شبِ زندگی فاطمه(علیها السلام) باشد.

نگاه علی(علیه السلام) به صورت فاطمه(علیها السلام) دوخته شده است. ناگهان فاطمه(علیها السلام) این چنین می گوید: «علیکُم السّلام».

فاطمه(علیها السلام) رو به علی(علیه السلام) می کند و می گوید: «پسر عمو، نگاه کن، جبرئیل به دیدن من آمده است، الآن او به من سلام کرد و من جواب او را دادم، او به من خبر داد که امشب، شب آخر زندگی من است و من فردا به اوج آسمان ها پرواز می کنم».(1)

آری، سفر فاطمه(علیها السلام) قطعی شده است، در آسمان ها غوغایی به پا شده است، همه خود را برای مراسم استقبال از فاطمه(علیها السلام) آماده می کنند.

* * *

اکنون، فرصت خوبی است تا فاطمه(علیها السلام) حرف های خود را با علی(علیه السلام) بزند. علی(علیه السلام) سر فاطمه(علیها السلام) را به سینه گرفته است و به شدّت گریه می کند. قطرات اشک علی(علیه السلام) بر صورت فاطمه(علیها السلام) می ریزد.گویا فاطمه (علیها السلام) اشک چشم علی (علیه السلام) را می گیرد و بر چهره خود می کشد و می گوید: «علی جان از پدرم شنیدم که اشک کسی که غم به دل دارد باعث رحمت خدا می شود، علی جان! تو غم به دل داری، من اشک تو را به چهره ام می کشم تا به رحمت خدا برسم.(2)

فاطمه (علیها السلام) با این کار خود درس بزرگی به تاریخ می دهد، اشک مظلوم حرمت دارد اشک مظلوم شفای دل است و رحمت خدا را نصیب انسان می کند آیا تاریخ مظلوم تر از علی دیده است؟ روزهای تنهایی علی (علیه السلام) نزدیک است وقتی فاطمه (علیها السلام) برود چه کسی اشک چشم علی (علیه السلام) را خواهد

ص: 130

دید؟

مرگ فاطمه (علیها السلام) نزدیک است، علی (علیه السلام) دیگر باید آماده باشد تا سر در چاه بیابان کند و اشک بریزد...

* * *

فاطمه(علیها السلام) این چنین سخن می گوید:

- علی جان! تو باید در مرگ من صبر داشته باشی، یادت هست در روز آخر زندگی پدرم، او به من وعده داد که من زودتر از همه به او ملحق خواهم شد، اکنون وقت وعده پیامبر است. علی جان! اگر در زندگی از من کوتاهی دیدی ببخش و مرا حلال کن.(1)

- ای فاطمه! تو نهایت عشق و محبّت را به من ارزانی داشتی، تو با سختی های زندگی من ساختی، تو هیچ کوتاهی در حقّ من نکردی.

- علی جان! از تو می خواهم که بعد از من با فرزندانم، مهربانی بیشتری داشته باشی، بعد از من با دختر خواهرم، اَمامه، ازدواج کن، زیرا او با فرزندان من مهربان است.

- فاطمه جان! تو به زودی حالت خوب می شود و شفا می یابی.

- نه، من به زودی نزد پدر خود می روم، علی جان! من وصیّت دیگری هم دارم.(2)

- چه وصیتّی ؟

- بدنم را شب غسل بده، شب به خاک بسپار، تو را به خدا قسم می دهم مبادا بگذاری آنهایی که بر من ظلم کردند بر سر جنازه من حاضر شوند، آنهایی که مرا با تازیانه زدند ؛ محسن(علیه السلام) مرا کشتند نباید بر پیکر من نماز

ص: 131

بخوانند.(1)

- چشم، فاطمه جان! من قول می دهم نگذارم آنها بر پیکر تو نماز بخوانند.(2)

- علی جان! من می خواهم قبرم مخفی باشد.(3)

- چشم، فاطمه جان!

- علی جان! از تو می خواهم که خودت مرا غسل دهی و کفن نمایی و در قبر بگذاری، علی جان! بعد از آن که مرا دفن کردی، کنار قبرم بنشین و قرآن و دعا بخوان، تو که می دانی من سخت مشتاق تو هستم و چقدر شیدای صدای دلنشین تو هستم! علی جان! به سر قبرم بیا، چرا که دل من به تو انس دارد.(4)

- فاطمه جان! من وصیّت های تو را انجام می دهم، ولی من هم چند خواسته از تو دارم.

- چه خواسته ای ؟

- اگر من در حقّ تو کوتاهی کردم مرا حلال کنی و ببخشی، دیگر این که وقتی نزد پیامبر رفتی سلام مرا به او برسانی.

اشک در چشمان علی(علیه السلام) حلقه می زند، بغض راه گلوی علی(علیه السلام) را می بندد، او بغضی نهفته در گلو دارد، او اشک می ریزد و نمی تواند سخن بگوید...

علی(علیه السلام) فقط گریه می کند، سر فاطمه(علیها السلام) بر سینه اوست، فاطمه(علیها السلام)، امانت خدا در دست او بود، فاطمه(علیها السلام)، تمام عشق علی(علیه السلام) بود، امّا دشمنان با عشق علی(علیه السلام) چه کردند ؟ در مقابل چشم علی(علیه السلام)، او را تازیانه زدند، سیلی

ص: 132

به صورتش زدند، پهلویش را شکستند و او برای حفظ اسلام صبر کرد، پیامبر از او خواسته بود که در همه این بلاها صبر کند. او به پیامبر قول داده بود، باید بر سر قول خود باقی می ماند.

علی(علیه السلام) نگاهی به صورت فاطمه(علیها السلام) می کند، می بیند که فاطمه(علیها السلام) گریه می کند، به راستی چرا فاطمه(علیها السلام) گریه می کند ؟ او که به زودی به آرزویش که رهایی از قفس دنیا بود می رسد، پس چرا اشکش جاری شده است ؟

علی(علیه السلام) رو به او می کند و می گوید:

- فاطمه جان! چرا گریه می کنی ؟

- من برای غربت و مظلومیّت تو گریه می کنم، می دانم که بعد از من با سختی ها و بلاهای زیادی روبرو خواهی شد.

- فاطمه جان! گریه نکن، من در راه خدا بر همه آن سختی ها صبر خواهم نمود...(1)

* * *

علی جان! از نگاه تو بوی غم می آید، گریه مکن که گریه تو دل مرا می سوزاند!

علی جان! من فاطمه تو هستم، مگر نمی گفتی هر گاه دلم می گیرد، با نگاه به چهره فاطمه آرام می گیرم؟ پس چرا به من نگاه نمی کنی؟ چرا سر خود را به زیر افکنده ای؟ نکند از سرخیِ چشم و کبودی صورت من غمگین شده ای؟

جانِ فاطمه، سرت را بالا بگیر، جانِ من به فدای تو! فاطمه تو، فداییِ

ص: 133

توست: روُحی لَکَ الفِداء...

علی جان! من بار سفر بسته ام و به زودی از پیش تو می روم، امّا بدان که تو همیشه در قلب من هستی، پیوند من و تو، هرگز از هم گسسته نمی شود.

علی جان! با من سخن بگو، غم دل خود را برایم بازگو کن! می دانم که وقتی من رفتم، تو هیچ کسی را نخواهی داشت تا با او درددل کنی، تو به بیابان پناه خواهی برد و با چاه سخن خواهی گفت...

علی جان! وقتی اشک چشم یتیمان مرا ببینی، وقتی نگاه کنی و ببینی حسن و حسین من، زانویِ غم در بغل گرفته اند، چه خواهی کرد؟

* * *

حدود سه ماه از رحلت پیامبر گذشته است، چهره فاطمه (علیها السلام) به خوبی نشان می دهد که لحظه پرکشیدن او نزدیک است، او به زودی از رنج ها و غصه ها رهایی خواهد یافت.

گروهی از مردم می خواهند به عیادت فاطمه(علیها السلام) بیایند، امّا فاطمه(علیها السلام) گفته است که به هیچ کس، اجازه ملاقات ندهند. او می خواهد در این روز آخر زندگی به حال خودش باشد.(1)

سَلمی در کنار فاطمه(علیها السلام) است. نمی دانم این خانم را می شناسی یا نه. او همسرِ ابی رافع است. این خانم و شوهرش همواره به خاندانِ پیامبر عشق می ورزند.(2)

سَلمی در زمان پیامبر در خانه آن حضرت خدمت می کرد، و اکنون، این افتخار نصیب او شده که پرستار حضرت فاطمه(علیها السلام) باشد.(3)

ص: 134

علی(علیه السلام) هم در کنار فاطمه(علیها السلام) نشسته است، فاطمه(علیها السلام) گاهی از هوش می رود و گاهی به هوش می آید. فرزندان فاطمه(علیها السلام) در کنار مادر نشسته اند و آخرین نگاه های خود را به او دوخته اند.

و زینب!

او بیش از همه اشک می ریزد، زینب دلش می خواهد مادر یکبار دیگر او را در آغوش بگیرد،آری خیلی وقت است که این دختر کوچک، دلش برای آغوش مادر تنگ شده است، ولی مادر نمی تواند او را در آغوش بگیرد، استخوان های مادر شکسته است...

زینب می داند که مادر آماده رفتن شده است او گاهی دست های کوچک خود را به سوی آسمان می گیرد گویا با خدا حرف میزند: «خدایا! مادر من جوان است! او را شفا بده!».

فاطمه (علیها السلام) نگاهش به دخترش خیره می ماند، دست های کوچک او را می بیند، زمزمهٔ او را می شنود، اشک فاطمه (علیها السلام) جاری می شود... زینب به سمت مادر می آید، اشک چشم او را پاک می کند، هیچکس نمی داند که زینب به دنبال بهانه ای است تا با دست های کوچکش جای تازیانه ها را نوازش کند، مگر او می تواند فراموش کند که دشمنان مقابل چشمش، مادر را با تازیانه زدند...

* * *

نزدیک اذان ظهر است، علی(علیه السلام) با فاطمه(علیها السلام) خداحافظی می کند و به سوی مسجد می رود.

ص: 135

فاطمه(علیها السلام)، سَلمی را صدا می زند و با کمک او برمی خیزد، وضو گرفته و لباسی نو به تن نموده و خود را خوشبو می کند.

فاطمه(علیها السلام) می خواهد به دیدار خدا برود. او از سَلمی می خواهد تا چادر نماز او را بیاورد.(1)

سَلمی، چادر نماز فاطمه(علیها السلام) را می آورد و به او می دهد. هنوز تا اذان ظهر فرصت باقی است.

او روی خود را به سوی قبله می کند و چنین می گوید: «سلام من بر جبرئیل! سلام من بر رسول خدا! بار خدایا من به سوی پیامبر تو می آیم، من به سوی رحمت تو می آیم ».(2)

فاطمه(علیها السلام) رو به قبله می خوابد و چادر خود را به سر می کشد و به سَلمی می گوید: «مرا تنها بگذار و بعد از لحظاتی، صدایم بزن، اگر جواب تو را ندادم بدان که من نزد پدر خویش رفته ام». (3)

فاطمه(علیها السلام) دست خود را زیر گونه خود می گذارد و چادر خود را بر سر می کشد.

سَلمی از اتاق بیرون می رود. صدایی به گوش فاطمه(علیها السلام) می رسد، کسی او را صدا می کند: «دخترم! فاطمه جانم! نزد من بیا که منتظرت هستم...».(4)

* * *

اللّه أکبر، اللّه أکبر.

این صدای اذان ظهر است که می آید، خوب است بروم و فاطمه(علیها السلام) را برای نماز بیدار کنم.

سَلمی می آید و فاطمه(علیها السلام) را صدا می زند، امّا جوابی نمی شنود.

ص: 136

ای دختر پیامبر!

باز هم جوابی نمی آید.

نزدیک می آید، چادر را از روی صورت فاطمه(علیها السلام) کنار می زند.

وای بر من! فاطمه(علیها السلام) از دنیا رفته است.

او صورت فاطمه(علیها السلام) را می بوسد و می گوید: «سلام مرا به پیامبر برسان».(1)

سَلمی می گرید، در این هنگام، حسن و حسین(علیهما السلام) از راه می رسند. آنها سراغ مادر را می گیرند. سَلمی جوابی نمی دهد، آنها به سوی مادر می روند.

اینجا، کنار پیکر مادر، زینب اشک می ریزد، به راستی چقدر زود روزگار یتیمی او شروع شد!!

آنها هر چه مادر را صدا می زنند جوابی نمی شنوند. حسن(علیه السلام) کنار مادر می آید و می گوید: «مادر، با من سخن بگو قبل از این که جان بدهم».

او روی مادر را می بوسد، امّا مادر جوابی نمی دهد.

حسین(علیه السلام) جلو می آید و مادر را می بوسد و می گوید: «مادر! من پسرت حسین هستم با من سخن بگو».

سَلمی، حسن و حسین(علیهما السلام) را دلداری می دهد و از آنها می خواهد تا به مسجد بروند و به پدر خبر بدهند.

آنها در حالی که گریه می کنند به سوی مسجد می دوند. همه صدای گریه حسن و حسین(علیهما السلام) را می شنوند، خدایا چه خبر شده است ؟ آنها نزد پدر

ص: 137

می آیند و خبر شهادت مادر را به پدر می دهند.(1)

وقتی علی(علیه السلام) این خبر را می شنود، بی قرار می شود و از هوش می رود. آری، داغ فاطمه(علیها السلام) بر علی(علیه السلام) بسیار سخت است. عدّه ای بر صورت علی(علیه السلام) آب می ریزند.

علی(علیه السلام) به هوش می آید و می گوید: «ای دختر پیامبر، بعد از تو چه کسی مایه آرامش من خواهد بود ؟» (2)

* * *

علی(علیه السلام) همراه با فرزندان خود به سوی خانه حرکت می کند. مردم خبردار می شوند، غوغایی در شهر به پا می شود.

زنان مدینه همه با هم ناله و زاری می کنند، گویی که از صدای شیون آنها، شهر به لرزه در آمده است. آن زن کیست که به این سو می آید ؟ آیا او را می شناسی ؟

او عایشه، همسر پیامبر است، او می خواهد وارد خانه علی(علیه السلام) شود، امّا سَلمی، مانع او می شود:

- تو نمی توانی وارد این خانه شوی.

- برای چه ؟

- فاطمه(علیها السلام) وصیّت کرده است که بعد از مرگ، ما به هیچ کس اجازه ندهیم کنار پیکر او بیاید.

آری، عایشه همان کسی است که حدیث دروغ از پیامبر نقل کرد که به فاطمه(علیها السلام)، هیچ ارثی نمی رسد، اکنون او نباید به کنار پیکر فاطمه(علیها السلام) بیاید.

ص: 138

عایشه با بغض و کینه ای بیشتر برمی گردد.(1)

نگاه کن! مردم به سوی خانه علی(علیه السلام) می آیند. علی(علیه السلام) از خانه بیرون می آید، حسن و حسین(علیهما السلام) هم همراه او هستند، آنها گریه می کنند. مردم با دیدن گریه حسن و حسین(علیهما السلام) به گریه می افتند. قیامتی بر پا می شود!

همه منتظر هستند تا علی(علیه السلام)، پیکر فاطمه(علیها السلام) را به مسجد ببرد تا آنها بر او نماز بخوانند و در تشییع جنازه او شرکت کنند. بعضی ها می گویند: «الآن هوا تاریک می شود، باید هر چه زودتر مراسم تشییع جنازه را شروع کرد».

در این میان، علی(علیه السلام) سخنی به ابوذر می گوید و از او می خواهد تا برای همه بگوید.

ابوذر رو به مردم می کند و با صدای بلند می گوید: «ای مردم، تشییع جنازه فاطمه(علیها السلام) به تأخیر افتاده است، خواهش می کنم به خانه های خود بروید».(2)

مردم با شنیدن سخن ابوذر متفرّق می شوند. آنها خیال می کنند چون غروب نزدیک است، علی(علیه السلام) می خواهد فردا مراسم با شکوهی برای فاطمه(علیها السلام) بگیرد و برای همین، تشییع پیکر فاطمه(علیها السلام) را به تأخیر انداخته است.

* * *

هوا تاریک شده است و مردم مدینه در خواب هستند، امّا امشب در خانه علی(علیه السلام)، همه بیدار هستند، علی(علیه السلام) و سَلمی و فضه و یتیمان فاطمه(علیها السلام).

علی(علیه السلام) دارد بدن فاطمه(علیها السلام) را غسل می دهد، بقیّه کمک می کنند.

ص: 139

فاطمه(علیها السلام) وصیّت کرده است که علی(علیه السلام) او را با پیراهن غسل دهد.(1)

علی(علیه السلام) می خواهد فاطمه(علیها السلام) را در پارچه بهشتی که پیامبر به او داده است، کفن نماید. او دارد بندهای کفن را می بندد. ناگهان چشمش به فرزندانش می افتد. آنها دوست دارند برای آخرین بار مادر خود را ببینند.

علی(علیه السلام) آنها را صدا می زند و می گوید: «عزیزانم! بیایید و برای آخرین بار، مادر خود را ببینید».(2)

یتیمان جلو می آیند و با مادر سخن می گویند: «مادر، سلام ما را به پیامبر برسان».

صدای گریه آنها سکوت شب را شکسته است. خدای من! چه می شنوم ؟

این صدای ناله فاطمه(علیها السلام) است که به گوش من می رسد. ناگهان، بندهای کفن باز می شود.

فاطمه(علیها السلام) دست های خود را باز می کند و فرزندانش را به سینه می چسباند.

صدای گریه فاطمه(علیها السلام) با صدای گریه یتیمان در هم می آمیزد. در آسمان غوغایی به پا می شود. فرشتگان بی تاب می شوند.

صدایی از آسمان به گوش می رسد: «ای علی! یتیمان را از مادر جدا کن، فرشتگان از دیدن این منظره به گریه افتاده اند».(3)

علی(علیه السلام) جلو می آید و یتیمان را از مادر جدا می کند.

* * *

اکنون علی(علیه السلام)، رو به فرزندش، حسن(علیه السلام) می کند و از او می خواهد تا برود

ص: 140

و به ابوذر خبر بدهد که وقت تشییع جنازه فاطمه(علیها السلام) فرا رسیده است.

آری، علی(علیه السلام) می خواهد فاطمه(علیها السلام) را شبانه دفن کند. حسن و حسین(علیهما السلام) به خانه ابوذر می روند.(1)

ابوذر هم به خانه سلمان، مقداد، عمّار، عبّاس (عموی پیامبر) و حُذَیفه می رود و به آنها خبر می دهد.(2)

این پنج نفر در تاریکی شب به سوی خانه علی(علیه السلام) می آیند. آنها برای نماز خواندن بر پیکر فاطمه(علیها السلام) می آیند.

علی(علیه السلام) جلو می ایستد و این پنج مرد پشت سر او صف می بندند، یتیمان فاطمه(علیها السلام) و سَلمی و فضه هم به صف ایستاده اند.

نگاه کن! فرشتگان، گروه گروه به این خانه می آیند، جبرئیل را ببین، همه آمده اند تا بر پیکر فاطمه(علیها السلام) نماز بخوانند.(3)

اکنون این یازده نفر می خواهند بدن فاطمه(علیها السلام) را تشییع کنند.

صبر کن!

علی(علیه السلام) می خواهد دو رکعت نماز بخواند.

مولایت به نماز ایستاده است!

نماز علی(علیه السلام) تمام می شود، او دست های خود را رو به آسمان می گیرد و دعا می کند. به راستی او با خدای خود چه می گوید ؟(4)

پیکر فاطمه(علیها السلام) را در تابوتی (که قبلا به دستور خود او ساخته شده است)

ص: 141

قرار می دهند.(1)

اکنون، علی(علیه السلام) دستور می دهد تا دو شاخه درخت خرما را آتش بزنند و در جلو تابوت حرکت بدهند.(2)

تشییع جنازه آغاز می شود. صدایی به گوش می رسد: «او را به سوی من بیاورید».

خدایا! این صدا از کجاست ؟

این صدای قبری است که قرار است فاطمه(علیها السلام) در آنجا دفن شود.

آنجا قبری آماده است، تابوت را همانجا به زمین می گذارند.

علی(علیه السلام) می خواهد پیکر فاطمه(علیها السلام) را داخل قبر بنهد. دو دست (شبیه دست های پیامبر) ظاهر می شود و بدن زهرا را تحویل می گیرد.(3)

علی(علیه السلام) با قبر فاطمه(علیها السلام) سخن می گوید: «ای قبر! من امانتم را به تو می سپارم، این دختر پیامبر است».

