ص: 2

ص: 3

ص: 4

كتاب شواهد التنزيل در دو جلد با ذكر سلسله سند تدوين شده بود كه بعلت عدم تطويل سعى شد از ذكر اسامى سند خوددارى شده و فقط دو يا سه نفر كه متصل به زمان نقل حديث بودند آورده شود.

لذا مجموعه دو جلدى كتاب اصلى در يك جلد ترجمه و تنظيم گرديد.

اما انگيزه ترجمه اين كتاب با توجه به اين كه كتاب شواهد التنزيل از كتابهاى ارزنده و پر محتوا و مستند مى باشد كه از منابع روايى اهل سنت نقل گرديده و هم اين كه مؤلف كتاب فوق از علماى برجسته و قابل اعتماد اهل سنت و داراى اطلاعات كافى و تحقيق وافى در علم حديث و رجال و روايت بوده است.

و هم اين كه محتواى كتاب فوق با الهام از آيات قرآنى و روايات نبوى لطف خاصى به فضاى معنوى كتاب داده است و مخصوصاً موضوع كتاب فوق در باره شخصيت برجسته و نمونه جهان اسلام امير المؤمنين على عليه السّلام است كه اين خصيصه ها موجب شد اين كتاب در سال امير المؤمنين مورد توجه قرار گيرد تا محبان فارسى زبان على و اهل بيتش عليهم السّلام از انديشه و ديدگاه محدثان و راويان اهل سنّت نسبت به امير مؤمنان آگاه شوند.

اميد است اين مجموعه ارزشمند،علمى و مستند مورد استفاده برادران ارجمند بالاخص برادران اهل تسنّن و علاقمندان امير المؤمنين على عليه السّلام قرار گيرد.

همچنين ذهبى از علماى اهل سنت از كتاب الطبقة جلد 14 مى گويد:

الحسكانى القاضى المحدث ابو القاسم عبد الله بن عبد الله بن احمد بن محمد بن احمد بن محمد حسكان القرشى العامرى النيشابورى الحنفى الحاكم معروف به ابن الحذاء شيخى مدقق و متقن و صاحب ذوق تام در علم الحديث بود كه با عنايت وافر و همت كامل در اين فن جدّ و جهد نمود و كتابهايى را تأليف و تدوين كرد.

او از جدّ و همچنين از ابن ابى الحسن علوى و ابى عبد الله حاكم و ابى طاهر بن محمش و...حديث نقل مى كرد و پيوسته در حال استماع يا افاضه يا جمع آورى حديث نبوى بود و عمر خويش را در اين راه صرف كرد تا در سال 490 ه.ق به دار باقى شتافت.

چون همدلى و همراهى مستمعين و سكوت حاضرين را مشاهده كرد پا را از گليم خويش فراتر نهاده در صدد عيب جويى سر سلسله علويان يعنى على بن ابى طالب عليه السّلام افتاد و گفت:هيچ مفسّرى را نديدم كه گفته باشد سوره هَلْ أَتى عَلَى الْإِنْسانِ (1) در شأن على بن ابى طالب عليه السّلام و اهل بيت او نازل شده است.

نه تنها سوره هل اتى بلكه هيچ آيه اى از قرآن در فضيلت و كرامات على عليه السّلام و اهل بيتش نازل نشده است!! او با جرات و جسارت به گستاخى خويش ادامه داد و همچنان سخنان پريشان مى گفت.و به تهمت و افترا مبادرت مى كرد.

من از بزرگان مجلس و اكابر علما،توقع داشتم كه جوابى سخت و نيكو به او دهند.ولى متاسفانه همه سكوت كرده و كسى اعتراض نكرد مگر قاضى عماد الاسلام ابى العلا صاعد بن محمد(قدس روحه)كه اعتراض خويش را آشكار كرده و او را از باب امر به معروف و نهى از منكر مورد عتاب و سرزنش قرار داد.

من در پايان آن مجلس مصلحت چنان ديدم كه بايد به اين سخنان ناصواب و شبهه خطرناك جوابى نيكو گويم تا اذهان مسلمانان و اصحاب قرآن نسبت به على بن ابى طالب عليه السّلام مشوش نگردد لذا در اين راستا،به جمع آورى آيات قرآنى و روايات نبوى كه در شأن على بن ابى طالب عليه السّلام بيان شده بود،مبادرت كردم تا شخصيت علمى و مجاهدات هاى فرهنگى و فضيلت هاى بى شمار آن حضرت مورد شك و ترديد نسلهاى آينده قرار نگيرد.

بر همين اساس هر آيه اى كه قطعا يا احتمالا در شأن على عليه السّلام نازل شد استقصاء(شمارش)كردم و روايات مستند را با ذكر سند آن در ذيل آيات نقل كردم كه 209 آيه و 1163 روايت را در دو جلد كتاب به نام شواهد التنزيل، لقواعد التفضيل تدوين كردم تا شايد گوشه اى از عظمت و فضيلت بيكران على بن ابى طالب عليه السّلام را شناسانده باشم.

و حسبنا اللّه و نعم الموفّق و الوكيل.

احمد روحانى

ص: 8

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ (1) مؤلف دانشمند،حاكم حسكانى قبل از وارد شدن به آيات قرآنى و بيان شأن نزول آنها فصولى را در طليعه كتاب به عنوان آغاز بحث مطرح كرده است كه رابطه تكميلى با مقاصد كتاب و ارتباط عقلائى با مباحث آن دارد و فصلهاى آن به شرح زير است:

*فصل اول:فضائل بى شمار على عليه السّلام *فصل دوم:تقدم و برترى على عليه السّلام در تلاوت قرآن *فصل سوم:سبقت بر ياران در جمع آورى قرآن *فصل چهارم:عالم ترين فرد به تفسير و عارف ترين به تنزيل *فصل پنجم:كثرت آيات در شأن على عليه السّلام و اولاد *فصل ششم:معناى يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (2)

ص: 9

ص: 10

روزى در حضور عبد اللّه بن عباس سخنى در باره على عليه السّلام به ميان آمد.ابن عباس گفت:

«لقد كانت لعلىّ ثمانية عشر منقبة...» از كسى سخن گفتيد،كه هجده منقبت را به تنهايى داراست كه اگر يكى از آن منقبت ها را هم مى داشت اهل رستگارى و نجات بود.

سيزده صفت و منقبت او مختصّ به اوست كه هيچ يك از امّت مصطفى صلى اللّه عليه و آله غير از او اين منقبت ها را ندارد.

(3)حكيم بن جبير از(مجاهد و عبد اللّه بن شدّاد)نقل كرده است ابن عباس بيان كرد:

لقد كان لعلىّ عليه السّلام ثمانية عشرة منقبة....

على عليه السّلام را هجده منقبت است،اگر يكى از اين هجده منقبت را به تنهايى مى داشت.اهل نجات و رستگارى بود؛حال آن كه داراى مناقب هجده گانه است.و همچنين برايش دوازده منقبت است كه هيچ يك از امّت محمّد صلى اللّه عليه و آله داراى اين منقبت ها نيست،و اين مناقب اختصاص به على عليه السّلام دارد.

(4)ابو نعيم مى گويد:كامل بن علا برايم نقل كرد كه مجاهد در مناقب على عليه السّلام گفت:

انّ لعلىّ عليه السّلام سبعين منقبة ما كانت لاحد من اصحاب النّبي(ص)مثلها و ما من شىء من مناقبهم الاّ و قد شرّكهم فيها.

براى على بن ابى طالب عليه السّلام هفتاد فضيلت و منقبت وجود دارد.كه هيچ يك از اصحاب مصطفى صلى اللّه عليه و آله در آنها سهمى و نصيبى ندارند.امّا منقبتى كه اصحاب محمّد صلى اللّه عليه و آله دارند، على عليه السّلام در آن مناقب شريك است.

(5)محمّد بن عباد از محمد بن معتمر و او از پدر و جدش نقل كرده است:

كان لعلىّ بن ابى طالب عليه السّلام عشرون و مائة منقبة لم يشترك معه فيها احد من اصحاب محمّد صلى اللّه عليه و آله و قد اشترك في مناقب النّاس.

«على عليه السّلام را يك صد و بيست منقبت از مناقب مخصوص است كه احدى از اصحاب محمّد صلى اللّه عليه و آله را در آن مناقب نصيب و سهمى نيست؛امّا على عليه السّلام در مناقب ديگران شريك است؛يعنى هر منقبتى را كه اصحاب مصطفى صلى اللّه عليه و آله داراست على عليه السّلام نيز همان فضيلت و منقبت را دارد.

ص: 12

(10)فطر بن خليفه مى گويد از ابو طفيل شنيدم گفت:بعضى از اصحاب مصطفى صلى اللّه عليه و آله در مناقب على عليه السّلام چنين نقل مى كردند:

لقد كان لعلىّ عليه السّلام من السّوابق ما لو انّ سابقة منها قسّمت بين الخلائق لاوسعتهم خيراً صفات حميده و سوابق درخشان على عليه السّلام آن چنان با ارزش است،كه اگر يكى از آن سوابق برجسته على عليه السّلام بين خلايق تقسيم شود،همه آنان را خير و خوبى فرا مى گرفت.

(11)محمّد بن عيسى از فطر بن خليفه و او از ابى طفيل روايت كرده،كه ابن عبّاس در بيان فضايل على عليه السّلام نقل كرد:

لقد سبقت لعلىّ عليه السّلام من السّوابق ما لو انّ واحدة منها قسّمت بين جميع الخلائق لاوسعتهم خيراً سوابق درخشان على عليه السّلام چنان است كه اگر يكى از آنها در بين خلايق تقسيم شود.همه، اهل خير و خوبى مى شوند.

ص: 16

بعضى از مردم مى گويند؛على عليه السّلام قرائت قرآن را نمى داند يا نمى خواند.

در جواب گفت:هر كسى چنين گفت؛دروغ گفته است.بلكه على عليه السّلام سرآمد قاريان قرآن است.

(19)عاصم از ابى نجود و او از عبد الرّحمان سلمى چنين نقل مى كند:

«ما رأيت احداً اقرأ من على بن ابى طالب عليه السّلام» هيچ كسى را در قرائت قرآن تواناتر از على عليه السّلام نيافتم.

(20)ابى اسحاق از ابى الاحوص و او از عبد اللّه بن مسعود كه از قاريان معروف قرآن است در باره على عليه السّلام چنين نقل كرده است:

«افرض اهل المدينة و اقرأوها علىّ بن أبى طالب عليه السّلام» داناترين و قارى ترين مردم مدينه،على بن ابى طالب عليه السّلام بود.

(21)عبد اللّه بن عباس گفت:عمر بن خطّاب هميشه مى گفت:

«اعلمنا بالقضاء و أقرؤنا للقرآن على بن ابى طالب عليه السّلام» داناترين فرد به علم قضاوت و قارى ترين شخص به قرآن على بن ابى طالب عليه السّلام است.

ص: 18

صورت مكتوب در مصحف نگاشت.و مصحف على عليه السّلام اكنون در نزد آل جعفر عليه السّلام موجود است.

(24)ايوب از عكرمه روايت كرد:

وقتى بعضى از مردم با ابو بكر بيعت كردند و او خلافت را به عهده گرفت.على عليه السّلام در خانه نشست و از بيعت سرباز زد،عمر به سراغ على عليه السّلام رفته با او ملاقات كرد و پرسيد:

يا على!آيا از بيعت با ابو بكر تخلّف مى كنى؟ على عليه السّلام فرمود:بعد از وفات رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله سوگند ياد كردم ردا بر دوش نگذارم مگر براى نمازهاى واجب تا قرآن را جمع آورى كنم،چون مى ترسم در قرآن تقلّبى صورت گيرد و كلام الهى دست خوش تحريف شود.

(25)سدىّ از عبد خير و او از يمان روايت كرده است:

زمانى كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله به ملكوت اعلى پيوست على عليه السّلام سوگند ياد كرد كه ردا بر دوش نگذارد تا سرانجام تمامى سور قرآن را جمع آورى كند و به صورت مصحف درآورد.و آن بزرگوار ردا بر دوش نگذاشت تا سرانجام قرآن شريف را جمع آورى كرد.

(26)ابن عون از محمّد بن سيرين چنين نقل مى كند كه ابن سيرين گفت:

در مدينه بودم و از ملاقات ابو بكر با على عليه السّلام با خبر شدم.ابو بكر به على گفت يا على! شنيدم از امارت و حكومت من اكراه دارى؟! على عليه السّلام گفت:خير؛بلكه سوگند ياد كرده ام تا قرآن را جمع آورى نكنم ردا بر دوش نگذارم.

ابن سيرين ادامه داد و گفت:

على عليه السّلام قرآن را با شأن نزول آياتش مكتوب كرد كه اگر آن قرآن به دست ما مى رسيد، به علم كثير و حكمت هاى فراوان دسترسى پيدا مى كرديم.

ابن سيرين مى گويد از عكرمه در بارۀ آن قرآن پرسيدم كه آن قرآن در كجاست؟او ساكت شد و سخنى نگفت.

(27)ايّوب از محمّد بن سيرين روايتى به اين مضمون نقل مى كند:

وقتى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله رحلت فرمود،على عليه السّلام خانه نشينى را انتخاب كرد،و از خانه بيرون

ص: 20

نيامد. عدّه اى به ابو بكر گفتند،على از خانه بيرون نمى آيد.او حتماً به امارت و حكومت تو معترض است و از تو اكراه دارد.

ابو بكر،على عليه السّلام را فرا خواند و پرسيد:يا على عليه السّلام!آيا از اين كه امارت و حكومت به دست من است اكراه دارى؟ على عليه السّلام فرمود:از امارت تو كراهت ندارم امّا مى ترسم قرآن دستخوش تحريف شود، لذا سوگند ياد كردم تا قرآن را جمع آورى نكنم،عبا و ردا بر دوش نگذارم و از منزل بيرون نيايم.

ص: 21

ص: 22

آية الاّ و انا اعلم بها اين نزلت و فيمن نزلت.في سهل ام في جبل او في مسير ام في مقام.

اى اهل كوفه!از مسائل علمى و شرعى و حكمت هاى الهى از من بپرسيد،قبل از آن كه نتوانيد از من سؤال كنيد و من در ميان شما نباشم.به خدايى كه جان على عليه السّلام در قبضه قدرت اوست،هيچ آيه اى نازل نشد مگر اين كه مى دانم در كجا و براى چه كسى و براى چه چيزى نازل شده است.آيا در درشت نازل شده يا در كوه؟در مسير راه يا در منزلگاه؟ و مى دانم در توبيخ يا تمجيد چه كسى نازل شده است.پس از من در باره قرآن بپرسيد تا دانا شويد.

(31)وهب بن عبد اللّه نقل كرد ابى طفيل گفت؛على عليه السّلام را در حال خطبه ديدم، مى فرمود:

«سلونى فو اللّه لا تسألونى عن شىء يكون الى يوم القيامة الاّ حدّثتكم به.

سلونى عن كتاب اللّه و اللّه ما من آية الاّ و انا اعلم اين نزلت،بليل او بنهار،او بسهل نزلت أو في جبل».

اى مردم كوفه!از من سؤال هاى علمى كنيد،به خدا سوگند!در بارۀ هر چيزى كه از حالا تا قيامت مسأله اش را بپرسيد،خبرش را به شما مى دهم.

اى مردم!از كتاب خدا،قرآن،بپرسيد،آيه اى نيست مگر اين كه مى دانم كجا و كى و چگونه و بر چه كسى و براى چه چيزى نازل شده و آيا در كوه يا در دشت نازل شده است؟! (32)ابى عبد الرّحمان سلمى چنين نقل كرده است:هيچ كسى را مثل على عليه السّلام عالم به علم قرائت قرآن نديدم،او بود كه مى فرمود:

«سلونى فو اللّه لا تسألونى عن شىء من كتاب اللّه الاّ احدّثكم بليل نزلت ام بنهار او في سهل او في جبل».

بپرسيد تا بگويم،از هر چه بپرسيد،جواب عالمانه مى گويم.

اگر از آيات ربّانى سؤال كنيد،خبر از شأن نزول،زمان و مكان نزول آيات را به شما خواهم داد.

ص: 24

(33)سيد الشهداء،حسين بن على عليه السّلام بيان كرد؛پدرم على عليه السّلام فرمود:

ما في القرآن آية الاّ و قد قرأتها على رسول اللّه و علّمنى معناها.

در قرآن هيچ آيه اى نيست مگر اين كه آن را براى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله قرائت كردم و آن حضرت معنا و تفسيرش را به من تعليم داد.

(34)زيد بن على عليه السّلام از پدرش على بن حسين عليه السّلام و او از پدرش حسين عليه السّلام نقل كرد كه پدرم على عليه السّلام فرمود:

ما دخل نوم عينى و لا غمض رأسى على عهد رسول اللّه حتّى علمت ذلك اليوم ما نزل به جبرئيل من حلال او حرام او سنّة او كتاب او امر او نهى و في من نزلت.

در عهد رسول اللّه،خواب به چشمم راه نمى يافت،مگر آن كه در آن روز علم پيدا مى كردم كه جبرئيل از حلال و حرام،از سنّت و كتاب،از امر و نهى چه چيزى را آورده و آيات در شأن چه كسى نازل شده است.

(35)زيد بن على عليه السّلام از پدر و جدّش نقل كرد كه على عليه السّلام فرمود:

ما دخل عينى و لا رأسى حتّى علمت....

هيچ شبى چشمم به خواب نمى رفت مگر اين كه علم و معرفت به آيات نازل شده در آن روز و از حلال و حرام،از امر و نهى،از سنّت و كتاب،از شأن نزول آيات علم پيدا مى كردم،آن گاه مى خوابيدم.

(36)ابو بكر بن عيّاش از ثوير بن ابى فاخته از پدرش نقل كرد كه على عليه السّلام فرمود:

كان لى لسان سؤل و قلب عقول و ما نزلت آية الاّ و قد علمت فيم نزلت و على من نزلت و بم انزلت.

براى من زبانى گويا و قلبى عاقل قرار داده شد و هيچ آيه اى نازل نشد،مگر اين كه مى دانم در كجا و براى چه كسى و براى چه چيزى نازل شده است.

(37)سعيد بن حنظله از علقمة بن قيس چنين روايت مى كند كه على عليه السّلام مى فرمود:

سلونى يا اهل الكوفة!قبل ان لا تسألونى فو الّذى نفسى بيده ما نزلت

ص: 25

آية الاّ و انا اعلم اين نزلت و فيمن نزلت أ في سهل ام في جبل ام في مسير ام في مقام (1).

(38)سليمان احمسى از پدرش اين روايت را نقل كرده است كه على عليه السّلام فرمود:

و اللّه ما نزلت آية الاّ و قد علمت فيما نزلت و اين نزلت و على من نزلت.

به خدا سوگند،آيه اى نازل نشد مگر اين كه مى دانم در بارۀ چه كسى و در كجا و براى چه چيزى نازل شده است.

سپس ادامه داد و فرمود:

«لأنّ اللّه وهب لى قلباً عقولاً و لساناً طلقاً؛ براى اين كه خداى حكيم،قلبى عاقل و زبانى گويا و آزاد،به من عنايت كرد.» (39)منهال بن عمرو از عباد بن عبد اللّه اين روايت را نيز نقل كرده است كه على عليه السّلام فرمود:

هيچ آيه اى نازل نشد مگر اين كه مى دانم آن آيه در كوه يا در دشت،در شب و يا در روز نازل شده است و نيز مى دانم هر آيه اى در شأن و منزلت يا مذمّت چه كسى نازل شده است.

(40)عطاء از عايشه چنين نقل كرده است كه عايشه گفت:

على اعلم اصحاب محمّد بما انزل على محمّد.

على عليه السّلام عارف ترين و عالم ترين اصحاب نبى صلى اللّه عليه و آله به قرآن كريم است.

(41)آبان بن ابى عيّاش از سليم بن قيس هلالى شنيده است كه على عليه السّلام فرمود:

ما نزلت على رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله آية الاّ اقرأنيها علىّ فاكتبها بخطّى و علّمنى تأويلها و تفسيرها و ناسخها و منسوخها و محكمها و متشابهها،و دعا اللّه ان يعلمني فهمها و حفظها.

آيه اى نازل نمى شد مگر اين كه مصطفى صلى اللّه عليه و آله بر من قرائت مى كرد و من آن را با خط خود مى نوشتم،آن حضرت تأويل،تفسير،ناسخ،منسوخ،محكم و متشابه آن آيات را به مند.

ص: 26

آموخت و به بركت دعاى مصطفى صلى اللّه عليه و آله حتى يك حرف را فراموش نكردم.و بر اثر دعاى آن حضرت خداى سبحان فهم،حفظ و ضبط قرآن را به من عنايت كرد.

(42)از قول شعبى نقل شده است:

علىّ عليه السّلام اعلم اصحاب به قرآن است (1).

(44)عبد الملك بن ابى سفيان گفت از عطا سؤال كردم،آيا در بين اصحاب و ياران مصطفى صلى اللّه عليه و آله كسى عالم تر از على عليه السّلام يافت مى شود.در جواب گفت:

به خدا سوگند كسى عالم تر از او نيست (2).

(46)محمّد بن فضيل مى گويد از ابن شبرمة شنيدم كه مى گفت:

هيچ كسى را سراغ ندارم بر منبر بنشيند و بگويد.

سلونى عمّا بين اللوحين الاّ علىّ بن ابى طالب عليه السّلام.

جز على عليه السّلام كسى چنين ادعايى نكرد و نگفت؛آنچه در قرآن است از من بپرسيد.

(47)از ابن شبرمه نيز شنيده شده كه او گفته است:

ما كان احد يقوم على المنبر فيقول سلونى عمّا بين اللوحين الاّ على بن ابى طالب.

احدى بر منبر ننشست و نگفت،بپرسيد از هر چه مى خواهيد مخصوصاً از قرآن بپرسيد تا جواب بگويم مگر على بن ابى طالب عليه السّلام (3).ت.

ص: 27

ص: 28

ما نزل في احد من القران ما نزل علىّ بن ابى طالب هر آيه اى كه براى اصحاب نازل شده على عليه السّلام هم در آن آيه حظّى و شركتى داشته است.

(54)محمّد بن اسحاق از يزيد بن رومان چنين نقل مى كند:

ما انزلت في احد ما انزل في علىّ من الفضل في القرآن فضايلى كه براى على عليه السّلام در قرآن وارد و نازل شده براى احدى از صحابه وارد نشده است.

(55)عبد الرّحمان بن ابى ليلى مى گويد:

لقد نزلت في علىّ ثمانون آية صفواً في كتاب اللّه ما يشركه احد من هذه الامة.

هشتاد آيۀ اختصاصى در قرآن كريم در بارۀ فداكارى،عظمت و حقوق على عليه السّلام نازل شده است كه احدى از اصحاب مصطفى صلى اللّه عليه و آله با على عليه السّلام در آن آيات شريك نيست.

(56)على بن حسين عليه السّلام فرمود:

نزل القران علينا و لنا كرائمه.

قرآن براى ما نازل شد و كرائم قرآن براى ما اهل بيت است.

(57)ابن عبّاس نقل مى كند،روزى از روزها نبى صلى اللّه عليه و آله دست من و على عليه السّلام را گرفته،به ثبير برد.ابتدا دو ركعت نماز گزارد،سپس دستش را به سوى آسمان بلند كرد و گفت:

خدايا!موسى بن عمران از تو خواهشى كرد و من محمّد كه برگزيدۀ توأم،از تو مى خواهم به من شرح صدر عنايت فرمايى و كارهايم را آسان گردانى و زبانى گويا و ناطق به من مرحمت فرمايى تا عرب و عجم سخنم را بفهمند.بعد فرمود:

وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي (1) علىّ بن ابى طالب عليه السّلام أَخِي اُشْدُدْ بِهِ أَزْرِي وَ أَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي (2) .

خدايا!وزير و معاونى مثل على بن ابى طالب عليه السّلام كه از اهل بيت و برادر من است برايم قرار ده،تا پشتوانۀ من در غم ها و گرفتارى ها و شريك در كارهايم باشد.

ص: 30

ابن عباس ادامه مى دهد:در پايان سخنان مصطفى صلى اللّه عليه و آله شنيدم كه منادى ندا داد،يا محمد!آنچه خواستى به تو عطا كردم،آن گاه نبى اللّه صلى اللّه عليه و آله به على عليه السّلام فرمود:

يا ابا الحسن!دستت را به آسمان بلند كن و از خدايت درخواست كن تا آنچه را خواسته باشى به تو عنايت فرمايد.

على عليه السّلام دست را به سوى آسمان بلند كرد و گفت:

اللّهم اجعل لى عندك عهداً و اجعل لى عندك ودّاً.

و خداى سبحان آيۀ شريفۀ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (1) را نازل كرد.

سپس نبىّ صلى اللّه عليه و آله آن آيه را براى اصحاب خويش تلاوت كرد.

وقتى اصحاب از اين صحنه تعجّب كردند،رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:

اى ياران!از چه چيزى تعجّب مى كنيد؟!بدانيد آيات قرآن چهار قسمت است.يك قسمت مختص ما اهل بيت است و يك قسمت اختصاص به مذمّت دشمنان ما دارد.و يك چهارم در بارۀ حلال و حرام و يك چهارم باقى مانده در واجبات و فرايض است.

خداى رحمان در بارۀ على عليه السّلام كرائم قرآن را نازل فرمود.

(58)زكريا بن ميسره از اصبغ بن نباته نقل مى كند كه على عليه السّلام فرمود:

آيات قرآن چهار قسمت است؛يك قسمت آن كه يك چهارم قرآن است در شأن ما نازل شد و يك چهارم ديگر آن در بارۀ دشمنان ما و توبيخ آنان وارد شده است.يك چهارم قرآن هم در تفسير سنن و بيان مثال و داستان گذشتگان و انبيا نازل شده است.يك چهارم ديگر قرآن در بيان فرايض شرعى و واجبات الهى است.امّا آن ربعى كه در شأن ماست از كرائم قرآن است (2).

(59)ابو حمزه ثمالى از ابى يحيى(زكريا بن ميسره)نقل كرده است امير المؤمنين على عليه السّلام فرمود:

نزل القرآن اثلاثاً؛ثلث فينا و ثلث في عدوّنا و ثلث فرائض و احكام و.)

ص: 31

سنن و امثال.

آيات قرآن به سه قسمت تقسيم مى شود؛يك ثلث در شأن ما اهل بيت است و يك ثلث در توبيخ و مذمّت دشمنان ماست.و ثلث ديگر در توضيح و تبيين واجبات و احكام و سنن و امثال است.

(60)حسين بن سليمان از ابى جارود و او از اصبغ بن نباته نقل كرده است كه على عليه السّلام فرمود:

نزل القرآن اربعة ارباع،ربع فينا و ربع في عدوّنا و ربع حلال و حرام و ربع فرائض و احكام و لنا كرائم القرآن.

قرآن در چهار قسمت نازل شده است:يك چهارم در شأن ما اهل بيت،يك ربع در بارۀ دشمنان،يك ربع در تبيين حلال و حرام و ربع آخر در توضيح فرايض و احكام است، ولى آن بخشى كه مربوط به ماست از كرائم قرآن است (1).

(62)حبيب بن ابى ثابت گفت؛يوسف بن ماهك براى ما طعامى مهيّا كرد در حالى كه مجاهد،طاوس و عطا همراه من بودند.مجاهد لب به سخن گشود و گفت:

لقد نزلت في علىّ سبعون آية ما شركه فيها احد.

در شأن امير المؤمنين على عليه السّلام هفتاد آيه نازل شده كه هيچ كسى در آن آيه ها با على عليه السّلام شركت ندارد.

(63)عبيد اللّه بن موسى از عبد العزيز بن سيابه نقل كرده است.

جماعتى از محدثان و مفسران با يك ديگر سخن مى گفتند.در آن ميان مجاهد گفت:

لقد نزلت في علىّ سبعون آية ما شركه فيها احد.

اى دوستان!بدانيد هفتاد آيه در باره على بن ابى طالب عليه السّلام نازل شده است كه احدى در آنها با على عليه السّلام شريك نيست. (2)د.

ص: 32

(65)حسين بن سليمان از ابى جارود و او از اصبغ بن نباته روايت كرده كه على عليه السّلام فرمود:

نزل القرآن اربعة ارباع،ربع فينا،و ربع في عدوّنا و ربع حلال و حرام و ربع فرائض و احكام،و لنا كرائم القرآن.

قرآن شريف در چهار قسمت نازل شد.يك چهارم در شأن ما،يك چهارم در بارۀ دشمنان ما و يك چهارم در تبيين حلال و حرام و يك چهارم در تشريع احكام و وجوب فرايض است و كرائم قرآن براى ماست (1).د.

ص: 33

ص: 34

ما انزل اللّه في القرآن آية يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (1) الاّ كان علىّ اميرها و شريفها،و لقد عاتب اللّه اصحاب محمّد و لم يذكر عليّا الاّ بخير.

هيچ آيه اى در قرآن با خطاب يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (2) شروع نشده،مگر اين كه على عليه السّلام امير و سرآمد آن مؤمنان است.بدانيد كه خداى محمد صلى اللّه عليه و آله همۀ اصحاب او را مورد عتاب و سرزنش قرار داده مگر على عليه السّلام را و از على عليه السّلام هميشه با نيكى ياد كرده است (3).

(74)عكرمه از ابن عبّاس روايت كرده است:

ما ذكر اللّه في القرآن؛ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (4) الاّ و علىّ شريفها و اميرها و لقد عاتب اللّه اصحاب محمّد في آى من القرآن و ما ذكر عليّا الاّ بخير.

هيچ جاى قرآن يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (5) ذكر نشده مگر اين كه على عليه السّلام امير و شريف آنان است و خداى جبّار اصحاب مصطفى صلى اللّه عليه و آله را در قرآن مورد عتاب قرار داد.ولى على عليه السّلام را در قرآن جز به نيكى ياد نكرده است.

(75)عكرمه از ابن عباس نقل كرده است:

ما في القرآن آية يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (6) الاّ علىّ سيّدها و اميرها و شريفها و...

هر آيه كريمه اى كه با خطاب يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (7) در قرآن عظيم نازل شده على بن ابى طالب عليه السّلام به عنوان امير و شريف و سيّد آنان مورد خطاب خداى سبحان قرار گرفته است.هيچ يك از اصحاب مصطفى صلى اللّه عليه و آله نيست كه مورد عتاب و سرزنش قرآن واقع نشده باشد،به جز على عليه السّلام كه در هيچ جا مورد معاتبه قرار نگرفته است.

(76)عيسى بن راشد از على بن بذيمة و او از عكرمه نقل كرده است كه ابن عبّاس شاگرد نمونه على عليه السّلام گفت:

ما نزل في القرآن يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (8) الاّ علىّ اميرها و شريف ها لقد عاتب اللّه المؤمنين في القرآن في غير آية ما فيهم علىّ.ت.

ص: 36

هر آيه اى با كلمات مبارك يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (1) نازل شد.على عليه السّلام امير و شريف آن جماعت مؤمنان است.خداى منّان در آيات متعددى مؤمنان را مورد عتاب و سرزنش قرار داد جز على عليه السّلام را كه او هرگز مورد مؤاخذه و معاتبه واقع نشد.

(77)همچنين از على بن بذيمة از عكرمه و او هم از ابن عباس نقل كرده است:

ما انزل اللّه قطّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (2) الاّ علىّ اميرها و شريفها،و لقد عاتب اللّه اصحاب محمّد صلى اللّه عليه و آله في غير مكان و ما ذكر عليّاً الاّ بخير. (3)

(78)مجاهد از ابن عبّاس اين چنين نقل كرده است: (4)

ما انزل اللّه آية؛ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (5) و علىّ رأسها و اميرها.

هر جايى آيۀ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (6) نازل شده على عليه السّلام امير و رئيس مؤمنان است.

(81)مجاهد از عبد اللّه بن عبّاس چنين روايت كرده است:

ما انزل اللّه في القرآن يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (7) الاّ كان علىّ اميرها و شريفها لانّه اوّل المؤمنين ايماناً.

هيچ آيه اى در قرآن با خطاب يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (8) نازل نشده مگر اين كه على عليه السّلام امير و شريف آن مؤمنين است چون او اوّلين اسلام آورنده و نخستين مؤمن به دين اسلام و آيين محمّد صلى اللّه عليه و آله و كتاب خدا بود.

(82)جماعتى از عيسى بن راشد اين حديث را نقل كرده اند:

ما انزل اللّه في القرآن يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (9) الاّ علىّ اميرها و شريفها،و لقد عاتب اللّه اصحاب محمّد صلى اللّه عليه و آله في غير آية من القرآن و ما ذكر عليّاً الاّ بخير.

هيچ آيه اى با الفاظ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (10) نازل نشد مگر اين كه على عليه السّلام امير آن مؤمنان و شريف ترين آنان است.خداى سبحان،اصحاب محمد صلى اللّه عليه و آله را در آيات متعدّدى مورد عتاب و سرزنش قرار داد،ولى على عليه السّلام را هميشه به نيكى و خير ياد كرده است.د.

ص: 37

(83)محمد بن مروان از جعفر بن محمد و او از ابن عباس شاگرد تفسيرى على عليه السّلام نقل كرده است:

ما ذكر اللّه في كتابه؛ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (1) الاّ و علىّ اميرها.

خداى سبحان در كتابش هر گاه آيه شريفه يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (2) را ذكر فرمود؛على بن ابى طالب عليه السّلام به عنوان امير المؤمنين آن آيه شريفه است.

(84)عبد اللّه بن خراش از عوام بن حوشب و او از مجاهد روايت كرده است:

ما كان في القرآن يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (3) فانّ لعلىّ سابقة ذلك و فضيلته.

هر موضعى در قرآن عظيم آيه يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (4) ذكر شده است على بن ابى طالب عليه السّلام اوّلين و با سابقه ترين مؤمنان و با فضيلت ترين آنان است.

(85)عبد اللّه بن خراش در مقام على عليه السّلام از عوام و او از مجاهد چنين روايت كرده است:

كلّ شىء في القرآن يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (5) فانّ لعلىّ سبقه و فضله.

