی آیم و جز در مواردی که تو را بد آید کوشش نخواهم کرد و به زودی خواهی دانست کدام یک از ما برای دیگری فروتنی می کند و کدام یک بر دیگری هجوم می آورد، والسلام.

مغيره - لعنة اللّه علیه - گفت : آن راز چیست؟ و به خدا سوگند مرا در فرمانبرداری از خود روان تر از آب در سراشیبی و بهتر از شمشیر رخشان در دست شجاع دلیر خواهی یافت.

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : ای مغیره زیاد در فارس اقامت گزیده و برای ما

همچون افعی، خش خش می کند و او مردی روشن رأی و بازاندیشه و استوار است

و هر تیری که می افکند به هدف میزند و اینک که سالارش درگذشته است، چیزی را که از او در امان بودم میترسم که انجام دهد و نیز بیم آن دارم که حسن را یاری دهد، چگونه ممکن است به او دست یافت و چه چاره ای برای اصلاح اندیشه او بایداندیشید؟ مغيره - لعنة اللّه علیه - گفت : اگر نمردم خودم این کار را اصلاح می کنم، زیاد مردی است که شرف و شهرت و رفتن به منابر را دوست می دارد و اگر با مهربانی از او چیزی بخواهی و نامه ای نرم برای او بنویسی، او به تو مایل تر خواهد بود و اعتماد بیشتری خواهد داشت و برای او نامه بنویس و من خود رسالت این کار را بر عهده میگیرم.

معاويه - لعنة اللّه عليه - برای زیاد - لعنة اللّه علیه - چنین نوشت:

از امیرالمؤمنین معاوية بن ابی سفیان به زیاد بن ابی سفیان ! اما بعد، گاهی هوس آدمی را به وادی هلاک می افکند و تو مردی هستی که در مورد گسستن پیوند خویشاوندی و پیوستن به دشمن ضرب المثل شده ای. بدگمانی تو و کینه ات نسبت به من سبب شده است تا خویشاوندی نزدیک مرا بگسلی و پیوند رحم را قطع کنی و چنان حرمت و نسب مرا بریده ای که پنداری برادر من نیستی و صخر بن حرب پدر تو و پدر من نیست. چه تفاوتی میان من و تو است که من خون پسر ابی العاص [ عثمان - لعنة اللّه علیه ] را مطالبه می کنم و تو با من جنگ میکنی. آری رگ سستی از جانب زنان به تو رسیده است و چنان شده ای که آن شاعر گفته است:

كتاركة بيضها بالعراء***و ملحفة بيض أخرى جناحا

همچون پرنده ای که تخم خویش را در بیابان رها کرده است و بال بر تخم پرنده دیگری گسترده است.

ص: 241

و من چنین مصلحت دیدم که بر تو مهربانی کنم و تو را به بدرفتاری تو نگیرم و پیوند خویشاوندی تو را پیوسته دارم و در کار تو درصدد کسب ثواب باشم ؛ وانگهی ای ابامغیره! اگر تو در اطاعت از آن قوم به ژرفای دریا روی و چندان شمشیر زنی که تیغه آن از کار افتد، باز هم بر دوری خود از ایشان خواهی فزود زیرا که بنی عبد شمس در نظر بنی هاشم مبغوض ترند از کارد تیز، برای گاو به زمین خورده و دست و پای بسته برای کشتن ؛ خدایت رحمت کند به اصل خویش بازگرد و به قوم خود بپیوند و همچون کسی مباش که بر بال و پر دیگری پیوسته است و تو بدین گونه نسبت خود را هم گم کرده ای و به جان خودم سوگند که این کار را چیزی جز لجبازی بر سر تو نیاورده است، آن را از خود کنار افکن که اینک بر کار خود و حجت خویش آگاه گشتی. اگر جانب مرا دوست میداری و به من اعتماد میکنی، حکومتی به حکومتی خواهد بود و اگر جانب مرا خوش نمیداری و به گفتار من اعتماد نمیکنی، کار پسندیده آن است که نه به سود من باشی و نه زیان، والسلام.

ویژه ای هستم بر من شتاب مکن و تو نسبت به من کاری را آغاز مکن تا من نسبت به تو آغاز کنم.

زياد - لعنة اللّه عليه - پس از دو یا سه روز مردم را جمع کرد و به منبر رفت و حمد و ستایش را بجای آورد و گفت :

ای مردم تا آنجا که ممکن است بلا را از خود دفع کنید و از خداوند مسألت کنید که صلح و عافیت را برای شما باقی بدارد. من از هنگامی که عثمان کشته شده است در کار مردم نظر افکندم و درباره آنان اندیشیدم، ایشان را همچون قربانی هایی یافتم که در هر عهد کشته می شوند و این دو جنگ یعنی جمل و صفین چیزی افزون از صدهزار تن را نابود کرده است و هر یک پنداشته است که طالب حق و پیرو امامی است و در کار خود کاملاً روشن است، اگر چنین باشد هم قاتل و هم مقتول در بهشت خواهند بود ولی هرگز چنین نیست و این کار به راستی مشکل است و مایهٔ اشتباه قوم شده است و من بیمناکم که کار به صورت نخست برگردد و چگونه باید آدمی دین خود را سلامت بدارد؟

من در کار مردم نگریستم و پسندیده ترین فرجام را عافیت دیدم. به زودی در کارهای شما چنان خواهم کرد که عاقبت و انجام آن را بپسندید و من هم به خواست خداوند اطاعت شما را می ستایم.

و از منبر فرود آمد و پاسخ نامه معاویه - لعنة اللّه عليه - را چنین نوشت :

اما بعد، ای معاویه نامه تو همراه مغیره بن شعبه به من رسید و آنچه را در آن بود فهمیدم سپاس خداوندی را که حق را به تو شناساند و تو را به پیوند خویشاوندی برگرداند و من از کسانی نیستم که کار پسندیده را نشناسد و از حسب هم غافل نیستم و اگر بخواهم آن چنان که لازم است و با دلیل و حجت پاسخت را بدهم سخن به درازا میکشد و نامه طولانی می.شود همانا اگر این نامه ات را با عقیده صحیح و نیت پسندیده نوشته باشی و قصد نیکی کرده باشی، در دل من درخت دوستی خواهی کاشت و پذیرفته خواهد شد و اگر قصد فریب و حیله گری و نیت تباه داشته باشی نفس از آنچه مایه نابودی است سرباز می زند.

من روزی که نامه ات را خواندم کاری انجام دادم و سخنانی ایراد کردم،

ص: 243

همانگونه که خطیب کار را با سخنان خود آماده می سازد و چنان شد که همه حاضران را در حالتی در آوردم که نه اهل رفتن باشند و نه اهل آمدن، همچون افراد سرگشته در بیابانی که راهنمای آنان ایشان را گمراه کرده باشد و من به امثال این کار توانایم.

و در پایین نامه این ابیات را نوشت:

إذا معشرى لم ينصفوني وجدتني***أدافع عنى الضيم ما دمت باقيا

وكم معشر أعيت قناتي عليهم***فلاموا و ألفوني لدى العزم ماضيا

و هم به ضاقت صدور فرجته***و كنت بطبي للرجال مداويا

أدافع بالحلم الجهول مكيدة***و أخفى له تحت العضاه الدواهيا

فإن تدن منى أدن منك و إن تبن***تجدني إذا لم تدن منى نائيا

اگر قبیله ام با من به انصاف رفتار نکنند خواهند دید تا زمانی که زنده هستم زیر بار زور نخواهم رفت و به مظلومین کمک می کنم.

و چه بسیار قبایلی که طعم نیزه مرا چشیدند و مرا سرزنش کردند در حالی که مرا با عزم و اراده بالا شناختند.

و هر جا نیازمندی به کمک نیاز داشت به او کمک کردم و هر جا که صدای شخصی را شنیدم که طلب یاری می کرد با صدای بلند جواب او را دادم.

بوسیله حلم و بردباری گستاخی شخص جاهل را نادیده میگیرم در حالیکه در این چشم پوشی برای او برنامه ها می چینم.

و اگر به من نزدیک شوید من هم به شما نزدیک میشوم و اگر بخواهید دوری کنید آن وقت مرا در دورترین نقطه نسبت به خودتان خواهید دید.

معاويه - لعنة اللّه عليه - همه چیزهایی را که زیاد - لعنة اللّه علیه - از او خواسته بود، پذیرفت و به خط خود برای او چیزی نوشت که به آن اعتماد کند. زیاد - لعنة اللّه عليه - به شام و پیش معاويه - لعنة اللّه عليه - رفت و معاويه - لعنة اللّه عليه - او را به خود نزدیک ساخت و بر حکمفرمایی ولایتی که داشت گماشت و سپس او را به حکومت عراق منصوب کرد.

ص: 244

چون سمیه رفت به ابوسفیان گفتم این همخوابه ات را چگونه دیدی؟ گفت : خوب همخوابهای بود اگر زیر بغل هایش بوی گند نمی داد.

زياد - لعنة اللّه عليه - از فراز منبر گفت: ای ابو مریم مادرهای مردان را شماتت و سرزنش مکن که مادرت سرزنش و شماتت می شود»؛ و چون سخن و و گفتگوی

معاويه - لعنة اللّه عليه - با مردم تمام شد، زياد - لعنة اللّه عليه - برخاست و مردم سکوت کردند.

زیاد - لعنة اللّه عليه - نخست حمد و ثنای خدا را به جای آورد و سپس گفت :

ای مردم معاویه و شاهدان چیزهایی را که شنیدید گفتند و من حق و باطل این موضوع را نمی دانم، معاویه و شاهدان به آنچه گفتند داناترند و همانا عبید پدری نیکوکار و سرپرستی قابل سپاسگزاری بود و از منبر فرود آمد.

فردای آن روز که زیاد - لعنة اللّه علیه - با همراهان خود از کنار او گذشت، ایستاد

و بر ابوالعريان سلام.داد ابوالعریان گریست به او گفته شد چه چیزی تو را به گریه واداشت؟

گفت: صدای ابوسفیان را در صدای زیاد شنیدم و شناختم!

چون این خبر به معاويه - لعنة اللّه علیه - رسید، برای ابوالعریان چنین نوشت:

ما ألبثتك الدنانير التي بعثت***أن لونتك أبا العريان ألوانا

أمسى إليك زياد في أرومته***نكرا فأصبح ما أنكرت عرفانا

للّه در زياد لو تعجلها***كانت له دون ما يخشاه قربانا

دینارهایی که برای تو فرستاده شد تو را مهلت نداد و ای ابو عریان به رنگ های مختلف تو را درآورد.

دیروز زیاد با دار و دسته اش از کنار تو گذشت نا آشنا بود و فردای آن، همان کسی که نمی شناختی آشنا شد.

آفرین بر زیاد ای کاش زودتر این کار را می کرد که قربانی چیزی بود که از آن می ترسید.

چون این ابیات را که نامه معاویه - لعنة اللّه عليه - بود، بر ابو العریان خواندند گفت: ای غلام پاسخ او را بنویس و چنین سرود :

أحدث لنا صلة تحيا النفوس بها***قد كدت يا ابن ابی سفیان تنسانا

أما زياد فقد صحت مناسبه***عندى فلا أبتغى في الحق بهتانا

من يسد خيرا يصبه حين يفعله***أو يسد شرا يصبه حيثما كانا

ای معاویه برای ما صله ای مقرر دار تا جانها با آن زنده شود، و ای پسر ابوسفیان نزدیک است که ما را فراموش کنی.

اما زیاد و نسب او در نظر من صحیح است و در مورد حق بهتان نمی زنم، هر کس کار خیر کند، همان دم نتیجه اش به او میرسد و اگر کار شر انجام دهد، هر جا که باشد نتیجه اش به او خواهد رسید. (1)

ص: 247

و گواهی می دهم سمیه به زیاد حامله شد، بدون آنکه ابوسفیان به او نزدیک شده باشد. (1)

و أولياء الشياطين، ألست القاتل حجر بن عدى أخا كندة والمصلين العابدين الذين كانوا ينكرون الظلم ويستعظمون البدع ولا يخافون في اللّه لومة لائم (1) ثم قتلتهم ظلما وعدوانا من بعد ما كنت أعطيتهم الأيمان المغلظة والمواثيق المؤكدة لا تأخذهم بحدث كان بينك وبينهم ولا بإحنة تجدها في نفسك، أولست قاتل عمرو بن الحمق صاحب رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) العبد الصالح ألذي أبلته العبادة فنحل جسمه وصفرت لونه بعد ما آمنته و أعطيته من عهود اللّه ومواثيقه ما لو أعطيته طائرا لنزل إليك من رأس الجبل، ثم قتلته جرأة على ربك واستخفافا بذلك العهد، أو لست المدعى زياد ابن سمية المولود على فراش عبيد ثقيف فزعمت أنه ابن أبيك و قد قال رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) الولد للفراش و للعاهر الحجر، فتركت سنة رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) تعمدا وتبعت هواك بغير هدى من اللّه، ثم سلطته على العراقين يقطع أيدى المسلمين و أرجلهم ويسمل أعينهم ويصلبهم على جذوع النخل كأنك لست من هذه الأمة وليسوا منك، أو لست صاحب الحضرميين الذين كتب فيهم ابن سمية أنهم كانوا على دين على (عَلَيهِ السَّلَامُ) فكتبت إليه أن أقتل كل من كان على دين على فقتلهم ومثل بهم بأمرك، و دين على (عَلَيهِ السَّلَامُ) واللّه ألذى كان يضرب عليه أباك و يضربك، و به جلست مجلسك ألذي جلست، ولولا ذلك لكان شرفك وشرف أبيك (2) الرحلتين، و قلت فيما قلت انظر لنفسك ولدينك ولأمة محمد واتق شق عصا هذه الأمة و أن تردهم إلى فتنة وإنى لا أعلم فتنة أعظم على هذه الأمة من ولايتك عليها ولا أعظم نظرا لنفسى ولدينى ولأمة محمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) وعلينا أفضل من أن أجاهدك، فإن فعلت فإنه قربة إلى اللّه و إن تركته فإني

ص: 251

أستغفر اللّه لديني وأسأله توفيقه لإرشاد أمرى، و قلت فيما قلت إني إن أنكرتك تنكرنى و إن أكدك تكدنى فكدنى ما بدأ لك فإني أرجو أن لا يضرني كيدك في و أن لا يكون على أحد أضر منه على نفسك، على أنك قد ركبت بجهلك وتحرضت على نقض عهدك، و لعمرى ما وفيت بشرط ولقد نقضت عهدك بقتلك هؤلاء النفر الذين قتلتهم بعد الصلح والأيمان والعهود والمواثيق، فقتلتهم من غير أن يكونوا قاتلوا وقتلوا، ولم تفعل ذلك بهم إلا لذكرهم فضلنا وتعظيمهم حقنا، فقتلتهم مخافة أمر لعلك لو لم تقتلهم مت قبل أن يفعلوا أو ماتوا قبل أن يدركوا، فأبشر يا معاوية بالقصاص واستيقن بالحساب واعلم أن اللّه تعالى كتابا (لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا)، وليس اللّه بناس لأخذك بالظنة وقتلك أوليائه على التهم ونفيك أوليائه من دورهم إلى دار الغربة، وأخذك للناس ببيعة ابنك غلام حدث يشرب الخمر ويلعب بالكلاب، لا أعلمك إلا وقد خسرت نفسك وتبرت دينك وغششت رعيتك وأخربت أمانتك وسمعت مقالة السفيه الجاهل وأخفت الورع التقى لأجلهم والسلام.