اکنون، علی(علیه السلام)، همه هستی خود را به خاک قبر می سپارد. ندایی به گوش می رسد: «ای علی! بدان که من از تو به فاطمه مهربانتر خواهم بود».(4)

علی(علیه السلام) بدن فاطمه(علیها السلام) را داخل قبر می نهد و چنین می گوید:

«بِسمِ اللّه ِ وَ بِاللّه ِ وَ علی مِلّةِ رَسُولِ اللّه ِ.

به نام خدا و برای خدا و بر دین رسول خدا!

فاطمه جان! من تو را به خدا می سپارم و راضی به رضایِ او هستم».(5)

همه فرشتگان در تعجّب از صبر علی(علیه السلام) هستند. او در همه این سختی و

ص: 142

بلاها به رضای خدا اندیشه دارد.

علی(علیه السلام) برای همیشه از فاطمه(علیها السلام) خداحافظی می کند و با چشمانی گریان، خشتِ لحد را می چیند و خاک بر روی قبر می ریزد، فقط خدا می داند که امشب در دل علی(علیه السلام) چه می گذرد.

* * *

علی(علیه السلام) کنار قبر فاطمه(علیها السلام) نشسته است، او آرام آرام، اشک می ریزد. او چه کند ؟ غمی بزرگ بر دل دارد، همه هستی او در خاک آرمیده است.

بغضی نهفته در گلوی علی(علیه السلام) نشسته است، اشک بر گونه هایش جاری است. اکنون، دیگر او با چه کسی درد دل کند ؟

گوش کن! علی(علیه السلام) دارد با یک نفر حرف می زند

«ای پیامبر! امانتی را که به من داده بودی به تو برگرداندم. به زودی دخترت به تو خواهد گفت که بعد از تو، این امّت، چقدر به ما ظلم و ستم نمودند. از فاطمه خود سؤل کن که مردم با ما چه کردند».(1)

آری، علی(علیه السلام)، امانت پیامبر را به او تحویل داده است. علی(علیه السلام) به یاد آن روزی افتاده است که پیامبر، دستِ فاطمه(علیها السلام) را در دست او گذاشت و به او فرمود: «علی جان! این امانت من است».(2)

چه روزی بود آن روز! روزی که علی(علیه السلام) عروس خود را به خانه اش می آورد، آن روز پیامبر به علی(علیه السلام) گفت که فاطمه من، امانتِ من است، پاره تن من است.

اکنون آن سخن پیامبر در گوش علی(علیه السلام) طنین انداخته است. اشک در

ص: 143

چشم علی(علیه السلام) نشسته است.

* * *

همه ایستاده اند و به علی(علیه السلام) نگاه می کنند، علی(علیه السلام) دارد اشک می ریزد. کاش یک نفر جلو می آمد و زیر بازوهای علی(علیه السلام) را می گرفت و او را از کنار قبر فاطمه(علیها السلام) بلند کند....(1)

علی(علیه السلام) آخرین سخن های خود را با فاطمه(علیها السلام) می گوید:

«فاطمه جان! من می روم، امّا دلم پیش توست. به خدا قسم! اگر از دشمنان، نگران نبودم کنار قبر تو می ماندم و از اینجا نمی رفتم و همواره به گریه می پرداختم ».(2)

علی(علیه السلام) برمی خیزد و رو به آسمان می کند و می گوید: «بار خدایا، من از دختر پیامبر تو راضی هستم ».(3)

آنگاه مقداری آب روی قبر فاطمه(علیها السلام) می ریزد و از قبر فاطمه(علیها السلام) جدا می شود.(4)

- دوست من! گریه بس است! این کتاب را به کناری بگذار و برخیز! اکنون، موقع عمل است، باید به وصیّت فاطمه(علیها السلام) عمل کنیم.

- ما که همه وصیت های او را انجام دادیم.

- هنوز یک وصیت مانده است. او وصیّت کرده که قبرش مخفی باشد. باید دست به کار شویم. باید چهل قبر حفر کنیم و آنها را پر از خاک کنیم. عجله کن ما وقت زیادی نداریم، ما باید در جای جای بقیع، قبر بکنیم. (5)

چهل قبر آماده می شود. باید همه متفرق شویم، به خانه های خود

ص: 144

برویم.(1)

صدای اذان صبح بلند می شود:

اللّه أکبر، اللّه أکبر.

مردم مدینه از خواب بیدار می شوند.

* * *

خلیفه در مسجد نشسته است، او منتظر است تا پیکر فاطمه(علیها السلام) را به مسجد بیاورند و او بر آن نماز بخواند.

آرام آرام، مردم خود را برای مراسم تشییع جنازه آماده می کنند.

خبری در میان مردم رد و بدل می شود: «دیشب، علی، بدن فاطمه را به خاک سپرده است».

مردم به سوی قبرستان بقیع می روند، می خواهند قبر فاطمه(علیها السلام) را زیارت کنند، امّا با چهل قبر تازه روبرو می شوند. به راستی قبر فاطمه(علیها السلام) کدام است ؟

هیچ کس نمی داند، آیا به راستی فاطمه(علیها السلام) در این قبرستان دفن شده است ؟ نکند فاطمه(علیها السلام) در جای دیگری دفن شده باشد ؟

مردم، همدیگر را سرزنش می کنند و می گویند: «دیدید که چگونه از ثوابِ تشییع جنازه فاطمه محروم شدیم، ما حتی نمی دانیم که قبر او کجاست».(2)

مردم زیادی در بقیع جمع می شوند. آنها با خود فکر می کنند که چرا فاطمه(علیها السلام) را مخفیانه به خاک سپردند ؟ چرا قبر او نامعلوم است ؟

این کار پیام سیاسی مهمّی برای همه دارد، این کار، فریادِ بلند اعتراض

ص: 145

است.

نگاه کن! خلیفه و عُمَر دارند به این سو می آیند. قبر فاطمه(علیها السلام) معلوم نیست در کجاست ؟ عُمَر عصبانی می شود. او می داند مخفی بودن قبر فاطمه(علیها السلام)، برای تاریخ، یک علامت سؤل بزرگ است.

هر کس که تاریخ را بخواند با خود خواهد گفت: «چرا قبر فاطمه(علیها السلام) مخفی است ؟»، جواب این سؤل، آبروی خلافت را می برد. او می خواهد هر طور شده است این علامت سؤل را پاک کند.

باید خلیفه بر پیکر فاطمه(علیها السلام) نماز بخواند. عُمَر می خواهد این قبرها را بشکافد و پیکر فاطمه(علیها السلام) را از قبر بیرون بیاورد تا خلیفه بر آن نماز بخواند.(1)

در این میان نگاه عُمَر به مقداد می خورد به سوی او می رود و می گوید:

- چه موقع فاطمه را دفن کردید ؟

- دیشب.

- چرا این کار را کردید ؟ چرا صبر نکردید تا ما بر پیکر دختر پیامبر نماز بخوانیم ؟

- خود فاطمه وصیّت کرده بود که تو و خلیفه بر او نماز نخوانید.

عُمَر عصبانی می شود، به سوی مقداد حمله می کند و شروع به زدن او می کند، آن قدر مقداد را می زند تا خسته می شود. مقداد از جا بلند می شود، خون از سر و صورت او می ریزد.

ص: 146

اکنون موقع آن است که مقداد با مردم سخن بگوید: «ای مردم! دختر پیامبر از دنیا رفت در حالی که زخم پهلوی او خوب نشده بود، آیا می دانید چرا ؟ برای این که شما با غلاف شمشیر به پهلوی او زدید».(1)

آری، شما که با فاطمه(علیها السلام) این گونه برخورد کردید چگونه توقّع دارید که او اجازه دهد شما در تشییع جنازه او حاضر شوید ؟

* * *

علی(علیه السلام) در خانه نشسته است که به او خبر می دهند عمرمی خواهد قبرها را بشکافد تا پیکر فاطمه(علیها السلام) را پیدا نماید.

علی(علیه السلام) برمی خیزد.

شمشیرِ ذو الفقار را در دست می گیرد و عمامه ای بر سر می گذارد که رنگ زرددارد. از خانه بیرون می آید.

نگاه کن! او چقدر خشمگین است، رگ های گردن او پر از خون شده است.

عُمَر جلو می آید و می گوید: «ای علی! این چه کاری بود که تو کردی ؟ ما پیکر فاطمه را از قبر بیرون می آوریم تا خلیفه بر آن نماز بخواند».

علی(علیه السلام) دست می برد و عُمَر را با یک ضربه بر زمین می زند و روی سینه او می نشیند و می گوید: «تا امروز هر کاری کردید من صبر کردم، امّا به خدا قسم، اگر دست به این قبرها بزنید با شمشیر به جنگ شما می آیم، به خدا، زمین را از خون شما سیراب خواهم نمود».(2)

همه علی(علیه السلام) را می شناسند، اگر علی(علیه السلام) قسم بخورد به قسم خود عمل می کند. چه کسی می تواند در مقابل شمشیر علی(علیه السلام) ایستادگی کند ؟

ص: 147

ابوبکر در فکر نجات عُمَر است، چه کند، چگونه علی(علیه السلام) را آرام کند ؟ جلو می آید و به علی(علیه السلام) می گوید: «تو را به حقّ پیامبر قسم می دهم عُمَر را رها کن، ما از تصمیم خود منصرف شدیم، ما هرگز این کار را انجام نمی دهیم».(1)

علی(علیه السلام)، عُمَر را رها می کند و مردم متفرّق می شوند. آری، علی(علیه السلام) به فاطمه(علیه السلام) قول داده بود که قبر او برای همیشه مخفی بماند.

علی(علیه السلام) خیلی دلش می خواهد کنار قبر فاطمه(علیها السلام) برود.

فاطمه(علیها السلام) از او خواسته است که علی(علیه السلام) بر سر قبر او برود و قرآن بخواند.

اشک در چشم علی(علیه السلام) حلقه زده است، او دلش می خواهد به کنار قبر فاطمه(علیها السلام) برود، ولی باید تا شب صبر کرد، وقتی که هوا تاریک تاریک شود او به دیدار فاطمه(علیها السلام) خواهد رفت و در خلوت شب با یار سفرکرده اش سخن خواهد گفت.

به راستی او با همسر سفر کرده اش چه خواهد گفت ؟

جا دارد او این گونه با او سخن گوید:

فاطمه جانم!

دیشب دل من سخت به درد آمد، وقتی در تاریکی شب، پیکر تو را غسل می دادم، دستم به زخم بازوی تو رسید. دلم می سوزد. چرا هرگز از زخم بازویت به من چیزی نگفتی ؟

پایان.

* * *

بانوی من!

تو خود می دانی که هنگام نوشتن این کتاب، چقدر بر مظلومیّت تو

ص: 148

گریستم، این قلم، نیازمند نگاه توست، عشق تو در دلم زبانه می کشد... به راستی چه کسی جز تو شایستگی مقام شفاعت را دارد؟ آن روزی که ندا دهنده ای در آسمان ندا می دهد که چشمان خویش را فرو گیرید تا فاطمه دختر محمّد(ص) گذر کند! چگونه باور کنم که در آن روز، مرا و خوانندگان این کتاب را فراموش می کنی و ما را در غربت و تنهایی رها می کنی؟ هرگز! هرگز! تو مادر مهربانی ها هستی! همه ما منتظر آن روز باشکوه هستیم! روزی که تو دست ما را بگیری و...

ص: 149

(12) بصائر الدرجات ص 97، قرب الإسناد ص 57، الکافی ج 1 ص 294، التوحید ص 212، الخصال ص 211، کمال الدین ص 276، معانی الأخبار ص 65، کتاب من لا یحضره الفقیه ج 1 ص 229، تحف العقول ص 459، تهذیب الأحکام ج 3 ص 144، کتاب الغیبة للنعمانی ص 75، الإرشاد ج 1 ص 351، کنز الفوائد ص 232، الإقبال بالأعمال ج 1 ص 506، مسند أحمد ج 1 ص 84، سنن ابن ماجة ج 1 ص 45، سنن الترمذی ج 5 ص 297، المستدرک للحاکم ج 3 ص 110، مجمع الزوائد ج 7 ص 17، تحفة الأحوذی ج 3 ص 137، مسند أبی یعلی ج 11 ص 307، المعجم الأوسط ج 1 ص 112، المعجم الکبیر ج 3 ص 179، التمهید لابن عبد البرّ ج 22 ص 132، نصب الرایة ج 1 ص 484، کنز العمّال ج 1 ص 187، ج 11 ص 332، 608، تفسیر الثعلبی ج 4 ص 92، شواهد التنزیل ج 1 ص 200، الدرّ المنثور ج 2 ص 259.

(13) واجتمع المهاجرون یتشاورن فقالوا: انطلق بنا إلی إخواننا من الأنصار: الشمائل المحمّدیة للترمذی ص 206.

(14) ولم یحضر دفن رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم أکثر الناس ؛ لما جری بین المهاجرین والأنصار من التشاجر فی أمر الخلافة: الإرشاد ج 1 ص 189، بحار الأنوار ج 22 ص 519، أعیان الشیعة ج 1 ص 444.

(15) وصل علیّ أوّل الناس، ولا تفارقنی حتّی توارینی فی رمسی، واستعن باللّه تعالی...: الإرشاد ج 1 ص 186، مناقب آل أبی طالب ج 1 ص 203، إعلام الوری ج 1 ص 267.

(16) إنّی أدفن رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم فی البقعة التی قُبض فیها: فقه الرضا ص 189، جواهر الکلام ج 12 ص 103، کفایة الأثر ص 126، بحار الأنوار ج 22 ص 517.

(17) ثمّ قام علی الباب فصلّی علیه، ثمّ أمر الناس عشرة عشرة یصلّون علیه ثمّ یخرجون: مستدرک الوسائل ج 2 ص 260، غایة المرام ج 2 ص 240، بحار الأنوار ج 22 ص 517.

(18) إذ جاء مَعن بن عَدی وعُوَیم بن ساعدة فقالا... باب فتنة، إن لم یغلقه اللّه بک فلن یُغلق أبداً...: بحار الأنوار ج 28 ص 332.

(19) فسمعنا أحد الثلاثة وهو يقول: والله محمد لأحمق إن كان يرى أنّ الأمر يستقيم لعلي من بعده!: تفسير العياشي ج 2 ص 98.

(20) قعدوا له في العقبة وهي . ، عقبة أرشَى (هَرشَى ) بين الجُحفة والأبواء، فقعدوا عن يمين العقبة....: تفسير القتي ج 1 ص 174، بحار الأنوار ج 31 ص 632؛ اتفقوا على أن ينفروا بالنبي ناقته على عقبة هَرشَى، وقد كانوا عملوا مثل ذلك في غزوة تبوك: بحار الأنوار ح 28 ص 97.

(21) فأخذ بیده فقال: قم، فقال أبو بکر: أین نبرح حتّی نواری رسول اللّه، إنّی عنک مشغول، فقال عمر: لا بدّ من قیام، وسنرجع إن شاء اللّه. فقام أبو بکر معه...: السقیفة وفدک ص 57، شرح نهج البلاغة ج 6 ص 7 وراجع مسند أحمد ج 1 ص 56، صحیح ابن حبّان ج 2 ص 148 ؛ السیرة النبویّة لابن هشام ج 4 ص 1071 صحیح البخاری ج 5 ص 20، فتح الباری ج 7 ص 23، عمدة القاری ج 17 ص 118.

(22) وأنتم یا معشر الأنصار! من لا ینکر فضلکم فی الدین، ولا سابقتهم العظیمة فی الإسلام، رضیکم اللّه أنصارا لدینه ورسوله...: تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 218، الکامل فی التاریخ ج 2 ص 12 و 13، الإمامة والسیاسة ج 1 ص 21، وراجع: صحیح البخاری¨ ج 3 ص 1341 ح 3467، الطبقات الکبری ج 2 ص 269 ؛ تاریخ ابن خلدون ج 2 ص 64 ؛ عمدة القاری ج 24 ص 8، کنز العمّال ج 5 ص 646.

(23) علیّ أخی فی الدنیا والآخرة: الجامع الصغیر ج 2 ص 176، کنز العمّال ج 11 ص 607، سبل الهدی والرشاد ج 11 ص 297، ینابیع المودّة ج 1 ص 242 و ج 2 ص 77، و 96 و 289، الأمالی للطوسی ص 137، بحار الأنوار ج 18 ص 400 ؛ وراجع:

ص: 151

المستدرک للحاکم ج 3 ص 14، تاریخ بغداد ج 12 ص 263، تفسیر فرات الکوفی ص 366، تاریخ دمشق ج 42 ص 53، ینابیع المودّة ج 1 ص 179، الخصال ص 429، عیون أخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 264، کشف الغمّة ج 1 ص 299.

(24) فقام الحبّاب بن المنذر بن الجُموح فقال: یا معشر الأنصار! املکوا علیکم أمرکم ؛ فإنّ الناس فی فیئکم وفی ظلّکم، تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 218، الکامل فی التاریخ ج 2 ص 12 و 13، الإمامة والسیاسة ج 1 ص 21 ؛ وراجع الاحتجاج ج 1 ص 91.

(25) فلمّا رأی بشیر بن سعد الخزرجی ما اجتمعت علیه الأنصار من أمر سعد بن عبد اللّه وکان حاسداً له وکان من سادة الخزرج...: شرح نهج البلاغة ج 6 ص 9، بحار الأنوار ج 28 ص 345.

(26) فقام زید بن ثابت فقال: إنّ رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم کان من المهاجرین وکنّا أنصار رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم، فنحن أنصار من یقوم مقامه...: مجمع الزوائد ج 5 ص 183، فتح الباری ج 7 ص 24، المعجم الکبیر ج 5 ص 115، کنز العمّال ج 5 ص 654، سبل الهدی والرشاد ج 11 ص 258، السیرة الحلبیة ج 3 ص 481.

(27) فقال أبو بکر: جزاکم اللّه خیراً من حیّ یا معشر الأنصار وثبّت قائلکم...: نفس المصادر السابقة.

(28) فقلت والجمع یسمعون: ألا أکبرنا سنّاً وأکثرنا لیناً: بحار الأنوار ج 30 ص 291.

(29) فهلمّوا إلی عُمَر فبایعوه، فقالوا: لا، فقال عمر: فلِمَ ؟ فقالوا: نخاف الإثرة...: کنز العمّال ج 5 ص 652 وراجع تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 218، الکامل فی التاریخ ج 2 ص 12 و 13، الإمامة والسیاسة ج 1 ص 21.

(30) فمن ذا ینبغی له أن یتقدّمک أو یتولّی هذا الأمر علیک، ابسط یدک نبایعک: تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 218، الکامل فی التاریخ ج 2 ص 1312.

(31) فکثر اللّغط وارتفعت الأصوات، حتّی فرقتُ من الاختلاف، فقلت: ابسط یدک یا أبا بکر، فبسط یده فبایعته...: صحیح البخاری ج 6 ص 2505، مسند أحمد ج 1 ص123، صحیح ابن حبّان ج 2 ص 148 و ص 155، تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 205، السیرة النبویّة لابن هشام ج 4 ص 308، تاریخ دمشق ج 30 ص 281 و ص 284، الکامل فی التاریخ ج 2 ص 11، شرح نهج البلاغة ج 2 ص 23، أنساب الأشراف ج 2 ص 265، السیرة النبویّة لابن کثیر ج 4 ص 487.

(32) فلمّا ذهبا لیبایعاه سبقهما إلیه بشیر بن سعد فبایعه...: تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 218، الکامل فی التاریخ ج 2 ص 12.

(33) فناداه الحبّاب بن المنذر: یا بشیر بن سعد! عَقّتکَ عِقاقٌ، ما أحوجک إلی ما صنعت، أَنَفِستَ علی ابن عمّک الإمارة ؟!...: الإمامة والسیاسة ج 1 ص 21.

(34) ولمّا رأت الأوس ما صنع بشیر بن سعد، وما تدعو إلیه قریش، وما تطلب الخزرج من تأمیر سعد بن عُبَادة، قال بعضهم لبعض...: تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 218، الکامل فی التاریخ ج 2 ص 12.

(35) وکانت الأوس والخزرج ابنا حارثة بن ثعلبة أهل عزّ ومنعة فی بلادهم، حتّی کانت بینهم الحروب التی أفنتهم فی أیّامٍ لهم مشهورة... یوم بِعاث: تاریخ الیعقوبی ج 2 ص 37.

(36) و لقد کان سعد لما رأی الناس یبایعون أبابکر نادی: أیها الناس! انی والله ما أردتها حتی رأیتکم تصرفونها عن علی بحار الانوار ج30 ص11.

(37) عُمَر هو الّذی شدّ بیعة أبی بکر ووقم المخالفین فیها، فکسر سیف الزبیر لمّا جرّده،...: شرح نهج البلاغة ج 1 ص 174.