هر جا آيه يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا (6) در قرآن نازل شده،على عليه السّلام را سبقت و فضيلت بر همه آن مؤمنان است.

ص: 38

ص: 40

في امّتى؛من اهتدى بهم هُدِيَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ (1) .

خداى سبحان؛على عليه السّلام و همسر و فرزندانش را حجّت هاى خود بر مردم قرار داده است و آنان باب هاى علم براى امّت من هستند.هر كسى در جست و جوى هدايت توسط آنان باشد.به صراط مستقيم هدايت مى يابد.

(90)ابى جعفر الباقر عليه السّلام از پدر و او از جدش نقل كرده است كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:

من سرّه(من اراد)ان يجوز على الصّراط كالرّيح العاصف و يلج الجنّة بغير حساب فليتولّ وليّى و وصيّي و صاحبى و خليفتى على اهلى علىّ بن ابى طالب عليه السّلام و من اراد ان يلج النّار....

هر كسى مشتاق است كه از پل صراط مثل باد تند پاييزى بگذرد و خود را بدون حساب به بهشت جاويدان برساند،ولايت ولىّ و وصىّ و مصاحب و خليفه من،على بن ابى طالب عليه السّلام را بپذيرد و بر دل بسپارد.و هر كسى مى خواهد در آتش جهنّم سرنگون شود، ولايت على بن ابى طالب عليه السّلام را رها كند.

به عزّت و جلال پروردگارم سوگند،على عليه السّلام باب اللّه است،هيچ كسى وارد نمى شود، مگر از آن باب،و او صراط مستقيم است،على عليه السّلام آن كسى است كه خداوند،در روز قيامت از ولايت او سؤال خواهد كرد.

(91)جابر بن عبد اللّه انصارى مى گويد از رسول خدا صلى اللّه عليه و آله شنيدم كه فرمود؛

اهتدوا بالشّمس؛فاذا غاب الشّمس فاهتدوا بالقمر،فاذا غاب القمر فاهتدوا بالزهرة،فاذا غابت الزّهرة فاهتدوا بالفرقدين.

با نور خورشيد دنبال هدايت و مطلوب خود باشيد،اگر خورشيد غايب شد،به وسيلۀ ماه هدايت يابيد،اگر ماه پنهان شد به وسيله ستاره زهره،راه را بيابيد،اگر زهره ناپديد شد به وسيلۀ فرقدين به دنبال هدايت باشيد.

سؤال شد يا رسول اللّه!شمس،قمر،زهره و فرقدان را نمى شناسيم بيان فرماييد تا بدانيم اينان كيستند؟حضرت فرمود:

من خورشيد هدايتم،على عليه السّلام قمر عالمتاب است،فاطمه عليها السّلام ستاره نورانى در شب ظلمانى است،حسن و حسين عليهما السّلام هم فرقدان اين جهان هستند.

ص: 42

(92)سلام بن مستنير جعفى مى گويد،روزى در منزل امام باقر عليه السّلام به خدمت آن بزرگوار رسيدم و عرض كردم،فدايت شوم،سؤالى دارم اگر مشقت ندارد جواب دهيد.

حضرت فرمود:از هر چه دوست دارى سؤال كن.

گفتم:اجازه مى فرمايى از مسائل قرآن بپرسم! فرمود:سؤال كن! پرسيدم معنى آيۀ شريفه هذا صِراطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ (1) (2)چيست؟ فرمود:آن صراط على بن ابى طالب عليه السّلام است.

پرسيدم:آيا صراط على بن ابى طالب عليه السّلام منظورتان است.

دوباره بيان فرمود:بلى،آن صراط على بن ابى طالب عليه السّلام است (3).

(93)عبد اللّه بن سليمان نقل مى كند،از ابى عبد اللّه عليه السّلام سؤال كردم،منظور از برهان و نور در كلام خداوند: قَدْ جاءَكُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكُمْ نُوراً مُبِيناً (4) يعنى چه؟ آن بزرگوار فرمود:منظور از برهان،محمد صلى اللّه عليه و آله و منظور از نور،على بن ابى طالب عليه السّلام است.و همچنين منظور از صراط مستقيم،على عليه السّلام است (5).

(95)ابو بصير نقل مى كند از ابى عبد اللّه عليه السّلام پرسيدم،صراطى را كه ابليس گفت:

لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقِيمَ (6) .منظور كدام راه و صراط است.

آن حضرت فرمود:منظور از صراط مستقيم،صراط على عليه السّلام است.

(96)عبد اللّه بن ابى جعفر از برادرش نقل مى كند؛ « هذا صِراطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ (7) »يعنى صراط امير المؤمنين على عليه السّلام.

(97)حذيفة بن يمان مى گويد از پيامبر صلى اللّه عليه و آله شنيدم فرمود:ت.

ص: 43

اگر ابو بكر را به ولايت و امارت انتخاب كنم،هر چند زاهد در دنيا و راغب به آخرت است امّا ضعيف است و توانايى جسمى ندارد.اگر عمر را بر اين كار بگمارم قوى و امين است،ولى از ملامت و انتقاد ابايى ندارد.

امّا اگر على بن ابى طالب عليه السّلام را ولايت دهم شما را به صراط مستقيم هدايت مى كند و به مقصد نهايى مى رساند (1).

(101)حذيفة بن يمان از پيامبر صلى اللّه عليه و آله نقل كرد كه آن حضرت فرمود:

«و ان تولّوا عليّاً تجدوه هادياً مهديّاً يسلك بكم الطّريق المستقيم اى مردم!اگر على عليه السّلام را به ولايت انتخاب كنيد،او را هادى و مهدى خويش مى يابيد،و شما را به طريق مستقيم سوق مى دهد (2).

(102)ابى يقظان از ابى وائل و او از حذيفة بن يمان روايت كرد كه پيامبر گرامى صلى اللّه عليه و آله فرمود:

ان تولّوا عليّاً-و لن تفعلوا-تجدوه هادياً مهدياً يسلك بكم الطّريق المستقيم.

اگر ولايت على بن ابى طالب عليه السّلام را بپذيريد-كه نمى پذيريد-او را هادى و مهدى مى يابيد،شما را به طريق مستقيم سير مى دهد.كه هرگز گمراهى در آن نباشد (3).

(105)عبد الرحمن بن زيد بن اسلم مى گويد از پدرم در باره آيه شريفه صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ (4) سؤال كردم، پدرم گفت:آن صراط نبى صلى اللّه عليه و آله و پيروانش و همچنين صراط على عليه السّلام و شيعيانش است كه خداى منّان به آنان نعمت هدايت را عنايت فرمود.د.

ص: 44

روزى سلمان فارسى گفت:يا على عليه السلام!هر گاه،به خدمت پيامبر وارد مى شدم،آن حضرت دست بر كتفم مى گذاشت و مى فرمود:

يا سلمان!هذا و حزبه هم المفلحون.

اى سلمان!اين مرد(على عليه السلام)و حزبش از رستگاران اند (1).

(108)عمر بن على بن ابى طالب مى گويد؛از پدرم امير المؤمنين على عليه السلام شنيدم كه فرمود:

سلمان فارسى رو به من كرد و گفت:يا ابا الحسن!هر بار كه نزد رسول خدا بودم و شما وارد مجلس پيامبر صلى اللّه عليه و آله مى شديد،مصطفى صلى اللّه عليه و آله مى فرمود:

يا سلمان!هذا و حزبه هم المفلحون يوم القيامة.

اى سلمان!اين مرد و حزبش در روز قيامت از رستگاران اند.

(109)عيسى بن عبد اللّه بن عبيد اللّه بن عمر بن على بن ابى طالب عليه السلام مى گويد:پدرم از پدرش،و او از جدش نقل كرده است كه امير المؤمنين على عليه السلام فرمود:

سلمان فارسى به من گفت يا على!هر گاه به حضور پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مى رسيدم،آن حضرت دستش را به شانه ام مى گذاشت و مى فرمود؛اى سلمان!اين شخصيت و شيعيان و حزبش از رستگاران عالم اند.

(110)عيسى بن عبد اللّه از زبان پدر و جدّش نقل كرد كه؛على بن ابى طالب عليه السلام فرمود؛ سلمان فارسى گفت:

فلمّا اطلعت على رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و انا معه الاّ ضرب بين كتفى و قال:يا سلمان!هذا و حزبه المفلحون.

يا على!هر گاه در خدمت مصطفى صلّى اللّه عليه و آله بودم و تو از بيرون به حضور آن حضرت مى رسيدى.رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله دست بر شانه ام مى زد و مى فرمود:اى سلمان!اين شخصيت و حزبش از رستگاران و مفلحان هستند.89

ص: 46

مؤمنى مثل تو و يارانت هستم.

على عليه السّلام فرمود:اى ابن ابى!مادرت به عزايت بنشيند.يقين مى دانم تو منافق بى دينى هستى.

عبد اللّه بن ابى به نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله آمد و از آنچه بين او و پدرم على عليه السّلام گذشته بود، اظهار ناراحتى كرد.

ابن ابى هنوز در مجلس رسول خدا بود كه آيۀ شريفۀ وَ إِذا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا (1) نازل شد.

يعنى ابن ابى هر گاه امير المؤمنين على عليه السّلام را كه مؤمن و تصديق كنندۀ قرآن است ملاقات كند مى گويد: قالُوا آمَنّا (2) يعنى به محمد صلّى اللّه عليه و آله و قرآن عظيم ايمان راستين داريم.

همين ها وقتى دوستان منافق و شياطين خود را مى بينند اظهار مى دارند،ما در كفر و شرك با شما هستيم، إِنَّما نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ (3) ما على عليه السّلام و يارانش را استهزا مى كنيم.

خداوند فرمود: اَللّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ (4) خداى تعالى در پاسخ استهزاء به على عليه السّلام و يارانش،آنان را در آخرت عذابى دردناك و مجازاتى سخت مى نمايد.

مى گفت؛در سينۀ من علم كثير و معلومات فراوانى جمع است (1).

(122)سلام بن سليمان مدائنى و او از عمر بن مثنى و او از ابى اسحاق نقل مى كند كه انس بن مالك گفت:رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به دخترش فاطمه عليها السّلام فرمود:

زوّجتك يا بنيّة اعظم النّاس حلماً و اقدمهم سلماً و اكثرهم علماً (2).

اى دختر عزيزم!تو را به ازدواج شخصى درآوردم كه از نظر همه كمالات معنوى سرآمد روزگار است او را حلمى عظيم و علمى كثير و سابقه اى درخشان در اسلام است،و در مسلمانى نخستين فرد است.

(123)حاكم ابو عبد اللّه حافظ از ابو بكر بن ابى دارم و او از خالد بن خفّاف و او از عامر و او از ابن عباس در باب علم على عليه السّلام روايت جالبى را نقل مى كند.كه چنين است:

العلم عشرة اجزاء،اعطى علىّ بن ابى طالب منها تسعة،و الجزء العاشر بين جميع النّاس و هو بذلك الجزء اعلم منهم.

علم ده جزء است.نه جزء آن به على بن ابى طالب عليه السّلام عطا شد،و مختص آن حضرت گرديد؛امّا جزء دهم بين همه مخلوقات عالم تقسيم شد.و امير المؤمنين عليه السّلام در آن يك جزء نيز سرآمد همه عالميان است (3).

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و على بن ابى طالب عليه السّلام در آن هنگام كه نخستين نمازگزاران و ركوع كنندگان بودند،نازل شد (1).

(125)روايتى مسند با سلسله روات طولانى و مضبوط از قول يحيى بن عفيف كندى از پدر و جدّش نقل شده است.جدّ يحيى بن عفيف كندى داستانى را كه خودش مشاهده كرد اين چنين بيان مى كند:

روزى براى خريدن لباس و عطر به نزد عباس بن عبد المطلب كه مردى تاجر پيشه بود رفته،در كنارش نشستم و به خانۀ كعبه نگاه مى كردم.غروب آفتاب فرارسيد و قرص خورشيد پنهان شد.

جوانى خوش سيما را در حالى كه به آسمان نگاه مى كرد ديدم جوان رو به قبله ايستاد.بعد از اندك زمانى نوجوانى آمد و در سمت راست او قرار گرفت،بعد از لحظه اى بانويى را ديدم كه پشت سر آنان ايستاد سپس آن جوان دست به آسمان بلند كرد آن دو نيز دست بلند كردند.آن جوان به ركوع رفت آن دو هم پيروى كردند،و ركوع به جا آوردند.

گفتم:اى عباس!امر عجيبى را مشاهده مى كنم! عباس گفت:آيا اينان را مى شناسى؟ گفتم:خير،نمى شناسم،آنان را معرّفى كن تا بدانم.

عباس گفت:آن جوان محمد بن عبد اللّه بن عبد المطلب برادرزاده من است.

آن نوجوان على بن ابى طالب است و آن زن خديجه بنت خويلد،همسر آن جوان است.

برادرزاده ام مى گويد خداى او خداى زمين و آسمان است.و آن خدا او را به اين دين و آيين امر كرده است،در روى زمين غير اين سه نفر هيچ كسى بر اين دين نيست.5.

ص: 52

ابن عباس از مفسرين معروف در شأن نزول آيۀ اَلَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيها خالِدُونَ (1) .مى گويد:اين آيه انحصاراً و فقط براى على عليه السّلام نازل شده چون او نخستين مؤمن به خدا صلّى اللّه عليه و آله و اوّلين نمازگزار همراه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بوده است.

(128)روايت ديگرى از طريق عكرمه نقل شده كه از زبان ابن عباس حكايت شد در اين روايت ابن عباس مى گويد:

براى على عليه السّلام چهار خصلت ارزنده و بارز وجود دارد كه براى احدى ذكر نشده است.

على عليه السّلام نخستين عرب و عجمى است كه با پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نماز گزارد.

على عليه السّلام تنها كسى است كه در همۀ جنگ ها پرچم پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را پيروزمندانه در دست داشت.

در جنگ احد تنها كسى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را تنها نگذاشت و فرار نكرد على عليه السّلام بود.

على عليه السّلام تنها صحابى بود كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را غسل داد و او را در قبر گذاشت (2).

نحن شهداء اللّه على النّاس و حجّته في ارضه.

ما اهل بيت،شاهد خداوند بر جميع مردم و حجّت او بر زمين هستيم ما كسانى هستيم كه خداوند در حقّ ما فرمود:

كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ (1)

قادر به رد يا منع آن فضايل نيست.

(132)از عبد اللّه بن عمرو هدادى نقل شده است كه حجاج بن يوسف از حسن پرسيد:ابو تراب چه كسى است و تو در باره اش چه مى دانى؟ حسن گفت:على بن ابى طالب عليه السّلام كسى است كه خداى تعالى او را از هدايت يافتگان و مهتدين قرار داد.

حجاج بن يوسف گفت:اى حسن!براى سخن خود دليل بياور و با برهان سخن بگو.

حسن گفت،خداى تعالى فرمود: وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْها إِلاّ لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلى عَقِبَيْهِ وَ إِنْ كانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللّهُ (1) .

على عليه السّلام نخستين كسى است كه خداى تعالى او را همراه نبى صلى اللّه عليه و آله هدايت كرد.

حجاج بن يوسف بعد از شنيدن فضايل على عليه السّلام از زبان حسن،او را از بصره اخراج كرد.

انتخاب كند، امّا هر دو عمر طولانى را برگزيدند،و هر يك عمر طولانى را براى خود مى خواستند.خداى سبحان فرمود:

حالا بنگريد ايثار و از خود گذشتگى على بن ابى طالب عليه السّلام را و بدانيد بين نبى صلى اللّه عليه و آله و على عليه السّلام هم برادرى برقرار كردم،على عليه السّلام در بستر برادرش مصطفى صلى اللّه عليه و آله خوابيده است.

هر دو به زمين هبوط كنيد و او را از شرّ دشمنانش حفظ كنيد.جبرئيل و ميكائيل به خانه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله وارد شدند.جبرئيل در بالاى سر على عليه السّلام و ميكائيل در پايين پاى او قرار گرفت،و جبرئيل ندا مى داد

بخّ بخّ يا بن ابى طالب! اى پسر ابو طالب!مبارك باد بر تو،خداى بزرگ به واسطۀ ايثارت بر ملائكۀ آسمان ها مباهات و افتخار مى كند.سپس آيۀ وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ (1) .در آن شب به پاس از خود گذشتگى على عليه السّلام نازل شد. (2)

(135)ابن عباس چنين نقل مى كند:

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله در شب مهاجرت به سوى غار حركت كرد،على عليه السّلام لباس آن حضرت را پوشيد و در بستر او خوابيد،قريش براى كشتن نبى صلى اللّه عليه و آله خانه را محاصره كردند.

آن جماعت قصد حمله به على عليه السّلام را داشتند،چون او را نبى صلى اللّه عليه و آله مى پنداشتند،امّا وقتى با دقت از نزديك نگاه كردند،ديدند على عليه السّلام است كه در بستر پيامبر صلى اللّه عليه و آله قرار گرفته است.

گفتند:اى على!خود را به شكل صاحب خويش درآوردى و ما را به اشتباه انداختى! (136)ابن عباس مى گويد؛على عليه السّلام در شب هجرت رسول خدا صلى اللّه عليه و آله جان خود را فروخت،و لباس مصطفى صلى اللّه عليه و آله را پوشيد و در بستر آن حضرت آرميد.

(137)عبد الرحمن بن ميمون از پدرش نقل مى كند كه از ابن عباس شنيد،على عليه السّلام در شبى كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله در غار پنهان شد در بستر آن حضرت خوابيد،لحظاتى بعدت.

ص: 57

ابو بكر به طلب رسول خدا صلى اللّه عليه و آله به منزل آن حضرت آمد. امير المؤمنين على عليه السّلام او را از ماجرا با خبر كرد،ابو بكر به تعقيب مصطفى صلى اللّه عليه و آله پرداخت تا به آن حضرت ملحق شد.

قريش تا صبح،على عليه السّلام را مى ديدند و گمان مى كردند پيامبر صلى اللّه عليه و آله است امّا صبحگاه با روشنى هوا على عليه السّلام را مشاهده كردند.همگى با عصبانيت پرسيدند محمد صلى اللّه عليه و آله كجاست؟ على عليه السّلام گفت:از جايگاه او خبرى ندارم.

گفتند:امر بر ما اشتباه شد.تو را محمد صلى اللّه عليه و آله پنداشتيم.

در همين شب آيه وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ (1) در بارۀ على عليه السّلام نازل شد. (2)

(139)سدىّ داستان غار را چنين بيان مى كند:

شبى كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله عازم غار بود،على بن ابى طالب عليه السّلام را در بستر خويش خوابانيد، و به تنهايى به سوى غار به راه افتاد.

بعد از مدّتى ابو بكر به منزل آن حضرت وارد شد.

على عليه السّلام گفت:رسول خدا صلى اللّه عليه و آله از منزل خارج شده است.

ابو بكر به تعقيب او پرداخت،تا جايى كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله از پشت سر،صدايى شنيد و گمان كرد او از مشركان است.

ابو بكر بلافاصله لب به سخن گشود و خود را معرّفى كرد تا نگرانى آن حضرت بيشتر نشود.

پس هر دو به سوى غار حركت كردند تا اين كه به داخل غار شدند،از طرف ديگر مشركان قريش كه خانۀ مصطفى صلى اللّه عليه و آله را محاصره كرده بودند،به طرف بستر آن حضرت رفتند،على عليه السّلام را در حالى كه لباس پيامبر صلى اللّه عليه و آله را پوشيده بود در جاى آن حضرت ديدند.ابتدا گمان كردند پيامبر صلى اللّه عليه و آله است.ت.

ص: 58

بعضى از مشركان به بعضى ديگر گفتند حمله مى كنيم و كار محمد صلى اللّه عليه و آله را تمام مى سازيم بعضى ديگر گفتند:صبر مى كنيم،تا بيدار شود.آن گاه او را با شمشير از پاى درمى آوريم.

امّا چون صبح شد،على عليه السّلام را در بستر نبى صلى اللّه عليه و آله ديدند،با ناراحتى و عصبانيت گفتند:

رفيق تو كجاست؟! على عليه السّلام فرمود:جايگاه او را نمى دانم.

امّا آن بى دينان يقين پيدا كردند كه مصطفى صلى اللّه عليه و آله به جانب مدينه رهسپار شده است.

خداوند هم به پاس خدمت على عليه السّلام آيۀ وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ (1) را نازل كرد.

(141)حكيم بن جبير مى گويد،على بن حسين عليه السّلام فرمود نخستين كسى كه جانش را با خداوند معامله كرد على عليه السّلام بود.

سپس اين آيۀ مباركه را قرائت فرمود: وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ (2) و ادامه داد اين آيه به پاس ايثار على عليه السّلام و جانفشانى او در آن شب نازل شد (3).

(142)حكيم بن جبير مى گويد،از على بن حسين عليه السّلام در بارۀ آيۀ وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ (4) سؤال شد آن حضرت فرمود:

آن هنگام كه على بن ابى طالب عليه السّلام در بستر رسول خدا صلى اللّه عليه و آله آرميد و آن حضرت غار را پناهگاه خود ساخت،آيه شريفه فوق نازل شد و على عليه السّلام نيز اين ابيات را مى خواند:

وقيت بنفسى خير من وصى الحصى*و اكرم خلق طاف بالبيت و الحجر و بتّ اراعى منهم ما ينو بنى*و قد صبرت نفسى على القتل و الاسر محمّد لمّا خاف ان يمكروا به*فنجّاه ذو الطول العظيم من المكر و بات رسول اللّه في الغار آمناً*فما زال في حفظ الاله و في سترد.

ص: 59

على عليه السّلام افضل و برترين مصداق در آيه شريفه است.او بود كه پيوسته اموالش را براى به دست آوردن رضايت خداى تعالى انفاق مى كرد.

در دوستى هيچ كسى را محبوب تر از على عليه السّلام در نزد مردم نديدم،و همچنين در دشمنى آن حضرت،بعضى ها او را مبغوض ترين بودند،سپس آيه شريفه وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً (1) را قرائت كرد و»گفت؛و آن على عليه السّلام است كه حكمت وافر و خير كثير را داراست.

(149)عامر بن مفضّل تغلبى مى گويد:روزى به نزد حسن بن صالح رفتم و مسائل بسيارى را از او سؤال كردم.در جواب هر مسأله اى مى گفت:

حكيم الحكماء على بن ابى طالب عليه السّلام چنين فرمود و چنان پاسخ داد؛يعنى او را حكمتى زياد و علمى فراوان بود كه جواب هر مسأله اى را مى گفت و هرگز در نمى ماند.

(151)باز هم عامر نقل مى كند:روزى در نزد ربيع بن خيثم ذكرى از نام على عليه السّلام شد، آهى كشيد و گفت:از شخصى نام برديد،كه دوستان و محبّان او،او را بسيار دوست مى داشتند و دشمنان او نيز نسبت به وى بغضى شديد داشتند.

سپس گفت:اى مردم،هيچ كس را در حكمت به اندازۀ على عليه السّلام نديدم،آن گاه آيۀ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً (2) را تلاوت كرد.

مردم گفتند:اى ربيع!تو در حقّ على عليه السّلام مبالغه مى كنى.

البته هر چند مردم نمى فهميدند چه مى گويند،از نزدش متفرّق شدند. (3)

(152)ربيع بن خثيم در بارۀ دوستان و دشمنان على عليه السّلام چنين مى گويد:

مردى كه دوستانش در محبّت و دوستى،او را از همه گرامى تر و محبوب تر دارند، على بن ابى طالب عليه السّلام است و همچنين او كسى است كه دشمنانش در دشمنى و كينه از هر دشمنى شديدتر و مبغوض تر هستند.

سپس رو به مردم كرد و گفت:به خدا سوگند،على عليه السّلام عالم به قضاء الهى است،چون وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً (4) و او على عليه السّلام است.كه داراى حكمت وافر و علم كثير است.

(153)طارق بن شهاب مى گويد:نزد عبد اللّه بن عباس حضور داشتم،عدّه اى ازت.

ص: 62

فرزندان مهاجرين آمدند و پرسيدند،اى ابن عباس!على بن ابى طالب عليه السّلام چگونه مردى بود؟ ابن عباس گفت:

ملىء جوفه حكماً و علماً و بأساً و نجدةً و قرابةً من رسول اللّه.

على عليه السّلام يگانه اى است كه داراى حكمت وافر و علم فراوان و ابهت زياد است و با رسول خدا صلى اللّه عليه و آله قرابت دارد (1).

سپس آيۀ اَلَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً (1) بر آن بزرگوار در شأن على عليه السّلام نازل شد.

(156)ايوب بن سليمان مى گويد:محمّد بن مروان در بارۀ آيۀ اَلَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ (2) گفته است اين كلام خدا در شأن على بن ابى طالب عليه السّلام نازل شده، درست در زمانى كه آن بزرگوار چهار درهم داشت،يك درهم در شب،يك درهم در روز،يك درهم در پنهان و يك درهم آشكارا در راه خداى بزرگ به عنوان صدقه تقديم كرد.آن گاه آيه فوق نازل شد (3).

(159)عبد الرّزاق و برادرش عبد الوهاب از فرزند مجاهد و او از پدرش نقل مى كند كه از ابن عباس در بارۀ كلام خدا. اَلَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ (4) سؤال شد.

ابن عباس گفت:على عليه السّلام را چهار درهم يا چهار دينار موجود بود يكى را در روز، ديگرى را در شب،يكى را در سرّ و ديگرى را آشكار انفاق كرد و خداى متعال آن حضرت را با اين آيه شريفه ثنا و تحسين كرد (5).

(161)سفيان ثورى و او از اعمش و او از ابى صالح نقل مى كند كه ابن عباس در شأن نزول اَلَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ (6) گفت،اين آيۀ شريفه در حق على عليه السّلام نازل شد.آن زمان كه على عليه السّلام را چهار درهم بيش نبود.

يك درهم در روز و درهم ديگر در شب و يك درهم در سرّ و درهم ديگر را آشكارا در راه رضاى خدا انفاق كرد.

وقتى آيۀ فوق نازل شد.على عليه السّلام فرمود:به خدا سوگند فقط چهار درهم داشتم كه صدقه دادم و ليكن مى شنوم خداوند مى فرمايد يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ (7) .از اموال و دارايى خويش انفاق مى كنند.د.

ص: 64

مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:اى على عليه السّلام انفاق يك درهم از مقلّ(بى پول)بهتر و افضل از هزار درهم از موسر(ثروتمند)در نزد خداى سبحان است.

(162)عبد الرّحمان بن جابر از نصر بن بشّار و او از جويبر و او از ضحّاك نقل مى كند كه عبد اللّه بن عباس بيان نمود:

وقتى آيه لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللّهِ (1) (2)نازل شد،عبد الرّحمن بن عوف درهم و دينار زيادى را براى اصحاب صفّه فرستاد.در همان وقت على بن ابى طالب عليه السّلام در دل شب و دور از چشم مردم يك ظرف خرما براى اصحاب صفه برد،و از صدقه آن دو،صدقۀ على عليه السّلام محبوب ترين صدقه ها بود.

و آيه اَلَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ (3) براى هر دو آنان نازل شد،بالنّهار يعنى صدقه عبد الرحمن بن عوف كه در روز فرستاده شد.و بالليل يعنى صدقه سرّى و شبانه على عليه السّلام.

(163)حبّان از كلبى و او از ابى صالح نقل مى كند كه ابن عبّاس در شأن نزول آيۀ اَلَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً (4) بيان داشت.اين آيه فقط در حق على بن ابى طالب عليه السّلام نازل شد.

آن زمان على عليه السّلام از مال دنيا فقط چهار دينار بيش نداشت،يك دينار را در روز و دينار ديگر را در شب و دينار سوم را در پنهان و دينار چهارم را آشكار در راه رضاى خدا انفاق كرد.آن گاه آيه شريفه فوق در حقش نازل شد.73

ص: 65

إِنَّ اللّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ (1) و آل محمّد على العالمين (2) (167)در روايتى از عبد اللّه بن مسعود از قاريان مشهور زمان پيامبر صلى اللّه عليه و آله نقل شده است كه عبد اللّه بن عباس مفسّر قرآن آيه را اين گونه قرائت مى كرد.

إِنَّ اللّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ (3) و آل محمّدٍ على العالمين حاكم حسكانى مى گويد:من معتقدم اگر قرائت ابن مسعود و ابن عباس هم تثبيت نشود شكى نيست كه آل محمد در تحت عنوان آل ابراهيم داخل مى شوند.

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله پرسيد:صاحب شما كيست؟ گفتند:صاحب ما،عيسى بن مريم عليه السّلام است.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:او عبد خدا و رسول خدا بود.

پرسيدند:به ما بگو،خلقت او چگونه بود؟ پيامبر صلى اللّه عليه و آله:سخنى نگفت و از آنان جدا شد.

جبرئيل نازل شد و آيۀ إِنَّ مَثَلَ عِيسى عِنْدَ اللّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ (1) (2)را براى جواب آن طايفه قرائت كرد.

مجدداً روز بعد به حضور آن حضرت آمدند و گفتند:يا محمد صلى اللّه عليه و آله!آيا بمثل خلقت صاحب ما خلقتى وجود دارد؟ پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:بلى؛خلقت پيامبر شما مثل خلقت آدم عليه السّلام است.

سپس آيه إِنَّ مَثَلَ عِيسى عِنْدَ اللّهِ كَمَثَلِ آدَمَ (3) را قرائت كرد.

آن جماعت سخنان رسول خدا صلى اللّه عليه و آله را نپذيرفتند.

پس آن حضرت به دستور خداوند بر طبق آيۀ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ (4) ...مأمور به مباهله با آنان شد.

در روز مقرّر مصطفى صلى اللّه عليه و آله دست على و فاطمه و حسن و حسين عليهم السّلام را گرفته، فرمود:اينان فرزندان و زنان و جان من هستند.

چون آماده مباهله و نفرين شدند.

بزرگ و مهتر آنان به پيروانش گفت:مباهله با اين بزرگان صحيح نيست.

اگر دروغگو باشند چيزى نصيب و عايد ما نمى شوند و اگر صادق باشند و نفرين و مباهله كنند همه ما مسيحيان هلاك مى شويم.پس با رسول خدا صلى اللّه عليه و آله مصالحه كردند و دادن جزيه را پذيرفتند.

در پايان سيّد آنان گفت:قسم به آن كسى كه جانم در دست اوست در آنان به قدرى عظمت/.

ص: 68

ديدم كه اگر مباهله و لعنت مى كردند احدى از ما باقى نمى ماند.

(169)ابن عباس داستان مسيحيان نجران را چنين بيان كرده است:عدّه اى از علماى مسيحى به رياست اسقف خويش كه نامش«عبد المسيح»بود در مدينه به حضور مصطفى صلى اللّه عليه و آله رسيدند،و پرسيدند:

يا محمد!از صاحب ما عيسى مسيح عليه السّلام ياد مى كنى،بيان كن كيفيت خلقت او چگونه بود؟مصطفى صلى اللّه عليه و آله منتظر ماند تا جبرئيل نازل شد و آيه إِنَّ مَثَلَ عِيسى عِنْدَ اللّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ (1) را بر پيامبر صلى اللّه عليه و آله قرائت كرد.

چون مسيحيان لجاجت كردند،دستور مباهله از جانب پروردگار صادر شد و پيامبر صلى اللّه عليه و آله را مأمور به مباهله و ملاعنه كرد.

مسيحيان نيز براى ملاعنه و مباهله آماده شدند.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله دست على عليه السّلام،فاطمه عليها السّلام،حسن عليه السّلام و حسين عليه السّلام را گرفت و به وعده گاه آورد و فرمود:

اللّهم هؤلاء ابناؤنا و نساؤنا و انفسنا.

چون مصطفى صلى اللّه عليه و آله آماده مباهله شد،سيّد مسيحيان گفت:با عظمتى كه اين پنج تن دارند ما هرگز با آنان مباهله نمى كنيم زيرا بيم هلاك ما وجود دارد.

پس با آن حضرت مصالحه كرده،حاضر به پرداخت جزيه سالانه شدند.در همان هنگام رئيس آنان گفت:به خدا سوگند اگر اين پنج تن با ما مباهله و ملاعنه مى كردند احدى از ما باقى نمى ماند و خداوند ظالمان را هلاك مى كرد.

(170)شعبى از جابر بن عبد اللّه نقل مى كند:گروهى از علماى مسيحى به حضور نبى صلى اللّه عليه و آله در مدينه رسيدند،چون آن حضرت آنان را به اسلام دعوت كرد،گفتند:

ما قبل از حضور مسلمان شديم،پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:در شما موانع مسلمانى را مى بينم و هنوز مسلمان نشده ايد،گفتند:يا محمد صلى اللّه عليه و آله!اگر مى دانى ما را خبر ده! مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:

حبّ صليب و شرب خمر و اكل لحم الخنزير ؛در وجود شماست و اينها مانع مسلمانى شماست.

ص: 69

پس آن حضرت را دعوت به ملاعنه و مباهله كردند.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله بر طبق فرمان يزدان در آيۀ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ. (1) آمادۀ مباهله شد،و روز ديگر را موعد مباهله قرار داد.

چون آن روز فرارسيد آن حضرت دست على،فاطمه،حسن و حسين عليهم السّلام را گرفته،براى ملاعنه و مباهله حاضر شد.امّا آن گروه وقتى عظمت آن پنج تن را ديدند راضى به مباهله نشدند و با پرداخت خراج سالانه راضى به مصالحه شدند.

شعبى مى گويد در آيۀ نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ (2) منظور از ابناءنا حسن و حسين عليهما السّلام و نساءنا يعنى فاطمه عليها السّلام و انفسنا،على بن ابى طالب عليه السّلام است.

(171)كلبى از ابى صالح نقل مى كند،ابن عباس در تفسير آيۀ: فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ. (3)

بيان كرده است:آيه در شأن رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و على عليه السّلام با لفظ انفسنا و فاطمه عليها السّلام با عبارت نساءنا،و حسن و حسين عليهما السّلام با كلمه ابناءنا است.و دعا بر ضد كاذبين از علماى نجران، به نام هاى عاقب و سيّد و عبد المسيح و اصحاب آنان است.

