عکس
ص: 56
طرح جامع ترویج فرهنگ وقف
معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه
طرح جامع ترویج فرهنگ وقف
ناشر: معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه
قطع: رقعی
نوبت چاپ: اول - تیر 1391
سایت سازمان: www.awqaf.ir
سایت معاونت: www.mfso.ir
سایت مجتمع: www.mfpo.ir
آدرس: تهران، خیابان نوفل لوشاتو، سازمان اوقاف و امور خیریه
آدرس مجتمع: قم، خیابان صفاییه، کوچه ممتاز، کوی 7، پلاک 32 مجتمع فرهنگی پژوهشی معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه
تلفن: 7746431- 0251نما بر: 7737131 - 0251
خیراندیش دیجیتالی: کانون فرهنگی اندیشه اصفهان
ویراستار کتاب: نرگس قربانی
ص: 1
بسم الله الرحمن الرحیم
طرح جامع ترويج فرهنگ وقف
معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه
طرح جامع ترویج فرهنگ وقف
ناشر: معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه
قطع: رقعی
نوبت چاپ: اول - تیر 1391
سایت سازمان: www.awqaf.ir
سایت معاونت: www.mfso.ir
سایت مجتمع: www.mfpo.ir
آدرس: تهران، خیابان نوفل لوشاتو، سازمان اوقاف و امور خیریه
آدرس مجتمع: قم، خیابان صفاییه، کوچه ممتاز، کوی 7، پلاک 32 مجتمع فرهنگی پژوهشی معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه
تلفن: 7746431- 0251نما بر: 7737131 - 0251
ص: 2
حیات واقعی و پاک جامعه بشری و تعالی و ترقی حقیقی آن در گرو جریان شایسته سنت های نیکوی شریعت الهی در جامعه است. سنت های شریعت، ضامن حفظ و رشد جوامع بشری است؛ هم از این رو باید به اجرا و انجام آن ها همت گماشت.
سنت حسنه وقف از جمله سنت هایی است که با اجرای گسترده و مناسب آن، شاهد شتاب قابل توجهی در رشد و ترقی اقتصادی جامعه خواهیم بود.
سنتی که رواج یافتن آن، فقر را بر طرف ساخته و نیازمندی های گوناگون جامعه را در مسیر خیر و صلاح، مرتفع می سازد؛ از این رو می توان وقف را منبع و معدنی سرشار و ماندگار برای امور خیر به شمار آورد. با وجود آثار و برکات بسیاری که بر این سنت نیک مترتب می شود، آگاهی عمومی نسبت به آن کم بوده و غفلت از آن بسیار است. از این رو تلاش جدی و پیگیر در راه گسترش فرهنگ وقف، تلاشی ارزنده و لازم به نظر می رسد که می توان آن را در شمار برنامه های گوناگون سازمان های فرهنگی کشور قرار داد.
ص: 3
بر این اساس سازمان اوقاف و امور خیریه موظف به تهیه طرحی با هدف احیا و گسترش فرهنگ وقف شده است که با نام ترویج فرهنگ وقف به شرح ذیل عرضه می شود. فصول این طرح به ترتیب عبارتند از:
1. تعاریف (تعریف عنوان و برخی از کلید واژه های طرح)
2. اهداف (بررسی اهداف اصلی و تبعی طرح)
3. ضرورت ها (تبیین لزوم دست یابی به اهداف طرح)
4. سیاست ها (تشریح ضابطه های تنظیم و اجرای طرح)
5. برنامه ها (تشریح شیوه های گسترش وقف)
6. آسیب ها، تهدید ها و موانع (تبیین موانع گسترش وقف)
7. عوامل اجرا (تعیین وظایف سازمان های گوناگون در انجام طرح)
معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه
ص: 4
ص: 5
ص: 6
به طرحی که در بر گیرنده برنامه های گوناگون برای سازمان های عامل (طرح برون سازمانی) یا بخش های مختلف یک سازمان (طرح درون سازمانی) باشد، طرح جامع گویند. .بنا بر این جامعیت طرح در گرو دو امر است:
نخست آن که طرح، شامل همه برنامه های قابل اجرا برای سازمان یا سازمان های عامل باشد. (البته شمول پیش گفته، مطلق نیست؛ بلکه شمولی نسبی است؛ زیرا همیشه امکان ارائه برنامه های دیگر وجود دارد)
دوم آن که طرح، همه یا اغلب بخش ها و واحد های سازمان یا سازمان های عامل را در گیر سازد، به این معنا که برای همه یا اغلب بخش های سازمان عامل، وظایف و تکالیفی در انجام طرح، تعریف نماید.
طرح جامع ترویج فرهنگ وقف، طرحی جامع با لحاظ هر دو مطلب پیش گفته است؛ زیرا در بر دارنده برنامه های متنوع و گوناگونی در حوزه فرهنگ وقف است که همه سازمان های فرهنگی کشور را در گیر انجام می سازد.
ص: 7
جامعیت طرح بر حسب شمول آن نسبت به دو امر پیش گفته (برنامه ها و واحد ها) امری نسبی است و همیشه امکان طراحی طرح های جامع تر و تکمیل طرح های جامع گذشته وجود دارد؛ از این رو سازمان های فعال، همیشه در اندیشه به روز ساختن طرح های خویش بوده و برای این کار، برنامه ریزی دقیق می کنند. سازمان اوقاف هم به عنوان سازمان پیشنهاد دهنده طرح ترویج فرهنگ وقف، این طرح را در فر آیندی پویا و زنده طراحی و تعریف کرده است تا پیوسته به روز شود. بدیهی است که به روز ساختن برنامه های گوناگون طرح ترویج فرهنگ وقف، بر عهده بخش ها و دفاتر پشتیبان طرح در سازمان اوقاف خواهد بود. دیگر سازمان های عامل هم می توانند بر حسب تکالیف خود در ترویج فرهنگ وقف، گام های مؤثری برای به روز ساختن برنامه های ترویجی بر دارند.
وقف از رفتار ها و شیوه های بسیار نیکی است که شریعت اسلام به آن سفارش کرده است. این سنت نیکو با تعالیم و توصیه های رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) در بین مسلمانان رواج یافت و از عناصر فرهنگ جامعه اسلامی در عهد نبوی (صل الله علیه و اله) شد تا آن جا که به گفته صحابی بزرگ پیامبر، جابر بن عبد الله انصاری قدس سره: هیچ صحابی توان گری نبود جز آن که چیزی را وقف کرد.
بدیهی است که همگانی شدن یک رفتار در جامعه، گواهی گویا بر فرهنگ شدن آن برای مردم آن جامعه است و وقف، بنا بر حکایت جابر، رفتاری فرا گیر شده بود. پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز شاهد گستردگی عمل به این سنت حسنه هستیم تا آن جا که می توان نیکویی و حسن این سنت را از بدیهیات شریعت محمدی صلی الله علیه و آله به شمار آورد؛ لكن تأثیر جریان ضد دینی دو دوره اخیر سلطنت در ایران، عموم مردم را تا حد قابل توجهی از این سنت دور ساخت.
ص: 8
با اذعان و توجه به دو گزاره «وجود فرهنگ وقف در جوامع اسلامی» و «ضعف فرهنگ وقف در عموم اقشار جامعه» می توان به معنای درستی از ترویج فرهنگ وقف دست یافت که عبارت از تقویت این سنت در عموم اقشار جامعه است.