(38) ثمّ قام علی رأسه فقال: لقد هممت أن أطأک حتّی تندُرَ عضُدُکَ: بحار الأنوار ج 28 ص 336.

(39) فأخذ قیس بن سعد بلحیة عُمَر ثمّ قال: واللّه لئن حَصحَصتَ منه شعرة ما رجعت وفیک واضحة...: المصدر السابق.

ص: 152

(40) فقال عمر: اقتلوه قتله اللّه، وتماسکا، فقال أبو بکر: مهلاً یا عمر، الرفق هنا أبلغ، فأعرض عنه عمر...: تاریخ ابن خلدون ج 2 ص 64، تاریخ الطبری ج 2 ص 459، معالم المدرستین ص 118، الشافی فی الإمامة ج 3 ص 190.

(41) أما واللّه لو أری من قوّةٍ ما أقوی علی النهوض لسمعتم منّی بأقطارها وسککها زئیراً یحجُرُکَ وأصحابک....: بحار الأنوار ج 28 ص 336.

(42) ولقد كان سعد لما رأى الناس يبايعون أبا بكر نادى : أيها الناس ! إني والله ما أردتها حتى رأيتكم تصرفونها عن علي: بحار الانوار ج 35 ص 11.

(43) وقد بايعت رسول الله على أن تنصره وذريته و تمنع مما تمنع منه نفسک و ذریتک: بحار الأنوار ج 29 ص 195.

(44) فقال له بشیر بن سعد: إنّه قد لجّ وأبی، فلیس یبایعکم حتّی یُقتل، ولیس بمقتول حتّی یُقتل معه ولده وأهل بیته...: بحار الأنوار ج 28 ص 336 ؛وراجع الإفصاح ص 84.

(45) إنّ أبا بکر وعُمَر لم یشهدا دفن النبیّ، وکانا فی الأنصار، فدُفن قبل أن یرجعا...: المصنّف لابن أبی شیبة ج 8 ص 52، کنز العمّال ج 5 ص 652.

(46) جاء رجل إلی أمیر المؤنین علیه السلام وهو یسوّی قبر رسول اللّه بمسحاةٍ فی یده، فقال له: إنّ القوم قد بایعوا أبا بکر... الإرشاد ج 1 ص 189، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 149، أعیان الشیعة ج 1 ص 430.

(47) إنّ أبا سفیان جاء إلی علیّ فقال: یا علیّ، بایعوا رجلاً أذلّ قریش قبیلةً، واللّه لئن شئت لنصدّ عنها أقطارها...: کنز العمّال ج 5 ص 654 ؛ وراجع تاریخ الطبری ج 2 ص 450.

(48) قال: أ رضیتم یا بنی عبد مناف أن یلی هذا الأمر علیکم غیرکم ؟ وقال لعلیّ بن أبی طالب: امدد یدک أُبایعک، وعلیٌّ معه قصیٌّ...: الإمامة والسیاسة ج 1 ص 30، وراجع الاحتجاج ج 1 ص 207 ح 38.

(49) ارجع یا أبا سفیان، فواللّه ما ترید اللّه بما تقول، وما زلت تکید الإسلام وأهله...: بحار الأنوار ج 22 ص 520.

(50) فإنّ هؤلاء خیّرونی أن یأخذوا ما لیس لهم، أو أُقاتلهم وأُفرّق أمر المسلمین: الشافی فی الإمامة ج 3 ص 243، الصراط المستقیم ج 3 ص 111 وراجع بحار الأنوار ج 28 ص 392: الأمالی للمفید ص 155 ح 6: بحار الأنوار ج 28 ص 392...: الطرائف ص 411، المناقب للخوارزمی ص 313، فرائد السمطین ج 1 ص 320 ؛ الکافی ج 8 ص 295، علل الشرائع ص 149، الأمالی للطوسی ص 230.

(51) فإذا بقومٍ قد أقبلوا وهم یعترضون کلّ من رأوه فیقدّمونه یبایع، شاء ذلک أم أبی: الهجوم علی بیت فاطمة ص 82 نقلا من مثالب النواصب ص 130.

(52) واجتمعت بنو أُمیّة إلی عثمان بن عفّان، واجتمعت بنو زهرة إلی سعد وعبد الرحمن...: شرح نهج البلاغة ج 6 ص 11، بحار الأنوار ج 28 ص 347 ح 60.

(53) لمّا استُخلف أبو بکر قال أبو سفیان: ما لنا ولأبی فصیل، إنّما هی بنو عبد مناف. قال: فقیل له: إنّه قد ولّی ابنَک قال وصلته رحم: تاریخ الطبری ج 2 ص 449، أعیان الشیعة ج 1 ص 430.

(54) فأقبل عُمَر إلیهم وأبو عبیدة، فقال: مالی أراکم ملتاثین ؟ قوموا فبایعوا أبا بکر ؛ فقد بایع له الناس، وبایعه الأنصار: شرح نهج البلاغة ج 6 ص 11، بحار الأنوار ج 28 ص 347 ح 60.

(55) فقام عثمان ومن معه، وقام سعد وعبد الرحمن ومن معهما فبایعوا أبا بکر...: السقیفة وفدک ص 62، الإمامة والسیاسة ج 1 ص

ص: 153

18، الاحتجاج ج 1 ص 94.

(56) واقبلت أسلم بجماعتها حتّی تضایفت بهم السکک فبایعوه فکان عمر یقول: ما هو إلا أن رایت أسلم فایقنت بالنصر: تاریخ الطبری ج 2 ص 458، بحار الأنوار ج 28 ص 335.

(57) خطبهم أبو بکر، قال: إنّی لأرجوا أن تشبعوا من الجبن والزیت...: کنز العمّال ج 5 ص 640.

(58) قسم قسمه أبو بکر للنساء، فقالت: أتراشونی عن دینی ؟... واللّه لا آخذ منه شیئاً أبداً...: کنز العمّال ج 5 ص 606، الطبقات الکبری ج 3 ص 182، تاریخ دمشق ج 30 ص 276.

(59) قیل لأبی بکر: یا خلیفة اللّه، فقال: لست خلیفه اللّه، ولکنّی خلیفة رسول اللّه، وأنا راضٍ بذلک...: کنز العمّال ج 5 ص 589، حواشی الشیروانی ج 9 ص 75، تفسیر القرطبی ج 14 ص 455، الطبقات الکبری ج 3 ص 183.

(60) لمّا أبطأ الناس عن أبی بکر، قال: مَن أحقّ بهذا الأمر منّی ؟ ألست أوّل من صلّی...: کنز العمّال ج 5 ص 590، الطبقات الکبری ج 3 ص 182.

(61) أوّل من صلّی مع النبیّ علیّ: سنن الترمذی ج 5 ص 395، معرفة السنن والآثار ج 5 ص 39، نصب الرایة ج 4 ص 356، الطبقات الکبری ج 3 ص 21، تاریخ دمشق ج 42 ص 26، تاریخ الطبری ج 2 ص 55، البدایة والنهایة ج 3 ص 36.

(62) مکث الإسلام سبع سنین لیس فیه إلاّ ثلاثة: رسول اللّه وخدیجة وعلیّ: شرح الأخبار ج 1 ص 178، مناقب آل أبی طالب ج 1 ص 291، بحار الأنوار ج 38 ص 231.

(63) إنّ عُمَر احتزم بإزاره وجعل یطوف بالمدینة وینادی: إنّ أبا بکر قد بویع له، فهلمّوا إلی البیعة، فینثال الناس فیبایعون...: الاحتجاج ج 1 ص 105، بحار الأنوار ج 11 ص 555، وراجع مجمع الزوائد ج 5 ص 184، وراجع مسند أحمد ج 1 ص 37، کنز العمّال ج 5 ص 658.

(64) قال له عمر: یا هذا، لیس فی یدیک شیء منه ما لم یبایعک علیّ، فابعث إلیه حتّی یأتیک، فإنّما هؤاء رعاع...: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 66، بحار الأنوار ج 28 ص 227.

(65) فبعث إلیه قنفذاً فقال له: اذهب فقل لعلیّ: أجب خلیفة رسول اللّه: نفس المصادر.

(66) وکان رجلاً فظّاً غلیظاً جافیاً من الطلقاء.: الاحتجاج ج 1 ص 108 ؛ کان قُنفُذ من أشراف قریش: المستدرک للحاکم ج 3 ص 479.

(67) فذهب قنفذ، فما لبث أن رجع فقال لأبی بکر: قال لک: ما خلّف رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم أحداً غیری، لسریع ما کذَبتم علی رسول اللّه...: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 66، بحار الأنوار ج 28 ص 22 ؛ وراجع کتاب سلیم بن قیس ص 385، الاحتجاج ج 1 ص 107، بحار الأنوار ج 28 ص 298، تفسیر الآلوسی ج 3 ص 124.

(68) فوثب عُمَر غضبان فقال: واللّه إنّی لعارف بسخفه وضعف رأیه وأنّه لا یستقیم لنا أمر حتّی نقتله، فخلنی آتک برأسه...: کتاب سلیم بن قیس ص 386، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 10 ص 180.

(69) فقال أبو بکر: اجلس، فأبی، فأقسم علیه فجلس: کتاب سلیم بن قیس ص 384، بحار الأنوار ج 28 ص 298.

(70) یا قُنفُذ انطلق الیه فقل له: اجب أبابکر فاقبل قُنفُذ فقال: یا علی اجب أبابکر...کتاب سلیم بن قیس ص 386، بحار الأنوار ج 28 ص 298 و ارجع تفسیر العیاشی ج 2 ص 66، بحار الأنوار ج 28 ص 227.

(71) إنّ رسول اللّه أوصانی إذا واریته فی حفرته أن لا أخرج من بیتی حتّی أؤّف کتاب اللّه، فإنّه فی جرائد النخل وفی أکتاف

ص: 154

الإبل...: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 66، بحار الأنوار ج 28 ص 227.

(72) أیّها الناس، إنّی لم أزل منذ قُبض رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم مشغولاً بغسله، ثمّ بالقرآن حتّی جمعته فی هذا الثوب...: الاحتجاج ج 1 ص 107، بحار الأنوار ج 28 ص 265، ج 89 ص 40، غایة المرام ج 5 ص 316، بیت الأحزان ص 106.

(73) فقال عمر: ما أغنانا بما معنا من القرآن عمّا تدعونا إلیه...: نفس المصادر السابقة.

(74) فانطلق أبو بکر وعُمَر وأبو عبیدة بن الجرّاح والمغیرة حتّی دخلوا علی العبّاس لیلاً، فحمد أبو بکر اللّه وأثنی علیه...:تاریخ الیعقوبی¨ ج 2 ص 124، الإمامة والسیاسة ج 1 ص 32، وراجع شرح نهج البلاغة ج 2 ص 21.

(75) فقال عمر بن الخطّاب: إی واللّه، وأُخری: إنّا لم نأتکم لحاجة إلیکم: تاریخ الیعقوبی ج2 ص 124، معالم المدرستین ج 1 ص 123.

(76) فحمد العبّاس اللّه وأثنی علیه وقال: إنّ اللّه بعث محمّدا - کما وصفت - نبیّا، وللمؤمنین ولیّا...: تاریخ الیعقوبی¨ ج 2 ص 124، الإمامة والسیاسة ج 1 ص 32 وراجع شرح نهج البلاغة ج 2 ص 21.

(77) أتی عمر بن الخطّاب منزل علیّ وفیه طلحة والزبیر ورجال من المهاجرین...: تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 202، شرح نهج البلاغة ج 2 ص 56 ؛ بلغ أبا بکر وعمر أنّ جماعةً من المهاجرین والأنصار قد اجتمعوا مع علیّ بن أبی طالب فی منزل فاطمة بنت رسول اللّه، فأتوا فی جماعة حتّی هجموا الدار.....: الإمامة والسیاسة ج 1 ص30، وراجع الاحتجاج ج 1 ص 207 ح 38 ؛ إنّ أبا بکر تفقّد قوما تخلّفوا عن بیعته عند علیّ کرّم اللّه وجهه، فبعث إلیهم عمر...: نفس المصدرین.

(78) عن أبی بکر - قبیل موته -: ما آسی إلاّ علی ثلاث خصال صنعتها لیتنی لم أکن صنعتها...: تاریخ الیعقوبی¨ ج 2 ص 137، الخصال ص 171 ح 228، تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 430، تاریخ الإسلام ج 3 ص 117، الأموال ص 144 ح 353 العقد الفرید ج 3 ص 279، تاریخ دمشق ج 30 ص 418 و 419، شرح نهج البلاغة ج 2 ص 46، الإمامة والسیاسة ج 1 ص 36.

(79) وذهب عُمَر ومعه عصابة إلی بیت فاطمة، منهم أُسید بن حُضیر، وسلمة بن أسلم...: شرح نهج البلاغة ج 6 ص 11، بحار الأنوار ج 28 ص 347 ح 60.

(80) أتی عمر بن الخطّاب منزل علیّ وفیه طلحة والزبیر ورجال من المهاجرین...: تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 202، شرح نهج البلاغة ج 2 ص 56 ؛ وراجع کتاب سلیم بن قیس ص 387، بحار الأنوار ج 28 ص 299.

(81) فجاء عُمَر ومعه قبس، فتلقّته فاطمة علی الباب، فقالت فاطمة: یابن الخطّاب! أتراک محرّقا علیَّ بابی ؟!: أنساب الأشراف ج 2 ص 268، بحار الأنوار ج 28 ص 389 ؛ وراجع...: تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 202، شرح نهج البلاغة ج 2 ص 56 ؛ الاحتجاج ج 1 ص 207 ح 38، بحار الأنوار ج 28 ص 356.

(82) وألقی علیه عیّاش کساء له حتّی احتضنه وانتزع السیف من یده: الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 10 ص 238 ؛ و راجع بحار الأنوار ج 28 ص 229، الاختصاص ص 189، غایة المرام ج 5 ص 338؛ الاحتجاج ج 1 ص 95، بحار الأنوار ج 28 ص 184: الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 10 ص 238.

(83) وأیم اللّه ما ذاک بمانعی إن اجتمع هؤاء النفر عندک أن آمر بهم أن یُحرّق علیهم الباب: المصنف للصنعانی ج 8 ص 572.

(84) فخرجوا وخرج من کان فی الدار، وأقام القوم أیّاما، ثمّ جعل الواحد بعد الواحد یبایع...: تاریخ الیعقوبی¨ ج 2 ص 126.

(85) ثمّ قام عُمَر فمشی معه جماعة، حتّی أتوا باب فاطمة، فدقّوا الباب...: الإمامة والسیاسة ج 1 ص 30، وراجع الاحتجاج ج 1 ص 207 ؛ الاحتجاج ج 1 ص 105، بحار الأنوار ج 28 ص 204.

ص: 155

(86) فدقّوا الباب، فلمّا سمعت أصواتهم نادت بأعلی صوتها: یا أبت یا رسول اللّه!ماذا لقینا بعدک من ابن الخطّاب وابن أبی قحّافة ؟! الاحتجاج ج 1 ص 207.

(87) فلمّا سمع القوم صوتها وبکاءها انصرفوا باکین، وکادت قلوبهم تتصدّع وأکبادهم تتفطّر، وبقی عُمَر ومعه قوم: الإمامة والسیاسة ج 2 ص 19.

(88) فخرجت فاطمة فقالت: واللّه لتخرجنّ أو لأشفنّ شعری ولأجّنّ إلی اللّه...: تاریخ الیعقوبی¨ ج 2 ص 126 ؛وراجع تفسیر العیّاشی ج 2 ص 67، بحار الأنوار ج 28 ص 227 ؛ خاتمة المستدرک ج 3 ص 288، المسترشد ص 387، مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 118.

(89) فقال له عمر: ألا تأمر فیه بأمرک ؟ فقال: لا أُکرهه علی شیء ما کانت فاطمة إلی جنبه...: الإمامة والسیاسة ج 1 ص 19، الغدیر ج 5 ص 373، بحار الأنوار ج 28 ص 357.

(90) خرج علی علیه السلام یحمل فاطمة بنت رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم علی دابّة لیلاً فی مجالس الأنصار ؛ تسألهم النصرة، فکانوا یقولون: یا بنت رسول اللّه: الإمامة والسیاسة ج 1 ص 29، شرح نهج البلاغة ج6 ص 13.

(91) فأتونی غداً محلّقین...: بحار الأنوار ج 28 ص 259.

(92) فلمّا أمسی بایعه ثلاثمئة و ستون رجلاً علی الموت...: الکافی ج 8 ص 33، بحار الأنوار ج 28 ص 241.

(93) فأمّا الذی لم یتغیّر منذ قُبض رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم حتّی فارق الدنیا طرفه عین، فالمقداد بن الأسود: الاختصاص ص 9، بحار الأنوار ج 28 ص 260 ؛ وراجع الاختصاص ص 11، معجم رجال الحدیث ج 19 ص 346.

(94) فلمّا کان اللیل حمل علیّ فاطمة علی حمار وأخذ بید ابنیه الحسن والحسین...: کتاب سلیم بن قیس ص 146، الاحتجاج ج 1 ص 107.

(95) فقال عُمَر لأبی بکر: ما یمنعک أن تبعث إلیه فیبایع، فإنّه لم یبق أحد وقد بایع غیره...: کتاب سلیم بن قیس ص 149، الاحتجاج ج 1 ص 108، بحار الأنوار ج 28 ص 268، غایة المرام ج 5 ص 317.

(96) اخرج یا علیّ إلی ما أجمع علیه المسلمون، وإلاّ قتلناک: مختصر بصائر الدرجات ص 192، الهدایة الکبری ص 406، بحار الأنوار ج 53 ص 18 ؛ وراجع الهجوم علی بیت فاطمة ص 115 ؛ کتاب سلیم بن قیس ص 150، بحار الأنوار ج 28 ص 269.

(97) فجاء عُمَر ومعه قبس، فتلقّته فاطمة علی الباب، فقالت فاطمة: یابن الخطّاب!...: أنساب الأشراف ج 2 ص 268، بحار الأنوار ج28 ص 389.

(98) ویحک یا عمر، ما هذه الجرأة علی اللّه وعلی رسوله؟ أترید أن تقطع نسله من الدنیا وتطفی نور اللّه...: الهدایة الکبری ص 407، بحار الأنوار ج 53 ص 18.

(99) کفی یا فاطمة، فلیس محمّد حاضراً ولا الملائکه آتیة بالأمر والنهی والزجر من عند اللّه، وما علیّ إلاّ کأحد من المسلمین...: الهدایة الکبری ص 407، وراجع أنساب الأشراف ج 2 ص 268، بحار الأنوار ج 28 ص 389 ؛ تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 202، شرح نهج البلاغة ج 2 ص 56، الإمامة والسیاسة ج 1 ص 30، وراجع الاحتجاج ج 1 ص 207 ح 38، بحار الأنوار ج 28 ص 356.

(100) فقالت وهی باکیة: اللّهمّ إلیک نشکو فقد نبیّک ورسولک وصفیّک...: بحار الأنوار ج 53 ص 19.

(101) قال سلمان: فلقد رأیت أبا بکر ومن حوله یبکون، ما فیهم إلاّ باکٍ، غیر عُمَر وخالد بن الولید والمغیرة بن شعبة...: کتاب

ص: 156

سلیم بن قیس ص 152، بحار الأنوار ج 28 ص 270، غایة المرام ج 5 ص 317.

(102) لمّا حضرت رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم الوفاة، دعا الأنصار وقال: یا معشر الأنصار، قد حان الفراق، وقد دُعیت وأنا مجیب الداعی...: بحار الأنوار ج 22 ص 476.

(103) یا عمر، أما تتّقی اللّه عزّ وجلّ ؟ تدخل بیتی وتهجم علی داری...: کتاب سلیم بن قیس ص 386، بحار الأنوار ج 28 ص 229.

(104) فقال: واللّه لأحرقنّ علیکم أو لتخرجنّ إلی البیعة...: تاریخ الطبری¨ ج 3 ص 202، شرح نهج البلاغة ج 2 ص 56 ؛ وراجع: الإمامة والسیاسة ج 1 ص30، وراجع الاحتجاج ج 1 ص 207.

(105) وقلت لخالد بن الولید: أنت ورجالک هلمّوا فی جمع الحطب...: بحار الأنوار ج 28 ص 293، بیت الأحزان ص 120.

(106) کنت ممّن حمل الحطب مع عُمَر إلی باب فاطمة حین امتنع علیّ وأصحابه عن البیعة: بحار الأنوار ج 28 ص 339.

(107) فأمر بحطب فجُعل حوالی بیته...: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 308، بحار الأنوار ج 28 ص 231.