(172)عامر بن سعد از پدرش نقل كرده است:زمانى كه آيۀ نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ (4) نازل شد.رسول خدا صلى اللّه عليه و آله،على،فاطمه و حسن و حسين عليهم السّلام را فرا خواند،چون جمع شدند،فرمود:خدايا اينان عزيزان و اهل بيت من هستند.

(173)جابر بن عبد اللّه انصارى نقل كرده است:دو تن از علماى مسيحى به نام هاى عاقب و سيّد در مدينه به خدمت مصطفى صلى اللّه عليه و آله رسيدند.آن حضرت آنان را به اسلام دعوت كرد،آن دو نپذيرفتند.نبى صلى اللّه عليه و آله بر طبق فرمان خداى سبحان در آيۀ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ (5) آنان را به مباهله دعوت

ص: 70

كرد، و در روز موعود به همراه على عليه السّلام و فاطمه عليها السّلام و حسن عليه السّلام و حسين عليه السّلام در جايگاه مباهله حاضر شد.امّا آن دو حاضر به مباهله نشدند،بلكه به خراج و جزيه راضى شدند، مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:به خدايى كه مرا به رسالت فرستاد،اگر به مباهله تن مى دادند در اين بيابان بر آنان آتش مى باريد.

در اين جا شعبى از جابر بن عبد اللّه نقل مى كند:منظور از انفسنا،على بن ابى طالب عليه السّلام و ابناءنا،حسن و حسين عليهما السّلام و از نساءنا،فاطمه عليها السّلام است.

(174)حذيفة بن يمان مى گويد:در مدينه حضور داشتم،دو تن از اسقف هاى نجران به نام هاى سيّد و عاقب به نزد نبى صلى اللّه عليه و آله رسيدند،و آن حضرت را به مباهله و ملاعنه دعوت كردند؛چون پيامبر صلى اللّه عليه و آله حاضر به ملاعنه شد عاقب به سيّد گفت:اى سيّد!اگر محمد صلى اللّه عليه و آله با اصحاب و ياران براى ملاعنه حاضر شود،او نبى و پيامبر نيست.

اگر با اهل بيت و خاندانش حاضر شود پيامبرى راستين و فرستاده خداست.

روز ديگر وقتى پيامبر براى ملاعنه مى آمد،ديدند على عليه السّلام در سمت راستش و حسن عليه السّلام در سمت چپ و حسين عليه السّلام در سمت راست على عليه السّلام و فاطمه عليها السّلام در پشت سر آنان مى آيند.

عاقب به سيد گفت:با آنان ملاعنه نكن.اگر چنين كنى،ما و فرزندانمان هرگز رستگار نمى شويم،و حتماً از بين خواهيم رفت.به همين دليل از مباهله اعراض كردند.

و پيامبر صلى اللّه عليه و آله نيز فرمود:اگر آنان تن به ملاعنه مى دادند،به يك چشم به هم زدن،هيچ مسيحى در نجران باقى نمى ماند.

(175)محدثين از ابن عباس نقل كرده اند كه جماعتى از نصاراى نجران كه در ميان آنان سيّد و حارث و عبد المسيح حضور داشتند در مدينه به خدمت مصطفى صلى اللّه عليه و آله آمدند،و گفتند:

يا محمد!چرا از صاحب و پيامبر ما نام مى برى،مصطفى صلى اللّه عليه و آله پرسيد؛صاحب شما كيست؟گفتند:عيسى بن مريم كه گمان مى كنى او عبد و بنده خداست.

ص: 71

پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:بلى چنين است،او عبد اللّه و رسول اللّه بود.

گفتند:آيا ديدى يا شنيدى كه خدا بنده اى مثل او خلق كند؟ پيامبر صلى اللّه عليه و آله از سخنان آنان دلتنگ شد و از آنها اعراض كرد.

جبرئيل آيۀ إِنَّ مَثَلَ عِيسى عِنْدَ اللّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ (1) (2)را به خدمت مصطفى صلى اللّه عليه و آله آورد.پيامبر صلى اللّه عليه و آله آيۀ شريفه را براى آنان تلاوت كرد،چون زير بار نرفتند.

خداى تعالى بار ديگر فرمود: فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ (3) بر طبق فرمان رحمان،پيامبر صلى اللّه عليه و آله آنان را به ملاعنه فراخواند،آنان هم آماده ملاعنه با مصطفى صلى اللّه عليه و آله شدند.

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله على،فاطمه،حسن و حسين عليهم السّلام را به همراه خويش در جايگاه مباهله آورد و گفت:خدايا!اينان،جان،زن و فرزندان من هستند.

چون حارث هيبت و عظمت آن پنج تن را مشاهده كرد،به عبد المسيح گفت:اگر اينان صادق باشند كه هستند ملاعنه كنيم،همۀ ما هلاك مى شويم.

پس به اتّفاق هم با نبى صلى اللّه عليه و آله مصالحه كردند و پذيرفتند كه سالانه هزار دست لباس حلّه جزيه بپردازند.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله هم فرمود:قسم به خدايى كه جان محمد صلى اللّه عليه و آله در دست اوست،اگر منصرف نمى شدند،و ملاعنه مى كردند،خداوند همه آنان را هلاك مى كرد.

(176)ابى البخترى نقل مى كند:وقتى رسول خدا صلى اللّه عليه و آله قصد مباهله با اهل نجران را داشت على،حسن،حسين و فاطمه عليهم السّلام را همراه خود به جايگاه مباهله برد تا مصداق آيه مباهله تحقّق يابد. (4)ت.

ص: 72

خدا صلى اللّه عليه و آله روايتى را چنين بيان كرد.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:جبرئيل امين برايم خبر آورده كه

«ولايت على بن ابى طالب عليه السّلام حصنى فمن دخل حصنى امن من عذابى.» «ولايت على عليه السّلام قلعۀ و پناهگاه امن من است،هر كسى داخل اين پناهگاه شود از عذاب و خطرات محفوظ خواهد ماند.

(184)كلبى از ابى صالح نقل مى كند:ابن عباس در شأن نزول آيه شريفه، اَلَّذِينَ اسْتَجابُوا لِلّهِ وَ الرَّسُولِ (1) ...گفت اين آيه در تحسين و ثناى على بن ابى طالب عليه السّلام و نه نفر از همراهانش كه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله آنان را به تعقيب سپاه ابى سفيان بعد از كوچ كردن فرستاد،نازل شد.

چون على عليه السّلام با بدن مجروح،دستور پيامبر صلى اللّه عليه و آله را اجابت كرد و به تعقيب سپاه ابو سفيان پرداخت.مورد تحسين در آيه شريفه قرار گرفت.

(185)ابى مريم از قول ابو عبد اللّه نقل مى كند،محمد مصطفى صلى اللّه عليه و آله،على عليه السّلام را كه در جنگ احد مجروح شده بود با ده نفر ديگر به تعقيب مشركين مكه فرستاد كه آيه لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ (2) در تحسين امير المؤمنين على عليه السّلام نازل شد.

(186)كلبى از ابى صالح نقل مى كند:ابن عباس در باره كلام خدا اَلَّذِينَ اسْتَجابُوا لِلّهِ وَ الرَّسُولِ (3) بيان كرده است كه اين آيۀ شريفه در شأن على عليه السّلام و نه نفر از همراهانشان كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله آنان را به تعقيب ابو سفيان از مدينه فرستاد،نازل شد و آنان دعوت پيامبر صلى اللّه عليه و آله و خداى تعالى را اجابت كردند و سپاه ابو سفيان را متوارى كردند.

در جنگ احد درست در گرماگرم نبرد،وقتى اصحاب مصطفى صلى اللّه عليه و آله منهزم و متوارى شدند،و آن حضرت را تنها گذاشتند،على بن ابى طالب عليه السّلام با شمشيرش به همراهى ابو دجانه انصارى از جان نبى صلى اللّه عليه و آله دفاعى جانانه كردند و مشركين را از اطراف آن حضرت پراكنده نمودند.

در آن هنگام آيه هاى وَ لَقَدْ كُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ (1) ...تا آيۀ سَيَجْزِي اللّهُ الشّاكِرِينَ (2) (3)در تحسين و تمجيد على بن ابى طالب عليه السّلام و ابو دجانه انصارى نازل شد.

همچنين آيه وَ كَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ (4) كثير همان ده نفرى كه به دستور خدا و رسول صلى اللّه عليه و آله به تعقيب مشركين مكه پرداختند هستند.

وَ اللّهُ يُحِبُّ الصّابِرِينَ (5) (6) صابرين يعنى على عليه السّلام و ابو دجانه انصارى كه در دفاع از جان نبى صلى اللّه عليه و آله پايدارى و استقامت كردند.

عرض كردم:بفرماييد تا بدانم.

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود:

«انت الثواب و شيعتك الابرار» يعنى تو ثواب هستى و شيعيانت ابرارند.

(190)حسين بن سعيد از بعضى از اصحاب از قول محمد بن زريع،روايت كرده است:اصبغ بن نباته از على عليه السّلام نقل كرد كه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله در تفسير و معنى آيه ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللّهِ (1) فرمود:

يا على عليه السّلام!انت الثّواب و اصحابك الابرار ؛تو ثوابى و اصحاب تو ابرارند.

(197)محمّد بن فضيل نقل مى كند:ابى صباح گفت:روزى جعفر بن محمد عليه السّلام فرمود:

اى ابا صباح!آيا كلام خدا أَمْ يَحْسُدُونَ النّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ (1) را شنيده اى؟ عرض كردم:بلى،يا ابن رسول اللّه اين آيه را شنيده ام،بفرماييد تا در بارۀ آن بدانم.

آن جناب فرمود:

نحن و اللّه هم،نحن و اللّه المحسودون.

به خدا سوگند ما خاندان پيامبر از محسودون هستيم،به سبب فضايل كثير كه از جانب خداى عزّ و جلّ به ما عنايت شده.مورد حسد حسودان واقع شده ايم.

(198)عباس بن هشام از قول پدرش چنين نقل كرده است:روزى خزيمة بن ثابت به چهره على عليه السّلام نگاه كرد.على عليه السّلام فرمود:اى خزيمه!آيا مى نگرى كه چگونه به من حسد برده مى شود،به سبب جايگاهى كه در نزد نبى صلى اللّه عليه و آله و علمى كه خداوند روزيم كرد،مورد حسد حسودان واقع شدم.

(200)ابى خالد كابلى مى گويد از ابى جعفر عليه السّلام در تفسير آيه شريفه وَ آتَيْناهُمْ مُلْكاً عَظِيماً (1) سؤال كردم.اين ملك عظيم كه بيان شد چيست؟ ابى جعفر عليه السّلام فرمود:خداى عزّ و جلّ امامانى در بين مردم قرار داد؛ هر كسى آنان را فرمانبردارى و متابعت و اطاعت كند،خدا را اطاعت كرده است و هر كسى آنان را عصيان كند خداى بزرگ را تمرد و نافرمانى كرده است.ملك عظيم همين امامان هستند (2).

كنند از امير المؤمنين على عليه السّلام كه ولىّ امر مسلمين است.

در جنگ تبوك،مصطفى صلى اللّه عليه و آله مرتضى عليه السّلام را جانشين خويش در مدينه قرار داد و خود آن حضرت فرماندهى لشكر را به عهده گرفت تا به سرزمين تبوك حركت كند.

وقتى على عليه السّلام به خدمت نبى صلى اللّه عليه و آله رسيد و گفت:يا رسول اللّه!آيا مرا در بين اطفال و زنان وامى گذارى؟ حضرت فرمود:يا على!آيا راضى نمى شوى كه براى من به منزله هارون براى موسى باشى،زمانى كه موسى به برادرش هارون گفت: اُخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَ أَصْلِحْ (1) و تو ولىّ امر و جانشين من هستى وَ(أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ (2) )على بن ابى طالب عليه السّلام است،كه خداى سبحان او را ولايت امر در زمان حيات محمد صلى اللّه عليه و آله زمانى كه او را جانشين خويش در مدينه گذاشت عنايت فرمود،و همچنين بندگانش را امر به اطاعت و ترك مخالفت او فرمان داد.

(204)ابى بصير مى گويد از ابو جعفر عليه السّلام در بارۀ معناى كلام خداى تعالى:

أَطِيعُوا اللّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ (3) سؤال كردم ابو جعفر عليه السّلام فرمود:آيه براى اطاعت از على بن ابى طالب عليه السّلام نازل شد.

گفتم:مردم مى گويند؛چه چيزى باعث شده تا خداى تعالى اسم على عليه السّلام و اهل بيت را صريح و روشن در قرآن بيان نكند.

ابو جعفر عليه السّلام فرمود:به مردم بگوييد،خداى سبحان امر به نماز فرمود امّا بيان تعداد ركعت ها كه 3 ركعت باشد يا 4 ركعت به اختيار رسول خدا صلى اللّه عليه و آله بود خداى تعالى امر به مناسك حج فرمود،امّا تفسير و بيان تعداد اشواط به اختيار پيامبر صلى اللّه عليه و آله گذاشته شد.

خداى تعالى فرمود: أَطِيعُوا اللّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ (4) ؛كه اين كلام در شأن على و حسن و حسين عليهم السّلام نازل شد.

و رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:

ص: 81

اوصيكم بكتاب اللّه و اهل بيتى،انّى سألت اللّه ان لا يفرق بينهما حتى يوردهما علىّ الحوض فاعطانى ذلك.

يعنى شما را به كتاب خدا و اهل بيت خويش توصيه مى كنم،بين آن دو جدايى نيندازيد تا در حوض كوثر بر من وارد شويد،چون خداى يكتا آن دو ثقل را به من عطا فرمود.

(205)ابراهيم بن سعد بن ابى وقاص از پدرش سعد بن وقّاص نقل مى كند.

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله در لشكركشى به سرزمين تبوك براى جنگ با روميان،على عليه السّلام را جانشين خويش در مدينه قرار داد و با انبوه جمعيت عازم تبوك شد.

على عليه السّلام در حالى كه سلاح خويش را به همراه داشت در سرزمين جرف به خدمت مصطفى صلى اللّه عليه و آله رسيد.و گفت:يا رسول اللّه!در اين جنگ مرا جانشين خويش قرار دادى و حال اين كه در گذشته در هيچ نبردى چنين اتّفاق نيفتاد و منافقين مرا بر اين كار مذمّت مى كنند.

سعد بن وقاص مى گويد:از رسول خدا صلى اللّه عليه و آله شنيدم فرمود:

يا على!اما ترضى ان تكون منّى بمنزلة هارون من موسى الاّ انّه لا نبىّ بعدى فارجع فاخلفنى في اهلى و اهلك.

يا على!به جانشينى من راضى باش،تو به منزله هارون نسبت به موسى براى من هستى؛ جزء اين كه بعد از من پيامبرى وجود ندارد.پس برگرد و جانشين من در مدينه براى اهل من و خانواده خود باش.

(206)ابى صالح نقل مى كند:عبد اللّه بن عباس در تفسير اين آيۀ شريفه چنين شرح مى دهد: مَنْ يُطِعِ اللّهَ وَ الرَّسُولَ (1) يعنى كسانى كه خداى تعالى را در فرايض اطاعت مى كنند،و رسول صلى اللّه عليه و آله را در سنّتش پيروى مى نمايند.

فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ (2) يعنى آنان با محمد صلى اللّه عليه و آله كه از انبياء الهى، (وَ الصِّدِّيقِينَ) (3) يعنى على بن ابى طالب عليه السّلام كه اولين تصديق كننده نبى صلى اللّه عليه و آله بود (وَ الشُّهَداءِ) (4) يعنى على بن ابى طالب عليه السّلام و جعفر طيّار و حمزه سيد الشهداء و حسن عليه السّلام و حسين عليه السّلام كه از سروران و سادات شهيدان هستند، (وَ الصّالِحِينَ) (5) يعنى سلمان و ابا ذر و صهيب و بلال و خباب بن ارت و عمّار ياسر( وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً (6) )يعنى اين يازده نفر از صدّيقين و شهدا و صالحين در بهشت در كمال رفقات در كنار يك ديگرند.

(207)ابو احمد داود بن سليمان مى گويد،على بن موسى الرضا از پدرانش نقل مى كند تا مى رسد به على عليه السّلام كه آن حضرت فرمود:

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله در آيه فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ (7) ...فرمود؛از مِنَ النَّبِيِّينَ (8) ،محمد صلى اللّه عليه و آله و من اَلصِّدِّيقِينَ (9) على بن ابى طالب عليه السّلام و من اَلشُّهَداءِ (10) حمزه سيد الشهداء و من اَلصّالِحِينَ (11) حسن عليه السّلام و حسين عليه السّلام وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً (12) يعنى قائم آل محمد صلى اللّه عليه و آله و مهدى امّت مورد نظر است (13).

(209)حذيفة بن يمان از ياران صميمى و اصحاب با وفاى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله مى گويد، روزى كه آيه فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً (14) نازل شد،به خدمت آن حضرت رسيدم.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله آيه را برايم قرائت فرمود.

پرسيدم:يا نبى اللّه صلى اللّه عليه و آله!اينان چه كسانى هستند كه خداوند اسامى آنان را كنار هم آورده است؟ رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:اى حذيفة!من آن نبىّ هستم كه خداى تعالى فرمود؛ت.

ص: 83

مِنَ النَّبِيِّينَ (1) اَلَّذِينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمْ (2) ، كه اول آنان در نبوّت و آخرشان در بعثت هستم و از صدّيقين على بن ابى طالب عليه السّلام است؛چون زمانى كه خداى سبحان مرا به رسالت برانگيخت،او اولين تصديق كنندۀ رسالت بود،و از شهدا،حمزه سيد الشهداء و جعفر طيّار هستند و از صالحين،حسن عليه السّلام و حسين عليه السّلام سيّد جوانان اهل بهشت هستند.و (وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً) (3) مهدى زمان خويش است.

اللّه اكبر!بر اكمال دين و اتمام نعمت و رضايت پروردگار به رسالت من و ولايت على عليه السّلام بعد از من.

مجدّداً فرمود:

(من كنت مولاه فعلىّ مولاه،اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله) (1).

(213)از لسان ابى هريرة اين روايت نقل شده است:هر كسى روز هجدهم ذى الحجّه روزه بگيرد خداوند روزۀ شصت ماه را براى او ثبت مى كند،و آن روز،روز غدير خم است،روزى كه نبىّ صلى اللّه عليه و آله دست على عليه السّلام را گرفت،در ميان جمعيت ايستاد و فرمود:

(أ لست ولىّ المؤمنين؟) اى مردم!آيا من ولىّ مؤمنين نيستم؛همگى يك صدا گفتند:بلى يا رسول اللّه!چنين است.

سپس فرمود:

(من كنت مولاه فعلىّ مولاه) هر كسى من مولاى اويم،على بن ابى طالب عليه السّلام مولاى اوست.

عمر بن خطاب براى تهنيت برخاست و گفت:بخّ بخّ يا ابن ابى طالب،اصبحت مولاى و مولا كلّ مؤمن! اى پسر ابو طالب اين ولايت بر تو مبارك باد!مولاى من و مولاى هر مؤمنى هستى.

بعد از اين مراسم بود كه آيۀ اَلْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ (2) نازل شد.

(214)سعيد بن جبير مى گويد:ابن عباس گفت،روزى در طواف كعبه،رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود:آيا على بن ابى طالب در ميان شماست.عرض كرديم؛بلى يا رسول اللّه!آن حضرت او را به خود نزديك كرد و دستش را بر كتف او زد و فرمود:طوبى لك،يا على!هم اكنون آيه اى برايم نازل شد كه نام من و تو در آن به طور مساوى ذكر شده است.

و آن آيه اَلْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ (3)ت.

ص: 85

دِيناً (1) است.

خداوند فرمود:دين را با نبى صلى اللّه عليه و آله كامل كردم،و با على نعمت را به پايان رساندم و بهترين آيين را كه اسلام است،برايتان برگزيدم.

(215)عطاء از سعيد و سعيد از ابن عباس روايتى نقل مى كند كه نبىّ صلى اللّه عليه و آله در موسم حج و در مكّه مكرمه متوجه على عليه السّلام شد و فرمود:گوارا باد بر تو يا ابا الحسن! خداوند بر من آيه اى محكم و صريح نازل فرمود كه نام من و تو به طور مساوى در آن ذكر شده.و آن،اين آيه است. اَلْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ (2) ...

وَ الَّذِينَ آمَنُوا (1) يعنى على عليه السّلام كه از بين مؤمنان فقط على بن ابى طالب عليه السّلام را اختصاص داد.و فرمود: اَلَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ (2) يعنى آنان كه وضو و قرائت و ركوع و سجود را با خشوع انجام مى دهند و وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ (3) قضيه چنين است كه روزى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله نماز ظهر را به جماعت گزارد و همه رفتند،غير على عليه السّلام كسى در مسجد نبود،فقيرى از فقراى مسلمين وارد مسجد شد، على عليه السّلام را در حال نماز ديده،به سويش رفت و گفت:اى برادر نبىّ!آنچه ممكن و مقدور شماست،به من عنايت فرماييد.

آن بزرگوار انگشتر عقيق سرخ يمنى را كه فقط در نمازها در انگشت دست راست مى كرد،از انگشت خارج و به سائل اهدا كرد.

بلافاصله جبرئيل به نزد نبىّ صلى اللّه عليه و آله آمد و بعد مصطفى صلى اللّه عليه و آله على را فراخواند و فرمود:

يا على عليه السّلام!امروز خداى سبحان به وجود كريمانه تو بر ملائكه آسمان مباهات مى كند،سپس آيه إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا (4) ...را براى على عليه السّلام قرائت كرد.

(222)انس بن مالك داستان سائل را اين گونه نقل مى كند.

مسكينى وارد مسجد شد،و گفت:چه كسى اين تهى دست و بيچاره را با قرض دادن نوازش مى كند.

على عليه السّلام در حال ركوع با دستش به سائل اشاره كرد كه بيا و اين انگشتر را از دستم بيرون آر.

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:اى عمر!واجب شد! عمر گفت:يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله چه چيزى واجب شد؟ فرمود:به خدا سوگند بهشت بر او واجب شد و انگشتر از دست او بيرون نيامد مگر اين كه همه گناهان و خطاهاى او محو شد.

عمر پرسيد:آيا براى اين عمل كوچك اين پاداش داده شد؟

ص: 87

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود:بلى اين پاداش براى كسى است كه اين كار را از سر اخلاص براى يكى از افراد امّتم انجام داد.

(223)انس بن مالك چنين نقل مى كند:

مصطفى صلى اللّه عليه و آله بعد از نماز ظهر از مسجد خارج شد،و به منزل خويش رفت.على عليه السّلام در نماز ايستاده بود سائلى وارد مسجد شد و چنان از بيچارگى خود ناليد كه قلب على عليه السّلام به درد آمد.آن حضرت در حال ركوع با دست راست خود به سائل اشاره كرد تا انگشترى را از انگشت او خارج كند،و آن سائل انگشترى را گرفت و رفت.على عليه السّلام در پايان نماز عازم منزل خود شد.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله كسى را فرستاد و على عليه السّلام را احضار كرد و چون حاضر شد.فرمود:يا على!چه كار زيبايى بين خود و خدايت انجام دادى؟ على عليه السّلام داستان فقير و اهداى انگشتر را بيان كرد.

نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:يا ابا الحسن!بر تو گوارا باشد.خداى عزّ و جلّ در شأن تو آيه إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ (1) را نازل فرمود.

(224)محمد بن حنفيّة فرزند على عليه السّلام قضيه خاتم على عليه السّلام را چنين حكايت كرد:

سائلى مسكين در مسجد رسول صلى اللّه عليه و آله تقاضاى مساعدت كرد،غير از على عليه السّلام كسى او را به عطايى ننواخت،چون رسول خدا صلى اللّه عليه و آله از مسجد خارج شد از سائل پرسيد،آيا چيزى دريافت كردى؟ گفت:غير از مردى كه در حال ركوع بود و انگشترى به من اهدا كرد،چيزى دريافت نكردم.

نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:آيا او را مى شناسى؟ گفت:خير،نمى شناسم.

آن گاه آيۀ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ (2) در شأن

ص: 88

على بن ابى طالب عليه السّلام نازل شد (1).

(226)عطاء بن سائب در بارۀ آيه إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ (2) ...گفته است اين آيه در شأن على عليه السّلام هنگامى كه انگشترى خويش را در حال ركوع به سائل داد نازل شد.

(227)عبد الملك بن جريج مكّى در بارۀ نزول آيه إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ (3) ...گفته است:

وقتى نبىّ صلى اللّه عليه و آله به سوى مسجد مى رفت،سائلى را در مسجد مشاهده كرد كه طلب كمك مى كرد.بعد از مدّتى رسول خدا پرسيد:آيا كسى چيزى به تو اهدا كرد.

سائل گفت:بلى،مردى كه او را نمى شناسم مرا مورد لطف قرار داد.

حضرت پرسيد:عطايش چيست؟ سائل گفت:اين انگشترى را عنايت كرد.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله انگشترى را شناخت و فهميد صاحب آن على بن ابى طالب عليه السّلام است.

آن گاه آيه فوق در شأن آن حضرت نازل شد.

(228)عبد الملك بن ابى سليمان مى گويد از ابو جعفر عليه السّلام در مورد آيۀ إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ... (4) پرسيدم،آنان چه كسانى هستند؟ آن حضرت فرمود:اصحاب مصطفى صلى اللّه عليه و آله هستند،گفتم؛مردم مى گويند؛على عليه السّلام است.

گفت:على عليه السّلام هم از آنان است (5)(231)عمّار ياسر مى گويد:مسكينى در مقابل على عليه السّلام در حالى كه آن حضرت در ركوع بود ايستاد و درخواست كمك كرد،على عليه السّلام انگشترى خود را از انگشت خارج كرد و به سائل بينوا عطا كرد.وقتى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله از ماجراى ايثار على عليه السّلام آگاه شد،آيه وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ (6) .بر رسول خدا صلى اللّه عليه و آلهد.

ص: 89

نازل شد.و آن حضرت فرمود:

من كنت مولاه فعلىّ مولاه،اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه.

(232)جابر بن عبد اللّه انصارى از اصحاب خاص رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله مى گويد:

روزى در زير درختى نشسته بوديم،عبد اللّه بن سلام به همراهى عده اى خدمت رسول خدا صلى اللّه عليه و آله رسيد،از كناره گيرى مردم و منزوى كردنش بعد از مسلمان شدن شكوه و گله كرد.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله دستور داد،در اين حوالى بگرديد و سائلى را بيابيد و نزد من آوريد.

ما داخل مسجد شديم،مسكينى را در گوشه مسجد يافتيم،او را نزد نبىّ صلى اللّه عليه و آله برديم، حضرت از او پرسيد؛آيا كسى چيزى به تو عطا كرده يا خير؟ سائل گفت:بلى يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله مردى كه در حال نماز بود انگشترى خود را به من عنايت كرد.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:برويد و ببينيد او كيست؟ ما همگى رفتيم،ديديم كه على عليه السّلام در حال نماز است.

سائل گفت:همين آقا بود كه بزرگوارى كرد.

به خدمت رسول صلى اللّه عليه و آله برگشتيم،كه آيه إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ (1) ...هم بر آن حضرت نازل شد.

(233)فرزندان على عليه السّلام از قول پدرشان نقل كرده اند كه على عليه السّلام فرمود:

آيه إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا (2) ...در خانۀ رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله بر آن حضرت نازل شد.

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله برخاست و به مسجد رفت.عده اى از مردم در حال ركوع و عده اى در حال سجود بودند.

در همين اثنا رسول خدا صلى اللّه عليه و آله سائلى را ديدند،پرسيدند اى سائل!آيا كسى چيزى به تو عطا كرده است؟

ص: 90

سائل گفت:يا نبىّ اللّه!غير از اين راكع كه انگشترى خود را به من داد كسى چيزى نداد و آن شخص على بن ابى طالب عليه السّلام بود.

(234)مقداد بن اسود كندى مى گويد:روزى در كنار رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله در مسجد نشسته بوديم،يك عرب بدوى وارد شد.

على عليه السّلام در بين نماز ظهر و عصر در وسط مسجد به نماز ايستاده بود آن حضرت به درخواست سائل،انگشترى خود را به وى اهدا كرد.

نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله فرمود:

يا على!بخّ بخّ بخّ و جبت الغرفات.

يعنى اى على!مبارك باد مبارك باد مبارك باد بر تو غرفه هاى بهشت.

در همين اثنا جبرئيل به زمين آمد،و آيه إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ (1) ...را بر مصطفى صلى اللّه عليه و آله خواند.

(235)اعمش از عباية بن ربعى نقل مى كند كه عبد اللّه بن عباس در كنار چاه زمزم نشسته بود،و احاديث نبوى را براى مردم نقل مى كرد و مى گفت:قال رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله...

امّا زمانى كه مردى عمامه دار را مى ديد،در نقل حديث توقف مى كرد.در همين هنگام،مردى ژنده پوش نزديك آمد و گفت:قال رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله ابن عباس متعجب شد، از او پرسيد،تو را به خدا سوگند مى دهم كيستى؟ آن ناشناس عمامه را از صورت برگرفت و گفت،من ابو ذر غفارى هستم.

اى مردم!از رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله شنيدم فرمود:شما را به اين دو ركن سفارش مى كنم و همچنين آن حضرت فرمود:

«علىّ قائد البررة و قاتل الكفرة،منصور من نصره و مخذول من خذله».

اى دوستان!گوش كنيد تا از على عليه السّلام بگويم.روزى با رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله به نماز ظهر ايستاده بوديم.در پايان نماز،سائلى در مسجد تقاضاى كمك كرد،احدى او را پاسخ نگفت،سائل دست به آسمان بلند كرد و گفت:خدايا!شاهد باش در مسجد رسول اللّه كسى حاجت مرا برآورده نكرد و چيزى به من عطا نكرد.على عليه السّلام كه در حال ركوع

ص: 91

بود، چون صداى او را شنيد.با دست اشاره كرد تا انگشتر را از انگشت وى بيرون آورد.و آن سائل چنين كرد.اين ايثارگرى على عليه السّلام در حضور نبى صلى اللّه عليه و آله بود.پس دست را به آسمان بلند كرد و فرمود:

خدايا!برادرم موسى عليه السّلام از تو درخواست كرد. رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي (1) وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي هارُونَ أَخِي. اُشْدُدْ بِهِ أَزْرِي. وَ أَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي (2) (3).

و تو در پاسخ او فرمودى سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ (4) و خواستۀ او را برآورده كردى.

خدايا من نبىّ و برگزيده توام و از تو چنين درخواست مى كنم.

«اللّهمّ فاشرح لى صدرى و يسّر لى امرى و اجعل لى وزيرا من اهلى عليّاً اخى اشدد به ازرى».

به خدا سوگند،هنوز كلام مصطفى صلى اللّه عليه و آله پايان نيافته بود كه جبرئيل به زمين هبوط كرد و به نزد آن حضرت حاضر شد و گفت:يا محمد!گوارا باد بر تو به آنچه خدا در باره برادرت على عليه السّلام به تو عطا كرد.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله پرسيد:اى جبرئيل!آن نويد چيست؟.

جبرئيل گفت:خداى تعالى امّتت را به ولايت برادرت تا روز قيامت امر فرموده است و آيه إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ (5) را برايت نازل كرد.

(236)ابن عباس مفسّر مشهور در بارۀ آيۀ إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ (6) ...بيان كرده است:

جماعتى از مسلمانان كه قبلاً اهل كتاب و از دين يهود بودند،مثل عبد اللّه بن سلام و اسد و اسيد و ثعلبة كه به دستور خداى عزّ و جل،از يهود و نصارى قطع رابطه كردند.

از آن جايى كه در حاشيۀ شهر مدينه سكونت داشتند به خدمت مصطفى صلى اللّه عليه و آله رسيدند/.

ص: 92

و گفتند:يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله چون فاصله ما با مساجد و منازل شما دور است،حضور يافتن در مجالس شما براى ما سخت و مشكل است،از طرفى هم با يهوديان و هم با مسيحيان قطع رابطه كرده ايم،در همان اثنا كه مشغول شكوه و گله بودند.آيه إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ (1) ...نازل شد.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله اين كلام يزدان را بر آنان قرائت كرد.

آنان گفتند:رضينا باللّه و برسوله و بالمؤمنين.

يعنى راضى به دستور خداى سبحان و رسول گرامى و مؤمنين هستيم.

همان وقت بلال حبشى بانگ اذان را سر داد.

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله براى نماز به مسجد رفت،مردم در حال ركوع و سجود بودند،و مسكينى در بين نمازگزاران مى گشت و تقاضاى كمك مى كرد.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله:او را فراخواند و پرسيد آيا كسى چيزى به تو عطا كرد؟ گفت:بلى،به من يك انگشترى دادند.

حضرت پرسيد:چه كسى اين انگشترى را به تو داد؟آن مسكين گفت:آن جوان كه به نماز ايستاده است.

چون حضرت نگاه كرد،ديد على بن ابى طالب عليه السّلام است.

سپس پرسيد:در چه حالتى اين انگشترى را به تو عطا كرد.

گفت:آن جوانمرد،آن را در حال ركوع به من عنايت كرد.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله با شادى اين آيه شريفه را تلاوت كرد. إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ (2) .

(237)اين روايت از طريق روات ديگرى كه نام ابى صالح در ميان آنان است.مجدداً نقل شد.كه تقريباً مشابه روايت 236 است.كه ابن عباس داستان را اين گونه نقل مى كند:

عبد اللّه بن سلام و چند نفر از هم مسلكانش كه پيرو دين يهود بوده و به اسلام

ص: 93

پيوستند به حضور نبى صلى اللّه عليه و آله رسيدند و گفتند: يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله!منازل ما دور از منزل هاى شماست ما همنشين و هم صحبت نداريم.اقوام ما چون فهميدند مسلمان شده ايم.

ازدواج و مجالست و تكلّم با ما را تحريم كرده اند و اين تنهايى براى ما مشكل است.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله در جواب آنان آيۀ إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ (1) ...را تلاوت و سپس به سوى مسجد حركت كرد.

در مسجد عدّه اى در حال ركوع و عده اى در حال سجود بودند.