ص: 9
ص: 10
ص: 11
ص: 12
فرهنگ وقف با انگیزه تحقق اموری ترویج می شود که اهداف طرح ترویج فرهنگ وقف نامیده می شوند این اهداف به دو نوع اصلی و تبعی تقسیم می شوند.
به آن دسته از اهداف گفته می شود که تحقق آن ها به خودی خود مطلوب بوده و به خاطر هدف دیگری خواسته نمی شوند. بدیهی است که همه سیاست ها و برنامه های این طرح برای دست یابی به این دسته از اهداف، پی ریزی شده است.
این اهداف عبارتند از:
1. گسترش وقف در بین اقشار گوناگون جامعه.
2. حفاظت، حراست و مراقبت عمومی از موقوفات.
3. احیای موقوفات موات با جلب حمایت عمومی.
1. وقف کردن اموال به منظور دست یابی به اهدافی انجام می شود که آن ها را اهداف
ص: 13
وقف می نامیم و البته با دست یابی به اهداف اصلی طرح (گسترش حفظ و احیاء) اهداف وقف تأمین می شود. برخی از این اهداف عبارتست از:
* زدودن فقر از جامعه.
* اشاعه و گسترش فعالیت های فرهنگی با تأمین هزینه های مربوطه به وسیله موقوفات.
* اشاعه و گسترش فعالیت های علمی- پژوهشی با تأمین هزینه های مربوطه به وسیله موقوفات.
2. تحقق اهداف پیش بینی شده در هر طرحی، باید از حیث ذاتی و عادی ممکن باشد؛ زیرا در غیر این صورت، طرح تخیلی و غیر عملی خواهد بود. «گسترش وقف در بین اقشار گوناگون جامعه» به عنوان اصلی ترین هدف این طرح امری ممکن و قابل تحقق است. با ارائه پیشنهاد های آتی به خوبی روشن می شود که دامنه وقف، به اقشار متوسط و ضعیف جامعه نیز قابل گسترش است و ایشان نیز می توانند در انجام این سنت نیک، مشارکت نمایند. همچنین «حراست و مراقبت عمومی از موقوفات» و «احیای موقوفات موات» امری ممکن و قابل تحقق است، آن گاه که فرهنگ وقف، فرا گیر شده و مبدل به فرهنگ عمومی جامعه شود، مراقبت و احیاء حامیانی به تعداد عموم اقشار جامعه پیدا خواهد کرد و بدیهی است که مراقبت و حمایت عمومی، تضمینی جدی بر گسترش فرهنگ وقف خواهد بود.
به آن دسته از اهداف گفته می شود که تحقق آن ها به خودی خود مطلوب نبوده و برای تحقق اهداف اصلی خواسته می شوند، این اهداف عبارتند از:
1. آشنایی اقشار گوناگون جامعه با حقیقت، ارزش، احکام و آثار وقف.
2. پیدایش رغبت و آمادگی در اقشار گوناگون جامعه برای عمل به وقف.
3. آشنایی مردم با سازمان اوقاف و جلب اطمینان ایشان نسبت به سازمان.
ص: 14
چنان چه پیدا است موارد فوق، نقشی اساسی در تحقق اهداف اصلی طرح دارند و بدون آن ها تحقق اهداف اصلی طرح یعنی گسترش وقف، حراست عمومی از آن و جلب حمایت عمومی در احیای موقوفات ممکن نخواهد بود؛ از این رو اهداف تبعی طرح نامیده می شوند. آشنا کردن مردم با حقیقت وقف و آثار ارزنده ای که برای شخص واقف و جامعه در پی دارد، رغبت اجتماعی به این عمل نیک را شدت می بخشد. با شدت گرفتن رغبت عمومی و جلب اطمینان مردم به سازمان اوقاف که مسؤولیت مدیریت وقف و موقوفات در جامعه را بر عهده دارد، اهداف اصلی طرح محقق می شود.
ص: 15
ص: 16
ص: 17
ص: 18
لزوم دست یابی به اهداف طرح را ضرورت طرح می نامند. گسترش وقف از مهم ترین عوامل گسترش فعالیت های فرهنگی در جامعه است. اموال و املاکی که برای اشاعه فرهنگ و اقامه شعائر دینی، فرا گیری و توسعه دانش، بسط پژوهش و تحقيق، وقف می شوند، از بهترین منابع رشد و گسترش فعالیت های فرهنگی به شمار می روند. اموال و املاک وقفی، منبعی پایدار و ماندگار برای فعالیت های فرهنگی جامعه به شمار می رود که گذشت زمان، تأثیر کاهندگی بر آن نمی گذارد سازمان های فرهنگی کشور با ترویج و تقویت فرهنگ وقف می توانند گام مهمی برای گسترش وقف در جامعه بر دارند و با بر داشتن این گام زمینه بسیار فراخ و مناسبی را برای توسعه فعالیت های فرهنگی فراهم سازند.
حفاظت و حراست از موقوفات نیز از نقش بسیار مهمی در بقای فعالیت های فرهنگی بر خوردار است؛ زیرا بدون اهتمام به این مهم، موقوفات رو به فرسودگی و نابودی می گذارند و تلاش در راه گسترش وقف بی اثر شده و فعالیت های فرهنگی متوقف خواهد شد. گسترش وقف، آن گاه رشد و توسعه فعالیت فرهنگی را در پی خواهد داشت که در برابر افزایش موقوفات جدید، از موقوفات قدیم کاسته نشود یا حداقل سرعت افزایش به اندازه قابل توجهی بیشتر از سرعت کاهش باشد که این در گرو تلاش
ص: 19
مضاعف برای گسترش وقف و حراست کافی و لازم از موقوفات است؛ از این رو در تدوین برنامه ترویج فرهنگ وقف لازم است به دو هدف گسترش و مراقبت توجه شود. هم چنین صرف توجه به احیای موقوفاتی که به علل گوناگون از حوزه بهره بر داری موقوف علیهم و تصرف سازمان خارج شده است، تأثیر ارزنده ای بر گسترش دامنه وقف و موقوفات دارد. بدیهی است که برنامه ترویج، باید با انگیزه تأمین و تحقق اهداف پیش گفته طراحی شود.
اکنون اگر رشد و توسعه فعالیت های فرهنگی کشور، لازم وضروری انگاشته شود، پس گسترش وقف و حفاظت و مراقبت از موقوفات احیای آن ها را می توان از ضرورت های سازمان های فرهنگی کشور به ویژه سازمان اوقاف به شمار آورد و آن را در ردیف مهم ترین اهداف این سازمان ها قرار داد و آن گاه برای دست یابی به آن، برنامه ریزی کرد. طرح ترویج فرهنگ وقف، برنامه ای مدون برای دست یابی به اهداف پیش گفته است و هم از این رو می توان آن را از برنامه های مهم و ضروری سازمان به شمار آورد.
ص: 20
ص: 21
ص: 22
تلاش در راستای ترویج فرهنگ وقف و رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده طرح، باید در چار چوب موازینی انجام گیرد که از آن با عنوان سیاست های طرح یاد می شود. تخلف از این موازین، مانع از دست یابی صحیح به اهداف طرح می شود. سیاست های طرح به دو نوع عام و خاص یا کلی و جزئی قابل تقسیم هستند.