نامه تو به من رسید، نوشته بودی اخباری از من به تو رسیده که از آنها بیزاری و من به نظر تو به غیر آن امور سزاوارم کارهای نیک را نمی توان جز با راهنمایی و توفیق خدا انجام داد.

اما این که نوشته بودی اخباری از من به تو رسیده است، این گونه سخنان را افراد سخن چین و متملق و فتنه انگیز برای تو گفته اند ؛ زیرا من تصمیم به جنگ و مخالفت با تو ندارم ؛ ولی به خدا قسم در عین حال من از اینکه با تو مبارزه نکنم میترسم و گمان نمی کنم که خدا راضی باشد من از جنگیدن با تو دست بردارم؛ و عذر مرا در مورد مبارزه با تو و این گروه ملحد که حزبی ستمکار و دوستان شیاطین هستند، بپذیرد.

آیا تو همان معاویه ای نیستی که حجر بن عدی را به همراه آن افرادی که اهل نماز و عبادت بوده و با ظلم و بدعت مخالف بودند و در راه خدا از هیچ گونه

ص: 252

ملامتی باک نداشتند، شهید کردی؟ (1) تو آنان را با ظلم و دشمنی در حالی گشتی که پیمانهای محکمی با ایشان بسته بودی ؛ و امان های کامل به آنان داده بودی که ایشان را به خاطر حوادث قبلی که بین تو و آنان رخ داده بود و بغض و کینه ای که از ایشان در دل داشتی مؤاخذه نکنی.

آیا تو همان معاویه ای نیستی که عمرو بن حمق را شهید کردی؟ در حالی که وی از اصحاب پیامبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به شمار می رفت و رنگش از کثرت عبادت زرد شده بود؟ تو این جنایت را وقتی انجام دادی که به وی امان داده بودی ؛ تو عهد و پیمان و اطمینانی از طرف خدا به او داده بودی که اگر آنها را به یک پرنده می دادی از سرکوه به نزد تو فرود می آمد. سپس او را با نامردی شهید نمودی و جرأت پیدا کردی و با عهد و پیمان خدای تعالی مخالفت کرده و آن تعهد را ناچیز شمرده و نادیده گرفتی.

آیا تو همان معاویه ای نیستی که مدعی شدی و زیاد بن سمیه را که در رختخواب ثقيف متولد شد به پدرت نسبت دادی؟ در صورتی که رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: «فرزند برای صاحب رختخواب است و زناکار را باید سنگباران نمود». تو سنت پیامبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را عمداً پایمال و به جای هدایت خدایی، از هوا و هوس خود پیروی نمودی آن وقت زیاد را بر عراق و بصره مسلط کردی تا دست و پاهای مردم را قطع نماید، چشمهای آنان را از کاسه درآورد، ایشان را بر فراز شاخه های درخت خرما به دار بزند. گویا، تو از این امت نیستی و آنان هم از تو نیستند.

آیا تو همان معاویه ای نیستی که یار قبیله حضر میها بودی و زیاد بن سمیه برای تو نوشت: «قبیله حضر میها متدین به دین حضرت علی بن ابی طالب هستند» و تو در جوابش نوشتی: «هر کس را که به دین علی است به قتل برسان». زیاد به دستور تو آنان را شهید و مثله نمود، و حال آنکه به خدا قسم، دین علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) همان دینی است که تو و پدرت به واسطه شمشیر آن مسلمان شدید. به واسطه دین علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) است که تو در مقام خلافت آن جلوس کرده ای.

ص: 253

اگر دین علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) نبود شرافت و شخصیت تو و پدرت همان مسافرت زمستانی و تابستانی بود. (1)

اما اینکه نوشته بودی : من به خودم و دین محمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و امت آن بزرگوار نظری کنم و از تفرقه این امت و اینکه به وسیله من دچار فتنه گردند بپرهیزم ؛ من برای این امت فتنه ای بزرگتر از این نمیبینم که تو خلیفه آنان باشی. من نظری را برای خودم و دینم و امت محمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بهتر از این نمی بینم که با تو بجنگم ؛ اگر من با تو جهاد کنم قربةً الى اللّه جهاد می کنم و اگر جهاد با تو را ترک کنم، باید برای این گناه از پروردگارم طلب مغفرت کرده و از او بخواهم که مرا هدایت کند.

اما این که نوشته بودی : اگر من منکر تو گردم تو نیز منکر من خواهی شد. تو هر مکر و حیله ای که به نظرت می رسد درباره من به کار ببر ؛ من امیدوارم که مکر و حیله تو به من ضرری نخواهد رسانید و ضرر آن برای تو از همه بیشتر خواهد بود؛ زیرا تو بر اسب جهالت خویش سوار و بر شکستن عهد و پیمان خویشتن حریص شده ای به جان خودم قسم که تو به هیچ شرطی وفا و عمل ننموده ای! زیرا عهد و پیمان خود را شکستی و آن افرادی را که با آنان صلح نمودی، بعد از آن همه قسم هایی که خوردی و تعهدهایی که کردی

ص: 254

و اطمینان هایی که دادی شهید نمودی تو آنان را بدون اینکه با کسی بجنگند، شهید کردی ؛ تو آنها را بدین علت کشتی که فضایل و مناقب ما را نقل می کردند و حق ما را بزرگ می داشتند.

تو آنان را برای این شهید نمودی که مبادا بمیری و آنان را نکشته باشی ؛ یا این که ایشان قبل از این که شهادت را درک کنند، بمیرند.

ای معاویه ! مواظب باش که قصاص خواهی شد و یقین داشته باش که حساب تو را خواهند رسید. بدان خدای تعالی نامه اعمالی ترتیب داده که هیچ گناه کبیره و صغیره ای نیست مگر این که آن را به حساب خواهد آورد. خدا این جنایات تو را فراموش نخواهد کرد؛ جنایاتی که به مردم ظنین می شوی، به دوستان خدا تهمت میزنی و آنان را میکشی. دوستان خدا را از خانه هاشان به دیار غربت تبعید میکنی. مردم را مجبور میکنی با پسرت که کودکی است نورس و شراب خوار و سگ باز بیعت کنند.

من تو را این گونه میبینم که خود را دچار زیان خواهی کرد، و دین خود را از دست خواهی داد؛ با رعیت خویش حقه بازی خواهی نمود؛ در امانت خود خیانت خواهی کرد؛ گوش به سخن شخص سفیه و نادان می دهی ؛ و افراد پرهیزکار را به خاطر این گونه تبهکاران دچار ترس میکنی ؛ والسّلام.

هنگامی که معاویه - لعنة اللّه عليه - نامه امام حسین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را خواند، گفت : حقیقتاً که در سینه حسین بغض و کینه ای است که من آن را نمی شناسم!

یزید به معاویه - لعنة اللّه عليهما - گفت: جوابی برای حسین بنویس که خود را کوچک ببیند و در این نامه حسین را از کارهای بدی که پدرش انجام داد، آگاه کن.

در همین موقع بود که عبداللّه بن عمرو بن عاص - لعنة اللّه عليهما، وارد شد.

معاويه - لعنة اللّه عليه - به او گفت نامه ای را که حسین نوشته، دیدی؟

گفت : مگر چه نوشته؟

وقتی معاويه - لعنة اللّه عليه - آن نامه را برایش خواند عبداللّه به معاویه گفت : چه مانعی دارد تو جوابی برای حسین بنویسی که باعث شود به چشم حقارت به خود بنگرد؟

ص: 255

عبد اللّه - لعنة اللّه عليه - این سخن را برای خوش آمد معاویه گفت.

يزيد به معاويه - لعنة اللّه عليهما - گفت: اکنون نظر من چطور است؟

معاويه - لعنة اللّه عليه - خندید و به عبداللّه - لعنة اللّه علیه - گفت : یزید هم همین عقیده

تو را دارد. عبداللّه - لعنة اللّه علیه - گفت : عقیده یزید صحیح است.

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت : نظر هر دوی شما خطا.است به نظر شما اگر من بخواهم عیوب علی را بگویم، مثلاً چه میتوانم بگویم؟ شخصی مثل من نباید عیبی را بگوید که در وجود کسی نباشد ؛ یا این که نداند چه عیبی در وجود او است. اگر من عیب شخصی را بگویم که مردم آن را نمی دانند باکی برای صاحب آن نخواهد بود و مردم به آن عیب اهمیتی نمی دهند؛ بلکه آن را تکذیب می کنند. من چگونه عیب حسین را بگویم، در صورتی که به خدا قسم عیبی در وجود او نیست. نظر من این بود که نامه ای به حسین بنویسم و او را تهدید کنم؛ سپس نظر خود را عوض کرده و تصمیم گرفتم که با وی لجاجت نکنم. (1) و در احتجاج نیز با اختلافی اندک روایت شده است. (2)

و تمنع عن ميراث احمد فاطم***و يضربها الطاغي و انت شهيدها

و ما لاخی تيم بن مرة و العلا***هل قومه في الناس إلا عبيدها

وكيف تهادى الامر حتى رقى لها***من ابن صهاك فضها و كنودها

و صبرها شورى خداعا وغيلة***فيا لك شوری ما اطیع رشيدها

و ما لابنة التيمي و البيض و الفنا***و قطع الفيافي و الجيوش تقودها

و این بنو سفیان من ملك احمد***و قد تعست في الغابرين جدودها

اتملك امر المسلمين و قد بدا***بکل زمان کفرها و جحودها

إلا يابن هند لاسقى اللّه توبة***ثويت بمثواها و لا اخضر عودها

أ تغضب جلباب الخلافة هاشما***و تطردها عنها و انت طريدها

و تقضى بها ويل لأُمّك قسوة***إلى فاجر قامت عليه شهودها

فواعجبا حتى يزيد ينالها***و هل دابة إلّا المدام وعودها

و واحزنا مما جرى لمحمد***و عترته من كل امر یکیدها

يسودها الرحمن جل جلاله***و تابی شرار الخلق ثم تسودها

فما عرفت تاللّه يوما حقوقها***و لا رعيت في الناس يوما عهودها

و ما قتل السبط الشهيدين***فاطم لعمرك إلا يوم ردّت شهودها

و ما ان ارى تطفى الجوى غير دولة***تدين لها في الشرق و الغرب صيدها

تعيد علينا شرعة الحق بهجة***تزهو بنا الدينا و يعلو سعودها

إما و الذي لا يعلم الغيب غيره***لان ذهبت يوما فسوف يعيدها

و تقدم من ارض الحجاز جنودها***تخفق في الارض العراق بنودها

فعجل رعاك اللّه ان قلوبنا***يزيد على مر الليالي وفودها

و تلك حدود اللّه في كل وجهة***معطلة من أن تقام حدودها

عليك سلام اللّه ما تسبك الحيا***و ابقلت الارضون و اخفر عودها

ای ابا الحسن! بهترین کسی هستی که بر این خاک قدم نهاد؛ در حالی که دیگران آتش کینه تو را در دل داشتند.

ص: 257

ای مولای عالم آیا تو را از منصب خلافت با دشمنی دور کردند؟ در حالی که تو ستون و عمود آن هستی.

فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) را از میراث پدری اش محروم کردند و آن شخص طاغی او را زد در حالی که تو شاهد بودی.

فرزند تیم بن مرة (ابوبكر - لعنة اللّه علیه -) را با بزرگی چه کار است؟ آیا قومش جز عبد و غلام چیز دیگری بودند؟

و چگونه امر خلافت را به سمت او هدایت نمودند و او این منصب را به دست آورد؟ از جانب ابن صهاک - لعنة اللّه علیه - بود که این امر را از بین برد و کفر نعمت نمود. و نتیجه شورای تلخ آنان (سقیفه) همراه با نیرنگ و فریبکاری بود، پس این چه شورایی است که نتوانست حق را احقاق نماید؟

و دختر التيمى (عايشه - لعنة اللّه علیها -) را با جنگ و نیزه و شمشیر چه کار؟ که حال آمده است تا لشکریان را هدایت نماید.

بنى سفيان - لعنة اللّه علیهم - را با ملک و حکومت احمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) چه کار است؟ در حالی که این پادشاهی مرزی ندارد.

آیا آنها زمام امور مسلمین را در دست میگیرند، در حالی که در هر زمان و مکانی، کفر و انکارشان آشکار بوده است؟

خداوند، ای پسر هند ! هیچ توبه ای را از تو قبول نکند، تا مرگ تو را در کام کشد.

آیا ردای خلافت را از بنی هاشم غصب میکنی و به دنبال آن هستی؟

و آن را پس از خودت به کسی می سپاری که تمامی مردم بر فسق و فجورش گواهی دهند، وای بر مادرت.

جای تعجب بسیار دارد که حتی یزیدی که شراب خوار است و همیشه به صدای موسیقی گوش می کند این منصب را به دست آورد.

پس وای از حزن و اندوه به خاطر تمامی اتفاقاتی که بر محمد و اهل بيتش - صلوات اللّه عليهم - رخ داد.

خداوند رحمان آنها را در این جایگاه قرار داده است، در حالی که پست ترین مردم آن را نمی پذیرند و خود این مقام را به دست می آورند.

ص: 258

به خدا سوگند که اینان هیچگاه حد و مرز آن را نشناختند و هر وعده ای که به مردم دادند بدان عمل نکردند.

و ای فاطمه (عَلَيهَا السَّلَامُ) به جان شما سوگند که امام حسن و امام حسین (عَلَيهِمَا السَّلَامُ) را به شهادت نرساندند مگر آن روزی که گواهان بر ولایت شهادت ندادند.

و این آتشی که در دل ماست را هیچ چیز خاموش نمی کند، مگر آن دولتی که شرق و غرب عالم را به زیر فرمان خود برد.

و حق را به صاحبانش میسپارد و جلوه دین را باز میگرداند و همه را خوشبخت مینماید.

و قسم به آن که غیب را جز او نداند، اگر این امر خلافت روزی از دست رفت، ولی به زودی دوباره به دست صاحبانش خواهد رسید.

و سربازانش از سرزمین حجاز پیشروی می کنند و دشمنان در عراق، در مقابلش زانو می زنند و شکست می خورند.

پس عجله کن خدا به تو برکت دهد که دلهای ما منتظر قدومت هستند در هر شب و روزی. و حدود خدا در هر نقطه ای که نگاه میکنی تعطیل شده است و هیچ کس نیست که آنها را زنده کند.

درود خدا بر شما باد تا زمانی که زندگی هست بر روی زمین.