سائلى هم در بين آنان تقاضاى كمك مى كرد.مصطفى صلى اللّه عليه و آله از سائل پرسيد؛آيا كسى كمكى به تو كرده يا خير؟ سائل گفت:بلى يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله!يك انگشترى به من داده شد.

حضرت پرسيد:چه كسى آن را به تو داد؟ سائل گفت:آن جوان كه ايستاده است و اشاره به على بن ابى طالب عليه السّلام كرد حضرت پرسيد:در چه حالتى انگشترى را به تو داد.

سائل گفت:آن را در حالت ركوع به من عنايت كرد.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله تكبير بلندى گفت؛سپس آيۀ شريفه وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغالِبُونَ (2) (3)را قرائت فرمود (4).

(239)عبد اللّه بن محمّد بن حنفيّة از نواده گان على عليه السّلام در بارۀ جدّش على عليه السّلام مى گويد.

امير المؤمنين على عليه السّلام به نماز ايستاده بود،سائلى تقاضاى كمك از جمعيت حاضر در مسجد كرد،على عليه السّلام با اشاره به سائل،انگشترى خود را اعطا كرد،سائل به خدمت نبى صلى اللّه عليه و آله آمد.

آن حضرت پرسيد:آيا كسى چيزى به تو داده يا خير؟ سپس آيۀ إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا (5) ...بر آن حضرت نازل شد.م.

ص: 94

(240)ابن عباس از مفسّران مشهور و قابل اعتماد مى گويد:

آيه إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ (1) ...فقط به طور اختصاصى در حقّ على بن ابى طالب عليه السّلام نازل شد.و آيۀ وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا (2) ...هم در حقّ على عليه السّلام نازل شد.

و همچنين آيۀ شريفه بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ (3) ...هم در حقّ على عليه السّلام نازل شد.

آن زمان كه خداى تعالى،مصطفى صلى اللّه عليه و آله را امر به ابلاغ فرمود.

آن سيد و سرور دست على عليه السّلام را گرفت به ميان مردم آورد و فرمود:

من كنت مولاه فعلىّ مولاه يعنى هر كه من مولاى او هستم؛على مولاى اوست.

و همچنين كلام خدا لا تُحَرِّمُوا طَيِّباتِ ما أَحَلَّ اللّهُ لَكُمْ (4) در شأن على و اصحابش مثل عثمان بن مظعون و عمّار ياسر نازل شد كه شهوات و لذات را بر خويشتن تحريم كرده بودند.

برترى دارند.

ابن عباس مى گويد:خداى تعالى در آيۀ شريفه اوّل،خود را ثنا و ستايش كرد، سپس مصطفى صلى اللّه عليه و آله و آن گاه على عليه السّلام را ستود.

وقتى آيۀ وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ (1) ...نازل شد،رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:

«رحم اللّه علياً اللّهم ادر الحقّ معه حيث دار.» خداوند على عليه السّلام را رحمت كند،خدايا حقّ را دور على عليه السّلام بگردان هر جا كه او باشد.

ابن عباس همچنين مى گويد:ابن مؤمن قائل است هيچ اختلافى بين مفسرين نيست كه آيه شريفه وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا (2) ...در مقام و شأن امير المؤمنين على عليه السّلام نازل شد.

(242)ابن عباس در شأن نزول آيۀ وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ (3) ،چنين مى گويد (4):

عبد اللّه بن سلام و جماعتى از اهل كتاب(يهودى)كه مسلمان شده بودند نزديك اذان ظهر به حضور پيامبر صلى اللّه عليه و آله رسيدند،و گفتند:يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله!منازل ما دور از مسجد شماست،و مسجدى هم در آن جا نداريم،اقوام و همكيشان سابق ما هم وقتى شنيدند كه به آيين اسلام درآمديم،عداوت و كينه را نسبت به ما آشكار كردند و مجالست و معاشرت و معامله با ما را تحريم كردند و با ما سخن نمى گويند و ما در مشقت هستيم.

در اثناى گله و شكوه از احوال خود آيۀ إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ (5) ...و آيۀ وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغالِبُونَ (6) نازل شد.

حضرت اين آيات را براى آنان قرائت كرد و آنان راضى و خشنود شدند.آن گاهد.

ص: 96

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله با صداى اذان بلال حبشى،به سوى مسجد حركت كرد.

جماعتى در نماز ايستاده بودند،طايفه اى در ركوع و جمعى در سجود مشغول عبادت بودند.سائلى در بين آنان مى گشت و تقاضاى كمك داشت پيامبر صلى اللّه عليه و آله آن مسكين را فراخواند و پرسيد.آيا تا به حال كمكى دريافت كرده اى؟ سائل گفت:انگشترى نقره اى به من داده شد.

حضرت پرسيد:از چه كسى دريافت كردى؟ سائل گفت:آن جوان كه ايستاده است.چون حضرت نگاه كرد،ديد على بن ابى طالب عليه السّلام است.

حضرت پرسيد:آن انگشترى را در چه حالى به تو عنايت كرد.

سائل گفت؛در حال ركوع از دستش بيرون كشيدم.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله تكبير بلندى گفت:سپس فرمود: وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغالِبُونَ (1) .

چون مصطفى صلى اللّه عليه و آله به زمين بازگشت اين پيام را سرّى نگه داشت و كتمان كرد.

تا اين كه خداى سبحان آيه يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ (1) ...را در بارۀ على بن ابى طالب عليه السّلام نازل فرمود.

و در ادامۀ فرمان فرمود: إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ (2) .

و همچنين ابى سعيد خدرى روايت كرد كه آيه يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ (3) در حقّ على بن ابى طالب عليه السّلام نازل شد.

(245)ابن عباس مى گويد:اين كلام سبحان؛ يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ (4) در شأن على عليه السّلام نازل شد پيامبر صلى اللّه عليه و آله چون اين فرمان را شنيد برخاست و دست على عليه السّلام را گرفت و در ميان جمعيت ايستاد و فرمود:

«من كنت مولاه فعلىّ مولاه اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه».

اى مردم!و اى مسلمانان!هر كسى كه من مولاى او هستم،على هم مولاى اوست.

خدايا دوستان او را دوست بدار و دشمنان او را دشمن باش. (5)

(247)عبد اللّه بن ابى أوفى مى گويد:در روز غدير خم شنيدم مصطفى صلى اللّه عليه و آله آيه شريفه يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ (6) را تلاوت مى كرد،سپس دست خود را بلند كرد و فرمود:

«الا من كنت مولاه فعلىّ مولاه،اللّهمّ وال من والاه و عاد من عاداه».

آن گاه سر به آسمان بلند كرد و فرمود:خدايا!تو شاهد باش.امروز پيام تو را به اين جمعيت ابلاغ كردم.

(248)على بن محمّد بن سليمان نوفلى از پدرش نقل مى كند كه پدرش از زياد بن منذر اين حكايت را شنيد:

روزى در نزد ابى جعفر محمّد بن على عليه السّلام حضور داشتيم و آن جناب براى مردمت.

ص: 98

سخن مى گفت. در ميان سخن مردى از اهل بصره به نام عثمان اعشى بپاخاست و گفت:يا ابن رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله!فدايت شوم؛حسن بصرى به ما خبر داده است كه آيۀ يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ (1) در باره فردى نازل شده است.امّا آن فرد را معرفى و بيان نكرد.

ابى جعفر عليه السّلام فرمود:اى عثمان!اگر حسن بصرى بخواهد مى تواند از آن مرد خبر دهد،و ليكن او مى ترسد.

پس گوش كن تا برايت شرح آن را بيان كنم.در يك فرصتى جبرئيل به خدمت نبى صلى اللّه عليه و آله رسيد و گفت:خداى تعالى امر مى فرمايد امتت را به نماز و آداب آن راهنمايى كن.پس آن جناب آداب نماز را تعليم داد.

بار ديگر جبرئيل آمد و گفت:خداى سبحان فرمان داده تا وجوب زكات و شرايط آن را براى پيروانت بيان كنى،آن حضرت نيز چنين كرد.

بار سوم جبرئيل آمد و گفت:خداى تعالى دستور فرمود،امّت خود را به روزه و آداب آن راهنمايى كن و آن بزرگوار چنان كرد.

بار ديگر جبرئيل پيام آورد،خداى عزّ و جلّ فرمود،امت خود را بر حج و آداب آن راهنمايى فرما.رسول خدا صلى اللّه عليه و آله چنان كه مرضىّ خدا بود انجام داد.

بار ديگر جبرئيل به خدمت رسيد،گفت:خدايت فرمان داد ولىّ را بر امّت معرّفى كن همان گونه كه نماز و روز و زكات و حج را بيان كردى،تا حجّت بر آنان تمام شود و عذر و بهانه اى نداشته باشند.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله عرض كرد:خدايا!تو مى دانى قوم و قبيلۀ من قريب العهد به دوران جاهليت هستند و در ميان آنان فخر و مباهات جاهليت هنوز ريشه دارد و اگر چنين كنم شايد نپذيرند و من از اين كار خوف دارم.

و خداى عز و جلّ آيۀ يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ (2) را بر آن حضرت فرو فرستاد

ص: 99

رسول گرامى صلى اللّه عليه و آله چون ضمانت و عصمت از خداوند را دريافت كرد،دست على بن ابى طالب عليه السّلام را گرفته در ميان جمعيت بلند كرد و فرمود:

«يا ايّها النّاس من كنت مولاه فعليّ مولاه،اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصر و اخذل من خذله و احب من احبه و ابغض من ابغضه» اى مردم!هر كه را من مولاى اويم على بن ابى طالب عليه السّلام مولاى اوست.

خدايا!هر كسى او را دوست دارد دوست بدار و هر كسى او را دشمن دارد دشمن بدار،نصرت كننده او را ياور و معين باش و خواركننده او را خوار و ذليل كن و هر كسى على را دوست دارد دوست بدار و آن كه نسبت به او كينه و بغض دارد.او را مبغوض بدار.

(249)كلبى از ابى صالح و او از ابن عباس و جابر بن عبد اللّه نقل مى كند كه اين دو نفر صحابى معروف گفتند:

خداى تعالى به مصطفى صلى اللّه عليه و آله امر فرمود تا على عليه السّلام را به ولايت نصب كند و مردم را از ولايت او با خبر گرداند.

آن حضرت از ترس و خوف اين كه مردم نگويند پسر عمّ خويش را به جانشينى انتخاب و منصوب كرد و همچنين از طعنۀ بى جا و نارواى آنان،اين امر مهم را به تأخير انداخت.تا اين كه خداوند وحى فرستاد: يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ (1) ...در اين هنگام كه در غديرخم بود،مصطفى صلى اللّه عليه و آله برخاست و ولايت مرتضى عليه السّلام را به همگان خبر داد.

(250)عبد اللّه بن عباس پسر عموى پيامبر صلى اللّه عليه و آله و از مفسرين قرآن كريم از زبان آن حضرت نقل مى كند كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله داستان معراج را بيان مى كرد تا رسيد به اين كه خداوند در شب معراج فرمود:

اى برگزيده من!من هيچ نبىّ اى را مبعوث نكردم مگر اين كه برايش وزيرى قرار دادم.تو اى محمد صلى اللّه عليه و آله!رسول من هستى و على عليه السّلام وزير توست.

ص: 100

ابن عباس بيان مى كند:چون رسول اللّه از آسمان فرود آمد،اكراه داشت براى مردم چيزى از اين حديث را نقل كند؛چون مسلمانان را قريب العهد به زمان جاهليت مى دانست و شرايط را مناسب نمى ديد.تا اين كه آيۀ شريفه فَلَعَلَّكَ تارِكٌ بَعْضَ ما يُوحى إِلَيْكَ (1) ...بر آن حضرت نازل شد.

باز هم پيامبر صلى اللّه عليه و آله تحمّل كرد و چيزى آشكار نكرد تا آيۀ شريفه يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ (2) ...نازل شد و تكليف را نهايى كرد.

در اين زمان رسول خدا صلى اللّه عليه و آله به بلال حبشى،موذّن اختصاصى،امر فرمود اذان بگويد تا همۀ مردم در غديرخم جمع شوند.چون همه جمع شدند.رسول خدا صلى اللّه عليه و آله بر بلندى ايستاد و فرمود:

اى مردم!خداى سبحان مرا به رسالت برگزيد و فرمان داد تا على عليه السّلام را به ولايت معرّفى كنم.

امّا در اين كار درنگ كردم،چون خوف داشتم مرا متهم كنيد و ترسيدم در ابلاغ ولايت پسر عمّ خود مرا تكذيب كنيد.

تا اين كه خداى رحمان مرا مورد عتاب قرار داد و ابلاغ ولايت على عليه السّلام را بر من فرمان داد.

و فرمود: يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ (3) سپس دست على عليه السّلام را گرفت در ميان جمعيت حاضر،بلند كرد به گونه اى كه زير بغل هاى او مكشوف شد.آن گاه فرمود:

«ايّها النّاس!اللّه مولاى و انا مولاكم فمن كنت مولاه فعلى مولاه اللّهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصر و اخذل من خذله».

در پايان مراسم معارفه،بر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله،آيۀ شريفۀ اَلْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ (4) نازل شد.

ص: 101

تحريم كرده اند و جماعتى در روز غذا نمى خورند،و بعضى ها نيز خواب را بر خويش ممنوع كرده اند.و طايفه اى همبستر شدن با زنان را تعطيل كردند.بعد از اين سخنان،خداى مهربان آيه لا تُحَرِّمُوا طَيِّباتِ ما أَحَلَّ اللّهُ لَكُمْ (1) را نازل كرد.رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله دستور داد همه حاضر شوند آن گاه فرمود:

ما بال قوم حرّموا النّساء و الطّعام و النّوم،الا انّى انام و اقوم،و افطر و اصوم و انكح النّساء،فمن رغب عنّى فليس منّى.

اين چه كارى است كه انتخاب كرديد.من كه پيامبر شمايم مى خوابم و استراحت مى كنم،هم روزه مى گيرم و هم با زنان ازدواج مى كنم و هر كسى مثل من رفتار نكند از من نيست.

(263)محمد بن فضيل از ابن اذينه در باره فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ (1) گفت؛مؤذّن در آيه شريفه امير المؤمنين على عليه السّلام است.

(265)ابن اذينه از حمران و او از ابى جعفر عليه السّلام در بارۀ آيه فوق بيان كرد:مؤذّن، امير المؤمنين على عليه السّلام است. (2)

(271)عقبة به صهبان گفت از زبير بن عوّام شنيدم مى گفت:سال ها آيه وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ (1) ...را قرائت مى كردم امّا نمى دانستم كه من از جمله مصاديق آن هستم.كه اهل فتنه و آشوب مى شوم.

(272)سفيان از جويبر و او از ضحّاك بن مزاحم در باره آيه شريفۀ وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً (2) مى گويد:اين آيه براى اصحاب نبى صلى اللّه عليه و آله نازل شد و خبر داد كه بعضى بعد از حيات رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فتنه ايجاد مى كنند و چنين هم كردند.

(273)سدىّ از اصحابش نقل مى كند:آيۀ وَ اتَّقُوا فِتْنَةً... (3) به اهل بدر كه در ركاب پيامبر صلى اللّه عليه و آله بودند توصيه مى كند،گرد فتنه نچرخند،امّا فتنه در جنگ جمل ظاهر شد كه همانا بعضى از اهل بدر جزء فتنه گران شدند و جنگ و خونريزى بر ضدّ على عليه السّلام به راه انداختند.

(274)حسن بن دينار از حسن و او از زبير بن عوّام نقل مى كند كه زبير يك بار آيۀ وَ اتَّقُوا فِتْنَةً... (4) تا آخر را در اثناى جنگ جمل قرائت كرد،آن گاه گفت:نمى فهميديم اين كلام خدا براى ما فتنه گران آمده و ما را توصيه به خويشتن دارى كرده است،تا اين كه در جنگ جمل و محاربه با على عليه السّلام فهميديم مورد خطاب كلام خداوند سبحان ما هستيم.

(275)حسن مى گويد زبير بن عوّام گفت:ما همديگر را از فتنه بر حذر مى داشتيم؛امّا نمى دانستيم كدام يك از ما تخلّف مى كند و به دنبال فتنه مى رود.سپس آيه وَ اتَّقُوا فِتْنَةً... (5) را قرائت كرد.

بعضى از همراهانش گفتند:سبحان اللّه،پس تو را چه شد كه جنگ را آغاز مى كنى! زبير گفت:واى بر شما!ما به فتنه آگاهى و بصيرت داريم امّا صبر و شكيبايى نداريم.

(276)شدّاد بن سعيد از غيلان بن جرير و او از مطرف نقل مى كند كه،به زبير گفتم:يا ابا عبد اللّه!شما حقّ خليفه عثمان را تضييع كرديد تا كشته شد.و اكنون خون او را از على عليه السّلام مطالبه مى كنيد.

زبير گفت:ما در عهد رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و ابو بكر و عمر آيه وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ (6) را

ص: 109

قرائت مى كرديم؛امّا نمى دانستيم اهل فتنه ما هستيم.تا اين كه آن واقعه به دست ما اتّفاق افتاد.

(277)ضحّاك نقل مى كند كه ابن عباس در بارۀ اين كلام خدا وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ (1) ...بيان كرد:

خداى سبحان اصحاب محمد صلى اللّه عليه و آله را از مقاتله و جنگ با على بن ابى طالب عليه السّلام بعد از حيات پيامبر بر حذر داشته و منع كرد. (2)امّا آنان به اين آيه عمل نكردند.

(279)سدىّ در مصداق آيه وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً (3) گفت:اهل فتنه،اصحاب جمل بودند كه بر ضدّ امير المؤمنين على عليه السّلام جنگ جمل را به راه انداختند.

(280)ابى عثمان نهدى نقل مى كند:

على عليه السّلام را در جنگ جمل ديدم؛كه آيه وَ إِنْ نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ (4) را تلاوت مى كرد و مى فرمود:

به خدا سوگند،اهل اين آيه از بعد نزول تا به امروز مقاتله و جنگ نكردند،مگر امروز و اين آيه شامل حال آنان مى شود كه به جنگ ما برخاستند.

(281)عثمان بن مؤذّن مى گويد:

يك سال كامل مصاحب امير المؤمنين على عليه السّلام بودم.آن حضرت در طول اين مدت كلامى در دوستى يا بيزارى از سران جمل نفرمود؛مگر اين كه از زبان مبارك آن حضرت مى شنيدم مى گفت:فلان و فلان چه عذرى دارند!آن دو با ميل و رغبت و بدون اكراه بيعت كردند،سپس بدون دليل و تقصيرى پيمان شكستند.به خدا سوگند اهل اين آيه وَ إِنْ نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ (5) قتال نكردند مگر امروز كه در مقابل من ايستادند. (6)ت.

ص: 110

بين مى رفت،در نهايت از رفتن به داخل غار منصرف شدند،و به بالاى كوه شتافتند (1).

(286)عثمان بن جزرى از مقسم نقل مى كند كه ابن عباس در تفسير آيۀ وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا (2) ...گفت:

قريش به مشورت نشستند كه چون سحرگاهان شود،نبى صلى اللّه عليه و آله را سخت مجازات كنند.

اما صبح آن روز،على عليه السّلام را در جاى رسول صلى اللّه عليه و آله ديدند.به تعقيب آن حضرت پرداختند تا به غار رسيدند،چون دهنه غار را تار عنكبوت پوشانده بود،به داخل غار نرفتند و سه روز در كنار آن غار منتظر ماندند.

(287)عبد الرّزاق از پدرش و او از عكرمه در باره كلام خدا وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا (3) ...نقل مى كند.

زمانى كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله و ابو بكر به غار پناه بردند،على عليه السّلام در بستر رسول خدا صلى اللّه عليه و آله خوابيده بود،و مشركين آن شب به حراست و محافظت بيت پيامبر مشغول بودند و هر گاه نگاه مى كردند،و به نظرشان مى رسيد كه او در بستر آرميده است،پس كارى نداشتند و منتظر بودند تا صبح شود؛چون روشنى صبح فرا رسيد،ناگهان با على عليه السّلام مواجه شدند.

پرسيدند:يا على!رفيق و مصاحب تو كجاست؟ على فرمود:نمى دانم،خدا بهتر مى داند! پس با همه امكانات به تعقيب پيامبر صلى اللّه عليه و آله پرداختند؛ولى او را نيافتند.

(288)مجاهد از ابن عباس نقل مى كند:

زمانى كه قريش در دار الندوه براى رهايى از رسول خدا صلى اللّه عليه و آله تجمّع كردند ابليس به شكل شيخ جليل القدرى بر آنان عرضه شد.

سران قريش از همديگر پرسيدند:اين شيخ كيست؟او گفت:شيخى از اهل نجدد.

ص: 112

هستم. چون شنيدم در بارۀ امر مهمّى تصميم مى گيريد به حضور رسيدم.گفتند؛پس داخل شو.

در آن روز اشراف و سران قريش از همۀ قبايل حضور داشتند.و هر قبيله براى رهايى از رسالت مصطفى صلى اللّه عليه و آله و آيين او سخن مى گفت و پيشنهادى مى كرد.

بعضى گفتند:او را زندانى كنيد و به او آب و نان ندهيد تا جان دهد.

ديگرى گفت:او را از شهر و ديار خويش بيرون كنيم تا به هر جا كه مى خواهد برود.

در آن ميان شيخ نجدى(ابليس)برخاست و گفت:به خدا سوگند اين رأى و انديشۀ شما نيكو نيست.مگر حسن كلام و حلاوت گفتار و حسن خلق و منطق نيكو و غلبه بر قلوب مردم را از او نمى بينيد!اگر او را به هر كجا بفرستيد،و به هر سرزمينى تبعيد كنيد،مردم را به خود جذب و پيروان زيادى جمع آورى مى كند،و امور را از دست شما مى ربايد.از اين انديشه درگذريد.

ابو جهل گفت:مرا انديشه و رأى ديگرى است.

قريش گفتند:بيان كن تا بدانيم.

ابو جهل گفت:قبايل ما بسيارند،از هر قبيله جوانى رشيد و چالاك انتخاب مى كنيم و در دست هر يك شمشيرى برنده مى دهيم.

آنان به صورت گروهى بر محمد صلى اللّه عليه و آله يورش آورند و هر كدام يك ضربۀ شمشير بر او زنند تا از دين و آيين او نجات يابيم.

اگر قبايل مختلف در خون او شريك باشند.بنو عبد مناف قادر به جنگ با همه قبايل نيستند.پس به ناچار به خون بها،و ديه راضى مى شوند.

شيخ نجدى(ابليس)گفت:احسنت بر تو!رأى رأى اين مرد است.با وجود اين رأى هيچ تصميمى مطلوب نيست.

پس همۀ قبايل بر اين رأى و انديشه اتّفاق كردند و متفرّق شدند.

ص: 113

در آن هنگام پيك وحى،جبرئيل به حضور پيامبر صلى اللّه عليه و آله آمد و از تصميم خطرناك قريش خبر داد.و گفت يا نبىّ اللّه!امشب در بستر خويش نخواب.

چون شب فرا رسيد.آن جماعت مشرك جوانان خويش را بر طبق عهد و ميثاقى كه بسته بودند در اطراف خانه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرستادند.تا نقشه خود را عملى كنند.

وقتى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله آنان را در گرد خانۀ خويش ديد،به على بن ابى طالب عليه السّلام فرمود:يا على!امشب در بستر من بخواب و اين جامۀ سبز را بر روى خود بينداز تا اين كه هيچ آسيبى به تو نرسد.

و آن جامه اى بود كه نبى صلى اللّه عليه و آله به هنگام خواب بر روى خويش مى انداخت.

تا اينجا پايان روايت است،امّا يونس بن بكير از قول ابن اسحاق اين مطالب را اضافه كرد و گفت:

زمانى پيامبر صلى اللّه عليه و آله على عليه السّلام را در بستر خويش قرار داد،كه آن جماعت نااهل بر در منزل ايستاده بودند در همان هنگام پيامبر صلى اللّه عليه و آله از منزل خارج شد.

حضرت به هنگام خروج مشتى خاك از زمين برداشت و بر سر آنان پاشيد و با خواندن آيات: يس، وَ الْقُرْآنِ الْحَكِيمِ (1) ...تا فَأَغْشَيْناهُمْ فَهُمْ لا يُبْصِرُونَ (2) منزل را ترك كرد.بدون اين كه هيچ كسى آن حضرت را ببيند چون صبح فرا رسيد،خداى تعالى به رسولش اذن خروج از مكّه را داد و آخرين فردى هم كه وارد مدينه شد.على بن ابى طالب عليه السّلام بود،زيرا مصطفى صلى اللّه عليه و آله او را امر فرمود در بسترش بخوابد،و سه روز در مكّه توقّف كند،تا ديون و امانات را مسترد كند،سپس به آن حضرت ملحق شود و او هم چنين كرد.و آيه شريفه در اين خصوص نازل شد و مكر كفّار قريش را بدين وسيله دفع كرد.

ص: 114

محمد صلى اللّه عليه و آله و او از پدرانش تا مى رسد به على بن ابى طالب عليه السّلام كه آن حضرت فرمود:

آيه وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ (1) ...مخصوص ما اهل بيت است و خمس اموال اختصاص به ما دارد.

و خداى سبحان به سبب كرامت و احترام ما،صدقات را براى ما اهل بيت قرار نداد بلكه براى احترام و اكرام ما،چرك و اوساخ دست مسلمين را از ما دفع كرد و به جاى آن خمس را براى ما مقرر فرمود.

(293)عبد اللّه بن عبيد اللّه بن عباس از عكرمة نقل مى كند،كه فاطمه عليها السّلام فرمود:روزى على و عبّاس و اسامة بن زيد در مجلس پدرم،رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله،حضور داشتند.

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود:اى دوستان!هر يك از شما چيزى از من درخواست كند.

عباس گفت:يا رسول اللّه!از شما فلان مقدار مال مى خواهم.

حضرت فرمود:آن مال از آن تو باشد.

من گفتم:پدر جان فدايت شوم،هر چه عموى من عباس تقاضا كرد،به همان اندازه درخواست مى كنم.

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود:يا فاطمه!قبول است.آن مال تو باشد.

اسامة بن زيد گفت:يا رسول اللّه!زمين فلان منطقه را به من برگردان.

حضرت فرمود:برگرداندم،آن مال تو باشد.

آن گاه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله به على عليه السّلام فرمود:يا على!تو نيز چيزى بخواه.على عليه السّلام گفت:يا رسول اللّه!از آن جناب خمس اموال را درخواست مى كنم.

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:خمس از آن تو باشد.

خداى تعالى آيه وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ (2) را نازل كرد.

سپس پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:در باره خمس چنين آيه اى نازل شد.

على عليه السّلام فرمود:خمس از آن من است كه خداوند متعال براى من آن را واجب كرد.

سپس هر چه نيزۀ سالم و نيزه شكسته،را غنيمت گرفته بودند،آوردند،رسول

ص: 116

خدا صلى اللّه عليه و آله 4/5 آنها را نگه داشت و بقيه را به على عليه السّلام واگذار كرد.

(294)عبد الرّحمان بن ابى ليلى مى گويد از امير المؤمنين على عليه السّلام شنيدم فرمود:

روزى به اتّفاق عباس و فاطمه عليها السّلام و زيد بن حارثه در حضور مصطفى صلى اللّه عليه و آله نشسته بوديم.عباس عموى پيامبر صلى اللّه عليه و آله گفت:يا رسول اللّه!سن من بالا رفته و استخوان هايم سست شده است و خرج زندگى ام نيز زياد است.امر فرما تا فلان مقدار از مال و طعام برايم آماده شود.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله خواهش او را اجابت كرده،آنچه خواسته بود برايش مهيا كرد.

سپس فاطمه عليها السّلام گفت:يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله!دستور فرما آنچه براى عمويم عباس در نظر گرفتى؛براى من نيز فراهم شود.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:بلى،اجابت كردم.

زيد بن حارثه گفت:يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله زمينى كه امرار معاش فرزندانم از آن بود و از من گرفتى به من برگردان.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:آن زمين از آن تو باشد.

من عرض كردم يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله!مسئوليّت و توليت تقسيم حقّم را از خمس كه خداوند در كتابش برايم در نظر گرفت در حياتت مشخّص و معيّن فرما تا بعد از شما كسى در اين حقّ با من منازعه نكند.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:چنين خواهم كرد.و سهم مرا از خمس معين فرمود و در زمان حيات آن حضرت سهم مرا به من تحويل دادند.

تا اين كه ابو بكر حكومت را عهده دار شد او نيز سهم مرا به من واگذار كرد.سپس عمر حاكم مسلمين شد،او در آخر عمرش مال زيادى از غنايم به دست آورد.حقّ مرا جدا كرد و برايم فرستاد و گفت:يا على عليه السّلام!اين حق و سهم توست آن را تحويل بگير.

گفتم:با اين سهميه خمس از مردم بى نيازيم،و مسلمين هم به آن نيازمندند.بعد از آن سال هيچ كس حقّم را از خمس غنايم پرداخت نكرد تا اين كه به مقام خود رسيدم و

ص: 117

حكومت و ولايت را عهده دار شدم.عباس عمويم گفت:يا على عليه السّلام!از ما حقّى را گرفتند كه هرگز به ما بر نخواهد گشت.

(295)مجاهد در بارۀ اين كلام خدا فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ.. (1) بيان كرد،لذى القربى اقارب و بستگان نبى صلى اللّه عليه و آله هستند كه گرفتن صدقه براى آنان حلال نيست.

(296)مجاهد در تفسير آيه شريفه بيان مى كند،(ذى القربى)اقارب و فرزندان رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله هستند چون بر نبى صلى اللّه عليه و آله و اهل بيت آن حضرت صدقه حلال و مباح نيست،خداوند خمس را براى آن بزرگواران قرار داد (2).

لا اله الاّ اللّه،محمّد رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله ايّدته بعلى،نصرته بعلى.

خدايى جز اللّه نيست.محمّد صلى اللّه عليه و آله رسول من است،او را به على عليه السّلام تأييد كردم و يارى دادم.

(301)انس بن مالك نقل مى كند:

روزى بر مصطفى صلى اللّه عليه و آله گرسنگى شديد عارض شد.جبرئيل از جانب ربّ جليل به نزد آن حضرت حاضر شد و يك لوزه سبز(چيزى مانند بادام)از بهشت تقديم نبىّ صلى اللّه عليه و آله كرد و گفت:يا رسول اللّه!آن را بگشا.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله آن را گشود،مكتوبى ديد كه روى آن نوشته بود:

«بسم اللّه الرّحمن الرّحيم،لا اله الاّ اللّه،محمّد رسول اللّه ايّدته بعلىّ و نصرته بعلىّ».

به نام مهربان مهربانان،خدايى جز اللّه نيست،محمد رسول من است او را به على عليه السّلام تأييد كردم و نصرت دادم.

(302)جابر بن عبد اللّه انصارى نقل مى كند؛پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:

اى ياران و پيروان من!بدانيد.دو هزار سال قبل از خلقت زمين و آسمان بر در بهشت نوشته بود:

«لا اله الاّ اللّه،محمّد رسول اللّه،ايّدته بعلىّ».

يعنى معبودى غير از اللّه نيست،محمّد رسول خداست من صلى اللّه عليه و آله او را به على تأييد كردم و يارى دادم. (1)

(304)ابى حمزه ثمالى از سعيد بن جبير و او از ابى حمراء نقل مى كند كه مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:

در شب معراج و در سير و سفر آسمان در سمت راست ساق عرش نوشته اى را ديدم كه نوشته بود:ت.

ص: 119

لا اله الاّ اللّه،محمّد رسول اللّه،ايّدته بعلىّ و نصرته به.

هيچ خدايى جز اللّه نيست و محمّد صلى اللّه عليه و آله رسول خداست او را به واسطه على عليه السّلام تأييد كردم و يارى دادم.

مردم با آن اسم ها بيگانه و ناشناس هستند.

عرض كردم؛يا ابن رسول اللّه آن اسم ها كدام است.بيان فرماييد.

فرمود:در آيه وَ أَذانٌ مِنَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ (1) ...به خدا سوگند،على عليه السّلام اذان در روز حج اكبر است.

(308)ابن عباس بيان مى كند؛بين نبىّ صلى اللّه عليه و آله و قبايل عرب عهد و پيمانى وجود داشت.

خداى تعالى به پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمان داد تا همۀ عهد و ميثاق را كنار بگذارد.مگر آن قبايلى كه نمازهاى مكتوب را به جاى مى آورند و زكات مفروض را ادا مى كنند.

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله على عليه السّلام را فراخواند،هفت آيۀ متوالى از اول سوره برائت را به او سپرد و امر فرمود تا در عيد قربان كه روز حج اكبر است.لغو پيمان با قبايل غير مسلمانان را اعلام كند و از ميثاق خود با آنان بيزارى جويد.

على عليه السّلام با شجاعت تمام و عزم راسخ و دلى قوى آيات فوق را در سرزمين منى و در كنار جمره بزرگ براى تمام مردم و قبايل قرائت كرد.

(309)انس بن مالك از خدمتكاران رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله نقل مى كند:

مصطفى صلى اللّه عليه و آله هفت آيه اول سورۀ برائت را به ابو بكر سپرد و او را مأمور كرد تا بر اهل مكه و قبايل اطراف بخواند،چون ابو بكر به ذو الحليفه رسيد؛پيك مصطفى صلى اللّه عليه و آله به او رسيد و او را برگرداند،و سپس آن حضرت فرمود:

لا يذهب به الاّ رجل من اهل بيتى.

بايد فردى از اهل بيت من حامل پيام و اجراكننده فرمان يزدان باشد.

چون ابو بكر اهل بيت رسول صلى اللّه عليه و آله نبود پس على بن ابى طالب عليه السّلام را به سوى مكه اعزام كرد.تا به نحو احسن و اكمل انجام وظيفه كند (2).

(310)انس بن مالك نقل مى كند،مصطفى صلى اللّه عليه و آله ابو بكر صدّيق را با آيات برائت عازم مكّه كرد،بعد از اين كه مسافتى را طى كرده او را فرا خواند،و فرمود:

«لا ينبغى ان يبلّغت.