همه برنامه های ارائه شده طرح، باید مستند به منابع و مدارک معتبری مثل آیات، روایات و فتاوای مراجع عظام به ویژه امام خمینی (رحمه الله) و رهبر معظم انقلاب باشد.
تطابق برنامه های طرح با رهنمود ها و منویات رهبر معظم انقلاب، ضامن صحت و بالندگی آن ها خواهد بود و تقابل آن ها با رهنمود ها، نافی مشروعیت برنامه ها است.
ص: 23
برنامه های پیشنهادی نباید کوچک ترین زیانی برای موقوفات داشته باشد؛ زیرا در صورت زیان بار بودن با وقف نا سازگار بوده و جایز نمی باشد.
برنامه های این طرح باید در هماهنگی کامل با سیاست های کلی سازمان اوقاف باشد؛ زیرا در صورت نا هماهنگی مانع از توسعه سازمان خواهد شد.
آن گاه که وقف کردن، امری دشوار تلقی شود، گرایش به آن کاهش می یابد و استقبال از آن کم خواهد شد، از این رو طرح ترویج فرهنگ وقف باید از وقف، چهره ای آسان ارائه کند تا گرایش به آن، فزونی یابد، به این منظور، وقف آسان به عنوان اصلی ترین سیاست این طرح پیشنهاد می شود.
گسترش وقف در گرو رضایتمندی واقفان از وقف و اطمینان ایشان به سازمان اوقاف است؛ هم از این رو لازم است به این امر مهم، اهتمام شده و در برنامه های گوناگون طرح مورد توجه قرار گیرد.
ویژگی های وقف خاص، موازین خاصی را در برنامه های ترویجی مربوط به آن، اقتضا می کند که در دیگر موارد، فاقد اعتبار است. این موازین چار چوب خاصی برای برنامه های موارد خاص پدید می آورد که سیاست های خاص یا جزئی نامیده می شوند؛ هم چون شرایط خاصی که برای وقف در اماکن خاص یا موضوعات خاص يا موقوف عليهم خاص وجود دارد که امکان درج آن ها در طرح فعلی وجود ندارد.
ص: 24
ص: 25
ص: 26
فرهنگ وقف در معرض آفات و آسیب های گوناگونی قرار دارد که تهدیدی جدی برای بقا و استمرار آن به شمار می رود. این آفات هم چنین تهدیدی جدی برای اجرا و تحقق طرح ترویج فرهنگ وقف شمرده می شوند؛ هم از این رو شناسایی آن ها با هدف مصونیت از ابتلاء به آن ها لازم به نظر می رسد. برخی از این آسیب ها عبارتند از:
اگر چه سنت نیکوی وقف، سبب رونق اقتصادی جامعه اسلامی است؛ ولی این نباید مروجین این سنت را از نگاه فرهنگی به این سنت غافل سازد؛ زیرا در این صورت، انگیزه نیکو کاری که عامل گرایش عموم مردم به این سنت است، رو به ضعف می گذارد و این خود مانع از گسترش وقف می شود. وقف، بهره اقتصادی آشکاری برای واقفان ندارد، از این رو نمی توان با تکیه بر منافع اقتصادی برای واقفان، آن ها را به وقف اموال شان ترغیب کرد؛ هم از این رو لازم است از توجه فرهنگی به این سنت، محافظت شود و از تغییر منظر جلو گیری شود.
ص: 27
دشواری و پیچیدگی مسیر اداری وقف، داوطلبان وقف اموال را با سختی و مشکل رو به رو می سازد و این، چه بسا باعث دل زدگی و صرف نظر از وقف شود. داوطلبانی که حاضر به نیکو کاری و گذشت از اموال خویش شده اند، وقتی با مشکلاتی رو به رو می شوند که نیرو و وقت بسیاری را از آن ها تلف می کند، خود به عوامل ضد تبلیغی در این باره تبدیل می شوند و به جای ترغیب دیگران به وقف، آن ها را از وقف باز می دارند.
شفافیت در چگونگی مسیر وقف و بهره مندی موقوف علیهم از موقوفات، موجب جلب اطمینان عمومی به سازمان اوقاف می شود و وجود هر گونه ابهامی در این حوزه، آسیبی جدی به رغبت عمومی برای وقف اموال وارد خواهد کرد که به مرور، سبب ترک عمومی این سنت خواهد شد. بی اعتمادی از مهم ترین تهدید ها برای گسترش فرهنگ وقف به شمار می رود.
گسترش وقف، منوط به فراهم شدن عوامل گوناگونی است که یکی از اصلی ترین آن ها آگاهی به وقف و مسائل مربوط به آن است. نا آگاهی از این سنت آسیبی جدی است که عموم مردم را از گرایش و عمل به این سنت نیک باز داشته است. ترویج آگاهی های لازم و کافی درباره وقف، رفتاری است که در گرو تلاشی پیگیر و پیوسته و همگانی ممکن خواهد شد و فقدان این تلاش، فرهنگ وقف را در معرض تهدید فراموشی و رکود قرار داده است.
ص: 28
ص: 29
ص: 30
آن دسته از اموری که برای تحقق اهداف طرح به کار بسته می شوند، برنامه های طرح نامیده می شوند که به چهار گروه تمهیدی، تبلیغی، تعلیمی و تحقیقی تقسیم می شوند.