که مادر معاویه - لعنة اللّه عليهما - بود، از عایشه - لعنة اللّه عليها - خواست از پیامبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) راجع به خوابی (که دیده بود) سؤال کند.

پیغمبر اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )به عایشه - لعنة اللّه عليها - فرمودند به او بگو خواب خود را نقل کند.

هند - لعنة اللّه علیها - گفت : گویا در عالم خواب دیدم آفتاب از بالای سرم طلوع نمود و ماه از فرج من خارج شد و گویا ستاره ای که سیاه بود از ماه خارج گردید و به آن آفتاب کوچکی که از آفتاب بزرگ خارج شده بود، حمله کرد و آن را بلعید ؛ آنگاه افق به خاطر بلعیده شدن آن آفتاب، سیاه گردید. سپس ستارگانی دیدم که از آسمان، و ستارگان دیگری که سیاه بودند از زمین ظاهر شدند و ستارگان سیاه، کلیه افق زمین را احاطه نمودند.

چشمان مبارک رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) از شنیدن این خواب اشکبار شد و فرمودند: «او هند است» و دو مرتبه به هند - لعنة اللّه عليها - فرمودند:

فقد جددت على احزاني ونعيت إلى احبابي ؛

غم و اندوه مرا تجدید نمودی و خبر مرگ محبوبان مرا به من دادی.

هنگامی که هند - لعنة اللّه عليها - خارج شد، پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود :

اللهم العنها والعن نسلها ؛

بار خدایا هند - لعنة اللّه عليها - و نسل وی را لعنت کن

وقتی راجع به تعبیر آن خواب از رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) جویا شدند، فرمودند:

فقال اما الشمس التي طلعت عليها فعلى بن ابى طالب والكوكب الذي

ص: 260

خرج من القمر اسود فهو معاوية مفتون فاسق جاحد اللّه و تلك الظلمة التي زعمت ورأت كوكبا يخرج من القمر اسود فشد على شمس خرجت من الشمس اصغر من الشمس فابتلعتها فاسودت فذلك ابنى الحسين يقتله ابن معاوية فتسود الشمس ويظلم الافق واما الكواكب المسودة في الارض احاطت الارض من كل مكان فتلك بنو امية.

آن آفتابی که بالای سر او طلوع نمود علی بن ابی طالب است. و آن ستاره سیاهی که نظیر ماه بود معاویه است که فتنه انگیز و فاسق و منکر خدا است ؛ و آن ظلمت و ستاره سیاهی که از ماه خارج شد و بر آن آفتاب کوچک حمله کرد و آن را بلعید و افق زمین سیاه شد، پسر معاويه (يعنى يزيد - لعنة اللّه علیهما) است که فرزندم حسین را شهید می کند و آفتاب به خاطر شهادتش سیاه و افق زمین تاریک خواهد شد؛ اما آن ستارگان سیاهی که کلیه زمین را احاطه کردند بنی امیه خواهند بود. (1)

پدرش نبندند) و در هیچ کار شایسته ای مخالفت فرمان تو نکنند، با آنها بیعت کن و برای آنان از درگاه خداوند آمرزش بطلب که خداوند آمرزنده و مهربان است!

و روایت شده است که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بر روی کوه صفا از آنان بیعت گرفت. و عمر - لعنة اللّه علیه - پایین تر از او قرار داشت. و هند دختر عتبه - لعنة اللّه علیها - از ترس آنکه مبادا پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) او را بشناسد، نقاب زده و ناشناس در میان زنان بود.

او

هنگامی که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود : «با شما بر این اصل بیعت می کنم که ذره ای به خداوند شرک نورزید». هند - لعنة اللّه علیها - گفت : «تو از ما پیمانی می گیری که ندیدیم آن را بر مردان قرار دهی و علت این سخن آن بود که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آن روز با مردان تنها بر اسلام و جهاد بیعت کرد.

پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: «و دزدی نکنید». هند - لعنة اللّه عليها - گفت : «ابوسفیان مردی بخیل است و من چیزهایی از مال او برداشته ام و نمی دانم که آیا بر من حلال می کند یا نه؟».

ابوسفيان - لعنة اللّه علیه - گفت: هر چیزی که برداشته ای در آنچه که گذشته است و آنچه که سپری شده است، بر تو حلال است.

در این هنگام رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) خندیدند و او را شناختند و به او فرمودند: «به یقین تو باید هند دختر عتبه باشی؟».

او پاسخ داد: «آری ای رسول خدا ((صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) اکنون که مرا شناختی) از آنچه در گذشته واقع شده است، در گذر که خدا هم از تو بگذرد».

پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود: «و زنا نکنید».

هند - لعنة اللّه علیها - بار دیگر گفت: «آیا زن آزاد زنا می کند»؟ چون هند - لعنة اللّه عليها - این سخن را گفت، عمر بن خطاب - لعنة اللّه عليه - به خاطر اتفاقی که میان او و هند - لعنة اللّه عليها - در ایام جاهلیت به وقوع پیوسته بود، لبخند زد. (1)

ص: 262

پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمود : «و فرزندانتان را نکشید».

هند - لعنة اللّه علیها - گفت : «آنان را در هنگام کودکی پروراندیم و شما آنها را در بزرگی کشتید؛ و شما و آنها (به کار خود آگاهترید و این سخن را از آن رو گفت

که پسر او حنظله بن ابوسفيان - لعنة اللّه عليهما - در روز بدر به دست حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) کشته شده بود. در این هنگام عمر - لعنة اللّه علیه - چنان خندید که از شدت آن بر روی

زمین دراز کشید و پیامبر نیز لبخند زد.

و هنگامی که فرمود: «بهتان و تهمت نزنيد. هند - لعنة اللّه علیها - گفت : به خدا سوگند که بهتان، زشت و ناپسند است و تو ما را جز به حق و راستی و بزرگیهای اخلاقی فرمان نمی دهی.

و چون فرمود و در هیچ کار شایسته ای مخالفت فرمان من نكنيد». هند - لعنة اللّه علیها - گفت : ما این جا اینگونه ننشستیم که در دلمان قصد نافرمانی از تو در چیزی را داشته باشیم. (1)

گفتند : در این ساعت نمی توانید او را ببینید که هم اکنون سرگرم باده گساری است و تا صبح شراب می آشامد. ما که هشتاد تن بودیم به خاطر دیدار او شب را همانجا ماندیم. پس از آنکه نماز صبح را خواندیم به خانه وحشي - لعنة اللّه عليه - رفتيم. پیرمردی فرتوت شده بود و برای او تشکچه ای که فقط خودش روی آن جا می گرفت، گسترده بودند. به او گفتیم درباره کشتن حمزه و مسیلمه برای ما حرف بزن؛ خوشش نیامد و سکوت کرد؛ گفتیم ما فقط به خاطر تو دیشب را این جا مانده ایم.

گفت: من برده جبیر بن مطعم بن عدی (1) بودم ؛ چون مردم برای جنگ احد راه افتادند مرا خواست و گفت: حتماً به یاد داری و دیدی که طعیمه بن عدی (2) را در جنگ بدر حمزه بن عبدالمطلب کشت و از آن روز تاکنون زنهای ما گرفتار اندوه شدیدی هستند ؛ اگر حمزه را بکشی آزاد خواهی بود.

ص: 264

من با مردم بیرون آمدم و با خود چند زوبین (1) داشتم؛ هرگاه از کنار هند دختر عتبه می گذشتم میگفت : ای آبادسمه! امروز باید انتقام بگیری و دلها را خنک کنی. (2)

چون به احد رسیدیم حمزه را دیدم که سخت به مردم حمله می کند و سراز پا نمی شناسد، من برای او پشت درختی کمین کردم حمزه مرا دید و آهنگ من کرد ولی همان دم سباع خزاعی (3) راه را بر او بست، حمزه آهنگ او کرد و گفت : تو هم ای پسر برنده چوچوله ها (4) کارت به آنجا کشید که به ما حمله کنی، جلو بیا.

ابن ابی الحدید در این باره می گوید: در انجام این جنایت هولناک دو نفر وحشی را تشویق و ترغیب نمود :

ص: 265

حمزه به او حمله کرد و پاهایش را کشید و او را بر زمین کوبید و کشت و شتابان آهنگ من کرد ولی گودالی پیش پای او قرار داشت که لغزید و در آن افتاد. (1) من زوبینی پرتاب کردم که به زیر نافش خورد و از میان دو پایش بیرون آمد و او را کشت. (2) خود را به هند دختر عتبه رساندم و خبر دادم. او جامه های گرانبها و زر و زیور خود را به من داد، بر ساقهای پای هند دو خلخال از مهرههای ظفار بود و دو دستبند سیمین و چند انگشتری بر انگشتان پای خود داشت که همه را به من بخشید. (3)

هند - لعنة اللّه علیها - در آن روز خود را بالای سنگی که مشرف بر آوردگاه بود رساند و با صدای بلند این ابیات را خواند :

نحن جزیناکم بيوم بدر***الحرب بعد الحرب ذات سعر

ما كان عن عتبة لي من صبر***ولا أخي و عمه و بكرى

شفیت نفسی و قضیت نذری***شفيت وحشی غلیل صدری

فشكر وحشى على عمرى***حتى ترم أعظمي في قبري

ما شما را در قبال جنگ بدر مکافات کردیم و جنگ پس از جنگ دارای سوزش و التهاب است.

مرا از عتبه و برادرم و عمویش و پسر نوجوانم یارای شکیبایی نیست.

خود را تسکین دادم و نذرم را بر آوردم وحشی جوشش سینه ام را شفا بخشید.

در تمام عمر سپاسگزاری از وحشی بر عهده من است تا آنگاه که استخوان هایم در گورم از هم بپاشد.

محمد بن اسحاق می گوید و از جمله اشعار دیگری که هند دختر عتبه - لعنة اللّه عليها - در جنگ احد رجز خوانی کرده است این ابیات است :

شفيت من حمزة نفسي بأحد***حين بقرت بطنه عن الكبد

أذهب عنى ذاك ماكنت أجد***من لوعة الحزن الشديد المعتمد

و الحرب تعلوكم بشؤبوب برد***نقدم إقداما عليكم كالأسد

در جنگ احد خود را از حمزه تسکین دادم و شکمش را از ناحیه جگرش دریدم.

این کار اندوه گران و دردانگیز مرا زدود.

جنگ شما را همچون باران آمیخته با تگرگ فرو گرفت ؛ ما همچون شیران بر شما حمله آوردیم.

محمد بن اسحاق می گوید : صالح بن کیسان برای من نقل کرد که گفته اند، عمر بن خطاب - لعنة اللّه عليه - به حسان ثابت (1) گفت ای ابا الفریعه ای کاش شنیده بودی که هند چه می گفت؟ و ای کاش سرمستی او را دیده بودی که چگونه روی سنگی ایستاده بود و رجز خوانی می کرد؛ و ای کاش میشنیدی که چگونه کاری را که نسبت به حمزه انجام داده است بازگو می کرد.

حسان گفت : به خدا سوگند همان هنگام که در کوشک و برج بودم، زوبین را دیدم که در هوا به حرکت آمد و با خود گفتم این سلاح از اسلحه عرب نیست و گویا همان زوبین به حمزه پرتاب شده است و دیگر چیزی نمی دانم.

ص: 268

اینک برخی از گفتار هند - لعنة اللّه علیها - را برای من بگو تا شر او را از شما کفایت کنم.

عمر - لعنة اللّه عليه - برخی از اشعار هند - لعنة اللّه علیها - را برای حسان خواند و حسان ابیات زیر را در هجو هند دختر عتبه - لعنة اللّه عليهما - سرود :

أشرت لكاع و كان عادتها***لؤما إذا أشرت مع الكفر

أخرجت مرقصة إلى أحد***في القوم مقتبة على بكر

بكر ثفال لا حراك به***لا عن معاتبة و لا زجر

أخرجت ثائرة محاربة***بأبيك و ابنك بعد في بدر

و بعمك المتروك منجدلا***و أخيك منعفرين في الجفر

فرجعت صاغرة بلا ترة***منا ظفرت بها ولا وتر

آن زن فرو مایه، سرمستی و شادی کرد و خوی او فرو مایگی است که با کفر، مستی کرده است.

ای هند در میان مردان رقص کنان به احد آمدی؟ در حالی که بر شتر محمل بسته بودی. شتری سنگین که از تازیانه و فریاد، از جای بر نمیخاست.

خونخواهی پدر و پسرت که در بدر کشته شدند تو را به میدان جنگ آورد!

و نیز خونخواهی عمویت، که در جنگ مزبور برهنه افتاده بود و لباسهایش را برده بودند ؛ و همچنین برای انتقام خون برادرت که با آن چند تن دیگر در گودالی به خون آغشته و به رو درافتادند.

و سرانجام کار همراه با خواری بازگشتی و به انتقام نایل نشدی و پیروزی را در آغوش نگرفتی!

[هان که فراموش کردی آن رفتار زشتی که از تو سر زد. وای بر تو! زشتی ای که در روزگاران به یاد خواهد ماند قابله ها گفته اند هند از زنا پسر کوچکی به دنیا آورده است!!].

و همچنین در هجو هند - لعنة اللّه علیها - گفته است :

لمن سواقط ولدان مطرحة***باتت تفحص في بطحاء أجياد

ص: 269

باتت تمخض لم تشهد قوابلها***إلا الوحوش و إلا جنة الوادى

يظل يرجمه الصبيان منعفرا***و خاله و أبوه سيدا النادى

از آن کیست بچه هایی که به صحرا افتاده؟ و در ریگزار اجیاد پا به زمین میسایند؟ درد زائیدن او را فراگرفت، آنگاه فرزند خویش را به دنیا آورد. در حالی که قابله ای نداشت جز وحوش صحرا و جنیان بیابان!

این کودکان در خاک به رو افتاده بودند، در صورتی که دایی و پدر آن زن، شیخ و رئیس قبیله بودند. (1)

ابن ابی الحدید می گوید و ابیات دیگری که چون فحش و دشنام است از آوردن آن می گذرم. (2)

ما دختران ستاره صبحگاهیم اگر پیروزمندانه پیشروی کنید، آغوش میگشاییم و بسترها میگسترانیم! اگر به میدان نبرد پشت کنید و شکست را پذیرا شوید، ما نیز از شما روی برمیگردانیم و دوری می کنیم. آنگاه به فراقی مبتلا می شوید که در آن اثری از مهر و وفا دیده نشود. (1)

را باز گذاشته بودند و از من خواست که برایش طلب بخشش نمایم ؛ (پس گفتم: خداوند او را نبخشد).

و همانا حضرت می فرمود :

وادی ضجنان یکی از وادی های دوزخ است. (1)

• مالک بن عطیه از حضرت صادق (عَلَيهِ السَّلَامُ) نقل کرد که فرمودند:

با پدرم در راه میرفتم و ما دو شتر داشتیم؛ همین که به سرزمین ضجنان رسیدیم، مردی نمودار شد که زنجیری به گردن داشت ؛ فریاد زد: یابن رسول اللّه ! به من آب بدهید خدا شما را سیراب کند.