ص: 121

هذا الاّ رجل من اهلى» .

سزاوار و شايسته است كه اين ابلاغيه به دست شخصى از اهل بيت من انجام پذيرد.

آن گاه على بن ابى طالب عليه السّلام را احضار فرمود،و آيات برائت را به او سپرد و به جانب مكه روانه كرد.

(312)سماك بن حرب از انس بن مالك روايت مى كند؛رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله ابو بكر را براى قرائت آيات اوّل سورۀ برائت به جانب مكّه اعزام كرد.بعد از چندى على عليه السّلام را احضار و او را براى ابلاغ آيات فوق به مكه مأمور كرد و فرمود:

«لا يبلّغها الا رجل من اهلى»؛ تبليغ آيات سوره برائت صورت نمى گيرد مگر توسط فردى از اهل بيت من (1).

(315)سماك بن حرب از انس بن مالك نقل مى كند:

مصطفى صلى اللّه عليه و آله،اول ابو بكر را براى ابلاغ آيات برائت،به جانب مكّه اعزام كرد،سپس او را فرا خواند و آيات را از او گرفته به على عليه السّلام واگذار كرد تا در جمع مشركين و قبايل اطراف مكه در سرزمين منى قرائت كند.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:

«لا يؤدّى عنّى الاّ انا او رجل من اهل بيتى».

(319)سماك از حنش(جيش)و او از على عليه السّلام حكايت اعزام به مكّه و قرائت آيات برائت را چنين روايت كرده است كه على عليه السّلام فرمود:به نبى صلى اللّه عليه و آله گفتم يا رسول اللّه!من از نظر سن و ايراد خطبه مناسب اين مأموريت بزرگ نيستم.فرد ديگرى را مأمور اين كار نماييد.

آن بزرگوار فرمود:يا على!به ناچار تو يا من بايد اين سفر را انتخاب كنيم و اين مأموريت مهم را انجام دهيم.

عرض كردم:اگر چنين باشد،به خدمتگزارى آماده ام و مرا براى اين سفر بفرست.

نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:به سوى مكّه حركت كن،خداى سبحان زبانت را محكم و قلبت راد.

ص: 122

آرام كند و تو را هادى باشد.

سپس دستش را بر دهانم گذاشت و گفت:برخيز،به جانب مكه برو و آيات برائت را براى مشركين و مردم بخوان.

(320)عامر شعبى روايت كرد،امير المؤمنين على عليه السّلام فرمود:

زمانى كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله مرا در موسم حج براى ابلاغ آيات برائت فرستاد.در روز حج اكبر بپا خاستم و گفتم:اى مردم!آگاه باشيد،بعد از امسال هيچ مشركى حق انجام دادن مراسم حج را ندارد.و هيچ كسى مجاز به طواف عريان نيست.اى مردم!بدانيد، غير از مسلمانان كسى داخل بهشت نمى شود.

آنان كه قبلاً با محمد صلى اللّه عليه و آله پيمان بستند،ميثاقشان تا پايان مدّت،معتبر است.آگاه باشيد،« أَنَّ اللّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَ رَسُولُهُ (1) »يعنى خدا و رسول صلى اللّه عليه و آله از مشركين بيزارند (2).

(322)ابن عباس داستان ابلاغ آيات برائت را اين گونه بيان مى كند:

نبىّ صلى اللّه عليه و آله ابو بكر را به جانب مكّه فرستاد و امر فرمود تا آيات برائت را براى آنان بيان و ابلاغ كند،سپس على عليه السّلام را به دنبال او اعزام كرد.

زمانى كه ابو بكر در مسير راه صداى نعرۀ شتر رسول اللّه را شنيد،گمان كرد،آن حضرت از پشت سر مى آيد چون شتر سوار نزديك شد،ديد على عليه السّلام است.

آن حضرت نامه رسول اللّه و آيات برائت را از ابو بكر گرفت،هر دو به سوى مكّه رهسپار شدند،ابو بكر در مراسم حج شركت كرد و على بن ابى طالب عليه السّلام آيات برائت را با صداى رسا در ايام تشريق در سرزمين منى به سمع قبايل عرب رسانيد و به آنان گفت:

اى مردم!رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله از هر مشركى اعلام برائت مى كند؛پس چهار ماه مهلت داريد تا تكليف خود را مشخّص كنيد و از شرك و كفر رهايى يابيد.ت.

ص: 123

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله مى فرمايد؛هيچ كسى حق ندارد،عريان به طواف بيت اللّه بپردازد و بدانيد سعى و تلاش شما ضايع است،و به جز مؤمن به خدا و پيامبر صلى اللّه عليه و آله احدى وارد بهشت نمى شود.

(323)مصعب بن سعد از پدرش سعد چنين نقل مى كند:

نبىّ صلى اللّه عليه و آله ابو بكر را با آيات برائت به سوى مكّه فرستاد،چون او به ضجنان رسيد، على عليه السّلام را در پى وى فرستاد،ابو بكر وقتى صداى شتر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله را شنيد،گمان كرد،آن حضرت به جانب مكّه مى آيد.چون نزديك شد.على عليه السّلام را مشاهده كرد.

على عليه السّلام آيات سوره برائت را از ابو بكر گرفت،و به مكه رفت و براى مشركين خواند.

(324)ابو هريرة يا ابو سعيد خدرى،يكى از اين دو نقل كرده است كه در ابتدا رسول خدا صلى اللّه عليه و آله،ابو بكر را براى قرائت آيات برائت به جانب مكّه اعزام كرد،وقتى او به ضجنان رسيد،از پشت سر صداى ناقه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله را شنيد،گمان كرد آن حضرت است.چون نزديك شد على عليه السّلام را ديد كه بر شتر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله نشسته است و به طرف مكّه مى آيد.

ابو بكر پرسيد:چه خبر جديد دارى؟ على عليه السّلام فرمود:خير است؛رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمان داد تا آيات برائت را من در بين مشركين بخوانم،و تو فقط در مراسم حج شركت كنى.

پس هر دو به جانب مكه روان شدند و هر يك طبق دستور نبىّ صلى اللّه عليه و آله وظيفه خود را بپايان بردند،چون برگشتند و به خدمت رسول صلى اللّه عليه و آله رسيدند.ابو بكر پرسيد:چه اتفاقى افتاد كه سلب مأموريت شدم؟ پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:تو براى ما خير هستى،و مصاحب در غار و مصاحب من در حوض كوثر هستى؛امّا

«انّه لا يبلّغ عنّى غيرى او رجل منّى».

چون اين مأموريت و ابلاغ آن،كار فوق العاده اى بود،بايد يا خودم شخصاً

ص: 124

عهده دار آن مى شدم يا مردى از اهل بيت من آن را انجام مى داد.

(325)ابى سعيد و ابى هريرة مى گويند:

نبى صلى اللّه عليه و آله ابو بكر را با آيات برائت به مكّه اعزام كرد،او در ضجنان صداى نعره شتر مصطفى صلى اللّه عليه و آله را شنيد،چون نگاه كرد،على عليه السّلام را ديد كه بر شتر سوار است.پرسيد:چه شده است؟ على عليه السّلام گفت:خير است،جاى نگرانى نيست.رسول خدا صلى اللّه عليه و آله مرا براى اعلام برائت فرستاد.

ابو بكر از نيمه راه برگشت به حضور پيامبر رسيد،پرسيد:يا رسول اللّه!چه خبر شده است؟پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:خير است.تو رفيق من در غار بودى و مصاحب من در حوض كوثر هستى،امّا اين مأموريت با عظمت را بايد يا خود يا شخصى از خودم انجام مى داد.و تو خودى نيستى.

(326)جابر بن عبد اللّه انصارى نقل كرد:

نبىّ صلى اللّه عليه و آله بعد از مراجعت از حجّ عمره،ابو بكر را به سوى مكّه فرستاد.ما همراه او بوديم در وادى عرج در وقت نماز صبح صداى نعره شتر رسول صلى اللّه عليه و آله را شنيديم گمان كرديم رسول خدا صلى اللّه عليه و آله به سوى ما مى آيد،چون شتر نزديك شد،على عليه السّلام روى آن شتر سوار بود.

ابو بكر پرسيد:يا على!آيا اميرى يا رسولى؟ على عليه السّلام فرمود:رسولم؛مصطفى صلى اللّه عليه و آله مرا براى ابلاغ و قرائت آيات برائت به مكّه فرستاده است.

آن دو به مكه رفتند،روز قبل از ترويه،ابو بكر برخاست و در ميان جمعيت ايستاد و خطبه اى خواند،و از اعمال حج و مناسك آن سخن گفت.سپس على بن ابى طالب عليه السّلام بپاخاست و آيات اوّل سوره برائت را با صدايى رسا براى آن جماعت مشرك قرائت فرمود.

ص: 125

همچنين در روز عرفه و روز عيد قربان و روز كوچ كردن در بين جمعيت ايستاد و آيات برائت را براى مشركين خواند.

(327)ابن عباس از مفسرين و از اصحاب رسول اللّه و از ياران على عليه السّلام نقل مى كند كه مصطفى صلى اللّه عليه و آله ابو بكر را فراخواند و آيات اول سوره برائت را به او سپرد و فرمان داد تا آن آيات را براى مردم شركت كننده در مراسم حج قرائت كند،ابو بكر به قصد مكّه به راه افتاد و بعد از طى مسافتى،جبرئيل به خدمت پيامبر صلى اللّه عليه و آله رسيد و گفت:

«انّه لا يؤدّى عنك الاّ انت او علىّ».

يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله!اين كار را بايد يا خود يا على عليه السّلام به پايان برسانيد و از ديگرى پذيرفته نيست.

بلافاصله رسول خدا صلى اللّه عليه و آله على عليه السّلام را به دنبال ابو بكر براى اعلام برائت به سوى مكّه اعزام كرد.ابو بكر در بين راه صداى نعره شتر نبىّ صلى اللّه عليه و آله را شنيد،چون نگاه كرد على عليه السّلام را بر شتر آن حضرت ديد.سؤال كرد؛يا على عليه السّلام!در پشت سرت چه خبر است؟آيا چيزى در بارۀ من نازل شد؟ على عليه السّلام فرمود:خير،نگران نباش،و ليكن رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرموده است كه آيات برائت را به من واگذار كنى،چون اعلام برائت كار تو نيست و پيامبر فرمود:

«لا يؤدّى عنّى الاّ انا او علىّ» .

على عليه السّلام آن آيات را گرفت و در موسم حج شركت كرد و با شجاعت و صلابت در ميان مشركين ايستاد و چندين بار و در روزهاى متوالى آن آيات را قرائت كرد.

ص: 126

مسئوليّت سقايت و آب دادن حاجيان را به عهده داشت و شيبه هم پرده دارى بيت اللّه را عهده دار بود.

روزى عبّاس به جهت داشتن منصب سقّايى حاجيان به على عليه السّلام فخر فروخت و گفت:يا على عليه السّلام!فضيلت من از تو بيشتر است؛چون ساقى حاجيان هستم.على عليه السّلام فرمود:برترى و تفضيل از آن من است.

چون كلام آن دو بالا گرفت.خداى بزرگ،آيۀ أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ... (1) را نازل فرمود تا مشخّص شود كدام برترند.

(334)حسن از مفسرين قرآن چنين نقل مى كند:

آيۀ أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ (2) در مورد على عليه السّلام و عبّاس و شيبة بن عثمان هنگامى كه با هم احتجاج مى كردند،نازل شد.

(335)سدىّ از قول اصحاب و ياران خودش در مورد كلام خدا أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ (3) حكايت مى كند.

على عليه السّلام و عبّاس و شيبه،هر يك به اعمال خود افتخار مى كردند و خود را از ديگرى برتر مى دانستند.

عبّاس عموى پيامبر صلى اللّه عليه و آله گفت:چون ساقى حاجيان هستم از شما بالاتر و برترم.

على عليه السّلام فرمود:با مصطفى صلى اللّه عليه و آله هجرت كردم،در كنارش مجاهدت نمودم،بنا بر اين برترى و تفضيل از آن من است.

شيبه گفت:عمران و آبادى مسجد خدا با من است؛چون مسجد را فضيلت بسيار است،عامر مسجد را نيز فضيلت بى كران است.

خداوند متعال با نزول آيۀ أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ (4) ...برترى على عليه السّلام و تفصيل او را بر آن دو نفر اعلام فرمود.

(336)ابن عباس در شأن نزول آيۀ أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ... (5) بيان مى كند.

عبّاس بن عبد المطلب خود را از على عليه السّلام برتر مى دانست او به على عليه السّلام گفت:يا

ص: 128

على! من عمّ رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و ساقى حاجيان هستم؛با اين دو خصيصه از تو برترم.

شيبه نيز گفت:من عمارت و تعمير مسجد الحرام را به عهده دارم و برترى از آن من است.على عليه السّلام بعد از شنيدن سخنان آن دو گفت:من از هر دوى شما برترم.چون هم مهاجر الى اللّه و هم مجاهد فِي سَبِيلِ اللّهِ (1) هستم.

بعد از اين مقال آيه أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ (2) نازل شد،يعنى آيا عباس كه طبق آيۀ شريفۀ سقاية حاجيان را به عهده داشت و شيبة كه طبق آيۀ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ (3) عمارت مسجد الحرام را به عهده دارد كَمَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ... (4) مثل على عليه السّلام هستند؟!هرگز چنين نيست،بلكه على عليه السّلام بر آن دو برترى كامل دارد.

(337)انس بن مالك روايت كرده است:

روزى عباس بن عبد المطلب و شيبه كنار هم نشسته بودند و بر شغل و مسئوليّت خويش فخر مى فروختند و افتخار مى كردند،در آن هنگام كه على عليه السّلام از كنارشان عبور كرد،عباس گفت:اى فرزند برادرم!توقّف فرما.

على عليه السّلام ايستاد،عباس گفت:شيبه بر من فخر مى فروشد و گمان مى كند شريف تر و برتر از من است.

على عليه السّلام فرمود:شما چه مى گويى؟ عباس گفت:من مى گويم چون عموى پيامبر صلى اللّه عليه و آله و وصىّ پدرش و ساقى حاجيان هستم از او برترم.

سپس على عليه السّلام به شيبة گفت:تو چه مى گويى و دليلت چيست؟ شيبه گفت:من برترم،چون امين خدا بر بيت او هستم و عمارت آن را عهده دارم.

على عليه السّلام فرمود:آيا راضى مى شويد من افتخارات خود را بيان كنم؟ آن دو گفتند:بلى يا على!بيان فرما.

على عليه السّلام فرمود:من از هر دوى شما برتر و فضيلتم بيشتر است.

چون نخستين ايمان آورنده و مهاجر همراه رسول اللّه و مجاهد فِي سَبِيلِ اللّهِ (5) هستم.

ص: 129

سپس هر سه به خدمت مصطفى صلى اللّه عليه و آله رفتند تا فرد برتر را معرّفى فرمايد.

چون هر يك افتخارات خود را بيان كردند؛آن حضرت سخنى نفرمود و به منزل خويش رفت.

بعد از چند روز پيك وحى آيه اى را تقديم رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله كرد.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله آن سه تن را احضار و آيۀ أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ (1) تا ده آيه بعدى را براى آنان قرائت فرمود و برترى على عليه السّلام را بر آنان به ثبت رسانيد.

(338)عثمان بن سليمان از ابن بريدة و او از پدرش نقل كرده است:

در مجلسى،شيبة و عباس بن عبد المطلب به يك ديگر تفاخر مى كردند،از على عليه السّلام كه از كنار آنان مى گذشت،پرسيد:به چه چيزى با يك ديگر تفاخر مى كنيد؟ عبّاس گفت:فضيلتى كه به من داده شده به احدى عنايت نشده است.

على عليه السّلام پرسيد:چه موهبتى نصيب تو شده است؟ گفت:ساقى حاجيان در موسم حج هستم.

على عليه السّلام رو به شيبة كرد و گفت:اى شيبة تو چه فضيلت و موهبتى دارى؟ شيبه گفت:عمارت مسجد الحرام با من است و اين فضيلتى عظيم است.

على عليه السّلام فرمود:اى شيخين!مرا فضيلتى است كه شرم دارم آن را بيان كنم.

آن دو گفتند:آن فضيلت چيست؟بيان كن! على عليه السّلام فرمود:فضيلت من آن است كه شمشير بر پشت گردن شما دو نفر گذاشتم تا به خدا و رسولش صلى اللّه عليه و آله ايمان آورديد.

عبّاس از سخن على عليه السّلام دلتنگ و ناراحت شد و با همان عصبانيت به حضور پيامبر رفت.

آن حضرت پرسيد:اى عبّاس!چه حادثه اى تو را ملول كرده است.

عباس گفت:آيا نمى بينى طفلى خود را بر ما مقدّم مى دارد؟ رسول خدا صلى اللّه عليه و آله پرسيد:آن طفل كيست؟

ص: 130

عباس گفت:على بن ابى طالب عليه السّلام.

پيامبر على عليه السّلام را فرا خواند و گفت:چرا عمويت عباس را ناراحت و دلتنگ كردى؟ على عليه السّلام گفت:يا رسول اللّه!او از حرف حق ناراحت شد.مى خواهد راضى باشد يا غضبناك شود.

در همان اثنا جبرئيل نازل شد و گفت:يا رسول اللّه!خداى سبحان بر تو سلام رسانيد.و فرمود:اين آيه را براى آنان قرائت كن.

أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِي سَبِيلِ اللّهِ لا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللّهِ (1) .

عباس چون اين آيه را استماع كرد؛سه بار گفت؛راضى شدم و فهميدم على بن ابى طالب عليه السّلام را برترى و فضيلتى بسيار است. (2)

حكم بن عتيبة نقل مى كند:

آيه شريفه ثُمَّ أَنْزَلَ اللّهُ سَكِينَتَهُ عَلى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ (1) بى شك براى چهار تن از ثابت قدمان جنگ حنين نازل شد و على بن ابى طالب عليه السّلام مقاوم ترين آن چهار تن است.

روزى حسن بن على عليه السّلام ابتدا حمد و ثناى خدا به جا آورد و سپس آيۀ شريفۀ اَلسّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ... (1) را قرائت فرمود و گفت:همان طور كه براى سابقين در اسلام و مسلمانى فضيلت و اعتبارى است براى پدرم،على بن ابى طالب عليه السّلام فضيلتى بالاتر از سابقه داران است زيرا كه او اولين آنان است.

(346)ابن عبّاس در شأن نزول آيۀ اَلسّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ... (2) مى گويد؛اين كلام ربّانى در تحسين و تمجيد على بن ابى طالب عليه السّلام نازل شد.كه در ايمان به خدا و رسول از همه مردم سبقت گرفته بود و به طرف دو قبله نماز گزارد و دو بار بيعت نمود و دو بار مهاجرت كرد.

(347)عمر بن ابى سلمة از پدرش نقل مى كند،كه اسامة بن زيد گفته است؛روزى على عليه السّلام و عبّاس عموى پيامبر صلى اللّه عليه و آله پشت در خانه پيامبر بودند و اجازه ورود مى خواستند،پيامبر صلى اللّه عليه و آله به من فرمود:آيا مى دانى براى چه چيزى مى آيند.عرض كردم.

خير يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله.

حضرت فرمود:امّا من مى دانم برو در را باز كن.هنگامى كه آن دو وارد مجلس شدند.

على عليه السّلام پرسيد:يا رسول اللّه!محبوب ترين فرد از اهل بيت شما كيست؟ حضرت فرمود:فاطمه عليها السّلام على عليه السّلام گفت:منظورم از مردان است.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:

من أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِ (3) .

على عليه السّلام گفت:سپس چه كسى است؟ پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:تو يا على عليه السّلام! عبّاس عموى پيامبر صلى اللّه عليه و آله زبان به اعتراض گشود و گفت:يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله!عمويت را آخرين نفر قرار دادى! پيامبر فرمود:على عليه السّلام با هجرت از تو سبقت گرفت.

ص: 133

(348)عمر بن ابى سلمه از پدرش روايت كرد كه اسامة بن زيد حكايت كرد:

روزى داخل مسجد شده با على عليه السّلام و عباس روبرو شدم.آن دو گفتند؛اى زيد!از رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله اجازه ملاقات بگير.

به خدمت پيامبر صلى اللّه عليه و آله رسيدم و عرض كردم؛يا رسول اللّه!على عليه السّلام و عباس پشت در منزل اند و اجازۀ ملاقات مى خواهند.

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:حاجت شان چيست و چه كارى دارند؟ گفتم:يا رسول اللّه!نمى دانم چه كارى دارند.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:راست مى گويى،امّا من مى دانم چه مى خواهند.اجازه بده داخل شوند.

چون داخل شدند در كنار آن حضرت نشستند.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:چه مطلبى شما را به اين جا آورد؟ على عليه السّلام گفت:يا رسول اللّه!آمديم تا بپرسيم،محبوب ترين اهل بيت شما كيست؟ پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:دخترم فاطمه عليها السّلام.

على عليه السّلام گفت:بعد از فاطمه عليها السّلام چه كسى محبوب تر است؟.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:

من أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِ (1) .

على عليه السّلام پرسيد:سپس چه كسى محبوب تر است.

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود:تو يا على! عبّاس گفت:يا رسول اللّه!عمويت!را آخرين نفر قرار دادى! پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:اى عباس بن عبد المطلب!على عليه السّلام از تو به جهاتى برترى دارد كه از جمله آنها سبقت او در هجرت است.

ص: 134

چنين گفت:

«اتَّقُوا اللّهَ» (1) يعنى خداى بزرگ به همه اصحاب محمد صلى اللّه عليه و آله فرمان داد،تقوا پيشه كنند وَ كُونُوا مَعَ الصّادِقِينَ (2) يعنى هميشه با محمد صلى اللّه عليه و آله و اهل بيتش باشند و از آنان هرگز جدا نشوند.

صادر كرد.

شخص محكوم،لب به اعتراض گشود و گفت:

اين كيست كه بين ما قضاوت كند.من قضاوت او را قبول ندارم.

عمر از اين سخن ناراحت شد،و گريبان او را سخت گرفت و گفت:واى بر تو!چه مى دانى اين مرد كيست،او على بن ابى طالب عليه السّلام است.«هذا مولاى و مولى كلّ مؤمن فمن لم يكن مولاه فليس بمؤمن»اين آقا مولاى من و مولاى هر مؤمنى است.هر كسى على عليه السّلام مولايش نباشد مؤمن نيست!!

سپس آيه شريفه أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (1) را قرائت فرمود.

حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله جماعتى از اصحاب نزديك و صميمى را براى مشورت فرا خواند كه از جمله آنان من بودم.ما نمى دانستيم به نبى صلى اللّه عليه و آله چه جوابى بدهيم در آن ميان پيامبر صلى اللّه عليه و آله گريان شد.جبرئيل گفت:اى رسول خدا!آيا از فرمان خداى عزّ و جلّ جزع و بى تابى مى كنى؟ رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود:هرگز اين چنين نيست؛بلكه پروردگار من آگاه است،و مى داند از قبايل قريش چه مشكلاتى را تحمّل كردم.آنان رسالت و نبوّت مرا نپذيرفتند تا خدايم مرا امر به جهاد و جنگ با آنان كرد و با سربازانى از آسمان مرا نصرت داد تا از ترس شمشير اقرار به رسالتم كردند،اكنون چگونه اقرار و اعتراف به ولايت على عليه السّلام مى كنند؟! جبرئيل به آسمان رفت و سپس بازگشت و آيۀ فَلَعَلَّكَ تارِكٌ بَعْضَ ما يُوحى إِلَيْكَ وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ (1) را قرائت كرد.

(369)محمد بن عمر از عبادة حديثى را از جعفر بن محمد عليه السّلام نقل كرد كه او از پدر بزرگوارش چنين نقل كرده كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:

از پروردگارم درخواست كردم تا بر اخلاص قلب على عليه السّلام بيفزايد،و پشتيبان و مددكار او در هر ناملايمات باشد.

خداوند منّان بر من منّت گذاشت و اين خواهش مرا اجابت فرمود.

مرد جاهلى چون اين سخن را شنيد گفت اگر محمد صلى اللّه عليه و آله يك صاع خرما از خدايش طلب مى كرد،بهتر و نيكوتر بود.

چون اين خبر به نبىّ صلى اللّه عليه و آله رسيد،دلتنگ شد.

بلافاصله جبرئيل،آيۀ فَلَعَلَّكَ تارِكٌ بَعْضَ ما يُوحى إِلَيْكَ وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ (2) را بر پيامبر صلى اللّه عليه و آله قرائت كرد و به حضرت تسكين خاطر داد.

(370)حاكم حسكانى مى گويد در تفسير عتيق روايتى را از طريق جابر بن يزيد از ابى جعفر محمّد بن علىّ عليه السّلام ديدم،آن روايت چنين بود.

ص: 141

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود:از خداى خويش برادرى و دوستى على بن ابى طالب عليه السّلام را خواسته بودم.پروردگارم همان دم،آنچه را خواسته بودم اجابت فرمود.

مردى از قريش چون دعاى مرا در حق على عليه السّلام شنيد گفت:

به خدا سوگند يك صاع خرما در نزد ما بهتر است.از آنچه محمد صلى اللّه عليه و آله از خداى خويش خواسته است.

چون سخن آن مرد قريشى به پيامبر صلى اللّه عليه و آله رسيد،بر او سخت گران آمد و دلتنگ شد.

خداى سبحان آيۀ فَلَعَلَّكَ تارِكٌ بَعْضَ ما يُوحى إِلَيْكَ وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ (1) ...را براى تسكين و شاد كردن آن حضرت فرستاد.

(371)ابى جارود از ابو جعفر عليه السّلام حديثى را از پيامبر صلى اللّه عليه و آله نقل كرده است كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:

«سالت ربّى مواخاة علىّ و موازرته و اخلاص قلبه و نصيحته فاعطانى» از خداى خويش برادرى على و پشتيبانى او و اخلاص قلبش و نصيحتش را درخواست كردم،پس آنچه از پروردگار خواستم به من عطا فرمود.

مردى از قريش چون اين سخن را شنيد گفت:عجب دارم از محمد صلى اللّه عليه و آله كه چنين دعاهايى مى كند،و اللّه يك صاع خرما در نزد ما محبوب تر از آنچه او خواسته است.

اى مردم!پس چرا محمد صلى اللّه عليه و آله دعا نكرد تا فرشته و ملكى او را در مقابل دشمنانش يارى دهد.يا طلا و نقره طلب نكرد تا با آن قوى شود و بر دشمنانش غالب گردد.

چون اين سخنان بيهوده به گوش رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله رسيد،ملول و غمگين شد.

و آن گاه خداى سبحان،آيۀ فَلَعَلَّكَ تارِكٌ بَعْضَ ما يُوحى إِلَيْكَ (2) ...تا آخر آيه را بر آن بزرگوار نازل فرمود.

با شنيدن آيه شريفه قلب مبارك مصطفى صلى اللّه عليه و آله تسلّى يافت و شاد شد.

ص: 142

احدى با تو در آن شريك نباشد؟ امير المؤمنين على عليه السّلام فرمود:آيا آيۀ شريفۀ أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ (1) را قرائت كردى؟ بدان،طبق اين كلام خدا،نبىّ صلى اللّه عليه و آله بيّنه پروردگار بر آدميان است و من شاهد او هستم.

(378)جابر جعفى از طريق عبد اللّه بن نجىّ نقل كرده است كه امير المؤمنين على عليه السّلام فرمود:

اى مردم!من نه گمراه شدم و نه موجب گمراهى كسى را فراهم كردم.هرگز عهدى كه از من گرفته شد فراموش نكردم.من بر بيّنه اى كه خداى تعالى آن را بر نبىّ صلى اللّه عليه و آله قرار داد هستم.و بدانيد من بر طريق واضح و صراط بيّن هستم.

(379)عبد اللّه بن نجىّ گفت از على عليه السّلام شنيدم،فرمود:و اللّه،تا به حال نه دروغ گفتم و نه دروغ شنيدم،هرگز در شبهه نيفتادم و هيچ گاه نسيان و فراموشى بر من عارض نشد.

بدانيد من بيّنه اى هستم كه خداى تعالى براى نبى صلى اللّه عليه و آله بيان فرمود.من بر طريق آشكار و صراط مبين هستم. (2)

(381)از ابن عبّاس مفسّر مشهور در باره قول خداى تعالى أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ (3) ...سؤال شد.

ابن عبّاس در پاسخ گفت:مصطفى صلى اللّه عليه و آله بيّنه خداى بزرگ بر بندگان است.و على عليه السّلام شاهد بر آن است.

(382)كلبى از ابى صالح روايت كرد،ابن عباس در توضيح آيه شريفه أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ (4) گفت:

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله بيّنه پروردگار است و على عليه السّلام شاهد از طرف اوست.د.

ص: 144

(383)انس بن مالك در باره كلام خداى تعالى أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ (1) چنين توضيح مى دهد كه منظور از بيّنه،رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله است و منظور از شاهد در يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ (2) ،على بن ابى طالب عليه السّلام است.

به خدا سوگند كه على عليه السّلام زبان گوياى نبىّ صلى اللّه عليه و آله در فسخ پيمان با مشركين مكه بود كه آيات برائت را با شهامت و صلابت تمام در مراسم حج بر مشركين قرائت فرمود.

(384)حبيب بن يسار حديثى را نقل كرد كه زاذان از هم عصران على عليه السّلام گفته است:

امير المؤمنين على عليه السّلام فرمود:

«لو ثنيت لى الوسادة فجلست عليها لحكمت بين اهل التوراة بتوراتهم و بين اهل الانجيل بانجيلهم و بين اهل الزّبور بزبورهم و بين اهل الفرقان بفرقانهم بقضاء يزهر يصعد الى اللّه...».

اگر كرسى برايم گذاشته شود تا بر آن بنشينم و براى خلايق حكم كنم.مى توانم در بين اهل تورات طبق قانون تورات و در ميان پيروان انجيل به كتاب انجيل و در بين طرفداران زبور به كتاب زبور و در بين پيروان فرقان به قرآن قضاوت و حكم كنم.

به خدا سوگند،هر آيه اى كه در شب يا روز در بيابان يا كوه،در خشكى يا دريا نازل شده است،به اندازه اى در بارۀ آن آيات مرا علم و عرفان است كه مى دانم در چه روز و ساعت و در شأن چه كسى نازل شده است.هيچ مرد قريشى نيست مگر اين كه در كتاب خدا جايگاه او را كه در نار يا نور است مشخّص كرده است.

در اين ميان مردى برخاست و پرسيد:يا امير المؤمنين!چه آيه اى در شأن تو نازل شده است؟ على عليه السّلام فرمود:آيۀ أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ (3) را حتماً قرائت كردى؟ بدان محمد صلى اللّه عليه و آله بيّنه خداى سبحان است.و من شاهد از طرف او و پيروى كننده حكمت و آثار او هستم.

(385)حديث قبلى از طريق ابو جارود چنين نقل شده است،كه على عليه السّلام فرمود:اگر به

ص: 145

قضاوت بين خلايق بنشينم،بين اهل انجيل به انجيل و بين اهل تورات به تورات و بين اهل زبور به زبور و بين امت محمد صلى اللّه عليه و آله به قرآن قضاوت مى كنم به گونه اى كه ذره اى خطا نداشته باشد.

مردى از ميان جمعيت برخاست و گفت:يا على عليه السّلام!چه آيه اى در شأن تو نازل شده است.

امير المؤمنين على عليه السّلام فرمود:آيه أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ (1) در شأن من و مصطفى صلى اللّه عليه و آله نازل شد كه رسول خدا بيّنۀ خداى سبحان است و من شاهد از جانب مصطفى صلى اللّه عليه و آله هستم.

(386)باز از ابو جارود از حبيب بن يسار و او از زاذان دو روايت قبلى را از طريق راويان ديگرى اين گونه نقل كرده است.

روزى على عليه السّلام فرمود:اگر بخواهم بين ملل مختلف و اديان متعدد بر طبق كتاب آسمانى آنان حكم كنم،قادرم چنين كنم.

حتى در مورد كلام ربّانى و آيات قرآنى مى توانم بگويم كدام آيه در شب يا روز و چه آيه اى در دشت يا دمن و كدام آيه در دريا يا خشكى نازل شده است.

حتى مرا معرفت آن گونه است كه شأن نزول همه آيات را مى توانم بيان كنم.

خداى تعالى مرا تا آن جا علم عنايت فرمود كه بتوانم بگويم مردان و زنان قريش بر طبق كدام آيات به بهشت يا جهنّم سوق داده مى شوند.

چون سخن بدين جا رسيد مردى از آن ميان برخاست و گفت:

يا امير المؤمنين!كدام آيه در حقّ شما نازل شده است؟ على عليه السّلام فرمود:در آيه أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ (2) مصطفى صلى اللّه عليه و آله بيّنه الهى است و من شاهد از طرف مصطفى صلى اللّه عليه و آله هستم.

(387)ابن عبّاس در توضيح آيه شريفه فوق مى گويد:

وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ (3) شاهد در اين آيه فقط على بن ابى طالب عليه السّلام است.

ص: 146

امير المؤمنين على عليه السّلام نازل شد.اگر اين آيه نازل نمى شد،شفاعت جدّم شامل هيچ كسى نمى شد.

(391)احمد بن محمد بن ابى نصر از ثعلبة بن ميمون نقل مى كند كه نجم مى گويد:از ابى جعفر عليه السّلام در تفسير آيه قُلْ هذِهِ سَبِيلِي (1) ... وَ مَنِ اتَّبَعَنِي (2) سؤال كردم.آن بزرگوار فرمود: (مَنِ اتَّبَعَنِي) (3) يعنى هر كسى از على عليه السّلام اطاعت و متابعت كند. (4)

(393)سلم الحذّاء از زيد بن على عليه السّلام نقل كرد كه از مصطفى صلى اللّه عليه و آله شنيدم،در تفسير آيۀ قُلْ هذِهِ سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَى اللّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي (5) فرمود:من و اهل بيتم مصداق اين آيه شريفه هستيم كه يكى پس از ديگرى امامت را به عهده مى گيرند و شما را به سبيل اللّه فرا مى خوانيم.