برنامه های تمهیدی به آن بخش از برنامه های طرح گفته می شود که بدون داشتن محتوای تبلیغی، تعلیمی یا تحقیقی درباره وقف زمینه ساز اقبال عمومی به وقف شود. بخشی از این برنامه ها عبارتست از:
در این نوع از برنامه ها تلاش می شود، وقف کردن برای مردم آسان شود تا زمینه اقبال عمومی به وقف فراهم آید. دشواری وقف از موانع مهم تحقق و گسترش این سنت است که باید با تدوین برنامه های آسان سازی در بر طرف کردن آن کوشید. ابداع و تجهیز از جمله برنامه های آسان سازی وقف است که در ذیل به آن پرداخته می شود
ص: 31
ابداع شکل های آسان و متنوع در حوزه وقف، رغبت عمومی را بر انگیخته و سبب اقبال گسترده به وقف می شود. چه بسیار از مردمی که به علت ضعف اقتصادی و نداشتن چیزی برای وقف کردن، حتی به وقف نمی اندیشند و درباره آن نمی پرسند. بدیهی است که ارائه برنامه های تبلیغی و تعلیمی درباره وقف برای چنین اقشاری، که شمار قابل توجهی از آحاد جامعه را تشکیل می دهند، به ظاهر بی ثمر بوده و جز اندوه و حسرت برای آن ها در پی نخواهد داشت در حالی که با ابداع شکل هایی آسان از وقف، می توان شمار قابل توجهی از قشر متوسط و حتی ضعیف جامعه را در این امر خیر و سنت نیک، شریک ساخت تا در شمار واقفین قرار گرفته و از این حسنه ماندگار، محروم نمانند. هم چنین توجه به این نکته شایسته است که سهیم ساختن قشر متوسط و ضعیف جامعه در امر وقف، توسعه و گسترش بی نظیری در اوقاف پدید خواهد آورد؛ زیرا اگر چه میزان وقف هر فرد از اقشار متوسط و ضعیف جامعه در مقایسه با وقف هر یک از توانمندان، نا چیز است؛ ولی شمار افراد توانمند جامعه با شمار افراد این اقشار، قابل مقایسه نیست و هم از این رو بر آیند وقف اقشار متوسط و ضعیف، بیشتر از وقف توانمندان پیش بینی می شود، البته مشروط بر
آن که بتوان با ارائه شکل های آسان، آن ها را در این سنت الهی سهیم ساخت. وقف مشارکت، ابداعی ساده از ترکیب چند عقد شرعی با هدف آسان ساختن وقف است. در این شکل از وقف، هر فرد به هر اندازه که تمکن و رغبت داشته باشد، می تواند در وقف، مشارکت کرده و حسنه ماندگاری برای خود به جا گذارد. وقف مشارکتی عقدی مرکب از عقود بیع، وکالت و وقف است به این ترتیب که امور از پیش تعیین شده ای مانند زمین، ساختمان و هر چیز دیگری که قابلیت وقف شدن داشته باشد، از سوی سازمان اوقاف برای خرید مشارکتی به مردم معرفی می شود و هنگام خرید از خریداران وکالت گرفته می شود
ص: 32
تا پس از خرید کامل آن شيء، صیغه وقف بر آن خوانده شده و به وقف در آید. عملیات وقف مشارکتی باید در مکان های مناسبی شبیه به مراکز فروش سهام و بورس اوراق بها دار انجام گیرد و همه ضوابط لازم برای جلب اطمینان واقفان در آن به کار بسته شود. هم چنین نام همه کسانی که در خرید و وقف املاک یا اشیاء مورد نظر سهیم بوده اند، ثبت و ضبط شده و به عرض ایشان برسد. لازم به ذکر است که خرید املاک یا اشیاء در وقف مشارکتی با همان سیستم خرید و فروش در مرکز بورس اوراق بها دار انجام می گیرد؛ هم از این رو هر خریداری به اندازه توان مالی خویش خرید می کند و اطلاعات کافی از آن چه می خواهد بخرد به او داده می شود، هم چنین آگاهی لازم درباره این که هر یک از املاک یا اشیاء عرضه شده، برای وقف در چه زمین های در نظر گرفته شده است، به او داده می شود تا با اختیار تام به انتخاب آن چه مایل است بپردازد، آن گاه طبق روال پیش گفته وکالتی برای وقف مورد انتخاب شده از او گرفته می شود تاپس از خریداری شدن، صیغه وقف بر آن خوانده شود.
امروزه اغلب مردم با بانک و معاملات بانکی سر و کار دارند و بانک ها، نقش بنگاه های معاملاتی بزرگ و مهمی را در جامعه بر عهده گرفته اند. شکوفایی، رشد و فزونی بانک های خصوصی، گواهی متقن بر سود دهی این بنگاه های اقتصادی هستند. با توجه به این نکات، پیشنهاد می شود سازمان اوقاف، اقدام به تأسیس بانک وقف نماید و انواع معاملات بانکی را با مکانیزم خاص به سمت وقف منافع و در آمد بانک سوق دهد، بدیهی است که گرایش مردم به سرمایه گذاری در بانکی که افزون بر مزایای معمول دیگر بانک ها، هدفی متعالی از همه معاملات آن تعقیب می شود، ترجیحی بی بدیل برای آن ها در پی خواهد داشت. بانک وقف با معرفی اهداف خدا پسندانه و خیر خواهانه خویش می کوشد که افزون بر ارائه خدمات مادی، خدمت ماندگار معنوی به آن ها
ص: 33
عرضه دارد و بدیهی است که انتخاب این بانک برای سپرده گذاری و سرمایه گذاری با توجه به اهداف معنوی آن، پاداش الهی به دنبال خواهد داشت، افزون بر این سپرده گذاران و سرمایه گذاران می توانند با تبلیغ صحیح و به پیشنهاد بانک، بخشی از سود سپرده و سرمایه خویش را به مصارف وقف برسانند.
سختی و دشواری وقف کردن آن گاه که ناشی از وجود مشکلات سازمانی، ساختاری و اداری باشد مانعی مهم از جلب رغبت عمومی به وقف است؛ هم از این رو لازم است برای گسترش وقف، مانع را بر طرف کرد و برای رفع مشکلات پیش گفته، تدابیری اندیشید تا مردم به آسانی و با سرعت بتوانند نیات پسندیده خویش در انجام سنت وقف را عملی سازند. وجود دفاتر متعدد در نقاط گوناگون شهر ها، تجهیز دفاتر مذکور به ابزار و ساختار های پیشرفته، وجود راهنمایان گوناگون با توان روابط عمومی بالا در دفاتر پیش گفته برای توجیه مراجعه کنندگان و پاسخ گویی سریع به پرسش های ایشان درباره وقف را می توان از شیوه های تسهیل وقف به شمار آورد.
تدوین و اجرای برنامه های تمهیدی پیش گفته، منوط به برنامه ریزی های علمى و متقن اقتصادی - حقوقی، و نظارت و حساب رسی دقیق است که تشکیل دفتر توسعه اقتصادی به این منظور پیشنهاد می شود.
1. تشکیل واحدی رسمی با اختیارات سازمانی با عنوان دفتر توسعه اقتصادی.
2. تعیین و انتصاب اعضای متخصص و کار آمد برای انجام
ص: 34
وظایف محوله.
3. تنظیم و تدوین اساس نامه.
4. تهیه طرح و نقشه عملیاتی از برنامه های پیش گفته.
5. تنظیم ضوابط و آیین نامه های اجرایی برای برنامه های پیش گفته.
6. تعییین و انتصاب مجریان صف، و ارائه آموزش های لازم به ایشان برای اجرای برنامه های پیش گفته.
7. ابلاغ به موقع ضوابط و آیین نامه های مصوب به مجریان صف.
8. نظارت تخصصی (کمی و کیفی) از روند فعالیت مجریان صف.
9. ارزیابی علمی و دقیق از فعالیت دفاتر وقف مشارکتی و بانک وقف برای رفع نقایص و بر طرف کردن مشکلات.
10. تهیه مکان های مناسب: از بهترین مکان ها برای تشکیل دفاتر وقف مشارکتی، آستان مبارک امام زادگان عليهم السلام است که خود تأثیری قابل توجه بر ترغیب زائران به سنت نیکوی وقف دارد.
سنت نیکوی وقف با شیوه های گوناگون هنری و غیر هنری قابل تبلیغ است که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می شود.
باز گو کردن اندیشه ها در قالب فیلم های داستانی، تأثیر به سزایی در القای آن ها به مخاطبان دارد به ویژه آن گاه که حکایات، واقعی و قهرمان حکایات، شخصیت های مقبول و ستودنی باشند. حضرات معصوم علیهم السلام با همت گماشتن بر سنت نیکوی وقف، بهترین سر مشق برای پیروان خویش هستند. حکایات
ص: 35
گوناگون از وقف کردن ایشان، بهترین دست مایه برای نگارش فیلم نامه است. ساخت و تولید فیلم های کوتاه داستانی از وقف های ایشان، به ویژه وقف های امیر مؤمنان على عليه السلام مردم را بیشتر از هر برنامه ای به این سنت نیک ترغیب می سازد.