مرد دیگر از پی او می آمد، زنجیر را کشیده، گفت : یابن رسول اللّه ! مبادا به این شخص آب بدهید، خدا او را سیراب نکند پدرم توجهی به من نموده و فرمود: جعفر این مرد را شناختی؟ او معاویه است. (2)

داشت که برای من نامهای قرائت کرد که معاویه - لعنة اللّه علیه - برای زیاد - لعنة اللّه عليه - نوشته بود: (1)

«اما بعد، برایم نوشته ای که از عرب بپرسم گرامی ترین و خوارترین آنان، نزدیکترین و دورترین آنان ایمن ترین و بر حذرترین آنان کیست؟

و من ای برادرم آگاه ترین مردم به عرب هستم به این قبله از یمن بنگر، در پیدا آنها را گرامی بدار و در پنهان خوارشان کن ؛ من با آنها چنین می کنم، در مجالسشان گرامیشان میدارم و در خفا خوارشان می کنم آنها نزد من بد حال ترین هستند و فضل و عطای تو برای غیر آنان در خفا از آنان باشد.

و به ربيعه بن نزار بنگر و امیرانشان را گرامی و عامه آنان را خوار بدار که عامه آنان تابع اشراف و سروان آنان است.

به مضر (2) بنگر و گروهی از آن را با گروهی دیگر بزن که در میان آنها خشونت، کبر و نخوت شدیدی است ؛ و تو چون چنین کنی و برخی از آنها را به وسیله برخی دیگر بزنی، برخی از آنها تو را در مقابل برخی دیگر حفاظت می کند و در مقابل آنها به کلام بدون عمل و به ظن بدون یقین راضی نباش.

و به موالی و غیر عربی که اسلام آوردند بنگر، پس با سنت عمر بن خطاب با آنان

ص: 273

برخورد کن و در آن حقارت و ذلت آنان است که عرب با آنان ازدواج کند و آنها با عرب ازدواج نکنند؛ (1) عرب از آنها ارث میبرد و آنها از عرب ارث نمی برند ؛ (2) و در بخشش و روزی آنها، برآنان کوتاهی کنی؛ و در معادن مقدم شوند تا راه را آباد کنند و درختان را قطع کنند ؛ و هیچ یک از آنها در نماز بر عرب امامت نکند؛ و هیچ یک از آنان تا زمانی که عرب حاضر است، در صف نخست مقدم نشود مگر این که صف کامل نشود؛ و هیچ یک از آنان را بر بخشی از بخشها و یا شهری از شهرهای مسلمانان نگمار ؛ و هیچ یک از آنان قضاوت و احکام مسلمانان را عهده دار نشود؛ که این سنت و سیره عمر درباره آنان است که خداوند او را درباره امت محمد و به ویژه بنی امیه بهترین جزا عطا فرماید.

به جانم سوگند! اگر عمل او و رفیقش و قدرت و صلابت آن دو در دین نبود، قطعاً ما و تمامی این امت، بردگان بنی هاشم بودیم و خلافت را یکی بعد از دیگری به ارث می بردند، چنانکه اهل کسری و قیصر به ارث می بردند؛ اما خداوند - عزوجل - آن را از بنی هاشم خارج و یک مرتبه در میان بنی تمیم بن مره قرار داد، سپس به سوی عدي بن كعب (3) بیرون برد در حالی که در قریش قبیله ای ذلیل تر و پست تر از این دو نیست، پس ما در آن طمع کردیم و ما از آن دو و فرزندان آنها نسبت به آن محق تر بودیم، زیرا در میان ما ثروت و عزت بود و ما در خویشاوندی از آن دو به رسول اللّه نزدیکتر بودیم.

سپس رفیقمان عثمان با شورا و رضایت عامه بعد از شور سه روزه از میان شش نفر به آن دست یافت و افراد پیش از او بدون شورا به آن دست یافتند. و زمانی که

ص: 274

رفیقمان عثمان مظلومانه کشته شد به آن دست یافتیم زیرا کسی که مظلومانه کشته شود، خداوند برای ولی او قدرتی قرار داده است.

و به جانم سوگند برادر اگر عمر دیه بردگان و عجم (ایرانیان) را نصف دیه اعراب قرار میداد به تقوی نزدیکتر بود زیرا عرب بهتر است از عجم و اگر راهی بر آن می یافتم و امید داشتم که عامه آن را بپذیرند، قطعاً چنین می کردم و اما من فاصله زیادی از جنگ ندارم و از تفرقه و اختلاف مردم بر خود می ترسم و آنچه که عمر درباره آنان وضع کرده است، برای تو بس است و این حقارت و ذلتی برای آنان است.

پس چون این نوشته من به تو رسید، عجم را خوار و ذلیل کن و آنها را دور کن و از هیچ یک از آنان کمک نگیر و حاجت آنان را برآورده نکن، که به خدا سوگند تو پسر ابوسفیان هستی و از صلب او خارج شدی و پیش از این با تو صحبت کرده بودم». (1)

ص: 275

و در آن هنگام در حالی که با اهل این بیت (بنی امیه - لعنة اللّه عليهم -) دشمنى می کردی به او گفتی : می ترسم که این عجمها به کمک علی قیام کنند، پس بپا خیزند و حکومت تو را از بین ببرند؛ پس از آن خودداری کن و به یاد ندارم ای برادرم، کودکی در آل ابوسفیان زاده شده باشد که برای آنان شوم تر از تو باشد، زمانی که عمر را از رأیش منصرف کردی و او را از آن کار بازداشتی.

تو به او گفتی که از علی بن ابی طالب شنیده ای که می گوید : «لتضر بنكم الأعاجم على هذا الدين عودا كما ضربتموهم عليه بدءا ؛ عجم ها برای بازگرداندن شما به دین اسلام، با شما به نبرد برمی خیزند، چنانکه شما برای اسلام آوردن در میانشان شمشیر کشیدید».

و همچنین گوید: «ليملأن اللّه أيديكم من الأعاجم ثم ليصيرن أشداء لا يفرون، فليضربن أعناقكم وليغلبنكم على فيئكم ؛ خداوند متعال اطراف شما را از عجم آکنده می کند و آنها شیری می شوند که نمی گریزند و گردنتان را می زنند و بر غنائم شما غلبه می یابند». (1)

و عمر به تو گفت: من این مطلب را از علی شنیده بودم که از رسول اللّه روایت می کرد؛ این همان مطلبی است که مرا به نوشتن برای رفیقت ابوموسی اشعری درباره قتل آنان فرا خواند، در حالی که مصمم بودم برای کارگزارانم در سایر شهرها بنویسم.

ولی تو به عمر گفتی امیر مؤمنان انجام نده که من مطمئن هستم علی، آنها را

ص: 277

به یاری خویش فرا می خواند؛ در حالی که آنها بسیارند و تو از شجاعت او و اهل بیتش و دشمنی او با خود و رفیقت آگاهی ؛ پس او را از آن منصرف کردی.

و با خبر شدم که تو او را فقط از روی تعصب منصرف کرده ای و او را از روی ترس از نظرش برنگردانیدی (یعنی تو به خاطر این که طرفدار حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ)بودی او را ترسانده ای).

و به من گفته شده که تو آن را در زمان حکومت عثمان برای علی ذکر کرده ای ؛ پس به تو خبر داده است که اصحاب پرچمهای سیاه که از جانب خراسان روی می کنند، همان عجمها هستند و آنها بر ملک بنی امیه غلبه می یابند و آنها را هر کجا رفته باشند و پراکنده شده باشند، میکشند. (1)

پس برادرم! اگر تو عمر را از نظرش منصرف نکرده بودی، سنتی جاری می شد

ص: 278

و خداوند آنها را نابود می کرد و ریشه آنان را بر می کند و خلفای بعد از او به وی اقتدا می کردند، تا اینکه هیچ کس از آنان باقی نمیماند، که آنها آفت دین هستند و چه بسیار است آنچه که عمر در این امت برخلاف رسول اللّه وضع کرد و مردم بر اساس آن از او پیروی کردند و به آن تمسک جستند و این هم یکی از آنهاست.

و از جمله آنهاست : تغییر دادن مقام ابراهیم از موضعی که رسول اللّه در آن قرار داده بود؛ صاع و مد پیمانه رسول اللّه را تغییر داد و بر آن افزود؛(1) و نهی کردن جنب از تیمم ؛ (2) و موارد فراوان مختلف، (3) بیش از هزار مورد که بزرگترین و محبوب ترین آنها و چیزی که بیش از همه، چشم ما را روشن نمود، برکندن خلافت از بنی هاشم و از اهل آن و معدن آن بود، زیرا خلافت جز شایسته آنان نیست و زمین اصلاح نمی شود جز با آنان و چون این نامه ام را خواندی، آنچه در آن است پنهان کرده و آن را پاره کن.

كاتب زیاد - لعنة اللّه علیه - گفت: زمانی که زیاد نامه را خواند آن را بر زمین زد. سپس به من روی کرد و گفت: «وای بر من از آنچه که از آن خارج شدم و در آن داخل شدم، من از شیعه آل محمّد بودم و در شیعه آل شیطان و حزب او وارد شدم و در شیعه او کسی است که چنین نامه ای می نویسند. به خدا سوگند مثل من، مثل ابلیس است که از روی کبر، کفر و حسادت ابا و رزید که برای آدم سجده کند».

ص: 279

سلیم گوید: عصر نکردم تا این که نامه او را نوشتم و چون شب شد، نامه را خواست و آن را پاره کرد و گفت : هیچ یک از مردم از این نامه آگاه نشود و نمی دانست که من نسخه ای از آن نوشتم. (1)

سبب نزول این آیات آن است که رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در روز غدیر خم به بیعت حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) فراخواند و زمانی که به مردم ابلاغ کرد و آنچه که خداوند اراده کرده که به آنان خبر دهد را در خصوص حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) به آنان خبر داد، مردم بازگشتند ؛ پس معاویه بر مغیرہ بن شعبه و ابوموسی اشعری - لعنة اللّه عليهم - تکیه داد ؛ پس به سوی قومش خرامان رفت در حالی که میگفت: «به خدا سوگند هرگز ولایت را برای علی اقرار نمی کنیم و گفته محمّد را تأیید نمی کنیم. پس خداوند نازل فرمود: ﴿فَلَا صَدَّقَ وَلَا صَلَّى...).

پس رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) به قصد اعلام برائت از او از منبر بالا رفت و خداوند نازل فرمود:

(لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ﴾ ؛ (1)

زبانت را به خاطر عجله برای خواندن آن [قرآن] حرکت مده.

پس رسول اللّه (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) سکوت کرد و نام او را بر زبان نیاورد. (2)

داده است و همه پرهیزکاران از آغاز تا پایان بر این روش بوده اند، ای مردم همانا آخرت وعده راست است که در آن پادشاهی قاهر حکومت میفرماید، دنیا سفره آماده ای است که نیکوکار و تبهکار از آن می خورند، و بر آن کس که شنوا و مطیع فرمان خداوند است اعتراضی نیست و برای آن کس که شنوا و فرمانبردار کسی است که نسبت به خدا سرکش است، هیچ دلیل و حجتی وجود ندارد. و همانا «لا طاعة لمخلوق في معصيه الخالق ؛ (1) جایز نیست که برای پیروی از مخلوق، معصیت خالق را کرد و چون خداوند نسبت به مردمی اراده خیر فرماید نیکان ایشان را به امیری برایشان و فقیهان آنان را به قضاوت بر آنان می گمارد و اموال را در دست بخشندگان ایشان قرار می دهد؛ و چون نسبت به مردمی اراده شر فرماید، سفلگان آنان را به امیری برایشان و نادانان را به قضاوت بر آنان میگمارد و اموال را در دست بخیلان ایشان قرار می دهد.

یکی از نشانه های صالح بودن امیران این است که همنشینان ایشان به صلاح و درستی باشند.

شداد بن اوس به معاویه - لعنة اللّه علیه - نگریست و گفت: «ای معاویه ! آن کس که با گفتن حق تو را به خشم آورد، برای تو خیرخواهی کرده است و آن کس که با باطل تو را خشنود کند، نسبت به تو غش ورزیده است».

معاويه - لعنة اللّه عليه - سخن او را قطع کرد و دستور داد او را از منبر فرود آورند. سپس نسبت به او مهربانی کرد و فرمان داد مالی به او بدهند و چون شداد آن مال را گرفت، معاویه - لعنة اللّه علیه - گفت: «آیا من از همان بخشندگانی که گفتی نیستم؟». شداد گفت: «اگر مال خودت هست و آن را به حلال کسب کرده ای و از اموال مسلمانان نیست و از راه فضیلت بخشیده ای، آری هستی ولی اگر از اموال مسلمانان است که از پرداخت آن به ایشان خودداری کرده ای، آنان را با گناه به چنگ آورده ای

ص: 282

و با اسراف هزینه کرده ای که خداوند متعال می فرماید: ﴿إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ) ؛ (1) همانا تبذیر کنندگان برادران شیطان هایند». (2)

و حضرت قطعه زمینی به او داد و به معاویه - لعنة اللّه عليه - دستور دادند که به همراه او برود و زمین را به او نشان دهد و از او پذیرایی کند و (مالکیت) آن زمین را برای او بنویسد ؛ پس به همراه او خارج شد و روز در وسط بود و معاویه - لعنة اللّه عليه - پشت شتر پا برهنه می رفت و ریگهای داغ پاهایش را میسوزاند، پس به او گفت : من را در عقب خود سوار کن.

وائل گفت: تو بدان پایه نرسیده ای که با ملوک بر یک شتر نشینی

گفت : پس کفشت را به من ده. گفت : ای پسر ابوسفیان بخل من را مانع نیست ولی خوش ندارم به مردم یمن خبر رسد که تو کفش من را پوشیده ای ولی میتوانی در سایه شتر من راه بروی و این افتخار برای تو بس است

گفته اند: وائل زنده ماند تا حکومت معاویه - لعنة اللّه عليه - را درک و معاویه - لعنة اللّه علیه او را بر تخت خود نشاند. (1)

و پاس داشتن حق خویشاوندیش سفارش می کنم؛ کسی که دلها به او گرایش دارد و هوای مردم به سوی اوست و چشم ها بر او نگران است و او حسین بن علی است. بخش مهمی از بردباری خود را ویژه او قرار بده و مقدار درخوری از مال خود را مخصوص او گردان و او را از روح زندگی بهره مند ساز و به روزگار خود هر چه را که او خوش می دارد به او برسان. کسان دیگر جز او، سه شخص اند و عبارت اند از :

عبداللّه بن عمر، مردی که عبادت بر او چیره است و خواهان دنیا نیست مگر آن که دنیا آرام و فرمانبردار به سویش بیاید و در آن باره به اندازه خون گرفتن هم خون به زمین نریزد.

و عبدالرحمان بن ابی بکر (1) که چون شتر مرغان جوان است نه یارای برداشتن بار سنگین دارد و نه امکان جهش ؛ وانگهی شریف نیست و یارانی هم ندارد.