(394)از ابان بن تغلب نقل شده است كه جعفر بن محمد صلى اللّه عليه و آله در تفسير آيه أَدْعُوا إِلَى اللّهِ عَلى بَصِيرَةٍ (6) فرمود:

به خدا سوگند منظور از آيه،ولايت ما اهل بيت مصطفى صلى اللّه عليه و آله است كه جز گمراهان و ضالّين كسى ولايت ما را منكر نمى شود.

و على عليه السّلام را جز ضالّين و گمراهان كسى عيب جويى نمى كند.

(395)جابر بن عبد اللّه الانصارى صحابى معروف پيامبر صلى اللّه عليه و آله گفت:در حضور مصطفى صلى اللّه عليه و آله بودم،ديدم آن حضرت به امير المؤمنين على عليه السّلام رو كرد و فرمود:

«يا على!النّاس من شجرة شتّى و انا و انت من شجرة واحدة.» يا على!مردم از درختان پراكنده و مختلف اند امّا من و تو از شجرۀ واحد هستيم.

سپس مصطفى صلى اللّه عليه و آله آيه وَ جَنّاتٌ مِنْ أَعْنابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِيلٌ صِنْوانٌ وَ غَيْرُ صِنْوانٍ يُسْقى بِماءٍ واحِدٍ (1) را قرائت فرمود.

(396)هارون عبدى نقل كرد از ابو سعيد خدرى كه از اصحاب نزديك رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله است در باره مقام و منزلت على بن ابى طالب عليه السّلام پرسيدم.

ابو سعيد خدرى گفت:روزى در نزد رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله بودم،از آن حضرت شنيدم فرمود:

«خلق النّاس من اشجار شتّى و خلقت انا و علىّ من شجرة واحدة فأنا اصلها و علىّ فرعها فطوبى لمن استمسك باصلها و اكل من فرعها.» مردم از اشجار مختلف و متعدّدند امّا من و على از درخت واحد هستيم من اصل درختم و على فرع آن است.خوشا به حال كسى كه به اصل چنگ زند و از فرعش تناول كند.

(397)جابر بن عبد اللّه انصارى مى گويد:

در سرزمين عرفات در كنار رسول خدا صلى اللّه عليه و آله بودم كه على عليه السّلام دورتر از مصطفى صلى اللّه عليه و آله ايستاده بود.

رسول اللّه فرمود:يا على!نزديك تر بيا و خمس خود را در خمس من در آميز آن گاه فرمود:

«يا علىّ!خلقت انا و انت من شجرة،انا اصلها و انت فرعها و الحسن و الحسين اغصانها،يا على!من تعلّق بغصن منها ادخله اللّه الجنّة.» يا على!من و تو از درخت واحد هستيم،من اصل و تو فرع آن هستى.حسن و حسين عليه السّلام شاخه هاى آن درخت اند،اى على!هر كسى به شاخۀ اين درخت چنگ زند خداى بزرگ او را وارد بهشت مى كند.

ص: 149

از رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله شنيد فرمود؛در شب معراج هر درخواست و دعايى كردم همه به اجابت رسيد و ربّ جليل همۀ درخواست هاى مرا به من عطا فرمود.

همچنين از پشت سر شنيدم منادى ندا سر داد و گفت:

«يا محمّد! أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (1) » .گفتم؛من منذر امّت هستم،پس هادى چه كسى است؟ ندا آمد،على هادى و مهتدى است.و رهبر امّت به سوى بهشت رضوان است.

(404)ابن عباس در تفسير آيه وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (2) بيان كرد:

منظور از هادى در آيه شريفه على بن ابى طالب عليه السّلام است.كه هدايت امت محمد صلى اللّه عليه و آله را بعد از او به عهده مى گيرد.

(405)ابى برزه مى گويد:

از رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله شنيدم آيۀ شريفۀ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ (3) را قرائت كرد و دست به روى سينه خويش گذاشت؛سپس ادامه آيه وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (4) را تلاوت كرد و با دست به على بن ابى طالب عليه السّلام اشاره كرد و فرمود:هادى قوم من اوست.

(406)سعيد بن مسيّب از ابى هريرة نقل كرد. إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ (5) يعنى رسول اللّه كه منذر امت است؛امّا از ادامه آيه وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (6) از مصطفى صلى اللّه عليه و آله پرسيدم منظور چه كسى است؟آن حضرت فرمود:هادى و هدايت گر اين امت على بن ابى طالب عليه السّلام است (7).

(407)ابى برزة اسلمى گفت:

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله آيه إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ (8) را قرائت كرد و با دست به سينه خود اشاره كرد؛ يعنى من منذرم و سپس ادامۀ آيه وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (9) را قرائت كرد و اشاره به على بن ابى طالب عليه السّلام كرد (10).

(409)عمر بن عبد اللّه بن يعلى بن مرّه از پدر و جدش نقل كرد كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله آيه شريفه إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ،وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (11) را قرائت كرد و گفت:ت.

ص: 151

«انا المنذر و علىّ الهادى» من منذر و انذار دهندۀ مردم هستم و على هدايت گر مردم است (1).

(413)عباد بن عبد اللّه روايت كرده است،امير المؤمنين على عليه السّلام فرمود:

اى مؤمنين!هيچ آيه اى از قرآن شريف نازل نشد مگر اين كه مى دانم،براى چه كسى و به چه منظورى نازل شده است.

در آن ميان مردى پرسيد:يا على!چه آيه اى در شأن شما نازل شد؟ على عليه السّلام فرمود:اگر اين مطلب را سؤال نمى كردى هرگز از خويشتن سخن نمى گفتم.

سپس فرمود:در بيان مسئوليت من آيه إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (2) نازل شد بدانيد؛منذر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله است و هادى و هدايت گر به قرآن من هستم.

(414)حكيم بن جبير از ابى برزه اسلمى نقل كرده است كه روزى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله آبى براى طهارت و وضو طلب كرد بعد از طهارت،دست على بن ابى طالب عليه السّلام را كه در كنارش نشسته بود گرفت و بر سينه اش گذاشت و فرمود: إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ (3) سپس همان دست را بر روى سينه على عليه السّلام گذاشت و ادامۀ آيه كه لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (4) بود قرائت كرد.و فرمود:

«يا على!انّك منارة الانام و غاية الهدى و امير القرّاء» .

اى على شاهد باش و تو اين گونه هستى كه مى گويم.

(415)عبد اللّه بن عامر كه از مخالفين على عليه السّلام است چنين نقل مى كند كه زرقاء كوفى بعد از وفات على عليه السّلام از كوفه به شام نزد معاويه رفت.

معاويه پرسيد:نظر تو در باره على بن ابى طالب عليه السّلام چيست؟ زرقاء اين دو بيت را در بيان عظمت و تمجيد امير المؤمنين على عليه السّلام انشاد كرد و خواند:ت.

ص: 152

صلّى الاله على قبر تضمّنه نور فاصبح فيه العدل مدفونا

من حالف العدل و الايمان مقترناً فصار بالعدل و الايمان مقروناً

معاويه گفت:چرا از على عليه السّلام با عظمت ياد مى كنى؟ زرقاء گفت:از خداى سبحان در قرآن شنيدم فرمود؛ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (1) بدان اى معاويه!منذر نبى صلى اللّه عليه و آله است و هادى امّت او على عليه السّلام ولى اللّه است.

از رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله در تفسير آيه طُوبى لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ (1) سؤال شد.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:

«هى شجرة في الجنّة اصلها في داري و فرعها على اهل الجنّة».

طوبى درختى است در بهشت كه ريشه آن در منزل من و شاخه هاى آن در منازل اهل بهشت است.

مجدداً سؤال شد،طوبى چيست؟ پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:

«هى شجرة في الجنّة اصلها في دار علىّ و فرعها على اهل الجنّة».

طوبى درختى است در بهشت كه اصل آن در منزل على عليه السّلام و شاخه هاى آن در منازل اهل بهشت است.

حاضران در مجلس تعجّب كردند و گفتند:يا رسول اللّه!اول فرمودى طوبى درختى است كه اصل آن در خانه من است،دوباره بيان كردى اصل آن در خانه على و شاخه هاى آن بر روى اهل بهشت است؟! مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:براى اين كه خانه من و خانه على در بهشت واحد و در يك مكان است (2)(421)ابى هريرة گفت:رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله به عمر بن خطّاب فرمود:

در بهشت درختى تنومند وجود دارد كه هيچ قصر و منزل و مجلسى نيست مگر اين كه شاخه هاى اين درخت بر روى آن سايه مى اندازد و اصل و تنه اين درخت در منزل من است.

از اين سخن مصطفى سه روز گذشت تا اين كه مجدداً آن بزرگوار در جمع اصحاب لب به سخن گشود و فرمود:

اى عمر!در بهشت درختى بزرگ وجود دارد كه بر روى تمامى قصرها و منازلت.

ص: 154

و خانه ها و مجالس سايه مى اندازد و شاخه هاى آن بر روى اين اماكن مى افتد. امّا بدانيد اصل اين درخت در بيت على عليه السّلام است.

عمر با تعجّب گفت:يا رسول اللّه!چند روز قبل فرمودى؛اصل درخت در منزل شماست و امروز مى فرمايى؛اصل آن در خانه على عليه السّلام است.

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:

اما علمت انّ منزلى و منزل علىّ في الجنّة واحدة،و قصرى و قصر علىّ في الجنّة واحد و سريرى و سرير علىّ في الجنّة واحد.

آيا نمى دانى!منزل من و على در بهشت در مكان واحد است و قصر من و كاخ على عليه السّلام در جاى واحد است و تخت من و تخت على در مكانى واحد است؟!

(425)عبد اللّه بن عطاء حكايت كرد:روزى در خدمت ابى جعفر عليه السّلام در مسجد نشسته بوديم،ديدم فرزندان و نواده گان عبد اللّه بن سلام در قسمت ديگر مسجد نشسته اند.

به ابى جعفر عليه السّلام گفتم؛يا ابن رسول اللّه!اينان گمان مى كنند در نزد پدرشان عبد اللّه بن سلام عِلْمُ الْكِتابِ (1) موجود بود.

ابى جعفر عليه السّلام فرمود:خير؛اين گونه نيست؛ عِلْمُ الْكِتابِ (2) در نزد على عليه السّلام جدّ ماست.

(426)اسماعيل بن ابى خالد حديثى از زبان ابى صالح نقل كرد كه او در توضيح آيه وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ (3) گفت:مردى از قريش بيان كرد مصداق بارز و آشكار آيه شريفه فوق على بن ابى طالب عليه السّلام است.امّا ما نام او را ذكر نمى كنيم.

(427)از ابى صالح در تفسير و توضيح آيه شريفه وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ (4) سؤال شد.آن مرد فرزانه گفت:مصداق آيه على بن ابى طالب عليه السّلام است.كه عالم به تفسير و تاويل،ناسخ و منسوخ،حلال و حرام قرآن شريف بود.

فرمود:اى سلام!شجرة طيّبة محمّد صلى اللّه عليه و آله است،و فرع آن شجره على عليه السّلام امير المؤمنين عليه السّلام و ثمره و ميوه آن حسن و حسين عليه السّلام و شاخه آن درخت،فاطمه عليها السّلام است.

و شعبه هاى مختلف آن شاخه،ائمه معصومين از فرزندان فاطمه عليها السّلام هستند و برگ هاى سبز آن درخت،شيعيان و محبّان اهل بيت و على عليه السّلام هستند.

هر گاه يك شيعه از ما از دنيا برود،ورقى از درخت مى افتد و هر زمان مولودى محبّ اهل بيت به دنيا بيايد،يك ورق سبز بر اين درخت روييده مى شود.

سؤال كردم يا ابن رسول اللّه!پس تُؤْتِي أُكُلَها كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّها (1) به چه معناست؟ فرمود:يعنى ائمه معصومين كه حكم حلال و حرام را در مراسم حج و عمره به شيعيانشان فتوى مى دهند،و بيان مى كنند.

(429)مينا غلام عبد الرّحمان بن عوف نقل مى كند،عبد الرحمن به من گفت:

اى مينا!آيا مى خواهى حديثى برايت نقل كنم كه حقّ را از باطل بازشناسى.سپس به من رو كرد و گفت:از رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله در توضيح و تفسير آيه كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ (2) ...شنيدم فرمود:

انا شجرة و فاطمة فرعها و علىّ لقاحها و حسن و حسين ثمرها و محبّوهم من امتى ورقها،هم في جنّة عدن و الّذى بعثنى بالحقّ.

يعنى من درخت و شجره در اين آيه شريفه هستم.فاطمه فرع آن شجره است.و على لقاح و باروركننده درخت است.حسن و حسين عليهما السّلام ميوه هاى آن هستند،محبان و شيعيان ما برگ هاى سبز اين درخت هستند،سوگند به خدايى كه مرا مبعوث كرد شيعيان ما در بهشت رضوان مأوا خواهند گرفت.

(430)از روات ديگرى از قول مينا،غلام عبد الرّحمان بن عوف چنين روايت شد كه عبد الرّحمان بن عوف به غلامش مينا گفت:

از مصطفى صلى اللّه عليه و آله شنيدم فرمود:من آن شجره ام كه در آيه كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ (3) ...ذكر شده است و فاطمه فرع و تنه آن شجره است،دو فرزندم

ص: 157

حسن و حسين عليه السّلام ميوه هاى آن هستند،شيعيان ما برگ هاى آن درخت هستند.اصل و ريشه درخت در بهشت عدن است و ساير قسمت هاى درخت در ساير بهشت هاست. (1)

(433)زياد بن منذر نقل كرد از ابى جعفر عليه السّلام شنيدم فرمود:

مثلنا اهل البيت كمثل شجرة قائمة على ساق من تعلّق بغصن من اغصانها كان من اهلها؛ مثل ما اهل بيت مثل درختى است كه بر ساق و پايه اى استوار باشد،هر كسى به شاخه اى از شاخه هاى اين درخت آويزان شود.جزء و اهل آن مجموعه خواهد شد.

پرسيدم:يا ابن رسول اللّه!ساق و پايه آن كيست؟ فرمود:پايه آن على بن ابى طالب عليه السّلام است.

پدرت را از مصاديق اين آيه قرار دهد.كه در قرآن فرمود: وَ نَزَعْنا ما فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ (1) ...

در پايان سخن على عليه السّلام،مردى از قبيله همدان گفت؛يا على عليه السّلام!خداوند عادل تر است كه تو را مصداق اين كلام خويش قرار دهد.

على عليه السّلام چنان فريادى بر سرش كشيد كه دار الاماره به لرزه درآمد.آن گاه فرمود:

واى بر تو!اگر ما آن كسان نباشيم كه غلّ از سينه هايشان برچيده شود،پس آنان چه كسانى خواهند بود؟! (440)ربعى بن حراش نقل كرده است از على عليه السّلام شنيدم،فرمود:

اميد كامل و رجاء واثق دارم كه من،طلحه و زبير از مصاديق بارز آيه وَ نَزَعْنا ما فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ (2) ...باشيم.

مردى از قبيله همدان برخاست و گفت:يا على!خدا عادل تر است كه شما را از آن كسان قرار دهد! على عليه السّلام بر سرش فريادى زد كه دار الاماره به لرزه درآمد سپس فرمود؛اگر ما آن كسان نباشيم پس چه كسانى لايق چنين عنايتى هستند؟! (441)قبيصه نقل كرد:از سفيان ثورى شنيدم در شأن نزول آيۀ شريفه وَ نَزَعْنا ما فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً (3) ...گفت؛اين كلام ربّانى در حقّ على عليه السّلام،ابو بكر،عمر،عثمان و ابن مسعود نازل شد.

(442)محمد بن يوسف از سفيان ثورى نقل كرد كه كلبى در شأن نزول آيه وَ نَزَعْنا ما فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ (4) ...بيان كرد،اين كلام الهى در حقّ ابو بكر،عمر،عثمان،على عليه السّلام، سعيد و عبد اللّه بن مسعود نازل شد.

(443)حسن بصرى نقل كرده است،على عليه السّلام فرمود:

آيۀ وَ نَزَعْنا ما فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ (5) ...در بارۀ ما اهل بدر كه جنگجويان نخستين نبرد با كفّار بوديم،نازل شد.

ص: 161

(444)از قول حسن بصرى نقل شده است كه امير المؤمنين على عليه السّلام فرمود آيه وَ نَزَعْنا ما فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ (1) ...در اكرام و احترام ما نازل شد.

على عليه السّلام به او نگريست و گفت:اى زن دروغگو و نابكار!گستاخى را به غايت رساندى و سخنان ناروا مى گويى! زن چون چنين ديد پا به فرار گذاشت.

عمرو بن حريث به تعقيب او پرداخت.وقتى او را دستگير كرد،به او گفت:

اى زن گستاخ!على عليه السّلام به حق سخن راند و به نرمى و ملاطفت رفتار كرد؛امّا تو سخنان درشت مى گويى! زن كه ترسيده بود گفت:به خدا سوگند،على عليه السّلام به حق حكم كرد؛امّا من از زمانى كه با همسرم ازدواج كردم،مطلبى را از او كتمان مى كردم.

عمرو بن حريث به نزد على عليه السّلام بازگشت و آنچه شنيده بود باز گفت، سپس پرسيد،يا على عليه السّلام!آيا علم كهانت مى دانى كه چنين حكمى صادر فرمودى؟! على عليه السّلام فرمود:واى بر تو!مرا به كهانت چه ارتباط است!و اين از كهانت نيست،به خدا سوگند خداى تعالى در قرآن فرمود إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ (1) كه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله نخستين متوسّم بود و بعد از ايشان من هستم و بعد از من هم ائمۀ هدى از ذريّه ام متوسّمين و هوشياران هستند.

اى عمرو!چون در سيماى آن زن نگاه كردم،دانستم او ناحق مى گويد. (2)

(449)ابى مريم از حكم بن عتيبة در بارۀ آيه إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ (3) گفت:

متوسّمين يعنى متفرسّين و ابو جعفر عليه السّلام از جملۀ متوسّمين»است.

(450)محمّد بن مسلم نقل كرد ابو جعفر عليه السّلام در توضيح آيۀ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ (4) فرمود:

متوسّمين،ائمۀ معصومين عليهم السّلام هستند و رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود؛

«اتّقوا فراسة المؤمن فانّه ينظر بنور اللّه.

از فراست و زيركى مؤمن بر حذر باشيد كه او در شعاع نور خدا حقايق ود.

ص: 163

واقعيت ها را مى نگرد و مى بيند.

(451)جابر بن يزيد جعفى اين روايت را نقل كرده است كه ابو جعفر عليه السّلام گفت:روزى امير المؤمنين على عليه السّلام در مسجد كوفه نشسته بود،زنى از شوهرش شكايت كرد؛چون آن حضرت به حق حكم كرد.زن غضبناك شد و سخنان پريشان و ناروا گفت.

تا اين كه على عليه السّلام فرمود:بر اساس آيۀ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ (1) رسول اللّه و من از متوسّمين و هوشياران هستيم.

على عليه السّلام گفت:نعمت هدايت و مسلمانى كه به من عنايت فرمود.

نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:نعمت سوم چيست؟ على عليه السّلام آيۀ وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّهِ لا تُحْصُوها (1) را قرائت كرد.يعنى يا رسول اللّه! خداوند نعمت هاى بى شمارى به من عنايت فرمود كه قابل شمارش نيستند.

نبى صلى اللّه عليه و آله دستش را بر كتف على عليه السّلام گذاشت و فرمود:

احسنت بر تو يا على!دشمن تو جز منافق نيست.

بيت مصطفى صلى اللّه عليه و آله هستيم كه معدن علم و سرچشمه حكمت هستيم.

(464)جابر بن عبد اللّه انصارى از ابو جعفر عليه السّلام روايت كرد كه آن جناب در توضيح آيۀ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ (1) فرمود؛اهل ذكر ما اهل بيت رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله هستيم.

(465)سعد اسكاف از محمد بن على عليه السّلام در باره كلام خدا فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ (2) نقل كرد آن جناب فرمود:اهل ذكر،ما اهل بيت محمّد صلى اللّه عليه و آله هستيم.

(466)فضيل بن يسار از ابو جعفر عليه السّلام نقل كرده است كه آن حضرت در تفسير آيه فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ (3) فرمود:

اهل ذكر امامان معصوم از عترت و اهل بيت رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله هستند و سپس آيه و انزلنا عليكم ذكراً رسولاً را تلاوت كرد.

وقتى آيه وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ (1) به وسيلۀ پيك وحى نازل شد (2).پيامبر صلى اللّه عليه و آله،دخترش فاطمه عليها السّلام را به حضور فراخواند و فدك را تسليم او كرد.

(471)معاوية بن هشام قصار،حديثى را از طريق فضيل بن مرزوق از عطيّه از ابى سعيد خدرى روايت كرد كه ابى سعيد خدرى گفت:

بلافاصله پس از نزول آيه شريفه وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ (3) مصطفى صلى اللّه عليه و آله دخترش فاطمه عليها السّلام را فراخواند و سرزمين فدك را به او واگذار فرمود.

(472)بكر بن اعتق از عطيّه عوفى از ابو سعيد خدرى روايت كرد:

چون آيۀ شريفۀ وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ (4) بر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله نازل شد،رسول خدا صلى اللّه عليه و آله دخترش فاطمه عليها السّلام را به حضور طلبيد،و سرزمين فدك و عوالى را به صدّيقه طاهره عطا كرد،سپس فرمود:اين سهم توست كه خداى سبحان براى تو و فرزندانت مقرّر كرده است.

(473)ابان بن تغلب از جعفر بن محمد عليه السّلام و او از پدرش تا مى رسد به على عليه السّلام كه آن حضرت فرمود:

وقتى آيۀ شريفه وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ (5) نازل شد،بلافاصله رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله دخترش فاطمه را فراخواند و سرزمين فدك را به عنوان سهميه ذو القربى به او تقديم فرمود.

(474)على بن مسهّر مى گويد:على بن بذيمة از قول عكرمه مفسّر قرآن نقل كرد:

مصداق آيه شريفه أُولئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ (1) نبى صلى اللّه عليه و آله و على و فاطمه و حسن و حسين عليهم السّلام هستند كه خداى تعالى را مى جويند و مى خوانند.

يا على!من در اموال و اولاد دشمنان تو شريك هستم.چون خداوند در قرآن به من فرمود: وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ وَ عِدْهُمْ وَ ما يَعِدُهُمُ الشَّيْطانُ إِلاّ غُرُوراً (1) .

آن گاه نبىّ صلى اللّه عليه و آله فرمود:يا على!اين ملعون هر چه گفت راست گفته است.

«يا علىّ!لا يبغضك من قريش الاّ سفاحيّاً و لا من الانصار الاّ يهوديّاً و لا من العرب الا دعيّاً و لا من سائر النّاس الاّ شقيّاً و لا من النّساء الاّ سلقلقةً و هى التى تحيض من دبرها سپس رو به انصار كرد و گفت:

اى انصار!فرزندانتان را با محبّت على عليه السّلام تربيت كنيد.

جابر مى گويد،ما بعد از اين ماجرا فرزندانمان را با حبّ على عليه السّلام تربيت مى كرديم اگر هر يك از فرزندانمان محبّ على عليه السّلام بود يقين داشتيم اولاد ماست و هر فرزندى را دشمن على عليه السّلام مى يافتيم مى دانستيم خللى در نطفه اوست.

(476)مسلم ملاّئى از حبّة عرنى روايت كرد؛از امير المؤمنين على عليه السّلام شنيدم،فرمود يك وقت به ملاقات رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله رفتم كه هيچ گاه آن موقع به خدمت او نرفته بودم.

ديدم مردى عجيب الخلقه كه داراى چهره اى مشوّش است در كنار او نشسته كه قبل از اين او را نديده بودم؛چون مرا ديد از كنار آن حضرت دور شد.

گفتم يا رسول اللّه!اين مرد كيست كه تا به حال او را نديده ام؟ فرمود:اين چهرۀ ابليس بود،از خداى سبحان خواسته بودم،او را به من نشان دهد.تاكنون غير از من و تو،كسى او را با اين چهره مشوّش و زشت نديده است.

على عليه السّلام فرمود:او را تعقيب كردم تا در كنار احجار الزيت او را يافتم،گريبانش را گرفتم و سيلى محكمى به صورتش نواختم،سپس او را بر زمين زدم و روى سينه اش نشستم.

ابليس گفت:يا على!از جان من چه مى خواهى! گفتم:مى خواهم تو را بكشم.

ابليس گفت:تو قدرت و تسلّط ندارى كه مرا بكشى،چون خداى تو تا روز

ص: 172

قيامت،به من مهلت داده است. پس رهايم كن،من بر ضد تو و فرزندانت اسباب و ابزارى در اختيار دارم.تا دشمنى را دامن بزنم.

على عليه السّلام فرمود:آن اسباب و وسايل چيست؟ گفت:يا على!بغض و كينه تو و فرزندانت را فقط كسانى به دل مى گيرند كه من در رحم مادرهايشان شريك شده باشم.مگر خداى تو در قرآن نگفت: وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ (1) ؟! (477)عبد الرّحمان بن كثير نقل كرد از جعفر بن محمّد عليه السّلام شنيدم،فرمود:اگر خواستيد،با زنانتان همبستر شويد،قبل از نزديكى و جماع اين دعا را بخوانيد:

اللّهمّ بامانتك اخذتها و بكلمتك استحللت فرجها اللّهم فان جعلت في رحمها شيئاً فاجعله بارّاً تقيّاً مؤمناً سويّاً لا تجعل فيه شركاً للشّيطان.

عرض كردم:يا جعفر بن محمد!آيا شيطان را در هنگام مجامعت نصيبى و شراكتى است؟ فرمود:بلى،مگر كلام خداى تعالى را به ابليس نشنيدى؟ وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ (2) ....

پرسيدم:چگونه فهميده مى شود شيطان در آن شركت داشته است؟ فرمود:به حبّ و بغض ما اهل بيت وضع آن مشخّص مى شود (3).

على عليه السّلام تصميم گرفت با عصا بر سرش بكوبد.

نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:يا على!آرام باش و دست نگه دار،آن ابليس است او مأمور است در رحم مادران دشمنان و مخالفان تو شراكت داشته باشد و اين به سبب كلام خداست كه فرمود: وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ (4) ...د.

ص: 173

وقتى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله بر دوش على عليه السّلام ايستاد.على عليه السّلام گفت:يا رسول اللّه!سنگينى رسالت و نبوت تاب و تحمّل مرا گرفته است و ديگر توانايى مقاومت ندارم.

نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:يا على!پس تو بر دوش من بايست و با خنده از دوش على عليه السّلام فرمود آمد.

على عليه السّلام گفت:چون بر دوش آن حضرت ايستادم چنان جايگاه رفيعى يافتم.به آن خدايى كه دانه را شكافت و انسان را خلق كرد،اگر اراده مى كردم كه آسمان را لمس كنم،مى توانستم با دستم آن را لمس كنم.آن گاه بت هبل را سرنگون كردم و بر پشت كعبه انداختم؛بلافاصله خداى با عظمت آيۀ وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ كانَ زَهُوقاً (1) يعنى شعار توحيد لا اله الا اللّه و نام محمّد رسول اللّه را به صحنه آورد.

وَ زَهَقَ الْباطِلُ (2) يعنى بت پرستى از ميان رفت.

و إِنَّ الْباطِلَ كانَ زَهُوقاً (3) يعنى باطل را ثباتى نيست و از بين رفتنى است.

سپس پيامبر صلى اللّه عليه و آله داخل بيت اللّه شد و دو ركعت نماز شكر گزارد.

(481)از عبد اللّه بن مسعود حديثى اين گونه حكايت شده است.

«روزى رسول خدا صلى اللّه عليه و آله حسن و حسين عليهما السّلام را بر پشتش سوار كرده،نشسته به راه افتاد و گفت

«نعم المطىّ مطيكما و نعم الرّاكبان انتما.و ابوكما خير منكما» يعنى بهترين مركب،مركب شماست و بهترين سوار شما دو نفر هستيد اما پدرتان از شما دو تن برتر و بهتر است.

(482)محمّد بن فضيل از ابى حمزه ثمالى نقل كرد؛ابو جعفر محمد بن على بن حسين عليه السّلام در تفسير آيه فَأَبى أَكْثَرُ النّاسِ إِلاّ كُفُوراً (1) فرمود:

اكثر حاضران در غدير خم،ولايت على بن ابى طالب عليه السّلام را در آن روز كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله او را به ولايت معرفى كرد ابا و اكراه داشتند و اين آيه شريفه آنان را ملامت مى كند.

(483)ابو حمزه ثمالى نقل كرده است كه از ابو جعفر عليه السّلام در باره آيه وَ لَقَدْ صَرَّفْنا لِلنّاسِ فِي هذَا الْقُرْآنِ (2) ...سؤال كردم آن حضرت فرمود:

«لقد صرّفنا يعنى لقد ذكرنا عليّا في كلّ قرآن» نام على عليه السّلام را در تمام قرآن ذكر كرديم. وَ ما يَزِيدُهُمْ إِلاّ نُفُوراً (3) در حالى كه جز گريز و فرار براى آنان سود ديگرى نداشت.

(484)جابر بن عبد اللّه انصارى گفت از ابو جعفر عليه السّلام در شرح آيه شريفۀ وَ لَقَدْ صَرَّفْنا فِي هذَا الْقُرْآنِ لِلنّاسِ (4) ...سؤال كردم.آن بزرگوار فرمود:

خداوند تعالى مى فرمايد؛نام على عليه السّلام را در هر آيه اى ذكر كردم،اما از ولايت على عليه السّلام ابا كردند و گريزان شدند «وَ ما يَزِيدُهُمْ إِلاّ نُفُوراً» (5) و فايده اى جز فرار براى آنان نداشت.

(486)ابى مريم روايت كرد،عمّار ياسر گفت:رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله در بيان فضايل على عليه السّلام فرمود:

يا علىّ!انّ اللّه زيّنك بزينة لم يزيّن العباد بأحسن منها،بغّض اليك الدّنيا و زهّدك فيها،و حبّب اليك الفقراء،فرضيت بهم اتباعاً و رضوا بك اماماً.

يا على!خداى سبحان تو را به زينتى نيكو مزيّن كرد كه احدى آن گونه مزيّن نشد،بغض و كينه دنيا نسبت به تو و زهد تو نسبت به دنيا از جمله آن است.

قلب فقرا جايگاه توست و قلب تو راضى به اطاعت و متابعت آنان است.امامت تو را به جان خريدارند و به آن رضايت كامل دارند.

يا على!در شب معراج بر بال راست جبرئيل نشسته بودم و او در حالى كه مرا به سوى آسمان سير مى داد،در مسيرى آوازى شنيدم كه به من گفت:

يا محمد!چه كسى را جانشين خود در زمين قرار دادى؟ گفتم:

«خير اهلها لها اهلاً؛على بن ابى طالب عليه السّلام حبيبى و صهرى و ابن عمّى».

بهترين اهل زمين،على بن ابى طالب عليه السّلام،حبيب و داماد و پسر عمّ خويش را جانشين خود قرار دادم.

آن گاه خداى تعالى به من فرمود:يا محمّد!آيا او را دوست دارى؟ گفتم:بلى،يا رب العالمين!او را بسيار دوست دارم.

خداى سبحان فرمود:

احبّه و مر امّتك بحبّه،فانّى انا العلىّ الاعلى اشتقت من اسمائى اسماً فسمّيته عليّاً.

يا محمد!او را دوست بدار و امت را امر كن او را دوست بدارند،من علىّ اعلى هستم و نام او را از نام خويش مشتق كردم و او را على ناميدم.

سپس جبرئيل به نزدم آمد و گفت:يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله خدايت سلام فرستاد و فرمود بخوان.گفتم چه چيز را بخوانم.

جبرئيل آيه وَهَبْنا لَهُمْ مِنْ رَحْمَتِنا وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِيًّا (1) را قرائت كرد و گفت:اين آيه را بخوان.

مرا در قلوب مؤمنان جاى ده. خدايا!براى من در نزد خودت عهد و پيمانى قرار ده.

خدايا!مودّت مرا در نزد خود قرار ده.

بعد از مناجات على عليه السّلام،جبرئيل فرود آمد و آيه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ،سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (1) را براى نبى صلى اللّه عليه و آله قرائت كرد.

آن گاه پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:هيچ مؤمن و مؤمنه اى نيست كه در سينه اش مودّت و محبّت على عليه السّلام و اهل بيت من نباشد.

(490)براء بن عازب (2)نقل كرد كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله به على عليه السّلام فرمود:

يا على عليه السّلام!بگو.

«اللّهم اجعل لى عندك عهداً،و اجعل لى في صدور المؤمنين مودّة».

چون على عليه السّلام اين دعا را خواند.خداى سبحان آيه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (3) را در حقّ على عليه السّلام نازل فرمود.

(494)ابى اسحاق سبيعى از براء بن عازب روايت كرد،روزى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله به على عليه السّلام فرمود:

يا على عليه السّلام!بگو

«اللّهم اجعل لى عندك عهداً و اجعل لى في قلوب المؤمنين مودّة».

خدايا!در نزد خودت عهد و در قلوب مؤمنان مودّت را برايم قرار ده.

پس از اين دعا،خداى تعالى آيۀ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (4) را در شأن على عليه السّلام نازل فرمود.و آنچه على عليه السّلام از خدا خواسته بود به آن حضرت عنايت فرمود.

(495)باز هم از براء بن عازب نقل شد.مصطفى صلى اللّه عليه و آله به مرتضى عليه السّلام فرمود:يا على!بگو:

«اللّهم اجعل لى عندك عهداً،و اجعل لى عندك ودّاً،و اجعل لى في صدور المؤمنين مودّةً».

چون على عليه السّلام اين دعا را به پايان برد،آيه شريفه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ (5)د.

ص: 179

سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (1) در جواب على عليه السّلام نازل شد.و مودّت على عليه السّلام را در قلوب مؤمنين قرار داد.

(496)محمّد بن عبيد اللّه بن ابى رافع از پدر و جدّش نقل كرد كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله به على عليه السّلام فرمود:

يا على عليه السّلام!بگو:

«اللّهم ثبّت لي الودّ في قلوب المؤمنين و اجعل لى عندك ودّاً و عهداً».