تولید فیلم های مستند از مراکز و مؤسسات وقفی و چگونگی بهره مندی موقوف علیهم از اموالی که برای ایشان وقف شده است، سبب دل گرمی و رضایت مندی واقفان از وقف خویش، و جلب اطمینان ایشان به سازمان اوقاف می شود که این، نقش مهمی در ترغیب مردم به سنت وقف دارد. هم چنین تولید فیلم های مستند از بخش های مختلف سازمان اوقاف و امور خیریه و آگاه ساختن مردم از خدمات سازمان نیز از سهم قابل توجهی در جلب اطمینان و کسب اعتماد مردم به سازمان بر خور دار است.
وقف، پیامد های نیک دنیایی و آخرتی برای واقف دارد که قابل ارائه در قالب نماهنگ های کوتاه و زیبا است. ارائه پیامد های زیبا در قالب های زیبا، بر جذابیت این سنت نیک افزوده و سبب تشدید رغبت و گرایش به وقف می شود.
ساخت و تولید فیلم های کوتاه و بلند، داستانی و مستند و نماهنگ های زیبا و جذاب، نیاز به جمع آوری محتوا، تدوین و تنظیم برنامه و نظارت های پیگیر تا مرحله عرضه و پخش دارد که این وظایف با کار شناسی کار شناسان توانا در دفتر هنری وقف، قابل انجام است. استفاده از تهیه کنندگان و دیگر ظرفیت های هنری مراکز بیرون از سازمان اوقاف، برای تولید برنامه های پیش گفته، فقط با نظارت و ارزیابی دفتر هنری وقف، مجاز می باشد.
ص: 36
1. تشکیل دفتر هنری با ایجاد انسجام بین واحد های موجود در سازمان، مانند واحد سمعی و بصری.
2. شناسایی و جذب مدیران هنری متخصص و کار آمد.
3. تنظيم و تشكيل جلسات طراحی و برنامه ریزی با استفاده از کار شناسان و ظرفیت های هنری بیرون سازمانی.
4. تنظيم و تعریف مأموریت های جدید برای واحد های تحت پوشش دفتر.
5. تهیه نقشه و تقویم زمانی برای تولید و آماده سازی برنامه های هنری پیش گفته.
بر گزاری سلسله مسابقاتی پیرامون وقف و پیامد های فردی و اجتماعی آن، شیوه کار آمد و جذابی برای آشنا کردن مردم با وقف و تشویق ایشان به وقف کردن و حراست از موقوفات است. این مسابقات را می توان در قالب های گوناگون پرسش و پاسخ، مقاله نویسی و دیگر موارد، و به شکل های مختلف ارائه کرد که تولید مسابقات جذاب تلویزیونی، رادیویی و نشست ها و همایش ها از جمله آن ها است.
ایجاد نمایش گاه های موقت دائم عکس، فیلم نشریات و کتاب در حوزه وقف و ثمرات آن، سبب تشویق بینندگان به سنت وقف می شود.
بر گزاری همایش های کوچک و بزرگ با موضوع وقف وآثار و پیامد های آن در جامعه، با دعوت از اهالی اندیشه و ادب، و اجرای برنامه های جذاب و دیدنی در آن، ضمن ایجاد و تقویت آگاهی مردم نسبت به وقف، آن ها را به این سنت نیک،
ص: 37
ترغیب می سازد.
طراحی و راه اندازی سامانه الکترونیکی (سایت) فعال و جذاب با بخش ها و برنامه های بسیار متنوع، می تواند تأثیری به سزا در گسترش وقف داشته باشد. طراحی این سایت باید با توجه به اهداف و سیاست های طرح صورت گرفته و از نهایت زیبایی بر خور دار باشد. تنوع، زیبایی و وجود امکانات گوناگون (جست و جو، ذخیره سازی، خرید و...) در صفحات سایت، نقش قابل توجهی در جذب مخاطب دارد.
ارسال پیام های کوتاه و جذاب به صورت پیوسته نقش قابل توجهی در القا و تثبيت اندیشه وقف در اذهان عمومی دارد. زیبایی و کوتاهی دو نکته بسیار مهمی است که باید مورد توجه سازندگان پیام باشد و گرنه پیام، تأثیر عکس بر مخاطبان خواهد گذارد. هم چنین این سامانه می تواند با قابلیت ارسال دو سویه تنظیم و تعریف شود تا مخاطبان پیام، امکان و فرصت مشارکت در اظهار نظر پیدا کنند که این باعث پیدایی رغبت در ایشان می شود.
گویش عالمان و واعظان دینی همیشه از نقش قابل توجهی بر مخاطبان بر خور دار بوده است؛ از این رو می توان با آموزش و آماده ساختن مبلغانی در حوزه وقف، آن ها را برای ترویج فرهنگ وقف به مناطق گوناگون اعزام کرد.
دیدار از مراکز عام المنفعه وقفى و مشاهده کیفیت بهره مندی موقوف علیهم از
ص: 38
منافع اموال وقف شده، از بهترین شیوه های تبلیغ وقف به شمار می رود. واقفان و کسانی که تمایلی به وقف اموال دارند با دیدن بهره مندی موقوف علیهم، افزون بر انجام یا ادامه این سنت نیک، خود به مبلغی جدی در تبلیغ وقف مبدل می شوند. از این رو آماده ساختن زمینه های مناسب برای بازدید از مراکز وقفی و تشویق، ترغیب و دعوت عمومی به این منظور نقش مهمی در ایجاد رغبت عمومی به وقف و جلب اعتماد به سازمان اوقاف خواهد داشت.
آشنایی با گونه های تبلیغ نمایش گاهی و بر گزاری همایش، جشن واره و کنگره، شناسایی، جذب و تربیت مبلغان از جمله اموری است که با برنامه ریزی و پیگیری و سازمان دهی دفتر تبلیغات وقف سامان می یابد.
1. تشکیل دفتر تبلیغات.
2. تنظیم ضوابط خاص تبلیغی در سازمان.
3. طراحی برنامه های جزئی و مشخص تبلیغی، مطابق با برنامه های کلی پیش گفته.
4. تشکیل بانک اطلاعاتی مبلغان وقف.
5. ایجاد هماهنگی های لازم با آموزش گاه وقف در بر گزاری کارگاه های آموزشی وقف برای مبلغان وقف و عرضه نیازمندی های علمی مبلغان برای تدوین جزوات آموزشی در حوزه وقف.
آموزش احکام و دیگر مسائل مربوط به وقف، برنامه های تعلیمی طرح را تشکیل می دهد که به برخی از آن ها در ذیل اشاره می شود.
ص: 39
کار گزاران، داوطلبان، عاملان و مبلغان وقف، هر کدام به تناسب عمل خویش، نیاز به گذراندن دوره های آموزشی لازم و کافی دارند که این نیاز در قالب جلسات و کارگاه های آموزشی بر آورده می شود. کار گزاران وقف برای مواجهه و توجیه داوطلبان وقف اموال، باید آگاهی کافی از وقف و احکام آن داشته باشند. هم چنین مناسب است که داوطلبان وقف، دوره توجیهی بسیار کوتاه (چند ساعت) برای آموختن احکام وقف و چگونگی وقف اموال بگذرانند، به ویژه برای اجرای برنامه های تمهیدی هم چون وقف مشارکتی، نیاز به این دوره بیشتر احساس می شود. مبلغان وقف برای تبلیغ و اشاعه فرهنگ، نیازی جدی به آموختن مبانی دینی (فقهی، اخلاقی) وقف دارند که با تشکیل جلسات آموزشی می توان به این مطلوب رسید.