(108) فجاء عُمَر ومعه قبس، فتلقّته فاطمة علی الباب، فقالت فاطمة: یابن الخطّاب!أ تراک محرّقا علیّ بابی ؟! قال: نعم!: أنساب الأشراف ج 2 ص 268، بحار الأنوار ج 28 ص 389 ؛ وراجع: الأمالی للمفید ص 49، بحار الأنوار ج 28 ص 231: الملل و النحل ج 1 ص 57.

(109) فخشی أن یجمع علیّ الناس، فأمر بحطبٍ فجعل حوالی بیته...: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 308، بحار الأنوار ج 28 ص 231.

(110) والذی نفس عُمَر بیده، تخرجنّ أو لأحرقنّها علی من فیها، فقیل له: یا أبا حفص، إنّ فیها فاطمة! قال: وإن!: الغدیر ج 5 ص 372، الإمامة والسیاسة ج 1 ص 19.

(111) لمّا ولّی أبو بکر ولّی عُمَر القضاء، وولّی أبو عبیدة المال: کنز العمّال ج 5 ص 640، وراجع فتح الباری ج 12 ص 108، الدرایة فی تخریج الحدیث الهدایة ج 2 ص 166، فیض لقدیر ج 2 ص 126.

(112) فضرب عُمَر الباب برجله فکسره، وکان من سعف، ثمّ دخلوا، فأخرجوا علیّاً علیه السلام ملبیاً...: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 67، بحار الأنوار ج 28 ص 227.

(113) عصر عُمَر فاطمة خلف الباب، ونبت مسمار الباب فی صدرها وسقطت مریضة حتّی ماتت: مؤمر علماء بغداد ص 181.

(114) صفقة عُمَر علی خدّها حتّی أبری قرطها تحت خمارها فانتثر...: الهدایة الکبری ص 407.

(115) وهی تجهز بالبکاء تقول: یا أبتاه یا رسول اللّه، ابنتک فاطمة تُضرب...: الهدایة الکبری ص 407 وراجع بحار الأنوار ج 30 ص 294.

(116) وسلّ السیف لیضرب فاطمة، فحمل علیه بسیفه فأقسم علی علیّ علیه السلام فکفّ...: کتاب سلیم بن قیس ص 387.

(117) فوثب علیٌّ علیه السلام فأخذ بتلابیبه ثمَّ نتره فصرعه و وجأ أنفه و رقبته و همَّ بقتله فذکر قول رسول اللّه...: کتاب سلیم بن قیس ص 586.

(118) فإنّ هؤلاء خیّرونی أن یأخذوا ما لیس لهم، أو أُقاتلهم وأُفرّق أمر المسلمین: الشافی فی الإمامة ج 3 ص 243، الصراط المستقیم ج 3 ص 111 بحار الأنوار ج 28 ص 392 ؛وراجع الأمالی للمفید ص 155 ح 6 ؛ الشافی ج 3 ص 243، بحار الأنوار ج 28 ص 392 ؛ الطرائف ص 411، المناقب للخوارزمی ص 313، فرائد السمطین ج 1 ص 320، الکافی ج 8 ص 295، علل الشرائع ص 149، الأمالی¨ للطوسی ص 230.

(119) فتناول بعضهم سیوفهم فکاثروه وضبطوه، فألقوا فی عنقه حبلاً: کتاب سلیم بن قیس ص 151، بحار الأنوار ج 28 ص 270

ص: 157

وراجع الاحتجاج ص 109، بیت الأحزان ص 117.

(120) وحالت فاطمة علیهاالسلام بین زوجها وبینهم عند باب البیت، فضربها قُنفُذ بالسوط علی عضدها...: الاحتجاج ص 109، وراجع بحار الأنوار ج 28 ص 283.

(121) ثمّ ولاّه عمر بن الخطّاب مکّة فی أوّل ولایته، ثمّ عزله وولی قنفذ بن عمیر: أُسد الغابة ج 4 ص 306 ؛ وراجع الإصابة ج 5 ص 346.

(122) فأرسل إلیه الثالثه رجلاً یقال له قنفذ، فقامت فاطمة بنت رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم تحول بینه وبین علیّ فضربها: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 307، بحار الأنوار ج 28 ص 231 وراجع: دلائل الإمامة ص 134، ذخائر العقبی ص 160، بحار الأنوار ج 43 ص 170.

وضرب عُمَر لها بسوط أبی بکر علی عضدها حتّی صار کالدملج الأسود، وأنینها من ذلک...: الهدایة الکبیر ص 40، بحار الأنوار ج 53 ص 19 ؛ وراجع بحار الأنوار ج 30 ص 302 ؛ تفسیر الآلوسی ج 3 ص 124.

(123) قال الذهبی فی ترجمة ابن أبی دارام...أنّ عُمَر رفس فاطمة حتّی أسقطت محسناً: سیر أعلام النبلاء ج 15 ص 578، وراجع میزان الاعتدال ج 1 ص 139، لسان المیزان ج 1 ص 368 وراجع الملل والنحل ج 1 ص 57 ؛ کامل الزیارات ص 548 ؛ خلّد فی نارک مَن ضَرَبَ جنبها حتّی ألقت ولدها...: الأمالی للصدوق، ص 176، المحتضر ص 197.

(124) لکن حین نزل برسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم الأمر، نزلت الوصیة من عند اللّه کتاباً مسجّلاً... علی الصبر منک علی کظم الغیظ، وعلی ذهاب حقّک، وغصب خمسک، وانتهاک حرمتک...: الکافی ج 1 ص 281، بحار الأنوار ج 22 ص 479، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 378.

(125) وکانت إذا دخلت علیه رحّب بها وقام إلیها فأخذ بیدها فقبّلها وأجلسها فی مجلسه: الأمالی للطوسی ص 440، کشف الغمّة ج 2 ص 80، ینابیع المودّة ج 2 ص 55، ذخائر العقبی للطبری ص 40، بشارة المصطفی ص 389، الغدیر ج 3 ص 18، سنن أبی داوود ج 2 ص 522، سنن الترمذی ج 5 ص 361، المستدرک للحاکم ج 3 ص 154، 160 و ج 4 ص 272، السنن الکبری للبیهقی ج 8 ص 101، فتح الباری ج 8 ص 103، عون المعبود ج 14 ص 86، السنن الکبری للنسائی ج 5 ص 96 و 391، صحیح ابن حبّان ج 15 ص 403، المعجم الأوسط ج 4 ص 242، الاستیعاب ج 4 ص 1896، نظم درر السمطین ص 180، نصب الرایة ج 6 ص 156، سیر أعلام النبلاء ج 2 ص 127، تاریخ الإسلام ج 3 ص 46.

(126) اخرج من ظهر آدم ذريته... فخرجوا كالدّر.... الكافي ج 2 ص 7، التوحيد ص 330، علل الشرایع ج 2 ص 525. دقت کنید: این حدیث از امام باقر (ع) است و با سند معتبر در کتابی معتبر مانند اصول کافی نقل شده است؛ سند آن این است: الکلینی عن على بن ابراهيم عن أبيه عن ابن أبي عمير عن عمر بن اذينه عن زرارة عن أبي جعفر (ع) برای همین می توان به این حدیث اعتماد نمود و مجالی برای اعتراض به آن وجود ندارد. این که گفته میشود این حدیث معتبر نیست، وجهی ندارد، زیرا حدیثی که در کتاب معتبر و سند معتبر نقل شده باشد مورد قبول اکثریت علمای شیعه می باشد. احادیث زیادی درباره عالم ذر در کتب شیعه وارد شده است کامل الزیارات ص 551.

(127) أوّل من يحكم فيه محسن بن علي و في قاتله ثمّ في قنفذ فيؤتيان هو و صاحبه فيضربان بسياط من نار ، لو وقع سوط منها على البحار لغلت من مشرقها إلى مغربها ، و لو وضعت على جبال الدنيا لذابت حتى تصير رمادا.... كامل الزيارات ص 551.

(128) تُقاد إلی کلّ منهم کما تُقاد الجمل المخشوش حتّی تُبایع وأنت کاره: شرح نهج البلاغة ج 15 ص 74، أعیان الشیعة ج 1 ص 472، وقعة صفّین ص 87، بحار الأنوار ج 33 ص 108.

ص: 158

(129) وعُمَر قائم بالسیف علی رأسه وخالد بن الولید وأبو عبیدة الجرّاح وسالم مولی أبی حذیف...: کتاب سلیم بن قیس ص 151، الاحتجاج ص 109، بحار الأنوار ج 28 ص 270.

(130) فقال: إن أنا لم أفعل فمه ؟ قالوا: إذا واللّه الّذی لا إله إلاّ هو نضرب عنقک...: الإمامة والسیاسة ج 1 ص 30، وراجع الاحتجاج ج 1 ص 207، مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 115، کتاب سلیم بن قیس ج 2 ص 593،المسترشد ص 378، الاحتجاج ج 1 ص 213 و 215، بحار الأنوار ج 40 ص 180.

(131) فقال: إذا تقتلون عبد اللّه وأخا رسوله، قال عمر: أمّا عبد اللّه فنعم، وأمّا أخو رسوله فلا، وأبو بکر ساکت لا یتکلّم: الإمامة والسیاسة ج 1 ص 30، وراجع الاحتجاج ج 1 ص 207.

(132) أتجحدون أنّ رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم آخی بینی وبینه ؟ قال: نعم، فأعاد علیهم ثلاث مرّات: کتاب سلیم بن قیس ص 153.

(133) جاءه علیّ وعیناه تدمعان فقال: یا رسول اللّه، آخیت بین أصحابک ولم تؤخ بینی وبین أحد الفصول المهمّة لابن الصبّاغ ج 1 ص 219 ؛ وراجع الأمالی للمفید ص 174، کنز الفوائد ص 282، الأمالی للطوسی194، بحار الأنوار ج 8 ص 185 و ج 22 ص 499، سنن الترمذی ج 5 ص 300، المستدرک للحاکم ج 3 ص 14، کنز العمّال ج 11 ص 598.

(134) ثمّ أقبل علیهم فقال: یا معشر المسلمین والمهاجرین والأنصار، أنشدکم اللّه، اسمعتم رسول اللّه یقول یوم غدیر خمّ...: کتاب سلیم بن قیس ص 153، بحار الأنوار ج 28 ص 272.

(135) أنا أحق بهذا الأمر منكم، لا أبا يعكم و أنتم أولى بالبيعة لي: الاحتجاج ج 1 ص 95، بحار الأنوار ج 28 ص 185.

(136) ألم تبايعني بالأمس بأمر رسول الله ؟: كتاب سليم بن قيس ص 152، بحار الأنوار ج 28 ص 270.

(137) أخذتم هذا الأمر من الأنصار واحتججتم علیهم بالقرابة من رسول اللّه، فأعطوکم المقادة...: الاحتجاج ج 1 ص 95، بحار الأنوار ج 28 ص 185، الغدیر ج 5 ص 371، السقیفة وفدک ص 62، شرح نهج البلاغة ج 6 ص 11.

(138) نهج البلاغة ج 4 ص 43، خصائص الأئمّة ص 111، بحار الأنوار ج 29 ص 609، المراجعات ص 340.

(139) وقالت جماعة من الأنصار: یا أبا الحسن، لو کان هذا الکلام سمعته الأنصار منک قبل الانضمام لأبی بکر، ما اختلف فیک اثنان: الإمامة والسیاسة ج 1 ص 19، بحار الأنوار ج 28 ص 186، وراجع الاحتجاج ج 1 ص 182 ح 36، والمسترشد ص 374 ح 123، وشرح نهج البلاغة ج 6 ص 6 - 12.

(140) فقال له علیٌّ: یا هؤاء، أکنت أدع رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم مسجّیً لا أواریه وأخرج أُنازعه فی سلطانه ؟!: نفس المصادر السابقة.

(141) ولا علمت أنّ رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم ترک یوم غدیر خمّ لأحد حجّة ولقائلٍ مقالاً...: نفس المصادر السابقة.

(142) فقام عُمَر فقال لأبی بکر...: ما یجلسک فوق المنبر وهذا جالس محارب لا یقوم فیبایعک، أو تأمر به فنضرب عنقه: کتاب سلیم بن قیس ص 107، بحار الأنوار ج 28 ص 276.

(143) والحسن والحسین قائمان، فلمّا سمعا مقالة عُمَر بکیا، فضمّهما إلی صدره فقال: لاتبکیا، فواللّه ما یقدران علی قتل أبیکما...: نفس المصدرین السابقین.

(144) فقال عمر: إنّک لست متروکاً حتّی تبایع طوعاً أو کرهاً: الاحتجاج ج 1 ص 95، بحار الأنوار ج 28 ص 185.

(145) فقال علیّ علیه السلام: احلب حلباً لک شطره، اشدد له الیوم لیرد علیک غداً...: نفس المصدرین السابقین.

(146) أما واللّه لو أنّ أولئک الأربعین رجلاً الذین بایعونی وفوا لی لجاهدتکم فی اللّه...: کتاب سلیم بن قیس ص 155، بحار الأنوار ج 28 ص 275.

ص: 159

(147) فقام أبو عبیدة إلی علیّ فقال: یا ابن عمِّ، لسنا ندفع قرابتک ولا سابقتک ولا علمک ولا نصرتک...: نفس المصدرین.

(148) قد أُعطی ما لم یعطه أحد من آل النبیّ صلی الله علیه و آله وسلم، ولولا ثلاث هنّ فیه ما کان لهذا الأمر من أحد سواه...: فرائد السمطین ج 1 ص 334، نظم درر السمطین ص 132.

(149) وأقبلت أُمّ أیمن النوبیة حاضنة رسول اللّه وأُمّ سلمة فقالتا: یا عتیق، ما أسرع ما أبدیتم حسدکم لآل محمّد...: کتاب سلیم بن قیس ص 389، بحار الأنوار ج 28 ص 301.

(150) وهو یقول وینظر إلی قبر رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم: «یابن أُمّ، إنّ القوم استضعفونی وکادوا یقتلوننی»: الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 14 ص 140.

(151) ورفع رأسه إلی السماء ثمّ قال: اللّهمّ إنّک تعلم أنّ النبیّ صلی الله علیه و آله وسلم قد قال لی: إن أتمّوا عشرین فجاهدهم: الاختصاص ص 187، تفسیر العیّاشی ج 2 ص 68، بحار الأنوار ج 28 ص 229.

(152) عن سلمان الفارسیِّ أنَّه لمَّا استخرج أمیر المؤنین علیه السلام من منزله خرجت فاطمة علیهاالسلام حتَّی انتهت إلی القبر فقالت خلُّوا عن ابن عمِّی...: بحار الأنوار ج 28 ص 206، ج 43 ص 47.

(153) عن أبي عبد الله قال سمعته يقول: عاشت فاطمة بعد أبيها خمسة وسبعين يوما لم تُرَكاشرة ولا ضاحكة.... الكافي ج 3ص 228.

(154) اما والله لو أن حمزة وجعفرا كانا بحضرتهما ، ما وصلا إلى ما وصلا إليه: الكافي ج 8 ص 195.

(155) قالت: يا سلمان جفوتني بعد وفاة أبي، قلت حبيبتي لم أجفكم، قالت: فمه اجلس واعقل ما أقول لك إني كنت جالسة بالأمس في هذا المجلس وباب الدار مغلق وأنا أتفكر في انقطاع الوحي عنا وانصراف الملائكة عن منز لنا..... : مهج الدعوات ص 8، بحار الأنوار ج 44 ص 66.

(156) بعد از آن فاطمه (س) به سلمان دعای نور را یاد میدهد و به او میگوید هر کس» هر صبح ا این دعا را بخواند به تب مبتلا نمی شود». سلام آن دعا را فرا می گیرد و برای کسانی که دچار تب می شوند یاد می دهد و آنان به برکت این دعا، شفا می گیرند.

این دعا چنین است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ بِسْمِ اللَّهِ النُّورِ بِسْمِ اللَّهِ نُورِ النُّورِ بِسْمِ اللَّهِ نُورُ عَلَى نُورٍ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِي هُوَ مُدَبِّرُ الْأُمُورِ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِي خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّورِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّورِ وَأَنْزَلَ النُّورَ عَلَى الطُّورِ فِي كِتَابٍ مَسْطُورٍ فِي رَةٍ مَنْشُورٍ بِقَدَرٍ مَقْدُورٍ عَلَى نَبِيِّ مَحْبُورٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هُوَ بِالْعِزُّ مَذْكُورٌ وَ بِالْفَخْرِ مَشْهُورُ وَ عَلَى السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ مَشْكُورُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ.

(157) وقد وهب جدّک محمّد صلی الله علیه و آله وسلم أُمّک فاطمة علیهاالسلام فدکاً والعوالی... وکان دَخْلها...فی روایة غیره سبعون ألف دینار: کشف المهجة ص 123، بیت الأحزان ص 179.

(158) فدک: قریة بالحجاز بینها وبین المدینة یومان... وفیها عین فوّارة ونخیل کثیرة...: معجم البلدان ج 4 ص 238.

(159) فقال رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم: لأعطینّ الرایة غداً رجلاً لیس بفرّار، یحبّه اللّه ورسوله...: الخصال ص 555، شرح الأخبار ج 2 ص 192، الإرشاد ج 1 ص 64، الاحتجاج ج 2 ص 64، بحار الأنوار ج 21 ص 3، الغدیر ج 3 ص 22، مسند أحمد ج 4 ص 52، صحیح البخاری ج 4 ص 207، صحیح مسلم ج 5 ص 195، فضائل الصحابة للنسائی ص 16، فتح الباری ج 6 ص 90، عمدة القاری ج 14 ص 213، المعجم الکبیر ج 7 ص 36، کنز العمّال ج 10 ص 467، التاریخ الکبیر للبخاری ج 2 ص 115، تاریخ

ص: 160

بغداد ج 8 ص 5، السیرة النبویّة لابن کثیر ج 3 ص 353.

(160) فقال علیّ علیه السلام: أنا الذی سمّتنی أُمّی حیدرة... وضرب رأس مرحب فقتله...: نیل الأوطار ج 8 ص 87، روضة الواعظین ص 130، مقاتل الطالبیّین ص 14، شرح الأخبار للقاضی النعمان ص 149، الإرشاد ج 1 ص 127، الأمالی للطوسی ص 4، الخرائج والجرائح ج 1 ص 218، مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 305، بحار الأنوار ج 21 ص 4 و 9 و 15 و 18، مسند أحمد ج 4 ص 52، صحیح مسلم ج 5 ص 195، المستدرک للحاکم ج 3 ص 39، فتح الباری ج 7 ص 376، صحیح ابن حبّان ج 15 ص 382، المعجم الکبیر ج 7 ص 18، الاستیعاب ج 2 ص 787، شرح نهج البلاغة ج 19 ص 127، کنز العمّال ج 10 ص 467، تفسیر الثعلبی ج 9 ص 50، تفسیر البغوی ج 4 ص 195، تفسیر الآلوسی ج 1 ص 312، الطبقات الکبری ج 2 ص 112، تاریخ دمشق ج 42 ص 16، تاریخ الطبری ج 2 ص 301، الکامل فی التاریخ 2 ص 220، تاریخ الإسلام للذهبی ج 2 ص 409، البدایة والنهایة ج 4 ص 213، المناقب للخوارزمی ص 37، کشف الغمّة ج 1 ص 214، ینابیع المودّة ج 1 ص 155.

(161) إنّ النبی صلی الله علیه و آله وسلم أسهم یوم خیبر للفارس ثلاثة أسهم، وللفرس سهمان، وللراجل سهم: سنن ابن ماجة ج 2 ص 952، وراجع: تاریخ الطبری ج 2 ص 306، البدایة والنهایة ج 4 ص 230، السیرة النبویّة لابن هشام ج 3 ص 810، عیون الأثر ج 2 ص 144.

(162) فلمّا سمع أهل فدک قصّتهم بعثوا محیصة بن مسعود إلی النبیّ یسألونه أن یسترهم بأثواب...: مناقب آل أبی طالب ج 1 ص 167، بحار الأنوار ج 21 ص 25 ؛ وراجع إمتاع الأسماع ج 1 ص 325 ؛ السقیفة وفدک ص 99، عون المعبود ج 8 ص 175، الاستذکار لابن عبد البرّ ج 8 ص 246، فتوح البلدان ج 1 ص 36، کتاب الموطّأج 2 ص 893.

(163) فقال جبرئیل: یا محمّد، انظر إلی ما خصّک اللّه به وأعطاکه دون الناس...: نور الثقلین ج 5 ص 277 ؛ کتاب المحبر ص 121، إعلام الوری ج 1 ص 209، بحار الأنوار ج 21 ص 23.