چون على عليه السّلام بر طبق دستور مصطفى صلى اللّه عليه و آله دعا كرد.نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:به خداى كعبه آنچه على خواسته بود تثبيت شد.

سپس آيه شريفه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ (2) نازل شد.

و رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:اين آيه براى كسانى كه هم قسم با رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و على عليه السّلام هستند نازل شد.

(497)جابر بن عبد اللّه انصارى از محمّد بن علىّ عليه السّلام نقل كرد كه مصطفى صلى اللّه عليه و آله به مرتضى عليه السّلام فرمود:يا على!دوست دارى تو را چيزى بياموزم؟ على عليه السّلام عرض كرد:بلى يا رسول اللّه! پيامبر صلى اللّه عليه و آله فرمود:بگو؛

«اللّهم اجعل لى عندك عهداً و اجعل لى عندك ودّاً» چون اين دعا از جانب على عليه السّلام به پايان رسيد،آيه قرآنى إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (3) در شأن على عليه السّلام نازل شد.و مودّت را براى آن حضرت در سينه هاى مؤمنين تثبيت و تقرير فرمود.

(498)جابر بن عبد اللّه انصارى از ابى جعفر عليه السّلام روايتى را نقل كرد.كه نبى صلى اللّه عليه و آله به على عليه السّلام فرمود:

يا على!بگو:

«اللّهم اجعل لى عندك عهداً و في صدور المؤمنين ودّاً».

چون علىّ عليه السّلام بر طبق تعليم رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله دعا كرد.آيۀ شريفه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ (4) ....در پاسخ خواسته على عليه السّلام نازل شد.

ص: 180

(500)ضحّاك روايت كرد.ابن عباس در شرح و تفسير آيۀ شريفه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (1) بيان كرد كه خداى سبحان محبّت على عليه السّلام را در قلوب مؤمنين تثبيت كرد و اين آيه شريفه در باره على عليه السّلام نازل شد.

(501)عون بن سلام هاشمى نقل كرد،آيۀ شريفۀ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا (2) ... سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (3) در شأن على عليه السّلام نازل شد.و خداى سبحان محبّت او را در قلوب مؤمنين قرار داد. (4)

(503)كلبى از ابى صالح نقل كرد،ابن عبّاس گفت،كلام خداى تعالى سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (5) در اعطاى دوستى و محبت على عليه السّلام نازل شد و آيه لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ (6) هم اختصاصاً در شأن على عليه السّلام نازل شد و آيه شريفه وَ تُنْذِرَ بِهِ قَوْماً لُدًّا (7) در مذمّت بنى اميه و بنى مغيره نازل شد.

(504)ابى سعيد خدرى روايت كرد.مصطفى صلى اللّه عليه و آله به مرتضى عليه السّلام فرمود:يا ابا الحسن! اين دعا را بخوان.

«اللّهم اجعل لى عندك عهداً و اجعل لى عندك ودّاً و اجعل لى في صدور المؤمنين مودّة».

امير المؤمنين على عليه السّلام همان گونه كه پيامبر صلى اللّه عليه و آله تعليم فرمود دعا كرد.

در پايان دعا خداى سبحان،آيه شريفه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (8) را بر محمّد مصطفى صلى اللّه عليه و آله نازل فرمود.

سپس مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:هيچ مؤمنى را نمى يابى كه در سينه اش حبّ على عليه السّلام نباشد.

(505)محمّد بن حنفيّة فرزند امير المؤمنين على عليه السّلام در توضيح كلام سبحان سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (9) گفت:هيچ مؤمنى را ملاقات نمى كنى مگر اين كه در سينه و قلبش محبّت و مودّت على عليه السّلام و فرزندانش نهفته است. (10)ت.

ص: 181

(506)ابى عمر غلام بشر بن غالب از قول محمّد بن على بن حنفيّة در شرح و تفسير آيه شريفه سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (1) گفت؛هيچ مؤمنى ديده نمى شود مگر اين كه قلبش مالامال از مهر و مودّت على عليه السّلام است. (2)

پس هيچ مؤمنى ديده نمى شود مگر اين كه مهر و محبّت على و فرزندانش در سينۀ او نهفته باشد.

(509)مقاتل از محمّد بن حنفيّه روايت كرد كه محمّد حنفيّة گفت از پدرم على عليه السّلام از تفسير و معناى آيه سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (3) سؤال كردم.

به من جواب فرمود؛رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله در باره اين آيه فرمود:هيچ مؤمن و مؤمنه اى يافت نمى شود مگر اين كه در قلبش مودّت و محبّت على و اهل بيتش نهفته است.

اقول كما قال اخى موسى،اللّهم اجعل لى وزيراً من اهلى عليّاً اخى و اشدد به ازرى و اشركه في امرى».

خدايا!همان گونه كه برادرم موسى گفت،من نيز مى گويم.خدايا!على را كه از اهل بيت من و برادرم است وزير من قرار ده و با او پشتوانه ام را محكم گردان و سنگينى بار مسئوليتم را كمتر گردان.و او را شريك در كارهايم قرار ده.

(512)جعفر احمر از عمران بن سليمان و او از حصين نقل كرده است كه،اسماء بنت عميس روايت كرد،رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود؛مثل برادرم موسى عليه السّلام براى پشتيبانى خود از خداى منّان اين گونه درخواست مى كنم.

« رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي (1) وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي (2) ».

بدين وسيله على بن ابى طالب را براى پشتوانه و حمايت از خود تقاضا مى كنم.

(513)عطاء از ابن عبّاس نقل كرد،اسماء بنت عميس حكايت كرد كه از رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله شنيدم فرمود:خدايا!همان گونه كه موسى عليه السّلام،هارون برادرش را براى پشتيبانى از خود تقاضا كرد.من هم مى گويم:

«اللّهم اجعل لى وزيراً من اهلى علىّ بن ابى طالب، اشدد به ازرى و اشركه في امرى».

خدايا!از اهل بيت من على بن ابى طالب عليه السّلام را وزيرم قرار ده.به وسيلۀ او پشت و پشتوانه ام را قوى گردان و او را شريك در كارهاى من قرار ده.

(514)عبد اللّه بن حارث بن نوفل بن عبد المطلب از قول ابن عبّاس نقل مى كند على عليه السّلام فرمود:وقتى آيه شريفه وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ (3) نازل شد.مصطفى صلى اللّه عليه و آله مرا به حضور خواند و فرمود:يا على!خداى سبحان مرا به انذار و تبليغ عشيره ام امر فرمود.تو مى دانى كه آنان از دعوت و رسالت من اكراه دارند و گريزان اند سپس سكوت كرد تا اين كه جبرئيل براى بار دوم نازل شد و گفت:يا محمد!اگر مأموريت خود را انجام ندهى،توبيخ مى شوى،هر چه زودتر وظيفه انذار خويش را به انجام برسان.

ص: 183

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله مرا احضار كرد و گفت:يا على!يك صاع طعام و يك ران گوسفند و يك ظرف شير براى پذيرايى مهيا كن و فرزندان عبد المطلب را دعوت نما تا با آنان صحبت كنم و امر خدايم را ابلاغ نمايم.

چون بنى هاشم جمع شدند،پيامبر صلى اللّه عليه و آله سخن آغاز كرد گفت:اى بنىّ عبد المطلب! در ميان عرب بهترين و برترين آيين را برايتان آوردم كه خير دنيا و سعادت آخرت در آن است.

خدايا سبحان مرا امر فرمود تا شما را دعوت به دين و آيين كنم و به سوى او بخوانم.

چه كسى مرا در اين كار پشتيبانى مى كند تا برادر و وصىّ و ولىّ و خليفه من در ميان شما شود؟ آن جماعت چون سخنان مصطفى صلى اللّه عليه و آله را شنيدند،سخنى نگفتند.

من كه در ميان آنان از همه كوچك تر بودم گفتم:يا رسول اللّه!من وزير تو در اين كار مى شوم.

آن قوم برخاستند و جماعتى به ابو طالب با حالت استهزا گفتند؛اى ابو طالب! برخيز و از فرزندت على عليه السّلام اطاعت كن.

(515)انس بن مالك نقل كرد.رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:

انّ اخى و وزيرى و خليفتى في اهلى و خير من اترك بعدى يقضى دينى و ينجز موعدى على بن ابى طالب عليه السّلام.

اى مردم!برادر و وزير و جانشين و خليفه و بهترين كسى كه بعد از من،دينم را ادا كند و وعده هاى مرا وفا نمايد على بن ابى طالب عليه السّلام است.

(516)باز هم از انس بن مالك نقل شده است كه،رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:

«انّ خليلى و وزيرى و خليفتى في اهلى و خير من اترك بعدى ينجز موعدى و يقضى دينى على بن ابى طالب عليه السّلام»

ص: 184

اوست وزير و خليفه در ميان اهل بيتم و بدانيد بهترين كسى كه وعده هاى مرا وفا كند و قرض و دينم را ادا نمايد على بن ابى طالب عليه السّلام است.

(517)عبد اللّه بن مليل مى گويد از علىّ بن ابى طالب عليه السّلام شنيدم گفت؛مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:

«انّه لم يكن نبىّ الاّ قد اعطى سبعة رفقاء نجباء وزراء و انّى قد اعطيت اربعة عشر» .

هيچ پيامبرى نبود مگر اين كه خداى منّان برايش هفت رفيق و هفت وزير قرار داد امّا براى من چهارده رفيق و وزير قرار داد كه عبارت اند از:حمزه،جعفر طيار،على بن ابى طالب عليه السّلام حسن عليه السّلام،حسين عليه السّلام،ابو بكر،عمر،عبد اللّه بن مسعود،ابو ذر،مقداد، حذيفه،عمّار،سلمان و بلال حبشى.

وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى (1) ،گفت:كسى كه به ولايت اهل بيت گرايش يابد،هدايت مى شود.

(521)عبد اللّه بن جعفر بن محمد بن فيض از پدرش نقل كرد.ابو جعفر محمد بن على الباقر عليه السّلام از پدر و جدّش روايت كرده است؛روزى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله كه از منزلش بيرون مى رفت،فرمود:

«خداى سبحان مى فرمايد: إِنِّي لَغَفّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى (2) يا على عليه السّلام!هر كسى به سبب ولايت تو هدايت شود مورد غفران و عفو قرار مى گيرد.

(522)ابى ذر در تفسير و توضيح كلام خداى سبحان وَ إِنِّي لَغَفّارٌ لِمَنْ تابَ (3) ...گفت يعنى ايمان به آنچه مصطفى صلى اللّه عليه و آله آورده بياورد و فرايض و واجبات را ادا كند.هر كسى چنين كند به حب آل محمد صلى اللّه عليه و آله رهنمون گردد و با محبت اهل بيت هدايت شود.

اى مهاجر و انصار!على عليه السّلام را دوست بداريد همان گونه كه مرا دوست داريد و او را اكرام و احترام كنيد همان اندازه كه مرا اكرام مى كنيد.اين توصيه،گفتار من نيست بلكه فرمان خداى سبحان است.

كه در تكريم على عليه السّلام گفتم:اى دوستان عرب!

«من ابغض عليّاً من بعدى حشره اللّه يوم القيامة اعمى ليس له حجّة».

هر كسى كوردل و بى بصيرت باشد و بغض و كينه على عليه السّلام را در دل بگيرد،خداى علىّ او را در روز قيامت كور و نابينا و بى بصر و بصيرت محشور كند در حالى كه هيچ عذر و بهانه اى از او پذيرفته نمى شود.

(524)جابر بن عبد اللّه انصارى نقل كرده است.

در خطبه اى از رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله شنيدم آن حضرت فرمود:

«من ابغضنا اهل البيت حشره اللّه يوم القيامة يهوديّاً».

هر كسى از روى عناد نسبت به اهل بيت من بغض و كينه در دل پرورد،خداى سبحان او را در روز قيامت يهودى برانگيزد.

(525)كامل از ابى صالح نقل كرد.ابن عباس مفسّر مشهور قرآن در شرح و توضيح آيه كريمه وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى (1) بيان كرد.هر كسى ولايت علىّ بن ابى طالب عليه السّلام را منكر شود و نپذيرد.خداى قادر او را در روز حساب كور و كر محشور كند و از قبر نابينا برانگيزاند.

على عليه السّلام و فاطمه عليها السّلام مى آمد و مى گفت:

الصّلاة رحمكم اللّه ؛و سپس آيه شريفه إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ (1) را تلاوت مى كرد و آن گاه براى نماز به مسجد مى رفت.

لا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ (1) (2) كه در ادامه آيه قبل است در حقّ تو نازل شد.تو و شيعيانت در موقف احضار مى شويد و در بهشت از نعمت هاى الهى متنعّم خواهيد شد.

(530)ابى عمر نعمان بن بشير (3)نقل كرد،شبى در خلوت و سكوت و تنهايى شنيدم على عليه السّلام آيۀ كريمه إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنى أُولئِكَ عَنْها مُبْعَدُونَ (4) را تلاوت مى كرد و مى فرمود من از آن جمله هستم و ابو بكر،عمر،عثمان،طلحه،زبير،سعد بن وقاص و عبد الرّحمان بن عوف هم از آن جمله كسان هستند.

رضاى ربّ مبارزه كردند.

(534)قيس بن عباده مى گويد:

از ابو ذر شنيدم،سوگند ياد مى كرد كه آيۀ هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ (1) در تحسين على عليه السّلام و همرزمانش از لشكر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله كه در مقابل عتبة و همراهانش از مخالفان رسول خدا صلى اللّه عليه و آله در جنگ بدر نبرد كردند نازل شد (2).

(537)قيس بن عباده گفت از ابو ذر صحابى معروف رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله شنيدم،سوگند ياد مى كرد كه آيۀ شريفۀ هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ (3) براى اين شش نفر؛حمزه سيد الشهداء،ابو عبيده و على عليه السّلام از لشكر مسلمانان،و شيبه و عتبه،و وليد بن عتبه از جانب كفّار كه با يك ديگر خصومت داشتند و پيكار كردند نازل شد.

(538)با سلسله سند ديگر از قيس بن عباده نقل شده است كه گفت از ابو ذر شنيدم سوگند ياد كرد،آيۀ شريفۀ هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ (4) در بارۀ متخاصمين جنگ بدر نازل شد.كه على عليه السّلام حمزه و ابو عبيده با مشركان به نبرد پرداختند و سرانجام سه نفر مبارزان مشرك با شمشير سه تن از دلاوران اسلام به هلاكت رسيدند (5).

(541)حارثة بن مضرب از على عليه السّلام نقل كرده كه آن حضرت فرمود:

بعد از مهاجرت مصطفى صلى اللّه عليه و آله به مدينه در آن شهر زندگى مى كرديم،ميوه ها رسيده بودند،رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله از بدر كسب خبر مى كرد تا اين كه در آن حوالى دو نفر از قريش را دستگير كردند از آن دو در بارۀ عدّه مشركين و تعداد اسلحه و ابزار آنان سؤال شد.

گفتند عدّه شان زياد و تجهيزاتشان عظيم است؛امّا آمار و ارقام درست را نمى دانستند؛سپس آن دو را نزد رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله آوردند.

آن حضرت پرسيد:هر روز چند شتر براى غذا نحر مى كنند.گفتند:روزى ده شتر.د.

ص: 190

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:عدّۀ آنان هزار نفر است؛زيرا براى هر صد نفر يك شتر ذبح مى كنند.

پس به سوى چاه هاى بدر حركت كرديم.لشكر مشركين براى جنگ به پيش آمدند و سه تن از آنان كه از همه مغرورتر بودند به نام هاى عتبة بن ربيعه و شيبة بن ربيعه و وليد بن عتبه به ميدان آمدند و گفتند،چه كسى را جرأت مبارزه است،تا با ما نبرد كند؟! مردى انصار از اصحاب مصطفى صلى اللّه عليه و آله پا به ميدان گذاشت.آن سه تن گفتند:نيازى به مبارزۀ تو نيست ما فرزندان قريش را به مبارزه مى خوانيم.

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:يا على!برخيز،اى حمزه!و اى عبيدة برخيزيد و جواب آنان را بدهيد.

ما سه تن به نبرد آنان رفتيم.حمزه حريف خود عتبه را هلاك كرد و من هم شيبه را به خاك انداختم،وليد و عبيده هنوز گرم پيكار بودند من به وليد نزديك شدم و او را با ضربت شمشيرى به هلاكت رساندم.

در آن روز هفتاد نفر را اسير و هفتاد نفر را هلاك كرديم.

در پايان جنگ مردى از انصار،عبّاس بن عبد المطلب را به اسارت نزد رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله آورد.عباس گفت:يا رسول اللّه!قبل از اين كه من به دست اين مرد گرفتار شوم به دست مردى خوش سيما كه بر اسبى ابلق نشسته بود اسير شدم امّا اكنون آن مرد را در ميان اصحاب شما نمى بينم.مرد انصارى گفت:يا رسول اللّه!من او را اسير كردم.

پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود:اى مرد انصارى!ساكت باش،خداى تعالى به وسيله فرشتگان كريم ما را نصرت و يارى داد و آنان را مغلوب و مفلوك و اسير گردانيد.

(542)قيس بن عباده نقل كرد،على عليه السّلام فرمود:آيه هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ (1) ...در شأن مبارزه ما با كفار و مشركين در جنگ بدر نازل شد (2).د.

ص: 191

يا على!انّ اللّه زيّنك بزينة لم يتزيّن الخلائق بزينة احبّ الى اللّه منها، الزّهد في الدنيا،و جعل الدّنيا لا تنال منك شيئاً.

يا على!خداى سبحان تو را به زيورى گرانبها آراست كه محبوب تر از آن زينت در نزد خداوند نيست و آن زهد تو در دنياست كه ميل و رغبتى به دنيا ندارى و دنيا نيز نمى تواند به تو اميدوار باشد و تو را به خود جذب و جلب كند.

(551)زياد مدينى از قول زيد بن على عليه السّلام نقل كرد كه زيد بن على عليه السّلام آيۀ شريفۀ أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا (1) ...را قرائت كرد.و سپس گفت:اين كلام ربّانى در بارۀ ما فرزندان پيامبر صلى اللّه عليه و آله نازل شد.

به خدا سوگند آيه شريفۀ اَلَّذِينَ إِنْ مَكَّنّاهُمْ فِي الْأَرْضِ (1) ...براى ما اهل بيت مصطفى صلى اللّه عليه و آله نازل شد.

(555)ابى خليفه مى گويد روزى من و ابو عبيده حذّاء به خدمت ابو جعفر عليه السّلام رسيديم.

ابو جعفر عليه السّلام فرمود:بياييد در كنار من بنشينيد.

عرض كردم:يا ابن رسول اللّه!همين جا مى نشينيم.

فرمود:يا ابا خليفه!بدان،اكرام را كسى رد نمى كند مگر اينكه حمار و چهار پا باشد.

پس عرض كردم:چگونه مى توانيم صاحب عصر و امام زمان را بشناسيم؟ فرمود:به كلام خدا اَلَّذِينَ إِنْ مَكَّنّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ (2) او را بشناسيد.اگر مردى را با مشخصات اين آيۀ ربّانى يافتيد از او متابعت كنيد و بدانيد او صاحب الامر شماست.

(556)فضيل بن زبير از زيد بن علىّ نقل كرد كه زيد بن على عليه السّلام در توضيح آيۀ شريفه گفت:

هر گاه قائم آل محمد صلى اللّه عليه و آله ظهور كند در بين مردم مى ايستد و مى گويد:

اى مردم!آن كسى كه خداى كريم در قرآن مبين فرمود: اَلَّذِينَ إِنْ مَكَّنّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ (3) ما هستيم و خويشتن را با اين آيه معرفى مى كند.

كسانى كه به ولايت ما ايمان و اعتقاد نداشته باشند.از صراط سقوط مى كنند.

(558)اصبغ بن نباته نقل كرد:على بن ابى طالب عليه السّلام فرمود:( وَ إِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ (1) )يعنى كسانى كه از ولايت ما دورند از صراط منحرف شده و به مقصد نمى رسند.

آگاه باشيد اگر چنين كنيد؛مرا بار ديگر مى بينيد كه در جانب ديگر صف و در مقابل شما قرار مى گيرم.و بار ديگر براى اسلام با شما پيكار خواهم كرد.

پس جبرئيل دست بر شانۀ من گذاشت چون به سوى او برگشتم.

گفت يا محمد صلى اللّه عليه و آله بگو،به خاطر على بن ابى طالب عليه السّلام با شما مقاتله مى كنم.

آن حضرت به طرف ما برگشت و فرمود:پس با على عليه السّلام دشمنى و مخالفت نكنيد.

(561)در كتاب عتيق،ابى صالح از جابر بن عبد اللّه انصارى نقل كرد:

جبرئيل براى نبى صلى اللّه عليه و آله خبر آورد؛پيروان و امّت تو بعد از تو با على عليه السّلام به جنگ و جدال بر مى خيزند.

آن گاه آيۀ! قُلْ رَبِّ إِمّا تُرِيَنِّي ما يُوعَدُونَ رَبِّ فَلا تَجْعَلْنِي فِي الْقَوْمِ الظّالِمِينَ (1) . (2)

و آيه فَإِمّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ أَوْ نُرِيَنَّكَ الَّذِي وَعَدْناهُمْ فَإِنّا عَلَيْهِمْ مُقْتَدِرُونَ (3) (4)به رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله نازل شد.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله رو به ياران و اصحاب كرد و فرمود:اى مردم!بار ديگر كافر نشويد تا بعضى از شما گردن ديگرى را با شمشير بزند.و قتل و خون ريزى به راه افتد. (5)اگر چنين كنيد در صف محشر با من روبرو مى شويد و با شما بر سر اسلام مقاتله خواهم كرد.جبرئيل با تندى به من اشاره كرد و گفت بگو بلكه به خاطر على عليه السّلام با شما مقاتله و پيكار مى كنم.ت.

ص: 197

مصطفى صلى اللّه عليه و آله با تأكيد فرمود:بلى اين بيت از بهترين بيوتى است كه به اين آيۀ شريفه ارتباط پيدا مى كند.

(568)انس بن مالك و بريدة نقل كردند:

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله در ميان جماعتى از روات آيه فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللّهُ أَنْ تُرْفَعَ (1) ....را قرائت كرد.

مردى از آن ميان برخاست گفت:بيوتى كه اين چنين با ارزش هستند بيوت چه كسانى است؟ مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:آن بيوت انبياست.

ابو بكر پرسيد؟يا رسول اللّه!آيا بيت فاطمه و على عليهما السّلام هم از جمله آن بيوت هستند؟ حضرت فرمود:بلى؛بلكه از افضل آن بيوت،بيت فاطمه عليها السّلام و على عليه السّلام است.

(573)حكيم بن ظهير حديثى از سدىّ نقل كرد،كه وى گفته كلام ربّانى هُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً (1) ...در باره نبى صلى اللّه عليه و آله و على عليه السّلام نازل شد.آن هنگام كه پيامبر فاطمه عليها السّلام دختر خويش را به تزويج پسر عمّ خود درآورد.كه در اين ازدواج هم رابطۀ نسبى و هم سببى وجود دارد.كه على عليه السّلام هم پسر عموى نبى صلى اللّه عليه و آله و هم داماد آن حضرت است.و آيه شريفه به اين معنى اشاره كرده است.

(574)ابو قتيبه تيميّ گفت:از ابن سيرين شنيدم؛در توضيح آيۀ شريفه فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً (2) بيان كرد:

آن مرد بزرگى كه افتخار پيوند نسبى و سببى را پيدا كرد،على بن ابى طالب عليه السّلام است كه هم پسر عم و هم داماد مصطفى صلى اللّه عليه و آله است و خداى سبحان او را فاميل نسبى و سببى؛يعنى پسر عم و داماد نبى صلى اللّه عليه و آله قرار داد.

جبرئيل گفت:فاطمه عليها السّلام سؤال كردم:پس قُرَّةَ أَعْيُنٍ (1) چه كسانى هستند؟ جبرئيل گفت:حسن و حسين عليهما السّلام هستند.

آن گاه سؤال كردم: وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِينَ إِماماً (2) كيست؟ جبرئيل گفت:على بن ابى طالب عليه السّلام كه امام متقين و مؤمنين است.

چون خداى سبحان به ما و شيعيانمان فضيلت شفاعت عنايت كرد تا در جاى خودش كه قيامت باشد.از آنان شفاعت كنيم.

كسانى كه در صحنه قيامت حاضر شوند،و از شفيع و شفاعت آگاه شوند،با حسرت مى گويند فَما لَنا مِنْ شافِعِينَ (1) يعنى براى ما شفيعى نيست! (2)

«امروز هر كسى برادر و وزير و پشتوانه كارهاى من شود،ولىّ و وصىّ و جانشين من در ميان اهل و خانواده ام مى شود و دين مرا ادا مى كند» در پاسخ به تقاضاى رسول اللّه،صلى اللّه عليه و آله همه قوم ساكت ماندند و كسى سخنى نمى گفت.رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله پيام خويش را سه بار تكرار كرد،و آنان همچنان ساكت بودند و سخنى نمى گفتند،امّا در هر بار على عليه السّلام مى گفت:يا رسول اللّه!من تو را اطاعت و اجابت مى كنم؛مصطفى صلى اللّه عليه و آله مى فرمود:يا على!ساكت و آرام باش.

بعد از سخنان رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله آن جماعت برخاستند.در حالى كه به ابو طالب مى گفتند:

برو از پسرت على عليه السّلام اطاعت كن چون محمد صلى اللّه عليه و آله او را امير تو قرار داده است.

بيت است و منظور از سيّئه بغض و كينه نسبت به ماست.

(582)فضيل بن زبير از ابى داود سبيعى نقل كرد كه ابى عبد اللّه جدلى گفت:روزى به خدمت على بن ابى طالب عليه السّلام رسيدم.

آن بزرگوار فرمود:يا ابا عبد اللّه!آيا مى خواهى تو را از حسنه اى كه اگر كسى انجام دهد خدا او را به بهشت داخل مى كند و از سيّئه اى كه انجام دهنده آن با پيشانى در آتش افكنده شود و هيچ عملى با آن سيئه پذيرفته نشود،خبر دهم؟ گفتم:بلى،يا امير المؤمنين! آن حضرت فرمود:«حسنة،»حبّ ما اهل بيت و«سيّئه،»بغض و كينه نسبت به ما اهل بيت مصطفى صلى اللّه عليه و آله است.

(583)جابر بن عبد اللّه انصارى نقل مى كند كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:يا على!اگر امتم آن قدر روزه بگيرند تا مثل«ميخ»شوند و شب و روز در حال نماز باشند تا مثل كمان منحنى شوند با اين همه نماز و روزه اگر دشمن تو باشند و كينه تو را در دل داشته باشند خداى جبّار،آنان را با صورت و(بينى)در آتش جهنّم مى اندازد.

(584)عطيّه از ابو سعيد خدرى نقل كرد در عهد رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله در مدينه شخصى به دست فردى كشته شد.مصطفى صلى اللّه عليه و آله بر منبر نشست و خطبه اى ايراد كرد و فرمود:هر كسى با اهل بيت من دشمن باشد،خداى عزّ و جلّ او را با صورت در آتش جهنم مى افكند.

(585)جابر بن عبد اللّه و انس بن مالك گفتند:

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:يا على!

«لو انّ امّتى ابغضوك لاكبّهم اللّه على مناخرهم في النّار».

يا على!هر كسى از امّتم با تو دشمنى كند.خداى سبحان او را با صورت و بينى در آتش جهنم سرنگون مى كند.

(586)عطاء بن ابى رباح از قول ابن عبّاس نقل كرده است كه روزى مصطفى صلى اللّه عليه و آله در جمع بنى هاشم فرمود:اى بنى هاشم!من سه چيز از خداى منّان براى شما خواستم.

ص: 206

به جاهل بنى هاشم علم و حكمت،و به عالم ثبات قدم عنايت كند و نسبت به شما رحمت كند و شما را نجابت عطا فرمايد.

و بدانيد اگر كسى بين ركن و مقام را لانه خود سازد و در آن جا به عبادت پردازد ولى دشمنى و بغض بنى هاشم را در دل داشته باشد،خداى تعالى او را با صورت در آتش جهنم واژگون مى كند.

(587)فضيل رسان از ابى داود سبيعى نقل كرد،ابو عبد اللّه جدلى از قول على عليه السّلام حديثى را روايت كرد كه امير المؤمنين على عليه السّلام به من فرمود:

يا ابا عبد اللّه!آيا خبر دهم تو را از آن حسنه اى كه خداى سبحان دارندگان آن حسنه را در روز قيامت در رفاه و آسايش قرار مى دهد؟ بدان كه آن حسنه،محبّت و دوستى ما اهل بيت مصطفى صلى اللّه عليه و آله است.

و آن سيّئه اى كه موجب سرنگونى در جهنم است دشمنى و كينه نسبت به ما اهل بيت محمّد صلى اللّه عليه و آله است.

سپس آيۀ كريمه وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النّارِ (1) را تلاوت كرد.

(588)ابى امامه باهلى گفت؛رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:

انّ اللّه خلق الأنبياء من شجر شتّى و خلقنى و عليّاً من شجرة واحدة، فأنا اصلها و علىّ فرعها و الحسن و الحسين ثمارها و اشياعنا اوراقها.فمن تعلّق بغصن من اغصانها نجى و من زاغ هوى و لو انّ عابداً عبد اللّه الف عام ثمّ الف عام ثمّ الف عام ثمّ لم يدرك محبّتنا اهل البيت اكبّه اللّه على منخريه في النّار.

خداى سبحان؛پيامبران را از درخت هاى مختلف و پراكنده خلق كرد.امّا من و على عليه السّلام را از درخت واحد خلق كرد.من اصل شجره هستم و على عليه السّلام فرع آن است.حسن و حسين عليه السّلام ميوه هاى اين درخت هستند.شيعيان ما برگ هاى سبز اين درخت اند.هر كسى به شاخه اى از شاخه هاى اين درخت بچسبد و آويزان شود،نجات مى يابد و هر كسى از آن جدا شود و فاصله گيرد هلاك گردد.

ص: 207

اگر عابدى سه هزار سال عبادت كند و حال اين كه محبّت ما اهل بيت را درك نكند، خداى رحمان او را با صورت در آتش جهنم سرنگون كند.

سپس اين آيه شريفه قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى (1) را تلاوت كرد.

روزى كه خداى سبحان زمين و آسمان را خلق كرد بر سنّت و سيره موسى عليه السّلام و پيروان او بوديم و هستيم. و دشمنان ما هم از روز خلقت زمين و آسمان بر مرام و مسلك و سنّت فرعون و اتباع و پيروانش بودند و هستند.

سپس اين دو آيه شريفه را تلاوت كند إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلا فِي الْأَرْضِ (1) وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا (2) ....

آن گاه فرمود:سوگند به خداى سبحان كه بر موسى عليه السّلام كتابى از سر صدق و عدل نازل شد كه اين مطلب را خبر داده بود.

ليعطفنّ عليكم هؤلاء الآيات عطف الضروس على ولدها.

(592)عبد الجبّار از عثمان اعشى ثقفى و او از ابى صادق نقل كرد؛على عليه السّلام فرمود:آيۀ شريفه وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ (3) براى ما و در بارۀ ماست. (4)

(595)عبد اللّه بن محمد بن عقيل از قول جابر بن عبد اللّه انصارى نقل كرده است كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:

يا بنىّ هاشم!انتم المستضعفون المقهورون المستذلّون بعدى.

اى بنى هاشم!بعد از من حق شما را تضعيف و شما را مستضعف و مقهور قرار مى دهند،و آن عزّتى كه در زمان حيات من داشتيد،به ذلت و خوارى تبديل مى كنند.

(597)عبد اللّه بن حسن از مادرش فاطمه بنت حسين عليه السّلام و او از پدرش حسين بن على عليه السّلام نقل كرده اند كه ابا عبد اللّه الحسين عليه السّلام فرمود:

«نحن المستضعفون و نحن المقهورون و نحن عترة رسول اللّه فمن نصرنا فرسول اللّه نصر و من خذلنا فرسول اللّه خذل به يقين ما به سبب حمايت نشدن،مستضعف و مقهور قرار گرفتيم،ما عترت مصطفى صلى اللّه عليه و آله هستيم.هر مسلمانى ما را يارى و نصرت دهد؛رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله را يارى دادهد.

ص: 209

است.و هر كسى ما را خوار گرداند،رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله را خوار كرده است.

بدانيد ما و دشمنانمان در روزى كه يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً (1) ...

تجمع مى كنيم.آنان به سزاى دشمنى خويش مى رسند.

پدر و مادرم فداى آن يار و ياورى كه خداى تعالى بازوان مرا به وسيله او تقويت كرد.

همان طور كه بازوى موسى را به وسيله هارون محكم كرد.

واسطه متاع چند روزۀ دنيا راه طغيان و مخالفت بر ضدّ محمّد رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله را با اصرار ادامه داد،و او طبق آيه ثُمَّ هُوَ يَوْمَ الْقِيامَةِ مِنَ الْمُحْضَرِينَ (1) از كسانى است كه در جهنّم معذّب است.

رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود:يا على!از آنچه در ذهن دارى سؤال كن.

گفتم:يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله!بعد از تو براى چه چيزهايى جهاد و تلاش كنيم.

فرمود:

على الاحداث يا على! پرسيدم:

يا رسول اللّه!فبيّنها لى .

فرمود:

كلّ شىء يخالف القرآن و سنّتى.

با هر چيزى كه مخالف قرآن و سنّت من است،مخالفت و مقابله كنيد.

و آيۀ مَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ اللّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللّهِ لَآتٍ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ وَ مَنْ جاهَدَ فَإِنَّما يُجاهِدُ لِنَفْسِهِ (1) در تحسين و تمجيد على عليه السّلام و حمزه سيد الشهداء و ابو عبيده نازل شد كه به اميد ثواب و توقّع لقاء پروردگار در خدمت پيامبر صلى اللّه عليه و آله به ميدان جهاد رفتند.