ایجاد فضای علمی در حوزه وقف، پشتوانه ارزشمند و مؤثری برای برنامه های گوناگون طرح خواهد بود. همچنین ایجاد فضای علمی، اهل اندیشه را نیز به این میدان، وارد می سازد و بدیهی است که با ورود این قشر، اطمینان و رغبت عامه مردم افزایش می یابد. بر گزاری نشست های متنوع علمی با موضوعیت وقف و پیامد های فردی و اجتماعی آن، در مراکز علمی معتبر با پوشش رسانه ای و مناظره و میز گرد های علمی در شبکه های تلویزیونی و رادیویی، از عوامل ایجاد این فضای علمی است.
ایجاد و سامان بخشیدن به چند درس خارج فقه با موضوع وقف، نقش قابل توجهی در توسعه فرهنگ وقف دارد به ویژه وقتی که بر غنای این دروس با طرح معضلات و مسائل جدید وقف، افزوده شود.
ص: 40
برنامه های آموزشی طرح با برنامه ریزی دقیق در مفاد آموزش، تأليف و تدوين جزوات آموزشی، جذب و گزینش اساتید توانا و نظم و انضباط در تشکیل کار گاه های آموزشی تحقق یافتنی است و تحقق و دوام این امور منوط بر ایجاد مرکز آموزشی توانمندی است که از عهده امور محول شده بر آید. آموزشگاه وقف، پیشنهادی برای سامان یافتن امور پیش گفته است.
1. تنظیم و تدوین اساس نامه
2. تشکیل هیأت امنا و تعیین و انتصاب رئیس آموزش گاه
3. تهيه مكان مناسب و تدارک آن به لوازم و نیازمندی های کار آموزشی
4. تدوین برنامه های آموزشی کوتاه مدت و بلند مدت
5. یافتن اساتید توانا
پژوهش های علمی در قالب ها و سطوح گوناگون با موضوع وقف و مسائل مربوط به آن، برنامه های تحقیقی طرح ترویج را تشکیل می دهد که به نمونه هایی از آن در ذیل اشاره می شود.
نگارش مقالات کوتاه و بلند، ترویجی و تخصصی، و ارائه آن ها در نشریات عام و خاص و سایت های علمی و خبری، تأثیر به سزایی در نشر سنت وقف دارد.
نشریه: تهیه و تنظیم روز نامه، هفته نامه، ماه نامه، فصل نامه، گاه نامه و ویژه نامه در حوزه وقف از مؤثر ترین اقدامات در ترویج فرهنگ وقف است. نشریات پیش گفته با توجه به رده سنی مخاطبین
ص: 41
و سطوح علمی متفاوت، تهیه می شود.
تألیف کتب کوچک و بزرگ اخلاقی، تاریخی، فقهی و حقوقی ساده و پیچیده از نقش مهمی در ترویج سنت وقف بر خور دار است.
حمایت مادی و معنوی از پایان نامه های حوزوی و دانش گاهی در زمینه وقف، پژوهش و تحقیق در این حوزه را رونق می بخشد. سازمان عامل باید بکوشد با اعلام حمایت های جدی و امتیاز های ویژه، طلاب و دانش جویان را به انتخاب و نگارش پایان نامه با موضوع وقف، ترغیب نماید.
برنامه های پژوهشی طرح، با وجود مرکزی علمی- پژوهشی سامان می یابد که آن را پژوهش کده وقف می نامیم. این مرکز که با توجه به توانایی سازمان در ساختاری کوچک یا بزرگ قابل تشکیل است، موظف به شناسایی تهیه و تنظیم موضوعات پژوهشی متنوع در حوزه وقف و پیامد های آن، یافتن پژوهش گران توانا، سفارش پژوهش، تعیین ناظر و نظارت بر پژوهش و ارزیابی پژوهش است. پژوهش کده وقف به عنوان واحدی علمی، موظف به بر آورده کردن نیازمندی های پژوهشی سازمان اوقاف و امور خیریه در ترویج فرهنگ وقف می باشد.
پژوهش در پژوهش کده به اقتضای نیازمندی های گوناگون جامعه در سطوح
گوناگون قابل انجام است که عبارتند از:
پژوهش در این سطح برای استفاده عموم مردم انجام می
ص: 42
شود که به چهار گروه سنی کودکان، نوجوانان، جوانان و میان سالان تقسیم می شود.
پژوهش در این سطح برای استفاده دانش جویان تا پایان مقطع کار شناسی و طلاب علوم دینی تا پایان پایه ششم انجام می شود.
پژوهش در این سطح برای استفاده مقاطع ارشد و دکتری و دیگر اندیشمندان انجام می شود.
1. تنظیم و تدوین اساس نامه .
2. تشکیل هیأت امنا و تعیین و انتصاب رئیس پژوهش کده.
3. تهیه مکان مناسب و تدارک آن به لوازم و نیازمندی های کار پژوهشی.
4. تشکیل گروه یا گروه های علمی و انتخاب و انتصاب مدیر گروه.
5. تشکیل جلسات هیأت علمی برای رسیدگی به عناوین پیشنهادی برای پژوهش.
6. یافتن پژوهش گران مناسب و تشکیل تیم های پژوهشی و تعیین سر تیم ها.
7. تعیین ناظران و ارز یابان علمی.
8. استفاده بهینه از پژوهش های پایان یافته و انتشار آن ها در قالب های گوناگون برای استفاده همگان.
دفاتر پیش گفته در برنامه های طرح (دفتر توسعه اقتصادی دفتر هنری و...)
ص: 43
وظیفه دارند که افزون بر اجرای برنامه های پیش بینی شده، نقش اتاق فکری برای برنامه های متناسب با وظایف خود را ایفا کنند و پیوسته برای بروز رسانی برنامه ها بکوشند. به این ترتیب طرح ترویج فرهنگ وقف، همیشه زنده، پویا و بالنده خواهد ماند.
ص: 44
ص: 45
ص: 46
اجرای برنامه های پیش گفته بر عهده سازمان ها، نهاد ها و بخش هایی از وزارت خانه های ذیل به ویژه سازمان اوقاف و امور خیریه است. سازمان ها و مراکز مکلف عبارتند از:
استعداد و توانایی طراحی و انجام برنامه های هنری طرح، بیش از هر سازمان و نهادی در سازمان صدا و سیما وجود دارد. این سازمان می تواند با به کار گیری متخصصان هنری با تجربه برای ساخت فیلم های کوتاه و بلند داستانی و مستند، کلیپ ها و نماهنگ های زیبا و دیگر برنامه های هنری درباره وقف، یکی از مهم ترین نقش ها را در ترویج فرهنگ وقف ایفا کند. بدیهی است که استفاده از برنامه ریزان هنری سازمان اوقاف در رسیدن به اهداف برنامه، مؤثر خواهد بود. برنامه های ذیل، پیشنهادی برای این سازمان است:
1. تولید فیلم های مستند از موقوفات واقفان، موقوف عليهم، متولیان و بخش های گوناگون سازمان اوقاف و امور خیریه.