(164) کان رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم إذا سافر، آخر عهده بإنسانٍ من أهله فاطمة، وأوّل من یدخل علیه إذا قدم فاطمة...: مسند أحمد ج 5 ص 275، سنن أبی داوود ج 2 ص 291، تفسیر الثعلبی ج 9 ص 14، تفسیر الثعالبی ج 5 ص 221، الدرّ المنثور ج 6 ص 43، تفسیر الآلوسی ج 26 ص 23، کشف الغمّة ج 2 ص 78، ینابیع المودّة ج 2 ص 132، 140.

(165) أُمّ أیمن، مولاة رسول اللّه وحاضنته، واسمها برکة...وکان زید بن حارثه...: المستدرک للحاکم ج 4 63، الطبقات الکبری ج 8 ص 223، البدایة والنهایة ج 2ص 332 وراجع عمدة القاری ج 8 ص 94.

(166) إنّ اللّه تبارک وتعالی لمّا فتح علی نبیّه فدک وما والاها... فأنزل اللّه علی نبیّه «وَ ءَاتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ»...: الکافی ج 1 ص 543، بحار الأنوار ج 48 ص 156، جامع أحادیث الشیعة ج 8 ص 606، التفسیر الصافی ج 3 ص 186 ؛ وراجع الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 12 ص 85، شواهد التنزیل للحسکانی ج 1 ص 441، الدرّ المنثور ج 4 ص 177، تفسیر الآلوسی ج 15 ص 62، مجمع الزوائد ج 7 ص 49، مسند أبی یعلی ج 2 ص 334 ؛ کنز العمّال ج 3 ص 767.

(167) لمّا نزلت: «وَ ءَاتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ»، دعا رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم فاطمة فأعطاها فدک...: مجمع الزوائد ج 7 ص 49، وراجع: مسند أبی یعلی ج 2 ص 334، شرح نهج البلاغة ج 16 ص 268، کنز العمّال ج 3 ص 767، شواهد التنزیل ج 1 ص 443، تفسیر ابن کثیرج 3 ص 39، لباب النقول ص 136، میزان الاعتدال ج 3 ص 135، الکافی ج 1 ص 534، الأمالی للصدوق ص 619، عیون أخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 211، تحف العقول ص 430، تهذیب الأحکام ج 4 ص 148، الاحتجاج ج 1 ص 121، سعد السعود ص 102، تفسیر العیّاشی ج 2 ص 287، تفسیر القمّی ج 2 ص 18، 155، تفسیر فرات الکوفی ص237، تفسیر مجمع البیان ج 6 ص 243 التفسیر الأصفی ج 1 ص 677، بشارة المصطفی ص 353، قصص الأنبیاء ص 345.

ص: 161

(168) اشهدوا عليها بقبولها محمّداً وضمانها المهر في مالها الكافي ج 5 ص 375، بحار الأنوار ج 16 ص 14، جامع أحاديث الشيعة ج 20 ص 113.

(169) لمّا ولی أبو بکر بن أبی قحّافة، قال له عمر: إنّ الناس عبید هذه الدنیا، لا یریدون غیرها...: مستدرک الوسائل ج 7 ص 290، بحار الأنوار ج 29 ص 194، جامع أحادیث الشیعة ج 8 ص 572.

(170) لمّا منع أبو بکر فاطمة فدکاً وأخرج وکیلها، جاء أمیر المؤنین علیه السلام إلی المسجد وأبو بکر جالس وحوله المهاجرون والأنصار...: علل الشرائع ج 1 ص 191، بحار الأنوار ج 29 ص 124، جامع أحادیث الشیعة ج 25 ص 118، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 272.

(171) شقّوا متلاطمات أمواج البلاء... أما واللّه لو أُذن لی بما لیس لکم علم، لحصدت رؤوسکم عن أجسادکم کحبّ الحصید...: الاحتجاج ج 1 ص 127، بحار الأنوار ج 29 ص 140، بیت الأحزان ص 138.

(172) معاشر المهاجرین والأنصار... وهو ذا یبرق وعیداً ویرعد تهدیداً إیلاءً بحقّ نبیّه أن یمضخها دماً ذعافاً، واللّه لقد استقلتُ منها فلم أُقَل...: الاحتجاج ج 1 ص 129، بحار الأنوار ج 29 ص 143، بیت الأحزان ص 140.

(173) سبحان اللّه، ما أهلع فؤدک وأصغر نفسک! صفّیتُ لک سجالاً لتشربها فأبیت أن تظمأ کظمائک...: الاحتجاج ج 1 ص 129، بحار الأنوار ج 29 ص 143، بیت الأحزان ص 182.

(174) قال : فانتهت إلى معاذ بن جبل فقلت : يا معاذ بن جبل! إني قد جئتك مستنصرة، وقد بايعت رسول الله صلى الله عليه وسلم على أن تنصره وذريته و تمنع مما تمنع منه نفسک و ذریتک : بحار الأنوار ج 29 ص 190.

(175) أسماء بنت عُمیس الخثعمیة، صحابیة، تزوّجها جعفر بن أبی طالب ثمّ أبو بکر: تقریب التهذیب ج 2 ص 629، راجع تهذیب التهذیب ج 3 ص 281، لسان المیزان ج 7 ص 522، الإعلام للزرکلی ج 1 ص 306.

(176) بعث أبو بکر إلی عُمَر فدعاه ثمّ قال له: أما رأیت مجلس علیّ معنا فی هذا الیوم، لئن قعد مقعداً مثله لیفسدنّ أمرنا...: الاحتجاج ج 1 ص 124، بحار الأنوار ج 29 ص 131، تفسیر القمّی ج 2 ص 158، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 188، غایة المرام ج 5 ص 349.

(177) ثمّ التفت إلی خالد فقال: یا خالد، لاتفعلنّ ما أمرتک، والسلام علیکم ورحمة اللّه وبرکاته...: نفس المصادر السابقة.

(178) لمّا أجمع أبو بکر وعمر علی منع فاطمة علیهاالسلام فدکاً وبلغها ذلک، لاثت خمارها علی رأسها، أو اشتملت بجلبابها...: الاحتجاج ج 1 ص 131، أعیان الشیعة ج 1 ص 315، بیت الأحزان ص 141.

(179) الحمد للّه علی ما أنعم، وله الشکر علی ما ألهم... أیّها الناس: اعلموا إنّی فاطمة وأبی محمّد صلّی اللّه علیه وآله...: بحار الأنوار ج 29 ص 224، بلاغات النساء ص 13، بیت الأحزان ص 143، وراجع دلائل الإمامة للطبری ص 30، کشف الغمّة ج 1 ص 180، السقیفة وفدک ص 139، علل الشرائع ج 1 ص 248، کتاب من لا یحضره الفقیه ج 3 ص 567، جامع أحادیث الشیعة ج 1 ص 475.

(180) سوره شعراء: 227.

(181) ثمّ رنّت بطرفها نحو الأنصار فقالت: یا معشر الفتیة وأعضاد الملة وأنصار الإسلام ما هذه الغمیزة فی حقّی...: بحار الأنوار ج 29 ص 227، بیت الاحزان ج 1 ص 145.

(182) فاطمةٌ بضعةٌ منّی، یؤینی ما آذاها: مسند أحمد ج 4 ص 5، صحیح مسلم ج 7 ص 141، سنن الترمذی ج 5 ص 360،

ص: 162

المستدرک ج 3 ص 159، أمالی الحافظ الإصفهانی ص 47، شرح نهج البلاغة ج 16 ص 272، تاریخ دمشق ج 3 ص 156، تهذیب الکمال ج 35 ص 250 ؛ فاطمةٌ بضعةٌ منّی، یریبنی ما رابها، ویؤینی ما آذاها: المعجم الکبیر ج 22 ص 404، نظم درر السمطین ص 176، کنز العمّال ج 12 ص 107، وراجع: صحیح البخاری ج 4 ص 210، 212، 219، سنن الترمذی ج 5 ص 360، مجمع الزوائد ج 4 ص 255، فتح الباری ج 7 ص 63، مسند أبی یعلی ج 13 ص 134، صحیح ابن حبّان ج 15 ص 408، المعجم الکبیر ج 20 ص 20، الجامع الصغیرج 2 ص 208، فیض القدیر ج 3 ص 20 و ج 4 ص 215 و ج 6 ص 24، کشف الخفاء ج 2 ص 86، الإصابة ج 8 ص 265، تهذیب التهذیب ج 12 ص 392، تاریخ الإسلام للذهبی ج 3 ص 44، البدایة والنهایة ج 6 ص 366، المجوع للنووی ج 20 ص 244، تفسیر الثعلبی ج 10 ص 316، التفسیر الکبیر للرازی ج 9 ص 160 و ج 20 ص 180 و ج 27 ص 166 و ج 30 ص 126 و ج 38 ص 141، تفسیر القرطبی ج 20 ص 227، تفسیر ابن کثیر ج 3 ص 267، تفسیر الثعالبی ج 5 ص 316، تفسیر الآلوسی ج 26 ص 164، الطبقات الکبری لابن سعد ج 8 ص 262، أُسد الغابة ج 4 ص 366، تهذیب الکمال ج 35 ص 250، تذکرة الحفّاظ ج 4 ص 1266، سیر أعلام النبلاء ج 2 ص 119 و ج 3 ص 393 و ج 19 ص 488، إمتاع الأسماع ج 10 ص 273 و 283، المناقب للخوارزمی ص 353، ینابیع المودّة ج 2 ص 52 و 53 و 58 و 73، السیرة الحلبیة ج 3 ص 488، الأمالی للصدوق ص 165، علل الشرائع ج 1 ص 186، کتاب من لا یحضره الفقیه ج 4 ص 125، الأمالی للطوسی ص 24، نوادر الراوندی ص 119، کفایة الأثر ص 65، شرح الأخبار ج 3 ص 30، تفسیر فرات الکوفی ص 20، الإقبال بالأعمال ج 3 ص 164، تفسیر مجمع البیان ج 2 ص 311، بشارة المصطفی ص 119 بحار الأنوار ج 29 ص 337 و ج 30 ص 347 و 353 و ج 36 ص 308 و ج 37 ص 67.

(183) فأجابها أبو بکر فقال: یا بنت رسول اللّه، لقد کان أبوک بالمؤنین عطوفاً کریماً، رؤفاً رحیماً...: الاحتجاج ج 1 ص 141، بحار الأنوار ج 29 ص 230، أعیان الشیعة ج 1 ص 317.

(184) فقالت علیهاالسلام: سبحان اللّه! ما کان أبی رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم عن کتاب اللّه صادفاً، ولا لأحکامه مخالفاً، بل کان یتبع أثره...: الاحتجاج ج 1 ص 141، بحار الأنوار ج 29 ص 230، أعیان الشیعة ج 1 ص 317، وراجع شرح الأخبار ج 3 ص 36، دلائل الإمامة ص 117، الاحتجاج ج 1 ص 138، بحار الأنوار ج 29 ص 226، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 450، المبسوط للسرخسی ج 12 ص 30 ؛ مسند أحمد ج 1 ص 9، صحیح البخاری ج 5 ص 82، صحیح مسلم ج 5 ص 153، سنن الترمذی ج 2 ص 23، عمدة القاری ج 17 ص 257، صحیح ابن حبّان ج 11 ص 152، التمهید لابن عبد البرّ ج 8 ص 152، کنز العمّال ج 5 ص 604.

(185) ثمّ التفتت إلی قبر أبیها وتمثّلت بأبیات صفیة...: دلائل الإمامة ص 118، وراجع: الکافی ج 8 ص 376، مختصر بصائر الدرجات ص 192، الهدایة الکبری ص 406، شرح الأخبار ج 3 ص 39، الأمالی للمفید ص 41 وراجع مناقب آل أبی طالب ج 1 ص 208، الغدیر ج 4 ص 418، أعیان الشیعة ج 1 ص 323.

(186) فلم یرَ الناس أکثر باکٍ ولا باکیة منهم یومئذٍ...: السقیفة وفدک ص 101، شرح نهج البلاغة ج 16 ص 212.

(187) فضرب بیده علی کتف عُمَر وقال: رب کربه فرّجتها یا عمر...: نفس المصدر.

(188) أیّها الناس، ما هذه الرِّعَة إلی کلّ قالة ؟ أین کانت هذه الأمانی فی عهد رسول اللّه صلّی اللّه علیه وآله ؟ ألا من سمع فلیقل...: السقیفة وفدک 104، شرح نهج البلاغة ج 16 ص 215، بحار الأنوار ج 29 ص 326، قاموس الرجال ج 12 ص 323 ؛ وراجع دلائل الإمامةص 122.

(189) ألمثل فاطمة بنت رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم یُقال هذا القول ؟ هی واللّه الحوراء بین الإنس والنفس للنفس، رُبّیت فی حجور

ص: 163

الأتقیاء...: شرح نهج البلاغة ج 16 ص 215، بحار الأنوار ج 29 ص 328.

(190) فحُرمت أُمّ سلمة عطاها فی تلک السنة...: نفس المصدرین.

(191) وروی أیضاً أنّها صلّی اللّه علیها ما زالت بعد أبیها مُعصّبة الرأس، ناحلة الجسم، منهدّة الرکن، باکیة العین...: روضة الواعظین ص 150، مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 137، بحار الأنوار ج 43 ص 181، أعیان الشیعة ج 1 ص 319.

(192) ثمّ زفرت زفرة وأنّت أنّهّ کادت روحها أن تخرج، ثمّ قالت: قلّ صبری...: بحار الأنوار ج 43 ص 177، هامش سبل الهدی والرشاد ج 12 ص 287.

(193) فتبادرن النسوان إلیها وصببن الماء علی صدرها ووجهها...: الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 14 ص 26.

(194) إنّی أشتهی أسمع صوت مؤّن أبی بالأذان، فبلغ ذلک بلالاً وکان امتنع من الأذان بعد النبیّ صلی الله علیه و آله وسلم، فأخذ فی الأذان...: کتاب من لا یحضره الفقیه ج 1 ص 297، منتهی المطلب ج 4 ص 436، بحار الأنوار ج 43 ص 157، أعیان الشیعة ج 1 ص 319.

(195) ادّعیت مجلس أبی وأنّک خلیفته، وجلست مجلسه، ولو کانت فدک لک ثمّ استوهبتها منک لوجب ردّها علیّ...: الاختصاص ص 185، بحار الأنوار ج 29 ص 192.

(196) فجاءت فاطمة علیهاالسلام إلی أبی بکر فقالت: یا أبا بکر، لِمَ تمنعنی میراثی من رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم وأخرجت وکیلی من فدک...: الاحتجاج ج 1 ص 122، بحار الأنوار ج 29 ص 128، بیت الأحزان ص 133.

(197) فقال: لا أشهدُ یا أبا بکر حتّی احتجّ علیک بما قال رسول اللّه، أنشدک باللّه ألست تعلم أنّ رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم...: الاحتجاج ج 1 ص 122، بحار الأنوار ج 29 ص 128، تفسیر القمّی ج 2 ص 155، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 186، الطبقات الکبری ج 8 ص 224، تاریخ دمشق ج 4 ص 302، سیر أعلام النبلاء ج 2 ص 224، الإصابة ج 8 ص 359 ؛ إنّ أُمّ أیمن امرأة من أهل الجنّة: الخرائج والجرائح ج 1 ص 113، وراجع: الکافی ج 2 ص 405، الاختصاص ص 183.

(198) فجاءت بأُمّ أیمن وعلیّ علیه السلام، فقال أبو بکر: یا أُمّ أیمن إنّک سمعت من رسول اللّه یقول فی فاطمة...: الاختصاصص 183.

(199) فکتب لها کتاباً ودفعه إلیها...: الاحتجاج ج 1 ص 122، بحار الأنوار ج 29 ص 128، جامع أحادیث الشیعة ج 25 ص 116.

(200) فدخل عُمَر فقال: ما هذا الکتاب ؟ فقال: إنّ فاطمة ادّعت فی فدک وشهدت لها أُمّ أیمن وعلیّ فکتبته...: الاحتجاج ج ص 122، بحار الأنوار ج 29 ص 128، وراجع: شرح نهج البلاغة ج 16 ص 274، تفسیر القمّی ج 2 ص 155، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 186.

(201) یا بنت محمّد، ما هذا الکتاب الذی معک ؟ فقالت: کتاب کتب لی أبو بکر بردّ فدک، فقال: هلمّیه إلیّ...: الاختصاص ص 185، بحار الأنوار ج 29 ص 192...: الاحتجاج ج 1 ص 122، بحار الأنوار ج 29 ص 128، جامع أحادیث الشیعة ج 25 ص 116، تفسیر القمّی ج 2 ص 155، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 186.

(202) أخذت بالبکاء والعویل لیلها ونهارها، وهی لا ترقأ دمعتها ولا تهدأ زفرتها، فاجتمع شیوخ أهل المدینة...: بحار الأنوار ج 43 ص 177، بیت الأحزان ص 165.

(203) یا بنت رسول اللّه، إنّ شیوخ المدینة یسألوننی أن أسألک إمّا تبکین أباک لیلاً وإمّا نهاراً...: نفس المصدرین.

(204) وکانت علیهاالسلام إذا أصبحت قدّمت الحسن والحسین علیهماالسلام أمامها وخرجت إلی البقیع باکیة...: الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 14 ص 194.

ص: 164

(205) ثمّ إنّه بنی لها بیتاً فی البقیع نازحاً عن المدینة یُسمّی «بیت الأحزان»...: بحار الأنوار ج 43 ص 174.

(206) لمّا مرضت سیّدتنا فاطمة علیهاالسلام المرضة التی توفّیت فیها، دخلت علیها نساء المهاجرین والأنصار لیعدنها...: الاحتجاج ج 1 ص 146، بحار الأنوار ج 43 ص 159، أعیان الشیعة ج 1 ص 320.

(207) فأعادت النساء قولها علی رجالهنّ، فجاء إلیها قوم من وجوه المهاجرین والأنصار معتذرین...: بحار الأنوار ج 43 ص 161.

(208) فقال علیّ علیه السلام: یا فاطمة، هذا أبو بکر یستأذن علیکِ، فقالت: إن تحبّ أن آذن له، قال: نعم...: عمدة القاری ج 15 ص 20، کنز العمّال ج 5 ص 605، سیر أعلام النبلاء ج 2 ص 121، تاریخ الإسلام للذهبی ج 3 ص 47، البدایة والنهایة ج 5 ص 310، السیرة النبویة لابن کثیر ج 4 ص 575.

(209) علم الرجلان بذلک، أتیاها عائدین واستأذنا علیها، فأبت أن تأذن لهما، فأتی عمر علیّاً علیه السلام فقال له...: علل الشرائع ج 1 ص 187، بحار الأنوار ج 43 ص 203.

(210) إِنَّ عُمَرَ أَتَي عَلِيّاً فَقَالَ لَهُ إِنَّ أَبَا بَكْرٍ شَيْخٌ رَقِيقُ الْقَلْبِ وَ قَدْ كَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ فِي الْغَارِ فَلَهُ صُحْبَةٌ... وَقَالَتْ لِنِسْوَةٍ حَوْلَهَا حَوِّلْنَ وَجْهِي فَلَمَّا حَوَّلْنَ وَجْهَهَا حَوَّلَا إِلَيْهَا .... علل الشرایع ج 1 ص 178، و راجع بحار الأنوار ج 29 ص 157.

(211) فتکلّم أبو بکر فقال: یا حبیة رسول اللّه، واللّه إنّ قرابة رسول اللّه أحبّ إلیّ من قرابتی، وإنّک لأحبّ إلیّ من عائشة ابنتی: الإمامة والتبصرة ج 1 ص 20، بحار الأنوار ج 28 ص 37، الغدیر ج 7 ص 229، قاموس الرجال ج 12 ص 328، أعیان الشیعة ج 1 ص 318، هامش مؤمر علماء بغداد ص 186.

(212) ثمّ أقبل یعتذر إلیها ویقول: ارضی عنّی یا بنت رسول اللّه: بحار الأنوار ج 29 ص 32 وراجع عمدة القاری ج 15 ص 20، کنز العمّال ج 5 ص 605، سیر أعلام النبلاء ج 2 ص 121، تاریخ الإسلام للذهبی ج 3 ص 47، البدایة والنهایة ج 5 ص 310، السیرة النبویّة لابن کثیر ج 4 ص 575.

(213) فقالت: یا عتیق، أتیتنا من ماتت، أو حملت الناس علی رقابنا...: بحار الأنوار ج 29 ص 157.