(605)كلبى از ابى صالح نقل كرد،عبد اللّه بن عباس مفسّر مشهور در توضيح شأن نزول آيۀ شريفه گفت: وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ (2) يعنى على عليه السّلام و حمزه و ابو عبيده لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ (3) كه گناهان آنان را به پاس خدماتشان در جنگ بدر محو و نابود مى كنيم و آنان را مورد لطف و نوازش و بخشش قرار مى دهيم.

وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ (4) به آنان ثواب و اجر اخروى كه بهشت باشد مى دهيم.

اينان كسانى بودند كه بهترين اعمال را در دنيا انجام دادند،و اين سه آيه در شأن على عليه السّلام و دو مصاحبش نازل شد.سپس شامل هر كسى كه بر اين صفت باشد نيز مى شود.

خداى سبحان و اوّلين مخلص للّه بود كه همه وجودش را در اختيار يزدان قرار داده و تسليم خداى سبحان بود.

هُوَ مُحْسِنٌ (1) يعنى او مؤمن و مطيع پروردگار بود و به عروة الوثقى مستمسك شد فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى (2) كه عروة الوثقى كلمه توحيد و شعار لا اله الا اللّه است.و على عليه السّلام در طول عمر،چنين خصوصيتى داشت.

روزى وليد بن عقبه به على عليه السّلام گفت:«انا ابسط منك لساناً و احدّ منك سناناً و املأ منك حشواً في الكتيبة».

يا على!زبان من از تو گوياتر و برّنده تر و نيزه من از نيزه تو تيزتر و قوّت من از تو بيشتر است.

على عليه السّلام فرمود:ساكت باش و سخن گزاف مگو،تو فاسقى بيش نيستى و سخنان هرزه مى گويى.! سپس آيه شريفه أَ فَمَنْ كانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً لا يَسْتَوُونَ (1) بر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله نازل شد.يعنى آيا مؤمنى پاك سيرت(مثل على بن ابى طالب عليه السّلام)با فاسقى بد طينت(مثل وليد بن عقبه)با هم يكسان اند؟و هرگز(وليد با على عليه السّلام)قابل مقايسه نيست.

(613)عكرمة از ابن عباس نقل كرد؛آيه كريمه أَ فَمَنْ كانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً (2) در باره على عليه السّلام و وليد نازل شد.

كه على عليه السّلام به عنوان مؤمن و وليد بن عقبه،مصداق بارز فسق و فاسق است كه هرگز با هم قابل مقايسه نيستند.

(614)ابى صالح از عبد اللّه بن عباس در شأن نزول آيه كريمه بيان كرد: أَ فَمَنْ كانَ مُؤْمِناً (3) يعنى على بن ابى طالب عليه السّلام و كَمَنْ كانَ فاسِقاً (4) يعنى وليد بن عقبه بن ابى معيط لا يَسْتَوُونَ (5) هرگز با هم مساوى و برابر نيستند.على عليه السّلام مؤمن و الانسب و وليد بن عقبه فاسقى بد سرشت است.

و ادامه آيه شريفه فَلَهُمْ جَنّاتُ الْمَأْوى (6) براى على عليه السّلام است.كه مسكنش در جنّت است.

فَمَأْواهُمُ النّارُ (7) در بارۀ وليد بن عقبه است،كه جاى فاسقى مثل وليد در آتش سوزان است.

(615)عمرو بن دينار از عبد اللّه بن عبّاس روايت كرد.

آيۀ شريفه أَ فَمَنْ كانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً لا يَسْتَوُونَ (8) بعد از مجادله على عليه السّلام و وليد بن عقبه بر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله نازل شد.

پس مؤمن در آيه على بن ابى طالب عليه السّلام است و فاسق وليد بن عقبه كه خداى

ص: 217

سبحان باطن هر دو را روشن و مقام و فضيلت هر يك را بيان كرد.

كه مؤمنى مثل على،هرگز با فاسقى مثل وليد برابر نيست (1).

(619)محمّد بن مغيرة با سلسله سندش نقل كرده است:

أَ فَمَنْ كانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً لا يَسْتَوُونَ (2) مؤمن يعنى مصدّق و فاسق يعنى منافق كه با هم در ايمان دنيايى و ثواب آخرتى نزد خدا هرگز مساوى نيستند.

ابن عبّاس در فلسفه نزول آيه كريمه فوق چنين گفت:

بين على عليه السّلام و وليد بن عقبه نزاع لفظى در گرفت و وليد در خودستايى مبالغه بسيارى كرد.و سخنان آن دو به تندى و خشونت كشيد.

آن گاه آيۀ شريفه نازل شد.كه مرام و مسلك و ايمان و فسق هر يك را مشخص فرمود.تا بار ديگر وليد بن عقبه لاف بيهوده نزند.

(620)بعضى از صحابه از قول عطاء بن يسار نقل كرده اند.

سوره سجده به جز سه آيۀ آن،در مكه نازل شد.كه اين سه آيه در باره على عليه السّلام و وليد بن عقبه است و در مدينه نازل شد.

آن هنگام كه وليد بن عقبه در مقابل على عليه السّلام ايستاد و گفت:من از تو شجاع تر و سخن ورتر و برترم.

على عليه السّلام فرمود:ساكت باش.تو فاسقى بيش نيستى و خود را با من مقايسه نكن.

آن گاه خداى سبحان آيۀ أَ فَمَنْ كانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً (3) را در باره آن دو نازل فرمود،تا همگان بدانند مؤمن يا فاسق كيست؟ (622)ابو قتيبه نقل كرده است از محمّد بن سيرين شنيدم در توضيح آيۀ شريفه أَ فَمَنْ كانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً لا يَسْتَوُونَ (4) گفت؛مؤمن يعنى على بن ابى طالب عليه السّلام و فاسق همان وليد بن عقبه است.ت.

ص: 218

صحابى معروف مصطفى صلى اللّه عليه و آله آيه شريفۀ وَ كَفَى اللّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتالَ (1) .را قرائت مى كرد و مى گفت؛خداى سبحان در جنگ ها به وسيله على بن ابى طالب عليه السّلام از مؤمنين و مسلمين دفاع مى كرد و فتنۀ كفّار بر ضد مسلمانان را با دست تواناى على عليه السّلام سركوب و خاموش مى كرد.

(633)مقاتل از ضحّاك نقل كرد،عبد اللّه بن عباس در تفسير و توضيح آيۀ كريمه وَ كَفَى اللّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتالَ (2) بيان كرد:

خداى قادر در جنگ خندق خطر كفّار و شرارت عمرو بن عبد ود را به وسيلۀ على بن ابى طالب عليه السّلام دفع كرد.

(634)حذيفة بن يمان از اصحاب نزديك رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله حكايت مفصّلى را از جنگ خندق نقل مى كند كه چنين است:

عمرو بن عبد ود از خندق عبور كرد و در مقابل لشكر مصطفى صلى اللّه عليه و آله ايستاد و با صدايى بلند و فريادى مستانه مبارز طلبيد.

رسول خدا به ياران خود فرمود:چه كسى صداى او را خاموش مى كند؟ هيچ كسى از جايش تكان نخورد و حركت نكرد و همگان خاموش بودند،در آن هنگام على عليه السّلام برخاست و گفت:يا رسول اللّه!من آمادۀ جانبازى هستم.

رسول خدا فرمود:يا على!صبر كن و در جاى خود بنشين.

دوباره رسول خدا صلى اللّه عليه و آله به ياران خود فرمود:چه كسى به مبارزه عمرو مبادرت مى كند؟باز هم كسى سخنى نگفت.و همگى ساكت نشستند بار سوم مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:آيا كسى در ميان شما هست كه نعره عمرو را خاموش كند و شرّ او را دور گرداند.

باز هم كسى را جرات سخن گفتن نبود،همه ساكت بودند و حتى بعضى خود را پنهان مى كردند.

على عليه السّلام از جا برخاست و گفت:يا رسول اللّه!من كمر همت بر ميان بسته و آماده

ص: 221

رزم و پيكار با عمرو هستم.

مصطفى صلى اللّه عليه و آله او را به نزد خويش فرا خواند و فرمود:يا على عليه السّلام!او عمرو بن عبد ود است كه در شجاعت بى نظير است.

امير المؤمنين على عليه السّلام گفت:يا رسول اللّه!من هم على بن ابى طالب هستم كه پهلوانى را از اجداد خويش آموختم.

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله زره خود را بر تن او پوشاند و عمامه اش را بر سرش بست و ذو الفقار،شمشير مخصوص خود را،به دست او داد؛سپس فرمود:خدايا!على را از چپ و راست و از جلو و عقب حفظ فرما.

على عليه السّلام به سرعت و با چابكى،خود را به عمرو بن عبد ود رساند و به او گفت:

كيستى و نامت چيست؟ عمرو گفت:گمان نمى كردم كسى مرا نشناسد!مرا عمرو بن عبد ود مى گويند.

امّا نام تو چيست؟ گفت:من على بن ابى طالب عليه السّلام هستم.

عمرو گفت:نوجوانى بودى كه در حجرۀ ابو طالب تو را ديدم من از كشتن تو اكراه دارم و به قتل تو راضى نيستم.

على عليه السّلام فرمود:امّا من نه تنها در كشتن تو اكراهى ندارم بلكه در نابودى تو بسيار راغبم و ليكن شنيدم دست در پرده كعبه انداختى و عهد كردى هر كه سه خواسته از تو داشته باشد حتماً يكى را اجابت مى كنى.

عمرو گفت:درست است،من چنين عهدى كردم.

على عليه السّلام فرمود:اى عمرو!حالا كه چنين است بيا از جنگ دست بردار و از همان راهى كه آمدى برگرد.

عمرو گفت:اين محال است.

على عليه السّلام فرمود:دين و آيين ما،را بپذير؛آنچه براى ماست براى تو نيز خواهد بود.

ص: 222

عمرو گفت:اين را هم نمى پذيرم.

على عليه السّلام فرمود:تو سواره اى و من پياده ام و اين سزاوار نيست! عمرو با عصبانيت گفت:تاكنون چنين درخواستى را نشنيده ام.اسب خود را تازيانه زده،از ميدان دور كرد.

آن گاه به نبرد پرداخت.عمرو كه مردى قوى هيكل بود در اثناى مبارزه شمشيرى را بر فرق على عليه السّلام فرود آورد.ضربه چنان محكم بود كه علاوه بر سپر،سر را شكافت.

و خط شمشير بر پيشانى مبارك آن حضرت ماند.

على عليه السّلام درست در آن هنگام با شمشير از پايين،پاهاى عمرو را هدف گرفت و دو پاى او را قطع كرد،عمرو بر زمين افتاد،و صداى تكبير پيروزى على عليه السّلام در فضاى ميدان طنين انداز شد.

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله با شنيدن صداى تكبير فرمود:

به خدا سوگند،على عليه السّلام پيروز شد،و عمرو كشته شد.

عمر بن خطاب نخستين كسى بود كه خود را به او رساند،ديد على عليه السّلام شمشير خود را با سپر عمرو پاك مى كند،عمر با صداى بلند تكبير گفت و عرض كرد:يا رسول اللّه! آسوده خاطر باش كه عمرو بن عبد ود كشته شد.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله رو به على عليه السّلام كرد و فرمود:

يا على!«فلو وزن اليوم عملك بعمل امّة محمّد صلى اللّه عليه و آله لرجح عملك بعملهم و ذلك انّه لم يبق بيت من بيوت المشركين الاّ و قد دخله وهن بقتل عمرو و لم يبق بيت من بيوت المسلمين الاّ و قد دخله عزّ بقتل عمرو».

اين پيروزى و ثواب آن بر تو مبارك باد.

اگر عمل امروز تو با اعمال امّت محمد صلى اللّه عليه و آله مقايسه و موازنه شود،همين يك عمل تو برتر و با فضيلت تر از همه اعمال امّت من است.

چون هيچ خانه اى از مشركان و هيچ قلبى از آنان نيست كه با كشتن عمرو بن عبد ود، سستى و يأس و نوميدى در آن راه نيافته باشد.

ص: 223

و از طرف ديگر هيچ خانه اى از مسلمانان نيست كه با كشتن عمرو بن عبد ود،شادى و سرور و عزّت در آن داخل نشده باشد.

پس عمل واحد تو بر همه اعمال امّت من رجحان دارد.

(635)عبد اللّه بن محمد بن عمر بن على عليه السّلام از پدرش و پدر او از پدرش نقل كرد؛كه على عليه السّلام فرمود:

«عمرو بن عبد ود در جنگ خندق با جمعى از قريش باريكه اى از خندق را پيدا و با اسبان خويش از آن تنگه عبور كردند و در مقابل لشكر نبى صلى اللّه عليه و آله ايستادند.

عمرو بن عبد ود كه از همه مغرورتر بود رجز مى خواند و مبارز مى طلبيد.در آن موقع كسى را جرات و قدرت مقابله با او نبود.من براى مقابله با او برخاستم.

رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله فرمود:يا على!آن مبارز،عمرو بن عبد ود است! گفتم:يا رسول اللّه!من هم على بن ابى طالبم،هيچ خوفى و ترسى از او ندارم،پس به سويش رفتم و دعايى كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله به من تعليم داده بود خواندم،و آن دعا چنين بود:

اللّهمّ بك أصول و بك اجول و بك أدرأ في نحره.

چون به نبرد مشغول شدم،ضربتى بر سرم حواله كرد.من هم او را با ضربتى محكم تر بر خاك انداختم.همراهان او پراكنده شده؛گريختند.

(636)بهز بن حكيم از پدرش و او از جدش نقل كرده است كه نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:

لمبارزة علىّ بن ابى طالب عليه السّلام لعمرو بن عبد ود يوم الخندق أفضل من عمل أمّتى الى يوم القيامة.

يعنى:پاداش مبارزه و فضيلت نبرد على عليه السّلام با عمرو بن عبد ود در جنگ خندق از همه اعمال امّتم تا روز قيامت با فضيلت تر و برتر است. (1)ت.

ص: 224

شدند.چون عدّه،پنج تن كامل شد،رسول اللّه فرمود رداء مرا بياوريد،همگى را در زير عبا و رداء قرار داد آن گاه فرمود! خدايا!اينها عترت و اهل بيت من هستند.

(646)روات از جابر بن عبد اللّه انصارى نقل كردند:

مصطفى صلى اللّه عليه و آله،على و فاطمه و حسن و حسين عليهم السّلام را فرا خواند و جامه خويش را بر روى آنان انداخت و فرمود:

«اللّهمّ هؤلاء اهلى؛هؤلاء اهلى».

خدايا اينها اهل بيت من هستند.

(648)محمّد بن منكدر از جابر بن عبد اللّه نقل كرد؛ وقتى آيۀ كريمۀ إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (1) بر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله نازل شد،در سراى آن حضرت،على،فاطمه،و حسن و حسين عليهم السّلام حضور داشتند.

نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:

«اللّهمّ هؤلاء أهلى» .

خدايا اين چهار تن اهل بيت من هستند كه مورد لطف بيكران تو قرار گرفتند.

(649)ابى يقظان از زاذان و او از حسن بن على عليه السّلام روايت كرد؛ هنگامى كه آيه شريفۀ إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ (2) ....

نازل شد،جدّ بزرگوار ما،محمّد مصطفى صلى اللّه عليه و آله،ما را فراخواند و در زير كساء خيبرى كه متعلق به امّ سلمه بود جمع كرد و فرمود:

«اللّهمّ هؤلاء أهل بيتى و عترتى،فاذهب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهيراً».

خدايا!اينها اهل بيت و عترت پاك من هستند.رجس و ناپاكى را از ايشان زايل فرما و طهارت و پاكى را نصيب آنان قرار ده.

(650)از ابى جميله روايتى بدين مضمون نقل شده است: (3)روزى حسن بن على عليه السّلامد.

ص: 226

در كوفه با مردم نماز جماعت اقامه مى كرد، نااهلى از خوارج خنجرى در ران آن جناب فرو كرد.كه بر اثر جراحت دو ماه بسترى شد.

حضرت پس از بهبودى به مسجد آمد و بعد از حمد و ثناى الهى فرمود:

اى اهل عراق!تقوا داشته باشيد و اين قدر بى پروا نباشيد.ما أمرا و ميهمان سرزمين شما و اهل بيت نبى صلى اللّه عليه و آله شما هستيم كه خداى سبحان در شأن ما فرمود:

إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (1) .

(654)عامر بن سعد حكايت كرد،پدرم سعد در مدينه به معاويه گفت:

اى معاويه!از رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله در حقّ على عليه السّلام سه فضيلت شنيدم كه اگر يكى از آنها برايم بود از شتران سرخ موى در نزدم محبوب تر و با ارزش تر بود.

اى معاويه!روزى شاهد بودم كه نبى صلى اللّه عليه و آله دست فرزندانش حسن و حسين عليهما السّلام و فاطمه عليها السّلام را گرفته،و خداى خويش را صدا زد و فرمود:

خدايا!اينها اهل بيت من هستند،رجس و پليدى را از آنان دور كن و آنان را پاك و پاكيزه گردان (2).

(656)عامر بن سعد از پدرش سعد نقل كرد؛روزى معاويه پدرم را ديد و گفت:چرا ابو تراب(على عليه السّلام)را ناسزا و لعنت نمى گويى؟ پدرم گفت:چون از رسول خدا صلى اللّه عليه و آله در مورد فضيلت و بزرگوارى على عليه السّلام سه روايت شنيدم كه مرا مانع از سبّ و ناسزا گفتن به او شده است.

و بدان اگر يكى از آنها در باره من بود،برايم از شتران سرخ موى محبوب تر و گرانبهاتر بود.

(657)عطيّه از ابو سعيد خدرى در توضيح و تفسير آيۀ كريمه إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (3) بيان كرد،روزى رسول خدا صلى اللّه عليه و آله،على،ت.

ص: 227

فاطمه،حسن و حسين عليهم السّلام را فراخواند و كساء خود را بر شانۀ آنان انداخت و فرمود:

خدايا!اين جمع،اهل بيت من هستند.

اللّهمّ اذهب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهيرا.

خدايا ناپاكى را از آنان دور كن و به آنان طهارت روح و روان عنايت فرما.

(659)عمران بن مسلم مى گويد از عطيۀ عوفى در توضيح آيه إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (1) .سؤال كردم.عطيّه در جواب گفت؛از ابو سعيد خدرى صحابه معروف رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله شنيدم،گفت:

اين آيۀ كريمه در شأن و منزلت نبى صلى اللّه عليه و آله،على،فاطمه،حسن و حسين عليهم السّلام نازل شد.

و هنگامى كه رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله اين آيه شريفه را شنيد،آن چهار تن را جمع كرد و فرمود:

اللّهمّ هؤلاء أهل بيتى و عترتى،فاذهب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهيرا.

ام سلمه كه در مقابل در خانه ايستاده بود،چون اين سخن رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله را شنيد عرض كرد:

يا نبى اللّه!آيا من هم از اهل بيت هستم.

حضرت فرمود:اى امّ سلمه!تو از زنان خوب؛خيرخواه و نيكى هستى،امّا از اهل بيت و اين جماعت پنج تن نيستى.

(660)ابو عبد الرّحمان مسعودى از كثير النوا از عطيّه عوفى و او از ابو سعيد خدرى نقل كرد؛آيه كريمه إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (2) .

در پاكى روح و طهارت نفس پنج تن يعنى نبى صلى اللّه عليه و آله،على،فاطمه،حسن و حسين عليهم السّلام،نازل شد (3).ت.

ص: 228

(665)عبد اللّه بن مسلم ملائى از ابو جحّاف از عطيه عوفى از ابو سعيد خدرى نقل كرد،رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله مدّت چهل روز هنگام سحر به در خانه على عليه السّلام مى آمد و وقتى فاطمه عليها السّلام را مى ديد مى فرمود:

السّلام عليكم يا اهل بيت المصطفى و رحمة اللّه و بركاته وقت نماز و زمان اقامه نماز است،خدايتان رحمت كند.

سپس آيه كريمه إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (1) را قرائت مى كرد.

و مجدداً مى فرمود:

أنا حرب لمن حاربكم و سلم لمن سالمتم».

من دشمن كسى كه با شما دشمن باشد هستم.و در صلح و سلامت با كسانى كه شما با آنان در صلح و سلم باشيد،هستم. (2)

(667)عطيّه عوفى از ابو سعيد خدرى روايت كرد؛هنگامى كه آيه كريمه وَ أْمُرْ (3)د.

ص: 229

أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ (1) نازل شد، رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله مدّت هشت ماه در سحرگاهان به در خانه على عليه السّلام مى آمد و مى فرمود:

«الصّلاة رحمكم اللّه» .

اى اهل بيت مصطفى!هنگام نماز است.خدايتان رحمت كند.

سپس آيه شريفه إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (2) را با صداى بلند قرائت مى كرد،تا همگان بشنوند. (3)

(706)عطيّه عوفى از ابو سعيد خدرى نقل كرده است؛ام سلمه بيان كرد هنگامى كه آيه كريمه إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ (4) ...نازل شد من كنار در خانه نشسته بودم،عرض كردم؛يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله!آيا من هم از اهل بيت شما هستم؟ نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:«اى امّ سلمه!تو از زنان خوب و از همسران نيك پيامبر خدا هستى، اما از اهل بيت نيستى».

(707)عطيّه عوفى از ابو سعيد خدرى حكايت كرده،ام سلمه بيان كرد؛وقتى آيۀ شريفه إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ (5) ...نازل شد،رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله در خانه من حضور داشت.

على،فاطمه،حسن و حسين عليهم السّلام نيز در منزل من بودند و من در كنار در منزل نشسته بودم، گفتم:يا رسول اللّه!آيا من هم از اهل بيت آن حضرت هستم.ت.

ص: 230

مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:تو از همسران نبى و از زنان خوب و با تقوا هستى امّا از اهل بيت نيستى و فقط اين چهار تن اهل بيت من هستند. (1)

(720)عبد اللّه بن ربيعه،غلام ام سلمه همسر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله نقل كرده است كه ام سلمه بيان كرد؛ هنگامى كه آيۀ كريمه إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ (2) ...نازل شد، رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله به من امر فرمود على،فاطمه،حسن و حسين عليهم السّلام را دعوت كنم تا حاضر شوند.

چون همگى به حضور نبى صلى اللّه عليه و آله رسيدند،على عليه السّلام را در سمت راست خويش قرار داد و حسن عليه السّلام را در سمت چپ و حسين عليه السّلام را روى سينه و در بغل خود گرفت و فاطمه عليها السّلام را روى پايش نشانيد.آن گاه دست به آسمان بلند كرد و فرمود:

«اللّهمّ هؤلاء أهل بيتى و عترتى،فاذهب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهيراً».

خدايا!اينها اهل بيت و عترت من هستند،ناپاكى و پليدى را از آنان زايل و طهارت روح و صفاى باطن به آنان عنايت فرما.

پيامبر صلى اللّه عليه و آله سه مرتبه اين دعا را تكرار كرد.

ام سلمه مى گويد؛عرض كردم،يا رسول اللّه!آيا من هم از اهل بيت هستم؟ نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:تو از زنان خوب و خيرانديش هستى،ولى از اهل بيت نيستى. (3)

(734)محمّد بن سيرين از ابى هريره از ام سلمه نقل كرد؛ فاطمه عليها السّلام با ظرفى از غذا به حضور رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله رسيد و آن را مقابل پدرش گذاشت.ت.

ص: 231

نبى صلى اللّه عليه و آله پرسيد:يا فاطمه!پسر عمّ تو على و دو فرزندت حسن و حسين كجا هستند؟ فاطمه عليها السّلام گفت:در خانه هستند، نبى صلى اللّه عليه و آله فرمود:آنان را به نزد من فرا بخوان.

فاطمه عليها السّلام به خانه خويش رفت و گفت:يا على!پيامبر تو و دو فرزندت حسن و حسين را طلبيده،او را اجابت كنيد.

على عليه السّلام دست حسن و حسين عليهما السّلام را گرفته در حالى كه فاطمه عليها السّلام در پشت سر آنان بود همگى به سوى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله آمدند.هنگامى كه آن حضرت آنان را ديد،كسائى كه در موقع خواب از آن استفاده مى كرد،برداشت و آن چهار نفر را در زير آن قرار داد و فرمود:

«اللّهمّ هؤلاء أهل بيتى و عترتى،فاذهب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهيرا». (1)

(747)على بن زيد از شهر بن حوشب از امّ سلمه حكايت كرد،رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله به فاطمه عليها السّلام فرمود:همسرت على و فرزندانت حسن و حسين را به نزد من فرابخوان.

فاطمه عليها السّلام به منزل خود رفت و آنان را فراخواند و همگى به خدمت رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله رسيدند.

نبى صلى اللّه عليه و آله كساء فدكى را برداشته بر شانه آنان انداخت و زير دستان خود جمع كرد و فرمود:

«اللّهمّ أنّ هؤلاء آل محمّد فاجعل صلواتك على محمّد و آل محمّد، فأنّك حميد مجيد» .

خدايا!اينها آل محمد هستند،صلوات خود را بر آنان قرار ده.به درستى كه تو حميد و مجيد هستى.ت.

ص: 232

ام سلمه مى افزايد؛من گوشه كساء را كنار زدم تا در زير آن جاى گيرم؛امّا رسول خدا صلى اللّه عليه و آله بر من نهيبى زد و گوشه كساء را از دستم گرفت و فرمود؛ تو از اهل بيت و آل محمد نيستى اما از زنان خوب هستى. (1)

(757)عمرة بنت افعى از ام سلمه نقل كرد:

آيۀ شريفه إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ (2) ...در سراى من نازل شد و آن هنگام در خانه هفت نفر حضور داشتند،كه عبارت از جبرئيل و ميكائيل و رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و على و فاطمه و حسن و حسين عليهم السّلام بودند و من بر در خانه ايستاده بودم،چون اين صحنۀ با عظمت را ديدم به رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله عرض كردم:

يا رسول اللّه!آيا من هم از اهل بيت آن حضرت هستم؟ فرمود:اى ام سلمه!تو از زنان خوب و از همسران نيك نبى هستى،و ليكن از اهل بيت و آل محمد صلى اللّه عليه و آله نيستى. (3)ت.

ص: 233

(777)جابر بن عبد اللّه انصارى نقل كرد،از مصطفى صلى اللّه عليه و آله شنيدم آن حضرت به على عليه السّلام فرمود:

«من آذاك فقد آذانى» يا على!هر كسى تو را بيازارد مرا آزرده است.

(778)سلمة بن عبد اللّه بن ابى سلمة از پدرش و او از امّ سلمه همسر رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله حكايت كرد:

از مصطفى صلى اللّه عليه و آله شنيدم به على بن ابى طالب عليه السّلام فرمود:

أنت أخى و حبيبى،من آذاك فقد آذانى».

يا على!تو برادر باوفا و دوست بى رياى من هستى.هر كسى تو را اذيت و آزار دهد مرا آزرده است و رنجش تو موجب رنجش من است.

(782)ابو حمزه ثمالى حكايت كرد؛در حضور على بن حسين عليه السّلام نشسته بودم دو نفر از اهل عراق به نزد آن جناب آمدند و گفتند:

يا بن رسول اللّه!به خدمت شما رسيديم تا از تفسير آيات قرآنى ما را با خبر فرمايى.على بن حسين عليه السّلام پرسيد از كدام آيه قرآن؟ گفتند:از معنى آيه ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنا (1) ...

على بن حسين عليه السّلام پرسيد:اى اهل عراق!اول بگوييد تا بدانم عراقيان در باره اين آيۀ شريفه چه مى گويند؟ گفتند:در عراق مى گويند اين آيه در باره امّت محمد صلى اللّه عليه و آله نازل شده است كه وارثان قرآن هستند.

على بن حسين عليه السّلام فرمود:در اين صورت بايد همه امّت محمد صلى اللّه عليه و آله به بهشت وارد شوند و از صالحان باشند و احدى مجازات نشود.

ابو حمزه ثمالى مى گويد؛چون سخن آن حضرت به اين جا رسيد،از ميان جمعيت برخاستم و گفتم:يا ابن رسول اللّه!پس اين آيه كريمه در حقّ چه كسى يا كسانى نازل شده؛بيان فرماييد تا با خبر شويم.

على بن حسين عليه السّلام فرمود:

«نزلت فينا أهل البيت» .و سه بار تكرار كرد؛يعنى آيه شريفه فوق در حق ما اهل بيت مصطفى صلى اللّه عليه و آله نازل شده است.

پرسيدم:پس چه كسى ظالم به خويشتن است؟ فرمود:آن كسى كه حسنات و سيئاتش برابر و مساوى باشد؛هر چند جايش در جنّت و بهشت است.

سپس پرسيدم:مقتصد و ميانه رو چه كسى است؟ فرمود:عابدى كه در خانه اش عبادت خدا را به جاى آورد تا به ملاقات حقّ رود و دار فانى را وداع كند.

پرسيدم:سابقين در خيرات چه كسانى هستند؟

ص: 237

فرمود:كسى كه در راه خدا شمشير را از نيام كشيده و پيوسته مردم را به راه خدا دعوت كند.

(783)ابى خالد نقل كرده؛زيد بن على عليه السّلام در تفسير آيه شريفه ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ... (1)

بيان كرد:

ظالِمٌ لِنَفْسِهِ (2) يعنى كسى كه به خويشتن ظلم كند و و المقتصد يعنى عابدى كه به عبادت ربّ بپردازد.

سابِقٌ بِالْخَيْراتِ (3) يعنى كسى كه شمشير از نيام كشيده است و براى دعوت به دين حق و در راه خدا مبارزه و مجاهدت كند.

(784)سدىّ از عبد خير روايت كرد كه؛على عليه السّلام فرمود:

از رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله در تفسير آيه كريمه ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ... (4) پرسيدم،منظور چه كسانى هستند؟ مصطفى صلى اللّه عليه و آله فرمود:فرزندان و ذرّيۀ تو كه وارثان كتاب خدا هستند.

وقتى روز رستاخيز فرارسد؛مردم در حالى كه سه دسته هستند،از قبورشان برانگيخته مى شوند.

دسته اول- ظالِمٌ لِنَفْسِهِ (5) ؛كسانى هستند كه بدون توبه مردند.

دسته دوم- مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ (6) ؛كسانى از ذرّيه تو كه حسنات و سيئات آنان مساوى است.

دسته سوم- سابِقٌ بِالْخَيْراتِ (7) ؛آن دسته از ذرّيۀ تو كه حسناتشان بر سيئاتشان غالب باشد كه اهل رستگارى و نجات اند.

ص: 238

(790)شعبى نقل كرد؛ابن عباس مفسّر مشهور قرآن در توضيح آيه وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ (1) بيان كرد:

مردم در قيامت در مقابل ولايت على بن ابى طالب عليه السّلام مسئول اند و مورد پرسش قرار مى گيرند.

همچنين ابى جعفر عليه السّلام در تفسير كلام خدا وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ (2) فرمود:

در قيامت خداى سبحان از خلايق نسبت به ولايت على بن ابى طالب عليه السّلام سؤال و پرس وجو مى كند كه اگر ولايت آن بزرگوار را ضايع كرده باشند مورد تنبيه و توبيخ سخت قرار مى گيرند.

سلام على آل ياسين يعنى سلام على آل محمد صلى اللّه عليه و آله. (1)

(797)حكم بن ظهير از سدىّ نقل كرد كه ابى مالك غفارى كوفى در شرح آيه كريمه سلام على آل ياسين بيان كرد.منظور از آل ياسين،محمّد صلى اللّه عليه و آله و اهل بيت آن جناب است.

سيد الشهداء و عبيدة بن حارث بعد از اين كه نام ما را با عنوان هاى مؤمنين و متقين مزيّن فرمود نازل كرد.و سه نفر از كفّار را كه به وسيلۀ ما به هلاكت رسيدند به فجّار نام برد.

(800)ابى صالح از ابى عباس در تفسير اين قسمت از آيه أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ (1) نقل كرده است.

مصداق اين آيه،على عليه السّلام و حمزه و عبيدة بن حارث هستند و كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ (2) مفسدين در مقابل آنان شيبه و عتبه و وليد بن مغيره هستند. أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ (3) آيا متقين مانند على عليه السّلام و حمزه و عبيدة كَالْفُجّارِ (4) مثل فجّارند؛ هرگز آن سه نفر مفسد و فاجر به نام هاى عتبه و شيبه و وليد كه در جنگ بدر به مبارزه با مسلمانان مبادرت كردند با متقين مساوى و يكسان نيستند.

و حال اين كه در آن روز على عليه السّلام وليد بن مغيره را به هلاكت رسانيد و حمزه،عتبه را كشت و عبيده،شيبه را به خاك هلاكت انداخت (5).

(803)كلبى از ابى صالح روايت كرده كه ابن عباس در توضيح آيه أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ (6) گفت منظور از صالحان،على عليه السّلام،حمزه و عبيدة بن حارث هستند.

و كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ (7) عتبه،شيبه و وليد بن مغيره هستند.كه در صف مشركان و كافران قرار داشتند.

أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ (8) آيا على عليه السّلام و اصحابش را مانند فجّارى مثل عتبه و يارانش قرار مى دهيم،قطعاً چنين نيست.

(804)ضحّاك از جعفر بن محمّد عليه السّلام و او از پدرش و جدش روايت كرد،آيه شريفه أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ (9) ...در شأن و تحسين على بن ابى طالب عليه السّلام نازل شد.ت.

ص: 242

(807)در تفسير و توضيح اين آيه شريفه،محمد بن حنفيّه فرزند على عليه السّلام از آن حضرت روايت كرد؛كه على عليه السّلام فرمود: وَ رَجُلاً سَلَماً لِرَجُلٍ (1) من آن يگانه رجل سليمى براى رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله هستم كه آيه كريمه در توصيف من نازل شد. (2)

(808)قتادة از عطاء نقل كرد؛ابن عباس در شرح آيه ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً رَجُلاً فِيهِ شُرَكاءُ مُتَشاكِسُونَ (3) گفت؛مرد مشرك ابو جهل است و شركاى او آن بت هاى بى جان و بى خاصيت كه مورد پرستش او و امثال او قرار مى گرفتند.