ص: 47
بدیهی است که انتخاب بهترین سوژه ها و ایجاد هماهنگی های لازم با مراکز و افراد و اماکن پیش گفته در تعاملی جدی با سازمان اوقاف و امور خیریه ممکن و میسر خواهد بود.
2. تولید فیلم های داستانی کوتاه و بلند از آثار وقف در زندگی واقفان و موقوف علیهم با توجه به روایات وارد شده درباره پیامد های وقف.
3. تولید فیلم های داستانی کوتاه و انیمیشن از وقف حضرات معصوم علیهم السلام به ویژه امیر مؤمنان على عليه السلام برای کودکان و نوجوانان.
4. تولید نماهنگ و کلیپ های زیبا با موضوع پیامد های نیکوی فردی و اجتماعی وقف.
5. پرداختن به موضوع وقف در برنامه های کودک و نوجوان در قالب قصه گویی (حکایات وقف از اولیای خدا و بزرگان) و توضیح جذاب مجریان.
6. تولید برنامه گفت گوی مستقیم با واقفان موقوف عليهم متولیان عام و خاص موقوفات (با محتوای نقل خاطرات جذاب از وقف).
7. تولید برنامه های خاص آموزشی، مناظره علمی درباره وقف برای پخش از شبکه های خاص (شبکه چهار هفت و هشت).
8. ساخت و تولید مسابقات تلویزیونی درباره وقف، آثار و پیامد های آن با مشارکت سازمان اوقاف و امور خیریه.
تذکر: معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه می تواند در تهیه محتوای تولیدات پیش گفته با سازمان عامل مشارکت نماید.
مشارکت در تشکیل و راه اندازی دفتر تبلیغات سازمان اوقاف برای انجام برنامه های تبلیغی هم چون اعزام مبلغان وقف و بر پایی نمایش گاه وقف، و استفاده از
ص: 48
استعداد حوزه هنری در برنامه های هنری طرح، نقش بسیار مهمی است که سازمان تبلیغات اسلامی در ترویج فرهنگ وقف می تواند ایفا کند. برخی از برنامه های پیشنهادی به این سازمان به ترتیب ذیل می باشد:
1. بر گزاری کارگاه های آموزشی - توجیهی برای مبلغان درباره وقف و آثار آن به منظور گنجاندن این موضوع در برنامه تبلیغی مبلغان. مشارکت سازمان تبلیغات با سازمان اوقاف در این برنامه، موجب انتقال تجارب، سامان یافتن تبلیغ در حوزه وقف و جلو گیری از اتلاف نیرو، هزینه و وقت خواهد شد.
2. تألیف، چاپ و نشر کتاب در حوزه وقف و مسائل و موضوعات مربوط به آن از معدود برنامه هایی است که دفاتر و سازمان های گوناگونی را می توان در انجام آن سهیم ساخت. مشارکت فعال پژوهش کده باقر العلوم (علیه السّلام) سازمان تبلیغات با پژوهش کده دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم و پژوهش گاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تنظیم و تصویب موضوعات پژوهشی (علمی و ترویجی برای سطوح گوناگون) و یافتن پژوهش گران توانا و سفارش، نظارت و ارزیابی پژوهش، مطلوب و ره گشا خواهد بود. مشارکت مراکز پژوهشی پیش گفته، موجب فراهم شدن محتوایی ساختارمند شده و پاسخ گوی نیاز های طبقات گوناگون جامعه خواهد بود. پس از فراهم شدن محتوا، مشارکت سازمان تبلیغات، سازمان اوقاف و وزارت ارشاد در چاپ و انتشار آن، مقتضی وسعت دامنه نشر و مانع از پراکندگی و موازی کاری می شود.
معاونت فرهنگی - هنری در شهر داری همه شهر ها از توانایی خوب و امکانات
قابل توجهی برای نیل به اهداف طرح بر خور دار است. فرهنگ سرا ها از بهترین اماکن موجود برای اجرای برنامه های هنری در سطح شهر به شمار می روند. هم چنین
ص: 49
تبلیغات گسترده و پیوسته درباره وقف برای عموم شهروندان، تنها از عهده این سازمان بر می آید. آن چه در ذیل می آید بخشی از برنامه های پیشنهادی به این سازمان است:
1. تبلیغات جذاب و گسترده در قالب های گوناگون، هم چون عرضه پیام های کوتاه بر روی تابلو های بزرگ و کوچک تبلیغاتی شهر، تنظیم کتاب مترو و اتوبوس با محتوای آثار نیکوی وقف. معاونت فرهنگی سازمان اوقاف، مرجع مناسبی در تهیه محتوا برای مکتوبات پیش گفته است.
2. مشارکت فعال با سازمان اوقاف در بر گزاری جشن واره ها و همایش های مربوط به وقف (با به کار گیری استعداد مکانی خدماتی و هنری)
3. ایجاد و تشکیل دفتر شناسایی و ثبت و ضبط نام واقفان و نیکو کاران شهر برای معرفی، قدر دانی و استفاده از تجارب نام بردگان در راستای ترویج فرهنگ وقف. مشارکت سازمان شهر داری با سازمان اوقاف در این تلاش، امری بدیهی به نظر می رسد.
سفارش، چاپ نشر کتب متنوع درباره وقف و پیامد های نیک آن، تجهیز کتاب خانه های سراسر کشور به کتب پیش گفته و ترغیب فیلم سازان به وارد ساختن مسائل وقف در تولیدات خویش به صورت جزئی و کلی (با وضع امتیاز و عرضه تسهیلات خاص) از جمله اموری است که در استعداد و توان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای گسترش فرهنگ وقف در جامعه است. موضوعات و مسائلی که پرداختن به آن ها در اولویت قرارمی گیرد، در تعامل جدی و پیوسته با سازمان اوقاف و امور خیریه، قابل اصطياد است. بخشی از برنامه های مربوط به این وزارت در ذیل می آید:
1. مشارکت با سازمان اوقاف و سازمان تبلیغات در چاپ و نشر کتاب های مربوط به حوزه وقف با تخصیص کاغذ مورد
ص: 50
نیاز به قیمت یارانه ای و تسهیل و تسریع در اعطای شابک و مجوز نشر.
2. تجهیز کتاب خانه های عمومی و تخصصی کشور به کتب مذکور (متناسب با نوع کتاب).
3. تعیین امتیاز و اعطای اعتبار برای فعالیت های گوناگون هنری (تولیدات سینمایی، هنر های نمایشی مثل تئاتر) که در آن به وقف با سبک و شکل مناسبی پرداخته شود.
4. اعطای امتیاز مؤسسه فرهنگی آموزشی به متقاضیانی که تصمیم بر وقف مؤسسه را دارند.
آشنا کردن دانش آموزان با وقف و مسائل مربوط به آن از نقشی مهم در ایجاد فرهنگ وقف بر خور دار است. بدیهی است که فرهنگ سازی با برنامه ریزی از پایین ترین رده های سنی ممکن خواهد بود؛ هم از این رو وزارت آموزش و پرورش، یکی از مهم ترین نقش ها را در تحقق فرهنگ دارا است. برخی از این برنامه ها عبارتند از:
1. درج حکایات وقف پیشوایان معصوم علیهم السلام در کتب «هدیه های آسمانی»، «تعلیمات دینی» و «دین و زندگی» دانش آموزان در مقاطع دبستان، راهنمایی و دبیرستان از بهترین شیوه های انتقال فرهنگ وقف است که از عهده بخش تألیف کتب درسی وزارت آموزش و پرورش بر می آید.