و عبداللّه بن زبیر که او گرگ حیله گر و روباه فریبکار است، همه کوشش و عزم خود را و تمام حیله و مکر خویش را در مورد او به کار بند و خشم و هجوم خود را سوی او برگردان و در هیچ حال بر او اعتماد مکن که چون روباه است. به هنگام درماندگی برای فریب خرامان می رود و به هنگام آزاد بودن، همچون شیر است که با گستاخی حمله می آورد.

اما کسان دیگر پس از این گروه را چنان رفتار کرده ام که امتها را برای تو زیر پا نهاده ام و گردن های منابر را برای تو زبون ساخته ام و همه آنان را که به تو نزدیک یا از تو دورند کفایت کرده ام ؛ برای مردم چنان باش که پدرت برای آنان بود تا آنان هم با تو چنان باشند که با پدرت بودند. (2)

ص: 285

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت :

ای پسر صوحان! ساکت باش به خدا قسم اگر من هیچ جرعه غیظ و غضبی را نیاشامیده بودم که از حلم افضل و از کرم نیکوتر باشد، مخصوصاً در مقابل شخصی مثل تو و صاحبان تو، سخن خود را تکرار نمی کردید.

صعصعه پس از این جواب نشست و معاويه - لعنة اللّه عليه - این شعر را سرود

قبلت جاهلهم حلما وتكرمة***والحلم عن قدر في فضل من الكرم م

ن جاهل آنان را از باب حلم و بزرگواری پذیرفتم و بردباری در عین قدرت، از کرم برتر است. (1)

اما این که گفتی این زمین، زمین انبیا و فرستادگان است، افرادی که منافق و مشرک و ستمکار به شمار می رفتند، در این زمین بیشتر از پیامبران و فرستادگان بودند. اما اینکه میگویی این زمین زمین حشر و نشر است، دوری محشر برای شخص مؤمن ضرری ندارد، و نزدیک بودن محشر برای شخص منافق ثمری نخواهد داشت.

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت: «اگر ابوسفیان، پدر همه مردم بود، احدی از مردم وجود نداشت مگر این که رشید و با کیاست بود».

صعصعه گفت :

حضرت آدم که بهتر از ابوسفیان است پدر این مردم می باشد و با این حال در میان مردم احمق، منافق، تبهکار، فاسق، ناقص العقل و مجنون وجود دارد.

معاويه - لعنة اللّه عليها - خجالت زده شد. (1)

این دلیلی که شما برای مقام خلافت میآورید مردم را دچار اشتباه کرده است ؛ شما میگویید: ما اهل بیت پیامبر هستیم چرا باید مقام خلافت، نصیب غیر ما شود. این سخن شما شبهه ای است که به حق شباهت دارد و کمی شبیه به عدالت است، ولی این طور نیست که شما گمان میکنید، زیرا مقام خلافت به رضایت عموم و با مشورت های خصوصی در میان قبایل قریش دور می زند. ما نشنیده ایم که مردم بگویند کاش بنی هاشم سرپرست و ولی ما بودند! یا اگر بنی هاشم سرپرست ما بودند برای دنیا و آخرت ما بهتر بود. اگر شما آن چنان که میگویید، قبلاً از مقام خلافت کناره گیری کرده و زهد ورزیده بودید، امروز برای رسیدن به آن نمی جنگیدید. ای بنی هاشم! اگر شما صاحب خلافت می شدید مردم را از عذاب قوم عاد و صاعقه قوم ثمود زودتر هلاک می کردید.

ابن عبّاس گفت :

اما این سخن تو ای معاویه که میگویی : ما به نبوت استدلال کرده و می گوییم : مقام خلافت از ماست، صحیح است؛ اگر مقام خلافت شایسته مقام نبوت نباشد، پس سزاوار کیست؟

اما این که گفتی مقام خلافت و نبوت با یکدیگر جمع نمی شوند. پس معنی این آیه چیست که خدا می فرماید: ﴿أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَىٰ مَا آتَاهُمُ اللّه مِنْ

ص: 289

فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا) ؛ (1) يا این که آنها نسبت به مردم [ پیامبر و خاندانش - صلوات اللّه عليهم -] و بر آنچه خدا از فضلش به آنان بخشیده، حسد می ورزند؟ ما به آل ابراهیم، (که یهود از خاندان او هستند نیز) کتاب و حکمت دادیم؛ و حکومت عظیمی در اختیار آنها [ پیامبران بنی اسرائیل ] قرار دادیم.

معنی کتاب، نبوت ؛ و معنی حکمت، اخبار و سنت ؛ و معنی ملک، مقام خلافت است. ما آل ابراهیم (عَلَيهِ السَّلَامُ) هستیم و حکم این مقام، تا قیام قیامت در حق ما جریان خواهد داشت.

اما این که ادعا میکنی و میگویی : دلیل و برهان، مردم را دچار اشتباه می کند، دلیل و حجت ما از آفتاب درخشنده تر و از ماه نورانی تر است ؛ زیرا قرآن خدا با ما و سنت و اخبار پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) در میان ماست. تو این مطالب را خوب می دانی، ولی چون ما برادر و جد و دایی و عموی تو را کشته ایم، لذا نسبت به ما بی عاطفه و روی گردان هستی. برای بزرگترین مانع ها و ارواحی که در جهنم هستند، گریان مباش؛ و برای خونهایی که شرک و کفر ریختن آنها را حلال و دین آنها را ناچیز دانسته، خشمناک نباشید.

اما اینکه مردم از ما بریدند و در اطراف ما جمع نشدند، محرومیت ایشان از ما، بیشتر است از محرومیت ما از ایشان است؛ محصول هر امری که حاصل گردد حقانیت آن ثابت و باطل آن بر طرف خواهد شد.

اما در مورد افتخار تو به خلافتی که نابود خواهد شد و تو از راه باطل آن را تصاحب نموده ای، فرعون هم قبل از تو به این مقام رسید ؛ ولی خدا او را هلاک کرد.

ای بنی امیه شما هیچ روزی خلافت نمیکنید مگر اینکه ما بعد از شما دو روز خلافت خواهیم کرد، شما هیچ ماه و سالی خلافت نخواهید نمود مگر اینکه ما دو ماه و دو سال خلافت می کنیم.

اما اینکه گفتی : اگر ما خلافت می کردیم، خلافت ما، مردم را از طوفان قوم

ص: 290

عاد و صاعقه قوم ثمود زودتر نابود می کرد قرآن خدا این سخن تو را تکذیب می کند ؛ زیرا می فرماید: ﴿وَ ما أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ) ؛ (1) ما تو را نفرستادیم مگر اینکه رحمتی برای اهل عالم باشی.

ما اهل بیت نزدیک محمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هستیم تو که طوق بندگی بر گردن مسلمین نهاده ای بیشتر ایشان را عذاب میکنی ؛ چنان که ظاهر و هویدا است. به زودی بعد از تو پسرت و فرزندان پدرت، مالک الرقاب مردم می شوند و مردم را زودتر از عذاب قوم عاد نابود خواهند کرد. سپس خدای توانا انتقام دوستان خود را خواهد گرفت و عاقبت نیک از آن پرهیزکاران خواهد شد. (2)

یکی از مردم کوفه که خود را در میان شامیان جای داده و به مجلس درآمده بود، از آخر مجلس برجست و گفت :

ای معاویه در باب علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) از کسانی سخن میپرسی که در گمراهی خویش سرگردانند و دنیا را بر آخرت ترجیح داده اند ؛ به خدا سوگند اینان را اگر از مسائل دینشان بپرسی در جواب درمانند ؛ چگونه توانند علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) و فضایل او را بشناسند. اکنون به من گوش فراده تا بگویم حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) کیست آنسان که نه تو فضایل او را انکار توانی کرد و نه آنکه بر دست راستت نشسته یعنی عمرو بن عاص.

به خدا سوگند! او مردی است کریم الاصل و سرفراز ؛ خدا به وجود او بنیاد فساد بر افکند و اساس شرک در نوردید و شیطان و دوستان او را فرود افکند ؛ و کاخ ستم سرنگون نمود؛ و بساط عدل بگسترد؛ و زبان دین بر گشاد ؛ و چشمه سار آن دلپذیر ساخت ؛ و تاریکی ها را روشن نمود؛ و ستمدیدگان را یاری کرد ؛ و بنای نفاق را فرو ریخت ؛ و از ظالمان انتقام گرفت ؛ و مسلمانان را عزیز و پیروز گردانید ؛ پرچم برافراشته حق است ؛ و پناه بی پناهان است ؛ و بهار روح است ؛ و ملجأ خواهندگان است ؛ و دوست و یاور گریختگان است.

چون باد رحمت است که ابرهای پراکنده را در یک جای گرد آورد تا به یکدیگر بپیوندند و یکپارچه شوند، آنگاه در جای خویش قرار گیرد و آذرخشهایش بدرخشد و رعدش بغرد و بارانش فرو ریزد و تشنگان سیراب کند و باغها برویاند و شهرها را آب دهد و بستانها و کشتزارها سرسبز گرداند و پرگل سازد.

آری آن علی بن ابی طالب (عَلَيهِ السَّلَامُ) است ؛ سرور عرب است ؛ و امام امت است ؛ و برترین همه آنها ؛ و داناترین همه آنها ؛ و زیباترین همه آنها ؛ و خردمندترین همه آنها.

برای مردم راه و روش هدایت به شرح باز گفت؛ در حالی که آنان در ورطه هلاکت بودند.

ص: 292

به خدا سوگند چون کارها شبهه انگیز شود و مردان جسور به وحشت افتند و چشم ها در چشم خانه به خون نشیند و همگان دستخوش اضطراب شوند و شمشیرها بدرخشد، در چنین حالتی علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را بینی با دلی استوار و هیبت و سطوتی بی همانند که ترسندگان بدو پناه جویند و حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) آنان را زیر چتر حمایت خود گیرد ؛ و بدان هنگام و در آن هنگامه که سواران خصم در تک و تاز آیند و عقاب حوادث بال بگشاید، حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) به پایمردی اندیشه استوار و بردباری خردمندانه خود از مشورت هر صاحب خردی بی نیاز آید.

حاضران خاموش ماندند و معاویه - لعنة اللّه عليه - فرمان داد او را از مجلس بیرون برند. و آن مرد در حالی که می گفت : «وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كانَ زَهُوقاً) ؛ (1) و بگو: حق آمد و باطل نابود شد؛ یقیناً باطل نابود شدنی است!». از مجلس بیرون شد.

معاويه - لعنة اللّه عليه - سخن فصیح را دوست میداشت و چون گوینده زبان فصاحت میگشود خاموش میماند تا سخنش به پایان آید. (2)

نیز بدان طمع کردند ؛ و اگر این کار را رها کند این امر را به کسی سپرده است که از او بالاتر است و تصور نمی کنم که شما از این جنگ و جدال دست بردارید تا آنکه خداوند کسی را بر سر شما گمارد که هیچ رعایت خویشاوندی ننماید و در هنگام سختی شما را یاد نکند و شما را با زور و اجبار به اطاعت همراه کند

ابن الزبير - لعنة اللّه علیه - گفت :

به خدا سوگند که او اعلام جنگ خواهد نمود با سپاهیان عظیمی که به مانند مور و ملخ در بیابان باشند و قریش مانند آن را ندیده باشد.

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت :

من پسر هندم، و من آغاز کننده جنگهایی بودم که به مانند آن وجود نداشت، و من اوج جنگ ها را دیدم و تجربه نمودم و دیگر مانند آن جنگ هارا نخواهید دید.

ابن الزبير - لعنة اللّه علیه - سکوت کرد. (1)

بر دوشهای ما جای دارند. اگر از روی بدخواهی یک وجب به ما نزدیک شوی، یک گز به تو نزدیک خواهیم شد.

و ای معاویه هر آینه بریدن گلو و تنگ شدن نفس در سینه، برای ما آسان تر از آن است که کسی در باب حضرت علی سخن از روی بی ادبی گوید. (1)

هر کس دیگر به ستایش سزاوارتر است ؛ و آن که به نیکی از او یاد میکنید، از هرکس دیگر به نکوهش سزاوارتر است».

مغيره - لعنة اللّه عليه - او را احضار کرد و گفت: «ای حجر از خشم سلطان وسطوت او بترس که کمترین جوابی که به امثال تو می دهد، قتل است».

روزی مغیره - لعنة اللّه عليه - در اواخر ایام حکومتش باز هم از آن سخنان گفت؛ حجر فریاد زد که: «ای مغیره اگر می خواهی کاری کنی، فرمان ده تا ارزاق ما را که دریغ داشته ای به ما بدهند؛ چیست که این همه در نکوهش امير المؤمنين (عَلَيهِ السَّلَامُ) حریص گشته ای؟».

مردم نیز از اطراف مسجد فریاد برآوردند که حجر راست می گوید، بفرمای تا ارزاق ما را به ما بدهند که این سخنان هیچ سودی به حال ما ندارد.

چون مغیره - لعنة اللّه عليه - به خانه اش رفت قومش او را ملامت کردند که حجر به او جسارت ورزیده و به سلطنتش اهانت کرده است؛ اگر معاویه - لعنة اللّه عليه - بشنود، بر او خشم خواهد گرفت.

مغيره - لعنة اللّه عليه - گفت : دوست ندارم یکی از مردم این شهر به دست من کشته شود؛ پس از من کسی دیگر خواهد آمد و حجر با او همین معامله را خواهد کرد و او حجر را خواهد کشت.

خود به حکومت کوفه فرستاد. به زیاد - لعنة اللّه عليه - خبر دادند که شیعیان حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) گرد حجر را گرفته اند و او مجمعی تشکیل داده آشکا را معاويه - لعنة اللّه عليه - را لعنت می کنند و از او برائت می جویند و بر عمرو بن حریث سنگ زده اند.

و در آن جا مخفی شد ؛ حجر در میان حمایت یاران خود از محله کنده بیرون آمد و بر استر خود نشست. ابوالعمرطه نیز همراه او بود و به خانهٔ خود آمد. مردم گردش را گرفتند و از افراد قبیلهٔ کنده جز اندکی با او نیامدند.

زياد - لعنة اللّه علیه - که همچنان بر منبر بود از قبایل مذحج و همدان، کسانی را فرستاد تا او را بیاورند؛ چون حجر از آمدن آنان آگاه شد خود را به میان قبیلهٔ نخع رسانید و در خانه برادر مالک اشتر (1) پنهان شد. در آن جا شنید شرطه ها در میان قبیله 1 نخع از پی او می گردند ؛ حجر از آن جا بیرون آمد و به قبیه ازد پیوست و نزد ربيعة بن ناجد (2) پنهان شد؛ تا آنجا که شرطه های زیاد - لعنة اللّه علیه - درمانده شدند ؛ پس حجر، محمد بن اشعث را بخواند و از او خواست که برایش از زیاد - لعنة اللّه عليه - امان بخواهد و او را نزد معاویه - لعنة اللّه عليه - فرستد.