(214) قالت: نشدتکما باللّه، هل سمعتما رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم یقول: فاطمة بضعه منّی، فمن آذاها فقد آذانی... کتاب سلیم بن قیس ص 391، بحار الأنوار ج 28 ص 303، علل الشرائع ج 1 ص 187، بحار الأنوار ج 43 ص 203.

(215) لا واللّه لا أرضی عنکما أبداً حتّی ألقی أبی رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم وأُخبره بما صنعتما، فیکون هو الحاکم فیکما...: کتاب سلیم بن قیس ص 391، بحار الأنوار ج 28 ص 303 و ج 43 ص 199.

(216) فعند ذلک دعا أبو بکر بالویل والثبور وقال: لیت أُمّی لم تلدنی فقال عمر: عجباً للناس کیف ولّوک أمورهم...: علل الشرائع ج 1 ص 187، بحار الأنوار ج 43 ص 203.

(217) فقال أبو بکر: أنا عائذٌ باللّه من سخطه وسخطک یا فاطمة، ثمّ انتحب أبو بکر یبکی حتّی کادت نفسه أن تزهق...: الإمامة والسیاسیة ج 1 ص 20، الغدیر ج 7 ص 229، قاموس الرجال ج 12 ص 328، أعیان الشیعة ج 1 ص 318.

(218) فلمّا خرجا قالت فاطمة علیهاالسلام لأمیر المؤنین علیه السلام: قد صنعت ما أردت ؟ قال: نعم، قالت: فهل أنت صانع ما آمرک...: بحار الأنوار ج 29 ص 390، شرح نهج البلاغة ج 16 ص 281.

(219) فاجتمع إلیه الناس، فقال لهم: یبیت کلّ رجل منکم معانقاً حلیلته مسروراً بأهله، وترکتمونی وما أنا فیه...: الإمامه السیاسة ج 1 ص 20، بحار الأنوار ج 28 ص 358.

ص: 165

(220) رقدتُ الساعة، فرأیت حبیبی رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم فی قصر من الدرّ الأبیض، فلمّا رآنی قال: هلمّی إلیَّ یا بُنیّة...: بحار الأنوار ج 43 ص 179، اللمعة البیضاء ص 859، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 14 ص 229.

(221) فلمّا کانت اللیلة التی أراد اللّه أن یکرمها ویقبضها إلیه، أقبلت تقول: وعلیکم السلام. وهی تقول لی: یابن عمِّ...: دلائل الإمامة ص 133، بحار الأنوار ج 43 ص 209.

(222) ثمّ بکیا جمیعاً ساعة، وأخذ علیّ علیه السلام رأسها وضمّها إلی صدره، ثمّ قال: أوصینی بما شئت...: روضة الواعظین ص 151، بحار الأنوار ج 43 ص 192، أعیان الشیعة ج 1 ص 321، بیت الأحزان ص 176.

(223) فاجتمعت لذلک تأمر علیّاً علیه السلام بأمرها وتوصیه بوصیتها وتعهد إلیه عهودها، وأمیر المؤنین علیه السلام یجزع لذلک...: بحار الأنوار ج 43 ص 201، بیت الأحزان ص 170.

(224) ثمّ قالت: جزاک اللّه عنّی خیر الجزاء یا بن عمّ رسول اللّه. ثمّ أوصته بأن یتزوّج بعدها أُمامة بنت أُختها زینب...: بیت الأحزان ص 177 ؛ وراجع مستدرک الوسائل ج 2 ص 134، بحار الأنوار ج 43 ص 217، جامع أحادیث الشیعة ج 3 ص 134.

(225) لا تُصلِّ علیَّ أُمّةٌ نقضت عهد اللّه وعهد أبی... وأخذوا إرثی وکذّبوا شهودی..: بحار الأنوار ج 30 ص 348 ؛ وراجع علل الشرائع ج 1 ص 189، بحار الأنوار ج 43 ص 205، کشف الغمّة ج 2 ص 122، جامع أحادیث الشیعة ج 3 س 202 ؛ مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 137، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 75، بحار الأنوار ج 31 ص 619، صحیح البخاری ج 5 ص 82، فتح الباری ج 7 ص 378، عمدة القاری ج 17 ص 258، کتاب سلیم بن قیس ص 392، مستدرک الوسائل ج 2 ص 360، بحار الأنوارج 43 ص 199 ؛ بحار الأنوار ج 29 ص 113، مستدرک الوسائل ج 2 ص 290.

(226) فإنّک تجدنی فیها أمضی کما أمرتنی، وأختار أمرک علی أمری: بحار الأنوار ج 43 ص 192.

(227) ولا تدفنّی إلاّ لیلاً، ولا تُعلم أحداً قبری...: مستدرک الوسائل ج 2 ص 186، دلائل الإمامة ص 132، بحار الأنوار ج 43 ص 209، جامع أحادیث الشیعة ج 3 ص 202.

(228) إذا أنا متّ فغسّلنی بیدک، وحنّطنی وکفنّی وادفنّی لیلاً...: مستدرک الوسائل ج 2 ص 290، بحار الأنوار ج 78 ص 390، جامع أحادیث الشیعة ج 3 ص 290 ؛ وراجع کشف اللثام ج 11 ص 541، بحار الأنوار ج 79 ص 27، بیت الأحزان ص 177.

(229) لمّا حضرت فاطمة الوفاة بکت، فقال لها أمیر المؤنین علیه السلام: یا سیّدتی، ما یبکیک ؟...: بحار الأنوار ج 43 ص 218، الأنوار البهیة ص 60.

(230) توفّیت ولها ثمان عشرة سنة وخمسة وسبعون یوماً، وبقیت بعد أبیها خمسة وسبعین یوماً...: الکافی ج 1 ص 458، بحار الأنوار ج 43 ص 280، مجمع البحرین ج 3 ص 414 ؛ وراجع دلائل الإمامة ص 79 ؛ کشف الغمّة ج 2 ص 77 ؛ تاریخ موالید الأئمّة لابن خشّاب ص 10.

(231) سَلمی بفتح السین، أُمّ رافع، وهی مولاة رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم وقیل مولاة صفیة بنت عبد المطّلب، والصحیح المشهور الأوّل، وکانت سَلمی قابلة بنی فاطمة...: المجوع ج 5 ص 111 وراجع الثقات لابن حبّان ج 3 ص 184، الوافی بالوفیات ج 15 ص 190 ؛ تهذیب المقال ج 1 ص 168، قاموس الرجال ج 11 ص 325، الطبقات الکبری ج 1 ص 135، تاریخ دمشق ج 4 ص 252، أُسد الغابة ج 1 ص 38، تاریخ الیعقوبی ج 2 ص 87، تاریخ الطبری ج 2 ص 362، الوافی بالوفیات ج 6 ص 66، البدایة والنهایة ج 4 ص 431، السیرة الحلبیة ج 3 ص 393، السیرة النبویّة لابن کثیر ج 3 ص 710 ؛ عن سَلمی: إنّ فاطمة بنت رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم عند موتها استقبلت القبله ثمّ توسّدت بیمینها...: نیل الأوطار ج 4 ص 51، تلخیص الحبیر ج 5 ص 108، وراحع: کشف الغمّة ج

ص: 166

2 ص 124، بحار الأنوار ج 43 ص 187.

(232) عن أُمّ سَلمی امرأة أبی رافع، قالت: اشتکت فاطمة علیهاالسلام شکواها التی قُبضت فیها، وکنت أُمرّضها...: مسند أحمد ج 6 ص 461، مجمع الزوائد ج 9 ص 210، نصب الرایة ج 2 ص 296، أُسد الغابة ج 5 ص 590، تعجیل المنفعة ص 562، البدایة والنهایة ج 5 ص 350، مستدرک الوسائل ج 2 ص 135، مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 138، بحار الأنوار ج 43 ص 183.

(233) فأصبحت یوماً أسکن ما کانت، فخرج علیّ علیه السلام إلی بعض حوائجه، فقالت: اسکُبی لی غَسلاً، فسکبت، فقامت واغتسلت...: مسند أحمد ج 6 ص 461، مجمع الزوائد ج 9 ص 210، نصب الرایة ج 2 ص 296، أُسد الغابة ج 5 ص 590، تعجیل المنفعة ص 562، البدایة والنهایة ج 5 ص 350 ؛ وراجع بحار الأنوار ج 43 ص 185، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 15 ص 93.

(234) إنّها لمّا احتضرت نظرت نظراً حادّاً ثمّ قالت: السلام علی جبرئیل، السلام علی رسول اللّه...: بحار الأنوار ج 43 ص 200، بیت الأحزان ص 178.

(235) هاتی الثیاب التی أُصلّی فیها...: بحار الأنوار ج 43 ص 185.

(236) هذه مواکب أهل السماء، وهذا جبرئیل، وهذا رسوول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم، ویقول: یا بُنیّة اقدمی، فما أمامک خیر لک...: نفس المصدرین.

(237) ثمّ نادتها فلم تجبها، فنادت: یا بنت محمّد المصطفی، یا بنت أکرم من حملته النساء، یا بنت خیر من وطأ الحصی...: بحار الأنوار ج 43 ص 185، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 15 ص 94.

(238) یا ابنی رسول اللّه، انطلقا إلی أبیکما علیّ علیه السلام فأخبراه بموت أُمّکما، فخرجا ینادیان: یا محمّداه یا أحمداه! الیوم جدّد لنا موتک إذ ماتت أُمّنا...: نفس المصادر.

(239) ثمّ أخبرا علیّاً علیه السلام وهو فی المسجد، فغشی علیه حتّی رُشّ علیه الماء، ثمّ أفاق، وکان علیه السلام یقول: بمن العزاء یا بنت محمّد ؟ کنت بک أتعزّی، ففیم العزاء من بعدک ؟: نفس المصادر.

(240) فلمّا توفّیت جاءت عائشة تدخل، فشکت إلی أبی بکر فقالت: إنّ هذه الخثعمیة تحول بینی وبین ابنة رسول اللّه...: السنن الکبری للبیهقی ج 4 ص 34، الاستیعاب ج 4 ص 1897، کنز العمّال ج 13 ص 686، أعیان الشیعة ج 1 ص 322.

(241) واجتمع الناس فجلسوا وهم یضجّون وینتظرون أن تخرج الجنازة فیصلّون علیها، فخرج أبو ذرّ وقال: انصرفوا...: روضة الواعظین ص 152، بحار الأنوار ج 43 ص 192، الأنوار البهیّة ص 62، أعیان الشیعة ج 1 ص 321.

(242) قال علیّ علیه السلام: واللّه لقد أخذت فی أمرها وغسّلتها فی قمیصها، ولم أکشفه عنها...: مستدرک الوسائل ج 2 ص 203، بحار الأنوار ج 43 ص 179 ؛ وراجع مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 138، العمدة لابن البطریق ص 389، کشف الغمّة ج 2 ص 124، ذخائر العقبی ص 54، بحار الأنوار ج 43 ص 184 ؛ مسند أحمد ج 6 ص 461، مجمع الزوائد ج 9 ص 211، نصب الرایة ج 2 ص 296، ینابیع المودّة ج 2 ص 141.

(243) ثمّ حنّطتها من فضلة حنوط رسول اللّه صلّی اللّه علیه وآله، وکفّنتها وأدرجتها فی أکفانها...: مستدرک الوسائل ج 2 ص 203، بحار الأنوار ج 43 ص 179.

(244) إنّی أُشهد اللّه أنّها قد حنّت وأنّت ومدّت یدیها وضمّتهما إلی صدرها ملیاً...: نفس المصدرین.

(245) إنّ فاطمة بنت رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم دُفنت لیلاً...: فتح الباری ج 7 ص 378، معرفه السنن والآثار للبیهقی ج 3 ص 161، الاستذکار ج

ص: 167

3 ص 56، الطبقات الکبری ج 8 ص 29، تاریخ المدینة لابن شبة ج 1 ص 108 ؛ دفنها زوجها علیّ لیلاً ولم یؤَن بها أبو بکر، وصلّی علیها...: صحیح البخاری ج 5 ص 82، فتح الباری ج 7 ص 378، عمدة القاری ج 17 ص 258 ؛ لأنّه کان دفنها لیلاً: الأمالی للصدوق ص 580، روضة الواعظین ص 153 ؛ فلمّا توفّیت دفنها علیّ لیلاً: صحیح البخاری ج 5 ص 82، صحیح مسلم ج 5 ص 154، السقیفة وفدک ص 107، عمدة القاری ج 17 ص 258، وراجع مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 137، صحیح ابن حبّان ج 11 ص 153، مسند الشامیّین ج 4 ص 198، شرح نهج البلاغة ج 16 ص 218، نظم درر السمطین ص 204، کنز العمّال ج 13 ص 687، الطبقات الکبری ج 8 ص 29، البدایة والنهایة ج 5 ص 306، تاریخ المدینة لابن شبة ج 1 ص 196، السیرة النبویّة لابن کثیر ج 4 ص 567، السیرة الحلبیة ج 3 ص 487؛ فلمّا جنّ اللیل غسّلها علیّ علیه السلام ووضعها علی السریر وقال للحسن: ادعُ لی أبا ذرّ، فدعاه...: بحار الأنوار ج 43 ص 215.

(246) ضاقت الأرض بسبعة، بهم تُرزقون وبهم تُمطرون، منهم سلمان الفارسی والمقداد وأبو ذر وعمّار وحُذیفة، رحمة اللّه علیهم، وکان علیّ یقول: وأنا إمامهم، وهم الذین صلّوا علی فاطمة...: اختیار معرفة الرجال ج 1 ص 33، نقد الرجال ج 3 ص 319، جامع الرواة ج 1 ص 182، معجم رجال الحدیث ج 9 ص 195، أعیان الشیعة ج 7 ص 286، وراجع: الاختصاص ص 5، تفسیر فرات الکوفی ص 570، وزاد الشیخ الصدوق فی الخصال «عبد اللّه بن مسعود» بعد «حذیفة»، وراجع بحار الأنوار ج 43 ص 200، کشف اللثام ج 2 ص 411، بحار الأنوار ج 79 ص 27، جامع أحادیث الشیعة ج 3 ص 421.

(247) فکبّر جبرئیل تکبیرة والملائکة المقرّبون، إلی أن کبّر أمیر المؤنین خمساً. فقیل له: وأین کان یصلّی علیها، قال: فی دارها...: مستدرک الوسائل ج 2 ص 255، بحار الأنوار ج 78 ص 390.

(248) ثمّ صلّی رکعتین، ورفع یدیة إلی السماء ونادی: هذه بنت نبیّک...: بحار الأنوار ج 43 ص 215.

(249) ثمّ أوصته بأن یتزوّج بعدها أُمامة بنت أُختها زینب، وأن یتّخذ لها نعشاً: مستدرک الوسائل ج 2 ص 134، بحار الأنوار ج 43 ص 217، جامع أحادیث الشیعة ج 3 ص 134 ؛ وراجع وسائل الشیعة ج 3 ص 221، بحار الأنوار ج 43 ص 189، جامع أحادیث الشیعة ج 3 ص 368، المستدرک للحاکم ج 3 ص 162، أعیان الشیعة ج 1 ص 321، کشف الغمّة ج 2 ص 146.

(250) أخرج علیّ علیه السلام الجنازة وأشعل النار فی جرید النخل، ومشی مع الجنازة بالنار...: الحدائق الناضرة ج 4 ص 83، علل الشرائع ج 1 ص 188، وسائل الشیعة ج 3 ص 159، بحار الأنوار ج 43 ص 204، جامع أحادیث الشیعة ج 3 ص 388 ؛ وراجع کتاب من لا یحضره الفقیه ج 1 ص 162، تذکرة الفقهاء ج 2 ص 55، جامع أحادیث الشیعة ج 2 ص 832.

(251) إنّه لمّا صار بها إلی القبر المبارک، خرجت ید فتناولتها وانصرف: مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 139.

(252) فلمّا أراد أن یدفنها نودی... إلیَّ إلیَّ، فقد رفع تربته، فنظر فإذا بقبرٍ محفور، فحمل السریر إلیه فدفنها: بحار الأنوار ج 43 ص 251.

(253) إنّ أمیر المؤنین علیه السلام لمّا وضع فاطمة بنت رسول اللّه صلّی اللّه علیهما وآلهما فی القبر...: مستدرک الوسائل ج 2 ص 323، بحار الأنوار ج 79 ص 27، جامع أحادیث الشیعة ج 3 ص 421.

(254) فلمّا نفض یده من تراب القبر هاج به الحزن، فأرسل دموعه علی خدّیه، وحوّل وجهه إلی قبر رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم...: الأمالی للمفید ص 281، بحار الأنوار ج 43 ص 211، بشارة المصطفی ص 396.

(255) یا أبا الحسن، هذه ودیعة اللّه وودیعة رسوله محمّد عندک، فاحفظ اللّه واحفظنی فیها...: بحار الأنوار ج 22 ص 484.

(256) فلمّا سوّی علیها التراب أمر بقبرها فرُشّ، ثمّ جلس عند قبرها باکیاً حزیناً، فأخذ العبّاس بیده فانصرف...: کشف اللثام ج 2

ص: 168

ص 411، بحار الأنوار ج 79 ص 27، جامع أحادیث الشیعة ج 3 ص 421.

(257) فإن أنصرف فلا عن ملالة، وإن أقم فلا عن سوء ظنّ بما وعد اللّه الصابرین، الصبر أیمن وأجمل...: الأمالی للمفید ص 283، الأمالی للطوسی ص 110، بحار الأنوار ج 43 ص 212، بشارة المصطفی ص 397.

(258) لمّا ماتت فاطمة علیهاالسلام، قام علیها أمیر المؤمنین علیه السلام وقال: اللّهمّ إنّی راضٍ عن ابنة نبیّک...: الخصال ص 588، وسائل الشیعة ج 20 ص 222، بحار الأنوار ح 78 ص 345.

(259) فلمّا سوّی علیها التراب، أمر بقبرها فرُشّ علیها الماء: مستدرک الوسائل ج 2 ص 337، جامع أحادیث الشیعة ج 3 ص 421.

(260) أخرجها فی اللیل ومعه الحسن والحسین علیهماالسلام... وعَمّی موضع قبرها...: دلائل الإمامة ص 136، أعیان الشیعة ج 1 ص 322، بحار الأنوار ج 43 ص 171.

(261) فأُصنِع فی البقیع لیلة دُفنت فاطمة علیهاالسلام أربعون قبراً جُدداً: بحار الأنوار ج 30 ص 349، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 15 ص 193، وراجع مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 138، بحار الأنوار ج 43 ص 183 ؛

(262) لم تحضروا وفاة بنت نبیّکم ولا الصلاة علیها، ولا تعرفون قبرها فتزورونه...: بحار الأنوار ج 30 ص 349، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ح 15 ص 193.

(263) واللّه لقد هممت أن أنبشها فأُصلّی علیها...: کتاب سلیم بن قیس ص 393، بحار الأنوار ج 28 ص 305 و ج 43 ص 199 ؛ وراجع علل الشرائع ج 1 ص 189، بحار الأنوار ج 43 ص 205 ؛ عیون المعجزات ص 48، بحار الأنوار ج 31 ص 593.

(264) فأخذ عُمَر یضرب المقداد علی رأسه ووجهه حتّی تعب عمر... فقام المقداد تجاه القوم...: الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 15 ص 309.

(265) فبلغ ذلک أمیر المؤنین علیه السلام، فخرج مغضباً قد احمرّت عیناه ودرّت أوداجه، وعلیه قباه الأصفر الذی کان یلبسه فی کلّ کریهة...: الهدایة الکبری ص 180، بحار الأنوار ج 43 ص 171، أعیان الشیعة ج 1 ص 322 ؛ وراجع علل الشرائع ج 1 ص 189، بحار الأنوار ج 43 ص 205 ؛ عیون المعجزات ص 48، بحار الأنوار ج 31 ص 593.

(266) فقالوا: واللّه لا نرضی بهذا... وکادت أن تقع فتنة، فتفرّقا: علل الشرائع ج 1 ص 189، بحار الأنوار ج 43 ص 205 ؛ وراجع الهدایة الکبری ص 180، بحار الأنوار ج 43 ص 171، أعیان الشیعة ج 1 ص 322.

ص: 169

ص: 170

محمّد معوّض، بیروت: دار الکتب العلمیّة، الطبعة الاُولی، 1415 ه.

9. الأصفی فی تفسیر القرآن، المولی محمّد محسن الفیض الکاشانی (ت 1091 ه )، تحقیق: مرکز الأبحاث والدراسات الإسلامیة، قمّ: مکتب الإعلام الإسلامی، الطبعة الاُولی، 1376 ش.

10. إعلام الوری بأعلام الهدی، أبو علی الفضل بن الحسن الطبرسی (ت 548 ه )، تحقیق: علی أکبر الغفّاری، بیروت: دارالمعرفة، الطبعة الاُولی، 1399 ه.