2. بازدید های دانش آموزی از مراکز موقوفه، برنامه مناسبی در شکل گیری و تحقق فرهنگ وقف است. مدارس می توانند برنامه بازدید از مراکز پیش گفته را همانند برنامه بازدید از موزه ها، مراکز علمی و صنعتی تنظیم کرده و اجرا کنند مشارکت سازمان اوقاف امور خیریه در تأمین هزینه های این برنامه اجرای این برنامه را ممکن می سازد.
ص: 51
تعیین موضوعات مربوط به وقف و قرار دادن تسهیلات مناسب برای پژوهش های دانش گاهی در قالب پایان نامه های دانش جویی و مقالات اعضای هیأت علمی از خدمات بسیار مهم به فرهنگ وقف است که در توان وزارت علوم می باشد. توجه به نیازمندی های علمی سازمان اوقاف و امور خیریه برای تعیین موضوعات، شایسته و مناسب به نظر می رسد. برخی از برنامه های پیشنهادی مربوط به این وزارت، عبارت است از:
1. تعیین و ارائه موضوعات گوناگون درباره وقف به دانش جویان مقاطع کار شناسی ارشد و دکتری به منظور تحقیق و تدوین پایان نامه، و عرضه تسهیلات و مزایا برای انتخاب این موضوعات با مشارکت سازمان اوقاف و امور خیریه.
2. تعیین و ارائه موضوعات گوناگون در حوزه وقف و مسائل مربوط به آن در جشن واره های علمی کشور.
3. عرضه تسهیلات و مزایای گوناگون علمی (ایجاد فرصت های
مطالعاتی، اعطای امتیاز های علمی) و رفاهی برای اعضای هیأت علمی و پژوهش گرانی که درباره وقف و موضوعات مربوط به آن تحقیق کنند (با مشارکت سازمان اوقاف و امور خیریه).
4. مشارکت با سازمان اوقاف و امور خیریه در تأسیس و راه اندازی پژوهش گاه و آموزش گاه وقف با اعطای امتیاز به این دو مرکز و تأمین اساتید و کار شناسان مورد نیاز آن ها و اعطای مدارک علمی معتبر به دانش آموختگان و پژوهش گران مراکز پیش گفته.
5. بازدید های دانش جویی از مراکز موقوفه و تهیه گزارش های علمی توسط دانش جویان از این مراکز جهت ارائه در نشست های علمی (با مشارکت سازمان اوقاف).
ص: 52
بر گزاری دروس فقهی در سطوح عالی با موضوع وقف، در توان و استعداد حوزه های علوم دینی است و مرکز مدیریت حوزه های علمیه می تواند با برنامه ریزی مناسب به این استعداد، تحقق بخشد. هم چنین معاونت پژوهش مرکز مدیریت می تواند با ارائه موضوعات یا مسائل مربوط به وقف، زمینه بسیار مناسبی برای هدایت بخشی از پایان نامه های حوزوی به سمت وقف را فراهم سازد. بدیهی است که تعامل با سازمان اوقاف و امور خیریه برای تعیین این مسائل یا موضوعات، شایسته و بلکه لازم به نظر می رسد. برخی از برنامه های پیشنهادی عبارتند از:
1. بر گزاری درس خارج فقه وقف، ناظر به پرسش ها و نیاز های سازمان اوقاف و امور خیریه.
2. تعیین موضوعات گوناگون و مورد نیاز در حوزه وقف برای پایان نامه های حوزوی.
3. مشارکت در تأمین استاد و تنظیم دروس و موضوعات پژوهشی برابر آموزش گاه و پژوهش گاه وقف.
به کار گیری تمام استعداد های سازمان در ایجاد و ترویج فرهنگ وقف در جامعه، از وظایف اصلی سازمان اوقاف شمرده می شود. معاونت های گوناگون این سازمان می توانند در مشارکتی جدی با دیگر سازمان های فرهنگی کشور، اهداف پیش گفته را تعقیب کنند. برخی از برنامه های پیشنهادی با توجه به معاونت های سازمان اوقاف به شرح ذیل ارائه می شود:
اجرای برنامه های تمهیدی طرح (برنامه های تسهیلی ابداعی و تجهیزی) از وظایف معاونت اداری مالی به شمار می رود. تدارک مکان های لازم و کلیه امور مالی برنامه های فوق در شمار وظایف
ص: 53
این معاونت است. معاونت اداری - مالی با تشکیل دفتر توسعه اقتصادی استفاده از کار شناسان با تجربه می تواند گام های مؤثری در تحقق برنامه های تمهیدی طرح بر دارد. ایجاد بانک وقف از برنامه های بسیار سنگینی است که با تلاش و پیگیری های این معاونت و هم کاری معاونت حقوقی و تبلیغات مناسب دفتر تبلیغات و پاسخ گویی و توجیه کار آمد بخش روابط عمومی سازمان، ممکن و میسر خواهد بود.
مدیریت آموزش این معاونت با تدوین مفاد آموزشی مناسب و لازم و هماهنگی با بخش های متقاضی مثل دفتر تبلیغات وقف، موظف به اجرای جلسات و کار گاه های آموزشی برنامه است.
تهیه و تنظیم مقررات و ضوابط حقوقی برنامه های تمهیدی بر عهده این معاونت است. عضویت کار شناس حقوقی این معاونت در دفتر توسعه اقتصادی، ضروری به نظر می رسد.
اجرای اغلب برنامه های طرح ترویج بر عهده معاونت فرهنگی است؛ برنامه های تبلیغی و تحقیقی طرح از وظایف این معاونت به شمار می رود. برنامه های تعلیمی بیرون سازمانی طرح نیز از تکالیف معاونت فرهنگی است. معاونت فرهنگی نیز با تشکیل دفاتر هنری و تبلیغی، هدایت برنامه های تبلیغی طرح را بر عهده دارد. هم چنین دفتر تبلیغات وقف در این معاونت می تواند با هم کاری مؤسسه راسخون، اقدام به راه اندازی سامانه الکترونیکی ویژه ای در ترویج فرهنگ وقف نماید. معاونت فرهنگی هم چنین می تواند عهده دار تأسیس و راه اندازی پژوهش کده وقف باشد، اگر چه به علت گستردگی وظایف می توان آن را به عنوان واحدی تحت اشراف و نظارت مشاور پژوهشی ریاست سازمان، راه اندازی کرد.
ص: 54
تهیه و تدارک مکان های مناسب در آستان امام زادگان علیهم السلام برای اجرای برنامه های تبلیغی مربوط، بر عهده این معاونت است. هم چنین تدارک دفاتر وقف مشارکتی در آستان های مذکور بر عهده این معاونت است.
ارائه و تعریف مناسب برنامه های طرح برای مراکز بیرون سازمانی بر عهده این بخش از سازمان است. بدیهی است که ارائه خوب، نقش مهمی در توسعه فرهنگ وقف دارد.
ص: 55
عکس
ص: 56