محمد بن اشعث همراه با جریر بن عبداللّه (3) و حجر بن یزید و عبداللّه بن الحارث

ص: 298

برادر مالک اشتر بیامدند و از زیاد - لعنة اللّه علیه برای او امان خواستند. زياد - لعنة اللّه علیه - امان داد پس حجر را بیاوردند؛ زياد - لعنة اللّه عليه - او را به زندان فرستاد و به طلب یاران او برخاست.

گردید. این خبر به حاکم موصل، عبدالرحمن بن عثمان ثقفی معروف به ابن ام الحكم، خواهر زاده معاويه - لعنة اللّه عليهم -، رسيد.

او به جانب آن کوه روان شد رفاعه نجات یافت و عمر و گرفتار آمد. ماجرای او را به معاويه - لعنة اللّه علیه - نوشت در جواب نوشت که: «او با پیکانی که در دست داشته هفت ضربه به عثمان زده است، با او چنان کنید» ؛ او به همان دو ضربه نخستین بمرد. (1)

را که از یاران حجر بود امان داد؛ او آمد و زياد - لعنة اللّه عليه - او را به زندان انداخت.

قیس بن عباد شیبانی، مردی از قوم خود را که از اصحاب حجر بود، آورد ؛ زیاد - لعنة اللّه عليه - او را احضار کرد و از او در مورد حضرت علی پرسید ؛ آن مرد زبان به ثنای امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) گشود.

فرمان داد تا او را بزنند و به زندانش فرستند. قیس بن عباد زنده بود تا آنگاه که با ابن اشعث خروج کرد و او در کوفه به خانه خود رفت خبر به حجاج دادند؛ او را دستگیر کرد و کشت. (1)

آنگاه زیاد - لعنة اللّه عليه - به طلب عبد اللّه بن خليفة طائى، (2) کس فرستاد؛ او نیز از - عبداللّه اصحاب حجر بود.

ص: 301

عبداللّه پنهان شد، شرطه های زیاد - لعنة اللّه عليه - به خانه اش ریختند و او را گرفتند. خواهرش، قومش را به یاری اش خواند؛ مردان طی حمله آوردند و او را رهانیدند.

زياد - لعنة اللّه عليه - عدی بن حاتم را که در مسجد بود فراخواند و گفت : که باید عبداللّه را تسلیم کند.

عدی بن حاتم گفت : آیا پسر عم خود را به دست تو دهم تا او را بکشی؟ به خدا سوگند اگر هم زیر پاهایم باشد پاهای خود را از روی او بر نمی دارم.

زياد - لعنة اللّه عليه - او را به حبس انداخت. مردم ملامتش کردند که این چه کاری بود که با صحابی رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و سرور و سرور قبیلهٔ طی کردی؟

گفت: از زندان بیرونش می آورم بدان شرط که پسر عمویش را از کوفه دور کند و تا من بر مسند حکومت هستم به کوفه نیاید؛ پس او را آزاد کرد.

عدی به عبداللّه گفت که به جبل طی رود و عبداللّه همچنان در آنجا بود تا درگذشت.

آنگاه کریم بن عفیف خثعمی از اصحاب حجر را نزد او آوردند. مردان دیگر را نیز آوردند تا شمارشان در زندان به دوازده تن رسید.

مدينه، (1) و خالد بن عرفطه رئیس ربع تمیم و هَمْدان، (2) و قيس بن وليد رئيس ربع ربیعه و کنده و ابوبریده بن ابی موسی رئیس ربع مذحج و اسد، را داد و اینان رؤسای محلات چهارگانه بودند همه شهادت دادند که حجر جماعتی را گرد خود جمع کرده و به آشکارا معاويه - لعنة اللّه علیه - را دشنام داده و مردم را به نبرد با او فراخوانده است و معتقد است که کارها به سامان نیاید مگر آن که مردی از خاندان ابوطالب زمام کارها را به دست گیرد و نیز حجر عامل امیرالمؤمنین را از شهر بیرون کرده و ابوتراب (عَلَيهِ السَّلَامُ) را بی گناه جلوه داده و بر او آشکارا رحمت فرستاده و از دشمنان او و کسانی که با

ص: 303

او جنگیده اند بیزاری جسته و گروهی نیز با او همراه بوده اند و او سرور آن قوم بوده است. (1)

زياد - لعنة اللّه علیه برای این که شمار شهود بیشتر باشد برای شهادت دادن، جمعی را گرد آورد. از کسانی که شهادت دادند اسحاق و موسی پسران طلحة بن عبيدالله، و منذر بن الزبير، و عمارة بن عقبة بن ابی معیط و عمرو بن سعد بن ابی وقاص، و جز اینان در میان شهود، قاضی شریح بن الحارث و شریح بن هانی را نیز بنوشت.

زياد - لعنة اللّه عليه -، وائل بن حجر الحضرمی و کثیر بن شهاب را خواند و حجر بن عدی و یارانش یعنی ارقم بن عبد اللّه الکندی، و شریک بن شداد الحضرمی، و صیفی بن فضيل الشيباني، و قبيصة بن الضبيعة العبسي، وكريم بن عفيف الخثعمي، و عاصم بن عوف البجلي، و ورقاء بن سمى البجلي، و كدام بن حيان العنزي، و عبدالحر من بن حسان العنزى و محرز بن شهاب التميمى، و عبداللّه بن حوية السعدی را به دست آنان سپرد و دو تن دیگر را از پس این دوازده تن روان ساخت، يكى عتبة بن الاخنس بود و دیگری سعد بن نمران الهمداني.

زياد - لعنة اللّه عليه - وائل بن حجر و کثیر بن شهاب را گفته بود که آن گروه را نزد معاويه - لعنة اللّه علیه - برد. در راه شریح بنهانی خود را به آنان رسانید و نامه ای به وائل داد تا به معاویه - لعنة اللّه علیه - برساند. چون به مرج عذرا نزدیک دمشق رسیدند، وائل و کثیر راندند و نزد معاویه - لعنة اللّه عليه - رفتند ؛ و وائل، نامه شریح را به معاویه - لعنة اللّه عليه - داد. در آن نامه آمده بود به من خبر رسیده که زیاد، شهادت مرا زیر شهادت نامه علیه حجر نیز آورده است و حال آنکه من در باب حجر شهادت می دهم که او از کسانی است که نماز می خواند و زکات می دهد و هر ساله حج و عمره به جای می آورد و امر به معروف و نهی از منکر می کند و مردم را از دست یازیدن به خون و مال یکدیگر برحذر می دارد. اگر خواهی او را بکش و اگر خواهی او را رها کن». (2)

ص: 304

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : آنچه میبینم این است که او شهادت خود را باز پس می گیرد. پس آن گروه را در مرج عذرا نگاه داشت و زیاد - لعنة اللّه عليه - دو نفر دیگر را ملحق کرد؛ آن دو عتبة بن الاخنس و سعد بن نمران بودند که آنها نیز رسیدند و عامر بن الاسود العجلى خبر رسیدن آن دو را به معاويه - لعنة اللّه عليه - داد.

يزيد بن أسد البجلی خواست تا دو پسر عمش عاصم و ورقاء را به او ببخشند، و نامه ای نوشت و به برائت آن دو گواهی داد ؛ معاویه - لعنة اللّه عليه - آن دو را به او بخشید و آزادشان ساخت.

وائل بن حجر نیز ارقم را شفاعت کرد ؛ معاویه - لعنة اللّه علیه - ارقم را نیز بخشید.

و ابوالاعور السلمى عتبة بن الاخنس را شفاعت کرد و حبیب بن مسلمه، برادران خود را ؛ معاويه - لعنة اللّه عليه - شفاعتشان را بپذیرفت. (1)

مالک بن هبیره السکونی نیز به شفاعت حجر برخاست ؛ معاويه - لعنة اللّه عليه - شفاعت او را نپذیرفت. مالک خشمگین شده رفت و در خانه خود نشست. (2)

حجر و یارانش را حاضر کردند و از آنان خواستند تا از حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) برائت جویند. آنان سرباز زدند و تمام شب را تا بامداد، نماز خواندند.

چون صبح شد آنان را برای کشتن بردند. حجر وضو گرفت و به نماز ایستاد. چون نمازش به پایان رسید، گفت : «اگر نه آن بود که می پنداشتید از مرگ می ترسم بیشتر نماز می خواندم.

بار خدایا! از این امتحان به تو پناه میبرم؛ مردم کوفه علیه ما شهادت می دهند و مردم شام ما را میکشند».

آنگاه هدبة بن فياض شمشير بركشید و به سوی او رفت. حجر بر خود لرزید، به

او گفتند : تو می پنداشتی که از مرگ بیمی به دل راه نمی دهی. از دوستت على (عَلَيهِ السَّلَامُ) بیزاری جوی تا آزادت کنیم.

گفت: چگونه بیمی به دل راه ندهم که میان قبر و کفن و شمشیر ایستاده ام و اگر از مرگ بیمناکم، چیزی که خداوند را خشمگین کند بر زبان نمی آورم ؛ پس او را کشتند. (1)

و شش تن دیگر یعنی شریک بن شداد و صیفی بن فضیل و قبيصة بن ضبيعه و محرز بن شهاب و کدام بن حیان را نیز با او کشتند و بر آنان نماز خواندند و به خاکشان سپردند. (2)

ص: 306

عبدالرحمان بن حسان العنزى و كريم بن عفيف الخثعمی را نزد معاویه آوردند. معاويه - لعنة اللّه عليه - از آنان خواست که از حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) بیزرای جویند؛ هر دو خاموش ایستادند.

شمر بن عبداللّه از معاويه - لعنة اللّه عليه - خواست تا خثعمی را به او ببخشد؛ معاویه لعنة اللّه علیه او را بخشید بدان شرط که به کوفه داخل نشود و در موصل بماند.

آنگاه عبدالرحمن بن حسان بن ثابت را پیش خواند و در باب حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) از او پرسید ؛ عبد الرحمن حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را ثنا گفت.

معاويه - لعنة اللّه علیه - پرسید : دربارهٔ عثمان چه میگویی؟

عبدالرحمن گفت : او نخستین کسی است که درستم بگشود و در حق را ببست.

معاويه - لعنة اللّه عليه - او را نزد زیاد - لعنة اللّه عليه - بازپس فرستاد و گفت : تا او را به بدترین صورت بکشد.

زياد - لعنة اللّه علیه او را زنده در خاک کرد و او هفتمین آن قوم بود. (1)

اما مالک بن هبیره السکونی، چون معاويه - لعنة اللّه عليه - شفاعتش را درباره حجر نپذیرفت، قوم خود را گرد آورد و رفت تا حجر و یارانش را آزاد کند. در راه به قاتلان آنان رسید ؛ خبر پرسید، گفتند : همه مرده اند.

پس به جانب مرج عذرا آمد و از قتل آنان یقین حاصل کرد؛ کسانی را از پی قاتلان او فرستاد ولی به آنان دست نیافتند.

به معاویه - لعنة اللّه عليه - خبر دادند، گفت: حرارتی است که در نفس او پدید آمده به زودی خاموش می شود. سپس صد هزار درهم برای او فرستاد و گفت : بیم آن داشتم که آن قوم برای جنگی بپا خیزند و زیانش برای مسلمانان از قتل حجر بزرگتر باشد، پس مالک خوش دل شد.

ص: 307

عايشه - لعنة اللّه عليها - از معاويه - لعنة اللّه علیه - پرسید که در باب حجر حلمت به کجا رفت؟

گفت: کسی نبود که مرا راه بنماید.

نماز جمعه را به پایان آورد به مردم گفت: «من از زندگی ملول شده ام، دعا می کنم شما آمین گویید». پس دست به دعا برداشت و گفت : «خدایا اگر به درگاه تو کار نیک انجام داده ام فوراً جان مرا بگیر».

مردم گفتند : «آمین». (1)

چون بیرون آمد هنوز چند قدمی نرفته بود که بر زمین افتاد. او را به خانه اش بردند. پس پسرش عبداللّه را به جای خود برگزید و در همان روز مرد. پسرش نیز بعد از دو ماه مرد و خلید بن يربوع الحنفی را به جانشینی برگیزد زیاد - لعنة اللّه عليه - نیز او را تأیید کرد. (2)

سپس راه را به شما نشان خواهد داد؛ سلام مرا به او برسانید و بگویید: من در مدینه ظهور نموده ام».

هنگامی که آنان حرکت نمودند همان طور شد که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرموده بودند. وقتی متوجه سمت چپ شدند با عمرو بن حمق خزاعی مواجه شدند؛ وی آن لشکر را همان طور که پیامبر اسلام (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) خبر داده بود ضیافت نمود و راه را به آنان نشان داد ؛ ولی فراموش کردند که سلام حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را به او برسانند. هنگامی که خواستند حرکت کنند، عمرو بن حمق به آنان گفت : آیا پیامبری در مدینه ظهور کرده؟

گفتند: آری، او پس از شنیدن بشارت به سوی مدینه رفت و مسلمان شد. بعد از این که مدتی در حضور پیامبر اکرم (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بود آن بزرگوار به وی فرمود: «اکنون به جایگاه خود بازگرد؛ ولی زمانی که علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) حاکم شد نزد او برو».

عمر و به مکان خود مراجعت نمود تا آن زمان که حضرت (عَلَيهِ السَّلَامُ) وارد کوفه شدند ؛ آنگاه عمر و نیز به حضور امیرالمؤمنین علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) مشرف شد و در جوار آن بزرگوار بود.

یک روز حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) به عمرو بن حمق فرمود: آیا خانه ای داری؟

گفت : آری.

فرمود: آن خانه را بفروش و در میان قبیله از دخانه بخر؛ زیرا زمانی که از میان شما رحلت کنم حاکمان ستمکار تو را خواهند گرفت ولی قبیله ازد از تو حمایت می کنند و نمیگذارند تو به دست آنان بیفتی.

سپس تو از کوفه به سمت موصل خواهی رفت در بین راه به مردی که زمینگیر است بر می خوری، نزد او می نشینی و آب می طلبی، وی به تو آب می دهد و از حال تو جویا می شود تو اوضاع و احوال خود را برایش شرح بده و او را به دین اسلام دعوت کن ؛ او مسلمان خواهد شد.

تو پس از این اعمال دست خود را به رانهای وی بکش و خدای توانا پای او را شفا خواهد داد وی با تو رفیق و همراه می شود.

هنگامی که مقدار دیگری راه طی کردی، به مرد کوری برمی خوری، از او هم

ص: 311

آب طلب میکنی، وی به تو آب میدهد، تو شرح حال خویش برایش بگو و او را به دین اسلام دعوت کن.

وقتی مسلمان شد دست به چشمانش بکش زیرا چشمانش به معجزه من روشن خواهند شد و او نیز با تو رفیق می شود. این دو رفیق بدن تو را در خاک دفن خواهند کرد.

سپس سوارانی برای دستگیر نمودن تو می آیند و در نزدیکی قلعه موصل و فلان مکان به تو میرسند.