11. الأعلام، خیر الدین الزرکلی (ت 1990 م )، بیروت: دار العلم للملایین، 1990 م.

12. أعیان الشیعة، محسن بن عبد الکریم الأمین الحسینی العاملی الشقرائی (ت 1371 ه )، إعداد: السیّد حسن الأمین، بیروت: دارالتعارف، الطبعة الخامسة، 1403 ه.

13. الإفصاح فی إمامة أمیر المؤمنین، محمّد بن محمّد بن النعمان العکبری البغدادی (الشیخ المفید) (ت 413 ه )، قمّ: مؤسّسة البعثة، الطبعة الاُولی، 1412 ه.

14. الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرّة فی السنة، أبو القاسم علی بن موسی الحلّی الحسنی المعروف بابن طاووس ( ت 664 ه )، تحقیق: جواد القیّومی الإصفهانی، قمّ: مکتب الإعلام الإسلامی الطبعة الاُولی، 1414 ه.

15. أمالی الصدوق، أبو جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی المعروف بالشیخ الصدوق (ت 381 ه )، بیروت: مؤسّسة الأعلمی، الطبعة الخامسة، 1400 ه.

16. أمالی المفید، أبو عبد اللّه محمّد بن النعمان العکبری البغدادی المعروف بالشیخ المفید (ت 413 ه )، تحقیق: حسین أُستاد ولی وعلی أکبر الغفّاری، قمّ: مؤسّسة النشر الإسلامی، الطبعة الثانیة، 1404 ه.

17. الأمالی للطوسی، أبو جعفر محمّد بن الحسن المعروف بالشیخ الطوسی (ت 460 ه )، تحقیق: مؤسّسة البعثة، قمّ: دارالثقافة، الطبعة الاُولی، 1414 ه.

18. الإمامة والتبصرة من الحیرة، أبو الحسن علی بن الحسین بن بابویه القمّی (ت 329 ه )، تحقیق: محمّد رضا الحسینی، قمّ: مؤسّسة آل البیت، الطبعة الاُولی، 1407 ه.

19. الإمامة والسیاسة (تاریخ الخلفاء)، أبو محمّد عبد اللّه بن مسلم بن قتیبة الدینوری (ت 276 ه )، تحقیق: علی شیری، مکتبة الشریف الرضی قمّ، الطبعة الاُولی، 1413 ه.

ص: 172

20. إمتاع الأسماع، أحمد بن علی المَقریزی (ت 745 ه )، تحقیق وتعلیق: محمّد عبد الحمید النمیسی، منشورات محمّد علی بیضون، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاُولی، 1420 ه.

21. أنساب الأشراف، أحمد بن یحیی بن جابر البلاذری (ت 279 ه )، إعداد: محمّد باقر المحمودی، بیروت: دار المعارف، الطبعة الثالثة.

22. الأنوار البهیّة فی تواریخ الحجج الإلهیّة، الشیخ عبّاس القمّی ( ت1359 ه )، تحقیق: مؤسّسة النشر الإسلامی، قمّ: مؤسّسة النشر الإسلامی لجماعة المدرّسین، الطبعة الاُولی، 1417 ه.

23. أمالی الحافظ، الحافظ أبو نعیم أحمد بن عبد اللّه الإصفهانی (ت 430 ه ).

24. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمّة الأطهار، محمّد باقر بن محمّد تقی المجلسی (ت 1110 ه )، تحقیق: دار إحیاء التراث، بیروت: دار إحیاء التراث، الطبعة الاُولی، 1412 ه.

25. البدایة والنهایة، أبو الفداء إسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقی (ت 774 ه )، تحقیق: مکتبة المعارف، بیروت: مکتبة المعارف.

26. بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، أبو جعفر محمّد بن محمّد بن علی الطبری (ت 525 ه )، النجف الأشرف:المطبعة الحیدریّة، الطبعة الثانیة، 1383 ه.

27. بصائر الدرجات، محمّد بن الحسن الصفّار القمّی (ابن فرّوخ) (ت 290 ه )، قمّ: مکتبة آیة اللّه المرعشی، الطبعة الاُولی، 1404 ه.

28. بلاغات النساء، أحمد بن أبی طاهر (ابن طیفور) (ت 280 ه )، قمّ: منشورات الشریف الرضیّ.

29. بیت الأحزان، الشیخ عبّاس القمّی ( ت1359 ه )، قمّ: دار الحکمة، الطبعة الاُولی، 1412 ه.

30. تاریخ ابن خلدون، عبد الرحمان بن محمّد الحضرمی (ابن خلدون) (ت 808 ه )، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة، 1408 ه.

31. تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، محمّد بن أحمد الذهبی (ت 748 ه )، تحقیق: عُمَر عبد السلام تدمری، بیروت: دار الکتاب، الطبعة الاُولی، 1409 ه.

32. تاریخ الطبری (تاریخ الأُمم والملوک)، أبو جعفر محمّد بن جریر الطبری الإمامی (ق 5 ه )، تحقیق: محمّد أبو الفضل إبراهیم، بیروت: دار المعارف.

ص: 173

33. التاریخ الکبیر، أبو عبد اللّه محمّد بن إسماعیل البخاری (ت 256 ه )، بیروت: دار الفکر.

34. تاریخ المدینة المنوّرة، أبو زید عمر بن شبّة النمیری البصری (ت 262 ه )، تحقیق: شلتوت، بیروت: دار التراث، الطبعه الاُولی، 1410 ه.

35. تاریخ الیعقوبی، أحمد بن أبی یعقوب بن جعفر بن وهب بن واضح المعروف بالیعقوبی (ت 284 ه )، بیروت: دار صادر.

36. تاریخ بغداد أو مدینة السلام، أبو بکر أحمد بن علی الخطیب البغدادی (ت 463 ه )، المدینة المنوّرة / بغداد:المکتبة السلفیّة.

37. تاریخ مدینة دمشق، علی بن الحسن بن عساکر الدمشقی ( ت 571 ه )، تحقیق: علی شیری، 1415، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.

38. تاریخ موالید الأئمّة ووفیاتهم (مجموعة نفیسة)، عبد اللّه بن النصر البغدادی (ت 567 ه )، قمّ: مکتبة آیة اللّه المرعشی، 1406 ه.

39. تحف العقول عن آل الرسول، أبو محمّد الحسن بن علی الحرانی المعروف بابن شعبة (ت 381 ه )، تحقیق: علی أکبر الغفّاری، قمّ: مؤسّسة النشر الإسلامی، الطبعة الثانیة، 1404 ه.

40. تحفة الأحوذی، المبارکفوری (ت 1282 ه )، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاُولی، 1410 ه.

41. تذکرة الحفّاظ، محمّد بن أحمد الذهبی (ت 748 ه )، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

42. تذکرة الفقهاء، جمال الدین بن الحسن بن یوسف بن علی بن مطهّر المعروف بالعلاّمة الحلّی (ت 726 ه )، منشورات المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، طبعة حجریة.

43. تعجیل المنفعة بزوائد رجال الأئمّة الأربعة، أحمد بن علی العسقلانی (ابن حجر) (ت 852 ه )، تحقیق: أیمن صالح شعبان، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاُولی، 1416 ه.

44. تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)، أبو الفداء إسماعیل بن عمر بن کثیر البصروی الدمشقی (ت 774 ه )، تحقیق: عبد العظیم غیم ومحمّد أحمد عاشور، ومحمّد إبراهیم البنّا، القاهرة: دار الشعب.

. تفسیر الآلوسی = روح المعانی فی تفسیر القرآن.

45. تفسیر البغوی (معالم التنزیل)، أبو محمّد الحسین بن مسعود الفراء البغوی (ت 516 ه )، بیروت: دار المعرفة.

46. تفسیر الثعلبی، الثعلبی، (ت 427 ه)، تحقیق: أبو محمّد بن عاشور، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الاُولی، 1422 ه.

ص: 174

47. تفسیر العیّاشی، أبو النضر محمّد بن مسعود السلمی السمرقندی المعروف بالعیّاشی (ت 320 ه )، تحقیق: السیّد هاشم الرسولی المحلاّتی، طهران: المکتبة العلمیّة، الطبعة الاُولی، 1380 ه.

48. تفسیر القرطبی (الجامع لأحکام القرآن)، أبو عبد اللّه محمّد بن أحمد الأنصاری القرطبی (ت 671 ه )، تحقیق: محمّد عبد الرحمن المرعشلی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثانیة، 1405 ه.

49. تفسیر القمّی، علی بن إبراهیم القمّی، تصحیح: السیّد طیّب الموسوی الجزائری، النجف: مطبعة النجف.

50. تفسیر الکبیر ومفاتیح الغیب (تفسیر الفخر الرازی)، أبو عبد اللّه محمّد بن عُمَر المعروف بفخر الدین الرازی (ت 604 ه )، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاُولی، 1410 ه.

51. تفسیر المیزان (المیزان فی تفسیر القرآن)، محمّد حسین الطباطبائی (ت 1402 ه )، قمّ: طبع مؤسّسة إسماعیلیان، الطبعة الثانیة، 1394 ه

52. تفسیر فرات الکوفی، أبو القاسم فرات بن إبراهیم بن فرات الکوفی (ق 4 ه )، إعداد: محمّد کاظم المحمودی، طهران: وزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی، الطبعة الاُولی، 1410 ه.

53. تفسیر نور الثقلین، عبد علی بن جمعة العروسی الحویزی (ت 1112 ه )، تحقیق: السیّد هاشم الرسولیالمحلاّتی، قمّ: مؤسّسة إسماعیلیان، الطبعة الرابعة، 1412 ه.

54. تقریب التهذیب، الإمام أبو الفضل أحمد بن علی بن حجر العسقلانی (ت 852 ه )، تحقیق: محمّد عوّامة، دمشق: دار الرشید، الطبعة الرابعة، 1412 ه.

55. التلخیص الحبیر فی تخریج الرافعی الکبیر، الإمام أبو الفضل أحمد بن علی بن حجر العسقلانی (ت 852 ه )، بیروت: دار الفکر.

56. التمهید لما فی الموطّأ من المعانی والأسانید، یوسف بن عبد اللّه القرطبی (ابن عبد البرّ) (ت 463 ه )، تحقیق: مصطفی العلوی ومحمّد عبد الکبیر البکری، جدّة: مکتبة السوادی، 1387 ه.

57. التوحید، أبو جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی المعروف بالشیخ الصدوق (ت 381 ه )، تحقیق: هاشم الحسینی الطهرانی، قمّ: مؤسّسة النشر الإسلامی، الطبعة الاُولی، 1398 ه.

58. تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة، أبو جعفر محمّد بن الحسن المعروف بالشیخ الطوسی (ت 460 ه )، بیروت: دار التعارف، الطبعة

ص: 175

الاُولی، 1401 ه.

59. تهذیب التهذیب، الإمام أبو الفضل أحمد بن علی بن حجر العسقلانی (ت 852 ه )، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیّة، الطبعة الاُولی، 1415 ه.

60. تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، یونس بن عبد الرحمن المزّی (ت 742 ه )، تحقیق: الدکتور بشّار عوّاد معروف، بیروت: مؤسّسة الرسالة، الطبعة الاُولی، 1409 ه.

61. تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال، محمّد علی الموحّد الأبطحی (معاصر)، قمّ: ابن المؤلّف، الطبعة الثانیة، 1417 ه.

62. الثقات، محمّد بن حبّان البُستی ( ت 354 ه )، بیروت: مؤسّسة الکتب الثقافیة، 1408 ه.

63. جامع أحادیث الشیعة، السیّد البروجردی ( ت 1383 ه )، قمّ: المطبعة العلمیة.

64. جامع الرواة، محمّد بن علی الغروی الأردبیلی (ت 1101 ه )، بیروت: دار الأضواء، 1403 ه.

65. الجامع الصغیر فی أحادیث البشیر النذیر، جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر السیوطی (ت 911 ه )، بیروت: دار الفکر.

66. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمّد حسن النجفی (ت 1266 ه )، بیروت: مؤسّسة المرتضی العالمیة.

67. حاشیة الشیروانی علی تحفة المحتاج، العلاّمة عبد الحمید الشیروانی، بیروت: دار صادر.

68. الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، یوسف بن أحمد البحرانی (ت 1186 ه)، تحقیق: محمّد تقی الإیروانی، النجف: دار الکتب الإسلامیة، 1377 ه.

69. الخرائج والجرائح، أبو الحسین سعید بن عبد اللّه الراوندی المعروف بقطب الدین الراوندی (ت 573 ه )، تحقیق: مؤسّسة الإمام المهدی عج، قمّ: مؤسّسة الإمام المهدی عج، الطبعة الاُولی، 1409 ه.

70. خصائص الأئمّة، أبو الحسن الشریف الرضی محمّد بن الحسین بن موسی الموسوی (ت 406 ه )، تحقیق: محمّد هادی الأمینی، مشهد: آستان قدس رضوی.

71. الخصال، أبو جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی المعروف بالشیخ الصدوق (ت 381 ه )، تحقیق: علی أکبر الغفّاری، بیروت: مؤسّسة الأعلمی، الطبعة الاُولی، 1410 ه.

72. الدُرّ المنثور فی التفسیر المأثور، جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر السیوطی (ت 911 ه )، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاُولی،

ص: 176

1414 ه.

73. الدرایة فی تخریج أحادیث الدرایة الإمام أبو الفضل أحمد بن علی بن حجر العسقلانی (ت 852 ه ).

74. دلائل الإمامة، أبو جعفر محمّد بن جریر الطبری الإمامی (ق 5 ه )، تحقیق: مؤسّسة البعثة، قمّ: مؤسّسة البعثة.

75. ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، أبو العبّاس أحمد بن عبد اللّه الطبری (ت 693 ه )، بیروت: دار المعرفة.

76. روح المعانی فی تفسیر القرآن (تفسیر روح المعانی)، محمود الآلوسی (ت 1270 ه )، بیروت: دار إحیاء التراث، الطبعة الرابعة، 1405 ه.

77. روضة الواعظین، محمّد بن الحسن بن علی الفتّال النیسابوری (ت 508 ه )، تحقیق: حسین الأعلمی، بیروت: مؤسّسة الأعلمی، الطبعة الاُولی، 1406 ه.

78. سبل الهدی والرشاد، محمّد بن یوسف الصالحی الشامی (ت 942 ه )، تحقیق: عادل أحمد عبد الموجود، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1414ه.

79. سعد السعود، أبو القاسم علی بن موسی الحلّی المعروف بابن طاووس (ت 664 ه )، قمّ: مکتبة الرضی، الطبعة الاُولی، 1363 ه.

80. السقیفة وفدک، أبو بکر أحمد بن عبد العزیز الجوهری البصری البغدادی (ت 323 ه )، تحقیق: محمّد هادی الأمینی، بیروت: شرکة الکتبی للطباعة والنشر، الطبعة الاُولی، 1401 ه.

81. سنن ابن ماجة، أبو عبد اللّه محمّد بن یزید بن ماجة القزوینی (ت 275 ه )، تحقیق: محمّد فؤاد عبد الباقی، بیروت: دار إحیاء التراث، الطبعة الاُولی، 1395 ه.

82. سنن أبی داوود، أبو داوود سلیمان بن أشعث السجستانی الأزدی (ت 275 ه )، تحقیق: محمّد محیی الدین عبد الحمید، دار إحیاء السنّة النبویّة.

83. سنن الترمذی (الجامع الصحیح)، أبو عیسی محمّد بن عیسی بن سورة الترمذی (ت 279)، تحقیق: أحمد محمّد شاکر، بیروت: دار إحیاء التراث.

84. السنن الکبری، أبو بکر أحمد بن الحسین بن علی البیهقی (ت 458 ه )، تحقیق: محمّد عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاُولی، 1414 ه.

ص: 177

85. السنن الکبری، أبو عبد الرحمن أحمد بن شعیب النسائی، تحقیق: عبد الغفّار سلیمان البنداری، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاُولی، 1411 ه.

86. سیر أعلام النبلاء، أبو عبد اللّه محمّد بن أحمد الذهبی (ت 748 ه )، تحقیق: شُعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسّسة الرسالة، الطبعة العاشرة، 1414 ه.

87. سیرة ابن هشام (السیرة النبویّة)، أبو محمّد عبد الملک بن هشام بن أیّوب الحمیری (ت 218 ه )، تحقیق: مصطفی سقا، وإبراهیم الأنباری، قمّ: مکتبة المصطفی، الطبعة الاُولی، 1355 ه.

88. السیرة الحلبیّة، علی بن برهان الدین الحلبی الشافعی ( ت 11 ه )، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

89. الشافی فی الإمامة، أبو القاسم علی بن الحسین الموسوی المعروف بالسیّد المرتضی (ت 436 ه )، تحقیق: عبد الزهراء الحسینی الخطیب، طهران: مؤسّسة الإمام الصادق علیه السلام، الطبعة الثانیة، 1410 ه.

90. شرح أُصول الکافی، صدر الدین محمّد بن إبراهیم الشیرازی المعروف بملاّ صدرا (ت 1050 ه )، تحقیق: محمّد خواجوی، طهران: مؤسّسة مطالعات وتحقیقات فرهنگی، الطبعة الاُولی، 1366 ه.

91. شرح الأخبار فی فضائل الأئمّة الأطهار، أبو حنیفة القاضی النعمان بن محمّد المصری (ت 363 ه )، تحقیق:السیّد محمّد الحسینی الجلالی، قمّ: مؤسّسة النشر الإسلامی، الطبعة الاُولی، 1412 ه.

92. شرح نهج البلاغة، عزّ الدین عبد الحمید بن محمّد بن أبی الحدید المعتزلی المعروف بابن أبی الحدید (ت 656 ه )، تحقیق: محمّد أبو الفضل إبراهیم، بیروت: دار إحیاء التراث، الطبعة الثانیة، 1387 ه.

93. الشمائل المحمّدیة والخصائل المصطفویة، الإمام أبو عیسی محمّد بن عیسی بن سورة الترمذی (ت 279 ه ).

94. شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، أبو القاسم عبید اللّه بن عبد اللّه النیسابوری المعروف بالحاکم الحسکانی (ق 5 ه )،تحقیق: محمّد باقر المحمودی، طهران: مؤسّسة الطبع والنشر التابعة لوزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی، الطبعة الاُولی، 1411 ه.

95. الصافی فی تفسیر القرآن (تفسیر الصافی)، محمّد محسن (الفیض الکاشانی) (ت 1091 ه )، قمّ: مؤسّسة الهادی، الطبعة الثانیة، 1416 ه.

96. صحیح ابن حبّان، علی بن بلبان الفارسی المعروف بابن بلبان (ت 739 ه )، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسّسة الرسالة،

ص: 178

الطبعة الثانیة، 1414 ه.

97. صحیح البخاری، أبو عبد اللّه محمّد بن إسماعیل البخاری (ت 256 ه )، تحقیق: مصطفی دیب البغا، بیروت: دار ابن کثیر، الطبعة الرابعة، 1410 ه.

98. صحیح مسلم، أبو الحسین مسلم بن الحجّاج القشیری النیسابوری (ت 261 ه )، تحقیق: محمّد فؤاد عبد الباقی، القاهرة: دار الحدیث، الطبعة الاُولی، 1412 ه.

99. الصراط المستقیم إلی مستحقّی التقدیم، زین الدین أبی محمّد علی بن یونس النباطی البیاضی (ت 877 ه )، إعداد: محمّد باقر المحمودی، طهران: المکتبة المرتضویّة، الطبعة الاُولی 1384 ه.

100. الطبقات الکبری، محمّد بن سعد کاتب الواقدی (ت 230 ه )، بیروت: دار صادر.

101. الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، أبو القاسم رضی الدین علی بن موسی بن طاووس الحسنی (ت 664 ه )، مطبعة الخیام، قمّ، الطبعة الاُولی، 1400 ه.

102. العقد الفرید، أبو عُمَر أحمد بن محمّد بن ربّه الأُندلسی (ت 328 ه )، تحقیق: أحمد الزین وإبراهیم الأبیاری، بیروت: دار الأُندلس.

103. علل الشرائع، أبو جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی المعروف بالشیخ الصدوق (ت 381 ه )، بیروت: دار إحیاء التراث، الطبعة الاُولی، 1408 ه.

104. عمدة القاری فی شرح صحیح البخاری، أبو محمّد بدر الدین بن محمّد العینی الحنفی ( ت 855 ه )، مصر: إدارة الطباعة المنیریة.

105. عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب إمام الأبرار (العمدة)، یحیی بن الحسن الأسدی الحلّی المعروف بابن البطریق (ت 600 ه )، قمّ: مؤسّسة النشر الإسلامی، الطبعة الاُولی، 1407 ه.

106. عون المعبود (شرح سنن أبی داوود)، محمّد شمس الحقّ العظیم الآبادی (ت 1329ه )، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاُولی، 1415 ه.

107. عیون أخبار الرضا، أبو جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی المعروف بالشیخ الصدوق (ت 381 ه )، تحقیق: السیّد مهدی الحسینی اللاّجوردی، طهران: منشورات جهان.

108. عیون الأثر فی فنون المغازی والشمائل والسیر (السیرة النبویّة لابن سیّد الناس)، محمّد عبد اللّه بن یحیی بن سیّد الناس (ت 734 ه )،

ص: 179

بیروت: مؤسّسة عزّ الدین، 1406 ه.

109. عیون المعجزات، حسین بن عبد الوهّاب (ق 5 ه )، قمّ: منشورات الشریف الرضی، الطبعة الاُولی، 1414 ه.

110. الغارات، أبو إسحاق إبراهیم بن محمّد بن سعید المعروف بابن هلال الثقفی (ت 283 ه )، تحقیق: السیّد جلال الدین المحدّث الأرموی، طهران: أنجمن آثار ملّی، الطبعة الاُولی، 1395 ه.

111. غایة المرام وحجّة الخصام فی تعیین الإمام، هاشم بن إسماعیل البحرانی (ت 1107 ه )، تحقیق: السیّد علی عاشور، بیروت: مؤسّسة التاریخ العربی، 1422 ه.

112. الغدیر فی الکتاب والسنّة والأدب، عبد الحسین أحمد الأمینی (ت 1390 ه )، بیروت: دار الکتاب العربی،الطبعة الثالثة، 1387 ه.

113. فتح الباری شرح صحیح البخاری، أحمد بن علی العسقلانی (ابن حجر) (ت 852 ه )، تحقیق: عبد العزیز بن عبد اللّه بن باز، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاُولی، 1379 ه.

114. فتوح البلدان، أحمد بن یحیی البلاذری (ت 279 ه )، تحقیق: عبد اللّه أنیس الطباع، بیروت: مؤسّسة المعارف، الطبعة الاُولی، 1407 ه.

115. فرائد السمطین فی فضائل المرتضی والبتول والسبطین والأئمّة من ذرّیّتهم، إبراهیم بن محمّد بن المؤیّد بن عبد اللّه الجوینی (ت 730 ه )، تحقیق: محمّد باقر المحمودی، بیروت: مؤسّسة المحمودی، الطبعة الاُولی، 1398 ه.

116. الفصول المهمّة فی أُصول الأئمّة، محمّد بن الحسن الحرّ العاملی (ت 1104 ه)، تحقیق: محمّد بن محمّد الحسین القائینی، قمّ: مؤسّسه معارف إسلامی، الطبعة الاُولی، 1418 ه.

117. فضائل الصحابة، أبو عبد اللّه أحمد بن محمّد بن حنبل المعروف بالنسائی (ت 241 ه )، تحقیق: وصیّ اللّه بن محمّد عبّاس، جدّة: دار العلم، الطبعة الاُولی، 1403 ه.

118. فقه الرضا (الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا). تحقیق: مؤسّسة آل البیت:، مشهد: المؤتمر العالمی للإمام الرضا، الطبعة الاُولی، 1406 ه.

119. الفقیه = کتاب من لا یحضره الفقیه، أبو جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی المعروف بالشیخ الصدوق (ت 381 ه )، تحقیق: علی أکبر الغفّاری، قمّ: مؤسّسة النشر الإسلامی.

ص: 180

120. فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، محمّد عبد الرؤوف المناوی، تحقیق: أحمد عبد السلام، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاُولی، 1415 ه.

121. فیض القدیر، محمّد عبد الرؤوف المناوی (ق 10 ه )، بیروت: دار الفکر.

122. قاموس الرجال فی تحقیق رواة الشیعة ومحدّثیهم، محمّد تقی بن کاظم التستری (ت 1320 ه )، قمّ: مؤسّسه النشر الإسلامی، الطبعة الثانیة، 1410 ه.

123. قرب الإسناد، أبو العبّاس عبد اللّه بن جعفر الحمیری القمّی (ت بعد 304 ه )، تحقیق: مؤسّسة آل البیت، قمّ: مؤسّسة آل البیت، الطبعة الاُولی، 1413 ه.

124. قصص الأنبیاء، أبو الحسین سعید بن عبد اللّه الراوندی المعروف بقطب الدین الراوندی (ت 573 ه )، تحقیق: غلام رضا عرفانیان، مشهد: الحضرة الرضویّة المقدّسة، الطبعة الاُولی، 1409 ه.

125. الکافی، أبو جعفر ثقة الإسلام محمّد بن یعقوب بن إسحاق الکلینی الرازی (ت 329 ه )، تحقیق: علی أکبر الغفّاری، طهران: دار الکتب الإسلامیة، الطبعة الثانیة، 1389 ه.

126. کامل الزیارات، أبو القاسم جعفر بن محمّد بن قولویه (ت 367 ه )، تحقیق: عبد الحسین الأمینی التبریزی، النجف الأشرف: المطبعة المرتضویة، الطبعة الاُولی، 1356 ه.

127. الکامل فی التاریخ، أبو الحسن علی بن محمّد الشیبانی الموصلی المعروف بابن الأثیر (ت 630 ه )، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الاُولی 1408 ه.

128. کتاب الغیبة، الشیخ ابن أبی زینب محمّد بن إبراهیم النعمانی (ت342 ه )، تحقیق: علی أکبر الغفاری، طهران: مکتبة الصدوق: 1399 ه.

129. کتاب سلیم بن قیس، سلیم بن قیس الهلالی العامری (ت حوالی 90 ه )، تحقیق: محمّد باقر الأنصاری، قمّ: نشرالهادی، الطبعة الاُولی، 1415 ه.

. کتاب من لا یحضره الفقیه = الفقیه.

130. کشف الخفاء ومزیل الإلباس، أبو الفداء إسماعیل بن محمّد العجلونی (ت 1162 ه )، بیروت: مکتبة دار التراث.

ص: 181

131. کشف الغمّة فی معرفة الأئمّة، علی بن عیسی الإربلی (ت 687 ه )، تصحیح: السیّد هاشم الرسولی المحلاّتی، بیروت: دار الکتاب الإسلامی، الطبعة الاُولی، 1401 ه.

132. کشف اللثام عن وجه قواعد الأحکام، أبو الفضل بهاء الدین محمّد بن الحسن بن محمّد الإصفهانی المعروف بالفاضل الهندی (ت 1137 ه )، قمّ: منشورات مکتبة السیّد المرعشی النجفی، 1405 ه.

133. کشف المحجّة لثمرة المهجة، أبو القاسم رضیّ الدین علی بن موسی بن طاووس الحسنی (ت 664 ه )، تحقیق: محمّد الحسّون، قمّ: مکتب الإعلام الإسلامی، الطبعة الاُولی، 1412 ه.

134. کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمّة الاثنی عشر، أبو القاسم علی بن محمّد بن علی الخزّاز القمّی (ق 4 ه )، تحقیق: السیّد عبد اللطیف الحسینی الکوه کمری، نشر بیدار، الطبعة الاُولی، 1401 ه.

135. کمال الدین وتمام النعمة، أبو جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی المعروف بالشیخ الصدوق (ت 381 ه )، تحقیق: علی أکبر الغفّاری، قمّ: مؤسّسة النشر الإسلامی، الطبعة الاُولی، 1405 ه.

136. کنز العمّال فی سنن الأقوال والأفعال، علی المتّقی بن حسام الدین الهندی (ت 975 ه )، تصحیح: صفوة السقّا، بیروت: مکتبة التراث الإسلامی، 1397 ه، الطبعة الاُولی.

137. کنز الفوائد، أبو الفتح الشیخ محمّد بن علی بن عثمان الکراجکی الطرابلسی (ت 449 ه )، إعداد: عبد اللّه نعمة، قمّ: دار الذخائر، الطبعة الاُولی، 1410 ه.

138. لباب النقول فی أسباب النزول، أبو الفضل جلال الدین عبد الرحمن السیوطی (ت 911 ه )، تحقیق: أحمد عبد الشافی، بیروت: دار الکتب العلمیة.

139. لسان المیزان، أبو الفضل أحمد بن علی بن حجر العسقلانی (ت 852 ه )، بیروت: مؤسّسة الأعلمی، الطبعه الثالثة، 1406 ه.

140. اللمعة البیضاء فی شرح خطبة الزهراء، المولی محمّد علی بن أحمد القراچه داغی التبریزی الأنصاری (ت 1310 ه )، تحقیق: دار فاطمة، قمّ: دفتر نشر الهادی، الطبعة الاُولی، (1418 ه ).

141. المبسوط، شمس الدین محمّد بن أحمد بن أبی سهر السرخسی (ت 483 ه )، تحقیق: جماعة من المحقّقین، بیروت: دار المعرفة.

142. مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض (النقض)، نصیر الدین عبد الجلیل بن محمّد القزوینی (1331 ه ).

ص: 182

143. مجمع البحرین، فخر الدین الطریحی (ت 1085 ه )، تحقیق: السیّد أحمد الحسینی، طهران: مکتبة نشر الثقافة الإسلامیّة، الطبعة الثانیة، 1408 ه.

144. مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، نور الدین علی بن أبی بکر الهیثمی (ت 807 ه )، تحقیق: عبد اللّه محمّد درویش، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاُولی، 1412 ه.

145. المجموع (شرح المهذّب)، الإمام أبو زکریا محی الدین بن شرف النووی ( ت676 ه )، بیروت: دار الفکر.

146. المحبَّر، محمّد بن حبیب الهاشمی البغدادی (ت 245 ه )، بیروت: دار الآفاق الجدیدة، 1361 ه.

147. المحتضر، حسن بن سلیمان الحلّی، ( ق 8 ه )، تحقیق: سیّد علی أشرف، انتشارات المکتبة الحیدریة، الطبعة الاُولی، 1424 ه.

148. مختصر بصائر الدرجات، حسن بن سلیمان الحلّی (ق 9 ه )، قمّ: انتشارات الرسول المصطفی.

149. المراجعات، عبد الحسین شرف الدین العاملی (ت 1377 ه )، تحقیق: حسین الراضی، قمّ: دار الکتاب الإسلامی.

150. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، المیرزا حسین النوری (ت 1320 ه )، تحقیق: مؤسّسة آل البیت، قمّ: مؤسّسة آل البیت، الطبعة الاُولی، 1408 ه.

151. المستدرک علی الصحیحین، أبو عبد اللّه محمّد بن عبد اللّه الحاکم النیسابوری (ت 405 ه )، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیّة، الطبعة الاُولی، 1411 ه.

152. المسترشد فی إمامة أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب، أبو جعفر محمّد بن جریر الطبری الإمامی (ق 5 ه )، تحقیق: أحمد المحمودی، طهران: مؤسّسة الثقافة الإسلامیّة لکوشانبور، الطبعة الاُولی، 1415 ه.

153. مسند أبی یعلی الموصلی، أحمد بن علی الموصلی (ت 307 ه )، تحقیق: إرشاد الحقّ الأثری، جدّة: دار القبلة، الطبعة الاُولی، 1408 ه.

154. مسند أحمد، أحمد بن محمّد بن حنبل الشیبانی (ت 241 ه )، تحقیق: عبد اللّه محمّد الدرویش، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة، 1414 ه.

155. مسند الشامیّین، أبو القاسم سلیمان بن أحمد بن أیّوب اللخمی الطبرانی (ت 360 ه )، تحقیق: حمدی عبد المجید السلفی، بیروت: مؤسّسة الرسالة، الطبعة الاُولی، 1409 ه.

ص: 183

156. المصنّف، أبو بکر عبد الرزّاق بن همام الصنعانی (ت 211 ه )، تحقیق: حبیب الرحمان الأعظمی، بیروت: المجلس العلمی.

157. المصنّف فی الأحادیث والآثار، أبو بکر عبد اللّه بن محمّد بن أبی شیبة العبسی الکوفی (ت 235 ه )، تحقیق: سعید محمّد اللّحام، بیروت: دار الفکر.

158. معالم المدرستین، السیّد مرتضی العسکری، طهران: مؤسّسة البعثة، 1412 ه.

159. معانی الأخبار، أبو جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی المعروف بالشیخ الصدوق (ت 381 ه )، تحقیق: علی أکبر الغفّاری، قمّ: مؤسّسة النشر الإسلامی، الطبعة الاُولی، 1361 ه.

160. المعجم الأوسط، أبو القاسم سلیمان بن أحمد اللخمی الطبرانی (ت 360 ه )، تحقیق: طارق بن عوض اللّه وعبد الحسن بن إبراهیم الحسینی، القاهرة: دار الحرمین، الطبعة الاُولی، 1415 ه.

161. معجم البلدان، أبو عبد اللّه شهاب الدین یاقوت بن عبد اللّه الحموی الرومی (ت 626 ه )، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الاُولی، 1399 ه.

162. المعجم الکبیر، أبو القاسم سلیمان بن أحمد اللخمی الطبرانی (ت 360 ه )، تحقیق: حمدی عبد المجید السلفی،بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثانیة، 1404 ه.

163. معجم رجال الحدیث، السیّد الخوئی (ت 411 ه)، الطبعة الخامسة، 413 ه، طبعة منقّحة ومزیدة.

164. معرفة السنن والآثار، أبو بکر أحمد بن الحسین البیهقی (ت 458 ه )، مصر: المجلس الأعلی للشؤون الإسلامیة.

165. مقاتل الطالبیّین، أبو الفرج علی بن الحسین بن محمّد الإصبهانی (ت 356 ه )، تحقیق: السیّد أحمد صقر، قمّ: منشورات الشریف الرضی، الطبعة الاُولی، 1405 ه.

166. الملل والنحل، أبو الفتح محمّد بن عبد الکریم الشهرستانی (ت 548 ه )، بیروت: دار المعرفة، 1406 ه.

167. مناقب آل أبی طالب = مناقب ابن شهرآشوب، أبو جعفر رشید الدین محمّد بن علی بن شهر آشوب المازندرانی (ت 588 ه )، قمّ: المطبعة العلمیة.

168. المناقب (المناقب للخوارزمی)، الحافظ الموفّق بن أحمد البکری المکّی الحنفی الخوارزمی (ت 568 ه ) تحقیق: مالک المحمودی، قمّ: مؤسّسة النشر الإسلامی، الطبعة الثانیة، 1414 ه.

ص: 184

169. منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، جمال الدین أبو منصور الحسن بن یوسف بن علی المطهّر الحلّی المعروف بالعلاّمة الحلّی (ت 762 ه ).

. من لا یحضره الفقیه = کتاب من لا یحضره الفقیه.

170. الموسوعة الکبری عن فاطمه الزهراء، إسماعیل الأنصاری الزنجانی الخوئینی، قمّ: دلیل ما، الطبعة الاُولی، 1385.

171. الموطّأ، أبو عبد اللّه مالک بن أنس الأصبحی (ت 179 ه )، تحقیق: محمّد فؤاد عبد الباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

172. میزان الاعتدال فی نقد الرجال، محمّد بن أحمد الذهبی (ت 748 ه )، تحقیق: علی محمّد البجاوی، بیروت: دار الفکر.

173. مؤتمر علماء بغداد، بین السنّة والشیعة، تحقیق السیّد مرتضی الرضوی، القاهرة: 1399 ه.

174. نصب الرایة، عبد اللّه بن یوسف الحنفی الزیلعی (ت 762 ه )، القاهرة: دار الحدیث، 1415 ه.

175. نظم درر السمطین، محمّد بن یوسف الزرندی (ت 750 ه )، إصفهان: مکتبة الإمام أمیر المؤمنین، 1377 ه.

176. نقد الرجال، مصطفی بن الحسین التفرشی ( القرن الحادی عشر)، قمّ: مؤّسة آل البیت لإحیاء التراث، الطبعة الاُولی، 1418 ه.

177. نوادر الراوندی، فضل اللّه بن علی الحسینی الراوندی (ت 573 ه )، النجف الأشرف: المطبعة الحیدریة، الطبعة الاُولی، 1370 ه.

178. نهج البلاغة، ما اختاره أبو الحسن الشریف الرضی محمّد بن الحسین بن موسی الموسوی من کلام الإمام أمیرالمؤمنین علیه السلام (ت 406 ه )، تحقیق: السیّد کاظم المحمّدی ومحمّد الدشتی، قمّ: انتشارات الإمام علی علیه السلام، الطبعة الثانیة، 1369 ه.

179. نیل الأوطار من أحادیث سیّد الأخیار، العلاّمة محمّد بن علی بن محمّد الشوکانی (ت 1255 ه )، بیروت: دار الجیل.

180. الوافی بالوفیات، خلیل بن أیبک الصفَدی (ت 749 ه )، ویسبادن (آلمان)، فرانْزشْتایْنر، الطبعة الثانیة، 1381 ه.

181. وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، محمّد بن الحسن الحرّ العاملی (ت 1104ه )، تحقیق: مؤسّسة آل البیت، قمّ، الطبعة الاُولی، 1409 ه.

182. وقعة صفّین، نصر بن مزاحم المنقری (ت 212 ه )، تحقیق: عبد السلام محمّد هارون، قمّ: مکتبة آیة اللّه المرعشی، الطبعة الثانیة، 1382 ه.

183. الهجوم علی بیت فاطمة، عبد الزهراء مهدی، بیروت: دار الزهراء، 1999 م.

184. الهدایة الکبری، أبو عبد اللّه الحسین بن حمدان الخصیبی ( ت 334 ه )، بیروت: مؤسّسة البلاغ للطباعة والنشر، الطبعة الرابعة،

ص: 185

1411 ه.

185. الهدایة، أبو جعفر محمّد بن علی بن بابویه القمّی (الشیخ الصدوق) (ت 381 ه )، تحقیق: مؤسّسة الإمام الهادی، قمّ: مؤسّسة الإمام الهادی، الطبعة الاُولی، 1418 ه.

186. ینابیع المودّة لذوی القربی، سلیمان بن إبراهیم القندوزی الحنفی (ت 1294 ه )، تحقیق: علی جمال أشرف الحسینی، طهران: دار الأُسوة، الطبعة الاُولی، 1416 ه.

ص: 186

8. لقب «شمشیر اسلام» را به چه کسی داده اند؟

الف. خالد بن وليد

ب. قنفذ

ج. عمر

9. دستور آوردن هیزم برای آتش زدن خانه وحی را چه کسی صادر کرد؟

الف. عمر

ب. ابوبکر

ج. ابوسفیان

10. این سخن را چه کسی به هوادارن خلیفه گفت؟ «مگر شما زن هستید که گریه می کنید؟».

الف. ابوبكر

ب. عمر

ج خالد بن ولید

11. کدام زن برای یاری حضرت علی (ع) به مسجد آمد؟

الف. فضه

ب. ام سلمه

ج. ام ایمن

12. آيه «وأت ذا القربى حقه» به چه مناسبت نازل شده است؟

الف. بخشش فدک

ب. اصل امامت

ج. دوست داشتن خاندان پیامبر

13 سند مهم فدک توسط چه کسی پاره شد؟

الف. خالد بن وليد

ب. ابوبکر

ج. عمر

14. حضرت فاطمه (س) فلسفه ولایت اهل بیت را چه بیان میکند؟

الف. سعادت اخروی

ب. پرهیز از اختلاف

ج. لزوم تعیین امام

15. چه کسی نقشه ترور حضرت علی(س) را به آن حضرت خبر داد؟

الف. فضه

ب. سلمان

ج. اسماء

16. چه کسانی شاهد بخشش فدک از طرف پیامبر (ص) به فاطمه(س) بودند؟

الف. ام ایمن، علی (ع)

ب. ام سلمه ام ایمن

ج. امّ سلمه، علی (ع)

ص: 188

17. «بيت الأحزان» در کجا واقع شده بود؟

الف. بقيع

ب. کنار مسجد پیامبر

ج. داخل مسجد پیامبر

18 چه کسی پرستار حضرت فاطمه (س) بود؟

الف. اسماء

ب. سلمیٰ

ج. ام أيمن

19. حضرت فاطمه (س) چه هنگامی از دنیا رفتند؟

الف. غروب آفتاب

ب. موقع ظهر

ج. صبح زود

20 در تشییع جنازه حضرت فاطمه (س) چند نفر شرکت داشتند؟

الف. هفت نفر

ب. چهارده نفر

ج. یازده نفر

ص: 189

ص: 190

ص: 191