وقتی آن سواران را مشاهده کردی از اسب پیاده شو و داخل آن غاری شو که در آن حوالی است ؛ زیرا فساق جن و انس در ریختن خون تو شریک خواهند شد.

هنگامی که حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) شهید شد، گماشتگان معاویه - لعنة اللّه عليه -، عمرو بن حمق را تحت تعقیب قرار دادند تا وی را شهید کنند؛ وقتی که عمرو از کوفه به سمت موصل رفت، تمام آن مطالبی که حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) فرموده بودند رخ داد.

وقتی نزدیک قلعه موصل رسید به آن دو رفیق خود گفت : بالا بروید و به سمت کوفه نظر کنید هر چه را که دیدید به من خبر دهید.

ایشان گفتند: سوارانی را می بینیم که می آیند. عمر و پیاده شد و پس از اینکه اسب خود را رها کرد داخل آن غار شد؛ ناگاه افعی سیاهی آمد و او را نیش زد.

زمانی که آن سواران آمدند و با اسب وی مواجه شدند، گفتند : این اسب مال او است. وقتی مشغول جستجوی وی شدند، جسدش را در میان غار یافتند؛ ولی به هر عضوی از اعضایش که دست می زدند از یکدیگر جدا می شد. نهایتاً سر وی را جدا نمودند و نزد معاويه - لعنة اللّه عليه - آوردند. (1) او دستور داد تا سر او را بالای نیزه ببرند این اولین سری بود که در اسلام بر فراز نیزه بلند شد. (2)

ص: 312

و در روایت دیلمی آمده است: بعد بر مردی محجوب بگذری که در کناره راه نشسته، آب از او میخواهی، او تو را سیراب کند و از داستان تو بپرسد که چه چیز تو را ترسانده و چه کسی تو را تعقیب می کند؟

به او بگو معاویه - لعنة اللّه علیه - در پی من است تا مرا بکشد به خاطر ایمان به خدا و رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) و پیروی و اخلاص تو در دوستی من و اندرز تو برای رضای خداوند تعالی ؛ و او را به اسلام دعوت کن. (1)

پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را (با آب یا شیر) سیراب کرد و حضرت درباره اش فرمود:

اللهم متعه بشبابه ؛

خدایا او را از جوانی اش بهره مند ساز.

می گویند : هشتاد سال بر او گذشت، حتی یک موی سفید در چهره اش دیده نمی شد. و از کسانی بود که به سوی عثمان بن عفان - لعنة اللّه عليه - رفته و او یکی از چهار نفری است که برای قتل عثمان - لعنة اللّه عليه - وارد منزلش شده و شد آنچه ذکر کرده اند.

و بعد از آن در زمرهٔ شیعیان حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) درآمد و در همه جنگهای ایشان از جمل و صفین و نهروان حضور داشت؛ و حجر بن عدی را یاری داد و از یاران وی گشت.

پس از زیاد - لعنة اللّه عليه - ترسید و از عراق به موصل فرار کرد و در غاری در نزدیکی موصل مخفی شد. معاویه - لعنة اللّه علیه - نامهای به عامل موصل فرستاد تا (او را گرفته) و به سوی او بفرستند.

عامل موصل کسانی را برای گرفتن او فرستاد ولی او را مرده یافتند ؛ گویا ماری او را نیش زده بود و او مرد و عامل موصل عبدالرحمن بن ام الحکم بود که خواهرزاده معاويه - لعنة اللّه عليهما - بود.

ابومنصور به سند خود که تا ابی زکریا می رساند، خبر داد: اسماعیل بن اسحاق از علی بن مدینی از سفیان خبر داده است که گفت : شنیدم از عمار دهنی اگر خدا بخواهد! گفت : اولین سری که در اسلام حمل شد سر عمرو بن حمق بود که به سوی معاويه - لعنة اللّه عليه - بردند.

سفیان گوید: معاويه - لعنة اللّه عليه - کسی را فرستاد تا عمرو را به پیش او برند، اما ماری او را نیش زد، گویا سربازان ترسیدند که متهم شوند که او را آنها کشتند (یا این که متهم شوند که در پیدا کردنش مسامحه کرده باشند)، پس سرش (را بریدند) و برای معاویه - لعنة اللّه عليه - بردند.

ص: 314

ولی یاد حدیث عمرو بن حمق افتادم که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فرمودند:

أيما مؤمن أمن مؤمنًا على دمه فقتله، فأنا من القاتل برىء؛

هرگاه مؤمن، مؤمن دیگری را برای حفظ جانش امان داد، من از کشنده او بيزارم [ لذا مختار را نکشتم].

پس چون صعصعه بر او وارد شد، معاویه - لعنة اللّه عليه - به صعصعه گفت : بدان که به خدا سوگند! من بسیار بدم می آمد که تو در امان من درآیی.

صعصعه گفت و به خدا سوگند من نیز بدم می آید که تو را به این نام (خلیفه مسلمانان) بنامم. سپس با عنوان خلیفه بر معاویه - لعنة اللّه عليه - سلام داد.

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : اگر راست میگویی [ و مرا خلیفه می دانی ] بر منبر برو و علی را لعنت کن صعصعه از منبر بالا رفت و پس از حمد و ثنای الهی گفت :

ای مردم از نزد مردی آمدم که بدیاش را به پیش و نیکی اش را به پشت انداخته و به من فرمان داده است که علی را لعنت کنم.

او را لعنت کنید خداوند، لعنتش کند!

پس صدای مردم به آمین بلند شد؛ و چون بازگشت، آنچه را گفته بود، به معاويه - لعنة اللّه عليه - خبر داد.

معاويه - لعنة اللّه علیه - گفت : نه به خدا سوگند، مقصودت جز من نبوده است ؛ بازگرد و از او نام ببر.

پس صعصعه بازگشت و بر منبر رفت و گفت :

ای مردم! امیرمؤمنان به من فرمان داده که علی بن ابی طالب را لعنت کنم. پس هر که علی بن ابی طالب را لعنت کرد، شما هم لعنت کنید.

صدای «آمین» بلند شد چون خبرش به معاویه - لعنة اللّه عليه - رسید، گفت : نه! به خدا سوگند، مقصودش فقط من بوده ام بیرونش کنید تا با من در یک شهر نباشد. پس او را [ از کوفه ] بیرون کردند. (1)

که فرمود:

يقول إن المحامدة تأبى أن يعصى اللّه عزّ وجلّ:

[ امیرمؤمنان (عَلَيهِ السَّلَامُ)] می فرمود: محمّدها تحمّل ندارند خدای عزوجل معصیت شود.

1 راوی می گوید: به امام رضا (عَلَيهِ السَّلَامُ)] گفتم : کدام محمدها؟

فرمود: محمد بن جعفر، (1) محمد بن ابی بکر، (2) محمد بن ابی حذیفه و محمد پسر امیرمؤمنان (عَلَيهِم السَّلَامُ). (3)

ص: 318

کشی می گوید اما محمد بن ابی حذیفه، (1) او پسر عتبه بن ربیعه و پسر دایی معاويه - لعنة اللّه عليه - است. (2)

گفتند: بلی!

پس معاویه - لعنة اللّه عليه - در پی او فرستاد و وی را از زندان خارج کرد و به او گفت: ای محمد بن ابی حذیفه آیا وقت آن نرسیده که ضلالتی که با یاری کردن علی بن ابی طالب (در این جا صفت زشت خودش را این ملعون به مولا نسبت داده که ما نمی آوریم) به آن دچار شدی را ببینی؟

آیا نمی دانی که عثمان مظلومانه کشته شد و عایشه طلحه و زبیر به خونخواهی او قیام کردند و علی همان کسی است که در قتل او دسیسه چید و ما امروز خونخواه او هستیم؟

محمد بن ابی حذیفه گفت : تو به یقین میدانی که من نزدیکترین و آگاه ترین قوم، به تو هستم.

گفت : آری!

محمد گفت : به خدایی که هیچ خدایی جزا و نیست سوگند! هیچ کسی را نمی شناسم که در خون عثمان شرکت کرد و مردم را بر آن تحریک کرده باشد غیر از تو ؛ آنگاه که تو را به کار گمارد و نظیر تو بود.

پس مهاجران و انصار از او خواستند که تو را عزل کند و او ابا ورزید، پس آنچه که شد را در حق او انجام دادند و به خدا سوگند در ابتدا و انتهای قتل عثمان کسانی جز طلحه، زبیر و عایشه شرکت نکردند.

اینان کسانی هستند که به گناه بزرگ علیه او شهادت دادند و مردم را علیه او برانگیختند و در این مورد عبدالرحمن بن عوف، ابن مسعود، عمار و جمیع انصار با آنان شریک هستند.

گفت چنین بود، یعنی به خدا سوگند من گواهی میدهم از زمانی که تو را در جاهلیت و اسلام شناختم بر یک اخلاق واحد بودی و اسلام چیزی بر تو نیفزود نه کم و نه زیاد ؛ و علامت آن در تو روشن است.

مرا بر حب حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) سرزنش میکنی؟ روزه داران و قائمان مهاجرین

ص: 320

و انصار، همراه حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) خارج شدند؛ چنانکه فرزندان منافقین، اسیران آزاد شده و رها شدگان، با تو خارج شدند. آنها را از دینشان غافل کردی و آنها تو را با دنیایت غافل کردند.

به خدا سوگند ای معاویه آنچه که تو انجام دادی بر تو پوشیده نیست و آنچه که آنان انجام دادند بر آنان پوشیده نیست، آنگاه که در اطاعت از تو، خشم خدا را بر خود فرود آورند.

به خدا سوگند برای خدا و رسولش (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هنوز حضرت علی (عَلَيهِ السَّلَامُ) را دوست می دارم و در راه خدا و رسولش (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) تا زمانی که زنده هستم با تو دشمنی می کنم.

معاويه - لعنة اللّه عليه - گفت : میبینم هنوز بر گمراهی ات هستی، او را به زندان بازگردانید.

پس بازگرداندند و او در زندان وفات کرد. (1)

یکی از قبیله خثعم به نام عبیداللّه بن عمرو بن ظلام که مردی دلیر و هم عثمانی بود، گفت: من از پی او میروم و با چند سوار روی به راه نهاد تا او را در حوارین (1)بیافت. سبب. سبب آن بود که محمّد در غاری پنهان شده بود چند مرد با الاغ های خود آنجا رسیدند، باران گرفته بود و الاغ ها به درون غار رفتند. چون محمد را در غار دیدند، رمیدند؛ مردان که در نزدیکی غار بودند، گفتند: رمیدن الاغ ها از غار به سببی است؛ پس به درون رفتند و او را دیدند و بیرون آمدند.

عبیداللّه بن عمرو بن ظلام که در پی محمد بن ابی حذیفه آمده بود آنها را دید و پرسید که آیا کسی را به چنین نشانیها ندیده اید؟

گفتند: آری! آن که شما میگویید در آن غار است. عبیداللّه بیامد و او را از غار بیرون آورد. ترسید اگر نزد معاویه اش فرستد آزادش کند پس خود گردن او را زد. خدا محمد بن ابی حذیفه را رحمت کند. (2)

از کشتی های رمان بود بادی وزید او بیرون آمد و به باد نگاه کرد و گفت : بادبان کشتی هایتان را بکشید این باد تندی است. معاویه - لعنة اللّه عليه - همین اکنون مرد.

محمد بن مسعود گفت : جمعه بعدی پیکی از شام آمد و من او را دیدم و خبر را از او جویا شدم و به او گفتم ای بنده خدا چه خبر است؟

گفت: مردم در بهترین وضع هستند امیرالمؤمنین در گذشت و مردم با یزید بیعت کردند.

گفتم کدام روز وفات یافت؟ گفت: روز جمعه. (1)

اما در خصوص ورودم بر آب در صفین، من زمانی وارد شدم که نزدیک بود گردنمان از عطش قطع شود.

پس معاويه - لعنة اللّه عليه - برخاست و مردم پراکنده شدند. سپس معاويه - لعنة اللّه علیه - به اعطای پنجاه هزار درهم به احنف و اعطای صله به یاران او امر کرد ؛ و به احنف زمانی که با او وداع کرد، گفت : نیازت چیست؟

گفت : اینکه عطایای مردم و روزی آنها را بر آنان فراوان کنی و اگریاری

خواستی، مردانی که نیک اطاعت می کنند و به دشمن آسیب شدید می رسانند از جانب ما به سوی تو می آیند ؛ و گفته شده او به مذهب علویه معتقد بود.

به حباب سی هزار درهم عطا شد و به مذهب اموی تمایل داشت. پس حباب نزد معاويه - لعنة اللّه علیه - رفت و گفت : ای امیرمؤمنان به احنف و عقیده او پنجاه هزار درهم می بخشی و به من و عقیده من سی هزار درهم می بخشی.

گفت: ای حباب من با آن دین او را خریدم حباب گفت : یا امیرمؤمنان از من نیز دینم را بخر، پس مقدار آن را کامل کرد و به اندازه احنف رسانید و هفته ای بر حباب نگذشت که وفات کرد و عین آن مال به معاویه - لعنة اللّه عليه - بازگشت و فرزدق در رثای حباب می گوید :

أتأكل ميراث الحباب ظلامه***و میراث حرب جامد لك ذائبه

أبوك و عمّى يا معاويه أورثا***تراثاً فيختار التراث أقاربه

و لو كان هذا الدين في جاهليه***لأديته أو غص بالماء شاربه

فكم من أب لي يا معاويه لم يكن***أبوك الذي من عبد شمس يقاربه

آیا میراث حباب را ظالمانه میخوری و و میراث حرب برای تو محفوظ است و از تو خارج نمی شود.

ای معاویه پدرت و عموی من میراثی بر جای گذاشته اند و میراث را نزدیکان آن اختیار می کنند.

ص: 324

و اگر این دین در جاهلیت بود قطعاً آن را ادا می کردی یا این که هر که آن را می خورد با آن خفه میشد.

و چه بسیار اجدادی که من دارم اما پدر تو که از عبد شمس است با آنان قابل قیاس نیست. (1)

و فریاد می زند:

ای غافلان خدا را یاد کنید.

ای گناهکاران از خدا آمرزش بخواهید.

ای مبغضين معاویه ! لعنت خدا بر شما باد.

دایه ام که مرا تربیت کرده عادت داشت با صدای او از خواب بیدار شود؛ امشب وی بر سر بالین من آمد و مرا از خواب بیدار کرد و به من گفت : خواب بودم و در خواب دیدم که مردم به سوی مسجد می شتابند؛ علت را پرسیدم، گفتند: رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) آن جاست. پس به سمت مسجد شتافتم و وارد آن شدم و پیامبر را دیدم که بر بالای منبر است و در جلوی او مردی ایستاده و در سمت راست و چپش دو پسر ایستاده اند و مردم به پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) سلام می کنند و او نیز جواب سلام آنها را می داد ؛ تا اینکه این شخص نابینا که در شهر راه می رود و فریاد می زند، داخل شد و به پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) سلام کرد ولی ایشان جوابش را نداد و از او روی برگرداند و این کار را سه بار تکرار نمود.

نابینا گفت : ای رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، نابینایی از امت تو که حافظ قرآن است به تو سلام می کند، پس چرا جواب سلام او را نمی دهی؟

[رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )] فرمودند: یا ابا الحسن، این شخص سی سال است تو و دو فرزندت را نفرین می کند.

آنگاه امیرالمؤمنین (عَلَيهِ السَّلَامُ) متوجه آن مرد شدند و فرمودند: ای قنبر! پس به سوی آن مرد شتاب کرد.

حضرت فرمودند: به او سیلی بزن.

قنبر به نابینا یک سیلی محکم زد و شخص نابینا با صورت به زمین خورد.

و من اکنون [که بیدار شدم ] هر چه دقت می کنم صدای این شخص را نمی شنوم، چراکه اکنون زمانی است که بایستی بیاید و مردم را بیدار کند.

ص: 327

ابوالفرج :گفت پس من گفتم: ای امیر! اکنون شخصی را روانه منزل او بکنیم تا از احوال او با خبر بشویم.

پس فوراً قاصدی را روانه منزل او نمودیم و قاصد به ما اطلاع داد که همسرش گفته که امشب او در پشت گردن خویش احساس درد شدیدی کرد و سبب شد نتواند بلند شود و مردم را بیدار کند.

پس به ابوعلی المستامن :گفتم ای امیر این نشانه ای است ؛ باید به خانه این مرد برویم و از نزدیک ببینیم.

در حالی که از شب چیزی نمانده بود سوار بر اسبها شده و به منزل نابینا رفتیم و او را دیدیم که به صورت خوابیده است و هذیان می گوید؛ سپس از همسرش حال او را پرسیدیم.

دخترش درباره حال او گفت و این موضع را می خاراند و به پشتش اشاره کرد - و چیزی مانند عدسی بر آن ظاهر شد و به تدریج بزرگ تر شد و اکنون متورم و ترک خورده است و الآن همان طور که میبینید، هذیان می گوید و عقل از سرش رفته است؛ پس از منزلش خارج شدیم و آنجا را ترک کردیم.

چون صبح شد، به هلاکت رسید و اهل صور جنازه او را تشییع کردند.

ابوالفرج اصفهانی گفت: در سال 368 در شهر موصل وارد بر عضدالدوله شدم و در خانه خزانه دار او ابی نصر خورشید بن یزدیار سکنی گزیدم و هر روز در آنجا بسیاری از طبقات مختلف مردم گرد هم جمع می شدند، پس من این داستان را برای جماعتی که در خانه ابی نصر بودند، نقل کردم که از جمله اشخاصی که در آن مجلس بودند، قاضی ابو علی تنوخی، (1) ابوالقاسم الحسين بن محمد الجنابي و ابو اسحاق

ص: 328

النصيبینی و ابن طرخان و دیگران که همگی به شدیدترین نحو ممکن من را تکذیب کردند و آن حکایت را بعید دانستند به جز قاضی تنوخی که آن را تأیید نمود و دفاع کرد و داستانی مانند آن روایت کرد.

پس از مدتی کم من طبق معمول در منزل ابی نصر حاضر شدم و جمعیت بیشتری نیز در منزل بودند، هنگامی که در آن مجلس نشستم جوانی به سمت من آمد و به من سلام کرد که من او را نشناختم از او سئوال نمودم که کیست؟

گفت: من ابوالقاسم بن ریان قاضی صور هستم. پس او را چندین بار به خدا قسم دادم - قسمهای غلیظ و با تأکید فراوان که در آنچه از او می پرسم راست بگوید.

پس گفت : بله! [ تو می خواهی قصه مرد نابینا را بپرسی و چگونگی مرگش را؟]

[ گفتم بله همین طور است ].

پس وی داستان را همانگونه که من برای آنها گفته بودم به آنان گفت و آنان متحیر شدند و آن مطلب را برگزیده و صحیح شمردند. (1)

ما به پیامبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) مفتخر و سرافرازیم که تو نمی توانی این موضوع را انکار و از آن فرار کنی.

معاویه گفت: ای ابن عبّاس تو زبانی تیز و گوینده داری که به وسیله آن ادعای باطل خود را ثابت و حق دیگران را پایمال میکنی.

ابن عباس گفت : آرام باش، زیرا باطل نمیتواند بر حق غالب شود، دست از این حسادت ها بردار، چرا که حسادت صفت بدی است.

معاویه گفت : راست میگویی، ولی من تو را به خاطر چهار خصلت دوست دارم و از چهار خصلت تو گذشت می کنم.

چهار خصلت اول عبارت است از این که تو از خویشاوندان پیامبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هستی؛ دوم این که تو مردی از اهل بیت من و نژاد خالص عبدمناف هستی ؛ سوم این که پدرم با پدر تو دوست بود؛ تو زبان قریش و رهبر و فقیه آن هستی.

اما آن چهار خصلتی که من از آنها صرف نظر کردم عبارت است از این که تو در صفین با دشمنان من بودی و با من دشمنی کردی؛ دوم این که تو با افرادی که با عثمان بد رفتاری کردند همکاری نمودی؛ سوم این که تو با آن اشخاص بودی که بر علیه امّ المؤمنین عایشه فعالیت نمودند ؛ تو در ردیف آن گروهی بودی که زیاد را از من ندانستند. من چشم و بینی این خصال را کوبیدم و عذر تو را از آیه قرآن و قول شعرا پذیرفتم. در قرآن خداوند می فرماید : «خَلَطُوا عَمَلاً صَالِحاً وَآخَرَ سَيِّئاً» ؛ (1) عمل صالح را با عمل شر در آمیختند و قول شعرا این است که برادرم بنی دینار می گوید :

و لست بمستبق أخا لا تلمه***على شعث أى الرجال المهذب

تو از برادری که او را از میان مردان پراکنده و نیکو به دست آوری سبقت نخواهی گرفت.

بدان که من آن چهار خصلت اول تو را قبول کردم و این چهار خصلت تو را بخشیدم

ص: 330

و در این باره همان طور هستم که اولی گفته است:

سأقبل ممن قد أحب جميله***و أغفر ما قد كان من غير ذلكا

من نیکو کاری کسی را که محبت کند قبول می کنم و از اعمالی که غیر از این باشند صرف نظر می کنم.

معاویه پس از این سخنان ساکت شد. ابن عبّاس پس از حمد و ثنای حضرت حق در جواب معاویه گفت : تو میگویی که مرا به جهت آن خویشاوندی که با رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) دارم دوست داری؛ این موضوع وظیفه تو و هر فردی است که به خدا و رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) ایمان آورده باشد؛ زیرا این وظیفه همان اجری است که پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) مقابل هدایت نمودن شما، از شما خواست و خدا هم راجع به این موضوع می فرماید : «قُل لَا أَسْتَلُكُم عَلَيهِ أَجْراً إِلا المَوَدَّةَ فِي القُرْبَى» ؛ (1) بگو: به ازای آن [ رسالت ] پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.

و کسی که سخن پیامبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) را نپذیرد ناامید و رسوا شده و با صورت داخل جهنم خواهد شد.

اما این که گفتی: من مردی از اهل بیت تو هستم؛ آری! همین طور است، منظور تو صله رحم است. تو فعلاً بیشتر از گذشته ها صله رحم میکنی و نسبت به گذشته ها مسئولیتی نداری. اما این که میگویی : پدر من با پدرت دوست بوده، آری همین طور است و سخن اولی قبلاً درباره وی گفته شد :

سأحفظ من آخى أبى في حياته***وأحفظه من بعده في الأقارب

ولست لمن لا يحفظ العهد وامقا***ولا هو عند النائبات بصاحب

و من با کسی که در زمان حیات پدرم با او پیمان برادری بسته بود، بر سر آن پیمان هستم و دورا دور هوای او را خواهم داشت به مانند نزدیکان خویش.

و با کسی که بر سر پیمان خویش نمی ایستد من هم به آن پیمان پایبند نخواهم ماند و هیچ وقت در هنگام سختی نمی توانم به این شخص اعتماد کنم.

ص: 331

اما این که میگویی من زبان قریش و رهبر و فقیه آن هستم، این گونه مقامهایی را که من دارم تو نیز داری، اما شرف و کرم تو را وادار می کند که مرا از خویش برتر بدانی و قول شاعر اول بر این موضوع دلالت دارد که می گوید :

وكل كريم للكرام مفضل***يراه له أهلا وإن كان فاضلا

هر شخص بزرگواری برای بزرگواران فضیلت قائل است. بزرگواری را برای او لایق می داند و لو اینکه خود وی هم با فضیلت باشد.

اما اینکه گفتی من در صفین با تو دشمنی کردم، به خدا قسم اگر من با تو دشمنی نمی کردم پست ترین اهل عالم بودم ای معاویه تو انتظار داشتی که من پسر عمویم امیرالمؤمنین و سید الوصیین (عَلَيهِ السَّلَامُ) را رها کنم؟ در حالی که مهاجرین و انصار و مردان برگزیده و نیکوکار طرفدار آن حضرت بودند؟ آیا در دین من شکی وجود دارد؟ یا اینکه در طبع من سرگردانی یافت می شود؟ یا اینکه از کشته شدن در راه خدا مضایقه می کنم؟

اما این که میگویی من عثمان را رها کردم؛ چون آن افرادی که خویشاوندی نزدیک تری با عثمان داشتند او را رها کردند، لذا من هم به نزدیکان عثمان و افرادی که نسبت به وی بیگانه بودند تأسی نمودم ؛ من نظیر دیگران به عثمان ظلم و ستم نکردم، بلکه نظیر جوانمردان و عقلا از وی دفاع نمودم.

اما این که گفتی من بر علیه عایشه قیام کردم؛ خداوند متعال به عایشه دستور داد که در خانه خویش قرار بگیرد و محجوب باشد؛ ولی چون پرده حیا را درید و با پیامبر (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) خود مخالفت نمود، لذا وظیفه خویش را درباره او انجام دادیم.

اما این که میگویی : من زیاد را برادر تو ندانستم؛ من این سخن را نگفتم، بلکه پیامبر خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )، زیاد را برادر تو ندانست، زیرا فرموده است :

الولد للفراش وللعاهر الحجر ؛

فرزند متعلق به رختخواب [ زن و شوهر ] است، و زناکار را باید سنگباران کرد.

ص: 332

پس از این جوابهایی که به تو دادم دوست دارم تو در جمیع امورکامیاب باشی.

، پس از آن عمرو بن عاص شروع به سخن کرد و به معاویه گفت : ای امیرالمؤمنین! به خدا قسم که ابن عباس هرگز تو را دوست نداشته است. فقط زبان چربی دارد که هر نوع بخواهد آن را بر میگرداند. مثل تو و ابن عبّاس همان است که شاعر اول گفت و شعری گفت.

ابن عباس گفت: عمرو عاص میخواهد بین استخوان و گوشت، و بین عصا و پوست آن داخل شود (یعنی در نظر دارد بین من و تو که نظیر استخوان و گوشت بدن با یکدیگر موافقت داریم جدایی بیندازد). عمرو بن عاص تکلم کرد، اکنون باید جواب بشنود، زیرا با شخص پهلوانی مواجه شده است.

ای عمرو عاص ! آیا نه چنین است که من به خاطر خدا بغض تو را دارم؟ و از تو عذرخواهی نمی کنم زیرا تو همان شخصی هستی که برخاستی و گفتی: من بدخواه حضرت محمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) هستم و خدا این آیه را در شأن تو نازل کرد: «إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ» (1) ؛ دشمن تو خود بی تبار خواهد بود.

تویی که از دین و دنیا بی بهره خواهی بود تویی که در زمان جاهلیت و اسلام بدخواه حضرت محمد (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ )ه بودی و هستی؛ در حالی که خدا به حضرت رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) می فرماید: «لا تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ باللّه وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللّه وَ رَسُولَهُ» ؛ (2)قومی را نیابی که به خدا و روز بازپسین ایمان داشته باشند [ و ] کسانی را که با خدا و رسولش مخالفت کرده اند - هر چند پدرانشان یا پسرانشان یا برادرانشان یا عشیره آنان باشند - دوست بدارند).

در صورتی که تو با خدا و رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) چه در گذشته و چه در زمان حال، به شدت دشمنی کرده و میکنی ؛ تو بودی که بر علیه رسول خدا (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) فعالیت کردی ؛ تو بودی که سواره ها و پیادگان خود را بر سر آن بزرگوار ریختی تا اینکه خدا تو را مغلوب کرد

ص: 333

و مکر و حیله تو را گربیان گیر خودت نمود؛ قدرت تو را سست کرد و سخنان تو را تکذیب نمود؛ و تو با یک دنیا حسرت شکست خوردی. سپس مکر و حیله ورزیدی و برای عداوت با اهل بیت پیامبر صلوات اللّه عليهم، بعد از آن حضرت تلاشها کردی تو این رفتارها را به خاطر محبت و دوستی معاویه و آل معاویه انجام ندادی، بلکه هدف تو خصومت با خدا و رسول (صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ ) بود، علاوه بر این که از قدیم الایام بغض و حسادت فرزندان عبد مناف را داشتی مثل تو در رابطه با این موضوع همان است که شاعر اول گفته :

تعرض لى عمرو وعمرو خزاية***تعرض ضبع القفر للأسد الورد

فما هو لي ند فأشتم عرضه***ولا هو لي عبد فأبطش بالعبد

عمرو که رسوای جهان است به نحوی مزاحم و متعرض من شد که کفتار متعرض شیر ژیان شود.

نه مقام عمر و نظیر من است که مزاحم عرض و آبروی او گردم، و نه غلام من است که وی را مورد حمله قرار دهم.

عمرو بن عاص شروع به سخن نمود ولی معاویه سخن او را قطع کرد و گفت : ای عمرو ! به خدا قسم تو مردی نیستی که ابن عباس را مجاب کنی ؛ اگر می خواهی جواب او را بگویی بگو و اگر هم میخواهی سکوت اختیار کنی، اختیار کن. عمرو از موقعیت استفاده نمود و ساکت گردید.

ابن عبّاس به معاویه گفت: عمرو را آزاد بگذار به خدا قسم من عیب و عارهای او را به گونه ای شرح میدهم که تا قیامت باقی بماند و ورد زبان کنیزان و غلامان شده و در مجالس و محافل خوانده و شنیده شوند.

سپس ابن عبّاس شروع به سخن کرد و گفت: «ای عمرو !» ولی معاویه دست خود را بر دهان ابن عبّاس نهاد و گفت: ای ابن عبّاس تو را قسم می دهم که ساکت شوی! زیرا معاویه صلاح نمیدید اهل شام بشنوند و ابن عباس بیش از این عمرو را رسوا نماید.

ص: 334

آخرین سخنی که ابن عباس به عمر و گفت این بود: «اخساً أيها العبد وأنت مذموم؛ اى برده ای که پست هستی برو گم شو»!!. آنگاه پراکنده شدند. (1)